1 EWOLUCJA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH PRZED II WOJNĄ ŚWIATOWĄ

Międzynarodowe stosunki pojawiły się od chwili istnienia państwa, organizacji politycznej.

Już w odległej starożytności istniały SM

• Miały charakter przypadkowy i żywiołowy.

• dominowała wojna( ekspansja, podbój i złupienie)

• rzadko charakter świadomy.

W średniowieczu

• pojawiły się oprócz wojny akcenty koegzystencjonalne, które wynikały z chrześcijaństwa.( Scala Europę przeciw niewiernym, wyprawy krzyżowe)

• ale konflikty feudalne między panującymi dworami

• papiestwo kontra cesarstwo

• w stopniu znikomym swoboda przepływu osób( uczeni, mnisi, rycerze)

• państwo świata w średniowieczu Chiny szeroka działalność polityczna i gospodarcza. Europa nie ciekawa,. Chiny odkryły Ameryke jako 1( w XIV/XV wieku izolacja Chin, powoduje ich zacofanie)

XV/XVI wiek Nowożytność

• dla Europy przełomem był kryzys feudalizmu.

• narodziny kapitalizmu ( wynik rozwoju historycznego, rewolucja wszelkiej dziedziny życia) POJAWIŁY SIĘ ZJAWISKA PONADNARODOWE:

kapitalistyczna struktura społeczna

1. obrót kapitału

2. rynek międzynarodowy

3. międzynarodowy podział pracy

kapitalizm= produkcja masowa, przekraczanie granic państw + ekspansja najwyżej rozwiniętych państw

• XVI/XVII wiek cała ziemia opasana rynkiem światowym

*zjawisko internacjonalizacji ( umiędzynarodowienie)

*zjawisko internalizacji ( umiejscowienie)

przykład: My mamy berety, Holendrzy zaczynają je nosić. Dla nas to jest internacjonalizacja dla nich internalizacja

• Europa narzuca kierunek rozwoju.

• im bardziej rozwinięte państwo tym silniejsze działania

• nowoczesny model państwa= wspólnota, scentralizowane, nowożytna władza państwowa

• rozwijają się instytucje

• merkantylizm

• granice linearne

Koniec Wojny 30 letniej pokój westfalski 1648:

• pokój o charakterze paneuropejskim

• podmioty są sobie równe

• suwerenność władzy państwowej

• PRÓBA STWORZENIA SYSTEMU MIĘDZYNARODOWEGO ( system równowagi sił) do dzisiaj występuje ta tendencja

• kombinacja zasad: koalicji, sojuszy, ładu międzynarod.

• powstają instytucje międzynarod.

• czyja władza tego religia=suwerenność państw ( całkowita)

• samowładność

• całowładność

• prawo zyczajowe

• międzynarodówka dynastii

• kolonializm

STOSUNKI PRZESTAŁY OGRANICZAĆ SIĘ DO SĄSIADÓW

2 poł. XVIII wieku

rewolucja przemysłowa ( bez tego nie byłoby naszej cywilizacji i SM)

• produkcja wielkoprzemysłowa - wzrost skali

• nadwyżki produkcyjne- rynek towarowy

• akumulacja kapitału

coraz większe masy społ. korzystają z postępu

• ROZWÓJ SPOŁ. I EKONOM. OSIĄ=GA TAKI POZIOM ŻE NIE MOŻLIWE JEST KONTYNUOWANIE JEGO WZROSTU W GRANICACH PAŃSTWA. KONIECZNOŚĆ EKSPANSJI

równoległy rozwój społeczeństw = motor dla SM

• wzrost interakcji dla SM

• zjawisko współzależności międzynarodowych- K. Marks pierwszy zauważył

i globalizm też on jako 1

• ZJAWISKA GOSP. KREUJĄ INNE ZJAWISKA

XIX wiek

• SM stały się rzeczywiście międzynarodowe, bo nie tylko realizoane przez aparat władzy, obejmują rządzonych

• 1857 1 kryzys o zasięgu międzynarodowym

• wolny handel, brak ceł

• świadomość międzynarodowa bo telegraf, prasa

• wzrost przewozu i transportu bo kolej

• masowa migracja z Europy do nowego świata

• niewolnictwo

• konieczność instytucjonalizacji obrotu międzynarodowego- Prawo międzynarodowe

Regulamin Wiedeńsko- Akwizgrański 1815-18 o rangach dyplomatycznych 1 kodyfikacja!!!!!

• Kongres Wiedeński porządek międzynarodowy - dyrektywa 5 państw, równowaga, stabilizacja:

ldXIX mało wojen

• ekspansja kolonializmu: nowe mocarstwa Włochy itd mało miwjsca w Europie, upychanie nadwyżek

• rodzi się nacjonalizm

• SM w XIX najlepszy sąsiad jest martwy. Słaby itd, wojna sposób realizacji polityki, dochodzimy do potęgi kosztem innych

* wojna secesyjna 1 wojna industrialna kto lepsza gosp. ten wygra K. Marks

Ku I Wojnie Światowej

• brak koloni do podziału wzajemnie się osłabiamy

• I wś efekt kolizji interesów

• I WOJNA ŚWIATOWA WOJNĄ TOTALNĄ

nastawiona na wyniszczenie

Po wojnie:

• silniejsza tendencja do stworzenia instytucji międzynarodowych, które stabilizowałyby ład społ.: Liga Narodów 1 system zbiorowego bezpieczeństwa , pakt Brianda Kelloga 1928 delegalizacja wojny agresywnej

• ruchy pacyfistyczne

• XX wiek ideologii

II Wojna Światowa

• wojna ideologiczna faszyzm komunizm, socjalizm liberalizm, kapitalizm komunizm

2 SYSTEM SM W OKRESIE ZIMNOWOJENNYM - CECHY

• równowaga strachu USA i ZSRR (MED ang. szaleństwo- wzajemne gwarantowane zniszczenie)

• dwubiegunowy ład nie taki sam przez cały czas: pocz. zimnej wojny poł. lat 40 zapadła żelazna kurtyna .

• 2 bloki wsch.- Układ Warszawski 1955 i zach. NATO- traktat Waszyngtoński 1949

• RWPG i kapitalizm

• pojawia się pojęcie III wojny światowej

• ruch państw niezaangażowanych - nie chciały angażować się w ten konflikt

• konflikt systemów

• najgroźniejsza konfrontacja wojna koreańska 1950-53 największa militaryzacja ( nie kryzys kubański)

• odwilż Chruszczow/ Eisenhower, układ kosmiczny, układ o antarktydzie kosiarz się kłania;-)

• znowu nasilenie kryzys kubański , II wojna w Indochinach lata 60 wielkie napięcia lata 70 odwilż koniec wojny w Indochinach ograniczenie zbrojeń nuklearnych- przyrost kontrolowany ( Salt1)

• lata 80 ponowny wzrost napięcia bo :

radziecka interwencja w Afganistanie

część państw zach,. nie wzięła udziału w olimpiadzie w Moskwie

Wydarzenia w Polsce sierpień 80

3 SYSTEM SM W OKRESIE POZIMNOWOJENNYM- CECHY

• demokratyzacja bloku wsch.

• zniknął 2 biegunowy podział świata

• F. Fukujama koniec historii- ideologia przestaje grać rolę w SM

• konflikt o wiele groźniejszy północ południe ( olbrzymi rozdzwięk społeczny i ekonomiczny)

• odizolowanie się państw rozwijających się od gosp. światowej, na uboczu cywilizacji

• problem państw upadłych tam gdzie upada gosp upadają instytucje władzy

• Ład jednobiegunowy z dominacją USA, supermocarstwo

4 INSTYTUCJA SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA ZBIOROWEGO NA PRZYKŁADZIE ONZ

Idea powołania nowej organizacji, powstała jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943. Jej głównym pomysłodawcą był prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, a jej nazwę zaproponował premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (określenie "narody zjednoczone" w trakcie wojny stosowano nieraz dla Aliantów).

W drugiej połowie 1944 przedstawiciele Francji,Rosji, Wielkiej Brytanii, Chin oraz ZSRR spotkali się w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji.

25 kwietnia 1945 roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w San Francisco, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata - pierwszych członków organizacji. Za członka ONZ od założenia uznawana jest też Polska, której przedstawiciele z powodów politycznych nie mogli uczestniczyć w konferencji w San Francisco. Podczas konferencji, 26 czerwca, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, akt prawny regulujący działalność ONZ.

• Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia 24 X 1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu przyszłych stałych członków Rady Bezpieczeństwa (Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Powołanie ONZ położyło jednocześnie kres działalności Ligi Narodów, która rozwiązała się formalnie 18 kwietnia 1946, przekazując pełnienie swej misji nowej organizacji.

Po wojnie ład oparty na ONZ.

geneza cele

cele 1. utrzymać pokój i bezpieczeństwo

2. rozwijać przyjazne SM

3. rozwijać współpracą m-n zagadnienia społ/kult/gosp

4. być forum uzgadniania działalności mn

System bezpieczeństwa NZ

to system bezpieczeństwa zbiorowego, celem nadrzędny występuje zinstytucjonalizowana współpraca na rzecz zapewnienia i utrzymania bezpieczeństwa - rozwiązywanie sporów pokojowymi środkami, wspólne reagowanie na zagrożenia w ramach systemu; nacisk zbiorowy tworzy stabilność systemu i skłania do współpracy; system bezpieczeństwa zbiorowego działa "do wewnątrz"< w odróżnieniu do systemu zbiorowej obrony, który pomaga ofierze "na zewnątrz">; system bezpieczeństwa NZ nie jest czystym systemem bezpieczeństwa zbiorowego, bo brak mu automatyzmu działań i mechanizmów reakcji, o działaniach decyduje RB; reaguje, gdy dochodzi do zagrożenia pokoju, naruszenia go lub dokonania agresji.

5 ZASADY UŻYCIA SIŁY W SM W ŚWIETLE KARTY NZ

system bezpieczeństwa NZ nie jest czystym systemem bezpieczeństwa zbiorowego, bo brak mu automatyzmu działań i mechanizmów reakcji, o działaniach decyduje RB; reaguje, gdy dochodzi do zagrożenia pokoju, naruszenia go lub dokonania agresji, wtedy może użyć siły

6 PODSTAWOWE ZASADY SYOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH KARTA NZ ART 2

zasady 1. suwerenna równość - wobec prawa, respektowanie integralności terytorialnej, równe traktowanie innych państw

2. zasada dobrej wiary i pacta sunt servanda

3. rozwiązywanie sporów pokojowymi środkami

4. nie grożenie siłą, nie używanie siły

5. zasada bezpieczeństwa zbiorowego - pomoc w akcjach ONZ, nie pomaganie państwu łamiącemu prawo międzynarodowe

6. powszechność zasad ONZ - przestrzeganie ich również przez państwa poza NZ

7. zakaz ingerencji w kompetencje wewnętrzne, chyba ze państwo narusza pokój

7 PAŃSTWO JAKO GŁÓWNY UCZESTNIK STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

• państwa:

• najważniejsi, centralni uczestnicy sm

• elementarne jednostki środowiska międzynarodowego (najwyżej zorganizowane podmioty zbiorowe posiadające zwierzchnictwo nad jednostkami i grupami społecznymi)

• najbardziej wpływowi uczestnicy życia międzynarodowego (pozostałe podmioty działają albo za pośrednictwem albo pozwoleniem)

• stosunki między państwami są fundamentem całości stosunków międzynarodowych

• państwo to suwerenna organizacja terytorialno-polityczna: ludność, terytorium, suwerenna władza

• suwerenność to atrybut państwa - istotna i nieodłączna właściwość, oznacza formalny status państwa, wskazuje, że państwo stanowi odrębną i niezależną jednostkę geopolityczną, która sama sobą włada i sama za siebie odpowiada

• formy aktywności państwa: utrzymywanie stosunków z innymi uczestnikami (dyplomatyczne i konsularne), zawieranie umów międzynarodowych, współtworzenie i uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych i udział w konferencjach międzynarodowych, korzystanie ze środków pokojowego rozwiązywania sporów (sądy międzynarodowe, siły zbrojne)

• zdolność do działań międzynarodowych - niezbywalny atrybut zewnętrzny

• zakres zdolności państw do działań międzynarodowych jest zróżnicowany i zależny od działań czynników wewnętrznych i zewnętrznych:

• potencjału państwa - zasobów materialnych i ludzkich, potęgi

2) zakres uznania przez inne państwa - warunek nawiązania bezpośrednich stosunków oficjalnych

• bez uznania ograniczenie aktywności i obniżenie prestiżu, utrudnienie prowadzenie interesów

• uznanie - akt jednostronny, wywołuje skutki względne (dwustronne)

• po II wś stosowane jako broń polityczna - nagradzanie albo karanie potencjalnych albo aktualnych sojuszników lub przeciwników (np. NRD i państwa zachodnie, państwa arabskie i Izrael)

• niektóre zobowiązania międzynarodowe ograniczają zdolność do działań (np. państwa neutralne nie mogą zawierać sojuszy)

• aktywność międzynarodowa państwa zależy od zakresu nawiązanych stosunków dyplomatycznych

Z WYKŁADU UZUPEŁNIENIE:

PAŃSTWA TO PIERWOTNE PODMIOTY PRAWA

FORMALNIE RÓWNE

STALE WZRASTA ROLA PODMIOTÓW NIEPAŃSTWOWYCH

PEŁNIA PRAW PRZYSŁUGUJE

rodzaje:

• minipaństwa

• regionalne mocarstwa

• mocarstwo jednowymiarowe np Arabia Saudyjska( ropa)

8 POZAPAŃSTWOWI UCZESTNICY SM

• Narody:

• ich uczestnictwo ma charakter przejściowy - stają się uczestnikami wtedy, gdy podejmują działania na rzecz utworzenia własnego państwa, przestają być w chwili osiągnięcia tego celu - ich funkcje reprezentacji zajmuje państwo

• może być uczestnikiem tylko wtedy, gdy jest odpowiednio zorganizowany i ma odpowiednie organy zdolne do reprezentowania go na zewnętrz (np. fronty narodowe, organizacje narodowowyzwoleńcze  Organizacja Ludu Afryki Południowo-Zachodniej SWAPO (od 1960), Organizację Wyzwolenia Palestyny OWP (od 1965), Ludowy Front Wyzwolenia Sakijat al-Hamra i Rio de Oro (Sahara Zachodnia) POLISARIO (od 1973)

• ograniczony zakres zdolności do działań międzynarodowych w porównaniu z państwami, niższa ranga

• mogą zawierać traktaty międzynarodowe, zdolność uczestnictwa w pracach organizacji międzynarodowych, wchodzenia w skład związków państw (np. OWP w Lidze Państw Arabskich albo POLISARIO (jako Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna)w Unii Afrykańskiej, posiadania własnych sił zbrojnych

• zbiorowe podmioty międzypaństwowe:

• trwałe związki państw, zorientowane w działaniu na rzecz realizacji wspólnych interesów całej zbiorowości albo większości - charakter kolektywny i publiczny

• organizacje międzyrządowe - UE (jako unikatowe zrzeszenie państw)

• międzynarodowa organizacja międzyrządowa - celowy, wielostronny związek państw, powstały w wyniku między nimi porozumienia i wyposażony w stałe organy, członkami są państwa reprezentowane przez rządy (czasem członkostwo zyskują też podmioty niepaństwowe - organizacje międzyrządowe, np. Wspólnota Europejska w FAO i WTO, i reprezentacje narodów, np. OWP w LPA)

• tylko związki wielostronne!! (reprezentowane co najmniej przez 3 państwa)

• powstają w wyniku porozumienia zawartego przez członków - umowa międzynarodowa (np. Karta NZ, Statut Rady Europy), ale może też być na podstawie powołania i funkcjonowania (kształtowanie w sposób funkcjonalny, poprzez proces np. OBWE, NATO)  w tym przypadku zwykle nie ma jednego statutu, tylko normy są rozproszone w różnych dokumentach albo kształtowane przez praktykę

• umowa o ustanowieniu zwykle jest też statutem określającym podstawowe kwestie: cele organizacji, prawa i obowiązki członków, strukturę i kompetencje organów, sposób podejmowania decyzji, metody wprowadzania ich w życie, sprawy finansowe

• funkcjonowanie w formie stałych organów, które wspólnie realizują postawione cele - uzgadnianie stanowisk, podejmowanie decyzji, reprezentacja organizacji, rdzeń organizacji  potrzebne przynajmniej 2 organy: plenarny (walne zgromadzenie wszystkich członków) i stały sekretariat, najważniejsze te złożone z przedstawicieli państw

• potrzebna stała siedziba i budżet

• organizacje różnią się od siebie: terytorialnym i przedmiotowym zakresem działania, rodzajem aktywności, funkcjami, stopniem rozbudowy struktur wewnętrznych i znaczeniem w stosunkach międzynarodowych

• ze względu na zakres członkostwa i przedmiotowy zakres kompetencji:

• organizacje powszechne i wszechstronne - ONZ (LN w latach 1919-1946)

• organizacje powszechne o ograniczonych kompetencjach (funkcjonalne, celowe) - WHO, FAO

• organizacje o ograniczonym członkostwie i ogólnych kompetencjach - organizacje regionalne zajmujące się pokojem i bezpieczeństwem, gospodarką i kulturą itp. - Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA) i następczyni Unia Afrykańska (UA), Liga Państw Arabskich (LPA), Organizacja Państw Amerykańskich (OPA)

• organizacje o ograniczonym członkostwie i ograniczonych celach o charakterze gospodarczym, społecznym, polityczno-wojskowym - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), NATO

 UE:

• zorganizowany i zinstytucjonalizowany związek państw, ale niestandardowa organizacja międzynarodowa

• swoiste ugrupowanie międzynarodowe, sui generis

• skupia zróżnicowane formy współpracy i zapewnia wspólne ich działanie na rzecz całego związku (cele Unii), zgodnie z wartościami i zasadami

• części składowe to 3 filary: Wspólnoty Europejskie (Wspólnota Europejska, Europejska Wspólnota Energii Atomowej), Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych

• Wspólnoty Europejskie: organizacje międzyrządowe o charakterze integracyjnym i ponadnarodowym (kompetencje stanowienia prawa obowiązującego na terytorium członków i mającego pierwszeństwo nad prawem krajowym), mają organy niezależne od państw

• 2 pozostałe filary: współpraca na zasadach międzyrządowym, z nieznacznym stopniem integracji i brakiem rozwiązań ponadnarodowych

• unia jak hybryda - różne formy współpracy, w tym dwie organizacje międzyrządowe, brak jednolitego systemu organów obsługujących wszystkie formy współpracy (tylko Rada Europejska skupiająca szefów państw i rządów

• instytucje Wspólnot oraz Rada Europejska - instytucje UE

 luźniejsze związki państw - ruch państw zaangażowanych, Grupa 7 (8), Grupa 77

• zakres zdolności międzynarodowej grupy uczestników międzypaństwowych jest pochodną porozumienia współtworzących ją podmiotów - określają przedmiot wspólnego działania, cele związku, środki i metody realizacji zadań  największy zakres zdolności mają organizacje międzyrządowe i UE

• organizacje międzyrządowe - nawiązują i utrzymują stosunki z innymi uczestnikami: państwa, org. międzyrządowe i pozarządowe, korzystają z biernego prawa legacji, mogą stworzyć swoje biura (przedstawicielstwa) w innych państwach, prawo zawierania umów międzynarodowych, mogą występować z roszczeniami międzynarodowymi i korzystać ze środków pokojowego załatwiania sporów, ponoszą odpowiedzialność międzynarodową, niektóry mogą wprowadzać sankcje, prowadzić misje pokojowe albo tymczasowo zarządzać jakimś obszarem (np. UE Mostarem, ONZ Kosowem)

• aktywność organizacji międzyrządowych przejawia się najczęściej poprzez regulację, kontrolę ustalonych norm, nakłanianie lub wymuszanie ich przestrzegania, realizację konkretnych programów operacyjnych (np. udzielanie pomocy państwom lub innym podmiotom)

• zbiorowe podmioty międzyspołeczne (prywatne) o charakterze niekomercyjnym:

• bogata i zróżnicowana grupa uczestników - związki osób fizycznych lub prawnych pochodzących z różnych krajów

• podmioty o międzynarodowym składzie, niejednorodne - różnią się typem i stopniem organizacji  podmioty międzynarodowe - międzynarodowe organizacje pozarządowe, ruchy i sieci międzyspołeczne + uczestnicy transnarodowi (o międzynarodowym składzie, ale ukształtowane wokół jednego centrum) - kościoły i fundacje + organizacje terrorystyczne

• międzynarodowa organizacja pozarządowa: celowy, wielostronny związek osób fizycznych lub/i prawnych, powstały na podstawie porozumienia i wyposażony w system stałych organów, różnic się od organizacji międzyrządowej rodzajem konstytuującego ją porozumienia - powstają na podstawie porozumienia prywatnego (rejestrowane w państwie będącym siedzibą organizacji - osobowość prawna prawa krajowego), uznaje się tylko organizacje non-profit

• NGOs - organizacje powszechne (Międzynarodowy Komitet Olimpijski), regionalne (Unia Europejskich Federalistów), masowe (Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych), elitarne, otwarte, tylko dla określonych członków (Światowy Kongres Żydów, Międzynarodowy Komitet Nauk Prawnych)

• Podział wg profilu działalności: ideologiczno-polityczne (Międzynarodówka Socjalistyczna), związkowe, sportowe, wyznaniowe (Światowa Rada Kościołów), naukowe, kulturalne (Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych(, pokojowe, humanitarne (AI), zawodowe (Międzynarodowe Stowarzyszenie Bankowców), ochrony środowiska (Greenpeace), wspólnot lokalnych, narodów w diasporze (Światowy Kongres Żydów), zwolenników i przeciwników działalności innych grup, grup wyróżnionych ze względu na wiek lub płeć (Kobiety w Rozwoju Europy), antyglobalistyczne

• Ruchy międzynarodowe: zbiorowe działania zmierzające do przeprowadzenia zmian społecznych, skład międzynarodowy, tworzą je zazwyczaj grupy społeczne, organizacje, jednostki z różnych państw, na ogół słabo zorganizowane, zbiorowy podmiot dzięki zabiegom nieformalnym (wzajemne uznawanie się wymiana informacji, konsultacje, spotkania), brak sformalizowania, duża spontaniczność, niski stopień hierarchizacji i zróżnicowania ról  nowe ruchy (feministyczny, antyglobalistyczny) - spora część ulega procesowi instytucjonalizacji, powołując międzynarodowe organy

• Sieci zwolenników (zwykle podobne do nowych ruchów) - „formy organizacji”, które charakteryzuje dobrowolna, wzajemna, horyzontalna komunikacja i wymiana, służąca podejmowaniu wspólnych działań dla osiągnięcia celów społecznych, bez budowania struktury instytucjonalnej i „fizycznej obecności”, bez centrum kierowniczego ( komunikacja skupia się w punktach węzłowych), główni uczestnicy sieci: organizacje pozarządowe, krajowe i międzynarodowe + lokalne ruchy społeczne, fundacje, media, kościoły  gęsta sieć powiązań

• W skutek powiązań następuje upodmiotowienie sieci jako zbiorowego podmiotu

• Sieci powstają: w celu wsparcia krajowych grup i organizacji, forma sieci jest wybierana wtedy, gdy osiągnięcie danego stanu wymaga współdziałania w skali międzynarodowej (występowanie na forum, udział w konferencjach itp.)

• NGOs - zazwyczaj współpracują z rządami i organizacjami międzyrządowymi - od nich zależy realizacja ich programów - jako grupy nacisku propagujące określone wartości, inicjujące nowe projekty, kontrolują przestrzegania norm, działalność informacyjna i edukacyjna, organizacja akcji międzynarodowych (ochrona, wyrażenie protestu, mobilizacja), realizacja programów operacyjnych, akcji charytatywnych

• Sieci społeczne: nie są silnymi podmiotami w sensie tradycyjnym - korzystają z informacji i idei - nastawione na perswazję i socjalizację, wywieranie presji, dyskusję

• Najważniejsze działania: szybkie i wiarygodne generowanie politycznie użytecznych informacji wraz z komentarzami oceniającymi i przesyłanie ich tam, gdzie mogą wywrzeć największy wpływ - przekonać i zmobilizować do działania, używanie uniwersalnych symboli, wzniecanie kampanii potępiających

• Uczestnicy transnarodowi: zbiorowe podmioty kierowane z jednego ośrodka, międzynarodowy skład, ale nie są prawdziwymi związkami międzynarodowymi o charakterze kolektywnym - kształtują się wokół jednego centrum i są przez nie kierowane

• 2 typy organizacji transnarodowych: kościoły transnarodowe, fundacje transnarodowe (np. Rockefellera)

• wszystkie organizacje transnarodowe - scentralizowane i zhierarchizowane, zarządzane i kierowane przez centrum

• fundacje - państwowa przynależność - obowiązek stosowania się do prawa krajowego; kościoły - w kościele katolickim papież jest też głową państwa watykańskiego

• duże środki osiągania celów - organizacja i centralizacja sprzyja efektywności działania (podmiotowość prawnomiędzynarodowa Stolicy Apostolskiej podnosi jej prestiż, zwiększa zdolność do działań, ułatwia aktywność w środowisku zewnętrznym)

• prywatni uczestnicy zbiorowi - organizacje terrorystyczne  tajne ugrupowania dążące do realizacji celów politycznych poprzez stosowanie siły lub przemocy, w celu wywołania strachu i wywołania określonych zmian, motywacja świecka (polityczna - lata 70. XXw.) lub religijna (islamski fundamentalizm)

• dzisiejsze związki terrorystyczne zbudowane są zgodnie z formułą sieci - nieznaczny stopień instytucjonalizacji, płaska struktura, ograniczona rola ośrodka centralnego, decentralizacja, duża samodzielność oddziałów, płynne członkostwo, rdzeniem jest zazwyczaj grupa dobrze wyszkolonych profesjonalistów, którzy kierują „amatorami”

• organizacje terrorystyczne - jedne z najbardziej destrukcyjnych i niebezpiecznych uczestników stosunków międzynarodowych - destabilizują życie międzynarodowe, ich zwalczanie stało się jednym z głównych celów współpracy międzynarodowej

• środki finansowe pozyskują metodami kryminalnymi (przemyty, handel narkotykami), utrzymują kontakty ze zorganizowanymi grupami przestępczymi, partnerami bywają też państwa udzielające im schronienia i wspierające finansowo (np. Iran, Syria, Libia)

• zbiorowe podmioty komercyjne (gospodarcze):

• organizacje gospodarcze, międzynarodowy skład, działalność nastawiona na zysk

• przedsiębiorstwa transnarodowe - związki jednostek gospodarczych (filii) z różnych państw, połączonych, kierowanych i nadzorowanych przez firmę dominującą (IBM, Coca-Cola, Microsoft)

• scentralizowana struktura, podporządkowanie filii jednostce centralnej  baza macierzysta zarządza całością poprzez granice, ale każda filia podlega prawu państwa lokalizacji

• przedsiębiorstwa należą do najsilniejszych i najbardziej dynamicznych uczestników stosunków międzynarodowych, ogromny potencjał finansowy, technologiczny, ludzki, dają możliwość kształtowania międzynarodowych stosunków gospodarczych, wpływania na gospodarki narodowe, wpływy też w dziedzinie politycznej i społecznej

• utrzymują kontakty i współpracują z liczną grupą podmiotów (org. międzyrządowe, NGOs), adresat zabiegów - państwa (tworzą warunki do prowadzenia działalności gospodarczej)

• zorganizowane ugrupowania przestępcze

• stały się uczestnikami transnarodowymi

• mafia sycylijska, neapolitańska, japońska, rosyjska, gangi afrykańskie, kartele narkotykowe z Ameryki Łacińskiej

• tworzą ogromne podziemie gospodarcze - nielegalny handel narkotykowy, pranie brudnych pieniędzy, prostytucja, podrabianie produktów; również aktywność w dziedzinie politycznej - jako grupy nacisku, korumpują polityków

• zagrożenie dla stabilności gospodarczej i politycznej, wymusza współpracę międzynarodową na rzecz zwalczania

• prywatne podmioty krajowe, jednostki subpaństwowe (regionalne)

• podejmują aktywność bez pośrednictwa rządu; gminy, regiony, miasta współpracujące z zagranicą

• prywatne podmioty: jednostki, grupy społeczne, organizacje, fundacje, agencje prasowe, turystyczne, grupy przestępcze - część prowadzi działalność zinstytucjonalizowaną, współtworzą międzynarodowe organizacje i ruchy pozarządowe, część ma sporadyczne kontakty z zagranicą, główni realizatorzy stosunków międzyspołecznych

• jednostki subpaństwowe - współpraca z odpowiednikami zagranicznymi, w warunkach określonych przez prawo wewnętrzne i umowy międzynarodowe, podlega kontroli władz, nie są przedłużeniem polityki zagranicznej, pewien zakres swobody, traktowani jako odrębni uczestnicy sm

• duża współpraca w ramach regionów transgranicznych (euroregionów) - wsparcie rządów i organizacji międzyrządowych (Wspólnoty Europejskie, Rada Europy)

• wspólnoty terytorialne promują swoje interesy w organach organizacji międzyrządowych (np. Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych w Radzie Europy), współtworzą organizacje pozarządowe, nawiązują stosunki dwu- i wielostronne oraz tworzą swoje biura przy instytucjach międzyrządowych

Różnorodność uczestników sm:

• podmioty publiczne (państwa i ich związki) i podmioty prywatne (organizacje pozarządowe)

• podmioty jednostkowe (os. fizyczna) i zbiorowe (org. międzynarodowe)

• podmioty pierwotne (państwo) i wtórne (ruchy międzynarodowe)

• podmioty globalne i regionalne, lokalne

• podmioty działające legalnie, cele społecznie akceptowane i podmioty nielegalne, prowadzące działalność przestępczą

• uczestnicy posiadające podmiotowość prawnomiędzynarodową i bez niej

• kryterium podmiotowości prawnomiędzynarodowej - zdolność prawna, czyli posiadanie praw i obowiązków wynikających bezpośrednio w prawa międzynarodowego i zdolność do czynności prawnych, czyli wywoływanie skutków prawnych przez własne działanie  podmioty prawa międzynarodowego

• podmioty prawa międzynarodowego: państwa, Stolica Apostolska, narody walczące o niepodległość, powstańcy, strony wojujące, organizacje międzyrządowe, czasem osoby fizyczne

• zdolność prawnomiędzynarodowa pozwala na uczestniczenie w międzynarodowych stosunkach prawnych - możliwość zawierania umów międzynarodowych, prawo legacji, korzystanie z sądów międzynarodowych, ponoszenie odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej

• jedynie państwo ma pełną podmiotowość!! (pozostałe podmioty mają zdolność ograniczoną i zróżnicowaną, niektóre uzyskują ją z woli państw i ma ona charakter pochodny, np. organizacje międzyrządowe)

9 PRAWNE PODSTAWY SM

prawo mn. regulacja i normy

PM dojrzałość osiągnęło wraz z końcem wojny 30 letniej na pokoju westfalskim 1648 cechy:

• anarchia struktury

• współzależność uczestników

• globalne problemy

kodyfikacja XIX wiek prawo pocztowe i wojny

1. zespół norm regulujący stos. pomiędzy państwami ( suwerenne)

2. podstwaowy podmiot -suwerenne państwa

3. źródło norm swobodnie wyrażona wola

4. zgoda wyrażona w traktatach

5. funkcja: rozgraniczenie interesów, ustalenie sposobu realizacji interesów

PAŃSTWA TWORZĄ PRAWO WE WŁASNYM INTERESIE

Obecnie nie tylko państwa są podmiotami PM

Naturaliści : Bóg, natura ludzka( Kant) istnienie prawa zawsze i niezależnie od prawa ludzkiego pozytywne prawo musi być zgodne z naturalnym

Pozytywiści procedura prawna

państwa tworzą prawo bo leży to w ich interesie ale gdy interes narodowy sprzeczny to łamią to łamią to prawo

przestrzegane bo: zasada wzajemności, siła gwarantuje wykonanie Traktaty pokoju, wspólny interes

• dominacja norm umownych

• równość wobec prawa

• mały stopień zorganizowania

• nie ma władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej

• słaby system sankcyjny

Zwyczaj - normy nie spisane

1. usus jednolita praktyka państw

2. przekonanie że praktyka ta jest wymagana

Zwyczaj obecnie nie wystarczający potrzebna kodyfikacja i traktaty

10 ZNACZENIE INSTYTUCJI W SM

chronią:

• pluralizm

• poliarchię SM przed przekształceniem się w anarchię

• funkcje regulacyjne, stabilizujące, legitymizacyjne ograniczają żywiołowość SM

• zmuszają uczestników do umiaru przez instytucjonalizację

• ograniczają autonomię i suwerenność państw

• warunkują działania wewnętrzne państw prawa człowieka

• sprzyjają postępowi porozumienia i rozwoju współpracy

ale mają też złe str:

• nie zawsze rozwiązują problemy FAO pomoc żywnościowa nie poprawia sytuacji krajów najbiedniejszych

• przerost funkcji

• wzrastająca instytucjonalizacja często hamuje prostrze rozwiązania

• rzadko funkcje innowacyjne

organizacje międzynarodowe - celowy wielostronny związek państw utworzony na mocy porozumienia i wyposażony w stałe organy

funkcje:

1. regulacyjna

2. kontrolno-korygująca

3. usługowa

rodzaje organizacji:

1. powrzechne

2. regionalne

3. członkostwo na podstawie określonych kryteriów

4. wszechstronne

5. wyspecjalizowane

instytucje międzynarodowe- org. międzynarod., agencje zasady normy, procedury Postrzegane przez pryzmat powtarzalnych układów zachowań trwałe elementy porządkujące życie międzynarod.

funkcje:

1. regulacyjna

2. stabilizująca

3. legitymizująca

11 PROCESY ODZIAŁYWAŃ MIĘDZYNARODOWYCH JAKO ISTOTA SM

• aktywność uczestników SM przejawia sie w oddziaływaniach

• wynika z żywiołowych potrzeb

• oddziaływanie to przede wszystkim realizowanie życiowych potrzeb (bezpieczeństwo, przetrwanie, integralność, suwerenność)

• potrzeby wtóre ( wyższego rzędu wynikają z rozwoju społeczeństw czyli mają dobrobyt materialny) wymiana myśli naukowej, wzory życia ,komunikacja

• w przeszłości ważne były przede wszystkim wyzwania polityczno wojskowe czyli bezpieczeństwo i gospodarcze

• obecnie ważne kwestie są również społeczne, kulturalne, ekologiczne, cywilizacyjne ( państwa rozwijające się problem dominacji kultury zach.)

• oddziaływania zewnętrzne na państwo rozmaite zagrożenia wymagające aktywności

• wraz ze wzrostem potrzeb wewnętrznych i potrzeb wynikających z realizacji na wyzwania zewnętrzne rośnie aktywność międzynarod. Wynika ona z rozwoju cywilizacji( + nowi uczestnicy)

• zjawiska internacjonalizacji i internalizacji

• polityka zagraniczna państw uwzględnia interesy społeczne

• państwo aby realizować swoje potrzeby musi prowadzić politykę zagraniczną( kierowanie, utrwalanie sytuacji korzystnej dla siebie)

• aktywność nie zawsze jest odzwierciedleniem woli państwa

• aktywność osób prywatnych w państwach demokratycznych nie jest kontrolowana przez nie.

• środowisko międzynarodowe jest dynamiczne

• ISTOTA SM POLEGA NA WZAJEMNYM ODZIAŁYWANIU WSZYSTKICH SKŁADNIKÓW RZECZYWISTOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ. UKSZTAŁTOWANE NIE TYLKO PRZEZ ELEMENTY AKTYWNE ALE RÓWNIEŻ PRZEZ ELEMENTY NIE WIADOME

12UWARUNKOWANIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. Czynnik geograficzny/ geopolityczny/geoekonomiczny

• wielkość państwa

• jakość państwa- ideologia, kierunek ekspansji, doktryna

• jakich mamy sąsiadów silni czy słabi

najgorzej mają małe państwa zależne od sąsiadów

średnie państwa szukają sojuszników

mocarstwa patrzą na polityke innych mocarstw

• ważna przeszłość geopolityczna np Polska nie ufa Niemcom

• dziasiaj państwa nie boją się ataku zbrojnego jak wprzeszłości raczej odcięcia od surowców itd.

• surowce liczą się tepaństwa które je mają

• ważna rola państw tranzytowych!!!

2.czynnik technologiczny

• posiadanie technologii państwa bogate i biedne

• technologia dzieli państwa na : centra, półperyferia i peryferia

• postęp przyczynia się do wzrostu intensywności obrotu międzynarodowego i jego zróżnicowania

• społeczeństwo informacyjne

• masowe migracje

• czynnik technologiczny wpływa pośrednio na pozostałe czynniki

3.czynnik militarny

• związany z bezpieczeństwem/ przetrwaniem państwa

• dynamiczny rozwój

• zmiana znaczenia; kiedyś najważniejszy obecnie spada

• zaplecze gospodarcze wpływa na ten czynnik

• inne znaczenie armi w reżimach niedemokratycznych a demokratycznych

• państwa z bronią jądrową

• czynnik militarny powiązany z układem sił sił sojuszy z możliwościami ich działania i ich zapleczem materialnym

4. czynnik demograficzny

• kiedyś ogromne znaczenie obecnie mniejsze

• zbyt dużo ludności obciążenie

• jakoś ludności ważna np wykształcenie

• czynnik etniczny konflikty

• eksplozja demograficzna

• starzenie się społeczeństw

• problem tkwi w dysproporcjonalnym rozwoju cywilizacyjnym i kulturowym i dostrzegania tego przez państwa wysokorozwinięte jednak nie zainteresowane aby zmieniać tę sytuację

5. czynnik ideologiczny

• silny wpływ w wieku XX

• służy kamuflażowi interesów

• wielkie ideologie: liberalizm, demokracja, faszyzm , komunizm

• interesy współgrają z ideologią np. przestrzeń życiowa, eksport rewolucji komunistycznej

• podział świata przez ideologię zimna wojna, Iiwś,

• F. Fukujama koniec historii- ideologia nie gra juz ważnej roli konflikt wsch-zach mniej groźny niż pn- pd

• ale: fundamentalizmy odżywają , terroryzm islam itd

6. czynnik religijny

• często razem z ideologicznym

• dużo większe znaczenie w przeszłości

• uniwersalizm papieski

• chociaż w niektórych państwach wpływ się utrzymuje

• spada ilość chrześcijan ale przybywa muzułmanów

• terroryzm koalicja antyterrorystyczna

7.czynnik etyczny

• łączy się z ideologią i religią

• dialog międzykulturowy dyplomacja kulturowa trudno prowadzić jeśli się nie wie nic o etyce 2 str.

• ważny w państwach demokratycznych duży wpływ na proces decyzyjny

• polityka zagraniczna jest odwrotna do deklarowanej

8 czynnik osobowościowy

• rola wybitnych jednostek w SM

• bardziej znaczący w społeczeństwach niedemokratycznych bo liczy się charyzma w demokracji liczy się instytucjonalizacja

• popularność nie ze względu na głoszone idee tylko na charyzmatyczego przywódcę

9 czynnik ekonomiczny

• polityka gosp. jest domeną polityki wewnętrznej a polityka zagraniczna ma

wspomagać tą politykę

• podporządkowana większość działań państw na arenie SM kwestiom gosp.

• globalizacja

13 WIZJE RZECZYWISTOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

WIZJA REALISTYCZNA

sformułowana w latach 40 XX wieku polemika z liberalną wizją rzeczywistości

• państwa podstawowi uczestnicy SM

• organizacje międzynarodowe np ONZ to instytucje wielostronnej dyplomacji służące realizacji interesów państwa

• anarchia międzynarodowa

• ważna polityka bezpieczeństwa państwa, stałe zagrożenie

• trwała nieufność

• dążenie do utrwalenia, polepszenia swojej sytuacji w SM

• nieustanna rywalizacja

• realiści są amoralni ważna jest tylko potęga

• SM to gra o sumie zerowej

• to co dzieli przeważa nad tym co łączy

• sojusze przeciw komuś silniejszemu

• wojna kontynuacja polityki

• równowaga sił

WIZJA LIBERALNA

• XIX wiek J. Mill i J. Bentham z inspiracji racjonalistycznej filozofii i XIX wiecznych wewnętrznych doświadczeń liberalnych.

• popularna tez po I wś projekt przebudowy stosunków międzynarod i oparcie ich na wizji liberalnej. W. Wilson i Liga Narodów- system bezpieczeństwa zbiorowego wyraz tego.

• liberalna wizja dotyczy nie tylko państwa ale i społeczeństwa

• stosunki między społeczeńtwami a państwami nie są koniecznie tożsame

• stosunki społ. to suma stosunków między jednostkami, są pokojowe i racjonalne,nie wymagają mechanizmów regulacyjnych

• harmonia interesów narodów i społeczeństw

• człowiek z natury dobry - indywidualistyczna koncepcja

• SM pokojowe

• proces harmonizacji i demokratyzacji długi

WIZJA TRANSNARODOWA

• wyrasta z krytyki wizji realistycznej lata 60 XX wieku

• realna wizja wulgaryzuje rzeczywistość

• podwaliny tej wizji stworzył Nye i Rosenval

• świat się zmienia i rzeczywistość jest dużo bardziej skomplikowana.

• transnarodowcy biorą pod uwagę 3 zjawiska:

1. procesy transnarodowe

2. wzrost współzależności w SM

3. globalizacja

uważają:

• wzrost znaczenia innych uczestników SM

• technologia ma wpływ na SM

• rola masowej komunikacji rozwój znoszenie barier dla społeczeństwa

• mamy lukę która się powiększa: aspiracje rządów ( chęć kontroli aktorów transnarodowych a możliwością jej sprawowania)

• rządy współpracują z aktorami transnarodowymi

• pluralizacja życia międzynarodowego.

• państwa są współzależne

• erozja suwerenności państw

• wzrost powiązań między polityka wewnętrzna a zagraniczną

potęga i bezpieczeństwo nie jest tak ważne bo współzależności ulega rozproszeniu

WIZJE KLASYCZNE

1. neorealizm/realizm strukturalny

• lata 1980 N.K Waltz

• rzeczywistość interpretowana w sposób naukowy

• odejście od analizy natury ludzkiej

• skoncentrowanie się na analizie systemów politycznych

• brak współpracy między państwami koncentracja na bezpieczeństwie

2. neoliberalizm/ instytucjonalizm neoliberalny

• zwraca większą uwagę na rozwój instytucji mn.

• większa uwaga do współpracy gosp. nurt międzynarodowa ekonomia polityczna

• zbliżenie do podejścia transnarodowego postulat ograniczenia roli państwa narodowego

• koncentracja na gospodarce

19 KRYTYKA WIZJI REALISTYCZNEJ PRZEZ ZWOLENNIKÓW PERSPEKTYWY TRANSNARODOWEJ

• państwa nie są 1 uczestnikami SM

• nie są suwerenne i niezależne od siebie

• nie ma autonomii pomiędzy polityką wewnętrzna a zewnetrzną

• bezpieczeństwo nie jest jedynym kierunkiem polityki

• krytyka power politics

• stosunki nie są oparte na zasadzie konfliktu

• militaryzm

20 OGRANICZENIE ZNACZENIA INSTYTUCJI PAŃSTWA W SM WG ZWOLENNIKÓW WIZJI TRANSNARODOWEJ

wzrost znaczenia innych uczestników SM. ( NIETERYTORIALNYCH) przyczyna jest proces rewolucji przemysłowej i technologicznej, powiązań gosp, transportowych, komunikacyjnych, ekonomicznych itd.

org. miedzynarod, NGO, GO, korporacje,ruchy międzynarodowe,gr. religijne, , związki, zrzeszenia itd.

decentralizacja

osłabienie suwerenności państwa

i patrz wyżej podpunkty

14KATEGORIA POTĘGI PAŃSTWA W REALISTYCZEJ WIZJI PAŃSTWA

• Możliwość bezpieczeństwa zależy od potęgi ( materialne i niematerialne składniki)

• potęga państwa ma charakter względny można ją określić tylko przez odniesienie do potęgi innych państw

• zabieganie w SM o pozycję zwłaszcza wobec sąsiadów

• potęga bezpośredni cel bo dziek iniej inne cele też osiągane lub nie

• dąenie do potęgi nie kwestia wyboru ale konieczności

• power politics- utrzymywanie względnej przewagi

• ma znaczenie ze względu na cel- bezpieczeństwo

• kategoria interesu narodowego definiowana przez pryzmat potegi

• realiści są amoralni ważna jest tylko potęga

• SM to gra o sumie zerowej

• to co dzieli przeważa nad tym co łączy

• sojusze przeciw komuś silniejszemu

wojna kontynuacja polityki

wizja pesymistyczna

Hobbes człowiek z natury zły, egoista dlatego power politics

Równowaga sił:

zależy od woli państw, dlatego nie ma cały czas wojny, dążenie do równowagi, stop dla hegemonii 1 państwa minimum stabilizacji i ładu

15 ZNACZENIE ANARCHI MIĘDZYNARODOWEJ POLIARCHII

polityczna organizacja świata ma charakter zdecentralizowany, wynika to z suwerenności państw. Nie ma centrum nadrzędnej struktury nad państwem, mają one zdolność użycia siły

• T Hobbes nazywa ten stan rzeczy stanem natury poliarchia

• Dickinson anarchia międzynarodowa

nie oznacza to chaosu , nieładu, braku organizacji

oznacza to że anarchia/ stan natury oznacza sytuację w której działające podmioty współistnieją w sytuacji braku władzy nad nimi

• brak nadrzędnej władzy wobec państw

• w warunkach anarchii stałe zagrożenie bo nie ma absolutnego bezpieczeństwa

• zapewnienie bezpieczeństwa fundament polityki państw

16 ZNACZENIE POWER POLITICS WG. REALISTÓW

PATRZ WYŻEJ

17 ZNACZENIE DEMOKRACJI W SM WG. LIBERAŁÓW

• wojny prowadzą niedemokratyczne rządy

• demokratyczne realizują interesy społeczeństw

• demokratyzacja świata nie będzie wojen

• teza o możliwości wyeliminowania wojen z SM

• polityka zagraniczna jest funkcja polityki wewnetrznej czyli demokracja i tu i tu

Jak zrobić pokój na świecie 2 podejścia:

1. I. Kant i R. Cobden

zmiana będzie ewolucyjna wewnętrzne reformy i przekształcenia

postęp w historii widać

2. T. Pain i M. Mazzini W. Wilson

państwa demokratyczne powinny wywierać naciski ekonomiczne i polityczne aby państwa się demokratyzowały

postęp w historii niepewny i długi

18 HARMONIA INTERESÓW NARODÓW I SPOŁECZEŃSTW W WIZJI LIBERALNEJ

Założenie że SM są pokojowe i racjonalne, bo istnieje harmonia interesów narów i społeczeństw. Źródło tej koncepcji tkwi w indywidualistycznej koncepcji społeczeńswa. Ład społeczny tworzy sie spontanicznie ze sprzecznych i różnokierunkowych dążeń jednostek. Jeżeli pozwolimy jednostkom żeby egoistycznie mogły realizować swoje jednostkowe cele ( maksymalizacja własnego zysku) skłaniając je do współpracy i wymiany za pośrednictwem rynku poprowadzi to do ukształtowania się więzi społ. i stworzy określony ład społeczno gospodarczy. A Smith podkreślał że nie jest ten ład tworzony z myślą dobrobycie społeczeństwa , ale ludzie poprze swoje działania przyczyniają się do budowy dobrobytu całego społeczeństwa. a dobrobyt spolł przyczyni się do do dobrobytu jednostek. ( nie ma sprzeczności)

ale tylko do rzeczywistych interesów się odnosii i w ekonomii

rzeczywiste interesy- służą całej społeczności pokój, nie skrępowany handel

pozorne -realizowane czyimś kosztem

21. Globalizm jako alternatywna wizja ładu międzynarodowego

• USA, Europa zach. po II wś ( lata 70 i 80)

• osoby powiązane z nurtem nowej lewicy i ruchami ekologicznymi

• wiele ujęć radykalizm, neomarksizm

• Marks stworzył pojęcie globalizmu

---