SOCJOLOGIA

Mimo pozornego podobieństwa jesteśmy różni. Czło­wiek jest produktem społecznym , nie potrafi wykształ­cić cech ludzkich poza społeczeństwem. Przedmiotem badań socjologicznych są zjawiska zachodzące w róż­nych formach życia społecznego.

Przechodzimy od społeczeństwa przemysłowego do in­formacyjnego, od społeczeństwa stabilnego do zmien­nego, od techniki ilości do techniki jakości. Przejście od centralizacji władzy do decentralizacji , od układów hie­rarchicznych do partnerskich . Obserwujemy przecho­dzenie od podziałów wschód-zachód do północ-połu­dnie, od zamierzeń doraźnych do długoterminowych, od ekonomii państwowej do międzynarodowej.

Aby znaleźć się w tym nowym świecie trzeba mieć sza­cunek dla siebie , innych a także swoich osiągnięć. Od­powiadać za czyny i słowa , trzeba mieć postawę reali­styki mądrościowej (umieć przewidywać , porażki za­mieniać w doświadczenia ). Trzeba mieć precyzyjny cel życia , a także cele krótkoterminowe . Wzmacniać po­prawę własnej komunikacji , ludzie stają się lepszymi kandydatami do każdego zawodu. Wiara w sukces i po­zytywne podejście , łatwiej osiągnąć cele życiowe jeśli się ma aprobatę do niezmiennego (np. wzrost). Cechą najważniejszą jest wytrwałość (co innego niż upór), czyli trwałe dążenie do celu mimo przeszkód . O sukce­sach życiowych decyduje także pogoda ducha .

Przedmiotem socjologii -są procesy i zjawiska zacho­dzące w różnych formach zbiorowego życia ludzi .Socjologia jest nauką o społeczeństwie o stosunkach między ludźmi między pojedynczymi osobami lub gru­pami . Jest to nauka zajmująca się postawami i zacho­waniem ludzi.

Socjologia w rozumieniu naukowym jest nauką której przedmiotem badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbio­rowego ludu , struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zacho­dzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływa­nia ludzi na siebie , siły skupiające i siły rozpraszające te zbiorowości , zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

Socjologia ogólna-jest działem socjologii teoretycznej który korzy­stając z wyników badań socjologii szczegółowej i innych nauk spo­łecznych dostarcza wiedzy o całości życia społecznego stanowiąc teo­retyczną i metodacyjną podstawę szczegółowej

Socjologia rozwija:

1. Teorię struktur społecznych-statyka społeczna

Teoria struktur społecznych- ustala zależności funkcjonalne między zjawiskami społecznymi.

2. Teoria zmiany (dynamika społeczna)- formuje prawa zmian kie­runkowych i następstwa zdarzeń

3. Teoria zachowania się jednostek- ustala prawa ludzkich reakcji na bodźce z zewnątrz

4. Teoria zachowania się zbiorowości- bada reakcję wielkich mas ludzkich na określone zdarzenia

Socjologia wyodrębniła odrębne szkoły myślenia:

1. Indywidualizm- społeczeństwo to suma jednostek

2. Funkcjonalizm- społeczeństwo jest obszarem współpracy jedno­stek i grup , które spełniają różne lecz uzupełniające się funkcję

3. Naturalizm- społeczeństwo powinno badać się, jak fizyk zjawiska .Właściwą metodą jest intuicyjne rozumienie zjawisk . Próba ro­zumienia zjawisk przez odniesienie do wartości kultury

4. Socjologia teoretyczna- zadaniem powinno być formowanie ogólnych praw życia zbiorowego ludzi ważnych zawsze i wszę­dzie

5. Socjologia szczegółowa- dział socjologii oparty na badaniach dostarczających materiału do uogólnień teoretycznych, wiążących wiedzę o poszczególnych dziedzinach życia z ogólną socjologią (socjologia wsi, rodziny itp.)

Etapy rozwoju socjologii

1. Przednaukowy - obejmuje formowanie się socjologii za­kończone uzyskaniem statutu nauki

2. Naukowy od Augusta Comte.

Cztery rewolucje -przyczyniające się do ewolucji socjologii

1.wyodrębnienie porządku ludzkiego z porządku przyrody (5-3 w pne)

2.odróżnienie społeczeństwa od państwa (przełom 17-18w)

3.uczynienie społeczeństwa przedmiotem systematycznej refleksji (19w), powstanie socjologii jako nauki

4.unaukowienie refleksji o społeczeństwie, narzucenie rygorów for­malnych

Początki nauki społecznej sięgają pokolenia Protagorasa , który nale­żał do sofistów. Naukową analizę zjawisk społecznych zapoczątkował Platon . Ważną rolę odegrał idee chrześcijańaskie(zaliczamy św Au­gustyna i św Tomasz z Akwinu).Zdaniem św Augustyna wszystko ma swój początek i koniec a historią rządzi opatrzność. Wielkim myśli­cielem średniowiecza był św Tomasz z Akwinuweddług niego istotą ładu społecznego jest hierarchia.

August Comte(1798-1857)-ojciec socjologii

-statyka społeczna

-dynamika społeczna

Herbert Spencer (1820-1903)

-darwinizm społeczny

Karol Marks(1818-1880)

- materializm dialektyczny

Emil Durheim(1858-1917)

-solidarność mechaniczna,

-solidarność organiczna

Max Weber (1864-1920)

-typy idealne

George Simmel (1858-1918)

-socjologia formalna

Comte uznał , że socjologia jest jedyną nauką społeczną

Co odróżnia socjologię od innych nauk:

1. poszukuje praw zachodzących między ludźmi

2. bada struktury, wzajemne przyporządkowanie sobie ludzi w zbio­rowościach

3. bada prawa przyporządkowania elementów składowych zbiorowo­ści jako całości

4. poszukuje sił społecznych przejawiających się we wszystkich dzie­dzinach życia społecznego

Życie społeczne- to ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego od­działywania jednostek i zbiorowości przebywających w pewnej wyod­rębnionej przestrzeni

Czynniki wpływające na życie społeczne :

1. przyrodnicze:-biologiczne: wyprostowana postawa , chwytne ręce, rozbudowany aparat głosowy, układ nerwowy rozbudowany, długa zależność od rodziców, wzrok patrzący przed siebie.-geograficzne uwarunkowania życia społecznego dzisiaj już nie odgrywają tak wiel­kiej roli

2. ekonomiczne były na wykładach z ekonomii

3. kulturowe : kultura oznacza ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych . Wartości te przekazywane są z po­kolenia na pokolenie

Osobowość społeczna i sposoby jej kształtowania

Osobowość - termin stosowany w wielu naukach . Socjologowie sta­rają się odnaleźć specyficzne zachowania się ludności. Istotą osobo­wości jest to że jest bezpośrednio kształtowana w relacjach między ludzkich.

Osobowość - jest pewną konstrukcją teoretyczną, modelową. Jest modelem właściwości funkcji , procesów psychicznych , które są na­rzędziem do wyjaśniania i przewidywania postaw ludzkich.

Generalnie istnieją 3 modele osobowości człowieka:

1. zbiór cech ludzkich-jest to najbliższa popularnemu pojęciu osobo­wość

2. mechanizm konstytuujący osobowość- szuka się tej najważniejszej cechy , określa się ludzi przez pryzmat dominującej cechy np. sposób wykonywania pewnych ról społecznych. Także jest to pogląd jaki człowiek ma o samym sobie . Pojawia się określenie „jażń”

3. struktura-w osobowości jest jakaś charakterystyczna struktura . Wewnętrzne mechanizm regulujące odpowiadają odpowiedniemu poziomowi organizacji osobowości.

Koncepcja osobowości Freuda

Wyszedł z założenia że świadomość człowieka to jego „ja” czyli ego.

ID - zbiór prymitywnych impulsów i popędów, rządzi nim zasada rozkoszy. Człowiek stara się go usunąć.

SUPEREGO - warstwa osobowości, którą rządzi zasada rzeczywisto­ści, decyduje o tym, że człowiek przestaje być w pewnym sensie wol­nym. Jest to poziom, który przywołuje nam do porządku (zakazy, prawa).

Te dwa skrajne poziomy (ich wypadkowa) decydują o tym jaka jest nasza świadomość i osobowość.

Jan Szczepański mówi, że osobowość jest pochodną trzech elemen­tów:

• biogennych - spuścizna genetyczna (wzrost, waga)

• psychogennych - psychika wykazuje plastyczność, skłonność do modyfikacji pod wpływem socjalizacji. Cechy te decydują o oso­bowości człowieka

• socjogennych - mające źródło w życiu codziennym; o osobowo­ści decyduje sposób socjalizacji, wprowadzenie jednostki w życie społeczne.

Kulturowy ideał osobowości wg Szczepańskiego to taki, który służy do naśladowania jako wzór wychowawczy. Zależy on od formacji społecznych, od różnych środowisk.

Zachowanie jednostki nie zawsze jest wynikiem pewnych wyuczo­nych wzorów. Stąd są pewne typy zachowań, którym podlegamy:

• propagowane - rozpowszechniane przez organizacje, media

• akceptowane - nie wzbudzają jawnej niechęci lub uzyskują przy­zwolenia

• zinternalizowane - te, które jednostka traktuje jako własne

• realizowane - mają walor wyraźnej przestrzeni.

Podstawowe socjogenne elementy osobowości:

• kulturowy ideał osobowości (narzycony przez społeczeństwo w socjalizacji)

• role społeczne - wzorce zachowań, które grupa uważa za słuszne

• jaźń subiektywna - wyobrażenie o własnej osobie

• jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń na nasz własny temat na podst. określeń innych ludzi.

Czym jest kultura?

Wg Szczepańskiego: Kultura - ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów po­stępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowo­ściach przekazywanych samym zbiorowościom i następnym pokole­niom.

Kultura to charakterystyczny styl życia danego społeczeń­stwa, obyczaje. Jest cechą nie tylko jednostki, ale całej zbiorowości. Jest społecznym dziedzictwem członków społeczeństwa.

Skrajne ujęcia kultury:

Wg Frouda: kultura jest związana ściśle z życiem biologicznym, człowiek nie ma chęci do działania, kieruje się popędami. Z drugiej strony dzięki zakazom i nakazom ludzie mogą ze sobą współdziałać. Wg Frouda kultura to właśnie zakazy i nakazy, które często nie po­zwalają w pełni rozwijać pewnych umiejętności. W takim znaczeniu kultura ogranicza w pewien sposób ludzką wolność.

Wg Bronisława Malinowskiego natomiast kultura zwiększa wolność. Kultura poszerza zakres efektywności jednostki i możliwości działa­nia. Kultura przekształca jednostki w zorganizowane grupy i nadaje im nieograniczoną wolność.

Struktura kultury:

Działy kultury

a) Kultura materialna - To wszystko to co dotykalne, odkrycia ar­cheologiczne, boiska, budynki, ubrania, przedmioty codziennego użytku. Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom. Materialne składniki kultury są częścią fizycznego środowiska spo­łecznego.

2. Kultura niematerialna (duchowa) - stanowi to wszystko co wiąże się z twórczością literacka, muzyczną, natomiast kultura spo­łeczna to normy, obyczaje.

Są to wszystkie te wytwory, które przekazywane są przez pokolenia a co nie zawsze da się dotknąć. Kulturę niematerialną stanowią: wiedza i przekonanie, wartości, normy, znaki i symbole.

Wartości - są abstrakcyjnymi pojęciami mówiącymi o tym co społe­czeństwo uważa za dobre, słuszne pożądane. Wartości związane są z normami.

Normy - społeczeństwa mają pewne zachowania rutynowe. Nasze zachowanie jest poddawane strukturze norm, przepisów i regulacji nakazujących odpowiednie zachowanie w szczególnych sytuacjach. Wyznaczają pewne oczekiwania co do zachowania jednostek. W nor­mach możemy wyróżnić: zwyczaje, obyczaje, tabu i prawa.

Zwyczaje - są przypisane do jednostkowego zachowania i nie wywo­łują dezaprobaty innych. Wiążą się z twierdzeniem „ten typ tak ma”.

Obyczaje - są normami uważanymi za najważniejsze dla funkcjono­wania społeczeństwa i życia grupy jako całości. Naruszenie obycza­jów wywołuje ostrą reakcję otoczenia.

Tabu - są to obyczaje, które określają to czego nie powinno się robić. Naruszenie tabu może wiązać się z utratą wolności, z napiętnowa­niem.

Prawa - normy ustanowione i wymuszane przez władze w społeczeń­stwie. Prawo to te normy, które regulują zachowania ludzi istotne dla społeczeństwa.

Znaki i symbole - znaki są reprezentacyjnymi przedstawieniami, które reprezentują coś. Symbole (znaki konwencjonalne) np. flaga.

Język jest społecznie wytworzonym zbiorem symboli znaczących i najważniejszym aspektem kultury. Język jest podstawowym narzę­dziem porozumiewania się w obrębie kultury.

Gesty - mają ogromne znaczenie, są sposobem regulowania zacho­wań. Gesty mają swoje zróżnicowanie (w jednej kulturze może ozna­czać co innego niż w innej).

Relatywizm językowy - natura języka określa sposób w jaki postrze­gamy świat.

Typy kultury:

1. narodowa - te wytwory rąk ludzkich, umysłu i uczuć, które są jako całość charakterystyczne dla danego narodu

2. masowa - to ta, która jest wyświetlana i ukazywana przez środki masowego przekazu

3. podkultury - całość wartości, norm i wzorów, które dotyczą ma­łych grup społecznych np. podkultura młodzieżowa, przestępcza

4. kontrkultury - wartości, normy i wzory, które stanowią negocja­cje powszechnie przyjętych wartości i wzorów w społeczeństwie.

Kultura w trzech wymiarach:

1. oficjalna - szkoły, muzea, teatry

2. prywatna - gusty i upodobania ludzi, to co reguluje zachowania na co dzień

3. drugiego obiegu - te wytwory książki, czasopisma, które nie są wydawane oficjalnie i rozpowszechniane.

Kultura oficjalna jest mocno konserwatywna, nie ulega nagłym zmia­nom. Kultura prywatna również zmienia się dość powoli i selektyw­nie. Ludzie decydują o kierunku tych zmian. Kultura obiegu nieofi­cjalnego jest najszybciej zmienna, nadąża za potrzebami społecznymi.

Kultura współkształtuje osobowość ludzi. Można zauważyć przejście od kultury rytualnej do innowacyjnej.

Osobowość rytualna - to taki zbiór cech, które skłaniają jednostki do tych samych zachowań, osoby takie są konserwatywne.

Osobowość innowacyjna - zespół cech psychicznych, które skłaniają do przystosowania się do nowych sytuacji, następuje zmiana zacho­wań nawet jeśli wcześniej jednostka była nastawiona na brak reakcji.

Człowiek kulturalny - to człowiek przestrzegający dobrych obycza­jów, taktowny, przestrzega zakazów i nakazów grzeczności, uprzej­mości, dający w swoim zachowaniu wyraz swojej wiedzy i subtelno­ści uczuć. Osoba, która uznaje za swoje najbardziej cenione w danej społeczności wartości, normy społeczne, wzory i dostosowująca się do nich, wykazująca umiejętność twórczego spożytkowania dorobku kulturalnego oraz skłaniająca innych za pomocą własnego przykładu do zachowań godnych szacunku.

Kultura masowa - odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywa­nia wielkim masom odbiorców identycznych, analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł przekazu. Dzięki masowemu przeka­zowi są kształtowane pewne formy zachowań, pewne formy języka oraz pewne wartości.

Homogenizacja - w odniesieniu do treści kultury polega na przemie­szaniu elementów różnego poziomu kultury i przekazywaniu ich w jednorodnej postaci, tak jakby były równoważne. Dzielimy ją na:

• uproszczoną - polega na dokonaniu określonych przeróbek odno­szących się do oryginalnych dzieł sztuki, muzycznych, literac­kich, te wielkie dziełasą zaadaptowane do przekazu masom ludz­kim (np. Biblia w postaci komiksu; szybkie jedzenie - fastfood; muzyka poważna w dyskotekach). Uproszczenie kultury związa­nej z intelektem nie wywołuje negatywnych wrażeń w przeci­wieństwie do tej związanej z estetyką.

• mechaniczna: polega na prezentowaniu przez masmedia dzieł wyższego rzędu obok dzieł płytkich, bez udzielania wskazówek co do ich znaczenia w kulturze.

• immanentna (ustawiana, ciągła): polega na tym, że sam autor dzieła wprowadza pewne uproszczenia (autor schodzi do mas), wprowadzając takie elementy, które są zrozumiałe przez nieprzy­gotowanego odbiorcę (np. wprowadzenie do muzyki poważnej elementów muzyki ludowej, znanej każdemu).

Dla kultury masowej charakterystyczne jest:

• kryterium ilości,

• kryterium standaryzacji,

które są ze sobą mocno powiązane.

Publiczność - luźne ugrupowanie charakteryzujące się pewną wspól­nością zainteresowań, wiedzy, potrzeb i ocen. In bardziej rozrasta się publiczność tym staje się bardziej zróżnicowana. Można jej przypisać rozproszenie przestrzenne.

Kultura masowa charakteryzuje się sformalizowaniem i urzeczowie­niem dróg przekazu.

Społeczeństwo, w którym wyrasta kultura masowa nazywane jest społeczeństwem globalnym.

Globalna wioska - środki masowego przekazu będą upodabniać całe narody pod względem myślenia i zachowań, że powstanie tzw. glo­balna wioska .

Wioska elektroniczna - oznacza pewien zespół zmian, których można oczekiwać w najbliższych dziesięcioleciach w krajach najbardziej zelektronizowanych.

Wiedza o rzeczywistości jest kształtowana na trzech poziomach:

• wizja deskryptywna - jaki jest świat, wiąże się ta wizja z formą opisową;

• wizja normatywna - jaki świat powinien być, określenia warto­ściujące;

• wizja propagandowa - rozpowszechniona przez masmedia.

To jaką strategię przyjmujemy w życiu zależy od tego, jaki jest stopień zgodności na tych trzech poziomach. Jeżeli natomiast nie ma tej zgodności, jesteśmy zdezorientowani, zagubieni.

Propaganda wyrażana przy pomocy środków masowego przekazu staje się swoistą formą sterowania świadomości i zachowaniem się jednostek i grup społecznych. Efektywność oddziaływań propagan­dowych zależy od zmonopolizowania środków komunikacji masowej oraz od stopnia w jakim przekazywane treści mają wpływ na pod­stawy już utrwalone.

Poddawanie jednostek działaniu masmediów w silniejszym stopniu umacnia postawę już istniejącą niż powoduje zmiany postaw. Postawy już istniejące mają tendencję do samo wzmacniania.

Zachowania społeczne:

• komunikaty intencjonalne

• komunikaty bezintencjonalne.

Społeczne sposoby oddziaływania na jednostkę mogą polegać na:

1) Wychowywaniu;

2) Manipulacji;

3) Formułowaniu trzonu postępowania;

4) Oddziaływaniu przez wytwory fizyczne.

Wychowanie - polega na wdrożeniu do określonego zacho­wania przez wskazywanie istniejących wzorów w danej społeczności, polega na tym, żeby tak oddziaływać na jednostkę żeby zachowywała się zgodnie z intencjami nadawcy komunikatu. Wpływ na wychowa­nie mogą mieć wzorce osobowe, postawa najbliższych osób (rodziny), skład i liczność rodziny.

Manipulacja - polega na powodowaniu czyjegoś postępowa­nia, gdy jednostkę pozbawia się pewnych decyzji. Może być dokony­wana przez operacje neurochilurgoczne, alkohol, narkotyki, szantaż, nadużywanie sytuacji autorytetu przyjaźni, dostarczenie informacji fałszywych lub jednostronnie wyselekcjonowanych. Manipulacja jest działaniem ukrytym.

Wytwory fizyczne - polega na kształtowaniu świata ze­wnętrznego po to by nakłonić daną osobę do określonego postępowa­nia, która może się dostosować, ale nie musi (tabliczka: „zachować ciszę”).

Formułowanie norm postępowania - które mogą być zagro­żone sankcją (jeżeli czegoś nie zrobisz to zobaczysz)

Rozwój społeczny - oznacza nabywanie umiejętności zachowania się zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami.

Każdy jest poddany trzem procesom socjalizacji:

1. Uczenie się zachowań społecznie aprobowanych - każda grupa ma własne standardy aprobowanych zachowań. Aby stać się uspołecznionymi jednostki muszą własne zachowanie dostosować do tych standardów.

2. Uczenie się pełnienia ról społecznie aprobowanych - każda grupa ma swoje własne zwyczajowe wzorce zachowań, członkowie po­winni przestrzegać określonych ról.

3. Rozwój postaw społecznych - aby stać się jednostką uspołecz­nioną jednostka musi mieć życzliwy stosunek do innych, musi być osobą społecznie aktywną.

Ludzie uspołecznieni - to ci, w których zachowaniu odzwierciedla się skuteczność trzech sposobów socjalizacji, są akceptowani. Wśród nich wyróżnia się ludzi towarzyskich, którzy są zadowoleni tylko wówczas gdy są z innymi ludźmi, niezależnie od charakteru kontaktu z innymi.

Ludzie nieuspołecznieni - ich zachowanie nie odzwierciedla trzech sposobów socjalizacji. Są wśród nich jednostki:

aspołeczne - ignorują to czego od nich oczekuje grupa społeczna, za­chowują się wbrew oczekiwaniom społecznym.

antyspołeczne - wiedzą czego grupa od nich oczekuje, lecz z preme­dytacją gwałcą zwyczaje obowiązujące w grupie, są w rezultacie igno­rowani czy też odrzucani przez grupę i społeczeństwo.

Czy ktoś stanie się jednostką uspołecznioną zależy od czte­rech czynników:

1. okazja do uspołecznienia - nie można nauczyć się zachowania jeżeli będzie się przebywać samotnie, możliwość kontaktów spo­łecznych wpływa na doskonalenie zachowań;

2. zdolność porozumiewania się z innymi za pomocą słów zrozu­miałych dla innych oraz rozmawiać na tematy interesujące dla in­nych;

3. motywacja pro społeczna - wiąże się z przyjemnością, nagro­dami;

4. uczenie się pod kierunkiem - każda jednostka uczy się wzorów zachowań metodą prób i błędów, uczy się przez naśladownictwo osób z którymi się identyfikuje.

Niebezpieczeństwa zagrażające rozwojowi społecznemu:

1. Deprywacja społeczna - pozbawienie możliwości przebywania z ludźmi i nauczenia się postępowania. Może być spowodowana brakiem czasu dla wzajemnego poświęcenia go sobie. Niezależnie od przyczyn de prywacja powoduje przedłużenie się charaktery­stycznego zachowania egocentrycznego. De prywacja krótko­trwała może mieć dobre następstwa (np. szlaban). Jest to celowy zabieg wychowawczy. Natomiast przedłużająca się deprawacja społeczna może powodować introwersję, osobnik może bać się kontaktów z innymi, którzy w następstwie mogą go jeszcze bar­dziej odizolować (syndrom więźnia wychodzącego na wolność).

2. Nadmierny udział w życiu społecznym - zbyt częsty udział w ży­ciu społecznym jest szkodliwy, gdyż może pozbawić jednostkę pomysłowości, rozważania na własny temat. Jednostki takie stają się niestałe w swoich zainteresowaniach.;

3. Nadmierna zależność - jest to typowe dla jednostek cierpiących na przewlekłe choroby, dla dzieci pierworodnych.

4. Nadmierny konformizm - powoduje utratę indywidualności, jed­nostki silniejsze ignorują taką jednostkę. Jest to niesłychanie nie­bezpieczne dla przystosowania się jednostki do życia.

5. Nonkonformizm jednostki niedostosowujące się uważane są za wyrzutków.

Popularność a akceptacja społeczna - zachodzi między nimi różnica wg. socjologii. Być społecznie akceptowanym tzn. być uczestnikiem jakiejś działalności grupy. Wskazuje ona z jakim powodzeniem zaj­mują studenci miejsce w grupie.

Popularność - oznacza ogólny podziw z jakim inni do kogoś się odno­szą, nawet tacy, którzy bezpośrednio z tą osobą nie obcują. Człowiek może być popularny, może mieć mało kolegów, przyjaciół, ale może być uwielbiany np. idol muzyczny. Osobom popularnym często przy­znaje się rolę przywódców. Aktywność (np. studenta) w grupie nie musi wiązać się popularnością i akceptacją. Jednostki mogą być nie­lubiane za ową odmienność, aktywność.

Podstawowe funkcje rodziny:

• zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa;

• przekazywanie dziedzictwa kulturowego.

W badaniach rodziny wyróżnia się ujęcia, perspektywy:

• filogenetyczne;

• ontogenetyczne.

W ujęciu filogenetycznym rodzina traktowana jest jako pewna forma życia społecznego (na danym etapie, poziomie).

W ujęciu ontogenetycznym analizuje się kolejne fazy życia rodzin­nego, co powoduje doświadczenie kolejnych przeżyć (począwszy od narzeczeństwa), faz przez które przechodzi rodzina.

Rodzina ma następujące cechy: wspólne mieszkanie, nazwisko.

Struktura rodziny:

Rodzina w ujęciu socjologicznym jest podstawową instytucją spo­łeczną, przez którą dokonuje się prokreacja; rodzina wyznacza sys­temy podziału majątkowego, reguluje pokrewieństwo jej członków i ich pozycję w rodzinie.

Istnieją trzy funkcje, które realizuje każda rodzina:

• prokreacja,

• socjalizacja,

• emocje (bezwarunkowe uczucia, życzliwość, wsparcie członków rodziny na każdym etapie jej rozwoju).

Podział funkcji rodziny:

• funkcje instytucjonalne - są to funkcje: prokreacyjne zwane też biologicznymi - podtrzymują ciągłość społeczeństwa; ekono­miczne - czyli dostarczanie dóbr do bytowania; opiekuńcze - za­bezpieczające członków rodziny w poszczególnych sytuacjach; socjalizacyjne; stratyfikacyjne - uwarstwienie, klasyfikacje członków rodziny; integracyjne.

• funkcje osobowe - są to funkcje: małżeńska, rodzicielska, brater­ska.

Trzy aspekty struktury rodziny odnoszące się do analizy rodziny:

• psychologiczny,

• społeczny (układ pozycji członków rodziny, kto faktycznie spra­wuje władzę w rodzinie),

• kulturowy (pewne warstwy w rodzinie).

Formy rodziny zależące od liczby partnerów w rodzinie:

• poligamiczne,

• monogamiczne.

Formy rodziny zależące od zakresu wyboru partnera:

• endogamiczne - wybór partnera z własnej zbiorowości,

• egzogamiczne - wybór partnera z poza własnej zbiorowości.

Formy rodziny ze względu na hierarchię prestiżu i władzy w rodzinie:

• matriarchalne - matka sprawuje władzę, a pokrewieństwo liczy się po linii matki,

• patriarchalne - ojciec sprawuje władzę i cieszy się największym autorytetem.

Rodzina partnerska - to taka rodzina, w której mężczyzna i kobieta dzielą między sobą obowiązki.

Formy rodziny ze względu na miejsce zamieszkiwania:

• matrylokalne - rodzina zamieszkuje w domu matki,

• patrylokalne - rodzina zamieszkuje w domu ojca,

• neolokalne - rodzina zamieszkuje w własnym domu.

Rodzina jednodzietna - w rodzinie tej są silne więzi między człon­kami, jest minimum sporów rodzinnych, nie ma rywalizacji, rodzice są gotowi zapewnić dobrobyt; rodzina ta mocno stymuluje do silnego rozwoju, dziecko jest zachęcane do pełnienia ról wg własnych wybo­rów, jest jednak tzw. „pupilkiem”, „oczkiem w głowie” - postawa nadopiekuńcza.

Rodzina średnia - jest to na ogół rodzina zaplanowana, występuje rywalizacja między rodzeństwem, rodzice podejmują aktywność spo­łeczną, aby zapewnić dobrobyt; występuje porównywanie osiągnięć dzieci co jest niedobre (występuje zazdrość między dziećmi).

Rodzina mała - jest zaplanowana, rodzice więcej czasu poświęcają dzieciom.

Rodzina duża - na ogół nie jest zaplanowana, dzieci rzadko kontaktują się z rówieśnikami, bo są potrzebni w domu; występuje rywalizacja między dziećmi, rodzice nie są w stanie zapewnić im dobrobytu, pre­sja osiągania dobrych wyników jest mała (wyjątek stanowi najstarsze dziecko), brak postawy nadopiekuńczej (z wyjątkiem dziecka pierwo­rodnego).

Konstrukcja rodziny wpływa na stopień socjalizacji.

W każdej rodzinie można wyróżnić pewne elementy (wg Tyszki):

1. liczba i jakość członków rodziny,

2. układ pozycji i ról,

3. siła więzi instytucjonalnych i psychicznych , która może decydo­wać o spójności rodziny,

4. podział czynności,

5. struktura władzy - kto ma największy autorytet,

6. wewnątrzrodzinny rozkład emocji.

Procesy uprzemysłowienia i urbanizacji wpływają na zmiany w rodzi­nie.

Wpływ industrializacji na zmiany w rodzinie:

1. wzmaga ruchliwość przestrzenną (ogranicza kontakty),

2. wzmaga ruchliwość społeczną - rodzi zróżnicowanie klasowe członków tej samej rodziny,

3. podważa zasady funkcjonowania rodziny tradycyjnej,

4. zmienia systemy wartości idące w kierunku powodzenia osobi­stego - rodzina ma mniejszą możliwość sprawowania kontroli nad członkami,

5. zanika tradycyjnie przekazywana opcja zawodowa.

Konsekwencją tych przemian jest kurczenie się więzi rodzinnych oraz konflikty i kryzysy, jest coraz więcej rozwodów oraz rodzice rodzą dzieci w coraz starszym wieku.

Wzory społecznego postępowania:

Są to pewne schematy działań, określone i przyjęte w pewnej grupie.

Możemy wpływać na zachowania ludzi przez: sugestie, nakazy, pers­fazje, nacisk, wyróżnienia. Tworzy się w ten sposób tzw. system kon­troli społecznej.

W funkcjonowaniu kontroli społecznej daje się zauważyć dwa mecha­nizmy:

1. psychospołeczny - wiąże się z posłuszeństwem wobec wartości, to co wiąże się z pewnym nakazem moralnym,

2. materialnospołeczny - przymus zewnętrzny stosowany przez oto­czenie i instytucje, wiąże się z normami prawnymi, których za­chowanie jest konieczne.

Sankcja - jest to każda reakcja otoczenia na zachowanie się jednostki w sytuacji społecznie doniosłej. W społeczeństwie możemy mówić o sankcjach:

1. negatywnych - kara,

2. pozytywnych - nagroda

3. formalnych - sądy i prokuratura,

4. nieformalnych - opinia społeczna.

Z uwagi na charakter wyróżniamy sankcje:

1. prawne - system kar i nagród ujęty jest regulaminami,

2. etyczne - kwalifikują zachowanie jako moralne i niemoralne,

3. satyryczne - system drwin,

4. religijne - nagrody i kary stosowane w wierzeniach.

Sankcje działają wówczas gdy samokontrola jest nieskuteczna, aby przywrócić jednostkę do porządku. Przywrócenie jednostki do po­rządku to stałe "„kombinowanie" sankcjami o różnym charakterze.

Co wyróżnia istotnie grupę spośród innych konstrukcji społecznych:

1. jest zbiorowością względnie trwałą,

2. jest zbiorowością zorganizowaną i ustrukturalizowaną,

3. w jej obrębie zachodzą względnie trwałe stosunki i interakcje,

4. grupa składa się z wybranej i ograniczonej liczby członków.

Wymagania grupy w stosunku do swych członków:

1. wygląd zewnętrzny

2. wzór moralny - zespół cech, które człowiek powinien manifesto­wać,

3. funkcje, które jednostka pełni i winna wykonywać aby zachować ciągłość grupy.

Przynależność jednostki do grupy wynika z faktu członkostwa. Mo­żemy mówić o przynależności:

1. obiektywnej - formalne przypisanie kogoś do grupy,

2. subiektywnej - akceptacja grupy, jednostce zależy na tej przyna­leżności.

Grupa odniesienia - grupa, z którą jesteśmy związani emocjonalnie, ta do której chcemy przynależeć.

Trwałość grupy zależy w dużej mierze od stopnia samoidentyfikacji z grupą.

Rodzaje grup społecznych:

• kryterium wielkości:

1. duże - mają złożoną strukturę, dużą liczbę członków, członkowi ci nie wchodzą we wzajemne kontakty,

2. małe - posiadają prostą strukturę, nie posiadają podgrup.

• kryterium dotyczące typu więzi łączących ich członków:

1. pierwotne - występuje wyłącznie więź budowana na styczno­ściach osobistych np.: rodzina,

2. wtórne - więź wynika ze ściśle określonego celu przyjętego do realizacji.

Każda grupa pierwotna może przekształcić się w grupę wtórną. Grupy pierwotne odgrywają podstawową rolę w procesie socjalizacji.

• inne kryterium:

1. formalne - są oparte na sformalizowanej organizacji, mają statut który reguluje pewne zasady obowiązujące w grupie (np.: firma),

2. nieformalne - są małe, mogą być oparte na stycznościach osobi­stych jak i rzeczowych, stanowią istotną część życia społecznego; przywódcą jest osoba, której cechy osobowości są takie, że skupia ona wokół siebie wielbicieli.

• kryterium celu, które jest określane bardzo wąsko:

1. celowe - są to te, które zostały zorganizowane planowo dla reali­zacji określonego celu lub grupy celów i w których istnieje więź sformalizowana ze względu na osiągnięcie tego celu; charaktery­zują się dużą różnorodnością,

Biurokracja - to sposób zarządzania i kierowania ludźmi służący do osiągnięcia celów określonych grup społecznych.

• kryterium trwałości:

1. ciągłe - to te, które są w stanie przetrwać jako wyraźnie wyod­rębnione wydarzenie, np.: grupa studentów,

2. sporadyczne (krótkotrwałe) - np.: grupa jadąca w autobusie.

• kryterium wstąpienia do grupy:

1. wstąpienia automatycznie

2. wstąpienie w wyniku świadomego wyboru - trzeba wyrobić sobie chęć bycia w danej grupie; trzeba pokonać pewne przeszkody czasowo formalne i trzecim etapem jest przyjęcie do grupy wraz z wydanie dokumentów potwierdzających przynależność do grupy. Wyjście z grypy pociąga za sobą również przebycie podobnych etapów.

• kryterium stopnia solidaryzowania się jednostki z grupą:

1. wewnętrzna - to wszystko co moje, nasze jest idealne,

2. zewnętrzna - nie moje, cudze, ich.

Zbiór - jest traktowany jako całość złożona części, złożona z jedno­stek, które mają przynajmniej jedną wspólną cechę. Jest to coś innego niż grupa.

Zbiorowość - np. lokalna, zespół ludzi mieszkających na stałe w jed­nej miejscowości (na wyodrębnionej przestrzeni).

Zbiorowość przejściowa - np. podróżni na dworcu.

Społeczność - to taka zbiorowość, w której wytworzyły się już okre­ślone układy stosunków społecznych.

Role społeczne - to zespół norm, które wyznaczają zachowanie członków grupy. Role społeczne należące do różnych grup mogą być zgodne lub stwarzać konflikt.

Funkcje:

1. jawne: kiedy działania są wyznaczone przez rolę jednostki w gru­pie, są zamierzone,

2. ukryte - oddziaływanie nie wynika z pełnionej roli.

Charakter członkostwa w grupie rozróżnia grupy:

1. genetyczne - członkostwo uzyskuje się ze względu na pochodze­nie biologiczne, kulturowe,

2. przymusowej przynależności - np. państwo,

3. ekskluzywne - kontrolowana przynależność, dopuszcza się tylko te jednostki, które odpowiadają szczególnym kryteriom. Są grupy o różnym stopniu eksluzywności,

4. inkluzywne - swobodnego dostępu (wejścia), do których może wstąpić każdy kto deklaruje chęć i gotowość przestrzegania norm w tej grupie (statusu).

Mamy generalnie dwa sposoby podejmowania decyzji w grupach:

1. Monocentryczny - decyzje są podejmowane przez jednostkę przywódczą lub łącznie działający zespół jednostek. Decyzje mogą być podejmowane szybko ale nie dostrzega się możliwości różnych rozwiązań. Łatwo ustalić odpowiedzialność.

2. Policentryczny - decyzje uzgadniane są między kilkoma środ­kami decyzji. Odpowiedzialność za decyzje rozmywa się.

Legitymizacja władzy: (wg Webera)

1. przywództwo charyzmatyczne - opiera się na przekonaniu o wy­jątkowości jednostki, może być wynikiem nieprzeciętnych cech jednostki, przywództwo to łatwiej jest oceniać z perspektywy czasu, wiąże się z tym, że nie ma sformalizowanych dróg łączenia się ludzi z ulubieńcem,

2. p. tradycyjne - wynika z sytuacji pewnego przyzwolenia w cza­sie, tak było, tak jest, wiąże się z monarchiami, może występować w wielu grupach powodując stabilizacje społeczne,

3. p. legalne - formalne, opiera się na wybitnie zinstytucjonalizowa­nych procedurach wyboru, np. demokratycznych.

Typy grup ze względu na ich zadania:

1. wspólnotowe - kształtują się spontanicznie, np. krąg przyjaciół, wiążą ich wspólne poglądy,

2. celowe - powstają dla osiągnięcia określonego celu narzuconego do zrealizowania.

Z punktu widzenia terytorialnego są grupy:

1. skupione - np. pacjenci w sanatorium, osoby na obozie,

2. rozproszone - np. członkowie klubu krótkofalowców,

3. wędrowne - np. grupa przemieszczająca się statkiem.

Tłum czy publiczność - w określonych warunkach mogą mieć cechy grupy czy zbiorowości.

Tłum - krótkotrwałe zgromadzenie dużej liczby ludzi na przestrzeni umożliwiającej bezpośrednią styczność fizyczną, nie powiązanych więzami społecznymi.

Uczestnictwo w tłumie wpływa na emocje jednostki, człowiek staje się inny, może ulegać nastrojom (np. panice). Zachowania zbiorowe w tłumie są trudne do przewidzenia. Tłumowi nadaje się charakter ko­biety (nieobliczalność, działanie w uniesieniu). Duże problemy są z tłumem protestującym, agresywnym.

Publiczność - jest na wstępie w pewnym stopniu zorganizowana, nie­kiedy publiczność zamienia się w tłum.

Instytucja społeczna -w znaczeniu normatywnym to zespół norm wy­odrębnionych jako odrębna całość związanych z jakąś działalnością; w znaczeniu funkcjonalnym np. pogrzeb; w znaczeniu personalnym - osoba lub zespół osób działających według jakichś norm.

Zachowania zbiorowe - to w pewnym sensie krótkotrwałe i sponta­niczne działania społeczne stosunkowo dużej grupy ludzi znajdują­cych się w niejasnej sytuacji. Przykładem są; publiczność koncertów, demonstracje antywojenne.

Podstawowe cechy zachowań zbiorowych:

1. ograniczone, krótkotrwałe działanie społeczne, uczestnictwo w tym działaniu jest czasowe np. koncert demonstracje,

2. niepewna identyfikacja granic społecznych, trudno jest zaobser­wować granice kto jest tłumem, kto publicznością a kto przypad­kowym widzem,

3. słabe czy też nowo wytworzone normy społeczne, ogólnie wy­tworzone normy nie dają wskazówek co do określonego działania w zachowaniach zbiorowych.

Rodzaje tłumów (wg Blumera):

1. Przypadkowy - jednostki nie dążą do interakcji, nie dążą do tego aby tworzyć jakieś związki. Przykładem może być zgromadzenie wokół wypadku samochodowego.

2. Konwencjonalny - uczestnicy zbierają się w jakimś celu. Ich działania są wyznaczone przez normy społeczne są stałe więzi między nimi. Mają wspólny cel, ale cele osiągane są odrębnie przez jednostki np. widzowie w kinie.

3. Ekspresywny - gromadzi się z okazji wydarzeń o pewnym ła­dunku emocjonalnym np. uczestnicy festiwali muzycznych. Jest słabiej zorganizowany niż konwencjonalny. Nie są akceptowani w innych okolicznościach (np. świętowanie na rynku w inny dzień niż Sylwester).

4. Aktywny - zgromadzeni podekscytowanych jednostek, których emocje znajdują ujście w działalności niszczycielskiej i prze­mocy. Podejmują działania przeciwko temu co uważają za złe (akty przemocy na stadionach).

5. Protestujący - ma cechy wspólne z konwencjonalnym jak i ak­tywnym. Jest dobrze zorganizowany i działa destrukcyjnie (straj­kujący w różnych branżach zawodowych).

Teorie dynamiki tłumu:

1. Teorie zarażania się - wyjaśniają schemat działania tłumu jako myślenia kolektywnego. Jednostka uwalnia się z samodzielnego myślenia. Człowiek zachowuje się niespecyficznie dla siebie, nietypowo. Odpowiedzialność zrzuca na całą grupę.

2. Korwengencji - są bliższe podejściu psychologicznemu. Podob­nie myślące jednostki w danej sytuacji współpracują ze sobą. Uwidaczniają się prymitywne zachowania. Skupiają się na ce­chach osobowości jednostek, które biorą udział w zachowaniach zbiorowych.

3. Wyłaniania norm - zachowanie tłumu mogą wyjaśnić normy społeczne, które powstają w wyniku interakcji powstających w tłumie. Uczestnicy nie są jednomyślni, maja różne motywacje, inne postawy i zachowania.

Plotka - jest formą agresji słownej. Komunikacja w formie plotki jest charakterystyczna dla środowiska studenckiego. Jest to nieformalne potwierdzanie niepotwierdzonej wiadomości. Trudno jest ustalić jej źródło. Rozwija się w sytuacjach niejasnych, jest próbą ich zrozumie­nia. Plotka puszczona w ruch jest trudna do zweryfikowania i po­wstrzymania. Plotka może być motywem działania tłumu (np. może wywołać samosądy).

Opinia publiczna - mówi się o niej w odniesieniu do jakiegoś czasu. Poglądy rozmaitych odłamów opinii społecznej są często kształtowane przez osoby o wysokim autorytecie. Są oni przywódcami opinii pu­blicznej. Są nimi naukowcy, znane osoby z środków masowego prze­kazu. Czasami czynią to przez propagandę (bilboardy, przemówienia).

Chwilowe wzory zachowań - uleganie im jest pewną formą ekspresji człowieka. Poddawanie szałom, modom.

1. Szał - ludzie traktują go jako rozrywkę, jako sprawianie sobie przyjemności. Szał pozwala na podkreślenie własnej tożsamości. Szał jest przede wszystkim powszechny u młodzieży. Osoba, która mocno jest oddana szałowi może utracić indywidualność.

2. Moda - to szczególny styl zachowania czy wyglądu w danym czasie. Modę często kreuje się w celach komercyjnych, może ona zwiększać zyski. Niektóre mody wiążą się ze statusem społecz­nym. Moda odgrywa w życiu społecznym większą rolę niż szał.

3. Panika - jej źródłem jest strach, podobnie jak histerii masowej. Do paniki dochodzi, kiedy wytwarza się sytuacja niemożności znalezienia rozwiązań racjonalnych. Przejawem jest krzyk, wrzask. Jest mało kanałów informacyjnych mogących dotrzeć do osoby spanikowanej.

4. Histeria masowa - wiąże się z szybkim rozprzestrzenianiem się strachu wśród dużej grupy ludzi. Źródłem jest np. lęk przed AIDS, który powoduje prześladowanie homoseksualistów. Histe­ria jest niebezpieczna ponieważ jest mechanizmem samonapę­dzającym się.

Ruchy społeczne - są nastawione na:

1. Jednostkę - usiłują wprowadzić zmianę w zachowaniu jednostki lub mu przeciwdziałać. Próbują nakłonić jednostkę do określo­nych zachowań. Realizują to ruchy alternatywne np. towarzystwa trzeźwości. Ruchy odkupieńcze natomiast dążą do gruntownej przemiany w jednostce, np. Harikriszna.

2. Społeczeństwo - np. ruchy o charakterze wstecznym. Ich celem jest zahamować rozwój i powrócić do poprzedniego stanu. Ruchy reformatorskie dążą do określonych zmian w wybranych dziedzi­nach życia społecznego np. ruchy ekologiczne. Inne to rewolucje. Zakładają radykalna zmianę zachowań społecznych, podobnie jak ruchy utopijne.

Cechy ruchów społecznych:

1. ideologie - zbiór poglądów, które uzasadniają określone zacho­wania,

2. organizacja - są bardziej zorganizowane niż inne formy zachowań zbiorowych,

3. taktyka - specyficzne metody prowadzące do osiągnięcia okre­ślonych celów.

Cykl życiowy ruchów społecznych:

Faza I: powstania - są reakcjami na określone zapotrzebowania spo­łeczne.

Faza II: zjednoczenia - agitacja i mały krąg rozszerza się.

Faza III: biurokracja - wprowadzenie kartotek, ról, procedur. Jest to niekorzystne.

Faza IV: schyłek - każdy ruch prędzej czy później upada z braku po­parcia, przez rozłam, przez zmianę przywódcy.

Stratyfikacja - nazywamy taki podział społeczeństwa na kategorie lub grupy gdzie jedni są wyżej inni niżej, ogólnie uwidaczniają się różnice między jednostkami.

Zróżnicowanie społeczne - to różnice między całymi kategoriami społecznymi. Zatem stratyfikacja jest uwarstwieniem społecznym.

Stratyfikacja jest cechą społeczeństwa a nie jednostek. Każde społe­czeństwo jest uwarstwione.

Podziały społeczeństwa:

• związane z wiekiem (starzy, młodzi),

• związane z płcią (kobiety, mężczyźni),

• związane z zamożnością (bogaci, biedni).

Są to podziały dwudzielne.

Ci , którzy są na górze starają się zachować swoją pozycję, natomiast ci na dole dążą by było im lepiej - żyją w ciągłym gniewie i frustracji. Pojawienie się potrzeby nie wiąże się od razu z osiągnięciem celu. Przeszkody zewnętrzne mogą mieć charakter czynny lub bierny. Przy­czyną frustracji mogą być przeszkody wewnętrzne np. brak zdolności do nauki, zbyt małe ambicje by coś pojąć.

Nierówność - jest stałym wytwórcą napięć międzyludzkich, źródłem energii napędzającej ruchy społeczne. Nie da się ich utrzymywać bez końca pod kontrolą.

Wartościujemy dobra, jeżeli mamy świadomość, że nie są one równo rozdzielane.

Subpopulacje etniczne są inne ze względu na wartości kulturowe, przypadają im inne dobra, przywileje. Student różni się od robotnika niewykwalifikowanego ilością dóbr, które dostaje.

Stratyfikacja - jest to termin opisujący społeczeństwo. Stopień straty­fikacji określa jak nierówno są rozdzielane dobra, jak bardzo zróżni­cowane jest społeczeństwo. Stratyfikacje zamknięte to np. kasty - Indie (nie ma możliwości zmiany kasty), a otwarte to np. klasy spo­łeczne (granice między klasami są słabe, jest możliwość przejścia, poprawy pozycji, którą zapewniła rodzina).

Stratyfikacja ma duże znaczenie dla dynamiki społeczeństwa.Istnieje dużo poglądów:

• teoria Karola Marksa,

• teoria Marka Webera.

Marks (w 1848r,) twierdził, że w każdym społeczeństwie istnieje na­pięcie między tymi, którzy posiadają środki produkcji , a tymi, którzy ich nie mają. Pierwsi mają władzę, mogą rządzić i wymuszać na in­nych pewne czynności poprzez przymus fizyczny i represje. W sposób nieunikniony zatem dojdzie do rewolucyjnych ruchów społecznych. Marks odrzucał w nowoczesnym społeczeństwie wszelkie podziały i nierówności - społeczeństwo bezklasowe. Ci, którzy posiadają i kon­trolują środki produkcji sieją ziarno destrukcji. Głównym motorem działań burżuazji jest rywalizacja o dochody. Takie działanie uświa­damia robotników i chłopów co jest dla nich dobre. Następuje kon­centracja robotników w miastach . Wystąpi ich zniszczenie poprze konkurencję, zwolnienia. Ci, którzy posiadają środki produkcji są w stanie wpłynąć na losy innych.

Teoria Marksa nie jest do końca właściwa, jednak można z niej wy­ciągnąć pewne prawidłowości. Obrazuje ona prostą teorię stratyfika­cji.

Weber (w 1922r.) pokazuje, że rozważania Marksa należy poddać krytyce. Ujmował on stratyfikację jako zjawisko wielowymiarowe: klas, grup statusowych, partii. Społeczeństwo posiada bardziej zróżni­cowany system klas (występuje podział nie tylko na tych, którzy po­siadaj środki produkcji i nie). Można posiadać władzę, ale nie posia­dać wielkich majątków. Grupy statusu społecznego łączą podobne systemy kulturowe, poglądy, gusty, symbole życia oraz cieszą się po­dobnym prestiżem i uznaniem.. Stratyfikacja weberowska obejmuje zatem nie tylko hierarchię klas jak u Marksa, ale również hierarchię władzy i statusu społecznego. Webera idea rozdzielenia zjawisk jest bardziej słuszna dla ówczesnego społeczeństwa.

W każdym społeczeństwie są elity i one mają przywileje. Daje się zauważyć u Webera nikłe szanse na przemieszczanie się w górę po większą władzę, prestiż i szacunek. Musi dojść do wytworzenia sil­nych, wzajemnych zależności. Jeżeli dojdzie do ruchów społecznych to może pojawić się charyzmatyczny przywódca dążący do rewolucji.

Nierówność społeczna - z socjalnego punktu widzenia jest nierówno­ścią struktury społecznej i polega ona głównie na nierównym podziale dochodu i prestiżu społecznego.

Wyróżniamy nierówności:

• polityczne - pojawia się, gdy nie ma bezwzględnej równości wo­bec prawa (np. dyktatura polityczna),

• ekonomiczne - odnoszą się do nierówności dochodowych, bran­żowych (np. specjalne sklepy),

• społeczne - nierówności związane np. z możliwością kształcenia dzieci ze wsi i z miasta (nierówne szanse na pozycje społeczne), obowiązuje zasada nierównej płacy za tą sama pracę.

Równość społeczna w ujęciu socjologicznym wyraża się przez:

• równe traktowanie = równość miary,

• równe możliwości = równość szans,

• równe pozycje = równość sytuacji.

Równość miary - jest podstawowym wskaźnikiem równości społecz­nej, np. zasada wynagrodzenia wg jakości i ilości.

Równość szans - ma szerszy zasięg; chodzi o dostępność wszelkich dróg rozwoju, różnorodność pełnienia ról społecznych, a przede wszystkim rozwoju świadomości własnych uzdolnień. Każdy ma inną szansę.

Równość sytuacji - najbardziej skomplikowana i dyskusyjna forma równości. Dotyczy warunków pracy, zamieszkania, dostępu do kul­tury, władzy. Przeczy zasadzie równych możliwości.

W każdym systemie społecznym występują dwa rodzaje nierówności społecznych:

• uniwersalne,

• swoiste.

Rozkład nierówności społecznych:

• dystrybucyjny - związany z nierównością dostępu do pewnych pozycji np. nie każdy może być dyrektorem fabryki,

• relacyjny - istnieją nierówne możliwości przekształcenia relacji w jakie są uwikłane poszczególne jednostki np. nauczyciel - uczeń, pacjent - lekarz.

Układy nierówności społecznych są skutkiem działania takich czynni­ków jak:

1.Forma własności środków produkcji.

2 System sprawowania władzy.

3. Stopień skomplikowania społecznego podziału pracy.

4. Poziom nabytej wiedzy i kwalifikacji.

W perspektywie jednostkowej nierówność jest analizowana jako poło­żenie jednostki wobec innych jednostek.

W perspektywie grupowej nierówność jest analizowana jako położe­nie grupy wobec innych grup.

W perspektywie systemowej odnoszą się do odłamów społecznych.

Cztery wymiary struktury społecznej:

• ludzie - poszczególne jednostki, postawy, opinie, relacje między nimi,

• małe grupy społeczne - grupy rówieśnicze, rodziny, relacje na zasadzie twarzą w twarz,

• wielkie grupy społeczne - interakcje między poszczególnymi członkami mają charakter pośredni (np. mieszkańcy Płocka),

• wielkie systemy społeczne - globalne społeczeństwa.

August Comte

Filozofia

społeczna

Refleksje mędrców

Wiedza Ludowa

---