Prawo konstytucyjne państw

Unii Europejskiej

Wykłady w roku akademickim

2012/2013

opracowanie Anna Łabno

2

Formy rządów



Federacja – koncepcja suwerenności

podzielonej – zakres kompetencji

ustawodawczych; Niemcy –

federalizm wykonawczy do

kooperatywnego; przewaga

federacji polega na nadrzędności

prawa federacji nad prawem krajów.



Konfederacja;



Autonomia; regionalizm.

opracowanie Anna Łabno

3

Prawa i wolności
jednostki



Rozwój historyczny.



Generacje. Status negativus, status
positivus.



Zasada godności jednostki.



Związanie aktami prawa
międzynarodowego.



Koncepcje konstytucjonalizacji: model
klauzuli generalnej/niemiecki; model
egzemplifikacji.

opracowanie Anna Łabno

4

Systemy rządów państw
demokratycznych



Ogólne założenia



System rządów zrównoważonych –

System parlamentarno-gabinetowy

Wywodzi się z systemu rządów mieszanych

opracowanie Anna Łabno

5



Zasada podziału władzy –
dążenie do równowagi w
systemie; USA.



Zasada nadrzędności
parlamentu - Szwajcaria

opracowanie Anna Łabno

6

rządy mieszane – warunki

uchwalenia ustawy

Monarchia - król

Demokracja
Izba Gmin

Arystokrac
ja Izba
Lordów

Polibiusz

opracowanie Anna Łabno

7



John Locke:

-

Synteza podziału władzy i rządów
zrównoważonych

-

Władza ustawodawcza

-

Władza wykonawcza

-

Władza federacyjna.

opracowanie Anna Łabno

8

Monteskiusz



Władza ustawodawcza



Władza wykonawcza



Władza sądownicza

opracowanie Anna Łabno

9

Systemy ustrojowe
(

zasada trójpodziału

władzy)



Parlamentarno – gabinetowy



Prezydencki



Mieszany (w ujęciu współczesnym).

opracowanie Anna Łabno

10

System parlamentarno-gabinetowy cechy



Zasada równowagi władz



Rząd ponosi odpowiedzialność przed

parlamentem, ale egzekutywa może

rozwiązać parlament



Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu



Ministrowie mogą być członkami rządu; a

rząd ma inicjatywę ustawodawczą



Na czele rządu stoi premier, a nie głowa

państwa

opracowanie Anna Łabno

11



Głowa państwa nie ponosi
odpowiedzialności politycznej, ale nie
posiada też szerokiego zakresu władzy
dyskrecjonalnej (szersze uprawnienia
premiera);



Akty urzędowe głowy państwa wymagają
kontrasygnaty premiera lub innego członka
rządu;



Struktura organów władzy i ich kompetencje
nie są oparte o podział władzy – mimo to
używa się określeń właściwych podziałowi.

opracowanie Anna Łabno

12

System prezydencki
cechy



Zasada podziału władzy



Egzekutywa nie ponosi odpowiedzialności

politycznej; parlament nie może być

rozwiązany



Niepołączalność stanowisk w parlamencie i

we władzy wykonawczej



Powszechne wybory głowy państwa



Ścisłe rozdzielenie funkcji i kompetencji;

niedopuszczalność inicjatywy

ustawodawczej władzy wykonawczej

opracowanie Anna Łabno

13



Silnie rozwinięty mechanizm
„hamowania i równoważenia się”
władz



Weto głowy państwa wobec aktów
parlamentu



Szczególne uprawnienia władzy
sądowniczej wobec pozostałych
władz – co warunkuje
demokratyczność systemu.

opracowanie Anna Łabno

14

System rządów w Wlk.
Brytanii



Podział władzy słabo zaznaczony; tzw.
system rządów zrównoważonych.



Władza ustawodawcza: monarcha, Izba
Lordów i Izba Gmin.



Izba Gmin: organy: Spiker Izby, Komisje,



Komisje: stałe (A, B, C itd.); komisje
(wyspecjalizowane ) specjalne powołane
przede wszystkim do kontroli Izby nad
rządem; komisje wspólne, komisje
projektów ustaw prywatnych.

opracowanie Anna Łabno

15

cd



Izba Lordów – reforma w 1998 – Izba
nadal nie pochodzi z wyborów, ale
nastąpiła prawie całkowita
likwidacja lordów dziedzicznych;



W skład Izby wchodzą lordowie
dziedziczni; lordowie duchowni;
lordowie prawa; 5 członków rodziny
królewskiej; lordowie dożywotni ( na
podst. ustawy z 1958 r.)

opracowanie Anna Łabno

16

Funkcje parlamentu



Zasada supremacji parlamentu



Stanowienie prawa: ustawy
publiczne, prywatne; mieszane

opracowanie Anna Łabno

17

Wlk. Brytania cd



Zasada supremacji parlamentu

:

oznacza zwierzchnią władzę
parlamentu; uprawniony jest
stanowić dowolne prawo, wobec
dowolnych osób; ustawa może
działać wstecz; formalnie nie istnieje
kontrola konstytucyjności prawa;
żaden sąd nie może kwestionować
ustawy, ani odmówić jej stosowania.

opracowanie Anna Łabno

18

Władza wykonawcza



Monarcha – „król nie może czynić

źle” (zasada nieodpowiedzialności

politycznej) i „król nie może działać

sam” (kontrasygnata).



Rząd – pojęcie szersze niż na

kontynencie; pojęciu rządu ss.

odpowiada pojęcie gabinetu.



Mocna pozycja premiera i jego

zależność od poparcia partyjnego.

opracowanie Anna Łabno

19

Wlk. Brytania cechy
podstawowe – źródła prawa



Konstytucja materialna – brak
konstytucji w znaczeniu formalnym;



Monarchia parlamentarna;



Państwo jednolite, ale dewolucja na
rzecz Szkocji, Walii i Irlandii
Północnej;



Zasada suwerenności parlamentu.

opracowanie Anna Łabno

20

cd



Konwenanse konstytucyjne – są to
zachowania, które powszechnie
uznaje się za obowiązujące, np. lider
zwycięskiej partii zostaje
premierem; konwenans nie mają
charakteru normy prawnej;



Opinie autorytetów.

opracowanie Anna Łabno

21

Ustrój USA



Zasady:



Federalizmu – domniemanie
kompetencji na rzecz stanów;
enumeratywny katalog uprawnień
federacji.



Podziału władz;



Mocne gwarancje praw
obywatelskich.

opracowanie Anna Łabno

22

Ustrój USA cd



Władza ustawodawcza – dwuizbowy
Kongres. Podział kompetencji
pionowy: relacja w stosunku do
legislatyw stanowych; podział
poziomy w ramach podziału władzy.



Izby są równoprawne.( wyjątki np.
inicjowanie ustaw dotyczących
dochodów budżetowych).



Izba Reprezentantów i Senat.

opracowanie Anna Łabno

23

Funkcje Kongresu



Stanowienie prawa: ustawy publiczne,
ustawy prywatne.



Działalność kontrolna Kongresu:



1/. Nominacje funkcjonariuszy
federalnych; szczególnie powoływanie
sędziów Sądu Najwyższego;



2/. Działalność komisji nadzwyczajnych
i stałych (np. mogą żądać wyjaśnień).

opracowanie Anna Łabno

24

Prezydent



Pozycję prezydenta określają jego
funkcje:



1/. Głowy państwa;



2/. Szefa władzy wykonawczej;
sekretarze stanu podlegają
prezydentowi i realizują jego politykę;



3/. Dowódcy sił zbrojnych;



4/. Lidera partii, z której się wywodzi;



Istotne znaczenie ma poparcie
społeczne.

opracowanie Anna Łabno

25

Prezydent cd



Udział w stanowieniu prawa:



1/. Podpisywanie ustaw;



2/. Prawo weta;



3/. Prawo wydawania rozporządzeń
wykonawczych.

opracowanie Anna Łabno

26

Sąd Najwyższy USA



Skład 9-osobowy; nominacja
dożywotnia;



Jest uprawniony w szczególności:



1/. Badać konstytucyjność ustaw i
innych aktów prawnych;



2/. Dokonywać wykładni ustaw i
innych aktów prawnych;



3/. Tworzyć precedensy sądowe.

opracowanie Anna Łabno

27

Systemy rządów
mieszanych



Łączą elementy systemu rządów
parlamentarno-gabinetowych i
prezydenckich.



Można wyróżnić dwa modele:
półprezydencki i parlamentaryzmu
zracjonalizowanego

opracowanie Anna Łabno

28



Początki: konstytucja weimarska

:

układ parlament- rząd- prezydent.
Rząd jest zależny od relacji parlament
– prezydent.



II Rzeczypospolita



Rozwój po II wojnie światowej

Rozwój po II wojnie światowej

:



1958 – V Republika Francuska



1976 – Republika Portugalska



III Rzeczpospolita



Litwa

opracowanie Anna Łabno

29



Ustrój Francji – system półprezydencki



Art. 5 konstytucji;



Podwójna odpowiedzialność rządu;



Udział prezydenta w tworzeniu i

bieżącej działalności rządu, a po

reformie konstytucji na zasadzie

prerogatywy wykonuje uprawnienia w

dziedzinie wymiaru sprawiedliwości,

obrony narodowej, spraw

międzynarodowych i europejskich.

opracowanie Anna Łabno

30



Premier:



Określa i prowadzi politykę Narodu;



„Polityka Narodu” nie obejmuje
spraw zagranicznych, obrony
narodowej i wymiaru
sprawiedliwości.

opracowanie Anna Łabno

31

Blok konstytucyjny



Konstytucja z 1958 r.;



Podstawowe zasady uznane przez
ustawy Republiki;



Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789r.;



Wstęp do Konstytucji z 1946 r.

opracowanie Anna Łabno

32

System kanclerski -
Niemcy



Niemcy są państwem:



Republikańskim;



Demokratycznym;



Federalnym;



Prawnym;



Socjalnym.

opracowanie Anna Łabno

33



Szczególny charakter Bundesratu –
za pośrednictwem tej izby kraje
współuczestniczą w sprawowaniu
władzy ustawodawczej i
administracyjnej.



Skład = delegaci rządów krajowych;



Działalność ustawodawcza:

-

normy wyłączne;

-

Normy konkurencyjne;

-

Normy ramowe

opracowanie Anna Łabno

34

Władza wykonawcza



Słaba pozycja prezydenta (wybór
przez Zgromadzenie Federalne:
Bundestag +w równej im liczbie
przedstawiciele wybrani przez
parlamenty krajowe).



Funkcje głównie reprezentacyjne.

opracowanie Anna Łabno

35

Kanclerz i rząd federalny



Dwie fazy powołania rządu:



1. powołanie kanclerza



2. na wniosek kanclerza prezydent
powołuje skład rządu.



Bundestag nie uczestniczy w
powołaniu ministrów.



Odpowiedzialność polityczną ponosi
tylko kanclerz

opracowanie Anna Łabno

36



Kanclerz ponosi wyłączna
odpowiedzialność polityczną przed
Bundestagiem;



Kanclerskie wytyczne polityki rządu
wiążą każdego ministra.

opracowanie Anna Łabno

37

Zasada nadrzędności parlamentu
– system parlamentarno-
komitetowy.
Cechy



Nadrzędność parlamentu



Wielofunkcyjny charakter kompetencji

parlamentu



Parlament ma władzę zwierzchnią nad

egzekutywą – brak odpowiedzialności politycznej

rządu przed parlamentem i możliwości

rozwiązania parlamentu (skrócenie kadencji)



Pełna samodzielność organizacyjna parlamentu.

Odrzucenie kontroli konstytucyjności prawa

opracowanie Anna Łabno

38



Komitetowy charakter egzekutywy –
podległość parlamentowi i
kolegialność w działalności



Rozwinięcie zasady demokracji
bezpośredniej jako gwarancji
demokracji

opracowanie Anna Łabno

39

Szwajcaria: podział władzy,
czy

jedność

władzy????



Zasada podziału władzy jest swoiście
rozumiana; system polityczny odróżnia
się od parlamentarnego i
prezydenckiego.



Formalna dominacja Zgromadzenia
Federalnego – najwyższa władza;
sprawuje nadzór nad Radą Federalną;
może zlecać zadania Radzie Federalnej.

opracowanie Anna Łabno

40

cd.



Rada Narodowa i Rada Kantonów –
dwuizbowość równorzędna. W
dziedzinie funkcji ustawodawczej
oznacza to równorzędne
uprawnienia:



Postępowanie ustawodawcze może
być wszczęte w obu izbach; do
uchwalenia ustawy potrzebna jest
zgoda obu izb.

opracowanie Anna Łabno

41

cd



Rada Federalna – najwyższa władza
rządząca i wykonawcza – art. 174 Konst.



Wybiera Zgromadzenie Federacji w
liczbie 7 członków – art. 175.



Rotacyjny prezydent i wiceprezydent
Rady (wybierani przez Zgromadzenie
Federacji na okres 1 roku ). Brak
kompetencji władczych.

opracowanie Anna Łabno

42

System rządów
konsocjonalnych



Specjalny skład Rady Federalnej –
układ segmentów;



Weto wzajemne – dążenie do
porozumienia jako warunek
sprawowania władzy.

opracowanie Anna Łabno

43

opracowanie Anna Łabno

44

opracowanie Anna Łabno

45

Źródła prawa –
rozwiązania europejskie

opracowanie Anna Łabno

46

Ustawa

(możliwe dwa znaczenia)



Znaczenie materialne: akt, który
zawiera normy o charakterze
generalnym i abstrakcyjnym (nie
bierze się pod uwagę trybu
uchwalenia).



Znaczenie formalne: akt wydany w
szczególnym trybie; nie jest istotny
charakter norm, które zawiera.

opracowanie Anna Łabno

47

Cechy:



Najwyższa moc prawna (po
konstytucji);



Uchwalana przez parlament;



Uchwalany w specjalnej procedurze.



Nieograniczony zakres
przedmiotowy (możliwe wyjątki, np.
art. 34 konst. Francji z 1958 r.).

opracowanie Anna Łabno

48

Ustawa: rodzaje



Ustawa konstytucyjna;



Ustawa organiczna, np. art. 46
konst. Francji z 1958 r., art.112
konst. Portugalii; stosowana w
regulacji szczególnie istotnych dla
państwa materii, np. ordynacja
wyborcza. Wzmocniona skuteczność
prawna w stosunku do ustawy.

opracowanie Anna Łabno

49

Ustawa, cd.



Ustawa prywatna/ustawa publiczna



Ustawa prywatna - zakres
przedmiotowy: dotyczy korzyści na
rzecz osób pojedynczych lub grup,
albo organizacji.



Odmienny tryb uchwalania w
stosunku do ustawy publicznej.

opracowanie Anna Łabno

50

Ustawa, cd.



Ustawa ramowa w kraju federalnym, np.
art. 75 ust. 1 ustawy zasadniczej
Niemiec z 1949 r.- rodzaj ustawy, który
zawiera postanowienia wyznaczające
kierunki i granice ustawodawcy w kraju
federalnym (oddziaływanie
wzmacniające system prawny państwa
federalnego);



Ustawa ramowa w kraju jednolitym, np.
Grecji, określa kierunki i zasady regulacji

opracowanie Anna Łabno

51

Ustawa, cd



w aktach wykonawczych.

opracowanie Anna Łabno

52

Regulacje praw człowieka w
krajach Unii Europejskiej



Generacje i ich ewolucja.