Temat: Techniki i narzędzia badań pedagogicznych

1. Pojęcie i istota techniki i narzędzia badań

2. Techniki badawcze

2.1. Obserwacja

2.2. Wywiad i rozmowa

2.3. Ankietowanie

2.4. Badanie dokumentów i wytworów prac

2.5. Socjometria

2.6. Techniki statystyczne

3. Narzędzia badawcze

3.1. Dziennik obserwacji (scheduły obserwacyjne)

3.2. Kwestionariusz ankiety

3.3. Testy kompetencji

Odn. 1. Pojęcie i istota techniki i narzędzia badań

Techniki badawcze to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnych i sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.

Narzędzia badawcze to przedmioty, urządzenia techniczne, aparatura pomiarowa służące do realizacji technik badawczych, a także instrumenty wykorzystywane do technicznego zbierania i rejestrowania danych. Innymi słowy są to instrumenty służące do technicznego gromadzenia danych (wyników badań).

Odn. 2.1. Obserwacja

Obserwacja (definicja)

… to zbieranie danych drogą spostrzeżeń,

… to poszukiwanie szczegółów w zjawiskach stanowiących przedmiot badań pedagogicznych - stosownie do treści danego problemu naukowego i bez wywierania wpływu czynnością obserwacyjną na przebieg tych zjawisk.

Obserwacja zależy od postawy badacza jego typu spostrzeżeniowego

PSYCHOLOGICZNEGO SOCJOLOGICZNEGO

Podział psychologiczny

Typ spostrzeżeń Typ spostrzeżeń

całościowych detalizujących

syntetycznych analitycznych

Podział socjologiczny

Typ obiektywny typ subiektywny

Obserwacja naukowa

to postrzeganie:

FAKTÓW ZDARZEŃ OSÓB ZJAWISK

… jest to osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania danych (wyników) w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora

Wymogi obserwacji:

…musi to być celowe, rzetelne, planowe, systematyczne spostrzeganie ściśle określonych przedmiotów i zjawisk celem dokonania ich opisu lub charakterystyki

Rodzaje obserwacji

Lp.	Kryterium podziału	Rodzaj obserwacji
1.	Treść obserwacji	Obserwacja całościowa: dotyczy określonego zjawiska lub całościowego zachowania jednostki Obserwacja wycinkowa: dotyczy wyselekcjonowanych fragmentów zjawisk czy też zachowania się jednostek Obserwacja migawkowa: jest to sposób prowadzenia ilościowej analizy i czasu czynności, które są zasadniczym przedmiotem obserwacji
2.	Czas obserwacji	Obserwacja systematyczna ciągła: ma ściśle określony cel i jest prowadzona dokładnie godzina po godzinie, dzień po dniu Obserwacja dorywcza: występują w niej regularne przerwy
3.	Warunki Przeprowadzania obserwacji	Obserwacja w warunkach naturalnych: tj. na przykład w czasie trwania zajęć dydaktycznych, zabawy, pracy Obserwacja w warunkach regulowanych: przy częściowej regulacji w warunkach specjalnych oraz w laboratorium
4.	Zakres obserwacji	Obserwacja indywidualna: obserwator obserwuje zachowanie jednej osoby lub osób Obserwacja grupowa: obserwator obserwuje zachowanie się grupy
5.	Postawa badającego	Obserwacja uczestnicząca: badacz staje się członkiem konkretnej grupy społecznej, w której przeprowadza obserwacje. Członkostwo to może być częściowe lub całkowite, chodzi głównie o to, aby inni członkowie grupy traktowali go jako „swojego”, nie ukrywając przed nim własnych opinii i zachowując się w sposób naturalny, nieskrępowany Obserwacja zewnętrzna: polega na obserwacji danego zjawiska przez badacza, który występuje poza obserwowaną grupą
6.	Czynności obserwatora	Obserwacja niekontrolowana: nie jest bynajmniej bezplanowa. Oparta jest na dyspozycji obserwacyjnej, określeniu obserwowalnego przedmiotu. Nie posługują się ona systemem kategorii opisowych ani żadną skalą. Obserwacja to prowadzi do opisu jakościowego Obserwacja kontrolowana: opiera się na specjalnie skonstruowanych formularzach zawierających ściśle określone kategorie pomagające klasyfikować opisywane zjawiska. Ułatwia ona innemu badaczowi kontrolę badanego zjawiska, gdyż dysponując wcześniej określonymi kategoriami może on powtórzyć obserwację, zestawić i porównać wyniki
7.	Wyposażenie obserwatora	Obserwacja zwykła: naturalna bez narzędzi i urządzeń technicznych Obserwacja wzmocniona: z wykorzystaniem urządzeń technicznych, aparat fotograficzny, kamera, magnetofon

Narzędzia obserwacji

FUNKCJE

Służą gromadzeniu spostrzeżeń Kontrolują prawidłowość prowadzonej obserwacji

NIESTANDARYZOWANE		STANDARYZOWANE
Notatki Opisy Rejestracja dźwiękowa Rejestracja fotograficzna	Narzędzia Gromadzenia Materiałów z obserwacji	Dziennik obserwacyjny Arkusz obserwacyjny Scheduła obserwacyjna

Rzetelność obserwacji mierzy się za pomocą współczynnika korelacji między ocenami różnych obserwatorów (sędziów kompetentnych) oraz procentem zgodnych wyników. Rzetelność obserwacji można zwiększyć przez dłuższy trening obserwacyjny oraz szczegółowe poznanie nie tylko samej scheduły obserwacyjnej, lecz także i założeń leżących u jej konstrukcji oraz charakteru zjawisk obserwowanych.

TRUDNOŚCI PROWADZENIA BADAŃ ZA POMOCĄ TECHNIKI OBSERWACJI

Resimé

Obserwacja winna :

• Być ściśle związana z pedagogicznym oddziaływaniem

• Zmierzać do poznania i opisania konkretnych faktów

• Być dynamiczna

• Zmierzać do wykrycia różnych związków i prawidłowości, a nie tylko ograniczać się do poznania zachowania

• Być prowadzona przez dłuższy okres czasu

• Być prowadzona w różnych sytuacjach działalności pedagogicznej

• Być prowadzona dyskretnie i obejmować całokształt zachowań badanych

• Być celowa, planowa i rzetelna.

Prowadzenie obserwacji naukowej wymaga :

• określenia celu obserwacji;

• określenia obserwowanych zjawisk i ich lokalizacji;

• przyjęcia sposobu prowadzenia obserwacji lub pomiarów (w przypadku metody obserwacji instrumentalnej);

• przyjęcia zasady rejestracji wyników obserwacji;

• lokalizację miejsca i określenia czasu prowadzenia obserwacji;

• ustalenia niezbędnej liczby obserwatorów;

• lokalizacji obserwatorów wobec obserwowanych obiektów;

• określenia technicznego wyposażenia stanowisk obserwacyjnych i ewentualnego przeszkolenia obserwatorów w posługiwaniu się sprzętem technicznym;

• prognozy zagrożeń i określenia sposobów zapewnienia bezpieczeństwa obserwatorów;

• określenia warunków wznowienia obserwacji (powtarzalności i czasu trwania obserwowanego zjawiska);

• przyjęcia zasady kontroli obserwatorów i procesu obserwacji;

• przyjęcia zasad wstępnego opracowania wyników.

Odn. 2.2. Wywiad i rozmowa

Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według wcześniej opracowanych dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz w ściśle określonym celu. Celem tym jest przede wszystkim poznanie aktywności człowieka, jego uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, a także udzielanie pomocy człowiekowi przy diagnozowaniu jego choroby.

Rozmowa dotyczy przede wszystkim osoby badanej, jej aktywności, zainteresowań, emocji, aspiracji, planów życiowych.

• Rozmowa opiera się na samoobserwacji, introspekcji i retrospekcji,

• Podstawą rozmowy jest to wszystko, co badany mówi o sobie.

Wywiad polega na zdobywaniu informacji o osobach z najbliższego otoczenia badanego [Gerstman S., 1980].

• Wywiad opiera się na obserwacji oraz na rozmowach jakie przeprowadził badany w swoim najbliższym otoczeniu.

• Przedmiotem wywiadu jest to wszystko, co badany mówi o innych lub o określonej sytuacji.

Wywiad jawny:

Wywiad ukryty:

Wywiad jawny nieformalny:

Wywiad skategoryzowany i nieskategoryzowany:

• zasadami konstrukcyjnym

• stopniem usystematyzowania pytań

• stopniem ujednolicenia pytań;

• zasadami prowadzenia.

Wywiad w warunkach sztucznych:

Wywiad w warunkach naturalnych:

Główne trudności w prowadzeniu wywiadu

• pragniemy uzyskać określone informacje od badanej osoby, a osoba ta może odnieść się do tego niechętnie,

• posiadamy określony czas na rozmowę, a badany może nie mieć czasu potrzebnego do jej przeprowadzenia,

• pragniemy uzyskać maksimum obiektywnych informacji na określony temat, a badany może podawać tylko niektóre informacje, a inne ukrywać,

• mamy określony cel naszych badań, a rozmówca może go nie akceptować,

• pragniemy zanotować wszystkie wypowiedzi, a rozmówca może się na to nie zgodzić [Czarnecki K., Hrapkiewicz H., 1980, s. 47].

Stworzenie warunków poprawnego przeprowadzenia wywiadu

(przed jego przeprowadzeniem)

• przemyślenie tematu wywiadu w zależności od przyjętych problemów badań,

• dobranie precyzyjnie rozmówców,

• określenie techniki prowadzenia wywiadu,

• opracowanie kwestionariusza,

• przewidzenie w pierwszej kolejności tzw. pytań wprowadzających o ogólnym charakterze by z kolei przejść do konstrukcji pytań bardziej szczegółowych,

• przewidzenie różnych warunków bądź okoliczności jakie mogą wystąpić w czasie badania,

• zwrócenie uwagi na odpowiednie warunki zewnętrzne pomieszczenia, elementy zakłócające,

• zadbanie o swój wygląd zewnętrzny, ubiór bez zewnętrznych elementów towarzyszących (odznak, krzyży, medali itd.),

• wzięcie pod uwagę poziomu umysłowego badanych osób ich postaw, uprzedzeń i nieufności

W trakcie prowadzenia badań należy:

• stworzyć pozytywną, zachęcającą do rozmowy atmosferę, wywołać klimat wzajemnego zaufania, najlepiej gdy badanie ma charakter życzliwej rozmowy i jednocześnie odbywa się z myślą o celu badawczym,

• przekonać respondenta o wadze jego wypowiedzi (wywiad jawny) o znaczeniu jego opinii dla prowadzonych badań,

• nie być zbyt natarczywym i nie zmuszać rozmówcy do odpowiedzi na takie pytania, które sprawiają mu kłopot lub są dla niego drażliwe,

• nie narzucać się gdy respondent nie ma chęci odpowiadać lub gdy niechęć osoby badanej wypływa nie tyle z braku czasu co raczej z obawy przed samym wywiadem,

• nie zniechęcać się pierwszymi nieudanymi kontaktami,

• nie rozpoczynać stawiania pytań od Czy ?; bo to kojarzy się z sytuacją typowo egzaminacyjną; pytania zaczynać od Jaki ?, Który?, Dlaczego ?

• posługiwać się językiem (słownictwem), zrozumiałym dla rozmówcy w przeciwnym razie nie uzyskamy prawdziwych informacji ze względu na brak zrozumienia pytań przez badanego,

• obserwować zachowanie się rozmówcy, ponieważ może ono wskazywać na to czy mówi on prawdę, czy kłamie, czy posiada dobrą znajomość określonych faktów, czy też podaje je niepewnie i niedokładnie, czy z pewnymi faktami jest związany pozytywnie czy ma do nich stosunek negatywny,

• nie pouczać respondenta, że udziela odpowiedzi fałszywych lub wymijających,

• nie gawędzić,

• nie modyfikować tendencyjnie wypowiedzi respondenta,

• słuchać odpowiedzi ze szczerym zainteresowaniem, sympatią i zrozumieniem,

• przy odpowiedziach zdawkowych wprowadzić pytania uzupełniające oraz pytania filtrujące,

• nie stwarzać wrażenia, że jest się laikiem w zagadnieniach, które są przedmiotem wywiadu, gdyż może to wyzwolić w respondencie skłonność do fantazjowania,

• wytworzyć w trakcie trwania wywiadu atmosferę koncentracji na przedmiocie rozmowy,

• właściwie zakończyć wywiad, tak aby rozmówca odniósł wrażenie, że spełnił oczekiwania i przyczynił się w niemałym stopniu do osiągnięcia planowanego celu.

Resimé

Odn. 2.3. Ankietowanie

Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nieobecności ankietera w których osoba badana odpowiada na pytania tworzące świadomy, logiczny, konsekwentny i spójny zestaw zapytań służących do rozwiązania określonego wcześniej problemu badawczego.

Cechy odróżniające ankietę od wywiady

STOPIEŃ STANDARYZACJI PYTAŃ

ZAKRES I GŁĘBOKOŚĆ PROBLEMATYKI

ZASADY PRZEPROWADZANIA

Stopień rzetelności badań ankietowych zależy od:

• celowości badań;

• formy i treści pytań;

• kolejności eksponowania pytań;

• sposobu prowadzenia badań;

• weryfikacji i oceny uzyskanych danych.

1. Celowość badań związana jest z zasadą w myśl której nie powinniśmy zbytnio nadużywać tej techniki. Zasadniczo badania prowadzone z wykorzystaniem techniki ankietowania powinny dotyczyć tylko tych problemów, których nie można prowadzić bardziej rzetelnie oraz tych sytuacji w których badane osoby będą w stanie wypowiedzieć się rzeczowo i odpowiedzialnie.

2. Forma i treść pytań. Niewłaściwie sformułowane pytanie zarówno pod względem formy jak i treści, przekreśla szansę uzyskania wiarygodnych informacji. Należy zadbać, aby użyte w ankiecie pytania:

3. Kolejność pytań. Pytania muszą stanowić zwartą i logiczną całość. W pierwszej kolejności powinniśmy sformułować pytania ogólne, a następnie coraz to bardziej zawężające zakres badanego problemu. Pytania muszą być również uszeregowane według stopnia trudności, od najłatwiejszego do trudniejszych.

4. Sposób prowadzenia badań. Polega on na starannym wydrukowaniu kwestionariuszy, przekazania ich osobom ankietowanym, podaniu instrukcji i zapewnieniu odpowiednich warunków do ich wypełnienia.

5. Weryfikacja i ocena uzyskanych informacji. Ponieważ nigdy nie możemy być pewni co do obiektywności i szczerości uzyskanych wypowiedzi, dlatego interpretując uzyskany materiał musimy podchodzić do niego z dużą ostrożnością i krytycyzmem i w miarę możliwości próbować zweryfikować go za pomocą innych technik badawczych [Apanowicz J., 1997, s.51].

Zalety i wady ankietowania

Zalety:

• stosunkowo wysokie tempo badań;

• operatywność procesu badawczego, polegająca na tym, że przy zastosowaniu np. ankiety pocztowej, prasowej, radiowo - telewizyjnej czy nawet środowiskowej jeden badacz korzystając w niewielkim stopniu z pomocy technicznej, może przeprowadzić te badania z pozytywnym skutkiem;

• względnie niewysoki koszt badań;

• możliwość wykorzystania badań do analizy ilościowej i jakościowej, odnoszącej się często do dużych zbiorowości;

• zachowanie anonimowości, intymności i duży stopień wiarygodności.

Wady:

• trudności w zrozumieniu treści pytań i sformułowaniu odpowiedzi;

• małą możliwość stymulowania motywacją respondentów do poprawnego wypełnienia ankiet;

• niski stopień operatywności opracowywania wyników badań w oparciu o pytania otwarte i opisowe;

• wysoką zależność wiarygodności informacji zawartych w ankiecie od stopnia jej anonimowości;

• stopień drażliwości podejmowanej problematyki; zbytnia drażliwość może wpłynąć hamująco na zaangażowanie w wypełnianiu ankiety. [Marody M., Nowak K., 1983].

Odn. 2.4. Badanie dokumentów i wytworów prac

Przez badania i analizę dokumentów należy rozumieć technikę badawczą, polegającą na gromadzeniu wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach.

Podział dokumentów

Lp.	Kryterium podziału	Rodzaj	Co obejmuje
1.	Forma i pochodzenie
	Forma	Dokumenty pisane (werbalne)	protokoły i sprawozdania z posiedzeń, protokoły pokontrolne, sprawozdania naukowe, meldunki, raporty; opinie i orzeczenia wychowawców; prace pisemne, artykuły, opracowania, listy, autobiografie, pamiętniki, dzienniki, wywiady itp.; artykuły prasowe o badanej instytucji, środowisku itp
		Dokumenty cyfrowe (statystyczne)	różnego rodzaju roczniki statystyczne, sprawozdania, zestawienia itp.
				Dokumenty obrazowo-dźwiękowe	obrazy, rysunki, różnego rodzaju prace konstrukcyjne oraz utrwalone technicznie słowa i obrazy takie jak nagrania magnetofonowe, filmy, fotografie, przezrocza.
			Pochodzenie	Dokumenty zastane (przypadkowe)	Są to najczęściej indywidualne notatki, listy, dzienniczki, rysunki, kroniki, artykuły, sprawozdania z różnych spotkań lub zebrań.
				Dokumenty intencjonalne (systematyczne)	to wszystkie te wytwory działania, które powstały z zamiarem poddania ich analizie naukowej.
2.	Nazwa
	Kronikarskie	… to wszelkie materiały statystyczne, obejmujące o-kreślone sytuacje, dokumentacje, fa-kty i działania.	wszelką dokumentację instytucji, badanej placówki czy zjawiska.
		Opiniodawcze	… to wszelkie osobiste materiały po-wstałe bez udziału badającego w ogóle lub przy jego udziale tylko jako czynnika inspirującego.	listy, pamiętniki, wypracowania, wypowiedzi na piśmie na określony temat itp.

Wytwory działania

… to wszelkie wytworzone w toku działalności człowieka przedmioty materialne, a zawężając do badań pedagogicznych, zwłaszcza te, które wykonują osoby uczące się w okresie trwania procesu kształcenia i wychowania

Podział wytworów działania ze względu na sposób ich interpretacji

WYTWORY DZIAŁANIA

Analiza

tre- for- peda- psycho- diagno- rozwo- indy- gru- ścio- mal- gogi- logi- sty- jowa widu- po-

wa na czna czna czna alna wa

• analiza treściowa - wiąże się bezpośrednio z interpretacją treści zawartych w tych dokumentach;

• analiza formalna - sprowadza się do przeanalizowania zewnętrznej formy dokumentów;

• analiza pedagogiczna - związana jest z takim analizowaniem dokumentów, w wyniku którego pragnie się uzyskać wnioski przydatne do organizowania procesu wychowawczo - dydaktycznego;

• analiza psychologiczna - ma na celu przede wszystkim badanie dokumentów z punktu widzenia określonych ustaleń dotyczących różnych cech psychicznych osób, które wykonały analizowane wytwory działania;

• analiza diagnostyczna - ogranicza się wyłącznie do ustalenia aktualnego stanu analizowanej właściwości;

• analiza rozwojowa - usiłuje przedstawić daną właściwość w przekroju rozwojowym, tzn. na przestrzeni określonego czasu. Okres taki może rozciągać się na przestrzeni kilku miesięcy, a nawet kilku lat;

• analiza indywidualna - dotyczy problemów badawczych w odniesieniu jedynie do poszczególnych jednostek, jego autorów czy wykonawców analizowanych dokumen-tów;

• analiza grupowa - poszukuje rozwiązań problemów w odniesieniu do pewnej grupy społecznej, w tym także klasy szkolnej lub grupy rówieśniczej [Skorny Z., 1974, s.56].

Analiza wytworów działania - tok postępowania

• Etap I. Określenie celu analizy wytworów w zależności od problemu badawczego oraz hipotez, które zamierzamy zweryfikować;

• Etap II. Dokonanie wyboru rodzaju wytworów do analizowania pod katem ustalonego celu (np. badanie uzdolnień technicznych na podstawie prac konstrukcyjnych, projektów, modeli, badanie stosunku do nauki szkolnej na podstawie wykonywanych prac szkolnych, zainteresowania, obowiązkowości itp.);

• Etap III. Określenia liczby wytworów i ich zróżnicowania tak, aby stanowić mogły wystarczającą podstawę do uogólnień;

• Etap IV. Posegregowania zgromadzonego materiału, odrzucenia wytworów nietypowych lub nieprzydatnych pod kątem założonego celu;

• Etap V. Dokonania wielostronnej i wieloaspektowej analizy zgromadzonego materiału, przez powracanie do niego kilkakrotnie pod różny-mi kątami widzenia;

• Etap VI. Wyciągnięcia wniosków z analizy.

Obiektywizm oceny

Im więcej prac wykonał badany, im większa jest ich

różnorodność, im więcej specjalistów dokonało ich

analizy i oceny, tym ta ocena jest obiektywniejsza

Resimé

Odn. 2.5. Socjometria

Termin techniki socjometryczne oznacza sposoby pomiaru stosunków międzyosobniczych w małych grupach społecznych [ Pilkiewicz M., 1973; MoLak A., 1974; Jahoda M., Deutsh M., Cook S.W., 1965]. Techniki socjometryczne badają przyjęcie (atrakcje) i odrzucenie (repulsje) w konkretnej grupie.

Przedmiotem badań technik socjometrycznych jest wzajemna ocena członków grupy jak i stosunków panujących między indywidualnymi członkami grupy.

Techniki socjometryczne

• klasyczna technika J.L.Moreno;

• technika „zgadnij kto?”;

• technika szeregowania rangowego;

• technika oszacowań;

• plebiscyt życzliwości i niechęci.

Technika J.L.Moreno

Badanie w tej technice polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy kilku pytań dotyczących różnych rodzajów stosunków społecznych takich jak, wzajemne sympatie, popularność, przywództwo, atrakcyjność i inne i żądaniu odpowiedzi w taki sposób, aby osoba badana dokonała wyboru pewnych osób spośród całej grupy, z którymi chciałby najbardziej wejść w kontakt przy zaistnieniu pewnych umownych warunków podanych w założeniu.

Przykład:

Technika „Zgadnij kto ?”

Badanie polega na podaniu członkom instrukcji na przykład o następującej treści: „Scharakteryzuję wam pewne osoby z klasy, które doskonale znacie, ale bez wymieniania nazwisk. Uważnie słuchajcie starając się odgadnąć, kto to może być, kto najbardziej pasuje do tego opisu ?” Jeżeli będzie się wam zdawało, że kilka osób pasuje do tego opisu, napiszcie kilka nazwisk. Jeżeli nie będziecie mogli domyśleć się o kogo chodzi, postawcie kreskę „ [Pilkiewicz M., 1973, s.207].

Zadaniem członków grupy, w tym przypadku uczniów jest wypełnienie specjalnego kwestionariusza i odpowiedź na pytania.

Przykład:

Technika szeregowania rangowego

Technika ta polega na tym, że każda z badanych przez nas osób ma za zadanie uszeregować wszystkie egzemplarze kolejno wg stopnia pewnej określonej ich właściwości, np. koleżeństwa. Miejsce zajmowane przez dany element w uzyskanym w ten sposób szeregu, wskazuje na jego rangę w określonym zbiorze (np. pierwszą, piątą, dziesiątą itd.).

Innymi słowy technika szeregowania rangowego pozwala na uporządkowanie (uszeregowanie) członków grupy od najbardziej do najmniej koleżeńskich:

a)

b)

Skale oszacowań

Technika ta wymaga od osoby badanej wskazania członków grupy charakteryzujących się określonym stopniem natężenia badanej cechy - wysokim lub bardzo niskim. Liczba nazwisk wymienionych przez badaną osobę będzie zależała przede wszystkim od tego ilu członków grupy będzie spełniało według niej dane warunki. Jeżeli nie będzie spełniała ich, żadna osoba, będzie to również pewną informacją dla badaczy.

Przykład polecenia:

Plebiscyt życzliwości i niechęci

Przykład przeprowadzenia badań [ M. Pilkiewicz ]

W grupie uczniów po podpisaniu kartek przez osoby badane swoim imieniem i nazwiskiem, podajemy instrukcję w formie swobodnego wprowadzenia do badań; „jeśli się kogoś bardzo lubi, piszemy przy jego nazwisku dwa plusy. Jeżeli się kogoś lubi trochę mniej, piszemy znak plus. Jeśli się nie lubi, znak minus. Jeżeli bardzo się nie lubi, dwa minusy. Jeżeli nie możemy powiedzieć, że kogoś lubimy, ani też nie lubimy, albo trudno jest nam powiedzieć czy go bardziej lubimy, niż nie lubimy, piszemy znak zero” [Pilkiewicz M.,].

Następnie podaje się pierwsze nazwisko z listy w przypadku uczniów klas młodszych łącząc to z prezentacją ucznia, bez prezentacji w klasach starszych lub poleca się wykonanie zadania, wówczas każda z badanych osób pracuje indywidualnie wg własnego tempa. Po wykonaniu poleceń konstruuje się specjalną tabelę i nanosi otrzymane wyniki, które stanowią wyjściowy materiał do interpretacji.

Odn. 2. 4. Techniki statystyczne

Zastosowanie

• W badaniu wszelkiego rodzaju zbiorowości, których jednostkami statystycznymi są między innymi zmienne zależne i zmienne niezależne.

• W statystycznej analizie danych (wyników) uzyskanych z badań nad efektywnością procesu kształcenia i wychowania

• W pracy nauczyciela i to na wszystkich poziomach nauczania, w eksperymentach dydaktycznych oraz badaniu wyników nauczania.

Operacje statystyczne znajdują zastosowanie w:

• okresie przygotowania badań (ustalenie zbiorowości, ustalenie próby, ustalenie zmiennych i wskaźników);

• trakcie prowadzonych badań (porządkowanie materiału, sporządzaniu rozkładów liczbowych);

• czasie interpretacji wyników (wymierzanie miar tendencji centralnej, wymierzanie miar rozproszenia, weryfikacja hipotez, wymierzanie miar dyspersji, ustalenie zgodności rozkładów itp.);

• trakcie prezentowania wyników badań (ilustracja graficzna, zestawienia tabelaryczne, wskaźniki ilościowe itp.)

Resimé

3. Narzędzia badawcze

Narzędziami badawczymi w badaniach naukowych są przedmioty, urządzenia techniczne, aparatura pomiarowa itp. służące do realizacji technik badań, a także instrumenty wykorzystywane do technicznego zbierania i rejestrowania danych.

Odn. 3.1. Arkusz obserwacji

Arkusz obserwacyjny jest rejestrem zachowań związanych z zagad-nieniem, które jest przedmiotem badań.

Na przykład:

Arkusz obserwacji umożliwia gromadzenie, selekcję, kategoryzację oraz skalowanie uzyskiwanych danych. Gromadzić należy to wszystko co dotyczy rozwiązywanego problemu (zjawiska, procesu), co może mieć wartość poznawczą, co stanowi podstawę dokonywania analizy ilościowej i jakościowej.

Przykład arkusza obserwacyjnego R. F. Balesem

Sfera społeczno-emocjonalna pozytywna

1. 1.Dyskutant przejawia solidarność z innymi, pomaga im podnosić ich prestiż.

2.Dyskutant odpręża się, przejawia zadowolenie, śmieje się i żartuje.

3.Dyskutant zgadza się z cudzym zdaniem, wykazuje jego zrozumienie, pozytywnie

przechyla się do tego zdania.

Sfera zadań grupowych neutralna

2. 4.Dyskutant daje własne sugestie, nie narzucając ich jednak innym.

5.Dyskutant swe opinie i oceny, własne emocje i życzenia.

6.Dyskutant daje informacje, orientuje innych, udziela wyjaśnień.

3. 7.Dyskutant prosi o informacje i wyjaśnienia, pragnie być zorientowanym.

8.Dyskutant prosi o opinie i oceny, chce znać cudze emocje.

9.Dyskutant prosi o pewne sugestie.

Sfera społeczno-emocjonalna negatywna

4. 10.Dyskutant nie zgadza się z cudzym zdaniem, odrzuca je.

11.Dyskutant wyraża osobisty niepokój, wycofuje się, okazuje potrzebę pomocy.

12.Dyskutant przejawia antagonizm wobec innych, podważa cudzy prestiż, broniąc.

jednocześnie własnego prestiżu

A - reakcje pozytywne - problemy łączności poz. 6, 7

B - zamierzone odpowiedzi - problemy ocen poz. 5, 8

C - pytania - problemy sugestii poz. 4, 9

D - reakcje negatywne - problemy decyzji poz. 3, 10

- problemy redukowania niepokoju poz. 2, 11

- problemy integracji grupowej poz. 1, 12

Odn. 3.2. Kwestionariusz

Instrukcja wprowadzająca

Instrukcja:

• Powinna być zrozumiała i jednakowa dla wszystkich badanych osób.

• Powinna zawierać cel badań,

• Powinna zawierać apel o poważne ustosunkowanie się do prze-prowadzanych badań

• Powinna zawierać prośbę o udzielenie szczerych i wyczerpujących odpowiedzi. Ma to wytworzyć u ankietowanych właściwą motywację przejawiającą się w pozytywnym stosunku do badań i chęci udziele-nia informacji. Na wytworzenie właściwej motywacji może też wpływać zawarte w instrukcji zapewnienie o anonimowości i posługiwaniu się otrzymanymi informacjami wyłącznie do celów naukowych.

• Powinna zawierać także objaśnienia dotyczące sposobu wypełniania ankiety oraz czasu potrzebnego do jej ukończenia.

• Powinna wyjaśniać - jeżeli ankieta jest wysyłana pocztą lub dostarczana w inny pośredni sposób - w jaki sposób wypełnioną ankietę należy przesłać badaczowi.

Metryczka ankiety

Część główna ankiety

Kwestionariusz powinien zawierać świadomy i logiczny układ pytań.

Pytania:

• powinny dotyczyć tylko jednego zjawiska (procesu) w podjętym problemie badawczym.

• muszą być tak ułożone, aby tworzyły zwartą, logiczną i konsekwentną całość.

• pytań powinno być tyle, aby możliwie najpełniej wyczerpywały badany problem.

• Powinny być konkretne, ścisłe i jednoproblemowe.

• powinny być krótkie, jasne i zrozumiałe, by odpowiedź była jednoznaczna, nie wymagała dalszych wyjaśnień. Udzielający odpowiedzi musi rozumieć o co jest pytany.

• nie powinny zawierać treści oczywistych lub tych które można poznać w inny sposób (które na przykład badającemu powinny być już znane po wstępnym zapoznaniu się ze środowiskiem, które będzie dopiero przedmiotem właściwych badań)

• nie powinny żądać odpowiedzi poufnych z obszaru tajemnicy służbowej czy prywatnej.

• nie mogą być kłopotliwe, żenujące, wzbudzające podejrzenia lub obawy narażenia się respondenta na śmieszność.

• powinny być uszeregowane w taki sposób by tworzyły zestaw odpowiedzi od najłatwiejszych do trudniejszych, a jednocześnie ułatwiały ich precyzyjne pogrupowanie oraz analizę.

Kafeteria

(zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi do danego pytania)

zamknięta		półotwarta		koniunktywna		dysfunktywna
To ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może, lecz tylko wybiera wśród możliwości, jakie daje sformułowany zestaw.		Określa się tym mianem taki ze-staw możliwości do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem „inne” pozwalający na za-prezentowanie owej odpowiedzi, jeśli nie mieści się ona w żadnym z zaproponowanych sformułowań.

Odn. 3.3. Test kompetencji

Test kompetencji jest próbą zbiorem zadań do wykonania identycznym dla wszystkich badanych wprowadzoną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach oraz umożliwiającą za pomocą jednakowych dla wszystkich kryteriów, pomiar ilości i jakości efektów np. nauczania, uczenia się

Procedura opracowania testu:

I .Tworzenie koncepcji testu II. procedura konstruowania testu

Odn. I. Czynności

• Ustalenie nazwy testu

• Ustalenie rodzaju testu

• Określenie charakterystyki programowej testu

• Określenie przeznaczenia testu

• Wybór odpowiedniej formy zadań

• Ustalenie warunków testowania

• Zaplanowanie podręcznika testowania

Odn. II. Czynności

• Analiza treści programowych

• Sprecyzowanie celów nauczania

• Przyjęcie określonej taksonomii

• Określenie symptomu osiągnięcia celu

• Przyjęcie wymagań bezwzględnych i przypisanie im określonych celów

• Ustalenie liczby zadań

• Skonstruowanie planu testu

• Skonstruowanie zadań

• Ustalenie punktacji zadań i przeliczania ich na oceny szkolne

• Opracowanie instrukcji posługiwania się testem

• Skonstruowanie karty odpowiedzi

• Skonstruowanie wzornika odpowiedzi

Kubielski W. W., Podstawy pomiaru konstruowania i ewaluacji testu dydaktycznego, Warszawa 2006 [ss.250]

Techniki badawcze

… to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnych i sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.

Narzędzia badawcze

… to przedmioty, urządzenia techniczne, aparatura pomiarowa służące do realizacji technik badawczych, a także instrumenty wykorzystywane do technicznego zbierania i rejestrowania danych.

Obserwacja

… to zbieranie danych drogą spostrzeżeń; … to poszukiwanie szczegółów w zjawiskach stanowiących przedmiot badań pedagogicznych - stosownie do treści danego problemu naukowego i bez wywierania wpływu czynnością obserwacyjną na przebieg tych zjawisk.

Obserwacja naukowa

to postrzeganie:

FAKTÓW ZDARZEŃ OSÓB ZJAWISK

Podział obserwacji

Lp.	Kryterium podziału	Rodzaj obserwacji
1.	Treść obserwacji	Obserwacja całościowa Obserwacja wycinkowa
2.	Czas obserwacji	Obserwacja systematyczna ciągła Obserwacja dorywcza
3.	Warunki przeprowadzania obserwacji	Obserwacja w warunkach naturalnych Obserwacja w warunkach regulowanych
4.	Zakres obserwacji	Obserwacja indywidualna Obserwacja grupowa
5.	Postawa badającego	Obserwacja uczestnicząca Obserwacja zewnętrzna
6.	Czynności obserwatora	Obserwacja niekontrolowana Obserwacja kontrolowana
7.	Wyposażenie obserwatora	Obserwacja zwykła Obserwacja wzmocniona

NIESTANDARYZOWANE		STANDARYZOWANE
Notatki Opisy Rejestracja dźwiękowa Rejestracja fotograficzna	Narzędzia Gromadzenia Materiałów z obserwacji	Dziennik obserwacyjny Arkusz obserwacyjny Scheduła obserwacyjna

Badanie i analiza dokumentów

… jest to technika badawcza polegająca na gromadzeniu wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach.

Podział dokumentów

Forma

Dokumenty Dokumenty Dokumenty

pisane cyfrowe obrazowo-

(werbalne) (statystyczne) dźwiękowe

Pochodzenie

Dokumenty Dokumenty

Zastane intencjonalne

(przypadkowe) (systematyczne)

Nazwa

Kronikarskie Opiniodawcze

Wytwory działania

… to wszelkie wytworzone w toku działalności człowieka przedmioty materialne, a zawężając do badań pedagogicznych, zwłaszcza te, które wykonują osoby uczące się w okresie trwania procesu kształcenia i wychowania.

Socjometria

Termin techniki socjometryczne oznacza sposoby pomiaru stosunków międzyosobniczych w małych grupach społecznych. Techniki socjometryczne badają przyjęcie (atrakcje) i odrzucenie (repulsje) w konkretnej grupie.

klasyczna technika J.L.Moreno;

technika „zgadnij kto?”;

Techniki socjometryczne technika szeregowania rangowego;

technika oszacowań;

plebiscyt życzliwości i niechęci.

Statystyka

Obserwacja faktów i mierzenie prawdopodobieństw, to analiza statystyczna niezbędna w wykrywaniu różnych zależności przyczynowo-skutkowych badanego zjawiska.

Operacje statystyczne

• Wstępne zestawienie liczbowe

• Uporządkowanie rezultatów badań

• Ustalenie podstawowych mierników tendencji centralnej i dyspersji

• Określenie stopnia korelacji zachodzącej pomiędzy interesującymi nas zmiennymi

• Weryfikacja sprawdzonych hipotez na podstawie odpowiednich testów statystycznych

Narzędzia

A r k u s z o b s e r w a c j i

… umożliwia gromadzenie, selekcję, kategoryzację oraz skalowanie uzyskiwanych danych. Gromadzić należy to wszystko co dotyczy rozwiązywanego problemu (zjawiska, procesu), co może mieć wartość poznawczą, co stanowi podstawę dokonywania analizy ilościowej i jakościowej

K w e s t i o n a r i u s z np. ankiety

… struktura ankiety: instrukcja wprowadzająca, metryczka, część główna

T e s t k o m p e t e n c j i

… Test kompetencji jest próbą zbiorem zadań do wykonania identycznym dla wszystkich badanych wprowadzoną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach oraz umożliwiającą za pomocą jednakowych dla wszystkich kryteriów, pomiar ilości i jakości efektów np. nauczania, uczenia się

23

---