Elżbieta Bojarska

TEMAT: Melatonina mechanizm powstawania działania zastosowanie kliniczne

Melatonina to hormon wytwarzany u człowieka przez szyszynkę - gruczoł dokrewny zlokalizowany w centralnej części mózgu. Jest hormonem regulującym wiele procesów życiowych. Wydzielanie melatoniny zmienia się w ciągu życia człowieka, a jej produkcja jest najniższa w podeszłym wieku.

Biosynteza melatoniny

Jest ona syntetyzowana w pinealocytach szyszynki - gruczołu dokrewnego leżącego w międzymózgowiu , za trzecią komorą. Poza szyszynką miejscem syntezy melatoniny jest również siatkówka, gruczoły łzowe Hardera oraz przewód pokarmowy. Produktem wyjściowym dla syntezy melatoniny jest tryptofan. Pod wpływem 5-hydroksylazy tryptofanowej ulega hydroksylacji do 5-hydroksytryptofanu , który następnie jest dekarboksylowany do serotoniny. Synteza melatoniny z serotoniny jest katalizowana przez dwa enzymy: N-acetylotransferazę serotoniny oraz transferazę hydroksyindolo-O-metylową. Melatonina jest metabolizowana w wątrobie i częściowo w nerkach. Podlega hydroksylacji do 6-hydroksymelatoniny a następnie sprzęganiu z kwasem siarkowym lub glukuronowym. Siarczan 6-hydroksymelatoniny jest głównym metabolitem melatoniny. Melatonina krąży we krwi związana z albuminami w 70% a 30% może dyfundować do innych płynów (ślina, płyn mózgowo-rdzeniowy, limfa, płyn nasienny, płyn pęcherzyków jajnikowych i płyn komory przedniej oka).

Melatonina podlega charakterystycznemu rytmowi wydzielania: jej wydzielanie wzrasta wkrótce po zapadnięciu ciemności, osiąga szczyt pomiędzy godziną 2 a 4 i stopniowo obniża się w drugiej połowie nocy. Stężenie melatoniny waha się od 0-20 pg/ml w dzień do 40-100 pg/ml w nocy. Okres półtrwania we krwi 10-40minut. Rytm dobowy wydzielania melatoniny jest zależny od warunków oświetlenia - informacja o nich dociera do szyszynki za pośrednictwem autonomicznego układu nerwowego. Bodziec świetlny z siatkówki jest przekazywany poprzez jądro nadskrzyżowaniowe podwzgórza. Do szyszynki wiodą włókna adrenergiczne zazwojowe pochodzące ze zwojów szyjnych górnych. Noradrenalina uwalniana z zakończeń tych włókien działa na receptory beta adrenergiczne, a także częściowo na receptory alfa1 adrenergiczne. W wyniku tego dochodzi do wzrostu aktywności cyklazy adenylowej , produkcji cAMP , wzrostu aktywności N-acetylotransferazy serotoniny i do zwiększenia syntezy melatoniny. Rytmiczność okołodobowa w wydzielaniu melatoniny jest pochodzenia endogennego, sygnały wywołujące ją pochodzą z jądra nadskrzyżowaniowego. Intensywność oświetlenia zewnętrznego może wpływać na ten rytm poprzez zmianę cyklu dzień/noc a także poprzez krótkie impulsy światła o odpowiednim natężeniu i długości trwania które mogą nagle zahamować wydzielanie. Dawka progowa to około 200 - 400 luxów - maksymalne zahamowanie występuje po ekspozycji na intensywne światło 600 luxów lub więcej przez godzinę. U ludzi istnieją osobnicze różnice we wrażliwości a światło. Wykazano, że w kontrolowanych warunkach, ze światłem padającym bezpośrednio na źrenicę oka już natężenie 100 luxów powoduje częściowe obniżenie syntezy melatoniny. W przypadku zastosowania monochromatycznego światła zielonego(509 nm) efekt taki można uzyskać już po zastosowaniu światła o natężeniu 5 luxów. Jest możliwe że osoby pracujące na otwartej przestrzeni będą mniej wrażliwe na światło niż osoby przebywające przez większą część dnia w pomieszczeniach zamkniętych, z oświetleniem sztucznym.

Biosynteza melatoniny

Melatonina wywiera swoje działanie przez specyficzne receptory, należące do receptorów błonowych sprzężonych z białkami regulacyjnymi wiążącymi nukleotydy guanylowane ( białka G ). Aktywacja tych receptorów powoduje zahamowanie cyklazy adenylowej w tkankach docelowych. Receptory ML 1 (o wysokim powinowactwie, picomolar ) wpływają prawdopodobnie na regulację funkcji siatkówki, cykliczność rytmów i reprodukcję. Receptory ML 2 ( o niskim powinowactwie, nanomolar ) stymulują układ fosfatydyloinozytolu. Używając metody PCR (polymerase chain reaction) zostały sklonowane dwie formy receptora o wysokim powinowactwie oznaczone jako Mel 1a i Mel 1b u różnych gatunków ssaków w tym u człowieka. Receptory Mel 1a zlokalizowane są w części guzowatej przysadki i w jądrze nadskrzyżowaniowym podwzgórza (domniemane miejsca działania melatoniny na reprodukcję i rytm około dobowy). Receptory znaleziono również w siatkówce, kole tętniczym mózgu, gonadach (jajnik), nadnerczach, nerkach, przewodzie pokarmowym, komórkach układu limfatycznego i niektórych komórkach nowotworowych. Melatonina może działać także po połączeniu z miejscami wiążącymi położonymi wewnątrzkomórkowo, przez układ kalmodulina-wapń w wyniku czego dochodzi do pobudzenia enzymów takich jak cyklaza adenylowa czy fosfodiesteraza.

Zaburzenia natężenia biosyntezy bądź rytmu melatoniny opisano w wielu stanach

chorobowych, m. in.:

• odnerwieniu szyszynki w wyniku urazów kręgosłupa lub obustronnej sympatektomii

na poziomie drugiego zwoju piersiowego - zanik rytmu ;

• ślepocie - u części osób całkowicie niewidomych występuje tzw. swobodnie

biegnący rytm melatoniny, którego długość cyklu jest różna

(zwykle dłuższa) od 24 godz., lub rytmy o fazach przesuniętych w stosunku do rytmów prawidłowych ;

• marskości wątroby - podwyższone stężenia melatoniny we krwi w wyniku

zmniejszonego metabolizmu hormonu ;

• końcowym stadium niewydolności nerek - wzrost dziennych stężeń melatoniny

i siarczanu 6-hydroksymelatoniny;

• zespole Smith-Magenisa (złożona jednostka chorobowa o podłożu genetycznym,

najczęściej spowodowana delecją fragmentu prążka p11.2 chromosomu 17;

odznacza się upośledzeniem umysłowym, dysmorfi ą twarzy, zaburzeniami psychoneurologicznymi,

w tym zaburzeniami snu) - odwrócony o 180o rytm melatoniny;

• zespole nagłej śmierci noworodków - małe szyszynki, obniżona produkcja hormonu

Istnieje zależność stężeń melatoniny od wieku.

U niemowląt poniżej 6 miesiąca życia nie występuje rytm dobowy wydzielania melatoniny i stężenia są niskie. Szczyt nocnej amplitudy wydzielania występuje między 4 a 10 rokiem życia, a w okresie pokwitania obserwuje się znaczący spadek wydzielania. Osiągnięte wtedy stężenia utrzymują się na względnie stabilnym poziomie do około 45 roku życia, po czym następuje wyraźny spadek, tak że w wieku podeszłym różnice między stężeniami w ciągu dnia i w nocy są niewielkie.Uważa się że spadek stężenia melatoniny z wiekiem może być czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wielu chorób wieku podeszłego.

Ryc. 1. Rytm dobowy melatoniny w różnym wieku (pas ciemny - okres ciemności).

Sugeruje się, że u części pacjentów cierpiących na depresję zimową występuje

opóźniony rytm melatoniny. Ponadto, od kilku lat prowadzone są wieloośrodkowe

badania nad związkiem pomiędzy zaburzeniami rytmu melatoniny a zwiększonym

ryzykiem zachorowania na nowotworów piersi u kobiet pracujących zmianowo.

Zmniejszenie produkcji melatoniny w nocy i towarzyszący mu wzrost syntezy w dzień obserwuje się u pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera; zaburzenia te pogłębiają się wraz z rozwojem zmian neuropatologicznych ocenianych w skali Braaka . Przypuszcza się, że zaburzenia rytmiki dobowej u pacjentów geriatrycznych (przede wszystkim zaburzenia rytmu sen-czuwanie), w tym z chorobą Alzheimera, mogą częściowo wynikać z osłabienia

sygnału melatoninowego. Za główne przyczyny postępującego wraz z wiekiem

spadku produkcji melatoniny uważa się zmiany neurodegeneracyjne w obrębie SCN,

zmniejszenie/funkcjonalne osłabienie unerwienia szyszynki przez zazwojowe włókna

wspłóczulne oraz niedostateczne oświetlenie wewnątrz pomieszczeń, w których

w ciągu dnia przebywają osoby w podeszłym wieku - dotyczy to w szczególności

domów spokojnej starości .

Okołodobowa rytmika melatoniny jest ściśle powiązana z rytmem temperatury

ciała oraz rytmem sen-czuwanie. Najwyższym poziomom melatoniny w ciągu doby

towarzyszy z jednej strony najniższa temperatura, a z drugiej - szczyt uczucia znużenia

i zmęczenia oraz spadek koncentracji i aktywności psychofizycznej .

Ekspozycja na światło w nocy hamuje biosyntezę melatoniny, podnosi temperaturę

ciała, zwiększa pobudzenie, nasila koncentrację i zmniejsza uczucie senności . Z kolei melatonina podana w ciągu dnia wywołuje uczucie senności i obniża

temperaturę ciała .

Melatonina: działania pronasenne i chronobiotyczne

W godzinach wieczornych, po okresie wzmożonej aktywności nazywanym strefą

zakazaną dla snu , dochodzi do pogłębiającego się uczucia zmęczenia, niskiej aktywności psychofizycznej i metabolicznej oraz nasilenia subiektywnej senności. Mówimy wówczas o otwieraniu się „bram snu”. Zjawisko to zachodzi w tym samym czasie, w którym następuje stopniowy wzrost biosyntezy melatoniny . Zgromadzone dane kliniczne wskazują, że melatonina pełni rolę sygnału chronobiologicznego informującego organizm o tym, że nadeszła pora na sen (działanie chrononasenne). Ponadto, zwiększa skłonność do snu i wzbudzania snu w godzinach wieczornych (działanie soporyficzne). U osób niewidomych

ze swobodnie biegnącymi rytmami okołodobowymi, dzienne drzemki występują wówczas, gdy w wyniku zaburzeń rytmu melatoniny najwyższe poziomy hormonu pojawiają się w ciągu dnia .

Melatonina zażyta wczesnym wieczorem przyspiesza czas zaśnięcia, zmniejsza

latencję snu i latencję fazy REM snu, a zastosowana o różnych porach dnia daje,

po upływie 2-4 godz., uczucie przejściowej senności i zwiększa skłonność do zasypiania. W przeciwieństwie do klasycznych leków nasennych, pochodnych benzodiazepiny, melatonina nie wywołuje zaburzeń czynności poznawczych oraz w nieznacznym stopniu wpływa na strukturę snu. Działanie melatoniny zależy nie tylko od dawki (obecnie stosuje się związek w dawkach 0,3-10 mg), ale także od pory dnia. Zakłada się, że melatonina podana 8-13 godz. przed wystąpieniem najniższej temperatury ciała przyspiesza fazy rytmów biologicznych (snu-czuwania, melatoniny, prolaktyny, temperatury ciała), natomiast podana 1-4 godz. po najniższej temperaturze - opóżnia . Oprócz wymienionych działań, w warunkach „rozstrajających” zegar biologiczny (np. praca zmianowa, przebywanie przez dłuższy

okres czasu w jednostajnym oświetleniu) melatonina synchronizuje pracę zegara

biologicznego do ram 24 godz. . U osób niewidomych ze swobodnie biegnącymi

rytmami okołodobowymi melatonina stabilizuje rytm sen-czuwanie (i rytm

endogennej melatoniny) do 24 godzin, prowadząc do poprawy jakości snu i samopoczucia

pacjenta . Obecnie uważa się, że u wielu osób niskie dawki melatoniny

(0,3-0,5 mg) mogą być bardziej skuteczne od dawek wysokich .

Zastosowanie melatoniny w leczeniu chronobiologicznych zaburzeń snu.

Chronobiologiczne zaburzenia snu obejmują: zaburzenia rytmu sen-czuwanie po

szybkiej zmianie stref czasowych (choroba trans-atlantycka) i w przebiegu

pracy zmianowej, zespół opóżnionej fazy snu (DSPS), zespół przyspieszonej fazy snu

(ASPS); zaburzenia snu wynikające z długości cyklu dobowego rytmu sen-czuwanie

różnej od 24 godz., zaburzenia snu u pacjentów geriatrycznych związane z zaburzeniami rytmiki okołodobowej.

Zgromadzone dotychczas wyniki wskazują na korzystne działanie melatoniny

w leczeniu:

• DSPS - melatonina zastosowana pomiędzy godz. 17 a 19 powoduje szybsze

wystąpienie wieczornego zmęczenia i senności, skraca latencję snu, oraz przyspiesza

godzinę zaśnięcia i wybudzenia się, nie zmieniając całkowitego czasu snu.

• Choroby transatlantyckiej - podana o odpowiedniej porze przyspiesza resynchronizację

rytmów biologicznych do nowej strefy czasowej i zmniejsza (a u niektórych

osób nawet znosi) zaburzenia snu. Działanie melatoniny jest silniejsze w przypadku

lotów na wschód niż lotów na zachód, a także wówczas gdy przestrzega się

zaleceń dotyczących ekspozycji na światło słoneczne i światło sztuczne o dużej intensywności.

• Zaburzeń snu u pacjentów geriatrycznych, przede wszystkim wówczas gdy są

wynikiem zaburzeń rytmów okołodobowych .

• Zaburzeń snu u osób niewidomych - dawkowanie melatoniny musi być oparte

o rytm endogennego hormonu.

• Zaburzeń snu u dzieci upośledzonych umysłowo, w tym w zespole Smith-Magenisa,

zespole Retta i chorobie Aspergera.

Próbuje się stosować melatoninę w leczeniu zespołu napięcia przed miesiączkowego. U kobiet u których on występuje zauważono niski poziom melatoniny. Uzyskano poprawę u kobiet stosujących pigułkę B-Oval, a także podawano 1 lub 2 mg melatoniny w II fazie cyklu z duża skutecznością. Inną interesującą metodą wpływania na poziom melatoniny jest terapia światłem - uznana już w leczeniu depresji sezonowej. Stosowano naświetlanie światłem o natężeniu 2500 luxów wieczorem przez 7 dni przed wystąpieniem krwawienia miesięcznego. Wydłużało to czas nocnego wytwarzania melatoniny zwiększając całkowitą ilość produkowanego hormonu. Rotzer zaleca metodę zastosowania światła w nieregularnych cyklach :należy spać w całkowicie zaciemnionym pokoju, w okresie około owulacyjnym zastosować niewielkie oświetlenie (nie bezpośrednie, takie jak przy pełni księżyca);po owulacji ponownie zaciemnić sypialnię. Ma to dawać poprawę regularności cyklu u niektórych pacjentek.

Inne działanie melatoniny:

Wzmacnia odporność

Substancja ta wpływa również korzystnie na system immunologiczny, umożliwiając walkę z chorobami i utrzymywanie młodzieńczego zdrowia i energii. Zwiększa wagę grasicy, gruczołu dokrewnego, w którym wytwarzane są limfocyty T pełniące ważną rolę w układzie odpornościowym. Ponieważ gruczoł ten zanika z wiekiem, a poziom melatoniny zaczyna obniżać się po 40. roku życia, nasza odporność zmniejsza się coraz bardziej.

Usuwa wolne rodniki i chroni

Z badań wynika także, że zwiększa ona naszą zdolność do wyszukiwania i usuwania wolnych rodników, których działanie polega na uszkadzaniu zdrowych komórek, co może przyczyniać się do powstawania komórek nowotworowych. Dlatego też melatonina może być wykorzystywana pomocniczo do wzmacniania antynowotworowej terapii. Może odgrywać także pewną rolę w profilaktyce raka piersi i prostaty.

W dojrzewaniu i andropauzie

Melatoninę wykorzystuje się też do łagodzenia skutków andropauzy występującej u mężczyzn po 50. roku życia, podczas której zmniejsza się wydzielanie niektórych hormonów, m.in. właśnie melatoniny. Z powodu niedoboru tego i innych hormonów (również dehydroepiandrosteronu, hormonu wzrostu, I IGF-1, testosteronu) mają oni nie tylko zaburzenia snu, skłonność do depresji, uderzenia gorąca, ale i obniża się u nich potencja seksualna (endokrynolodzy nazywają to zjawisko nawet melatoninopauzą). W ramach hormonalnej terapii zastępczej, którą można stosować w okresie andropauzy, oprócz testosteronu i innych hormonów podaje się również melatoninę (mogą ją przyjmować także kobiety mające problemy z zasypianiem, ale nie zastępuje ona hormonalnej terapii).

Naukowcy twierdzą, że wyrównywanie jej niedoboru u mężczyzn w starszym wieku ułatwia sen i przyczynia się do usuwania wolnych rodników przyspieszających proces starzenia. Lekarze zaobserwowali, że przyjmowanie przed snem melatoniny w dawce od 3 do 6 mg na noc łagodzi trudności w zasypianiu i eliminuje pogłębiające się wraz z wiekiem niedobory. Melatonina stosowana w dawce 3 mg dziennie poprawia jakość snu i zmniejsza liczbę przebudzeń w nocy, wpływając korzystnie na samopoczucie w ciągu dnia.

Melatonina - środek wzmacniający serce

Chociaż dokładny mechanizm wpływu melatoniny na poziom cholesterolu we krwi nie został jeszcze dokładnie poznany to przyjmuje się, że oddziaływanie melatoniny na poziom cholesterolu ma związek z oddziaływaniem melatoniny na wytwarzanie hormonów przez tarczycę. Funkcje melatoniny są różnorodne. Może obniżyć poziom cholesterolu, a więc zapobiec powstawaniu złogów w naczyniach krwionośnych. Może znormalizować ciśnienie krwi i zahamować działanie wolnych rodników - oba te czynniki niszczą arterie i uszkadzają serce. Ponadto melatonina jest w stanie likwidować destrukcyjne działanie hormonów stresowych - kortykosterydów, które mogą doprowadzać do uszkodzeń mięśnia sercowego nawet u zdrowych osób.
Reasumując - melatonina pomaga utrzymywać przez całe życie mocne i skutecznie pracujące serce.

Melatonina - podsumowanie

Korzystne dla naszego zdrowia własności melatoniny są następujące:

• opóźnienie starzenia: może wydłużyć życie o całe dekady, utrzymując nasze ciało w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej;

• zwalczanie chorób: pomaga w profilaktyce chorób układu krążenia, nowotworów i innych ciężkich zaburzeń funkcyjnych organizmu

• zmniejszenie podatności na stres: potrafi obronić nas przed niszczącymi skutkami chronicznego stresu;

• przywracanie naturalnego cyklu funkcjonowania organizmu:

• jest bezpiecznym, nie dającym uzależnień środkiem nasennym, który może zlikwidować zakłócenia naszego cyklu dobowego, w takich na przykład sytuacjach, jak zmiana stref czasowych (podczas międzykontynentalnych liniach lotniczych) lub bezsenność

Literatura :

• Karasek M. Melatonina znaczenie kliniczne i perspektywy zastosowania terapeutycznego.

• Słowińska-Klencka D,Lewiński A. Rola melatoniny w fizjologii i patologii człowieka.Dobowy rytm wydzielania melatoniny.Znaczenie melatoniny w fizjologii rozrodu.Melatonina a oś podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy.

śmietnik

ania działania zastosowanie kliniczne

Melatonina

artykuł Barbary Michalik konsultowany z prof. dr. hab. med. Stefanem Zgliczyńskim, przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Menopauzy i Andropauzy


Melatonina to hormon produkowany przez szyszynkę, czyli gruczoł dokrewny znajdujący się w centralnej części mózgu. Jest wytwarzana po zapadnięciu ciemności. Powstaje z aminokwasu - tryptofanu znajdującego się w produktach zbożowych i żółtym serze. Wykryto ją także w mniejszych ilościach w innych częściach ciała. Wydzielanie melatoniny zmienia się w ciągu życia człowieka, a jej produkcja jest najniższa w podeszłym wieku.

Na problemy ze snem

Powszechnie wiadomo, że odgrywa ważną rolę w regulacji biologicznego rytmu okołodobowego (regulowania godzin snu i czuwania w ciągu doby). Jej wydzielanie jest zależne od rytmu dobowego, który ściśle wiąże się ze zmianami oświetlenia w nocy i w dzień. Wzrasta w ciemności, a maleje podczas oświetlenia dziennego lub pod wpływem sztucznego światła. Wytwarzanie melatoniny zwiększa się więc w okresach, gdy dzień jest krótszy. Melatonina umożliwia dostosowanie organizmu do zmian rytmu oświetleniowego.

Jednak coraz częściej zdarza się, że nie możemy zasnąć pod wpływem silnego stresu. Nie śpimy wtedy, kiedy powinniśmy, z powodu tempa codziennego życia i coraz większych wymagań naszej cywilizacji. Często pracujemy i jesteśmy aktywni w nocy, zamieniając noc w dzień. Zachwianie równowagi między snem i czuwaniem zdarza się również u osób, które w krótkim czasie przenoszą się z kontynentu na kontynent (np. stewardesy czy biznesmeni), gdyż brakuje im czasu na dostosowanie się do różnych stref czasowych. Po przybyciu do nowego miejsca następuje u nich spadek aktywności. Poza tym używanie sztucznego oświetlenia zmienia naturalny, biologiczny rytm i produkcja melatoniny staje się niewystarczająca, co powoduje długotrwały brak i zaburzenia snu.

Dlatego też, aby zapobiec tym problemom, można przyjmować dodatkowe dawki melatoniny w formie tabletek (na pół godziny przed położeniem się do łóżka w ilości od 3 do 6 mg na noc). Sen ma wówczas naturalny przebieg, a my unikamy farmakologicznych środków nasennych, które nie zawsze mają korzystne działanie.

Wzmacnia odporność

Substancja ta wpływa również korzystnie na system immunologiczny, umożliwiając walkę z chorobami i utrzymywanie młodzieńczego zdrowia i energii. Zwiększa wagę grasicy, gruczołu dokrewnego, w którym wytwarzane są limfocyty T pełniące ważną rolę w układzie odpornościowym. Ponieważ gruczoł ten zanika z wiekiem, a poziom melatoniny zaczyna obniżać się po 40. roku życia, nasza odporność zmniejsza się coraz bardziej.

Melatonina jest uważana za hormon opóźniający starzenie się organizmu i przedłużający młodość. Czy tak jest naprawdę? Naukowcy podkreślają korzystny wpływ melatoniny na układ hormonalny, którego równowaga ulega zachwianiu wraz ze starzeniem się. Jednak nie można jej uznać za eliksir młodości i lek leczący wiele chorób.

Usuwa wolne rodniki i chroni

Z badań wynika także, że zwiększa ona naszą zdolność do wyszukiwania i usuwania wolnych rodników, których działanie polega na uszkadzaniu zdrowych komórek, co może przyczyniać się do powstawania komórek nowotworowych. Dlatego też melatonina może być wykorzystywana pomocniczo do wzmacniania antynowotworowej terapii. Może odgrywać także pewną rolę w profilaktyce raka piersi i prostaty.

W dojrzewaniu i andropauzie

Przypuszcza się, że melatonina ma znaczenie w regulacji dojrzewania płciowego. Dzięki spadkowi jej stężenia rozpoczyna się pokwitanie i uruchamia się nasza aktywność seksualna, zwiększa się potrzeba nawiązywania więzi emocjonalnych z innymi ludźmi i wchodzenia z nimi w trwałe związki. Utrzymuje się kondycja fizyczna organizmu, co ułatwia osiągnięcie satysfakcji seksualnej, i zwiększa zainteresowanie seksem.

Melatoninę wykorzystuje się też do łagodzenia skutków andropauzy występującej u mężczyzn po 50. roku życia, podczas której zmniejsza się wydzielanie niektórych hormonów, m.in. właśnie melatoniny. Z powodu niedoboru tego i innych hormonów (również dehydroepiandrosteronu, hormonu wzrostu, I IGF-1, testosteronu) mają oni nie tylko zaburzenia snu, skłonność do depresji, uderzenia gorąca, ale i obniża się u nich potencja seksualna (endokrynolodzy nazywają to zjawisko nawet melatoninopauzą). W ramach hormonalnej terapii zastępczej, którą można stosować w okresie andropauzy, oprócz testosteronu i innych hormonów podaje się również melatoninę (mogą ją przyjmować także kobiety mające problemy z zasypianiem, ale nie zastępuje ona hormonalnej terapii).

Naukowcy twierdzą, że wyrównywanie jej niedoboru u mężczyzn w starszym wieku ułatwia sen i przyczynia się do usuwania wolnych rodników przyspieszających proces starzenia. Lekarze zaobserwowali, że przyjmowanie przed snem melatoniny w dawce od 3 do 6 mg na noc łagodzi trudności w zasypianiu i eliminuje pogłębiające się wraz z wiekiem niedobory. Melatonina stosowana w dawce 3 mg dziennie poprawia jakość snu i zmniejsza liczbę przebudzeń w nocy, wpływając korzystnie na samopoczucie w ciągu dnia.

Zapytaj lekarza

Syntetyczna melatonina jest środkiem dopuszczonym do obrotu w Polsce od niedawna, mimo że na świecie można ją kupić już od kilku lat. Dlaczego mimo starań lekarzy dopiero teraz zaakceptowano ten preparat?

Miały na to wpływ różne czynniki. Trudno było określić sposób jej podawania oraz dawkę, której nie powinno się przekroczyć, aby nie spowodować zaburzeń równowagi między snem i czuwaniem. Obecnie wiadomo już, że przyjmuje się ją 0,5-1 godz. przed snem (albo po przebudzeniu w środku nocy), a nie np. kilka razy podczas dnia, aby nie zakłócić naturalnego cyklu dobowego (inaczej, gdy ktoś pracuje w systemie zmianowym w godzinach dziennych i nocnych).

Ustalono, że jej dawkowanie jest zależne od wieku danej osoby oraz celu przyjmowania preparatu. Nie podaje się go dzieciom, gdyż ich organizm wytwarza wystarczającą ilość tego hormonu. Zazwyczaj nie ma też potrzeby zażywania jej przez młodych ludzi przed 30. rokiem życia, chyba że mają kłopoty ze snem lub z zasypianiem. Osoby w wieku 40-44 lat mogą brać od 0,5-1,0 mg przed snem; w wieku 45-54 lat - 1,0-2,0 mg, w wieku 55-64 lat - 2, 0 mg, w wieku 65-75 lat - 2,5-5 mg, a powyżej 75 lat - od 3, 5-5 mg. W każdym jednak przypadku należy skonsultować się z lekarzem i wziąć pod uwagę indywidualne potrzeby. Warto zaznaczyć, że powyższe dawki określono na podstawie średniego stężenia tego hormonu w danym przedziale wiekowym.

Należy także kupować preparaty syntetyczne i unikać melatoniny pochodzenia zwierzęcego (na opakowaniu znajduje się wówczas informacja, że czystość została sprawdzona przy zastosowaniu HPLC).

Przeciwwskazań do przyjmowania tego środka jest niewiele. Nie powinny go brać kobiety przed planowanym zapłodnieniem (gdyż może mieć działanie antykoncepcyjne), podczas ciąży i laktacji, osoby mające depresję pochodzenia endogennego, chorzy psychicznie, a także chorzy na ciężkie alergie, choroby autoimmunologiczne, niewydolność nerek oraz niektóre nowotwory (np. białaczkę).

Przy tym zawsze dąży się do wyrównania niedoboru tego hormonu i nieprzekraczania jego naturalnego poziomu, aby nie spowodować nadmiernej senności.

Zakład Neuroendokrynologii, Katedra Endokrynologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Michał Karasek
Klinika Endokrynologii i Chorób Metabolicznych, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Andrzej Lewiński

Słowa kluczowe: szyszynka, melatonina, starzenie się, zaburzenia snu

Wstęp

Melatonina, hormon szyszynki, została wykryta w 1958 roku (1), ale powszechne zainteresowanie wzbudza dopiero od kilku lat, zwłaszcza po publikacjach sugerujących jej udział w procesie starzenia się organizmu. W wyniku tych doniesień w USA miliony osób zaczęło stosować melatoninę w celu opóźnienia starzenia się. Moda na przyjmowanie melatoniny dotarła także do Polski. Czy znaleziono więc eliksir młodości? W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań nad poznaniem roli melatoniny. Wyniki wielu z nich sugerują, że jest to substancja o dość szerokim zakresie działania. Wadą większości tych badań jest jednak fakt, że zostały one wykonane na stosunkowo niewielkich grupach ochotników bądź pacjentów i mają w związku z tym dość ograniczone znaczenie. Mimo dużego postępu, jaki dokonał się w ostatnich latach w zrozumieniu działania fizjologicznego melatoniny, wiele problemów pozostaje jeszcze niewyjaśnionych bądź wyjaśnionych jedynie częściowo. Musimy pamiętać, że nie udowodniono dotychczas istnienia żadnego procesu fizjologicznego, który byłby pierwotnie i wyłącznie kontrolowany przez ten hormon.

Melatonina jest od końca 2000 roku dostępna w Polsce jako lek OTC, czyli jest sprzedawana w aptekach bez recepty. Wymaga to popularyzacji wiedzy zarówno o wskazaniach do jej stosowania, jak i sposobie przyjmowania. Trzeba pamiętać, że przyjęta o niewłaściwej porze (np. rano) może wywołać skutek odwrotny do zamierzonego. Dlatego ważne jest, aby wiadomości o tym hormonie były dostępne zarówno dla potencjalnych użytkowników, tzn. pacjentów, jak i osób zalecających jego stosowanie, tzn. lekarzy i farmaceutów.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie aktualnych danych dotyczących znaczenia klinicznego i zastosowania terapeutycznego melatoniny.

Biosynteza i wydzielanie melatoniny

Melatonina jest stosunkowo prostym związkiem indolowym (N-acetylo-5-metoksytryptamina), bliską pochodną serotoniny. Powstaje z tryptofanu, przekształcanego kolejno w 5-hydroksytryptofan, serotoninę, N-acetyloserotoninę i melatoninę. Kluczowe znaczenie w syntezie melatoniny ma N-acetylotransferaza serotoniny, enzym przekształcający serotoninę w N-acetyloserotoninę. Jest to enzym limitujący produkcję melatoniny, która wykazuje bardzo charakterystyczny rytm dobowy syntezy i wydzielania (ryc. 1). W ciągu dnia jest produkowana w niewielkich ilościach (jej stężenie w surowicy wynosi od 5 do 20 pg/mL), natomiast głównie wytwarza się w godzinach nocnych, by w okresie szczytu wydzielania (między godz. 24 a 3) osiągnąć w surowicy stężenie kilkakrotnie wyższe niż w ciągu dnia (80 - 120 pg/mL). U człowieka wydziela się w niewielkich ilościach, bo zaledwie około 30 mikrogramów na dobę (2-4). Rytm dobowy wydzielania melatoniny pojawia się u człowieka między 6 a 9 tygodniem życia i w pełni wykształca między 21 a 27 tygodniem życia (5).

Ryc. 1. Rytm dobowy melatoniny w różnym wieku (pas ciemny - okres ciemności).

Podstawowym regulatorem wydzielania melatoniny jest cykl światło-ciemność. Informacja o warunkach oświetlenia dociera do szyszynki wieloneuronalną drogą nerwową, która rozpoczyna się w siatkówce, a ostatni jej element stanowią włókna zazwojowe zwojów szyjnych górnych. Szczególne znaczenie przypisuje się jądrom nadskrzyżowaniowym, gdyż w nich powstaje bodziec będący sygnałem rozpoczynającym nocny wzrost syntezy melatoniny. Pod wpływem tego bodźca z zakończeń nerwowych zwojów szyjnych górnych uwalnia się noradrenalina, która działając na receptory β-adrenergiczne, a częściowo także α-adrenergiczne, powoduje aktywację układu cyklaza adenylowa - cykliczny AMP, co zwiększa aktywność N-acetylotransferazy serotoniny i w następstwie prowadzi do zwiększonego wytwarzania melatoniny (2-4).

Istnieje zależność stężeń melatoniny od wieku. Szczyt nocnej amplitudy wydzielania występuje między 4 a 10 rokiem życia, a w okresie pokwitania obserwuje się znaczący spadek wydzielania. Osiągnięte wtedy stężenia utrzymują się na względnie stabilnym poziomie do około 45 roku życia, po czym następuje wyraźny spadek, tak że w wieku podeszłym różnice między stężeniami w ciągu dnia i w nocy są niewielkie (ryc. 1) (2-4).

Melatonina, jak każdy hormon, wywiera swe działanie fizjologiczne przez specyficzne receptory - MT₁ i MT₂ (6), a być może także przez receptory jądrowe (7).

Melatonina w fizjologii u człowieka

Melatonina a układ rozrodczy. Już w końcu XIX wieku ukazały się pierwsze doniesienia o możliwym udziale szyszynki w regulacji układu płciowego oparte na obserwacjach, że guzom szyszynki towarzyszył przedwczesny rozwój płciowy (3). W latach 1960-70 wykazano niewątpliwy wpływ melatoniny na układ rozrodczy zwierząt (8). Jednakże w chwili obecnej nie ma jednoznacznych dowodów na istnienie istotnego wpływu tego hormonu na układ rozrodczy człowieka. Wykazano wprawdzie zmiany w stężeniach melatoniny w okresie dojrzewania (9), w przypadkach przyspieszonego i opóźnionego rozwoju płciowego (10) i w cyklu miesiączkowym (11), jednak są to badania stosunkowo nieliczne i wykonane na niezbyt licznych grupach.

Melatonina a hormony przysadki. Istnieją także pojedyncze doniesienia o możliwości udziału melatoniny w regulacji wydzielania prolaktyny (12) i hormonu wzrostu (13), choć wydaje się, że melatonina ma w tych regulacjach znaczenie drugorzędne. Nie ma wystarczających danych o powiązaniach, między innymi hormonami przysadki z melatoniną (4).

Melatonina a układ immunologiczny. Wiele danych wskazuje, że melatonina odgrywa pewną rolę w regulacji odpowiedzi immunologicznej. Immunomodulujące działanie melatoniny zostało wykazane przez wiele grup badaczy (14, 15). Istnieje wiele dowodów, że zarówno zmiany okołodobowe, jak i sezonowe w układzie immunologicznym korelują ze zmianami w wydzielaniu melatoniny i mogą być przez nią kontrolowane (14).

Melatonina a rytmy biologiczne. Rytmy biologiczne (okołodobowe, sezonowe) odgrywają bardzo istotną rolę u wszystkich organizmów żywych. Wydzielanie melatoniny jest uznawane za najbardziej bezpośredni wyraz obwodowy centralnego zegara biologicznego (jest nawet nazywana wskazówkami zegara biologicznego). Uważa się, że działa ona jako endogenny synchronizator zdolny do stabilizowania i/lub wzmacniania wielu rytmów biologicznych (np. temperatury ciała, rytmu sen-czuwanie) (4, 16).

Melatonina jako antyoksydant. Badania wykonane w ciągu ostatniej dekady, zapoczątkowane w pracowni profesora Rusella J. Reitera w San Antonio w Teksasie (17) wykazały, że jednym z najbardziej efektywnych zmiataczy wolnych rodników jest melatonina. Liczne badania wykonane przez grupę Reitera, potwierdzone później przez innych badaczy, wykazały, że melatonina jest szczególnie efektywna w zmiataniu rodników hydroksylowych, a więc tych, które powodują ponad 50% całkowitych uszkodzeń wywołanych przez wolne rodniki. Rodniki hydroksylowe nie są enzymatycznie metabolizowane (unieszkodliwiane) w komórce. Mogą więc być neutralizowane jedynie przez bezpośrednie działanie zmiataczy wolnych rodników (18, 19).

Melatonina stała się w ostatnich latach substancją bardzo modną. Spowodowały to doniesienia sugerujące jej działanie jako czynnika opóźniającego proces starzenia, jako zmiatacza wolnych rodników, pobudzającego system odpornościowy oraz działanie przeciwnowotworowe. W USA i wielu innych krajach jest dostępna w sklepach ze zdrową żywnością a w naszym kraju jest szeroko reklamowana w środkach masowego przekazu, ukazuje się coraz więcej popularnych publikacji na jej temat. Jednym z rozważanych pól działania melatoniny jest również jej udział w regulacji procesów rozmnażania - dowiedziony u zwierząt - hipotetyczny ? u człowieka.

Melatonina została wyizolowana przez Lornera i wsp. w 1958 r. Jako hormon produkowany przez szyszynkę. Rozwój badań nad melatoniną datuje się od lat 70-tych kiedy to wprowadzono metody radioimmunologicznego oznaczania stężeń substancji we krwi i płynach ustrojowych. Jest ona syntetyzowana w pinealocytach szyszynki - gruczołu dokrewnego leżącego w międzymózgowiu , za trzecią komorą. Poza szyszynką miejscem syntezy melatoniny jest również siatkówka, gruczoły łzowe Hardera oraz przewód pokarmowy. Produktem wyjściowym dla syntezy melatoniny jest tryptofan. Pod wpływem 5-hydroksylazy tryptofanowej ulega hydroksylacji do 5-hydroksytryptofanu , który następnie jest dekarboksylowany do serotoniny. Synteza melatoniny z serotoniny jest katalizowana przez dwa enzymy: N-acetylotransferazę serotoniny oraz transferazę hydroksyindolo-O-metylową. Melatonina jest metabolizowana w wątrobie i częściowo w nerkach. Podlega hydroksylacji do 6-hydroksymelatoniny a następnie sprzęganiu z kwasem siarkowym lub glukuronowym. Siarczan 6-hydroksymelatoniny jest głównym metabolitem melatoniny. Melatonina krąży we krwi związana z albuminami w 70% a 30% może dyfundować do innych płynów (ślina, płyn mózgowo-rdzeniowy, limfa, płyn nasienny, płyn pęcherzyków jajnikowych i płyn komory przedniej oka).

Melatonina podlega charakterystycznemu rytmowi wydzielania: jej wydzielanie wzrasta wkrótce po zapadnięciu ciemności, osiąga szczyt pomiędzy godziną 2 a 4 i stopniowo obniża się w drugiej połowie nocy. Stężenie melatoniny waha się od 0-20 pg/ml w dzień do 40-100 pg/ml w nocy. Okres półtrwania we krwi 10-40minut. Rytm dobowy wydzielania melatoniny jest zależny od warunków oświetlenia - informacja o nich dociera do szyszynki za pośrednictwem autonomicznego układu nerwowego. Bodziec świetlny z siatkówki jest przekazywany poprzez jądro nadskrzyżowaniowe podwzgórza. Do szyszynki wiodą włókna adrenergiczne zazwojowe pochodzące ze zwojów szyjnych górnych. Noradrenalina uwalniana z zakończeń tych włókien działa na receptory beta adrenergiczne, a także częściowo na receptory alfa1 adrenergiczne. W wyniku tego dochodzi do wzrostu aktywności cyklazy adenylowej , produkcji cAMP , wzrostu aktywności N-acetylotransferazy serotoniny i do zwiększenia syntezy melatoniny. Rytmiczność okołodobowa w wydzielaniu melatoniny jest pochodzenia endogennego, sygnały wywołujące ją pochodzą z jądra nadskrzyżowaniowego. Intensywność oświetlenia zewnętrznego może wpływać na ten rytm poprzez zmianę cyklu dzień/noc a także poprzez krótkie impulsy światła o odpowiednim natężeniu i długości trwania które mogą nagle zahamować wydzielanie. Dawka progowa to około 200 - 400 luxów - maksymalne zahamowanie występuje po ekspozycji na intensywne światło 600 luxów lub więcej przez godzinę. U ludzi istnieją osobnicze różnice we wrażliwości a światło. Wykazano, że w kontrolowanych warunkach, ze światłem padającym bezpośrednio na źrenicę oka już natężenie 100 luxów powoduje częściowe obniżenie syntezy melatoniny. W przypadku zastosowania monochromatycznego światła zielonego(509 nm) efekt taki można uzyskać już po zastosowaniu światła o natężeniu 5 luxów. Jest możliwe że osoby pracujące na otwartej przestrzeni będą mniej wrażliwe na światło niż osoby przebywające przez większą część dnia w pomieszczeniach zamkniętych, z oświetleniem sztucznym.

Melatonina wywiera swoje działanie przez specyficzne receptory, należące do receptorów błonowych sprzężonych z białkami regulacyjnymi wiążącymi nukleotydy guanylowane ( białka G ). Aktywacja tych receptorów powoduje zahamowanie cyklazy adenylowej w tkankach docelowych. Receptory ML 1 (o wysokim powinowactwie, picomolar ) wpływają prawdopodobnie na regulację funkcji siatkówki, cykliczność rytmów i reprodukcję. Receptory ML 2 ( o niskim powinowactwie, nanomolar ) stymulują układ fosfatydyloinozytolu. Używając metody PCR (polymerase chain reaction) zostały sklonowane dwie formy receptora o wysokim powinowactwie oznaczone jako Mel 1a i Mel 1b u różnych gatunków ssaków w tym u człowieka. Receptory Mel 1a zlokalizowane są w części guzowatej przysadki i w jądrze nadskrzyżowaniowym podwzgórza (domniemane miejsca działania melatoniny na reprodukcję i rytm około dobowy). Receptory znaleziono również w siatkówce, kole tętniczym mózgu, gonadach (jajnik), nadnerczach, nerkach, przewodzie pokarmowym, komórkach układu limfatycznego i niektórych komórkach nowotworowych. Melatonina może działać także po połączeniu z miejscami wiążącymi położonymi wewnątrzkomórkowo, przez układ kalmodulina-wapń w wyniku czego dochodzi do pobudzenia enzymów takich jak cyklaza adenylowa czy fosfodiesteraza.

Melatonina a układ hormonalny

Badania nad powiązaniem układu sprzężeń zwrotnych osi podwzgórze-przysadka-gonady z szyszynką nie dały jeszcze jednoznacznych wyników. Dostępne dane dotyczą często badań na zwierzętach, które nie zawsze potwierdzają się u człowieka, jednak warto je przytoczyć, nawet jako hipotezy do rozważenia. Zależność pomiędzy szyszynką a wydzielaniem prolaktyny wykazano u wielu gatunków ssaków. U ludzi wykazano, że melatonina i prolaktyna mają bardzo zbliżony rytm dobowego wydzielania, jednak nie ma zgodnego poglądu, czy melatonina może warunkować wydzielanie prolaktyny. Wieczorny wzrost i poranny spadek wydzielania prolaktyny są poprzedzane przez równoległe zmiany wydzielania melatoniny, a także podanie melatoniny znamiennie pobudza wydzielanie prolaktyny. Melatonina hamuje wydzielanie dopaminy z podwzgórza co może sugerować wpływ melatoniny na sekrecję prolaktyny przez mechanizmy dopaminergiczne, choć nie wydaje się aby melatonina miała w tej regulacji podstawowe znaczenie.

W badaniach prowadzonych w końcu lat 70-tych wykazano występowanie wahań stężeń melatoniny w trakcie cyklu miesięcznego. Najniższe wartości występowały w okresie owulacji, wzrastały w fazie lutealnej osiągając szczyt około 20 dnia cyklu, spadały przed wystąpieniem miesiączki wzrastały ponownie od 4 dnia cyklu. Badania ostatnich lat nie potwierdziły w pełni tych obserwacji ale ze względu że na to że wyniki oparte były na niewielkiej liczbie badanych nie można wykluczyć jednoznacznie wpływu melatoniny na cykl miesiączkowy. Wysokie nocne stężenia melatoniny stwierdzono u kobiet z podwzgórzowym brakiem miesiączki wywołanym stresem bądź wysiłkiem fizycznym a także w jadłowstręcie psychicznym - we wszystkich tych przypadkach występowały równocześnie niskie stężenia gonadotropin.

U człowieka nie występuje wyraźna sezonowość rozmnażania jak ma to miejsce u wielu gatunków zwierząt, jednak wykazano że w Europie Zachodniej występują dwa szczyty poczęć jeden w maju / czerwcu i drugi niewielki w grudniu. W badaniach prowadzonych w północnej Finlandii stwierdzono znamiennie niższy poziom melatoniny w surowicy krwi latem niz zimą. Również w tym regionie największa liczba poczęć (zwłaszcza ciąż bliźniaczych) występuje w okresie od maja do sierpnia, najniższa zaś od listopada do stycznia.

Oprócz zależności wydzielania od pory dnia oraz sezonowości lato / zima występuje również zmienność wydzielania melatoniny zależna od wieku. U niemowląt poniżej 6 miesiąca życia nie występuje rytm dobowy wydzielania melatoniny i stężenia są niskie. Wzrost poziomu obserwuje się u dzieci młodszych ze szczytem pomiędzy 3 a 5 rokiem . W późniejszym okresie spada produkcja melatoniny - szczególnie w okresie pokwitania i nadal aż do starości. Uważa się że spadek stężenia melatoniny z wiekiem może być czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wielu chorób wieku podeszłego.

Spadek pokwitaniowy tłumaczy antygonadotropowe działanie melatoniny. Wysokie stężenia hamują dojrzewanie u dzieci. Stwierdzono podwyższone stężenia melatoniny w przypadkach opóźnionego rozwoju płciowego, a sytuację odwrotną opisano u pacjentów z przedwczesnym dojrzewaniem płciowym. Prawdopodobny mechanizm działania melatoniny to wpływ na pulsacyjne wydzielanie GnRH.

Próby zastosowania klinicznego

Cohen w 1992 zastosował melatoninę w połączeniu z 0,3 mg noretisteronu jako środek antykoncepcyjny. W badaniach już 10mg melatoniny zawarte w tabletce o przedłużonym działaniu dawało zahamowanie owulacji, ostatecznie zastosowano dawkę 75 mg. Obserwacja ok.3 000 kobiet przyjmujących preparat B-Oval wskazuje na obniżenie ciśnienia tętniczego, poziomu cholesterolu oraz wyraźną poprawę nastroju. Ten sam autor zaproponował też preparat M.-Oval do zastosowania w menopauzie. Zawiera on 75 mg melatoniny i niewielką dawkę estrogenu. Według doniesień daje on takie same korzyści jak HRT czyli zwiększenie gęstości kości, zmniejszenie objawów wypadowych i ryzyka chorób serca a oprócz tego lepszą tolerancję i korzystny wpływ na sutek.

Próbuje się stosować melatoninę w leczeniu zespołu napięcia przed miesiączkowego. U kobiet u których on występuje zauważono niski poziom melatoniny. Uzyskano poprawę u kobiet stosujących pigułkę B-Oval, a także podawano 1 lub 2 mg melatoniny w II fazie cyklu z duża skutecznością. Inną interesującą metodą wpływania na poziom melatoniny jest terapia światłem - uznana już w leczeniu depresji sezonowej. Stosowano naświetlanie światłem o natężeniu 2500 luxów wieczorem przez 7 dni przed wystąpieniem krwawienia miesięcznego. Wydłużało to czas nocnego wytwarzania melatoniny zwiększając całkowitą ilość produkowanego hormonu. Rotzer zaleca metodę zastosowania światła w nieregularnych cyklach :należy spać w całkowicie zaciemnionym pokoju, w okresie około owulacyjnym zastosować niewielkie oświetlenie (nie bezpośrednie, takie jak przy pełni księżyca);po owulacji ponownie zaciemnić sypialnię. Ma to dawać poprawę regularności cyklu u niektórych pacjentek.

Melatonina jest bardzo starą cząsteczką .Wyodrębniono ją we wszystkich dotąd badanych organizmach roślinnych i zwierzęcych - od człowieka do najbardziej prymitywnych jednokomórkowych glonów które rozwijały się ponad 3 miliardy lat temu. Świadczy to o tym że jest jedna z substancji o zasadniczym znaczeniu dla żywych organizmów. Jest ona wywarzana prawie zawsze według tego samego rytmu : w nocy poziomy hormonu są wyższe niż za dnia. Jej wydzielanie jest jednym z ogniw łączących zegar biologiczny ze środowiskiem zewnętrznym - umożliwia zwierzętom orientację w porach roku i długości geograficznej dzięki zmianom w długości dnia i nocy. Wydaje się że również człowiek podlega rytmom biologicznym a na pewno wpływ ten był większy w naturalnym niezakłóconym przez cywilizację środowisku. Pojawia się na przykład pytanie dlaczego cykl miesięczny u większości kobiet trwa ok. 28 - 29 dni ? Czy jest to tylko przypadek że odpowiada to długości miesiąca księżycowego ? Jaki jest związek faz księżyca z cyklem ? Czy ogniwem łączącym nie jest melatonina ? Niewiele jeszcze wiemy o wpływie czynników środowiskowych, korowych czy innych na regulację homeostazy hormonalnej chociażby poprzez podwzgórze.

Bibliografia;

1.Aleandri-V;Spina-V;Ciardo-A Il ruolo della pineale nel controllo endocrino della puberta; Minerva-Ginecol. 1997 Jan-Feb; 49(1-2): 43-8

2.Brzeziński -A Melatonin in humans. The New EnglandJ Med. 1997 ;336 186-195

3.Sewerynek E,Lewiński A, Melatonina a procesy starzenia Medycyna po Dyplomie wyd spec 1997 wrzesień

4.Reiter-RJ ,Robinson-J Melatonin. Bentam Books, New York 1995

5.Cohen-M.,van Heusden AM,HER Verdok Melatonin/Noethisterone contraception,W melatonin and pineal gland-from basic sience to clinical application. Touitou Y red Elsevier,Amsterdam 1993

6.Karasek M. Melatonina znaczenie kliniczne i perspektywy zastosowania terapeutycznego. Folia Med. Lodziensa 1996;23;115-145

7.Słowińska-Klencka D,Lewiński A. Rola melatoniny w fizjologii i patologii człowieka.Dobowy rytm wydzielania melatoniny.Znaczenie melatoniny w fizjologii rozrodu.Melatonina a oś podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy. Post Hig Med. Dośw 1993;47;209-220

8.Słowińska-Klencka D; Lewiński A. Rola melatoniny w fizjologii i patologii człowieka.Znaczenie melatoniny w patogenezie chorób afektywnych.Melatonina a proces starzenia.Melatonina a nowotwory. Post Hig Med. Dośw 1993;47;267-276

9.Kivela A Serum melatonin during human pregnancy Acta Endocrinologica (Copenh)1991,124;233-237

10.Berga S.L Mortola J.F Amplification of nocturnal melatonin secretion in women with functional hypothalamic amenorrhea Jornal of Clinic Endocrinology and Metabolism1988 66;1 242-244

11.Brzeziński A Lynch HJ Seibel MM The Circadian Rhythm of Plasma Melatonin During the Normal Menstrual Cycle and in Amenorrheic Women JCE&M. 1988 vol 6 ; 5;891-895

12.Rotzer J Wpływ światła na przebieg cyklu Naturalne Planowanie Rodziny 1996/4 ;s.6

Jak przyjmować melatoninę

Do niedawna melatoninę sprowadzano nieoficjalnie z zagranicy, gdzie jest od dość dawna powszechnie dostępna i uznana. W 2003 r. pojawiła się w naszych aptekach, gdzie można ją kupić bez recepty.
Melatonina działa w nierozerwalnym związku z gruczołem dokrewnym - szyszynką -będącym naturalnym regulatorem wszelkich funkcji życiowych organizmu. Kiedy praca szyszynki jest zakłócona w wyniku naruszenia dobowego cyklu organizmu, czy też wydolność gruczołu zmniejsza się z wiekiem, melatonina jest w stanie przywrócić jego działanie do maksymalnej wydajności. Jeśli szyszynka funkcjonuje prawidłowo, podobnie prawidłowo funkcjonuje nasz organizm, natomiast każde zaburzenie pracy gruczołu odbija się negatywnie na równowadze organizmu. Jakie więc dawki melatoniny są niezbędne do przywrócenia naturalnej równowagi? To zależy w dużej mierze od problemów, jakim chcemy przeciwdziałać. Dawkowanie zalecane w celu spowolnienia procesów starzenia różni się wyraźnie od wskazań przy przeciwdziałaniu bezsenności czy skutkom zmian stref czasowych.
Dawkowanie przytoczone poniżej jest podane za autorami książki „Cud melatoniny”: doktorem Wiliamem Regelsonem - kierownikiem Wyższego Studium Medycznego przy Uniwersytecie Stanu Wirginia oraz doktorem Walterem Pierpaolim - dyrektorem Fundacji Biancalana-Masera w Ankonie /Włochy/ zajmującej się problemami wieku podeszłego.
Na początek generalna zasada: w terapii melatoninowej chodzi zawsze o wyrównanie poziomu melatoniny w organizmie, nigdy o przekroczenie naturalnego progu.
Mając na względzie ten nadrzędny cel - nie zaleca się podawania melatoniny dzieciom. W dzieciństwie produkcja melatoniny w organizmie jest najintensywniejsza nie ma więc potrzeby (poza szczególnymi przypadkami), by go uzupełniać. To samo dotyczy kobiet w ciąży i w okresie laktacji.

Melatonia działa w sposób naturalny. Jej działanie nasenne zostało sprawdzone w licznych działaniach klinicznych. Potwierdziły one, że jest ona skuteczna i można ją bezpiecznie stosować. Melatonina nie uzależnia i nie ma żadnych istotnych działań ubocznych. Dlatego w aptekach jest dostępna bez recepty.

Wg stanu obecnej wiedzy melatoninę można bezpiecznie łączyć z innymi lekami.

Uwaga: podane tu informacje bazują na ogólnie dostępnych danych, zaleca się jednak aby przed braniem hormonu zasięgnąć rady lekarza lub farmaceuty.

Jak dużo melatoniny potrzebujesz?

Aby utrzymać optymalny poziom hormonu zaleca się określone dawkowanie dla poszczególnych kategorii wiekowych. Wielkość dawek ustalono przy uwzględnieniu średniego poziomu hormonu u dorosłych w określonym wieku oraz średniej maksymalnych jego poziomów.

Wiek	Doza	Stosowanie
40 - 44 lat	0,5 - 1,0 mg	przed snem
45 - 54 lat	1,0 - 2,0 mg	przed snem
55 - 64 lat	2,0 mg	przed snem
65 - 75 lat	2,5 - 5 mg	przed snem
powyżej 75 lat	3,5 - 5,0 mg	przed snem

Melatonina a seks

Stymulujący wpływ melatoniny na seks jest odczuwalny w ciągu całego naszego życia na wiele sposobów. To właśnie ten hormon rozpoczyna pokwitanie i "uruchamia" aktywność seksualną; zwiększa potrzebę nawiązywania więzi emocjonalnych z innymi ludźmi i wchodzenia z nimi w silne i trwałe związki. Dzięki własnościom cofania procesu starzenia się melatonina może również przyczyniać się do zapobiegania fizycznym problemom związanym z wiekiem, które często utrudniają osiągnięcie satysfakcji seksualnej.

Melatoninę wykorzystuje się też do łagodzenia skutków andropauzy występującej u mężczyzn po 50. roku życia, podczas której zmniejsza się wydzielanie niektórych hormonów, m.in. właśnie melatoniny. Z powodu niedoboru tego i innych hormonów mają oni nie tylko zaburzenia snu, skłonność do depresji, uderzenia gorąca, ale i obniża się u nich potencja seksualna (endokrynolodzy nazywają to zjawisko nawet melatoninopauzą). W ramach hormonalnej terapii zastępczej, którą można stosować w okresie andropauzy, oprócz testosteronu i innych hormonów podaje się również melatoninę

Melatonina pozwala zatem zachować zainteresowanie seksem przez całe długie i zdrowe życie.

Melatonina - pigułka nasenna

Wydzielanie melatoniny jest zależne od rytmu dobowego, który ściśle wiąże się ze zmianami oświetlenia w nocy i w dzień. Wzrasta w ciemności, a maleje podczas oświetlenia dziennego lub pod wpływem sztucznego światła. Wytwarzanie melatoniny zwiększa się więc w okresach, gdy dzień jest krótszy. Melatonina umożliwia dostosowanie organizmu do zmian rytmu oświetleniowego:

Reguluje nasz zegar biologiczny

Wspomaga prawidłowy przebiegu snu z prawidłowymi fazami REM i NREM

Zapobiega konieczności stosowania farmakologicznych środków nasennych.

Uzupełnienie poziomu melatoniny pozwala więc normalizować sen, a właśnie dobry sen jest, jak wiemy, absolutnie niezbędnym czynnikiem pozwalającym zachować młodość i zdrowie.

Melatonina - podsumowanie

Korzystne dla naszego zdrowia własności melatoniny są następujące:

opóźnienie starzenia: może wydłużyć życie o całe dekady, utrzymując nasze ciało w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej;

zwalczanie chorób: pomaga w profilaktyce chorób układu krążenia, nowotworów i innych ciężkich zaburzeń funkcyjnych organizmu

zmniejszenie podatności na stres: potrafi obronić nas przed niszczącymi skutkami chronicznego stresu;

przywracanie naturalnego cyklu funkcjonowania organizmu:

jest bezpiecznym, nie dającym uzależnień środkiem nasennym, który może zlikwidować zakłócenia naszego cyklu dobowego, w takich na przykład sytuacjach, jak zmiana stref czasowych (podczas międzykontynentalnych liniach lotniczych) lub bezsenność

stężenie cAMP i Ca2+

---