Prawo Konstytucyjne Państw Unii Europejskiej - na tle porównawczym .
Systemy europejskie brały wzorzec z systemu amerykańskiego. Prezydentura bierze się ze Stanów zjednoczonych. - z tego modelu sprawowania władzy.
Konstytucja ma moc najwyższa, stosowaną bezpośrednio. Konstytucja reguluje podstawy ustroju społecznego a i niejednokrotnie gospodarczego.
Warunki powstania konstytucjonalizmu i do czego służy.
Współczesny konstytucjonalizm wyrasta ze zmian społecznych, gospodarczych i politycznych przełomu XVIII i XIX wieku. Tam są źródła nowoczesnego ustroju. Wówczas - co stanowi źródło ustaw obecnie - z jednej strony była Rewolucja Francuska i Francuska Deklaracja Praw Obywatela i Człowieka i a po drugiej stronie Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Oba te akty są podstawa nowoczesnego konstytucjonalizmu.
Deklaracja wprowadza pojęcie obywatela, zasadę równości. Była to próba zmian. Zmieniono poddanego w obywatela a to zasadnicza różnica. Poddani tylko niektórzy maja pewne uprawnienia (te które zostaną im nadane przez monarchę) natomiast obywatele mają wszyscy - dotyczy to zarówno praw jak i obowiązków. Poddany może Korzystać z przywilejów, które mu konkretna władza daje. Na tej podstawie na której stworzona jest deklaracja, tworzy się koncepcja nowego państwa, nowego ustroju. Tworzy się określoną atmosferę polityczną i społeczną. Tworzy się kapitalizm, który potrzebuje wolnych ludzi. Wolnych osobiście. Niema ludzi przywiązanych do ziemi. Kończy się monarchia stanowa -przekształca się ona w monarchię konstytucyjna.
Ta atmosfera przełomu XVIII i XIX wieku kształtuje l i b e r a l i z m - nowy nurt, nowy system filozoficzny który określa zachowania, działania człowieka zarówno w sferze politycznej, społecznej jak i gospodarczej. To jest ideologia - to system wartości który kształtuje ówczesną Europę. Liberalizm głosi wolność człowieka mocno akcentując tą wartość i głosi ja zarówno w sferze politycznej jak i gospodarczej. Konsekwencją tego jest pojawienie się pierwszej generacji praw człowieka. Ta pierwsza generacja składa się z trzech kardynalnych praw liberalnych:
prawa do życia
prawa do wolności
prawa do mienia
Są to najistotniejsze płaszczyzny życia człowieka (tu kłania się Lock).
W katalogu praw pierwszej generacji zawierają się:
wolność osobista - przede wszystkim z tym wiąże się mir domowy ??? (chyba nie o to chodzi) jako wolność uwzględniona, wolność korespondencji (dopiero po II wojnie światowej pojawia się prawo do prywatności - ta sfera jest ograniczona przez władze publiczną);
wolność polityczna - ta wolność określa stosunki między obywatelem a władzą. ta nowa kategoria bierze się stąd, że gdy obalona jest monarchia absolutna - zmienia się sytuacja władzy. Monarcha kumulował całość władzy w swoim ręku. Jeżeli głosi się wolność człowieka, to takie rozwiązanie jest niemożliwe, gdyż te wartości są sporne ze sobą. Monarchia absolutna nie uznaje podmiotowości jednostki - choć są przywileje „z łaski”. Poddani nie mogą swobodnie decydować o sobie. Monarcha jest dysponentem wolności (choć praktyce monarcha jest zmuszony - ale się zgadza). W Polsce były pewne przywileje szlacheckie.
Upadek monarchii absolutnej powoduje, że do lamusa idą takie pojęcia jak przywilej, bo Ci „wolni” ludzie powołują swoją reprezentację bo nie da się rządzić nie organizując tego i albo powstaje republika (np. we Francji) albo powrót do monarchii.
Kongres Wiedeński tworzy podstawy monarchii oświeconej (system zupełnie odmienny od monarchii absolutnej). Powstaje parlament jako wyraziciel wolnych ludzi. Tak więc może istnieć monarcha ale obok musi być reprezentacja. Przy czym wybierać może tylko ten kto posiada prawa wyborcze (Szwajcaria dopiero w latach 50-tych XX wieku przyznała prawo wyborcze kobietom). I tak zanim stworzy się system który nam jest znany - upływa 100 lat.
W monarchii konstytucyjnej możemy mieć monarchę ale i parlament przy czym należy pamiętać, że nie każdy ma prawa wyborcze stąd pojęcia:
narodu politycznego (tylko Ci którzy maja prawa wyborcze)
narodu etnicznego (obejmuje wszystkich mieszkańców)
Dziś te pojęcia są tożsame ale pojawiają się nowe kwestie jak np. obywatele innych krajów. Wówczas W Wielkiej Brytanii prawa wyborcze posiadało ok. 2-3% , a I RP uznawała prawa do wyborów w sejmikach 10% (bo tyle było szlachty).
Powstaje parlament do którego wybierana jest pewna grupa ludzi. Jeżeli powołano nową władzę - parlament - jest potrzebna gwarancja, że tak jak jest tak będzie. Tą gwarancją jest konstytucja. Zatem Konstytucja to akt który ma służyć zagwarantowaniu trwałości tych rozwiązań. Ważne jest to, żeby władza nie zmieniała tego co zostało ustalone. Nadto konstytucja to forma umowy społecznej. Dziś ta gwarancyjna forma umowy społecznej ma znaczenie w subiektywnym odbiorze społecznym. Wierzymy w konstytucję a ta nasza wiara najbardziej dotyczy wolności praw człowieka. Dziś funkcja gwarancyjna rozciąga się na te części które mają charakter materialny a nie tylko charakter prawny.
W XIX w. konstytucja miała charakter wyłącznie normatywny (nie było tam mowy o ochronie zdrowia, pracy). Konstytucja składała się wyłącznie z norm prawnych. Potem dopiero zostały dodane nowe rozwiązania - na które zresztą państwa nie stać.
Obecnie w walce przedwyborczej akcentuje się to, czego i tak państwo nie wykona.
Współcześnie konstytucja ma funkcję gwarancyjną ale w pewnych aspektach ta deklaracja jest nierealna z przyczyn materialnych. Funkcja gwarancyjna może odnosić się tylko do kwestii normatywnych - bo tylko takie mogą być przed sądem dochodzone. To co jest normatywne jest realizowane poprzez normy prawne, postępowanie sadowe.
Ochrona zdrowia, praca, wykształcenie, mieszkanie (tj. sprawy socjalne) - to te dziedziny w których funkcja gwarancyjna konstytucji jest licha. Am gdzie są kwestie materialne, rzeczowe tam realizacja jest uzależniona od „kasy”.
Elementy konstytucji są zróżnicowane - a skuteczność jest różna w zależności od tego, jakiej materii dotyczy.
W pierwszej deklaracji wolności są wykonywane poprzez normy prawne.
Elementy konstytucji XIX i do II wojny światowej:
Wszystkie postanowienia mają charakter wyłącznie normatywny (i to odróżnia je od współczesnych);
uregulowanie sposobu wykonywania władzy, ze wskazaniem podmiotu suwerenności (kto jest suwerenem - naród) ;
pozycja ustrojowa jednostki
w katalogu są prawa pierwszej generacji - wykonywane poprzez normy np. prawo wyborcze)
w liberalnych konstytucjach - prawo do własności
uregulowane zasady wprowadzania podatku za pomocą ustawy
sposób zmiany.
Zatem nie ma tu podstaw ustroju gospodarczego. Prawa i obowiązki są regulowane wąsko tylko w zakresie pierwszej generacji. Dziś taka konstytucja byłaby bardzo ograniczona.
Elementy współczesnej konstytucji
podstawa ustroju gospodarczego
druga jak i trzecia generacja praw człowieka
Niemcy nie mają konstytucji jako takiej. Oni mają jedynie ustawę zasadniczą, akt z 1949 roku ( bo na konstytucje trzeba zasłużyć). Niemcy posługują się klauzulą generalną socjalnego państwa prawnego. Tam też posługują się prawami drugiej generacji mimo, że nie są one wymienione.
Świadczenia materialne są karta przetargową w sporze o ustrój i w walce o władzę.
Przez 200 lat konstytucjonalizmu (w latach 40-stych powstają pierwsze konstytucje) uwzględniono obowiązek państwa prowadzenia polityki społecznej - ale mija 150 lat zanim do tego dochodzi. Przez tych 150 lat dokonują się zmiany. Na początku w konstytucji państwo jedynie gwarantuje wolność. Nie ma interwencjonizmu państwowego. I tak jest przez pierwsze 25 lat XX wieku. Potem następują zmiany, które mają wpływ na regulacje między obywatelem a władzą. Wraz z pierwszym kryzysem gospodarczym pojawia się interwencjonizm państwowy, który zmusza państwo do stosowania pewnych rozwiązań, co najmniej do osłabienia kryzysu. W XIX w. niema świadczeń materialnych. Zadaniem państwa jest ochrona bezpośrednia obywateli i stanowienie norm, tam nie ma ustaleń dotyczących gospodarki.
Na początku XX wieku pojawia się koncepcja państwa dobrobytu, tj. obowiązek podejmowania przez państwo takich działań, które łagodzą kryzysy typowe dla kapitalizmu. Z drugiej strony pojawia się coraz wyraźniej obowiązek państwa prowadzenia polityki społecznej - czyli wspomagania rozwoju materialnego człowieka. Ta tendencja musi znaleźć odzwierciedlenie w konstytucji ze względu na jej gwarancyjną funkcję. Jeśli mamy jakieś świadczenie, niech będzie ono stałe i dlatego są zmiany w tych dziedzinach, które wynikają ze zmiany funkcji państwa.
Współczesne państwo te obowiązki może wykonywać w różnym zakresie, w różny sposób i różnie może to być w konstytucji uregulowane - zarówno w formie szeroko ujętego katalogu praw drugiej generacji , jak i może być ujęte w kategorii zadań państwa wskazanych w konstytucji (czego nasza konstytucja nie zna, nie jest tak realizowana, jest tylko w rozdziale o prawach i wolnościach).
Zatem:
mogą być zadania tak właśnie nazwane - „zadaniem państwa jest …” - tak ma Portugalia - u nas tego nie ma, my nie mówimy o zadaniach a jedynie
w dziale konstytucji która mówi o wolnościach i prawach - tam są obowiązki państwa. Czyli to co jest naszym prawem - jest obowiązkiem państwa (które dookreślone są w ustawach);
klauzula generalna socjalnego państwa prawnego - tak jak w Niemczech;
mogą być również formy mieszane - ale w tym zakresie nie ma wytycznych.
W drugiej generacji nie wszystkie prawa wiążą się ze świadczeniami materialnymi (np. uczenie się)
Gdy konstytucja odwołuje się do ustawy wówczas to nie konstytucja jest podstawą regulacji ale ustawa. Jest to dekonstytucjonalizacja. Deklaracja programowa jest czymś innym.
Współczesna tendencja konstytucjonalizmu w Unii Europejskiej jest tego rodzaju, by konstytucja była przede wszystkim aktem normatywnym. By jak najmniej zawierała deklaracji programowych. Deklaracja programowa nie może być podstawa żądania względem państwa, natomiast norma tak.
Dostęp do Trybunału Konstytucyjnego jest bardzo ograniczony. Trzeba przejść całą procedurę ( II instancje i kasację, w postępowaniu administracyjnym- II instancje i Ii instancje w sądzie).
podsumowanie (chyba do egzaminu)
treść konstytucji
zmiany jakie zaszły w ciągu 200 lat - te zmiany są wynikiem przekształcenia się funkcji państwa z funkcji tzw. stróża nocnego (tj. troszczącego się tylko o bezpieczeństwo państwa) aż do funkcji państwa dobrobytu tj. funkcji, która troszczy się o dobro człowieka (Wielka Brytania, Szwecja). Są to w Europie standardowe rozwiązania.
tendencja współczesna - normatywizacja konstytucji, zmniejszenie postanowień o charakterze programowym.
Interwencjonizm państwowy - II połowa XIX w. Wielki Kryzys w latach 30-stych.
N O R M Y K O N S T Y T U C J I
Różne są podejścia do regulacji konstytucyjnej. Najwcześniejszym podejściem jest norma prawna. Później zaczynają się pojawiać normy o charakterze deklaracji programowych.
Normy prawne zawarte w konstytucji dzielimy na 2 rodzaje:
normy zasady ogólne
normy reguły
to czysta materia prawna
normy programowe
Normatywizacja konstytucji to posługiwanie się przede wszystkim normą prawną.
Norma konstytucyjna jest ogólna - wręcz ogólnikowa. Najczęściej trzeba się zwrócić do ustawy. Bo to ustawodawca decyduje o pewnych rzeczach. Istnieje jednak kontrola konstytucyjności.
Większość przyjmuje zasadę państwa prawnego - a to ma wpływ na zasadę prywatności. Konstytucja Polska, Niemiecka i Hiszpańska się odwołuje do godności człowieka. W tych różnych zasadach są treści, które pozwalają ustalić, co to są prawa do prywatności. Wynika to jasno z konstytucji ale jak jest instytucja kontroli konstytucyjności - wynika to podwójnie jasno. Przy okazji jednego pojęcia trzeba dokonać dodatkowych ustaleń żeby się przekonać co pod danym pojęciem się kryje (np.. orzecznictwo).
Badanie konstytucyjności to ochrona dla nas, bo ustawodawca musi wskazać dodatkowe elementy które Trybunał skontroluje.
N o r m a z a s a d a: (np. Rzeczpospolita)
RP jest dobrem wspólnym
RP jest demokratycznym państwem prawnym
zasada społecznej gospodarki rynkowej
Są to zasady których konstytucja nie konkretyzuje, tylko odsyła do pozakonstytucyjnego i pozaprawnego systemu wartości. W tym wypadku czerpiemy możliwość interpretacji z aksjologii pozaprawnej. Tej interpretacji szukamy poza systemem prawa. Gdyby takie zasady nie były wyeksponowane to i tak będziemy je tworzyć. Bo trzeba poszukać tych wartości, które chcemy chronić, by system był dobry. Nie można lekceważyć powiązania prawa z aksjologią. Hiszpanie pierwsza normę nazywają otwierającą bo otwiera system na system wartości. Każda klauzula generalna jest elastyczna, bo nie ma ściśle określonej treści. Normy zasady odsyłają do pewnego systemu wartości. Nie wynika z nich bezpośrednia treść. uznanie RP za dobro wspólne to - to zasady ustrojowe.
N o r m a R e g u ł a - jest przeciwieństwem normy zasady. Taka norma ściśle określa treść - np. skład liczbowy sejmu, senatu, rodzaj komisji. Normy reguły są jednoznaczne w sposobie ujęcia. dlatego też są jednoznaczne w stosowaniu i w rozumieniu. Te też nie są normami programowymi.
N o r m y p r o g r a m o w e - to te, które zawierają program państwa określający np. jego zadania. Mają one specyficzny charakter. Nie są budowane jako normy prawne. Nie maja takiej struktury. Np. polityka mieszkaniowa nakłada obowiązek państwo ale nie nadaje indywidualnych uprawnień żadnemu podmiotowi. Są to typowe rozwiązania dla innych państw. W Hiszpanii nie uznaje się prawa podmiotowego tych norm. Ważne jest, by była możność podmiotu do żądań określonego zachowania przez państwo względem tego podmiotu. Normy programowe nie mogą być podstawą dochodzenia roszczeń. Państwo prowadzi politykę w jakiś określony sposób i w ramach tej polityki wydaje akty niższego rzędu - np. ustawa. Norma programowa nie ma charakteru normy prawnej.
Przeładowanie normami programowymi było w konstytucjach socjalistycznych, albo konstytucji holenderskiej, włoskiej. W niemieckiej konstytucji tych norma programowych jest mało.
Normy programowe mają charakter polityki państwa, nie dają możliwości dochodzenia swoich uprawnień na drodze prawnej. Normy te są konkretyzowane w ustawie i dopiero ustawa może być podstawą dochodzenia konkretnego roszczenia.
Normatywizacja jest potrzebna - więcej treści normatywnej a mniej regulacji określającej politykę państwa. Ma to wymiar praktyczny.
P o s t u l a t - jaki jest aktualnie, to dążenie do tego, by konstytucja była aktem przede wszystkim normatywnym, zawierającym jak najmniej norm programowych. Normy prawne mogą być podstawą dochodzenia swoich uprawnień na drodze prawnej. Polskie rozwiązanie jest niefortunne, bo myli prawo z polityką - funkcjami jakie ma spełnić państwo.
B E Z P O Ś R E D N I E S T O S O W A N I E K O N S T Y T U C J I
W kulturze europejskiej konstytucyjne regulacje w tej dziedzinie są zróżnicowane. Bo od strony formalnej i praktycznej trudno konstytucję stosować bezpośrednio. Norma konstytucyjna na to zezwala chyba, że sama stanowi inaczej.
W Niemczech i Portugalii jest sformułowanie że prawa i wolności zawarte w konstytucji stosuje się bezpośrednio, a nie całą konstytucję.
W Polsce stosować konstytucję bezpośrednio oznacza, że nie ma pośrednictwa, aktu niższego rzędu. Podstawą jest norma konstytucyjna. Ale tych norm nie bardzo da się stosować bezpośrednio. W zasadzie my nawet ustawy nie możemy stosować bezpośrednio bez odpowiednich rozwiązań (rozporządzeń). Dlatego w konstytucji jest to zupełnie wyjątkowe. Czasem jednak zdarzy się taka możliwość - a ma to miejsce w razie:
luki w przepisach, dot. to przypadku gdy nie ma normy niższego rzędu. Przy czym jest to okoliczność rzadka, bo żeby zastosować bezpośrednio normę konstytucyjną musi być ona dostatecznie skonkretyzowana, jednoznaczna i precyzyjna;
eliminacji normy niższego rzędu jako niekonstytucyjnej tj. w sytuacji, gdy zastanawiamy się nad konstytucyjnością aktu niższego rzędu.
Administracja ze względu na zasadę legalności i hierarchii nie może badać konstytucyjności norm. Pracownik administracyjny może jedynie napisać odpowiednią notatkę - z uwagi również na zasadę pewności prawa. A co z sądami??
Układ wertykalny tj. podmiot indywidualny i władza publiczna
W każdym kraju gdzie jest kontrola skoncentrowana Sądy powszechne nie mają uprawnień dotyczących uznawania niekonstytucyjności norm. W takim wypadku sądy mogą korzystać z instytucji „pytania prawnego”. W układach skoncentrowanych tylko sąd konstytucyjny może uznać normę za niekonstytucyjną.
W Polsce: Jest zasada kontroli skoncentrowanej sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny i o niekonstytucyjności normy na zasadzie wyłączności orzeka tylko Trybunał Konstytucyjny. Natomiast każdy sąd może skierować zapytanie prawne to Trybunału w sprawie niekonstytucyjności normy, która jest podstawa rozstrzygnięcia w danej sprawie.
Przy rozproszonym systemie kontroli - takie rozstrzygnięcie może wydać Sąd Najwyższy (Portugalia). W takim układzie w postępowaniu przed sądem w danej sprawie sąd może uznać zarzut niekonstytucyjności co nie powoduje jej eliminacji z systemu.
Problem w bezpośrednim stosowaniu konstytucji jest w układzie pomiędzy jednostkami - jak to pogodzić np. swoboda zawierania umów (czy mogę nie zatrudniać kolorowych).
Ze stosowaniem konstytucji wiąże się kontrola stosowania tych norm tj. modele , uregulowania.
Z A S A D Y U S T R O J O W E
Pewne zasady ustrojowe - uniwersalne są charakterystyczne dla całej europy - nie tylko unii. Są to:
Zasada państwa prawnego - W Polskiej konstytucji ta zasada jest zawarta w art. 2. U nas obowiązuje demokratyczne państwo prawne. Zdecydowana większość państw - i unijnych i kontynentalnych - odwołuje się do tej zasady. zasada ta ma charakter uniwersalny a w szczególności jest powoływana w konstytucji tych krajów, w które w szczególny sposób zostały dotknięte skutkami reżimów niedemokratycznych - w tym totalitarnych czy autorytarnych.
Konstytucjonalizując coś, mamy nadzieję, że przyspieszymy ten proces, szybciej wprowadzimy w życie. Pewne podmioty zostają zmuszone do stosowania pewnych rozwiązań.
Poprzez zasady może być stosowana rola wychowawcza. My mamy prawo dobre ale nie mamy odpowiedniej kultury politycznej. Wielka Brytania nie ma konstytucji formalnej. Można stworzyć taki system, w którym mimo braku konstytucji stosuje się pewne wartości które zazwyczaj w konstytucji są wskazane. Demokratyczne państwo prawne wiązało się od początku XIX w. w państwach niemieckich. Ma to związek z tworzeniem systemu administracyjnego. Na bazie tych zmian tworzy się nowoczesna administracja. Wtedy człowiek podlega władzy w określonych granicach a tą granicę wyznacza właśnie administracja działająca na zasadzie legalności .
Zasada Legalizmu:
Administracja działa na zasadzie legalności i to gwarantuje obywatelowi, że nie będzie traktowany arbitralnie. To założenie jest punktem wyjścia państwa prawnego. Każde działanie władzy to prawo. O działaniu władzy decyduje norma państwowa a ta norma musi mieć określoną - dobrą - treść. Prawo ma być dobre choć to nie idzie w błyskawicznym tempie. Władza nie tylko musi się stosować do norm, ale w samej …. muszą zachodzić zmiany powodujące obowiązek tworzenia prawa dobrego.
2 aspekt udziału obywatela w sprawowaniu władzy (choć nie wiem gdzie był pierwszy) pojawia się z rozwojem historycznym państwa.
Zasada państwa prawnego -> legalizm działania władzy -> eliminacja arbitralności (tu nikt nie zajmuje się treścią normy)
Demokratyczne państwo prawne - dziś to wszystko jedno czy jest to państwo prawne, czy demokratyczne państwo prawne. Oznacza to samo. Standard demokratycznego państwa prawnego musi być realizowany bez względu na nazwę.
Zasada demokratycznego państwa prawnego - cecha szeroki fragment poświęcony stanowieniu prawa, fundament określa konstytucja, która służy ochronie obywateli - formy rządów ze względu na strukturę - federacja,. Konfederacja….
Demokratyczne państwo prawne :
odnosi się do systemu prawa dobrego;
rozumiane jest także w aspekcie pewnych cech państwa
System prawa dobrego
1. aspekt chodzi o aksjologię prawa (to np. kwestia polityki związanej z finansami, z edukacją, ochrona zdrowia, polityki kryminalnej, polityki w dziedzinie kształcenia. „Dobre prawo” to hasło, w którym zawiera się merytoryczne prawo, odbiór społeczny i wartości aksjologiczne. Dobre prawo odnosi się do treści ale i aspekt formalny jest tak samo ważny jak treść.
2. aspekt
Państwo demokratyczne jest tak zbudowane by spełniało ono oczekiwania społeczne. Demokracja to udział ludu w rządzeniu. Chodzi o to, by państwo było bardziej demokratyczne. Chodzi o zróżnicowanie metod sprawowania władzy. I tu pojawiają się metody sprawowania władzy :
przedstawicielskiej
bezpośredniej
W żadnym kraju europejskim demokracja bezpośrednia nie jest podstawową formą sprawowania władzy - poza Szwajcarią. Ma ona specyficzny ustrój. Szwajcaria może pozwolić sobie na taki system, ponieważ:
jest to kraj mały, zatem i liczba konfliktów jest mniejsza a tym samym łatwiej jest o kompromisy;
jest to kraj o stabilnym systemie gospodarczym,
jest krajem neutralnym - tam nie ma sprzeciwu wobec władcy bo sami są władcami;
ustabilizowanie struktury kultury i społeczne, drogi awansu.
zgoda powszechna.
To też przykład kraju gdzie system polityczny jest słaby i partie po wyborach zawieszają konkurencyjność ponieważ system sprawowania władzy ma charakter konsocjonalny tj. wszystkie segmenty o potencjalnie sprzecznych interesach jak np. segment językowy, segment wielkich miast mają swoje reprezentacje w radzie. Tam zapadają decyzje jednomyślnie - ale każdy może się sprzeciwić. W takim systemie działania rządu muszą doprowadzić do porozumienia. Każdy może złożyć veto - ale jest to metoda ostateczna a nie środek działania. Odwrotnie jak u nas.
Zatem system konsocjonalny -> podstawowe cechy to
- specjalny skład rady federalnej (układ segmentów)
- veto wzajemne - dążenie do porozumienia jako warunek sprawowania władzy.
Powyżej wskazane przesłanki musza być spełnione łącznie.
W Szwajcarii referendum jest w prawie każdej decyzji - np. przyjęcie polaka do gminy - to decyzja gminy wyrażona w referendach;
Taki konsocjonalny system sprawowania władzy stosowano przez pewien czas w Belgii.
W Polsce referendum i inicjatywa ludowa to formy demokracji bezpośredniej. Ale nie jest to często stosowane - przede wszystkim ze względu na niebezpieczeństwo populizmu lub demagogii. W Polsce referendum dotyczy ważnych i trudnych do ustalenia kwestii.
Zasada demokratycznego państwa to zasada uniwersalna i akceptowana przez większość państw.
System ten określony jest przez kilka elementów:
- odpowiednia struktura aparatu władzy (można wspomnieć o trójpodziale władzy które ma znaczenie dla demokratycznego systemu - bo przy takiej konstrukcji unika się kumulacji władzy w jednym podmiocie. a taka kumulacja ogranicza wolności zawsze a ogranicza, bo nadużywa się władzy,
- dwuinstancyjność postępowania sądowego - podstawowa forma praw ochrony człowieka i temu towarzyszyć musi sądownictwo administracyjne, ponieważ przed sądem administracyjnym postępowanie toczy się na zasadzie równości stron.
- niezawisłe sądy które umożliwiają naprawienie sytuacji wynikającej ze złamania prawa.
To są fundamenty systemu demokratycznego. To są rzeczy istotne, od których zależy system który powinien być oparty o wzajemny szacunek rządzonych i rządzących. Jeśli ludzie się wzajemnie agresywni - nie ma możliwości ustanowienia dobrego systemu.
I nawet gdy konstytucja nie powołuje się na to, że państwo jest demokratyczne - te systemy musza funkcjonować.
Czasami pojawia się w demokracji instytucja demokracji bezpośredniej - referendum, inicjatywa ludowa. referendum nawet przez sceptyków jest akceptowane jeśli dotyczy zatwierdzenia konstytucyjności. Jest to środek czasem niebezpieczny.
Prawo ma być d o b r e - dobre nie jest pojęciem ostrym ale nie oznacza, że można z niego zrezygnować.
prawo powinno być stanowione w interesie adresatów i zawsze z uwzględnieniem dobra wspólnego, ale nie jest to takie łatwe ze względu na pluralizm społeczny i sprzeczność interesów, ale można to wypracować w odpowiedniej procedurze i z uwzględnieniem interesów różnych grup społecznych. Procedura która ułatwia zawarcie kompromisów (np. opiniowanie projektów, udział komisji w porozumieniach trójstronnych);
prawo musi spełniać warunki określone przez tzw. „przyzwoitą legislację”. To pojęcie zostało sformułowane przez Trybunał Konstytucyjny w latach 90-tych i odnosi się do pewnych zasad, które dotyczą procedury stanowienia prawa. oceny prawa ze strony formalnej a także uwzględnienia pewnych zasad stosowania prawa. Jest kilka postulatów które prawo musi spełniać a są nimi - przejrzystość, spójność, niesprzeczność, obowiązek publikacji, odpowiednie vacatio legis. A zasady dodatkowe to zasada nie działania wstecz, zasada zachowania praw nabytych.
Cechą jest także konstytucjonalizm tzn. uznanie, że na szczycie hierarchii aktów prawnych jest konstytucja - ale poza Wielka Brytanią - bo tam nie ma konstytucji pisanej (tylko w sensie materialnym).
Słowacja - Republika Słowacka jest prawem suwerennym, demokratycznym i prawnym - tu jest odwołanie do zasady państwa prawnego.
Finlandia -> która odwołuje się do innych zasad ale oparta jest o te same zasady, a co do podstawy ideowej - odwołanie do prawa jest wyraźne.
Włochy -> są republika demokratyczna oparta na pracy. Wpływy lewicowe w takim ujęciu są wyraźne.
Hiszpania -> konstytuuje się w postaci społecznego i demokratycznego państwa prawnego, które chroni jako najwyższe wartości swego porządku prawnego wolność, sprawiedliwość, równość i pluralizm polityczny. Tu jest połączenie dwóch podobnych do siebie elementów (prawne i demokratyczne).
Pierwowzorem państwa prawnego jest Konstytucja Niemiecka. Tan jest podstawa socjalnego państwa prawnego, to jest wzorcowe rozwiązanie do którego odnoszą się późniejsze konstytucje.
Hiszpania mówi -> społeczne i demokratyczne państwo prawne. Pojęcie społeczne państwo odnosi się do tych samych treści na które powoływali się Niemcy. Sprawiedliwości społeczne - > socjalne, dotyczy statusu materialnego człowieka. A status ten należy rozumieć szerzej niż tylko status materialny, ale też dotyczący opieki zdrowotnej, edukacji, wypoczynku. W Niemieckim ujęciu oznacza to jakby drugą generację praw człowieka. Poprzez klauzulę generalną „socjalnego państwa” realizuje się politykę społeczną państwa, to jest podstawa państwa o byt człowieka. To jest ż
Źródło troski prawnego zobowiązania państwa, które ma się troszczyć się o człowieka, realizować odpowiednia politykę społeczną. Jest to odpowiednik drugiej generacji praw człowieka czyli praw socjalnych i ekonomicznych.
Hiszpania - socjalne i demokratyczne państwo prawne - ale tu jest jednocześnie bardzo obszerna regulacja dotycząca wolności i praw człowieka. A ta druga generacja - zwłaszcza w kwestiach ekonomicznych i socjalnych jest potraktowana odrębnie i są to przewodnie zasady polityki społecznej. Wyodrębniona jest ta częśc, która w innych konstytucjach należy do drugiej generacji i wymaga świadczenia socjalnego.
W Konstytucji Polskiej mamy zasadę demokratycznego państwa prawnego. Po raz pierwszy w noweli z 1989 roku była rozumiana jako możliwość także praktyczna interpretacji części obowiązującej konstytucji z 1952 roku, która jeszcze wówczas pozostawiała w mocy w świetle nowych demokratycznych zasad. Mała konstytucja nie zawierała praw i wolności człowieka. Zatem regulacja w tej kwestii obowiązywała na podstawie konstytucji stalinowskiej z 1952r. Interpretacja postanowień konstytucji z 1959r odbywała się poprzez zasadę demokratycznego państwa prawnego, co oznacza, że postanowienia konstytucji z 1952r były interpretowane w świetle i duchu zasady demokratycznego państwa prawnego. W związku z tym mogły być wykorzystane w demokratyzującym się państwie.
Zakres instytucji ochrony praw jednostki. To te instytucje, które służą ochronie praw. to:
sądy powszechne;
administracja
zasada dwuinstancyjności postępowań
skarga konstytucyjna
Zasada rządów prawa „rule of law”
Ta zasada charakteryzuje kraje anglosaskie. Zasada „rule of law” jest to odpowiednik demokratycznego państwa prawnego. To zasada wyjściowa zgodnie z która nikt nie może stać ponad prawem. Pierwszym aktem prawnym, który traktuje jako początek kształtowania się tej koncepcji jest Wielka Karta …… Angielskiej. „Rule of law” jest na kontynencie europejskim jako odwołanie Niemieckiej Koncepcji Państwa Prawnego (reht stted) .
W ramach tej zasady można wyodrębnić dwie zasady:
podział władzy
zasada pewności prawa - zasada równości prawa.
W Europie ta zasada jest charakterystyczna dla Wielskiej Brytanii a poza Europa w Stanach Zjednoczonych - od początku powstania tego państwa. Np. w stanie Massachusetts gdzie jest dokładnie ta zasada wyrażona i mocno jest skojarzona z zasadą podziału władz.
Obok tych zasad trzeba wskazać te, które dotyczą wolności jednostki np. :
zasada nullum crime nulla poena (nie ma przestępstw bez winy - nie można karać zaczyny , które nie są przestępstwami);
zasada równości w prawie
zasada domniemania niewinności
zasada prawa do obrony.
Zasada „rule of law” służyła ochronie przed despotyzmem władzy, natomiast współcześnie chroni przed nadużywaniem władzy - ale nie wyłącznie.
Jest jednak pewna różnica między zasadą „rule of law” a demokratycznym państwem prawnym. Demokratyczne państwo prawne wychodzi poza prawo, a „rule of law” obejmuje koncepcje prawa dla których podstawa stoi założenie, że nikt nie może stać ponad prawem. Co oznacza, że władza zawsze działa na podstawie prawa.
Zasada „rule of law” ma charakter uniwersalny w krajach anglosaskich.
Występuje jeszcze druga ważna zasada - zasada suwerenności narodu. Ta zasada odnosi się do państw Unii Europejskiej i wszystkich państw - nawet w monarchii za wyjątkiem Hiszpanii. Tam monarcha nie reprezentuje suwerenności, monarcha jest organem państwa wyposażonym w określony zakres kompetencji. Takie specyficzne rozwiązanie występuje tylko w Hiszpanii. W innych monarchiach król jest szefem państwa. Zatem nie jest to suweren. Restytucja monarchii w Hiszpanii nastąpiła w celu zapewnienia jedności państwa.
Unia Europejska ma zróżnicowane systemy Ustrojowe. Ale nawet tam gdzie Monarcha jest suwerenem są parlamenty jako przedstawicielstwo narodu.
Zasada suwerenności narodu legitymuje władzę. Tj. powszechna jest zasada suwerenności narodu. Naród jest najwyższą władzą lub władza od niego pochodzi. Także i w monarchiach - a w szczególności w Hiszpani, gdzie monarcha jest organem określonym w konstytucji.
Naród powołuje swoich przedstawicieli w wyborach a jeśli istnieje monarcha to jest to pewien wyłom w zasadzie suwerenności narodu, ale istnienie monarchy wzmacnia państwo w tym w szczególności jego system władzy. Monarcha jednoczy, może wspierać, reprezentować kraj na zewnątrz. Są to szczególne funkcje monarchy, których nie potrafi sprawować prezydent chyba, że w bardzo wyjątkowych sytuacjach. Np. Królowa Angielska pełni między innymi funkcję podmiotu jednoczącego.
Uznanie zasady suwerenności narodu za podstawę prowadzi do uznania, że wybory są formą powoływania władzy, że musza być wybory równe, powszechne, tajne i bezpośrednie. W zakresie podziału mandatów stosuje się albo zasadę proporcjonalności, albo zasadę równości, ale nie ma to bezpośredniego znaczenia dla demokratyczności. System musi być pluralistyczny, konkurencyjny a wybory musza być alternatywne tj. takie, w których jest konkurencja mandatów.
Cechą współczesnych systemów - zwłaszcza w Europie ale nie tylko - jest konstytucjonalizm. Jest to cecha demokratycznego państwa. W Wielkiej Brytanii konstytucji pisanej nie ma, ale możemy mówić o konstytucji materialnej, bo są tam pewne formy, które pełnią rolę regulatora systemu, któremu jest podporządkowany. ale jednak dominuje podporządkowanie w konstytucji. W konsekwencji pojawiają się różne systemy ochrony konstytucji.
Ochrona konstytucji to takie rozwiązania prawne, które służą stosowaniu konstytucji, które zapewniają, że konstytucja jest stosowana. A to oznacza i to, człowiek korzysta z ochrony przewidzianej konstytucja w zakresie np. wolności i praw, które mu przysługują. Dla jednostki konstytucjonalizm to bezpieczeństwo prawne, możliwość powołania się na konstytucję w celu ochrony swoich wolności i praw. Dlatego zajmujemy się ochroną konstytucji - wszystkie akty niższego rzędu muszą być konstytucji podporządkowane - czyli z nią zgodne. Konstytucja gwarantuje prawa. wolności, określone działania władzy publicznej. Ale to wymaga dla realizacji tych postanowień kontroli konstytucyjnej a w razie sprzeczności sanacji tego stanu.
BADANIE KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA
Instytucje które służą ochronie konstytucji to badanie konstytucyjności prawa. A może to być dokonywane:
w parlamencie w ramach procedury ustawodawczej (ale ma to znaczenie poboczne dla jednostki, bo to jest w trakcie tworzenia prawa i inne są formy działania);
poza parlamentem - kontrola pozaparlamentarna - ta ma charakter zasadniczy.
Model Amerykański - cechy
due pocess of law - pozbawienie życia, wolności lub własności jest, możliwe tylko przed sądem;
rule akt reas …. - sady są uprawnione badać, czy ustawodawca zachował rozsądną równowagę między interesem powszechnym a interesem indywidualnym;
klauzula kontaktów - Sądy są uprawnione unieważnić ustawę, jeżeli narusza ona zobowiązania wynikające z umowy ????
klauzula równości - Sądy są uprawnione ….
Kontrolę konstytucyjną można podzielić na rozproszona i skoncentrowana.
Kontrola rozproszona wykonywana jest przez Sądu powszechne i sąd Najwyższy. Sąd najwyższy eliminuje normę niekonstytucyjną z systemu prawa. Amerykanie w tej dziedzinie są prekursorem - do Europy ten model dotarł w 1920r kiedy pojawiła się konstytucja Austriacka.
Kontrola skoncentrowana wykonywana jest przez sąd konstytucyjny (u nas Trybunał Konstytucyjny). Taki rodzaj kontroli jest charakterystyczny dla Europy z jednym wyjątkiem - mianowicie w Portugalii został przyjęty system mieszany tzn. i sądy powszechne i Trybunał Konstytucyjny biorą udział w kontroli konstytucyjności prawa.
W modelu amerykańskim w systemie rozproszonym sądy powszechne badają konstytucyjność norm. Natomiast w Europie sady nie maja takiej możliwości. Tu jeżeli jest podejrzenie o niekonstytucyjności normy można wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z zapytaniem.
Okresy rozwojów sądów konstytucyjnych:
I -> okres 20-lecia międzywojennego -> powołanie Trybunału Konstytucyjnego w Austrii i Czechosłowacji oraz Hiszpanii;
II okres -> lata 1951 - 1982 - rozwój sądownictwa konstytucyjnego tylko w Europie Zachodniej;
Europa Wschodnia - brak (nie może istnieć organ wyżej usytuowany niż parlament)
III okres - od 1990 roku - rozwój sadownictwa konstytucyjnego w Europie Środkowej i Wschodniej.
Trybunał Konstytucyjny z założenia pełni funkcję chronienia konstytucji. Prawo z lat 50 i 60-tych nie podlegało kontroli. Trybunał Konstytucyjny nie był władny orzekać o niekonstytucyjności ustawy - bo to należało do sejmu. Trybunał Konstytucyjny jest sądem nad normami a parlament jest instytucja polityczną.
U nas kontrola konstytucyjna nie była pierwszoplanowym elementem reform. Kontrola konstytucyjności obnaża system. Pokazuje jak on działa. Może być kontrola upolityczniona.
Kompetencje Sądów Konstytucyjnych:
kontrola zgodności z ustawą zasadniczą aktów prawnych, wydawanych przez inne organy państwowe;
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych;
rozstrzyganie w sprawach skarg konstytucyjnych;
rozstrzyganie sprawach sporów wyborczych dotyczących ich ważności
F O R M Y P A Ń S T W A
Zasadniczo są dwie formy państwa:
państwo federalne;
państwo unitarne;
to podstawowe formy ale dziś jeszcze wyodrębnia się koncepcja
państwa regionalnego
Federacja - koncepcja suwerenności podzielonej - zakres kompetencji ustawodawczych - Niemcy - federalizm wykonawczy do kompetencyjnego, przewaga federacji polega na nadrzędności prawa federacji nad prawem krajów (nazwa konfederacja - dziś używana jest historycznie).
Federacje są bardzo zróżnicowane ale jest to taka forma państwa, gdzie jednostki podziału terytorialnego mają szeroką autonomię względem władzy centralnej. Zakres tej autonomii nie jest do końca sprecyzowany, ale można powiedzieć, że człony federacji (mogące mieć nazwę np. landów, stanów, kantonów (Szwajcaria) korzystają z szerokiej niezależności zwłaszcza dotyczy to kompetencji do stanowienia prawa. Szwajcaria i Niemcy maja specyficzny wymiar federalizmu. Tam federalizm przede wszystkim uzewnętrznia się w zakresie władzy wykonawczej a nie stanowienia prawa jak wynika z założeń.
W Szwajcarskiej Konstytucji pojawia się suwerenność podzielona pomiędzy część składową (landy, kantony) a państwem. W Polsce państwo jest jednolite.
Landy korzystają z suwerenności państwa ale wyłączona jest polityka obronna.
Federacja charakteryzuje się zastosowaniem koncepcji polityki podzielonej. Ta idea suwerenności podzielonej wyraża się w zakresie koncepcji ustawodawczych. Ten który ma prawo do stanowienia norm korzysta z suwerenności podzielonej.
Zakres kompetencji ustawodawczych jest określony przede wszystkim historycznie, bo rozwiązania kształtowały się wraz z rozwojem historycznym tych państw a były uwarunkowane kulturowo, etnicznie, narodowościowo. W odniesieniu do każdego z krajów federalnych te czynniki były istotne. Jednakowo i nadal warunkują kształt federacji.
Istotną cechą federacji jest nadrzędność jej prawa nad prawem krajów. Ale trzeba zauważyć, że człony federacji mają rozbudowany system prawny i kompetencje do stanowienia prawa. Człony federacji mają własny system źródeł prawa w tym także konstytucję. Ale prawo federacji jest nadrzędne nad prawem krajów.
Federacja - koncepcja suwerenności podzielonej, ustalenia zakresu nie składowych części po kryterium badania niezależności. Zakres kompetencji własnych, kompetencje ustawodawcze przesądzają o niezależności -> Niemców charakteryzuje federalizm.
Federalizm Szwajcarski - on się przejawia w wielu rozwiązaniach ustrojowych. Zgromadzenie Federacji (parlament) składa się z 2 izb:
rządu
rady kantonów.
Są to organy równoważne. Izba kantonów składa się z 46 deputowanych.,
Jedna z izb parlamentu jest reprezentacją części składowych a druga reprezentuje całe, państwo.
Analogiczne rozwiązanie jest w każdym kraju federalnym np. Niemcy mają Bundestag który jest reprezentacją państwa i Bundesrat - który reprezentuje landy - przy czym jest to praktycznie reprezentacja rządów tj. nie pochodzi z wyborów powszechnych. Skład jest bardzo zróżnicowany jeżeli chodzi o cały świat. Federalizm niemiecki przede wszystkim dotyczy uprawnień wykonawczych, w mniszym stopniu dotyczy stanowienia prawa. Proporcje między stanowionym prawem przez federacje a prawem stanowionym przez kraje są takie, że więcej jest ustawodawstwa federacji - to ono przeważa. Dlatego mówi się o federacji wykonawczej. Jest ścisła współpraca między władzami federacji a władzami poszczególnych krajów.
Konfederacja -> forma współdziałania krajów, stanów, landów. W Europie jest konfederacja Szwajcarska.
AUTONOMIA I REGIONALIZM
Obie te kwestie łącza się ze sobą.
Autonomia to rozwiązanie pomiędzy federacja a państwem unitarnym. Autonomia charakteryzuje się pewnym wąskim zakresem do stanowienia prawa i to ustalamy w stosunku do uprawnień członów federacji.
Autonomia - rozwiązanie podziału władzy które przyznaje jednostce autonomię ale w mniejszym stopniu niż federacja i w sposób bardzo zróżnicowany. Nie wszystkie autonomie są takie same.
Region -> wyraźne odczucie odrębności ale nie tak daleko idące, że mogłoby doprowadzić do federacji.
Różnice między federacja a państwem unitarnym?????
Regiony wyposażone w autonomię korzystają z pewnego zakresu uprawnień ustawodawczych. Co prawda pod kontrolą rządu centralnego ale jednak są to uprawnienia własne. Natomiast jednostki podziału terytorialnego - czyli regiony administracyjne takich uprawnień nie posiadają. Mogą jedynie stanowić tzw. prawo zależne (a takie akty są oparte na aktach praw ogólnych) i to właśnie odróżnia autonomię od regionalizmu. Te właśnie kompetencje do stanowienia prawa.
Regionalizm jest trendem w Europie. Ma uwarunkowania historyczne a te są powiązane z warunkami geograficznymi.
Zakres uprawnień autonomii jest mniejszy od federacji ale większy od regionu.
Państwo regionalne to pewna struktura która występuje w krajach o dużym stopniu zróżnicowania kulturowego i narodowościowego. Ale nie ma tam warunków do tworzenia federacji. Np. Hiszpania i Włochy to kraje, które mają strukturę państwa unitarnego ale są podzielone na regiony autonomiczne. Różny jest jednak zakres uprawnień autonomiczności tych regionów. Mogą być różne zakresy autonomii w ramach jednego państwa a status autonomii nadaje się w drodze ustawy konstytucyjnej państwa.
Gdy chodzi o Włochy - podział na regiony określony jest konstytucyjnie.
Hiszpania posługuje się określeniem wspólnoty autonomiczne. Decyzja o powołaniu takich struktur organizacyjnych należy do parlamentu państwa.
Portugalia ma tylko dwa regiony autonomiczne a w pozostałej części państwo jest podzielone na regiony o charakterze administracyjnym.
CHARAKTERYSTYKA PRAW WOLNOŚCI JEDNOSTKI
W różnych Konstytucjach te prawa są różnie sformułowane. Są elementy, które trzeba uwzględnić:
rozwój historyczny
status negativus, status positivus
zasada godności jednostki
zasady związane z aktami prawa międzynarodowego
koncepcje konstytucjonalizacji - model klauzuli generalnej (niemiecki), model egzemplifikacji
Rozwój historyczny to 200 lat konstytucjonalizmu. Jak rozwija się konstytucjonalizm tak rozwijają się prawa jednostki. Im okres późniejszy tym status jednostki jest korzystniejszy.
3 Generacje praw człowieka
PIERWSZA GENERACJA - wczesny okres rozwoju praw i wolności jednostki. Charakteryzuje się przede wszystkim wolnościami praw osobistych i politycznych. Ta generacja była ściśle powiązana z państwem liberalnym. Charakterystyczne jest tez to, że wszystkie te prawa i wolności mają ściśle normatywny charakter co oznacza, że wyrażone są w formie normy prawnej i w konsekwencji można ich dochodzić tez na drodze normy prawnej. We współczesnych konstytucjach te normy są wyodrębnione bo są fundamentem uregulowania praw wolności jednostki. Te prawa są uregulowane w każdej konstytucji - np. poprzez prawa wyborcze (które też są prawami pierwszej generacji o charakterze politycznym). Przykładem wolności osobistej jest wolność słowa. Pierwsza generacja praw człowieka była odpowiedzią na potrzeby epoki. Ta gwarancja niezależności człowieka jest ważniejsza niż dziś - ale w innym wymiarze.
Godność jednostki - to źródło wolności praw człowieka, taka winna być wizja. Człowiek i perspektywa prawna w konstytucji ???. W konstytucji Niemieckiej godność wyartykułowana jest w art. 1. To godność jest źródłem naszych praw a nie władza bo władza tylko potwierdza to systemie prawnym. Godność można rozpatrywać w dwóch aspektach:
niezależność od władzy;
własne nasze przekonanie że my decydujemy o tym, co to jest godność człowieka a nie dajemy sobie określić przez różne organizacje polityczne.
Zasada godności pokazuje źródło wolności i praw człowieka odmawiając władzy bycia źródłem. Władza jedynie potwierdza w ustawie to, co wynika, co jest określone przez godność człowieka. Takie stwierdzenie jest użyteczne, gdy demokracja zaczyna się rozsypywać.
To człowiek winien określać, że to prawo do człowieka należy.
S t a t u s n e g a t i v u s odnosi się właśnie do pierwszej generacji praw człowieka. Polega na założeniu, że prawa i wolności mają nas „uwalniać od państwa”. Po okresie absolutyzmu nastąpiła epoka tworzenia rozwiązań prawnych, które pozwalały człowiekowi w maksymalnym stopniu korzystać z wolności - wolności od państwa. To jakby negatywny status - zabezpieczenie przed nadmierną ingerencją państwa, które wkracza w zakres wolności człowieka ( w absolutyzmie to wkraczanie było ogromne).
Jednym słowem prawa pierwszej generacji miały uwolnić człowieka od państwa.
S t a t u s p o s i t i v u s - polega na przyznaniu jednostce uprawnień do żądania podjęcia określonych działań na jej rzecz. Człowiekowi jednak coraz bardziej zależy na sferze bytowej - szeroko pojmowanej. Zmienia się zakres funkcji państwa na takie, który pozwala człowiekowi lepiej żyć. Nie jest to wyłącznie kwestia ekonomiczna. Państwo jest w coraz większym stopniu zobowiązane do poprawy bytu jednostki. I tak powstaje:
DRUGA GENERACJA - Ta pojawia się przed II woja światowa ale w niewielkim stopniu. Ale po wojnie w konstytucjach europejskich pod wpływem nurtu komunistycznego pojawia się coraz bardziej. Druga generacja to przede wszystkim:
prawa ekonomiczne
prawa socjalne
prawa kulturalne
Te trzy prawa wymagają aktywnej polityki państwa wyrażającej się przede wszystkim w sprawach finansowych (np. ochrona zdrowia, edukacja). Częściowo te normy maja charakter programowy. Bo często w tym wypadku jest odesłanie do ustaw. Nie ma środka prawnego przy pomocy którego można skarżyć niewykonanie tego prawa. To jest cecha charakterystyczna praw drugiej generacji. Zbiór praw i wolności drugiej generacji jest specyficzny i zróżnicowany wewnętrznie. Nie wszystkich praw można dochodzić. Dlatego nie mają one normatywnego charakteru. Jest to program państwa, zadania państwa.
TRZECIA GENERACJA - są to prawa zbiorowości. Ich podmiotem jest społeczność - zbiorowość a adresatem jest władza która ma to wykonywać. Są to np. :
prawo do pokoju (mało realne)
prawo do ochrony środowiska (to najlepszy i najbardziej sensowny przykład bo zagrożenia w tym zakresie są duże a skuteczne działanie jest tylko możliwe poprzez aktywne działanie zbiorowości. A zagrożenie środowiska to kwestia która to tyczy nie tylko jednego podmiotu)
Modele zawarcia praw i wolności jednostki w konstytucji:
Te wolności i prawa można zawrzeć w następujące sposoby:
model klauzuli generalnej - Niemcy
model egzemplifikacji praw i wolności
Model k l a u z u l i g e n e r a l n e j -> Z Ustawy Zasadniczej Niemiec (art. 20 i 28) wynika, że RFN jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym. Porządek konstytucyjny w krajach musi odpowiadać zasadom republikańskiego, demokratycznego i socjalnego państwa prawnego w rozumieniu niniejszej Ustawy Zasadniczej. Taki zapis stanowi klauzulę generalną, która w jest w znacznym stopniu podstawą tworzenia praw z zakresu drugiej generacji. Stanowi o tym, że państwo ma obowiązek troszczyć się o byt materialny swoich obywateli. A ponieważ jest to klauzula generalna - więc zasadą w treści - niedookreśloną, czyli istnieje możliwość aby konkretyzację postanowień objętych klauzulą zarówno co do rodzaju jak i zakresu treści konkretyzować w zależności od rzeczywistych możliwości ekonomicznych państwa. Inaczej mówiąc, gdy mamy do czynienia z klauzulą generalną państwo nie jest związane konkretnymi zadaniami.
Klauzula generalna daje możliwości racjonalnego stymulowania praw i wolności drugiej generacji. Stosownie do możliwości państwo zwiększa te możliwości stymulacyjne albo ogranicza.
Przy klauzuli generalnej nie następuje deprecjacja normy generalnej bo klauzula jest elastyczna i pozwala na różne działania bo te działania w jej treści będą się mieściły. Realizacja klauzuli odbywa się pod kontrolą Trybunału Konstytucyjnego.
Model e g z e m p l i f i k a c j i praw i wolności drugiej generacji (np. rozwiązania polskie). Jest to też rozwiązanie przyjęte w konstytucji Hiszpańskiej. Ono wyodrębnia grupę praw które określa się jako przewodnie zasady polityczne i społeczne i gospodarcze, i nadaje im ograniczony zakres ochrony. Mianowicie są chronione tylko poprzez przyjętą dla nich regulacje ustawową co oznacza, że można tylko powołać się na ustawę która dla ich wykonania została wydana (uchwalona). U nas do niektórych praw drugiej generacji nie można stosować skargi konstytucyjnej ale jedynie odwołać się można do ustawy.
Najlepszą formą kontaktu który ma być podstawą współczesnego państwa jest oszustwo już w konstytucji.
SYSTEMY RZADÓW PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH
Ogólne założenia państw demokratycznych są zawsze podobne - chodzi o to, by człowiek był zaszłe wolny. Ważne jest jak są skonstruowane rządy. To ma znaczenie dla praktycznego wymiaru wolności.
System rządów zrównoważonych
Przykładem rządów zrównoważonych jest system parlamentarno - gabinetowy (w wersji Brytyjskiej);
zasada podziału władzy - jest to zasada fundamentalna - dążenie do równowagi (system USA jest wzorcowym uregulowaniem podziału władz)
zasada nadrzędności parlamentu - Szwajcaria
System rządów zrównoważonych nie opiera się na podziale władzy. System angielski nie opiera się na zasadzie podziału władz - wręcz odwrotnie, wywodzi się z systemów rządów mieszanych. Cechą rządów mieszanych było to, że w stanowieni prawa uczestniczyli i monarcha (król) i arystokracja i Izba Lordów i Demokratyczna Izba Gmin.
Zasada podziału władzy - tu pojawia się dążenie do równowagi. Najbardziej wzorcowym jest system prezydencki w USA.
Zasada nadrzędności parlamentu - ta zasada może się przejawiać w 2 formułach. Można mieć wątpliwości, czy faktycznie jest nadrzędność parlamentu. Nam znana jest zasada jedności państwowej którą znamy z systemu Polski Ludowej. W Szwajcarii rzecz jest dyskusyjna, ale przeważa pogląd, że faktycznie nie można mówić o nadrzędności parlamentu - teoretycznie tak.
Szwajcaria: jedność władzy czy podział władzy ????
Zasada podziału władz jest swoiście rozumiana. System polityczny odróżnia się od parlamentarnego i gabinetowego. Zgromadzenie Federalne - najwyższa władza - sprawuje nadzór nad radą federalną, może zlecać jej zadania. Rada Narodowa i Rada Kantonów - dwuizbowość równorzędna. Co oznacza, że uprawnienia w dziedzinie funkcji ustawodawczej są równorzędne. Postępowanie ustawodawcze może być wszczęte w obu izbach a do uchwalenia ustawy potrzebna jest zgoda obu izb.
Rada Federalna - najwyższa władza rządząca i wykonawcza. Wybierana jest przez Zgromadzenie Federacji w liczbie 7 członków. Rotacyjny prezydent i wiceprezydent Rady - wybierany przez Zgromadzenie federacji na okres 1 roku. Brak jest kompetencji władczych.
SYSTEMY USTROJOWE WYODRĘBNIONE NA ZASADZIE TRÓJPODZIAŁU WŁADZ
Model parlamentarno - gabinetowy
model prezydencki
model mieszany
Zasada trójpodziału władzy polega na tym, że żadna władza nie korzysta ze szczególnych uprawnień. To nie Monteskiusz jako pierwszy dokonał trójpodziału władzy, ale John Lock. Jemu trzeba przypisać autorstwo, bo on wyodrębnił 3 władze - ustawodawczą, wykonawcza federacyjna .
Podział władzy jest dążeniem do rządów zrównoważonych. Tj że żadna władza nie uzyskuje uprzywilejowanej pozycji. Forma rządów zrównoważonych to współdziałanie znane naszej konstytucji, rozwiązanie ustrojowe, które stanowi cel działania władzy. Podział, który przeprowadzamy nie może stać w sprzeczności ze współdziałaniem. To się musi ze sobą komponować.
System Parlamentarno - gabinetowy charakteryzuje się następującymi cechami:
zasada równowagi władz - czego najlepszym wyrazem jest druga cecha;
rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem ale egzekutywa może rozwiązać parlament. Skoro parlament może egzekwować od rządu pewnych działań - egzekutywa ten parlament może rozwiązać.
warunkiem trwania rządu jest zaufanie parlamentu.
ministrowie mogą być członkami parlamentu a rząd ma inicjatywę ustawodawczą.
na czele rządu stoi premier - głowa państwa nie stoi na czele rządu.
władza dyskrecjonalna to taka, którą się sprawuje samodzielnie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej ale nie posiada też szerokiego zakresu władzy dyskrecjonalnej (szersze uprawnienia premiera).
akty urzędowe głowy państwa wymagają kontrasygnaty premiera albo innego członka rządu;
struktura organów władzy i ich kompetencje nie są oparte na podziale władzy - mimo to używa się określeń właściwych podziałowi.
System parlamentarno - gabinetowy:
Podstawowym działaniem jest stabilizowanie systemu, tj. dążenie do tego, aby władza mogła być sprawowana w czasie kadencji parlamentu (a nie przed jej upływem). System parlamentarno - gabinetowy ma te cechy, które powodują trudności w ustabilizowaniu władzy. Włochy są wzorem systemy parlamentarno - gabinetowego. Polska również w 1997 roku przyjęła rozwiązania zbliżające nas do tego systemu.
Większość parlamentarna. Podstawowa cechą systemu parlamentarno - gabinetowego jest to, że egzekutywa (władza wykonawcza) musi mieć większość parlamentarną. Jest to podstawowe zadanie ale i najtrudniejsze. Jak są wybory zawsze pojawia się pytanie czy da się wyłonić większość do utworzenia parlamentu. Problemem nie jest matematyczna większość ale polityczna, zdolność do współpracy pozwalająca ustanowić wspólny rząd (gabinet), który będzie działał przez całą kadencję a nie przez krótki czas. To jest podstawowa przesłanka, która przesądza o skuteczności i sprawności tego systemu. Rząd nie mający większości nie potrafi skutecznie działać, ponieważ nie może stanowić prawa, a to jest podstawowe zadanie władzy. Co będzie z budżetem, którego nie ma kto uchwalić w wersji przedstawionej przez rząd? Nie ma większości - nie ma skuteczności stanowienia prawa.
Sposobem, by skład parlamentu pozwalał na wyłonienie większości jest stworzenie prawa wyborczego, które ułatwia na wyłonienie większości parlamentarnej - przede wszystkim klauzule zaporowe. Jest to pomysł niemiecki a istota sprowadza się do tego, by określić jaki próg liczby głosów muszą otrzymać partie, aby partycypować w podziale mandatu. Tak jest w Polsce - wzorem niemieckim 5% dla komitetów jednopartyjnych i dla koalicji 8%. Obie te klauzule są liczone w skali całego państwa.
Partie które nie uzyskały progu, nie wejdą do parlamentu, ale jakieś głosy otrzymały i te głosy będą zaliczone dla innych ugrupowań.
Jest to system, który prowadzi do deformacji w zakresie reprezentatywności ale to jest cena za stabilizację. Często system klauzul zaporowych jest uzupełniany o system podziału mandatów, który preferuje większość mandatu tzw. system DHondta tj. premiowanie dużych ugrupowań kosztem mniejszych.
Nie jest prawdą, że jeżeli jest system wyborczy większościowy, to uzyskujemy rozwiązania które są korzystne dla partii. Często jest tak, że ten model wcale nie jest reprezentatywny dla opcji politycznych. Wcale nie jest tak, że ktoś kto ma najwięcej mandatów ma największe poparcie. Jest wiele niuansów o których się nie mówi. Weryfikuje się je tylko w piśmiennictwie. System wyborów większościowy nie przysporzyłby większego przywiązania do konkretnego deputowanego.
Kwestia równowagi władz i zdolności parlamentu do powołania rządu większościowego jest podstawą. Tu problem tkwi w zdolności wyborców do powołania jednolitej reprezentacji. Problem tkwi w strukturze społecznej, bo jest rozdrobnienie.
Klauzula zaporowa i i metoda DHondta to instrumenty powszechnie działające, które mają przyspieszyć rozwój społeczny w kierunku stabilizacji.
Ważnym elementem jest finansowanie partii. Te partie które uzyskują mandat, korzystają z dotacji. Te które nie uzyskały mandatu takiego wsparcia nie mają. Ponoszą samodzielnie ciężary kampanii wyborczej. Można dokładnie wyliczyć jakie straty ponoszą partie, które nie „wsadziły” swoich ludzi do parlamentu. Im więcej posłów tym łatwiej dla partii bo biura poselskie są opłacane przez państwo jak i diety, przejazdy, wynagrodzenie. Poseł jest instytucją finansową która przysparza partii obniżenie kosztów. Partia która nie ma pieniędzy nie ma prawa istnienia.
Są to pośrednie instrumenty
Żeby osiągnąć stabilizację należy sięgnąć do rozwiązań wynikających z konstytucji, regulaminów - które mają wzmocnić niezależność rządu w stosunku do parlamentu. Np.
takie przepisy, które ułatwiają powołanie rządu (bez konieczności uzyskania votum zaufania);
ograniczenie dopuszczalności ponownego głosowania wniosku o wotum nieufności - następne glosowanie może być 3 miesiącach od pierwszego głosowania chyba, że za głosowaniem opowie się ¼ posłów (115).
Odpowiedzialność rządu przed parlamentem W tej kwestii jest tez potrzebna większość, bo wtedy nie ma wotum zaufania i wotum nieufności. Istotną sprawą jest to, żeby nie stracić poparcia mimo, że rząd może rozwiązać parlament. Głowa państwa rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory. Wtedy spór przenosi się na wyborców bo to oni decydują która partia uzyska więcej głosów. Ten spór może się zakończyć przedterminowymi wyborami. W Wielkiej Brytanii jest to typowe. Tam, gdy partia zaczyna tracić to jest to najlepszy moment by rozpisać nowe wybory. Wówczas rozwiązuje się dotychczasową władzę i rozpisuje nowe wybory. Wyborcami można sterować tak, by nie tracić zaufania parlamentu.
W Wielkiej Brytanii podział władzy nie jest ściśle przeprowadzony - czego dowodem jest m.in. to, że ministrowie mogą być członkami parlamentu. Minister jest równocześnie posłem. A skoro tak może być to podziału nie ma - pozostaje jedynie podział funkcjonalny.
Przyznanie egzekutywie prawa inicjatywy ustawodawczej.
Na czele rządu stoi premier a nie głowa państwa. Głowa państwa może być jednym z elementów egzekutywy ale nie prowadzi posiedzeń rządowych. To są uprawnienia premiera.
W Wielkiej Brytanii szefem jest lider partii która wygrała wybory. Istotny jest mechanizm powiązań lidera i jego ugrupowania. Ważne dla ustabilizowania władzy premiera jest poparcie jakie ma ze swojego własnego ugrupowania. Utrata tego poparcia wyklucza możliwości bycia premierem (np.Blair). Poparcie działaczy partyjnych jest fundamentalną cechą w Wielkiej Brytanii. Tam na czele stoi
p r e m i e r - pierwszy wśród równych. Oznacza to, że funkcje premiera są ograniczone. Ma on tylko funkcje reprezentacyjne i organizacyjne. Nie ma uprawnień władczych. Przeciwnym jest model s z e f a r z ą d u (u nas prezes RM) Tu jest rzeczywisty kierownik, szef, osoba która jest wyposażona w instrumenty władcze w stosunku do członków rządu. Szef rządu ma uprawnienia władcze tj. ma kompetencje do kierowania polityką rządu, narzuca swoje koncepcje i egzekwuje wykonanie. Określa kierunek polityki.
W praktyce jednak może okazać się, że premier jest zdolny do narzucania woli i egzekwowania działań (w Wielkiej Brytanii Żelazna Dama, Blair). Ale może być i odwrotnie, tj. może być szef rządu, który nie potrafi narzucić swojej woli, co może wynikać z cech osobowych (dupiaty premier) ale najczęściej jest jednak tak, gdy rząd jest koalicyjny. Bo gdy trzeba osiągać kompromis w każdej sprawie trudno jest mówić o narzucaniu woli.
Głowa państwa w systemie parlamentarno - gabinetowym - czy to monarcha, czy prezydent - kompetencji za wiele nie ma. Jest bardziej organem reprezentacyjnym, co nie znaczy, że głowa państwa nie będzie mogła podjąć się mediacji. W tym zakresie pewne działania głowa może podjąć. Ale zasadniczo jest to organ o wąsko określonych zadaniach i kompetencjach. Przede wszystkim reprezentacja ale w szczególnych sytuacjach może działać aktywnie (np. Hiszpania - tam monarcha w czasach kryzysu używa swojego autorytetu).
Prerogatywy - uprawnienia głowy państwa które nie potrzebują kontrasygnaty, to uprawnienia głowy państwa na własną odpowiedzialność. Kontrasygnata to podpis premiera czy innego członka rządu, który przejmuje na siebie odpowiedzialność polityczną za akt głowy państwa.
Z założenia głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej i ma mało prerogatyw.
Podział władzy w systemie parlamentarno - gabinetowym nie jest jednoznaczny, szczególnie dotyczy to systemu brytyjskiego. Izba Wyższa wykonuje funkcje Sądu Najwyższego będąc nadal izbą parlamentu. Tak nie powinno być bo jest to sprzeczne z trójpodziałem władzy.
Co stanowiło przeszkodę w systemie parlamentarno - gabinetowym to kwestia uzależnienia władzy rządu od większości parlamentarnej.
System prezydencki
Opozycją do systemu parlamentarno - gabinetowego jest system prezydencki. Ten system również opiera się na zasadzie trójpodziału władzy i tu ten podział jest konsekwentny i całkowity ( odwrotnie niż w systemie parlamentarno - gabinetowym). Nie ma połączeń personalnych, funkcyjnych ani organizacyjnych. Tu podział jest najbardziej ścisły. W systemie prezydenckim inicjatywa ustawodawcza dla władzy wykonawczej jest niedopuszczalna.
System ten jest charakterystyczny dla państw federalnych. Jest specyficzny kształt egzekutywy. Cala władza wykonawcza jest skupiona w rękach prezydenta, który pochodzi z wyborów powszechnych a to powoduje, że jest usytuowany na tym samym poziomie co parlament. Ma taką samą legitymację do sprawowania władzy jak parlament. Jest to ważne, bo tworzą się dwa równorzędne centra władzy. Konstrukcja systemu jest oparta na podziale władz i coś tam in balansis - tj. współpracy i balansowania między władzami. Egzekutywa jest jednostopniowa skupiona w ręku prezydenta, nie ponosi on odpowiedzialności politycznej. Ponosi tylko odpowiedzialność konstytucyjna - czyli za naruszenie prawa. A skoro nie ponosi odpowiedzialności politycznej, odpada cały problem z większością parlamentarną. Prezydent nie może być zdymisjonowany. Nie można go pozbawić stanowiska a to pozwala na większą stabilność systemu z tym, że istnieją inne mechanizmy które ograniczają swobodę działania prezydenta i wymuszają jego współdziałanie z parlamentem. Dotyczy to m.in. nominacji na stanowiska sekretarzy sądowych do Sądu Najwyższego. Prezydent też jest uzależniony od parlamentu w sprawach związanych z polityka zagraniczną, wykorzystywaniem wojska w operacjach poza granicami kraju. Są mechanizmy, które wymuszają na prezydencie współpracę z kongresem - ale nie jest odpowiedzialny politycznie.
Prezydent powołuje sekretarzy stanu. Ci sekretarze są politycznie przed nim odpowiedzialni - a więc nie ponoszą politycznej odpowiedzialności przed kongresem. Ale zarówno prezydent jak i sekretarze stanu ponoszą przed parlamentem odpowiedzialność konstytucyjną. Budżet uchwalany jest przez kongres. To rozwiązanie daje większą stabilizację dla systemu prezydenckiego od systemu parlamentarno - gabinetowego. Choć też nie jest to takie doskonałe. System prezydencki to nie jest system, w którym prezydent robi co chce, ale nie nastąpi jego dymisja i nie może on rozwiązać kongresu. Niema wotum zaufania i wotum nieufności. te rozwiązania nie są znane systemowi prezydenckiemu. Prezydent jedynie dysponuje prawem veta wobec parlamentu.
System parlamentarno - gabinetowy i system prezydencki mają swoje cechy szczególne ale dla Europy historycznie i pierwotnie właściwy był system parlamentarno - gabinetowy. Jednakże Europa była wstrząsana kryzysami politycznymi w XX wieku (np. Portugalia, Hiszpania, Francja , RP) zatem musiały pojawić się próby by niedoskonałości systemu parlamentarno - gabinetowego łagodzić, ograniczać i skorzystać z pewnych, najbardziej skutecznych rozwiązań systemu prezydenckiego. Stąd w XX wieku pojawiła się idea rządów mieszanych.
Wyodrębnienie systemu mieszanego jest konsekwencją dążenia do zrównoważonej władzy i jej usystematyzowania. Te systemy mieszane są tworzone na bazie systemu parlamentarno - gabinetowego i prezydenckiego. Mają eliminować z praktyk politycznych niebezpieczeństwo częstych kryzysów rządowych.
Można wyodrębnić dwa modele rozwiązania:
model półprezydencki
model parlamentaryzmu zracjonalizowanego
System półprezydencki wyraźnie ukierunkowany jest w stronę systemu prezydenckiego. To koncepcja w której przyjmuje się rozwiązania wzmacniające pod kontem parlamentu ale bez wzmocnień prezydenta.
Historycznie ten nurt systemu prezydenckiego zaczyna konstytucja weimarska - tam po I wojnie światowej jest prezydent i on mógł stanowić prawo z mocą ustawy. Nie były to tylko akty wykonawcze. Wówczas prezydent był mocnym elementem sprawowania władzy. A rząd był umieszczony w sekwencji prezydent - parlament. Rząd miał ograniczone możliwości działania. Prezydent wtedy zastępuje większość parlamentarną. Podobne rozwiązania były w II Rzeczypospolitej. Takie rozwiązania były do II wojny światowej.
Natomiast po II wojnie światowej - pod koniec lat 50-tych na gruzach IV Republiki Francuskiej pojawia się idea powołania silnego prezydenta, który jest mocnym elementem władzy wykonawczej. (Republika Francuska, Republika Portugalska, III RP, Litwa).
Art. 5 Konstytucji F r a n c u s k i e j która sytuuje prezydenta jako organ, który stoi na straży niepodległości, suwerenności, niepodzielności państwa, demokratyczności władzy, jako podmiot który ma zadania określone w sposób ogólny, nieprecyzyjny i pozwalający na tworzenie dorozumianych kompetencji tj. wprowadzanych stosownie do okoliczności faktycznych. Prezydent bierze udział w tworzeniu i bieżącej działalności rządu. Od niego zależy byt rządu. Zarówno go powołuje jak i dymisjonuje. Mocno ingeruje w jego działanie. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych, co daje mu pozycję równorzędną z parlamentem.
Pojawiają się szczególne pola działania prezydenta:
sprawy zagraniczne
obrona narodowa
wymiar sprawiedliwości
bezpieczeństwo wewnętrzne
Premier określa i prowadzi politykę narodu, ale ta polityka narodu nie obejmuje spraw zagranicznych, obrony narodowej i wymiaru sprawiedliwości.
Ważne jest to, że prezydent ma kompetencje wskazane w sposób ogólny. Dlatego we Francji jest szczególne znaczenie prezydenta (bo zazwyczaj jest tak, że prezydent działa na podstawie konstytucji i ustaw i nie może dorozumiewać).
Blok Konstytucyjny (dot. Francji) to pojęcie które dotyczy źródeł prawa o mocy konstytucji. To te akty i zasady, które mają moc konstytucji i wszystkie pozostałe akty musza być z tymi normami zgodne. Do Bloku Konstytucyjnego zalicza się
Konstytucje z 1958 roku,
Podstawowe zasady uznawane przez ustawy Republiki
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r
Wstęp do Konstytucji z 1946 roku
Uzupełnienie do rządów Wielkiej Brytanii - [30] dotyczy systemu parlamentarno - gabinetowego. Szczególna cecha charakterystyczna to fakt, że konstytucja brytyjska jest konstytucją materialną. Nie ma aktu „konstytucja”. Nie ma konstytucyjności prawa. Jest monarchia parlamentarna. Państwo jednolite, ale dewolucja na rzecz Szkocji, Walii i Irlandii Północnej. Tu jest z a s a d a suwerenności parlamentu (tzn. zwierzchnia władza parlamentu.
Jest on uprawniony stanowić dobrowolne prawo dla dobrowolnych osób.
Ustawa może działać wstecz.
Formalnie nie istnieje kontrola konstytucyjności prawa.
żaden sąd nie może kwestionować ustawy ani odmówić jej stosowania
Powszechnie obowiązującym prawem jest prawo zwyczajowe - Common law. To prawo jest tworzone przez Sądy, które opierają się na prawie zwyczajowym tworzonym przez inne sądy. Tak powstaje i powstawało prawo zwyczajowe.
Źródła prawa w Wielkiej Brytanii:
zwyczaj
konstytucja materialna.
konwenanse konstytucyjne -> są to zachowania, które powszechnie uznaje się za obowiązujące. Np. lider zwycięskiej partii zostaje premierem, konwenans nie ma charakteru normy prawnej.;
opinie autorytetów
Parlamentaryzm zracjonalizowany (w wersji Polskiej) -> ten system może być odniesiony do systemu Polskiego, ponieważ są wprowadzone działania ograniczające parlament a wzmacniające rząd. np. konstruktywne wotum nieufności (wniosek może być głosowany w terminie (nie potrafię się odczytać) … dni od daty złożenia wniosku, ponowny wniosek o pociągnięcie rządu do odpowiedzialności może zostać złożony dopiero po 3 miesiącach chyba, że opowie się za tym ¼ posłów.
System Kanclerski - to rozwiązanie recypuje koncepcje systemu prezydenckiego, ale wzmocnieniu ulega pozycja szefa rządu (kanclerza). Państwo jest federalne i ten charakter jest potwierdzony instytucją B u n d e s r a t u. Za pośrednictwem tej Izby kraje współuczestniczą w sprawowaniu władzy ustawodawczej i administracyjnej. Jej skład tworzą delegaci rządów krajowych. Normy ramowe są wydawane przez Federacje - ogólne ramy w które potem wchodzą poszczególne kraje. Władza wykonywana jest dwustopniowo - prezydent i kanclerz wraz z rządem. Pozycja prezydenta jest słaba, przede wszystkim reprezentacja ale i uczestniczy w powołaniu kanclerza. Prezydent wybierany jest Zgromadzenie Federalne (Bundestag + w równej im liczbie przedstawiciele wybrani przez parlamenty krajowe.
Kanclerz ma szczególna pozycję. Najpierw Bundestag powołuje kanclerza (z większości rządzącej parlamentu) a na wniosek kanclerza prezydent powołuje rząd. Kanclerz ma poparcie Bundestagu ale ministrowie nie. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność przed kanclerzem. Polityka rządu jest określona przez kanclerza i wiąże każdego ministra. Ministrowie nie mają samodzielności - działają na podstawie wytycznych kanclerza. Bundestag nie powołuje ministrów
System nadrzędności parlamentu - system parlamentarno - komitetowy
Cechy:
nadrzędność parlamentu
Wielofunkcyjny charakter kompetencji parlamentu
parlament ma władzę zwierzchnia nad egzekutywą - brak odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem i możliwość rozwiązania parlamentu.
pełna samodzielność organizacyjna parlamentu
odrzucenie kontroli konstytucyjności prawa.
1