Egzamin WDS, wstęp do socjologii


ANALIZA POJĘĆ SOCJOLOGICZNYCH

grupa społeczna - zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

grupa odniesienia - grupa społeczna, do której jednostka należy lub pragnie należeć i dla której stanowi ona wzorzec do naśladowania w różnych aspektach zachowań i działań. Jest to grupa, z którą jednostka się utożsamia.

instytucja społeczna - urządzenia materialne i organizacyjne, w jakie wyposaża się niektórych członków grupy społecznej celem ustalonego społecznie sposobu postępowania, a także zapewnienia jej prawidłowego funkcjonowania i osiągania określonych celów. Liczba wyspecjalizowanych instytucji społecznych wzrasta wraz z rozwojem cywilizacyjnym.

instytucja totalna - organizacja, w której aktywność życiowa jej członków jest izolowana na długi okres od szerszego społeczeństwa i ma miejsce niemal wyłącznie w jej obrębie. Erving Goffman - twórca tego pojęcia - wskazuje, iż cechą charakterystyczną instytucji totalnych jest brak rozdzielenia miejsca pracy, snu i wypoczynku, obserwowany w tzw. normalnym życiu. Wszystkie aspekty życiowej aktywności człowieka odbywają się w tym samym miejscu i pod nadzorem władzy zwierzchniej; we wszystkich fazach życia codziennego jednostki przebywają ciągle w obecności innych osób; codzienna aktywność przebiega według ściśle zaplanowanego rozkładu zajęć; wymuszane lub narzucane są różne formy działań mające uzasadniać oficjalne cele instytucji. W innym sformułowaniu instytucja totalna to „instytucja, która bierze odpowiedzialność za wszystkie aspekty życia osoby, która ma formalną doktrynę i jej przywódcy kontrolują jej sposób wyrażania tak, że osoby uczą się, przyswajają sobie właściwy sposób jej wyrażania” .

integracja społeczna - proces włączania (się) do zasadniczej części społeczeństwa różnorodnych, zwykle mniejszościowych grup społecznych takich, jak mniejszości narodowe, uchodźcy, emigranci i repatrianci, itp., i w konsekwencji uzyskanie możliwości, praw i usług dotychczas dostępnych tylko dla większości. Jest to jednocześnie zjawisko pełne sprzeczności, gdyż wymaga akceptacji obu stron, co nie jest sprawą oczywistą, gdyż może oznaczać konieczność wyrzeczenia się przez jedna lub obie strony pełni lub części swojej tożsamości rozumianej jako role społeczne, wartości, normy, zwyczaje, tradycja, prawo, światopogląd, nawet język.

interes - zależność pomiędzy osobą a wynikiem jakiejś toczącej się sprawy, polegająca na korzyści (także niewymiernej), jaką ta osoba może odnieść przy odpowiednim rozstrzygnięciu (rezultacie, wyniku) sprawy. Posiadanie interesu może objawiać się w czynnym uczestniczeniu w sprawie i oddziaływaniu na nią bądź w samym oczekiwaniu na rozstrzygnięcie. Osoba posiadająca interes w sprawach urzędowych nazywana jest interesantem bądź stroną postępowania. Termin stosowany jest zarówno w języku potocznym (mieć w czymś interes) jak i w naukach społecznych, zwłaszcza w prawie i administracji. W szerszym znaczeniu interes może dotyczyć także ogółu jakiegoś rodzaju spraw bądź wielu osób (zbiorowości).

interes klasowy - szereg przekonań od identyfikacji interesu osobistego z interesem klasy oraz rozróżniania interesów różnych klas, aż po skrajny pogląd, że konflikt klasowy jest nieuniknionym wynikiem sprzecznych interesów (stąd przekonanie o wzajemnej wrogości klas i pragnienie ruchu politycznego poświęconego wyłącznie interesom własnej klasy)

konflikt społeczny - proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami w wyniku sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi. Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.

- Konflikt społeczny bezpośredni ma miejsce między dwoma antagonistycznymi grupami bez pośrednictwa strony trzeciej; w pośrednim natomiast strona trzecia występuje, nie jest ona jednak w niego zaangażowana.

- Konflikt społeczny elementarny występuje pojedynczo - bez nawarstwiania innych sytuacji konfliktowych, które mają miejsce w przypadku konfliktu społecznego molekularnego.

- Konflikt społeczny jawny jest uświadomiony przez strony, ukryty bywa wyparty do nieświadomości przez co jest trudniejszy do rozwiązania oraz powodować może negatywne objawy pośrednie w postaci nerwic czy frustracji.

- Konflikt społeczny ideologiczny ma swoje podłoże w wyznawanych wartościach, normach czy ideologiach.

- Konflikt społeczny klasowy wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej, politycznej i ideologicznej.

- Konflikt społeczny kulturowy ma miejsce wówczas gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele różnych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości w związku z czym mają poczucie ich zagrożenia.
- Konflikt społeczny organizacyjny powstaje pomiędzy stronami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji (miejsce pracy).

- Konflikt społeczny pokoleniowy toczy się pomiędzy generacjami i jest najpowszechniejszym konfliktem społecznym.

- Konflikt społeczny poznawczy wynika z faktu że jednostki różnią się od siebie w ocenie otaczającej rzeczywistości i wyciągają z jej obserwacji odmienne wnioski.

konformizm - zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. Podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej. W tym rozumieniu jest to zmiana związana z faktem, że członek grupy miał początkowo inne zdanie czy inaczej się zachowywał niż grupa, a następnie je zmienił w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy.

kontrola społeczna - system nakazów, zakazów i sankcji, które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości.

Formy kontroli:

Mechanizmy kontroli społecznej:

Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje.

kultura - ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

normy społeczne - pojęcie wieloznaczne, używane najczęściej w jednym trzech znaczeń:

  1. jako względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej;

  2. jako wskazówka właściwego zachowania w danej sytuacji. Normy jakim podlega dana osoba są określane przez jej pozycję społeczną i odgrywaną przez nią rolę społeczną;

  3. jako wzorzec cech pewnego zjawiska czy przedmiotu.

Rodzaje norm społecznych:

pozycja społeczna - miejsce jednostki w strukturze grupy społecznej; z pozycją społeczną związane są prawa i obowiązki, zespół określonych ról społecznych, jakie jednostka może pełnić w grupie.
Pozycje społeczną wyznaczają czynniki obiektywne, np. wykształcenie, zajmowane stanowisko oraz wysokość dochodów, a także subiektywne, wynikające z prestiżu społecznego (tj. autorytetu, uznania, poważania danej osoby przez innych), jaki ma jednostka w grupie.
Pozycja społeczna jednostki w grupie nazywana jest często także statusem społecznym.

prestiż - pozycja w hierarchii społecznej z punktu widzenia autorytetu, uznania, wpływu i poważania społecznego określonej jednostki lub grupy. Prestiż nie jest przypisany do osoby, lecz do stanowiska w określonej, sformalizowanej organizacji.

rola społeczna - stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody. W ramach paradygmatu funkcjonalnego rola często jest używana alternatywnie z pojęciem funkcja. W ramach podejścia interpretatywistycznego rola ma charakter bardziej swobodny, określa zarówno zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.

konflikt ról społecznych - to sytuacja, w której cechy i pragnienia osoby są niedostosowane do wymagań roli. Konflikt ról może wynikać m.in. ze sprzeczności między oczekiwaniami różnych osób. Przykładowo: pracownik, który został poproszony o dokończenie projektu poza godzinami pracy, w dniu, w którym umówił się z synem do kina doświadcza konfliktu roli pracownika i ojca.

ruchliwość społeczna - oznacza przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej.

Ruchliwość pozioma (horyzontalna) - oznacza przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii. Najczęściej jest to ruchliwość związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.

Ruchliwość pionowa (wertykalna) - Jest to najczęściej opisywana ruchliwość społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej.

W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może do zmiany struktury społeczeństwa i przewartościowania skal stratyfikacji społecznej. Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy administracyjnie wprowadzanymi reformami. Wyższa ruchliwość społeczna jest wskaźnikiem otwartości społeczeństwa, gdyż oznacza, że osoby z niższych warstw społecznych mają większe szanse awansu.

socjalizacja - proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).

Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.

status społeczny - pozycja, jaką jednostka zajmuje w grupie społecznej. Pozycja ta może mieć charakter przypisany, lub osiągnięty. O pozycji przypisanej mówimy wtedy, gdy jednostka nie ma wyboru, co do jej zajmowania (lub nie zajmowania). Pozycja osiągana to taka, którą jednostka zyskuje poprzez swoje działania.

struktura społeczna - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Otwarta - pozycje osiągane a nie przypisane

Zamknięta - na odwrót

wartość - dowolny przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia, odczuwają jako przymus

Wartości to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub czegoś.

więź społeczna - ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny.

GRUPA SPOŁECZNA

grupa społeczna - zbiór ludzi, mających dzięki wspólnie wyznawanym wartościom poczucie solidarności, któremu towarzyszy poczucie moralnego zobowiązania do wypełniania oczekiwań związanych z ich rolą społeczną. Zachodzą między nimi interakcje.

Cechy grupy społecznej:

Względna długotrwałość związku

Względnie spójny i podobny system wartości

Wspólny cel działania

Podobne poglądy - przekonania

Struktura (budowa) i hierarchia (zależność

i podporządkowanie)

Funkcjonowanie systemów normatywnych(norm prawnych,

moralnych, obyczajowych, religijnych)

Pełnienie określonych ról społecznych

Posiadanie określonych pozycji - statusów społecznych

Wzajemne oddziaływanie na siebie - interakcje społeczne

Różnorodne formy aktywności

Zachodzenie procesu socjalizacji i resocjalizacji

Istnienie określonych więzi międzyludzkich

Istnienie wewnętrznego systemu kontroli i sankcji

Poczucie świadomej identyfikacji z grupą (solidaryzm)

Poczucie odrębności wobec innych grup

Czynniki, które sprawiają, że pewna liczba osób może być traktowana jako spójna całość (a nie luźny zbiór):

  1. Różnego rodzaju obiektywne relacje zachodzące miedzy tymi osobami:

Mówi się o zachodzących miedzy nimi „interakcjach” i wskazuje, że grupę społeczną charakteryzuje i wydziela z otoczenia „zagęszczenie” interakcji między jednostkami wchodzącymi w jej skład.

Posługując się tym kryterium nie można w odniesieniu do narodu czy klasy społecznej stosować określenia „grupa społeczna”.

Wszystkie grupy są zbiorowościami, lecz zbiorowości, które nie spełniają warunków interakcji członków, nie są grupami.

  1. Czynniki subiektywne - świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą, postrzeganie siebie jako „my”, uznawanie tych samych wartości, podobny stosunek do tych samych symboli, przejawianie takich samych postaw.

  2. Wewnętrzne ustrukturowanie grupy.

Interakcje miedzy członkami grupy zachodzą wedle stałych wzorów. Grupa społeczna to pewien zbiór osób, których pozycje i role są ze sobą powiązane.

Grupa własna tzw. swoja - to grupa do której jednostka należy, ma do niej pozytywny stosunek, identyfikuje się z jej systemem norm i wartości. (Zbiór ludzi postrzeganych jako „my”, inni to „oni”)

- w grupie własnej powodów zachowań negatywnych szuka się w koniecznościach wynikających z sytuacji zewnętrznej, pozytywnych zaś - w szlachetnym charakterze jej członków


Grupa obca - jednostka do niej nie należy, ma do niej negatywny stosunek i lekceważący stosunek do jej wartości.

Grupa formalna - typ grupy społecznej charakteryzujący się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy. Struktura tego typu grupy charakteryzuje się przede wszystkim bezosobowymi, rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji konkretnego celu i powstają zazwyczaj na bazie prawa publicznego.

Grupa nieformalna - typ grupy społecznej charakteryzujący się płynną, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną.

W obrębie dużych grup formalnych grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają więzi.

a) grupa odniesienia normatywnego - taka, z której czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania

b) grupa odniesienia porównawczego - taka, z którą konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu itp.

c) negatywna grupa odniesienia - Dla jednostki społecznej istnieją także negatywne grupy odniesienia, posiadające wzorce zachowań i działań, wobec których jednostka prezentuje postawy negatywne i unika ich naśladowania. Negatywne grupy odniesienia mają funkcję integrującą dla odnoszącej się doń grupy. Poprzez wskazywanie obcych, negatywnych grup odniesienia i negatywnych względem własnych norm i wartości, a także poprzez tworzenie negatywnych stereotypów dotyczących owych grup, utrzymywany jest porządek społeczny i możliwe są negatywne sankcje towarzyskie w postaci naznaczenia wobec członków działających niezgodnie z przyjętymi regułami, np. poprzez porównanie do Żyda, hitlerowca, Jankesa, komunisty itd.

wykonaniu prostych zadan, zachodzacy gdy nie ma moliwosci

zidentyfikowania indywidualnego wkładu we wspólny wynik

• uspokojenie wywołane przekonaniem, e przebywanie w grupie utrudnia

ocene indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadan

prostych, lecz ułatwia wykonajcie zadan trudnych

• jak radzic sobie z próniactwem społecznym - zwiekszyc zaangaowanie

członków w realizacje zadania

Inne mechanizmy funkcjonowania jednostki w grupie:

Facylitacja - podniesienie wyników jednostki spowodowane obecnością innych osób

Procesy identyfikacji internalizacji należą do mechanizmów socjalizacyjnych opartych nie na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb, jak warunkowanie i kanalizacja, czy na zaspokajaniu własnych pragnień jak motywy i aspiracje, ale oparte są na bezpośredniej konfrontacji jednostki z grupą. Identyfikacja jest pewnym stosunkiem jednostki wobec grupy, zaś internalizację określić można jako jej reakcje na reprezentowane przez grupę wartości. Identyfikacja jest procesem prowadzącym do utożsamiania się własnych interesów człowieka z interesami i wartościami grupy i wskutek tego podporządkowanie się wymaganiom stawianym przez grupę. Taka osoba akceptuje wartości i normy grupowe, broni stanowiska wyrażanego przez członków grupy, podporządkowuje swoje działanie niejako interesowi zbiorowemu tej grupy społecznej. Występują różne stopnie identyfikacji jednostki z grupą. Bardzo silny związek emocjonalny powoduje to, iż grupę, z którą jednostka się identyfikuje, nazywa się jej grupą odniesienia.

W psychologii społecznej terminem internalizacji określa się drugą stronę procesu identyfikacji. Oznacza to że jednostka u uzewnętrznia wzory, normy i wartości grupowe w sposób świadomy, akceptuje je, stając się niejako dziedzińcem własnej klasy czy warstwy społecznej. Internalizacja obejmuje różne mechanizmy psychiczne prowadzące do identyfikacji z grupą odniesienia i przyjmowania obowiązujących w niej zasad współżycia między poszczególnymi członkami oraz akceptację reguł awansu społecznego. Internalizacja oznacza zatem skutki percepcji panujących w danej grupie wzorów, norm i wartości społecznych, skutki przemyśleń o tychże elementach życia społecznego jak również emocjonalne ustosunkowanie się do nich.

Atrakcyjność grupy. Im większa spostrzegana atrakcyjność grupy, tym większa skłonność jednostek do ulegania tym grupom.

Atrakcyjność grupy zależy od dwóch czynników: stanu potrzeb człowieka i właściwości grupy.

Z tych trzech właściwości najbardziej znacząca jest właśnie atrakcyjność grupy. To coś, co przyciąga, co nęci, wabi, interesuje, co sprawia, że pozostaje się w niej i żyje dla niej. Najważniejszą rolę odgrywają tu trzy elementy: podobieństwo, bliskość geograficzna i atrakcyjność fizyczna (C.K. Oyster, 2002). Zwykle przystępujemy do tej grupy rówieśników, których lubimy, darzymy sympatią, z którymi mamy wiele cech wspólnych.

W miarę jak poznajemy się coraz lepiej, przestaje się liczyć zewnętrzne podobieństwo, a wagi nabiera zbieżność poglądów,  postaw i akceptowanych wartości. Po prostu lubimy przebywać z ludźmi, którzy akceptują podobne do naszych postawy i wartości, a nie przepadamy za towarzystwem tych, którzy różnią  się od nas w tym względzie (podaję za C.K. Oyster, 2002). Miło jest się znaleźć w towarzystwie osób skłonnych przychylić się do naszych opinii, podzielić nasze poglądy czy też wyrazić podobne sądy wartościujące. Zyskujemy w ten sposób pewność siebie, a jednocześnie utwierdzamy się wzajemnie w swych relacjach.
Zdaniem E. Aronsona ludzie lubią najbardziej (1) tych, których przekonania i zainteresowania są podobne do ich własnych, (2) tych, którzy posiadają pewne umiejętności, zdolności, innymi słowy ludzi kompetentnych, (3) tych, którzy posiadają pewne przyjemne czy „godne podziwu” cechy, takie jak: lojalność,rozsądek, uczciwość i uprzejmość, oraz (4) tych, którzy sami ich lubią (E. Aronson, 1978). W przypadku wyborów dokonywanych przez nastolatków najbardziej liczy się podobieństwo przekonań i zainteresowań oraz sympatia ze strony tych, którzy nas też lubią. Podobny styl życia, ten sam język, podobne zachowania to gwarancja na to, by czuć się dobrze.

Nieobojętna dla przystąpienia do grupy rówieśniczej jest też bliskość geograficzna. Kiedy tworzymy grupę, wybieramy osoby dostępne fizycznie — czyli takie, od których dzieli nas niewielka odległość. Mieszkają w tym samym bloku, na tym samym osiedlu czy też w niedalekim rejonie. Im jest się bliżej, tym szybciej i częściej można się ze sobą spotkać. Występowanie efektu bliskości należy wiązać przede wszystkim z tym, że jesteśmy skazani na częste przebywanie z osobami, z którymi dzielimy przestrzeń życiową (cyt. za C.K. Oyster, 2002). Po prostu kogoś, z kim siedzimy w jednej ławce lub kto mieszka na tym samym piętrze, widujemy znacznie częściej i mamy też z nim znacznie więcej okazji do interakcji. Elementem spajającym członków grupy jest też ich atrakcyjność fizyczna. Z wielu badań amerykańskich uczonych wynika, że przystępując do jakiejś grupy, kierujemy się wyglądem zewnętrznym jej członków. Wolimy przebywać raczej wśród ludzi pięknych, bo kojarzą nam się również z dobrocią. Wydaje nam się, że jeśli ktoś jest urodziwy, to też jest serdeczny, miły, ma poczucie humoru. Przebywając z nim, doznajemy wielu pozytywnych bodźców, zapewniamy sobie większy komfort psychiczny. Ogólnie biorąc, pięknych ludzi lubimy bardziej niż nieładnych czy brzydkich, kierując się stereotypem, że piękny jest bardziej inteligentny, szczęśliwy, ma więcej sukcesów(P. Zimbardo, L. Floyd, 1988). Elementów decydujących o atrakcyjności grupy jest więc wiele, wszystko zależy od tego, co nas porwie. Jeśli znajdziemy się w kręgu ludzi pięknych, sprawiedliwych i dobrych, sami możemy stać się takimi jak oni, a więc ludźmi wartościowymi. Jeśli trafi nam się grupa ludzi zorientowanych na zło, krzywdę i egoizm, możemy tym samym się nakarmić i zatruć na całe życie. Wszystko zależy od tego, co jest przedmiotem atrakcyjności grupy. Można w niej dużo znaleźć, ale też wiele zgubić, utracić wrażliwość na takie rzeczy, które są pewną utratą szczęścia, bo tu przecież słucha się innych niezależnie od tego, co mówi rozum. Jeśli spoistość grupy jest wysoka, to może pojawić się nawet megalomania grupowa i niechęć do osób spoza grupy (M. Łobocki, 2003). W sytuacji takiej grupa zamyka się w sobie, okrywa pancerzem i rezygnuje z szerszych kontaktów z innymi.

Przynależność do grupy ma aspekt podwójny. Socjobiolodzy z E.O. Wilsonem na czele wskazują na aspekt biologiczny przynależności do grupy, psycholodzy zaś na czele z Bowlby, E. Eriksonem oraz Murrayem — na aspekt psychologiczny. I to ten właśnie ma decydujące znaczenie w przypadku przynależności do grup rówieśniczych. W każdym z nas tkwi potrzeba związku z drugim człowiekiem, a szczególnie człowiekiem przeżywającym te same problemy, o podobnych, co my, poglądach, zainteresowaniach, w podobnym przedziale wiekowym. Grupa rówieśnicza daje właśnie taką gwarancję, że znajdziemy w niej ludzi podobnych do nas. Ale nie to jest najważniejsze. Istota grupy rówieśniczej sprowadza się do tego, że zaspokaja ona dwie bardzo różne potrzeby. Jedną z nich jest potrzeba afiliacji, a drugą potrzeba władzy.

Zdaniem Murraya potrzebę afiliacji łączymy z dążeniem do przebywania wśród ludzi. Grupa rówieśnicza jest takim interesującym zbiorem ludzi, z którymi chcemy być, do których szybko lgniemy, działa wręcz jak powietrze, które jest niezbędne do oddychania. Znajdujemy w niej wsparcie emocjonalne, doznajemy ciepła, jakiego często brakuje w rodzinie, możemy liczyć na zrozumienie i powiedzieć to, czego nie można powiedzieć innym. Jej istnienie jest ważne dla poczucia tożsamości i własnej wartości. Dla młodzieży grupa jest nieocenioną płaszczyzną wymiany uczuć, choć nie wszyscy posiadają taką zdolność. W praktyce obserwujemy, że niektórzy zachowują potrzebę kontaktu w formie pasywnej. Znaczy to, że domagają się oni od grupy zainteresowania swoją osobą, miłości, ciepła, a sami w zamian nic lub niewiele dają. Większość dba jednak o tę wzajemność uczuć, bo gwarantuje to im większe poczucie bezpieczeństwa.
Zespoły rówieśnicze stwarzają też doskonałe warunki dla rozwoju samodzielnych sądów moralnych, niezależnych od dorosłych. Szwajcarski psycholog Jean Piaget uznał przynależność dzieci do zespołów rówieśniczych za decydującą dla przemian prowadzących od moralności heteronomicznej do moralności refleksyjnej, autonomicznej, opartej na własnych, samodzielnych sądach moralnych jednostki. Rozróżnienie tych dwóch typów moralności jest słuszne i uzasadnione. Słuszne jest również podkreślenie doniosłej roli zespołów rówieśników w procesie formowania się moralności refleksyjnej, autonomicznej.

Grupa rówieśnicza jest też interesująca w tym sensie, że zaspokaja potrzeby władzy. Tu można mieć władzę, podejmować decyzje, wpływać na innych, choć może to rozpętać najgorsze instynkty, ale też dać rozkosz oszołomienia. Na grupę rówieśniczą trzeba też popatrzeć w kontekście zaspokajania potrzeby informacji. Najważniejszym źródłem informacji i ocen są dla nas inni. L. Festinger do opisu tego zjawiska używa terminu „porównania społeczne” (cyt. za P. Zimbardo, 1988). Stale dokonujemy jakichś porównań, aby dowiedzieć się, jacy jesteśmy i stworzyć obraz samych siebie. Obserwujemy, co inni mówią i robią, oraz pytamy się ich, co myślą i czują. Dzięki tym testom oceniającym rzeczywistość społeczną uzyskujemy obraz tego, jak silni jesteśmy, jak inteligentni, jak wrażliwi emocjonalnie, jak konserwatywni, jak atrakcyjni. Teoria L. Festingera zawiera trzy podstawowe tezy: (1) ludzie odczuwają potrzebę, aby w trafny sposób oceniać swoje sądy i zdolności, (2) kiedy nie dysponują żadnymi bezpośrednimi obiektywnymi wskaźnikami, porównują siebie z innymi, (3) porównują siebie najchętniej z tymi, którzy są do nich podobni (podaję za C. Oyster, 2002). Niektórzy psychologowie wyrażają nawet przekonanie, że człowiek rozpoznaje własne stany emocjonalne dopiero na podstawie informacji uzyskanych z otoczenia. Dla młodzieży informacje płynące od rówieśników mają znaczenie niebagatelne. Wszystko, co mówią rówieśnicy,podlega refleksji, jest brane pod uwagę, nadaje kierunek działaniom. Pod wpływem informacji płynących od rówieśników zdarza się zmienić styl zachowania, wygląd, maniery, obyczaje. Ale można też wysyłać informacje rówieśnikom, które burzą ich myślenie i to oni mogą dokonywać zmian swoich postaw czy też poglądów. W grupie rówieśniczej można też znaleźć informacje, które trudno otrzymać w rodzinie, w szkole, bo tu porusza się tematy wszystkie, łącznie z tymi, które stanowią tabu.

właściwość grupy społecznej polegająca na tym, że w danej grupie nie występują wyraźnie odróżniające się od całości podgrupy ani kliki.

W grupie spójnej między jej członkami występują silne więzi społeczne, członkowie są też konformistycznie nastawieni wobec istniejących w grupie norm i wartości, co oznacza, że realizują cele grupy względem akceptowanych w grupie wzorów.

Według Roberta Mertona spójność grupy może być wzmacniana lub kreowana na trzy różne sposoby:

Wraz ze wzrostem spójności grupy wzrasta też stopień kontroli grupy nad jednostkami oraz tendencja do odrzucania dewiacyjnie zachowujących się jednostek. W momencie, gdy poziom spójności wzrasta zbyt mocno, wówczas mogą nastąpić zjawiska społecznie negatywne, takie jak syndrom grupowego myślenia czy zatracenie własnej tożsamości.

wskaźnik spoistości grupy, informuje o tym, jak często wybory są w grupie odwzajemniane

Wskaźnik spoistości grupy w socjometrii określa stosunek wyborów wzjemnych w grupie do możliwej liczby wyborów wzajemnych. Wskaźnik ten nie pozwala na stwierdzenie, czy podgrupy są od siebie izolowane, czy są ze sobą zintegrowane.

Grupa spójna to taka w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup czy klik. Wskaźnikami spójności grupy, poza samym brakiem wewnętrznych podziałów są: przejawianie takich samych postaw, uznawanie jednakowych norm i wzorów zachowań oraz wspólne działania. W tradycyjnym języku polskiej socjologii należałoby powiedzieć, ze grupa spójna, to tak, która spaja silna więź społeczna.

Stopień spójności grupy to stopień w jakim grupa „trzyma się razem”. Jest on wypadkową wszystkich działających na jej członków sił, które skłaniają ich do pozostawania w grupie. Z punktu widzenia jednostki można wskazać dwa rodzaje motywacji skłaniających ludzi do bycia razem i wspólnego podejmowania różnych działań. Jednym z nich jest wzajemna atrakcyjność członków, której odzwierciedleniem jest struktura socjometryczna grupy. Drugim - korzyści i satysfakcje, jakie wynikać mogą z członkostwa w grupie w postaci np. wzrostu własnego prestiżu bądź sprawniejszego działania i łatwiejszego osiągnięcia celu uważanego za ważny. Ze względu na te różnice motywacji wyróżnia się grupy ekspresyjne i instrumentalne.

Grupa ekspresyjna - np. grupa młodych ludzi, którzy lubią być razem, wspólnie spędzać czas, pić piwo, chodzić do dyskoteki i wyjeżdżać razem na wakacje.

Grupa instrumentalna - np. grupa młodych ludzi, którzy stowarzyszają się w celu prowadzenia wspólnej działalności zarobkowej.

W każdej grupie niezależnie od jej charakteru występuje skłonność do wzmacniania jej spójności. W tym kierunku działają wytwarzające się w grupie specyficzne obyczaje, systemy wewnątrzgrupowych wartości czy sposób komunikowania się językiem aluzji niezrozumiałym dla osób spoza grupy. Trwając, grupa konsoliduje się.

Grupy bardziej spójne silniej dominują nad swoimi członkami. Wraz ze wzrostem spójności wzrasta skłonność, a także możliwość kontrolowania członków przez grupę. Wzrasta konformizm i tendencja do odrzucania dewiantów.

Im bardziej grupie zależy na jej członkach lub jej członkom na grupie, tym większy jest nacisk grupy na jednostkę w kierunku podporządkowania jej normom grupowym. Jednocześnie im jednostka jest mniej pewna własnej pozycji w grupie i im bardziej obawia się braku akceptacji, która może doprowadzić do wykluczenia, tym bardziej skłonna jest do zachowań konformistycznych. Jednostka pewna własnej pozycji i mająca poczucie pełnej akceptacji może sobie pozwolić na mniej konformistyczne zachowania.

Istnieje „bezpieczny poziom spójności grupy”, którego przekroczenie może mieć negatywne skutki. Jednym z nich jest dezindywidualizacja jednostek i uznanie grupy za wartość najwyższą oraz utożsamianie się z nią aż do zatraty własnej, indywidualnej tożsamości, a nawet instynktu samozachowawczego, co zresztą może wystąpić nie tylko w małej grupie. Dramatycznym przykładem są zbiorowe samobójstwa popełniane przez członków niektórych sekt.

Interakcje w grupie:

• solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie

pomocy, nagradzanie,

• rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie

zadowolenia,

• wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie,

• dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii

• wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć i życzeń,

• orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie,

• pytanie i prośby o zorientowanie, o informację, potwierdzanie,

• pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia,

• pytania, prośby o sugestię, pokierowanie,

• niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych,

• ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc,

• ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie.

Struktura społeczna - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego)

więź społeczna to ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą, zbiorowością. Więź łącząca jednostki w grupy opiera się przede wszystkim na świadomości przynależności do grupy, wspólnocie wartości i interesów, przekładaniu interesów grupy nad swoje własne, identyfikacji działań i przekonań z działaniami i przekonaniami grupy, co jest efektem podzielenia podstawowych konformizmów grupowych.

Cel grupowy. 
Przez cel rozumiemy pewien punkt w przestrzeni, który posiada wartość dodatnią dla większości członków grupy. Można wyróżnić dwa pochodzenia celów grupowych: 
wiąże się z faktem, że najczęściej małe grupy są elementami większych· organizacji czy instytucji (klasa szkolna), większa organizacja narzuca cele grupowe; 
cele grupowe powstają w trakcie interakcji jej członków; każdy· członek posiada rozwinięte pewne potrzeby, w trakcie interakcji zostaje ustalony cel, do którego będą dożyć alby zaspokoić swoje potrzeby. 
W tworzeniu celów grupowych bardzo ważne jest by był on jasny dla wszystkich jej członków. Z badań B.H.Ravena i J. Rietsema wynika: 
- im bardziej jasny cel grupowy tym mniej napięć u osób wykonujących dane zadanie związane z realizacją celu; 
- im jaśniejszy cel, tym chętniej dana jednostka wykonuje przydzielone sobie zadania; 
- im jaśniejszy cel i sposób jego realizacji tym chętniej członkowie poddawali się naciskom grupy związanym z wykończeniem zadania. 
Cel grupowy jako środek rozwiązywania konfliktów międzygrupowych- cel grupowy można w niektórych przypadkach wykorzystać do likwidacji konfliktów. Można tego dokonać poprzez wyznaczenie jednego wspólnego celu dwu pozostającym w konflikcie grupom.  

Normy grupowe - wzory zachowania określający w jaki sposób powinien zachowywać się człowiek w grupie w jakiej zachowywać się nie powinien

Wzory te pełnią 2 funkcje:
1.przyczyniają się osiągnięcia przez grupę celu
2.pozwalające utrzymać grupę przy życiu

Źródłem są:
1.sama grupa lub normy funkcji w jej otoczeniu powstają one w wyniku wzajemnych oddziaływań członków grupy na siebie w trakcje formowania się grupy i realizacji celów grupy ? wychowanie. Są to normy niepisane, o których nie mówi się oficjalnie ale są znane wszystkim członkom grupy
2.otoczenie grupy ponieważ każda grupa funkcjonuje w szerokiej zbiorowości, która dostarcza jej gotowych reguł postępowania i funkcjonowania. Są to jawna i zapisane normy o charakterze zewnętrznym grupy?? które grupa przyjmuje i uznaje za swoje i które wpływają na zachowanie w grupie?.

PROCESY GRUPOWE

Proces polegający na tym, że obecność innych ludzi zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji dominujących, co prowadzi do poprawy skuteczności wykonywania dobrze opanowanych zadań i pogorszenia skuteczności wykonywania zadań źle opanowanych.

napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny przez nich naszego działania. Skutkiem tego napięcia jest lepsze wykonanie zadań dobrze opanowanych i łatwych, lecz gorsze wykonanie zadań trudnych lub tych, których dopiero się uczymy.

kulturysta ćwiczy intensywniej, gdy oprócz niego na siłowni znajdują się inni, intensywnie ćwiczący ludzie.

wysiłek wkładany przez jednostki w wykonanie zadania jest mniejszy, gdy działają one wraz z innymi niż, gdy działają indywidualnie. Próżniactwo społeczne można redukować poprzez kontrolę wyników uzyskanych przez jednostkę, lub tylko sugerowanie, że taka kontrola ma miejsce.

Wysiłek poszczególnych jednostek działających w grupie jest tym mniejszy im:

uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych

Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efektów pracy nie można odróżnić, działanie będzie wykonywane lepiej, gdy ludzie nie będą zwracać uwagi na oceny innych (staną się wtedy spokojniejsi i zmniejszy się prawdopodobieństwo, że ulegną naporowi złożonego zadania)

uleganie ograniczającej sugestii i naciskowi grupy, której jest się członkiem.

W wyniku narzuconej autocenzury członkowie grupy podlegającej temu zjawisku, zubażają dobrowolnie swoje zdolności intelektualne. Myślenie grupowe prowadzi w skrajnym stadium do zupełnej utraty przez grupę poczucia rzeczywistości, przecenianie własnej siły i możliwości działania. Syndrom ten oznacza również izolację grupy od otoczenia i zamknięcie się grupy we własnym świecie.

Termin ten został zaproponowany przez amerykańskiego psychologa Irvinga Janisa w 1972.

Grupowe myślenie ("groupthink") - to proces, który może zachodzić we wszelkich rodzajach grup, prowadzący do obniżenia zdolności do krytycznego myślenia. W miejsce starannych rozważań "za i przeciw" określonym decyzjom, rozpatrywania alternatywnych możliwości, podnoszenia kwestii moralnych, itd. w grupie takiej dominuje troska o ukształtowanie wspólnego poglądu.

Irving Janis (1972) wskazał 3 warunki sprzyjające grupowemu myśleniu:

  1. duża spójność grupy podejmującej decyzję,

  2. izolacja tej grupy od innych, bardziej zrównoważonych, od zewnętrznej informacji i zewnętrznych autorytetów,

  3. poparcie danego sposobu działania przez przywódcę grupy.

Na syndrom ten składa się dziewięć różnych objawów:

  1. Iluzja wszechmocy czy niezwyciężoności, podzielana przez większość lub wszystkich członków grupy, stwarzająca optymistyczne przekonania o sukcesie. Tego typu przeświadczenie może zneutralizować lęk wynikający z poczucia osobistej nieadekwatności wobec zadań, bądź niewiarę w możliwości znalezienia właściwego rozwiązania w czasie kryzysu. Psychologiczną funkcją tego objawu jest wzmocnienie poczucia pewności siebie członków grupy i likwidacja lęku.

  2. Kolektywne wysiłki zmierzające do obronnej racjonalizacji działania w celu pomijania ostrzeżeń, mogących doprowadzić do powtórnego rozpatrywania wątpliwości. Psychologiczna funkcja tego objawu to obrona grupy przed niepewnością, która mogłaby osłabić działanie w przyjętym kierunku i zachwiać wiarę w słuszność podejmowanych decyzji.

  3. Wiara członków grupy we wrodzoną wyższość moralną własnej grupy skłaniająca do ignorowania etycznych i moralnych konsekwencji swoich decyzji. "Nasze cele są dobre i słuszne" - to przekonanie umożliwia członkom grupy unikanie poczucia winy i wstydu wobec decyzji, które mogą pogwałcić własne zasady moralne.

  4. Stereotypowe wizerunki przywódców wroga jako zbyt złych na to aby wchodzić z nimi w jakikolwiek układ, bądź jako zbyt słabych aby ich traktować jako równorzędnych partnerów. Tego rodzaju stereotypy dehumanizują wroga i likwidują poczucie winy przez usankcjonowanie amoralnych działań, jakie przeciwko nim podjęto. Ponadto obraźliwa charakterystyka wroga umożliwia przeistoczenie agresji pojawiającej się wewnątrz grupy na zewnątrz.

  5. Bezpośredni nacisk na każdego członka grupy, który przedstawia silne argumenty przeciwko któremuś z grupowych stereotypów. W rezultacie tego, każda z osób w grupie znajduje się pod naciskiem zalecenia, aby nie przeciwstawiać się grupowym stereotypom, gdyż grozi to odrzuceniem takiej osoby z grupy.

  6. Autocenzura odstępstw od oczywistego grupowego uzgodnienia prowadząca do wewnętrznego negowania ważności własnych wątpliwości. Rozwój tego typu autocenzury wyzwala blokadę procesów oceny i weryfikacji, co sprzyja podporządkowaniu się wnioskom niezgodnym z założoną koncepcją.

  7. Wspólna iluzja jednomyślności. Iluzja ta skutkuje tendencją do poszukiwania zgodności, której to tendencji podporządkowane zostaną wszelkie poczynania grupy

  8. Wyłonienie z grupy członków stających się swego rodzaju "stróżami poprawnego myślenia". Ich zadaniem jest ochrona grupy przed dopływem niepomyślnych informacji, które mogłyby zniszczyć podzielane przez członków grupy samozadowolenie płynące z przekonania o własnej efektywności i moralności grupowych decyzji. Brak tych informacji pozwala na niedostrzeganie defektów w ich "wypieszczonej koncepcji" i unikania konieczności zapoczątkowania bolesnych przewartościowań.

  9. Skłonność do komunikowania tylko tych informacji, które są przez grupę podzielane.

Kiedy w grupie decydentów pojawią się wszystkie lub większość z tych symptomów, wówczas członkowie wykonują zadania nieefektywnie i prawdopodobnie nie osiągną założonych celów. Janis twierdził, że im więcej pozornej uprzejmości w grupie, tym większe niebezpieczeństwo, że niezależne myślenie będzie wypierane przez myślenie grupowe, prowadząc do zdehumanizowania i irracjonalizowania działań skierowanych przeciwko grupie przeciwników. Tego rodzaju uprzejmość jest często niczym innym jak rodzajem skutecznego nacisku na jednostki, które muszą uczestniczyć w tym "spektaklu wzajemnej adoracji" aby nie zostać, wraz ze swoim kontrowersyjnymi poglądami, odrzucone przez grupę.