WYKŁAD 1 - 27.02.09
LITERATURA:
Babbie „Podstawy badań społecznych”, PWN Warszawa 2008;
H. H. - Kruger „Metody badań w pedagogice” Pedagogika GWP, Gdańsk 2007;
Ch. Frankfort - Nachmias i D. Nachmias „Metody badawcze w naukach społecznych“ Zysk i S-ka, Poznań 2001;
W. Goriszowski „Podstawy metodologiczne badań pedagogicznych” WSP TWP, Warszawa 2006;
A. Grobler „Metodologia nauk” Aureus - Wyd. Znak, Kraków 2008;
M. Heller „Filozofia Nauki - wprowadzenie”. Wyd. Petrus, Kraków 2009;
Z. Ziembiński „Logika praktyczna” PWN, Warszawa 1996;
American Educational Research Association
National Council on Measurementin Education
American Psychological Association
“ Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice”, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2007;
M. Heller - nauka wiąże się z ciekawością świata;
4 rodzaje rozumienia nauki:
szeroko pojęte poznanie lub poznawanie czegoś (odkrywcze lub nieodkrywcze);
rozumienie nauki jako samej działalności badawczej;
rozumienie nauki jako wytworu (subiektywne - nieodkrywcze, obiektywne - odkrywcze);
rozumienie nauki jako ponadnarodowej instytucji (świat nauki - naukowcy, instytucje, styl życia, czasopisma naukowe);
Koncepcja nauki główna - koncepcja racjonalistyczna nauki;
nauka pojmowana czynnościowo to zestaw czynności poznawczych zmierzających w sposób metodyczny do osiągnięcia wiedzy o czymś;
nauka jako wytwór - to uporządkowany zbiór zadań zawierających wiedze intersubiektywnie (miedzy podmiotowo) komunikowalną oraz sprawdzalną;
nauka pojęta socjologicznie - dział kultury, określona działalność społeczna wraz z uprawiającymi oraz korzystającymi z niej osobami lub instytucjami;
METODOLOGIA - nauka o metodach, metodologia maksymalnie ogólna dotyczy metod wszelkiego działania, jej celem jest sformułowanie metod działania sprawnego 9skuteczne, wydajne).
Zakres pojmowania metody:
prakseologia - metodologia maksymalnie ogólna;
ogólna metodologia nauk - metody wspólne dla wszystkich nauk, definiowanie, podział;
metodologia poszczególnych typów nauk np. nauk społecznych, historycznych, medycznych;
metodologia poszczególnych nauk np. metodologia fizyki, matematyki, biologii;
3 podstawowe ujęcia metod zależnie od tego w jakim aspekcie są metody badane:
ujecie logiczne - formalna strona metod;
ujęcie epistemologiczne (ogólna nauka poznania) - metody są badane pod względem wartości i wiedzy uzyskanej dzięki nim;
ujęcie prakseologiczne - skupia się na skuteczności i wydajności badań (aspekty polityczne lub ekonomiczne);
METODA - powtarzalny sposób działania zwiększający jego sprawność;
METODA - to określony przez spójny zespół reguł dobór i układ czynności składający się na działanie sprawne;
METODA NAUKOWA - zadawanie pytań, formułowanie odpowiedzi, systematyzowanie, wykładanie zdobytej wiedzy;
TYPOLOGIA METOD NAUKOWYCH:
ze wzg. na etap uprawiania nauki:
metody badawcze;
metody systematyzacji;
metody wykładu;
ze wzg. na źródła uznawania twierdzeń naukowych:
metody empiryczne (aposterioryczne)
metody aprioryczne;
ze wzg. na zasięg stosowania metody:
metody stosowane we wszystkich naukach;
metody osobliwe dla poszczególnych nauk;
WYKŁAD 2 i 3 - 14.03.2009
Teoria - przyglądać się badać;
Teoria jest rezultatem rozważań na temat oglądanego przedmiotu.
Teoria naukowa - uporządkowany zbiór zdań orzekających o badanej przez daną naukę dziedzinie rzeczywistości.
Różnie wygląda budowa teorii, zależy to od typu nauki.
Działalność badawcza - w życiu codziennym mamy do czynienia z okazjonalną działalność badawczą. Działalność badawcza w zakresie nauk jest zaplanowana, przemyślana, świadomie stosuje się dobraną metodę naukową.
Typologia nauk:
Podział na - dedukcyjne (matematyka, logika formalna) i empiryczne;
Podstawowe różnice - podstawowa różnica tkwi w tym, ze w odróżnieniu od badań empirycznych w badaniach matematycznych nie stosuje się obserwacji ani eksperymentów w celu uzasadniania twierdzeń;
Czasem matematyka i logika określane są mianem apriorycznych nauk.
Główne wymogi stawiane tym naukom, od nauk empirycznych wymaga się by dostarczały środków do trafnych przewidywań zjawisk;
Od teorii w naukach dedukcyjnych wymaga się tego by były bezpieczne;
W naukach dedukcyjnych - w skład teorii wchodzą systemy aksjomatyczne, zbiory zdań wyprowadzane z przyjętych na początku aksjomatów (pewnik - przyjmuje się bez dowodu, bez udziału doświadczenia). Poprzez wnioskowania dedukcyjne (dają nam gwarancję prawdziwości wniosków przy właściwości) dochodzi się do dalszych twierdzeń (tez).
W naukach empirycznych formułujemy twierdzenia o rzeczywistości na podstawie spostrzeżeń zmysłowych, ważną rolę odgrywa wiedzę, którą posiadamy.
Hipotezy wyjaśniające:
twierdzenia dlaczego prawdopodobnie tak, a tak jest;
hipotezy poddaje się sprawdzaniu;
hipotezy doraźnie jako prawdziwe - nie potwierdzone i nie zaprzeczone
Teorie formułowane na gruncie nauk empirycznych rozwiniętych mają charakter idealizujący (zawierają zdania idealizujące).
Podział nauk (typologia):
nauki przyrodnicze;
nauki społeczne;
W. Dilthey dokonał rozróżnienia nauk przyrodniczych i humanistycznych, o kulturze oraz jej wytworach.
Te nauki są metodologicznie odmienne.
Dla nauk przyrodniczych jest charakterystyczne to, że wobec przyrody zajmujemy stanowisko nie zaangażowanego obserwatora.
W naukach humanistycznych jesteśmy zaangażowanym uczestnikiem.
Dilthey zapoczątkował spór pomiędzy naturalizmem i antynaturalizmem.
Naturaliści twierdzą, że nad zasadniczym rysem jakiejkolwiek nauki jest odkrywanie praw umożliwiających przewidywanie i wyjaśnianie zjawisk.
Antynaturalizm - sądzą, że status metodologiczny nauk społecznych jest całkowicie odmienny od statusu metodologicznego nauk przyrodniczych, dlatego że:
procesy społeczne są na tyle złożone, że odkrywanie autentycznych praw społecznych jest niemożliwe;
zachowania ludzi podlegają woli, dlatego są nieprzewidywalne;
w odróżnieniu od zjawisk przyrody zachowania ludzkie mogą być kierowane przewidywaniami teorii społecznych;
to wszystko zmienia postrzeganą rzeczywistość.
Stanowisko wypośrodkowane - głosi ono, że istnieją wprawdzie prawa społeczne, ale są innej natury niż prawa przyrodnicze, prawa społeczne nie niosą znamion uniwersalności. Prawa przyrodnicze charakteryzuje to, że obowiązują zawsze i wszędzie.
Nauki społeczne mają tzw. obciążenie wartościujące, obiektywistyczny ideał nauki domaga się ścisłego oddzielenia faktów i wartości.
Związki badań z teorią. Paradygmat.
Dlaczego jakieś prawidłowości zachodzą?
Logiczne wyjaśnienia - są tym czego badaniom mają dostarczyć teorie.
Teorie w stosunku do badań spełniają 3 funkcje;
zapobieganie temu byśmy dali się nabrać szczęśliwym trafom;
wyjaśnianie zaobserwowanych wzorców w sposób nasuwający możliwość zmiany zastanej sytuacji;
teorie kształtują oraz ukierunkowują zabiegi badawcze, pokazują jakich odkryć można by dokonać w wyniku obserwacji określonych zjawisk;
Nie wszystkie badania są ściśle związane z teorią. Można różnie podchodzić do badań.
Paradygmaty nauk społecznych, które leża u podstaw teorii badań. Paradygmat fundamentalny model, układ odniesienia, którego używamy aby uporządkować nasze obserwacje oraz rozumowania. Paradygmat sam niewiele wyjasnia, tworzy ramy dla teorii.
Łatwiej możemy zrozumieć z pozoru dziwne działania oraz poglądy tych, które funkcjonują w ramach innego niż my paradygmatu.
Paradygmaty odgrywają dość dużą rolę.
Tomasz Kuhn „Struktura rewolucji naukowych” - zwraca uwagę na rolę paradygmatu w historii nauk przyrodniczych.
Nauka rozwija się liniowo, w nauce przebiega rewolucja bo zawsze przyjmuje się jakiś paradygmat.
WYKŁAD 4 - 27.03.2009
Ograniczenia etyczne i polityczne - badania etycznie niedopuszczalne, bądź problematyczne ze względów politycznych;
etyka wiąże się z aspektami dobra i zła, kryterium rozróżnienia dobra i zła - dla różnych ludzi to kryterium jest inne; w badaniach społecznych uznaje się za etyczne to co jest zgodne z grupowymi lub zawodowymi standardami postępowania; człowiek zaangażowany w badania naukowe powinien znać przyjęte w gronie naukowców normy określające co w działalności badawczej jest, a co nie jest dopuszczalne;
najważniejsze normy etyczne szeroko akceptowane w działalności badawczej:
dobrowolne uczestnictwo - badając ingerujemy w czyjeś życie, ta zasada jest często w konflikcie z interesem bezpośrednim naukowca; w badaniach terenowych jest kłopot z tą zasadą - gdyż wyniki mogą być zafałszowane ponieważ ludzie mogą inaczej się zachowywać (czasem w takich badaniach można złamać tą zasadę).
nie krzywdzić badanych - zakazane jest ujawnianie informacji, których ujawnienie byłoby dla badanych kłopotliwe; uczestnik musi być chroniony przed szkodami o charakterze psychicznym; zasada świadomej zgody - nawet jeżeli możemy skrzywdzić badanego, a on wyraża na to zgodę (badany musi być dobrze poinformowany) wtedy badacz może poczuć się zwolniony z odpowiedzialności; np. badania medyczne; zagrożenia wiążą się również z analizą i publikowaniem wyników z badań; zasada ta jest jasna w teorii, ale w praktyce zawiła, istnieją specjalne komisje, które czuwają nad etycznością badań;
zasada anonimowości oraz poufności - zabezpieczenie interesów osób badanych, ochrona ich tożsamości i anonimowości, anonimowość - o projekcie badawczym powiemy że gwarantuje anonimowość gdy nie tylko osoby zapoznające się z wynikami badań lecz także osoby przeprowadzające badania nie mają możliwości zidentyfikowania autorów wypowiedzi; badania metodą wywiadu na pewno nie są anonimowe, przykładem badań anonimowych jest ankieta pocztowa; dlaczego rezygnujemy z anonimowości - gdyż jest ona w konflikcie z badaczem, dlatego że badacz chce wiedzieć kto odpowiada na pytania; poufność - projekt badawczy gwarantuje poufność gdy badacz może zidentyfikować autora wypowiedzi ale jednocześnie obiecuje nie ujawniać tych informacji; ta norma również zostaje naruszana - trudność wiąże się z faktem, że informacje z badań społecznych nie są traktowane jako przekaz uprzywilejowany (np. klient do adwokata, ksiądz u spowiedzi); jak zagwarantować poufność - badacze powinni być przeszkoleni jak sobie radzić - niszczenie danych osobowych; w badaniach sondażowych zaleca się użycie zamiast imienia i nazwiska numeru; zestawiać pytania ankietowe tak aby nie było możliwe zidentyfikowanie respondenta;
nie wolno oszukiwać badanych - chodzi nie tylko o tożsamość badanych ale także badającego; badający nie może ukrywać swojej tożsamości, a jak ją ukrywa to musi to mieć solidne podstawy; czasami badacze ujawniają swoją tożsamość, ale nie chcą ujawnić zleceniodawcy badań, ujawnienie zleceniodawcy jest kłopotliwe wtedy gdy interesy zleceniodawcy kłócą się z badaniami; debryfing - sesja eksperymentalna z badanymi, na tej sesji ujawnia się informacje których nie można było ujawnić prędzej;
zasady związane z prezentacją wyników - dotyczy innych badaczy - ponieważ autor zna najlepiej słabości i ograniczenia swych badań to on powinien je ujawnić, w publikacji powinny być również uwzględniane negatywne wyniki badań (czyli takie które nie są zgodne z hipotezą badacza), nie należy prezentować wyników które uzyskało się przypadkowo jako efekt zaplanowanej strategii;
zasady etyczne są dość często subiektywne, ich łamanie jest wykorzystywane dla korzyści dla społeczeństwa;
WYKŁAD 5 i 6 - 16.05.09
CHARAKTERYSTYKA EKSPERYMENTU:
Zaplanowana obserwacja w projektach wymagających ograniczonych i dobrze zdefiniowanych pojęć oraz tez. Będzie on się nadawał do sprawdzania hipotez, nadaje się do badania interakcji w małej grupie, dokonywane w normalnych warunkach społecznych, eksperyment klasyczny - najczęściej stosowany w naukach społecznych i przyrodniczych, glówne wyznaczniki - zmienne zależne, pretest oraz posttest, oraz grupa eksperymentalna i kontrolna.
Zmienne zależne oraz niezależne, zmienna zależna przyjmuje rolę bodźca eksperymentalnego, podczas eksperymentu okaże się czy wystąpi zmiana, chodzi o zakładany w hipotezie skutek, zmienna niezależna jest przyczyną wystąpienia lub nie zmiennej zależnej,
Pretest - test wstępny, który polega na dokonywaniu wstępnego pomiaru zmiennej zależnej; potem poddanie badanych działaniu zmiennej niezależnej, posttest - ponowne mierzenie zmiennych; Uczestnicy tego eksperymentu mogą odpowiadać inaczej w tym drugim teście;
Grupa eksperymentalna oraz kontrolna - kontrolna to ta grupa, na którą bodźcem się nie wpływa;
Potrzeba stosowania grupy kontrolnej stała się istotna, (efekt .. ..)
Stosowanie metody kontrolnej najbardziej potrzebne w medycynie;
Idealnie jest gdy badacz nie wie, która grupa jest grupą kontrolną, a która jest grupą eksperymentalną. Gdyż zwiększa to prawdopodobieństwo poprawnej interpretacji wyników badań.
Schematy eksperymentalne - eksperyment naturalny - odbywający się poza otoczeniem kontrolowanym, (np. działania przyrody - huragan w którym część ludzi traci wszystko co ma, możemy obserwować jakie zachowania się zmienią)
Słabe strony metody eksperymentalnej - ograniczony zakres, sztuczność, artefakty - procesy społeczne zachodzące w warunkach laboratoryjnych, niekoniecznie zachodzą w warunkach naturalnych;
BADANIA SONDAZOWE - najstarsza metoda badawcza; stosowane w projektach badawczych w których jednostakami analizy sa pojedyncze osoby;