PRAWO PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH - ZAGADNIENIA PODSTAWOWE.

Lista papier*w wartościowych jest list* zamkni*t*. Istniej* tylko takie papiery wartościowe jakie przewiduje ustawa. Strony nie mog*, działaj*c w oparciu o zasad* swobody um*w, tworzyć nowych typ*w papier*w wartościowych. Termin papier wartościowy pochodzi z j*zyka niemieckiego. We wszystkich systemach prawnych określenie papier wartościowy dotyczy pewnej, szczeg*lnej kategorii dokument*w, kt*re powi*zane s* w ścisły spos*b z wyrażonymi w ich treści prawami cywilnymi (prawami podmiotowymi np. wierzytelności, prawa rzeczowe czy prawa o charakterze udziałowym). W systemie prawa polskiego w zasadzie nie spotykamy papier*w wartościowych, kt*re inkorporowałyby (wyrażały, ucieleśniały) prawa rzeczowe, wi*kszość ucieleśnia wierzytelności lub prawa udziałowe.

Prawo polskie nie zawiera definicji legalnej papieru wartościowego.

Nowela z 28 lipca 1990 roku wprowadziła do kodeksu cywilnego dział II tytułu XXXVII „Papiery wartościowe”. S* to przepisy og*lne o papierach wartościowych zawarte od art. 921⁶ do art. 921¹⁶. Jest to rodzaj regulacji ramowej dla wszystkich typ*w papier*w wartościowych, kt*re uregulowane s* poza kodeksem cywilnym.

Do wejścia w życie kodeksu cywilnego z 1964 roku istniało kilka akt*w o charakterze szczeg*łowym reguluj*cych papiery wartościowe. Jedna regulacja miała charakter og*lny, był to art.225 kodeksu zobowi*zań z 1933 roku. W art. 225 regulowano tzw. zapis długu na okaziciela. Miał on charakter papieru wartościowego, ujmowano go jako zobowi*zanie powstaj*ce w zwi*zku z wystawieniem dokumentu, w kt*rym wystawca tego dokumentu zobowi*zuje si* do świadczenia na ż*danie okaziciela tego dokumentu za jego zwrotem. W tym wypadku nie wyst*puje klasyczna relacja wierzyciel - dłużnik, a świadczenie ł*czy si* nierozerwalnie z istnieniem dokumentu (jego realizacja r*wnież). Okaziciel nie m*gł si* powołać na posiadanie lecz musiał przedstawić dokument wystawcy by ten świadczył. Przedmiotem świadczenia mogły być zar*wno rzeczy oznaczone co do gatunku jak i pieni*dze. Okazicielem nie koniecznie musiała być osoba, kt*rej wr*czono dokument jako pierwszej. Oznacza to, iż zapis długu na okaziciela był dokumentem obiegowym. Przyczyna jego wystawienia nie była istotna, mogła to być np. funkcja płatnicza. Okaziciel dokumentu nie musiał udowadniać praw wynikaj*cych z dokumentu. Sam fakt władania dokumentem tworzył domniemanie, że prawo z dokumentu przysługuje osobie władaj*cej.

Dłużnik m*gł zgłosić wobec wierzyciela (okaziciela) tylko takie zarzuty, kt*re wynikały z treści dokumentu. Ł*czyły si* one z autentyczności* tego dokumentu, z elementami jego treści. Zarzuty mogły wynikać r*wnież ze stosunku osobistego mi*dzy dłużnikiem a ż*daj*cym realizacji praw. Jeżeli okazicielem dokumentu była pierwsza osoba, kt*rej wystawca wr*czył dokument, to można powiedzieć, iż istnieje stosunek osobisty, stosunek podstawowy (z jakiegoś powodu wystawca wr*czył tej osobie dokument w postaci zapisu długu na okaziciela).

Jeżeli zaś dokument zacz*ł pełnić funkcj* obiegow*, okazicielem była kolejna osoba, to aktualne były już tylko zarzuty wynikaj*ce z treści dokumentu, stosunek osobisty bowiem nie istniał. Kolejny okaziciel nie znał przyczyny wystawienia dokumentu (papieru wartościowego), wobec tego uznano iż nie ma powodu aby dotyczyły go zarzuty spoza treści dokumentu. Nabywał on dokument o określonej treści, nie dotyczyły go stosunki podstawowe, kauzalne. W przypadku gdy nie można zgłaszać argument*w dotycz*cych przyczyny wystawienia papieru wartościowego oznacza to, że nast*piło oderwanie (uabstrakcyjnienie).

Czynności przysparzaj*ce dziel* si* na kauzalne i abstrakcyjne. Zjawisko papier*w wartościowych, w szczeg*lności weksel, jest wyj*tkiem od zasady kauzalności czynności prawnej w prawie polskim. Puszczony w obieg papier wartościowy eliminuje zarzuty spoza treści dokumentu. Znaczy to, iż si* uabstrakcyjnia.

Zapis długu na okaziciela miał bardzo og*lne znaczenie. Kodeks cywilny nie przej*ł instytucji długu na okaziciela. Oznacza to, iż zgodnie z zasad* numerus clausus, konstrukcja ta może si* pojawić tylko w ramach poszczeg*lnych typ*w papier*w wartościowych (np. obligacja na okaziciela). Zbliżona do zapisu długu na okaziciela konstrukcja jest możliwa tylko w przypadkach i na warunkach przewidzianych w przepisach szczeg*lnych.

Stan legislacji w okresie mi*dzywojennym.

1. zapis długu na okaziciela;

2. prawo wekslowe i prawo czekowe z 1936 roku (obowi*zuj*ce do dzisiaj bez nowelizacji, zostało ono stworzone w oparciu o założenia konwencji genewskiej z 1930 roku, kt*ra ujednoliciła system prawa kontynentalnego - prawa wekslowego i prawa czekowego);

3. kodeks handlowy z 1934 roku, regulacja dotycz*ca akcji oraz tzw. dowod*w składowych.

Stan legislacji obecnie.

1. prawo wekslowe i prawo czekowe z 1936 roku;

2. kodeks handlowy z 1934 roku w cz*ści dotycz*cej akcji obowi*zywał do końca roku 2000, obecnie obowi*zuje kodeks sp*łek handlowych od 1 stycznia 2001 roku - normuje si* w nim mi*dzy innymi sp*łk* akcyjn* i instytucj* akcji;

3. nie utrzymano w mocy przepis*w o zapisie długu na okaziciela oraz o dowodach składowych;

4. przepisy og*lne dotycz*ce papier*w wartościowych zawarte w kodeksie cywilnym od 1990 roku;

5. ustawa o obligacjach z 1995 roku - nowelizowana;

6. prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi - ustawa z 1997 roku;

7. prawo bankowe z 1997 roku - art. 89 stanowi*cy podstaw* emisji bankowych papier*w wartościowych („na warunkach podawanych przez banki do publicznej wiadomości”) s* to mi*dzy innymi: bony oszcz*dnościowe, certyfikaty - konstrukcyjnie przypominaj* one obligacje;

8. kodeks morski - konosament i tzw. polisy ubezpieczenia morskiego - polisa jako taka nie jest papierem wartościowym, polisa ubezpieczenia morskiego została wyj*tkowo skonstruowana jako papier wartościowy;

9. ustawa z 16 listopada 2000 roku o domach składowych, kt*re mog* emitować dowody składowe;

KONOSAMENT I DOWÓD SKŁADOWY.

Jest to grupa papier*w, kt*re określamy jako towarowe papiery wartościowe. Ich istot* jest to, iż s* zwi*zane z towarem.

Konosament ucieleśnia prawo do towaru przewożonego drog* morsk*. Towar odbywa podr*ż drog* morsk* a władaj*cy konosamentem może nim rozporz*dzać, ponieważ papier ucieleśnia prawo do towaru. Rozporz*dzenie konosamentem b*dzie oznaczało odpowiednie dyspozycje co do towaru. Można go zbyć lub zastawić na rzecz innej osoby.

Dow*d składowy ucieleśnia prawo do towaru złożonego w tzw. domu składowym. Dom składowy jest szczeg*ln* instytucj* zaufania publicznego, w kt*rym można składać towary znajduj*ce si* w obrocie gospodarczym. Posiadacz dowodu składowego może rozporz*dzać towarem poprzez rozporz*dzenie papierem wartościowym. Można taki towar zbyć lub zastawić. Dow*d składowy składa si* z dw*ch cz*ści: rewers i warrant - jedna cz*ść uprawnia do przeniesienia posiadania a druga do ustanowienia zastawu.

Funkcja dw*ch wyżej wymienionych papier*w wartościowych jest im wsp*lna. Towar spoczywa w jednym miejscu, nic si* z nim nie dzieje w sensie fizycznym, a fakt iż istnieje papier wartościowy (konosament lub dow*d składowy), kt*ry ucieleśnia prawo do tego towaru, umożliwia obr*t poprzez rozporz*dzenie papierem wartościowym.

10. ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z 1997 roku - kreuje ona nowy typ papieru wartościowego, list zastawny, była to instytucja znana w okresie mi*dzywojennym, dotyczy ona wyspecjalizowanej obligacji (czyli listu zastawnego) emitowanej przez specjalne banki, banki hipoteczne.

PRZEPISY OGÓLNE.

Zawarte w kodeksie cywilnym od art. 921⁶ do art. 921¹⁶ - wprowadzaj* one podstawowe podziały rz*dz*ce cał* dziedzin* papier*w wartościowych. Zawieraj* bardzo istotne rozr*żnienie na:

1. dokumenty b*d*ce papierami wartościowymi,

2. dokumenty b*d*ce znakami legitymacyjnymi.

Jest to pierwszy podstawowy podział.

Znaki legitymacyjne - r*wnież służ* do uzyskania świadczenia, lecz uważa si* że ich funkcja sprowadza si* do uproszczonego dowodu tego uprawnienia. Znak legitymacyjny ułatwia dochodzenie świadczenia, lecz w razie jego utraty można wykazać uprawnienie do świadczenia każdym innym dowodem, w każdy inny spos*b. Utrata znaku legitymacyjnego nie ł*czy si* z utrat* uprawnienia. Znakiem legitymacyjnym jest np. numerek do szatni, polisa ubezpieczeniowa, karta gwarancyjna.

Prof. Czach*rski wyr*żnia w systemie prawa cywilnego tzw. znaki wartościowe. Nie s* one przeznaczone do obiegu, nie podlegaj* r*wnież umorzeniu np. znaki stemplowe, pocztowe, bilety kolejowe, komunikacji miejskiej, teatralne itp. Wi*kszość autor*w uważa, iż wyżej wymienione znaki s* znakami legitymacyjnymi.

Podstawowym kryterium tego podziału jest fakt czy dokument ułatwia tylko realizacj* świadczenia czy też jest niezb*dny dla jego realizacji. Znak legitymacyjny to tylko surogat dowodu świadczenia. Nie pełni funkcji obiegowej.

Wewn*trzny podział papier*w wartościowych.

Przepisy og*lne przewiduj* podział na:

1. papiery wartościowe opiewaj*ce na wierzytelności,

2. papiery wartościowe opiewaj*ce na inne prawa.

Wierzytelność - prawo podmiotowe o charakterze wzgl*dnym. Polega na tym, iż wierzyciel może domagać si* spełnienia świadczenia od dłużnika. Wyst*puje indywidualizacja stron, przedmiotem jest określone świadczenie, relacja jest skuteczna inter partes. W r*żnych aktach prawnych bardzo r*żnie określa si* papiery opiewaj*ce na wierzytelności np. papiery dłużne lub papiery wierzycielskie.

Papiery wartościowe opiewaj*ce na inne prawa cywilne s* to np. prawa udziałowe (akcja), papiery wartościowe towarowe.

Przepisy og*lne zajmuj* si* gł*wnie papierami opiewaj*cymi na wierzytelności. Art. 921¹⁶ m*wi, że przepisy o papierach wierzycielskich należy stosować odpowiednio do papier*w wartościowych opiewaj*cych na inne prawa.

TRÓJPODZIAŁ PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH.

Kryterium tego podziału stanowi spos*b oznaczania osoby uprawnionej. Kryterium pomocnicze to spos*b przenoszenia udokumentowanych w papierze spraw:

1. papiery wartościowe na okaziciela,

2. papiery wartościowe na zlecenie,

3. papiery wartościowe imienne.

Ad.1 Papiery wartościowe na okaziciela (te, kt*re opiewaj* na wierztelności). Może si* zdarzyć sytuacja, iż określony typ papieru wyst*pi we wszystkich trzech grupach, ale r*wnież może si* pojawić np. w dw*ch grupach. Np. czek może być na okaziciela, na zlecenie lub imienny, a weksel nigdy nie jest na okaziciela, może być albo na zlecenie albo imienny. Nie każdy papier wartościowy jest podporz*dkowany temu tr*jpodziałowi. Mog* istnieć wył*cznie takie papiery na okaziciela jakie przewiduje ustawa, s* to np. obligacje, czeki, polisy ubezpieczenia morskiego, losy loteryjne.

Losy loteryjne - ustawa o grach losowych i totalizatorach przewiduje, iż los loteryjny może mieć charakter papieru wartościowego, lecz zależy to w dużym stopniu od wzorc*w kt*re wydawane s* w zwi*zku z konkretn* gr*. Nie można zatem a priori przes*dzać o charakterze los*w loteryjnych, niekt*re maj* charakter papieru wartościowego a inne nie. Jeżeli maj* charakter papieru wartościowego mog* si* pojawić w grupie na okaziciela.

Zdarza si*, iż coś było papierem wartościowym, lecz traci ten charakter. W tej chwili nie istniej* w obrocie ksi*żeczki oszcz*dnościowe na okaziciela, ale te kt*re istniej*, zostały założone, uważa si* za papiery wartościowe na okaziciela. Papierem wartościowym na okaziciela s* takie papiery, kt*re wskazuj* jako uprawnionego osob* władaj*c* dokumentem (okazuj*c* dokument), każdego kto okazuje dokument (nie musi to być osoba, kt*rej wystawca wr*czył papier na okaziciela, może to być nabywca tego papieru). Przy papierach na okaziciela obserwujemy najściślejszy zwi*zek mi*dzy dokumentem a prawem. Prawo dzieli losy własności dokumentu („prawo idzie za dokumentem”).

Realizacja prawa z papier*w na okaziciela - art. 921⁶ kc. Koniecznym warunkiem jest władanie dokumentem, przedstawienie dokumentu dłużnikowi (oryginału dokumentu). Dłużnik nie ma obowi*zku dochodzenia czy okaziciel jest rzeczywiście właścicielem dokumentu. Kc stanowi, iż w razie uzasadnionych w*tpliwości co do tego czy okaziciel jest rzeczywiście uprawnionym dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sadowego. Okaziciel nie musi prowadzić dowodu, że wierzytelność wyrażona w papierze wartościowym mu przysługuje. Nie ma obowi*zku dowodzenia, że jest wierzycielem.

Mamy tu do czynienia z domniemaniami, kt*re tworz* poj*cie legitymacji formalnej okaziciela. Jest to domniemanie własności dokumentu wynikaj*ce z faktu władania nim oraz domniemanie przysługiwania prawa wynikaj*cego z dokumentu. Domniemanie, iż przysługuje okazicielowi wierzytelność wyrażona jest w dokumencie. Legitymacja formalna przy papierach na okaziciela pojawia si* już w momencie kiedy osoba włada papierami na okaziciela. Podstaw* tych domniemań prawnych jest fakt władania dokumentem na okaziciela. Spełnienie świadczenia przez dłużnika do r*k osoby legitymowanej formalnie (władaj*cej dokumentem) zwalnia dłużnika ze zobowi*zania, chyba że działał on w złej wierze (art. 921⁷ kc). Dzieje si* tak nawet wtedy, gdy okaże si* iż osoba legitymowana ukradła dokument. Legitymacja formalna działa dwukierunkowo: korzystnie dla uprawnionego i korzystnie dla dłużnika. Wi*kszość autor*w s*dzi, iż legitymacja formalna opiera si* na dw*ch domniemaniach prawnych, kt*re maj* charakter wzruszalny. Kwestionowanie tych domniemań z punktu widzenia dłużnika jest nieracjonalne.

Sytuacja prawna osoby, kt*ra utraciła dokument (papier wartościowy na okaziciela). Utrata dokumentu oznacza w gruncie rzeczy utrat* prawa. Jest to dow*d na ścisły zwi*zek pomi*dzy dokumentem a prawem. W tej sytuacji istnieje możliwość tzw. umorzenia papieru wartościowego. Polega ono na odtworzeniu w post*powaniu s*dowym treści utraconego papieru. W przypadku papieru wartościowego na okaziciela odtworzenie takie jest możliwe właściwie wył*cznie co do czeku na okaziciela. W pozostałych wypadkach procedura taka jest w zasadzie niedopuszczalna.

Przeniesienie na inn* osob* (przy papierach na okaziciela). Najszerszy pogl*d polega na tym, że przeniesienie jest możliwe na dwa sposoby:

a) spos*b właściwy tylko dla takich wierzytelności (spos*b szczeg*lny),

b) na zasadach og*lnych właściwych dla wszelkich wierzytelności - instytucja przelewu, cesji wierzytelności.

Wyb*r jednej z tych możliwości implikuje zr*żnicowane skutki prawne. Nie jest dopuszczalne ich mieszanie. Jeżeli decydujemy si* na zasady og*lne to nie możemy wr*cić do zasad szczeg*lnych, tylko musimy zastosować wszystkie skutki prawne jakie niesie za sob* cesja wierzytelności.

ad.a. Jeden z przepis*w dotycz*cych zasad szczeg*lnych znajduje si* w przepisach dotycz*cych cesji, jest to art. 517 § 2 kc. Zgodnie z tym przepisem przeniesienie wierzytelności z dokumentu na okaziciela dokonuje si* poprzez przeniesienie własności tego dokumentu, a przeniesienie własności nast*puje poprzez wydanie dokumentu. Art. 921¹² kc jest w pewnym sensie uproszczeniem formuły z art. 517 § 2 kc. M*wi on, że przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu. Obydwa artykuły zakładaj*, iż zawsze jest to czynność prawna realna. Zawsze musi nast*pić wydanie dokumentu, bez wydania nie ma mowy o przeniesieniu praw. Przy sposobie szczeg*lnym przeniesienia wykorzystano mechanizmy prawa rzeczowego. W tym wypadku przeniesienie praw z dokumentu oznacza przeniesienie dokumentu jako rzeczy.

Konsekwencje przeniesienia praw przez przeniesienie własności dokumentu (rzeczy):

• możliwość nabycia od osoby nieuprawnionej; prawo rzeczowe zna wypadki w kt*rych dopuszczalne jest nabycie własności rzeczy od osoby nieuprawnionej do rozporz*dzania (co do rzeczy ruchomych art. 169 kc, co do nieruchomości - r*kojmia wiary publicznej ksi*g wieczystych). Art. 169 § 2 kc wr*cz ułatwia nabycie dokumentu na okaziciela od osoby nieuprawnionej w por*wnaniu do innych rzeczy.

• zbywca jest właścicielem papieru wartościowego, ale wierzytelność wyrażona w tym dokumencie w sensie materialnym nie istnieje lub ma inny kształt.

Sens materialny - to przyczyna wystawienia papieru np. bł*dnie wystawiony czek na okaziciela: w sensie materialnym wierzytelność ma inny kształt (nadaje go umowa sprzedaży), zaś to co zostało przedstawione w dokumencie przedstawia si* inaczej. W zasadzie mamy tu do czynienia z obron* nabywcy działaj*cego w dobrej wierze.

Art. 921¹³ kc stanowi, że dłużnik może si* powołać wobec wierzyciela tylko na takie zarzuty, kt*re dotycz* ważności dokumentu lub wynikaj* z jego treści, albo służ* mu osobiście przeciw wierzycielowi. Zakładamy, że skoro nabywca dokumentu jest kolejn* osob* z łańcucha, nie ł*cz* go żadne stosunki osobiste z wystawc* dokumentu, nie zna podstaw materialnych jego wystawienia a jedynie nabywa dokument o określonej treści, działa w zaufaniu do tej treści i wobec tego nie mog* być przeciw niemu skuteczne zarzuty, kt*re wykraczaj* poza treść dokumentu.

Wyst*puje tu cecha abstrakcyjności zobowi*zania wyrażonego w papierze wartościowym na okaziciela.

ad.b. Zastosujemy tutaj mechanizm cesji. Jeżeli jest to papier wartościowy na okaziciela zawsze musi być to czynność prawna realna. Wyst*puj* dwie konsekwencje cesji:

• w przypadku cesji bezwzgl*dnie stosuje si* zasad* „nemo plus iuris ad...”, nie ma wyj*tk*w od tego, iż nie można nabyć wierzytelności od osoby nieuprawnionej;

• cesja jest kauzalna, wszelkie zarzuty jakie dłużnik miał przeciwko zbywcy skuteczne b*d* zawsze przeciwko nabywcy wierzytelności, poprzez nabycie nie dochodzi do uabstrakcyjnienia.

Cesja dochodzi do skutku bez zgody dłużnika. Jego sytuacja nie może si* pogorszyć z powodu zmiany przedmiotu po stronie wierzyciela. Mechanizm cesji nie służy obiegowości. Papier jest obiegowy wtedy kiedy kolejnym nabywcom wolno ufać tylko treści dokumentu nie zaś zastanawiać si* jakie zarzuty b*dzie można zgłaszać ze stosunk*w prawnych o kt*rych nabywca nic nie wie.

Przy wystawianiu papier*w na okaziciela dopuszcza si* możliwość by podpis dłużnika był odbity metod* mechaniczn*. W tzw. publicznym obrocie dopuszcza si* r*wnież elektroniczn* form* oswiadczenia woli wraz z podpisem elektronicznym. Wyj*tkiem jest czek, r*wnież na okaziciela, kt*ry musi być opatrzony podpisem własnor*cznym - wynika to z prawa czekowego.

Ad. 2 Papiery wartościowe na zlecenie (opiewaj*ce na wierzytelności). Wzorcem papier*w na zlecenie jest weksel. Konstrukcje dotycz*ce papier*w na zlecenie innych niż weksel (kodeks morski, ustawa o dowodach składowych) odsyłaj* w kwestiach nieuregulowanych do prawa wekslowego. Uprawnionym przy papierach na zlecenie jest imiennie określona osoba w treści dokumentu lub ten na kogo osoba ta przeniesie prawa za pomoc* tzw. indosu. Np. mamy weksel, w treści weksla wyst*puje formuła: „weksel jest płatny na rzecz Jana Kowalskiego lub na jego zlecenie”. Formuła ta oznacza, ż e jeżeli pojawi si* indos to osoba kt*ra stała si* indosatariuszem, nabywc* jest aktualnie uprawnionym z tego weksla. Jeżeli na papierze wartościowym nie ma indosu uprawnionym b*dzie tylko ten, kt*ry był oznaczony w treści dokumentu. Formuła „na zlecenie” oznacza mozliwość przeniesienia drog* indosu na rzecz kolejnej osoby uprawnionej.

Istniej* papiery wartościowe na zlecenie:

• z mocy ustawy;

• z mocy klauzuli specjalnej.

Weksel, czek, dowody składowe nawet bez specjalnej formuły wiadomo, że papiery tego rodzaju można przenieść przez indos.

Papiery na zlecenie: weksel, czek, konosament, dowody składowe, polisa ubezpieczenia morskiego.

Indos - art. 921⁹ § 2 kc stanowi definicj* ustawow* indosu. Jest to pisemne oświadczenie na papierze wartościowym na zlecenie i zawieraj*ce co najmniej podpis zbywcy; oznaczj*ce przeniesienie praw na inn* osob*. Jest to niezbyt precyzyjna definicja. Indos jest na pewno pisemn* wzmiank*, kt*ra musi być umieszczona na papierze wartościowym na zlecenie (zawsze pisemna i zawsze na papierze). Nie zawsze jednak wystarcza sam podpis, na og*ł indos to wzmianka brzmi*ca: „wyst*puj* na rzecz .... lub wyst*puj* na zlecenie ....”. Art. 921⁹ § 3 stwierdza, iż opr*cz wzmianki konieczne jest wydanie dokumentu. Dopiero to tworzy przeniesienie w drodze indosu.

Realizacja praw przy papierach na zlecenie. Ł*czy si* ona ze sposobem oznaczania osoby uprawnionej. Konieczny jest element władania dokumentem i przedstawienia go dłużnikowi. W tym wypadku nie jest to jednak warunek dostateczny, konieczne jest r*wnież wykazanie tożsamości osoby, kt*ra została oznaczona w treści dokumentu lub wskazana w indosie. Należy wykazać, iż jest si* osobom, kt*r* wymienił wystawca jako uprawnionego lub że jest si* nabywc* z tytułu indosu. Należy wykazać swoj* tożsamość. Nie oznacza to, iż dokument taki nie może być nabyty na zasadach og*lnych np. przez dziedziczenie, lecz w*wczas należy wykazać stwierdzenie nabycia spadku po osobie, kt*ra była oznaczona w treści dokumentu lub jako indosatariusz.

Legitymacja formalna przy tego typu papierach r*wnież nie ł*czy si* z prostym faktem władania dokumentem. Z faktem władania dokumentem nie ł*cz* si* żadne domniemania. Nie tworzy on legitymacji formalnej. Legitymacja formalna przy papierach na zlecenie jest taka sama jak przy papierach na okaziciela. w tym zakresie, przy papierach na zlecenie, wzorcowe jest uregulowanie prawa wekslowego i prawa czekowego. Art. 16 prawa wekslowego. Legitymacj* formaln* przy papierach na zlecenie ma ten kto wykazuje swoje prawo nie przerwanym szeregiem indos*w. W art.16 prawa wekslowego osob* legitymowan* formalnie nazywa si* prawnym posiadaczem dokumentu (weksla). Poj*cie to oznacza coś wi*cej niż właściciel dokumentu, oznacza legitymacj* formaln* (czyli bardzo siln* ugruntowan* pozycj*).

Legitymowanym formalnie nie jest pierwszy posiadacz papieru na zlecenie, czyli ten uprawniony, kt*ry uzyskał papier wartościowy od wystawcy. Musi on udowodnić, że wierzytelność mu przysługuje gdy opiera swoje prawo na umowie z wystawc*. Wynika to z faktu, że kiedy zaczyna si* obieg papieru, uabstrakcyjnia si* on do końca i dalsi nabywcy nie musz* martwić si* zarzutami spoza treści papieru wartościowego (maj* lepsz* pozycj*). Brak legitymacji formalnej pierwszego posiadacza oznacza r*wnież, iż przeciwko niemu b*d* służyły zarzuty ze stosunku osobistego.

Nieprzerwany ci*g indosu oznacza przede wszystkim, że pierwszy indos musi pochodzić od remitenta czyli wskazanego przez wystawc* jako pierwszego uprawnionego. Legitymacja formalna towarzysz*ca nieprzerwanemu ci*gowi indos*w jest korzystna zar*wno dla wierzyciela jak i dłużnika. Dłużnik świadcz*cy do r*k takiej osoby jest zwolniony ze zobowi*zania nawet jeśli okazała si* ona materialnie nieuprawniona.

Utrata papieru wartościowego na zlecenie. Nie ma możliwości dochodzenia praw bez odtworzenia treści utraconego papieru w post*powaniu s*dowym (umorzenie papieru wartościowego). Przy papierach wartościowych na zlecenie właściwie nie ma ograniczeń dla umorzenia. Zasad* jest możliwość umorzenia papieru wartościowego na zlecenie w razie jego utraty. Kwesti* t* reguluje akt prawny o umorzeniu utraconych dokument*w - dekret z 1946 roku w post*powaniu nieprocesowym przed s*dem, r*wnież w oparciu o kpc. Jest to nieco luźniejszy zwi*zek prawa z dokumentem.

Przeniesienie na inn* osob* praw z papieru na zlecenie. Nast*puje przez przeniesienie własności dokumentu, do przeniesienia własności potrzebny jest, pr*cz wydania, indos. Przeniesieniem tym rz*dz* mechanizmy prawa rzeczowego.

Konsekwencje przeniesienia:

• możliwość nabycia papieru wartościowego na zlecenie od osoby nieuprawnionej ponieważ rz*dz* tu mechanizmy prawa rzeczowego, mamy do czynienia z przeniesieniem własności, b*d* możliwe odst*pstwa od zasady „nemo plus iuris...”. Regulacje prawa wekslowego i czekowego w tym zakresie można por*wnać do art. 169 kc.

• ochrona nabywcy w dobrej wierze przeciwko kt*remu nie s* skuteczne zarzuty spoza treści dokumentu (art. 17 prawa wekslowego).

• przy papierach na zlecenie możemy dopuścić r*wnież cesj*, oznacza to jednak iż musimy si* zdecydować na skutki prawne cesji.

Ad. 3 Papiery wartościowe imienne opiewaj*ce na wierzytelności: weksel, czek (weksel czy czek imienny określa si* jako rekta; rekta weksel lub rekta czek), obligacja, konosament, polisa ubezpieczenia morskiego, listy zastawne. Uprawnionym z tytułu papier*w imiennych jest osoba oznaczona w treści dokumentu i co do zasady tylko ona, nie można w tym wypadku zastosować indosu. Wierzytelność z papieru imiennego może przejść na inn* osob* lecz tylko na zasadach og*lnych. Przy papierach imiennych brakuje specyficznego sposobu przenoszenia wierzytelności w nich wyrażonej na inn* osob*.

Realizacja praw przy papierach imiennych. Warunkiem koniecznym jest władanie dokumentem i przedstawienie go dłużnikowi. Należy r*wnież wykazać iż jest si* osob* oznaczon* w treści dokumentu. Przy tego typu papierach prawo nie ustanawia klasycznej legitymacji formalnej. Nie ma domniemania, że posiadaczowi papieru wartościowego imiennego wierzytelność w nim wyrażona przysługuje. Art. 921⁸ kc - papiery imienne legitymuj* osob* imiennie wskazan* w treści dokumentu. Przepis ten znaczy tylko tyle, że to osoba wskazana w treści dokumentu jest uprawniona a nie kto inny.

Osoba władaj*ca dokumentem może wskazywać domniemania wynikaj*ce z posiadania np. domniemanie prawa własności dokumentu. Jeżeli dłużnik świadczy do r*k osoby przedstawiaj*cej papier wartościowy imienny jest zwolniony ze zobowi*zania chyba że działałby w złej wierze. Umorzenie papieru wartościowego imiennego możliwe jest bez ograniczeń.

Przeniesienie na inn* osob* - wył*cznie przez przelew, przy czym art. 921⁸ kc wymaga wydania dokumentu cesjonariuszowi. Przelew ten ma charakter czynności prawnej realnej. Prawa z papieru imiennego nie s* przenoszone przez przeniesienie własności dokumentu, nie znajduj* tu zastosowania mechanizmy prawa rzeczowego, a mechanizm cesji (nemo plus iuris...- bez wyj*tk*w oraz kauzalność). Papiery imienne s* nietypowe, ze wzgl*du na kauzalność nie mog* pełnić funkcji obiegowej.

Pozycja prawna wierzyciela z papieru wartościowego imiennego jest lepsza niż wierzyciela wierzytelności zwykłej. Może si* ona odwołać do post*powania nakazowego (w przypadku weksla imiennego r*wnież do post*powania nakazowego uproszczonego), nie stosuje si* r*wnież art. 512 kc (jest to zasadnicza r*żnica mi*dzy zwykł* cesj* a cesj* papieru wartościowego imiennego).

Nabywca wierzytelności z papieru imiennego może nie obawiać si* tego, iż dłużnik staje si* wolny wskutek świadczenia do dawnego wierzyciela. Art. 512, w pewnych granicach, chroni dłużnika. Przy cesji papier*w wartościowych imiennych należy respektować art. 921⁶ kc, co oznacza, iż dłużnik może świadczyć tylko do r*k osoby okazuj*cej papier wartościowy. Nie b*dzie zwolniony ze zobowi*zania gdyby świadczył do r*k innej osoby. Wielu autor*w podnosi, iż zasady numerus clausus nie trzeba stosować do papier*w imiennych. Jednak wi*kszość autor*w prezentuje odmienne stanowisko.

DEFINICJA DOKTRYNALNA PAPIERU WARTOŚCIOWEGO.

Przed wejściem w życie noweli z 1990 r. Można było spotkać równolegle dwie definicje. Pierwsza z nich brzmiała następująco:

1. Papiery wartościowe to dokumenty, które ucieleśniają określone prawo cywilne w ten sposób, że rozporządzenie prawem z dokumentu następuje przez rozporządzenie tym dokumentem. Definicję taką wypowiadał zwłaszcza w systemie prawa cywilnego prof. Grzybowski. Wyłącza on w gruncie rzeczy papiery imienne /mechanizmem rozporządzenia prawem jest w ich wypadku przelew, cesja/. Z tego powodu definicja ta krytykowana była jako zbyt wąska.

2. Obecnie powszechnie cytowana jest druga definicja. Papiery wartościowe to te dokumenty, które ucieleśniają określone prawo cywilne w ten sposób, że posiadanie i okazanie dokumentu jest niezbędne dla realizacji /dochodzenia/ tego prawa.

TEORIE DOTYCZĄCE POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA Z PAPIERU WARTOŚCIOWEGO.

Żadna z teorii dotyczących powstania zobowiązania wynikającego z papieru wartościowego nie znalazła potwierdzenia normatywnego. Nie ma przepisu, który potwierdzałby którąkolwiek z teorii.

1. Teoria jednostronnego oświadczenia woli - upatruje ona podstawy zobowiązania w jednostronnej, abstrakcyjnej od początku, czynności wystawcy dokumentu tworzącej zobowiązanie.

1. teoria kreacyjna - podstawą zobowiązania jest jednostronne oświadczenie woli. Dla powstania zobowiązania wystarczy podpis wystawcy. W tej chwili nie ma zwolenników teorii kreacyjnej w czystej postaci, gdyż podkreśla się iż sam podpis wystawcy, samo oświadczenie woli wystawcy to za mało,

2. teoria emisyjna - podstawą zobowiązania jest jednostronne oświadczenie woli. Dla powstania zobowiązania konieczny jest podpis wystawcy oraz wydanie dokumentu do rąk osoby uprawnionej, zgodnie z wolą wystawcy,

3. teoria dobrej wiary - jednostronne oświadczenie woli, podpis wystawcy oraz wydanie dokumentu do rąk osoby uprawnionej. Zgodnie z tą teorią powstanie zobowiązania jest możliwe również poprzez nabycie takiego dokumentu w dobrej wierze, pomimo iż nie jest to zgodne z wolą wystawcy /np. dokumenty skradzione/,

2. Teoria umowna, kontraktowa - źródłem tej koncepcji jest nauka niemiecka. Podstawą, źródłem zobowiązania jest umowa między wystawcą a odbiorcą dokumentu. Przy czym zobowiązanie powstaje na podstawie czynności prawnej o charakterze kauzalnym. Dopiero w dalszym obrocie staje się zobowiązaniem abstrakcyjnym.

1. teoria emisyjna - obok umowy między wystawcą a odbiorcą elementem koniecznym jest wręczenie dokumentu drugiej osobie,

2. teoria dobrej wiary - w nauce niemieckiej nazywana czasem teorią pozoru prawnego. Umowa, wydanie nabywcy zgodnie z umową oraz nabycie dokumentu przez nabywcę będącego w dobrej wierze.

Ostatnio uważa się, że bardziej uzasadniona jest teoria umowna, SN w kilku orzeczeniach oparł się na teorii kontraktowej co do weksla /zobowiązań wekslowych/. Należy zauważyć, że każda z tych teorii ma doniosłe znaczenie praktyczne np. wystawienie weksla w związku ze wspólnością ustawową, małżeńską jeżeli jest to przekroczenie zwykłego zarządu /bardzo duża suma wekslowa/. Jeżeli jest to umowa można ją potwierdzić, ma ona sankcję bezskuteczności zawieszonej /negotium claudicans/ natomiast jeżeli jest to czynność jednostronna zgody należy udzielić w samym tekście weksla. Podobnie jest w wypadku wystawcy weksla, który ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych /możliwość potwierdzenia umowy oraz nieważna czynność jednostronna/. Prof. Szpunar uważa, iż przyjęcie weksla jest dopuszczalne, ale tylko gdy godzi się na to wierzyciel. Weksel nie jest środkiem płatniczym, więc bez umowy w której wierzyciel zgadza się na przyjęcie weksla nie można tego wymusić. Nie powstanie zobowiązanie bez zgody wierzyciela.

USTAWA PRAWO O PUBLICZNYM OBROCIE PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI.

Art. 2 ustawy popopw : „publicznym obrotem papierami wartościowymi jest proponowanie nabycia lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata” ust. 2 „przepisów nie stosuje się do obrotu wekslowego i czekowego”

Obrót wekslowy i czekowy nie jest obrotem publicznym. Ust. 2 wyłącza również z obrotu publicznego bankowe papiery wartościowe i stanowi „obrót wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi, bonami oszczędnościowymi, innymi papierami wartościowymi, które stanowią dokument wkładu oszczędnościowego nie jest publicznym obrotem”.

Cechą publicznego obrotu jest to, że ma on charakter masowy /ponad 300 osób jeżeli jest grupa oznaczonych adresatów lub do nieoznaczonych adresatów papiery emitowane są w serii - podzielone na równą liczbę takich samych jednostek/. Pomimo występowania wyżej wymienionych cech ustawa wyłącza z obrotu publicznego również sytuacje kiedy propozycja ta wynika np. z postępowania likwidacyjnego, upadłościowego, egzekucyjnego.

Obrót publiczny: proponowanie nabycia przez spółki akcyjne przy podwyższaniu kapitału akcyjnego /prospekty emisyjne w prasie formułujące szczegółowe warunki emisji/, obrót giełdowy. Obrót publiczny może być pierwotny lub wtórny.

Obrót pierwotny - to relacja emitent - przyszły akcjonariusz,

Obrót wtórny - to obrót odbywający się między akcjonariuszami /zawsze za pośrednictwem domów maklerskich, poprzez instytucję giełdy, czy regulowanego obrotu publicznego/

Art.7 ustawy stanowi: „papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu nie mają formy dokumentu”. Przepis ten jest tzw. Ustawową dematerializacją papieru wartościowego w publicznym obrocie. Papier wartościowy w publicznym obrocie posiada korpus elektroniczny, wyrażony jest za pomocą nośnika elektronicznego. Istnieje jako zapis na rachunku papierów wartościowych.

Art. 7 ust.2: „prawa z papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu powstają z chwilą zapisania papierów po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych i przysługują osobie będącej posiadaczem tego rachunku”. System ten określa się również jako tzw. System depozytowy. Uważa się, że papiery wartościowe są zdeponowane w formie zapisów na rachunku papierów wartościowych, zaś inwestor, akcjonariusz otrzymuje do ręki jedynie znak legitymacyjny w postaci imiennego świadectwa depozytowego /art. 10 i 11 ustawy/.

Świadectwo potwierdza legitymację do realizacji wszelkich uprawnień wynikających z papierów wartościowych. Istnieje system podwójnego zapisu papierów wartościowych. Są one również deponowane na kontach prowadzonych przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, na kontach jego uczestników pośrednich lub bezpośrednich.

OBRÓT PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI.

Oprócz dematerializacji papieru wartościowego mamy do czynienia z dematerializacją obrotu. Obrót dokonuje się na podstawie transakcji giełdowych /zwłaszcza obrót wtórny/ tzn. umowy której towarzyszy przeksięgowanie na rachunku papierów wartościowych. Określa się to mianem umowy quasi realnej /konieczna jest zmiana zapisu na rachunku papierów wartościowych, z rachunku zbywcy na rachunek nabywcy/, staje się ona skuteczna po przeksięgowaniu.

Umowy w obrocie publicznym np. na giełdzie zawierają domy maklerskie, jest to system obowiązkowego pośrednictwa maklerskiego w obrocie publicznym. Nie jest to przedstawicielstwo, gdyż makler działa w imieniu własnym choć na rachunek inwestora /właściciela papierów wartościowych/. Konstrukcję taką spotykamy przy umowie komisu, jest to zastępstwo pośrednie.

Pojęcie papieru wartościowego w obrocie publicznym.

W art. 3 potwierdza się zasadę numerus clausus papierów wartościowych. Musi się znależć przepis, który kreuje konkretny typ papieru wartościowego. Nie każdy instrument finansowy, nawet będący przedmiotem obrotu na rynku giełdowym jest papierem wartościowym. Art. 3 ust. 1: „papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy są:

• akcje,

• prawa do akcji,

• kwity depozytowe /emitują je na ogół zagraniczne instytucje, inwestorzy zagraniczni kupujący np. akcje polskich spółek oddają je na przechowanie do banku, który wystawia im na te akcje kwit depozytowy/,

• obligacje,

• listy zastawne,

• certyfikaty inwestycyjne,

• jak również inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego”

Formuła ta otwiera ustawodawcy drogę do kreowania nowych typów papierów wartościowych.

Art. 3 ust. 2: „papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy są również zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych o których była mowa w ust.1” np. klasycznym przykładem zbywalnego prawa majątkowego jest roszczenie o dywidendę będące pożytkiem akcji. Ten rodzaj papierów wartościowych jest często nazywany prawami cząstkowymi.

Art. 3 ust. 3: „papierami wartościowymi są również inne niż wymienione w ust. 2 prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych macierzystych”. Są to prawa pochodne /w doktrynie derywaty/. Derywatem jest np. prawo opcji związanej z papierem wartościowym. Jest to zobowiązanie wynikające z umowy dwóch osób, z których jedna zobowiązuje się zbyć określoną ilość papierów wartościowych, po określonej w chwili zawierania umowy cenie i w ustalonym terminie w przyszłości.

Opcje nie muszą być związane z papierami wartościowymi. Nie każda opcja będzie zatem papierem wartościowym. Istotą prawa opcji jest to, iż uzyskujemy prawo nabycia, po określonej wcześniej cenie, papieru wartościowego w oznaczonym terminie w przyszłości. Często kontrakty takie nazywa się kontraktami niesymetrycznymi /z jednej strony prawo nabycia a z drugiej obowiązek zbycia/. Opcję można wykorzystać lub nie /w takiej sytuacji wygasa ona w określonym w umowie terminie/, można również zbyć samą opcję osobie trzeciej /wartość opcji będzie pośrednio zależna od wartości papieru wartościowego/. Opcje niekoniecznie muszą polegać na rzeczywistym przeniesieniu własności papieru wartościowego tylko na rozliczeniach między stronami.

PRAWO O AKCJACH.

Kodeks spółek handlowych.

Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Geneza spółek akcyjnych.

Prototypy spółek akcyjnych pojawiły się w XVII w., kiedy to zaczeły powstawać towarzystwa handlowe w związku z eksploatacją nowo odkrytych krajów zamorskich. Jedno z towarzystw to Kompania Wschodnioindyjska utworzona w Holandii w 1602 r., wtedy to po raz pierwszy w historii zaoferowano akcje do publicznej sprzedaży. Miało to na celu zgromadzenie jak największej ilości funduszy oraz rozłożenie ryzyka finansowego pomiędzy dużą liczbę partnerów /często anonimowych/. Początkowo wpisywano wpłacony udział do ksiąg i wydawano pokwitowanie wypisywane ręcznie. W 1608 r. Wystawiono pierwsze akcje imienne drukowane. W XIX w. Emisja akcji znacznie się poszerzyła. W 1720 r. W Wielkiej Brytanii uchwalono „ustawę o bańce mydlanej” w związku z działalnością fikcyjnej Kompanii Mórz Południowych. Wprowadzała ona przepisy normujące zasady emisji akcji ochrony akcjonariuszy, nienaruszalności kapitału akcyjnego. W rozwiniętej formie przepisy te znalazły się w Kodeksie Handlowym Napoleona w roku 1807. W Polsce obowiązywało ustawodawstwo dzielnicowe. Pierwszy akt prawny pochodził z 1928 r. Było to rozporządzenie prezydenta o prawie akcyjnym /akt zunifikowany/, następnie Kodeks handlowy z 1934 r.

Pojęcie akcji na gruncie Kodeksu spółek handlowych.

Akcja /łac. Actio - działanie, działalność/ - najczęściej kojarzy się z papierem wartościowym emitowanym przez spółki akcyjne.

KSH posługuje się terminem „akcja” w trzech znaczeniach:

1. Akcja jako ułamkowa część kapitału akcyjnego /kapitału zakładowego spółki akcyjnej/

Art. 302 KSH stanowi, że: „kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej”. Akcja jest odpowiednikiem tej części kapitału spółki, który jest podstawą jej finansowej działalności. Istnieje zasada nienaruszalności kapitału zakładowego spółki akcyjnej. To co akcjonariusze wpłacają na akcje nie ulega, co do zasady, zwrotowi aż do chwili ewentualnej likwidacji spółki akcyjnej. Majątek spółki jest przede wszystkim masą majątkową dotyczącą odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Spółka akcyjna adpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania. Chodzi tu więc o ochronę wierzycieli spółki. Nie wolno pobierać odsetek od akcji. Ewentualne oprocentowanie akcji jest elementem kapitału, który został ulokowany w przedsięwzięciu przez inwestora i kapitał ten daje prawo do korzyści dopiero wówczas, kiedy spółka akcyjna osiąga zysk. Spółka nie może finansować inwestorów /nabycia, objęcia emitownych przez nią akcji/. Byłaby to ukryta forma kredytu wpływająca na kapitał akcyjny. Akcjonariusze nie odpowiadają majątkiem osobistym za zobowiązania spółki akcyjnej. Jest to spółka czysto kapitałowa, nie ma w niej elementów osobowych. Wpłata na akcje to granica ryzyka finansowego jakie ponosi wspólnik będący akcjonariuszem.

2. Akcja jako prawo podmiotowe akcjonariusza

Prawo akcjonariusza /akcyjne/ wyprzedzają powstanie akcji jako papieru wartościowego.

1. o akcji jako prawie podmiotowym można mówić już od momentu objęcia akcji. Dochodzi do zawiązania spółki akcyjnej, sporządza się akt notarialny, elementem aktu notarialnego jest oświadczenie woli o objęciu akcji w spółce akcyjnej.

2. akcja jako prawo podmiotowe może się pojawić przy okazji kolejnych emisji, podwyższania kapitału zakładowego. W tym przypadku momentem powstania akcji jako prawa podmiotowego jest tzw. przydział akcji /zakończenia subskrypcji, która ma na celu podwyższenie kapitału zakładowego/.

Jest prawo akcyjne, jest prawo akcjonariusza, natomiast nie ma jeszcze mowy o akcji jako papierze wartościowym, gdyż konieczny jest akt zarejestrowania przez sąd. Spółka akcyjna jako osoba prawna powstaje dopiero od momentu wpisu do rejestru /Krajowy Rejestr Sądowy/. Moment objęcia akcji w akcie notarialnym to moment który poprzedza powstanie spółki akcyjnej jako osoby prawnej. Zatem nie może być mowy o papierze wartościowym emiotwanym przez ten podmiot. Z KSH wynika również, iż każda decyzja o podwyższeniu kapitału zakładowego musi być sankcjonowana wpisem do rejestru, zarejestrowaniem przez sąd. Dopiero po rejestracji przez sąd możliwe jest wydanie dokumentu akcyjnego a w obrocie publicznym zapis na koncie papierów wartościowych. Oznacza to powstanie akcji jako papieru wartościowego, papieru bezwarunkowego, ostatecznego, który może podlegać obrotowi. Prawo do akcji /pda/ to prawo akcjonariusza, w sensie prawa podmiotowego, które wyprzedza powstanie akcji jako papieru wartościowego. Większość autorów wskazuje że akcja, w odróżnieniu od innych papierów, jest papierem deklaratoryjnym. Potwierdza ona istnienie praw akcyjnych, które pojawiły się wcześniej. Pda, jeżeli dotyczy akcji w publicznym obrocie, samo jest papierem wartościowym. Może być przedmiotem obrotu.

Prawa podmiotowe akcjonariusza.

1. prawa majątkowe:

• prawo do dywidendy - prawo do uczestnictwa w podziale zysku jaki spółka uzyska w danym roku obrotowym; jest uzależnione od pojawienia się zysku w ogóle

• prawo poboru - prawo do objęcia akcji nowej emisji przez dotychczasowych akcjonariuszy; może być ono ograniczone decyzjami organów spółki

• prawo do uczestnictwa w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji /kwota likwidacyjna/

2. prawa niemajątkowe /korporacyjne/ - nie ulegają obrotowi cząstkowemu, nie wolno rozporządzać nimi osobno, bez rozporządzenia akcją:

• prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

• prawo głosu /zasada 1 akcja - 1 głos/

• tzw. bierne prawo wyborcze do organów spółki

• tzw. prawa mniejszości - z posiadaniem pewnego ułamka kapitału akcyjnego KSH łączy pewne szczególne uprawnienia np. jeżeli akcjonariusz dysponuje 1/10 kapitału akcyjnego to daje to uprawnienie do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia

• prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia do sądu powszechnego

• actio pro socio - prawo do wytoczenia powództwa na rzecz spółki /w obronie jej interesów/

Akcjonariusz nie jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa bowiem wyłącznym właścicielem przedsiębiorstwa jest spółka akcyjna, jako osoba prawna. Koncepcja współwłasności funkcjonuje tylko w przypadku spółek osobowych, gdzie nie ma osoby prawnej.

3. Akcja jako papier wartościowy

Pojawia się po rejestracji przez sąd. Dokument lub korpus /nośnik/ elektroniczny inkorporujący udział w spółce akcyjnej. Akcjonariusz ma roszczenie o wydanie dokumentu, może się domagać od spółki wydania dokumentu jeśli był emitowany w formie materialnej. Akcje wydrukowane ale jeszcze nie wydane akcjonariuszom nie są papierem wartościowym, dopiero po wręczeniu akcjonariuszowi stają się papierem wartościowym.

FORMA AKCJI

1. Akcje materialne

KSH nie normuje dokładnie postaci dokumentu akcji. Art. 328 stanowi jedynie, że dokument ten powinien być sporządzony na piśmie. Zwraca się uwagę iż w interesie spółki jest to, by dokument akcji trudno było podrobić. Tradycyjny dokument akcji składa się z dwóch elementów:

1. tzw. płaszcza - jest to właściwy dokument akcji; określa się w nim rodzaj akcji, wartość nominalną

2. tzw. arkusz dywidendowy - dzieli się on na tzw. talon i kupony dywidendowe; talon służy do otrzymania nowego arkusza dywidendowego po wyczerpaniu wszystkich kuponów; poszczególne kupony ucieleśniają prawo do dywidendy za poszczególne okresy obrachunkowe; talon jest znakiem legitymacyjnym

Treść dokumentu akcyjnego - art. 328 KSH wskazuje, że dokument akcyjny powinien zawierać następujące dane:

• firmę, siedzibę i adres spółki

• oznaczenie sądu rejestrowego i numer rejestru

• wartość nominalną /kapitał zakładowy podzielony przez ilość akcji/

• serię, numer i rodzaj akcji, ewentualnie uprawnienia szczególne z akcji

Elementom tym powinien towarzyszyć podpis członków zarządu uprawnionych do składania oświadczeń woli, pieczęć spółki które przesądzają o ważności lub nieważności dokumentu akcyjnego. Art. 328 wymienia również inne elementy np. datę zarejestrowania spółki, wystawienia akcji, ograniczenia co do rozporządzenia akcją. Elementy te nie są warunkiem ważności dokumentu akcyjnego. Nieważność dokumentu akcyjnego nie unieważnia praw akcyjnych. Wpłynie na możliwość rozporządzania dokumentem na prawa akcjonariusza, który ma prawo do zbycia akcji. Akcja różni się od pozostałych papierów wartościowych zwłaszcza od weksla, który jest akrajnie sformalizowany. Każdy z akcjonariuszy ma prawo do żądania wydania mu akcji formalnej /zgodnej z art. 328/. Akcja jest papierem kauzalnym. Treść praw jest konstruowana w oparciu o np. akt notarialny a nie o dokument akcyjny. Brak pewnych elementów może unieważnić dokument lecz prawa zostaną zachowane.

2. Akcje zdematerializowane - ich forma podporządkowana jest art. 7 prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi /akcje nie mają formy dokumentu, powstaną w publicznym obrocie z chwilą zapisu na rachunku papierów wartościowych/.

WARTOŚĆ AKCJI.

1. Wartość nominalna - kwota na którą opiewa dokument akcji /jednostka kapitału akcyjnego, która wynika z podziału kwoty kapitału akcyjnego przez ilość emitowanych akcji/; minimalna wartość nominalna jaką przewiduje KSH wynosi 1 zł. Ochronie interesu wierzycieli służy wysoka w stosunku do małej wartości nominalnej poszczególnych akcji kwota kapitału akcyjnego, która wynosi 500 tys. zł. /art. 308 KSH/. Wszystkie akcje w konkretnej spółce muszą mieć jednakową wartość nominalną; można zwiększyć wartość nominalną dotychczasowych akcji; akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich nominalnej wartości. Wartość akcji nie może być wyrażona alternatywnie w kilku walutach; zgodnie z zasadą walutowości powinna być ona wyrażona w pieniądzu polskim.

2. Wartość emisyjna - jest to cena za którą spółka akcyjna, emitent wydaje akcje swoim akcjoanriuszom; pojawia się ona w obrocie pierwotnym; nie może być ona niższa od wartości nominalnej; kwota którą akcjonariusz efektywnie musi zapłacić spółce aby objąć jedną akcję. Duża różnica pomiędzy wartością nominalną a emisyjną może spowodować, że wszystkie akcje konkretnej emisji nie zostaną objęte. Oznacza to, iż emisja nie dojdzie do skutku /ponieważ wszystkie akcje danej emisji muszą zostać objęte żeby emisja powiodła się/. Wartość emisyjną nazywa się często ceną rynkową obrotu pierwotnego. Trzeba ją ustalać na podstawie kondycji finansowej spółki i wysokości kapitału zakładowego itp. W tej chwili KSH przewiduje możliwość widełkowego określenia wysokości kapitału zakładowego w statucie /można określić m.in. wysokość kapitału jaka musi być zebrana w drodze konkretnej emisji/.

3. Wartość rynkowa /cena bieżąca akcji/ - odpowiednik ceny jaką w danym okresie można uzyskać w razie zbycia akcji /cena w wyniku transakcji między dotychczasowym akcjonariuszem a nowym akcjonariuszem/; pojawia się ona w obrocie wtórnym, działa tu prawo popytu i podaży; jest ona uzależniona od bardzo wielu kryteriów, często pozaekonomicznych, może być mniejsza od wartości nominalnej.

RODZAJE AKCJI

1. Imienne

2. Na okaziciela - nie istnieją akcje na okaziciela wobec tego indos w ogóle nie ma zastosowania przy obrocie akcjami.

1. Zwykłe - są to akcje które inkorporują prawa akcjonariuszy wynikające z KSH, zagwarantowane ustawowo. Jeżeli statut spółki akcyjnej nie wprowadza żadnych szczególnych przywilejów, dodatkowych uprawnień, oznacza to że spółka emituje akcje zwykłe. Realizują one zasadę spółki akcyjnej, zasadę proporcjonalności wkładów i praw w spółce akcyjnej. Akcjonariusz ma taki zakres praw w spółce jaki wynika z objętych przez niego akcji /wniesionych wkładów/

2. Uprzywilejowane - są to akcje o szczególnych uprawnieniach, które muszą być dokładnie określone w statucie /należy w nim wymienić zarówno liczbę akcji uprzywilejowanych jak i wyjątkowe uprawnienia które są z nimi związane/; kwestie te reguluje art. 351 KSH który dopuszcza wyraźnie akcje uprzywilejowane, wskazuje na możliwe szczególne uprawnienia /jest to wyliczenie przykładowe/, statut może kierować przywileje w postaci w której nie zostały one wyraźnie przewidziane w KSH, konieczne jest jednak respektowanie przepisów ius cogens /bezwzględnie obowiązujących/ które przewidują pewne górne pułapy uprzywilejowania. Nie ma przeszkód by jedną akcją związanych było kilka przywilejów. Statut może uzależnić wydanie akcji uprzywilejowanych od pewnego wynagrodzenia /dodatkowych świadczeń na rzecz spółki/ lub od upływu terminu albo ziszczenia się warunku /jest możliwe zastrzeżenie terminu lub warunku/ Przywileje związane są z akcją a nie z osobą akcjonariusza. Zbycie akcji pociągnie za sobą zbycie szczególnych uprawnień z tej akcji. Statut może jednak przewidywać jego wygaśnięcie w razie zbycia akcji.

Przywileje wynikające z akcji mogą polegać na:

• uprzywilejowaniu co do dywidendy - KSH stanowi, że nie może przewyższać więcej niż o połowę dywidendy przeznaczonej do wypłaty na rzecz akcji zwykłych /art. 353 § 1 KSH/. KSH wprowadził szczególną instytucję - akcje nieme. W ich wypadku przywilej co do dywidendy może iść nieco dalej. Jest to jednak powiązane z brakiem prawa głosu /art. 353 § 2 i 3 KSH/ Akcji niemych nie dotyczy górny pułap uprzywilejowania. Dywidenda może przekraczać pułap maksymalny. Mogą one również korzystać z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi akcjami.

• udziale w tzw. kwocie likwidacyjnej - jest to jedno z cząstkowych praw majątkowych; po likwidacji spółki służy akcjonariuszom roszczenie do podziału majątku pozostałego po likwidacji, po zaspokojeniu wierzycieli zewnętrznych. KSH nie wyznacza sztywnych granic, w statucie można postanowić że z majątku po zaspokojeniu wierzycieli zewnętrznych, wypłaca się kwoty na akcje uprzywilejowane np. wg ich wartości emisyjnej. Nie zostało jednoznacznie rozstrzygnięte według jakiej wartości należy zwracać kwotę emisyjną.

• uprzywilejowaniu akcji co do głosu - niemożliwe w spółce publiczne; z jedną akcją mogą być związane maksymalnie dwa głosy, w razie zbycia takiej akcji lub jej zamiany na akcję na okaziciela uprzywilejowanie wygasa.

• uzyskaniu prawa mniejszości bez posiadania stosownego ułamka wskazanego w ustawie - statut może nadawać szczególny przywilej i powiązać te tzw. prawa mniejszości z innym ułamkiem akcji niż ten wskazany w ustawie.

Należy uwzględniać przepisy przewidujące górne pułapy uprzywilejowania.

Akcje obciążone - są to akcje z którymi związany jest obowiązek świadczenia na rzecz spółki; wraz z obowiązkiem świadczenia akcjonariusz staje się dłużnikiem spółki akcyjnej co do powinności, która została powiązana z akcją. Nie mogą one istnieć w spółkach publicznych. Wydani akcji obciążonych musi wyraźnie wynikać z mocy statutu; statut musi przewidywać o jakie obciążenia chodzi, jaka ilość akcji jest akcjami obciążonymi. KSH mówi, że chodzi o powtarzające się świadczenia niepieniężne na rzecz spółki. Historia obrotu gospodarczego zna przykłady tego typu akcji /obecnie również istniejące/ np. w spółkach cukrowych czy zbożowych, dla których odpowiednie surowce dostarczają akcjonariusze. KSH stara się kompensować akcjonariuszowi niedogodności związane ze świadczeniami. Akcjonariuszowi przysługuje wynagrodzenie za te świadczenia niepieniężne.

1. Akcje gotówkowe - kryterium podziału stanowi tutaj sposób pokrycia akcji. „Pokrycie” jest terminem technicznym KSH i oznacza wpłatę /wniesienie pewnego wkładu niepieniężnego/, tworzące majątek spółki i prowadzące do nabycia akcji. Jest to najprostsza i najczęstsza forma pokrywania akcji. Akcje pokrywane są poprzez wniesienie pewnej sumy pieniężnej o nominale równym cenie emisyjnej akcji. Akcje gotówkowe mogą być pokrywane sukcesywnie. Nie wolno jednak wydać akcji na okaziciela przed pełną wpłatą na nie, ponieważ trudno później ustalić osobę zobowiązaną do uzupełnienia wkładu. W razie częściowej wpłaty akcjonariusz winien otrzymać imienne świadectwo tymczasowe mające walor akcji imiennej. Imienne świadectwo tymczasowe jest papierem wartościowym i ma charakter prawny akcji imiennej, wszystkie przepisy dotyczące akcji imiennej, dotyczą wprost świadectwa imiennego.

2. Akcje aportowe - w tym wypadku pokrycie akcji będzie się wiązało z wniesieniem wkładu niepieniężnego. Nie ma to żadnego związku z akcjami obciążonymi. Istnieje specjalny reżim prawny dotyczący oszacowania kwot. Może on zostać zastosowany jedynie wówczas, gdy statut dopuszcza pokrycie akcji aportami. Inny przepis nakazuje pokrycie wkładu w całości nie później niż przed upływem roku od zarejestrowania spółki /KSH - przepis bezwzględnie obowiązujący/. Moment zarejestrowania spółki oznacza moment kreacji osoby prawnej /dopiero wtedy spółka powstaje jako osoba prawna/. Norma taka wynika z zasady nienaruszalności kapitału zakładowego, aporty również kreują kapitał zakładowy. Muszą być one wniesione w stosownym czasie a ich wartość musi być niewątpliwa. Inne przepisy ograniczające akcjonariuszy akcji aportowych polegają na tym, że KSH zakazuje zbycia lub też zastawienia akcji tego rodzaju do dnia zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie akcji. Do tego czasu akcje takie powinny też pozostać imiennymi, co gwarantuje możliwość wpływu na ich los. Ograniczenia te są rodzajem zabezpieczenia w związku z roszczeniami odszkodowawczymi jakie przysługują spółce wobec akcjonariusza. „Aport” KSH zawiera ogólny przepis /art. 14/, który dotyczy pojęcia aportu, nie różnicuje przy tym tego pojęcia w zależności od tego czy chodzi o spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością czy o spółkę akcyjną. Przed wprowadzeniem KSH brak było takiego uregulowania co do spółki akcyjnej a przesłanki zdolności aportowej wskazywało orzecznictwo /SN wprowadził pojęcie zdolności aportowej, co sugerowało iż nie każde świadczenie niepieniężne o charakterze majątkowym może być aportem/. Art. 14 mówi co nie może być aportem:

• prawa niezbywalne np. użytkowanie, prawo najmnu, dzierżawa

• świadczenie pracy lub usług; jest to istotna norma, zasada ta zawsze była respektowana

Mamy tu do czynienia ze spółką kapitałową, oznacza to iż można stać się wspólnikiem tylko poprzez wniesienie kapitału, nawet jeżeli występują w niej elementy osobowe. Świadczenie usług czy praca nie jest traktowane jako kapitał, stąd wyraźny zakaz.

ZŁOTA AKCJA

Dopuszczalność akcji złotej w prawie polskim.

Pojęcie to nie jest terminem technicznym i nie jest używane w KSH. KSH nie zna pojęcia akcji złotej.

Pojęcie to rozpowszechniło się w praktyce obrotu gospodarczego.

Czy dopuszczalne jest emitowanie akcji złotej?

W literaturze wskazuje się na dwa znaczenia tego terminu:

1. szczególny przywilej co do głosu

2. szczególny przywilej co do dywidendy, do której prawo pojawia się bez względu na to, czy spółka wypracowała zysk.

ad. 1

Chodzi tu o taki przywilej co do głosu, który dawałby pozycję strategiczną jednemu z akcjonariuszy (posiadaczowi akcji złotej). Np. byłoby to prawo weta (wystarczyłoby zgłoszenie weta, by nie podjęto uchwały na walnym zgromadzeniu) lub prawo głosu wiążącego tzn. wymagana byłaby większość wskazana w KSH, oddanie głosu wiążącego przez właściciela akcji złotej byłoby warunkiem podjęcia uchwały .

Autorzy uważają, iż akcja złota w jej wariancie prawa do głosu szczególnego jest w świetle przepisów KSH niedopuszczalna, ponieważ takie postanowienie statutu stanowiłoby czynność zmierzającą do obejścia prawa. Spotyka się jednak glosy próbujące bronić koncepcji akcji złotej w postaci głosu wiążącego. Są to jednak poglądy odosobnione.

ad. 2

Tego typu akcja złota jest niedopuszczalna i nie spotyka się w zasadzie poglądów odmiennych.

Akcja złota, która miałaby dawać prawo do dywidendy bez zysku jest w świetle KSH niedopuszczalna, naruszałaby ona przepisy o nienaruszalności kapitału zakładowego.

Nie można wypłacać dywidendy w oderwaniu od wyniku finansowego spółki. Można natomiast konstruować przywilej polegający na wypłacie dywidendy z zysku lat następnych, jednak zysk musi się pojawić.

KSIĘGA AKCYJNA

Akcje imienne powinny być wpisane do księgi akcyjnej:

Księga akcyjna to księga (rejestr) akcji imiennych i imiennych świadectw tymczasowych.

KSH stanowi, że prowadzenie księgi akcyjnej jest obligatoryjne, jeżeli spółka emituje wskazane papiery wartościowe.

Nie ma ustawowego wzorca księgi akcyjnej, zatem powinna ona być prowadzona w takiej formie, jaka jest konieczna dla wypełnienia funkcji, jakie niosą ze sobą wpisy w niej. Art.341 KSH stanowi nawet, że może być ona prowadzona w formie zapisu elektronicznego.

Wpisy do księgi dotyczą akcjonariuszy akcji imiennych, w szczególności należy wpisać:

1. imię i nazwisko lub też firmę i siedzibę akcjonariusza

Wpisy pierwotne, dotyczące wpisu pierwotnych właścicieli akcji należy uczynić z urzędu, w szczególności zarząd spółki jest obowiązany dokonywać stosownych wpisów.

Wpisy dotyczące skutków przeniesienia praw z akcji (wtedy kiedy dochodzi do zbycia akcji) dokonywane są na wniosek. Podobnie jeżeli dochodzi do przejścia własności akcji w związku z dziedziczeniem.

Księga akcyjna jest dokumentem wewnętrznym spółki. Oznacza to, iż mogą ją przeglądać oprócz członków zarządu czy rady nadzorczej, również wszyscy akcjonariusze, którzy są wspólnikami. Każdy z akcjonariuszy może żądać odpisu z księgi akcyjnej. Jeżeli takiego odpisu nie uzyska, ma roszczenie cywilno-prawne, którego może dochodzić na drodze sądowej.

Wpis do księgi akcyjnej stanowi przesłankę wykonywania uprawnień korporacyjnych wobec spółki przez akcjonariusza akcji imiennej.

Spółka może zignorować właściciela akcji imiennej, który nie został wpisany do księgi akcyjnej. Może ona odmówić wykonywania praw korporacyjnych, może odmówić spełnienia świadczenia, w przypadku praw majątkowych, na rzecz osoby nie wpisanej do księgi akcyjnej.

Prof. Szpunar określił to, jako rozszczepienie prawa podmiotowego. Ponieważ jednocześnie można stać się nabywcą zgodnie z prawem, lecz brak wpisu powoduje, iż to prawo podmiotowe nie może być do końca wykonywane, ponieważ wobec spółki akcjonariuszem akcji imiennej jest ten, kto jest wpisany do księgi akcyjnej.

Samo zbycie, bez wpisu, jest skuteczne, także dziedziczenia nie sposób uzależnić od wpisu. Funkcja księgi akcyjnej przypomina funkcję ksiąg wieczystych: jawność, przeglądanie, odpisy, pewne skutki prawne związane z wpisem.

Wpis do księgi akcyjnej to niezbędny warunek, przesłanka wykonywania praw korporacyjnych.

Rozszczepienie prawa podmiotowego: B jest właścicielem akcji imiennej, lecz ponieważ w księdze akcyjnej ciągle wpisany jest zbywca, osoba A, B będzie właścicielem, który nie może wykonywać swoich praw tak długo, jak długo nie nastąpi stosowny wpis do księgi akcyjnej.

W razie odmowy dokonania sprostowania, gdy akcjonariusz dochodzi uzgodnienia treści księgi akcyjnej z rzeczywistym stanem prawnym, a zarząd bez podstawy prawnej odmawiałby sprostowania (czyli kolejnego wpisu), można wytoczyć powództwo przed sądem powszechnym przeciwko osobie wpisanej i spółce. Jest to roszczenie cywilno-prawne, które może być dochodzone przed sądem powszechnym.

OBRÓT AKCJAMI

Obrót: zbywanie akcji, przenoszenie ich własności w drodze dziedziczenia (przejście ich własności w drodze dziedziczenia), ustanowienie na akcji prawa zastawu (hipoteka nie wchodzi w grę), ustanowienie użytkowania na akcji, możliwa jest także cesja na zabezpieczenie, wg KSH możliwe jest przeniesienie części ułamkowej akcji (jeżeli należy ona do współwłaściciela).

Akcja może być przedmiotem współwłasności na zasadach ogólnych.

Zbycie akcji to nie tylko sprzedaż ale także darowizna.

Zbycie akcji polega na jej przeniesieniu w drodze umowy. Nabywca wstępuje w miejsce zbywcy, staje się akcjonariuszem. Zbycie akcji to najprostszy, podstawowy sposób wystąpienia akcjonariusza ze spółki, wystąpienia wspólnika (jeżeli zakładamy, że dotychczasowy akcjonariusz zbył wszystkie swoje akcje).

Czynność taka następuje poza spółką. W wyniku zbycia akcji nie następują żadne zmiany w majątku spółki. Stąd wartość rynkowa, tzw. wartość bieżąca akcji, czyli taka, która pojawia się w obrocie wtórnym (relacja akcjonariusz, kolejny akcjonariusz), może być niższa nawet od wartości nominalnej. Często tak właśnie jest w obrocie wtórnym publicznym, ponieważ w ogóle nie dotyka to spółki w sensie ekonomicznym, dla niej zmieni się jedynie podmiot uprawniony.

Dziedziczenie akcji

KSH nie wypowiada się na ten temat. Dziedziczenie akcji odbywa się na zasadach ogólnych. Akcję można uczynić również przedmiotem zapisu.

Art. 337 KSH stanowi, że rozporządzenie akcjami imiennymi statut może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.

Przepis ten z pewnością dotyczy czynności prawnych inter vivos. Uznać jednak należy, że statut nie może wykraczać czy występować wbrew postanowieniom KC. Statut nie mógłby więc wpłynąć na swobodę testowania, byłoby to sprzeczne z zasadą, że umowa o dziedziczenie po osobie żyjącej jest nieważna. Statut spółki akcyjnej to rodzaj pewnej czynności prawnej podobnej do umowy, są to oświadczenia woli. Nie ma on charakteru normatywnego.

KSH wyraźnie dopuścił postanowienie statutu, zgodnie z którym akcje na wypadek śmierci akcjonariusza ulegają umorzeniu.

Dopóki nie nastąpi wpis spadkobiercy do księgi akcyjnej, spadkobierca nie będzie mógł być uważany za akcjonariusza wobec spółki z akcji imiennych

Nabycie akcji od osoby nieuprawnionej.

Czy jest możliwe nabycie akcji od osoby nieuprawnionej?

Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, jaka to akcja. Będzie ona przy tym dotyczyła akcji zmaterializowanych, wyrażonych w dokumencie. Przepisy te będą bowiem bezużyteczne wobec akcji zdematerializowanych.

Akcję traktujemy jako dokument na okaziciela, jest zatem możliwe jej nabycie od osoby nieuprawnionej (wydanie, dobra wiara nabywcy, zbędny upływ trzech lat).

Jeżeli spółka wydrukowałaby akcje, ale jeszcze nie nastąpiłoby ich objęcie (czyli byłby to dokument, który jeszcze nigdy nie dotyczył akcjonariusza, dokument który ma być wręczony pierwszemu akcjonariuszowi) i akcje takie zostałyby skradzione, to nawet dobra wiara nie konwalidowałaby takiego nabycia.

Wydrukowane ale jeszcze nie objęte akcje nie są de facto akcjami.

O ile dokumentami na okaziciela oraz dokumentami na zlecenie, przy zbyciu, rządzą mechanizmy prawa rzeczowego, o tyle przy dokumentach imiennych mechanizmem tym jest cesja (jeżeli dokument istnieje, musi jej towarzyszyć jego wydanie).

Przy akcjach imiennych stosujemy przepisy o cesji odpowiednio.

Akcji imiennej nie można nabyć od osoby nieuprawnionej. Przy cesji nie możemy powołać się na wyjątek od zasady „nemo plus iuris...”

Zasada swobodnego obrotu akcjami.

KSH jako zasadę naczelną wprowadza zasadę swobodnego obrotu akcjami. Uważa się, że jej genezą jest fakt, iż spółka ma charakter ściśle kapitałowy, osoby akcjonariuszy są więc dla niej obojętne. Wyjątkowo tylko spółce może zależeć na tym, żeby pewne osoby pozostały, czy też stały się akcjonariuszami. Służą temu wyjątkowe uregulowania dotyczące ograniczenia swobody.

KSH wyraźnie mówi, że akcje są zbywalne (art. 337 KSH)

Swoboda rozporządzania, obrotu akcjami dotyczy też praw cząstkowych (praw majątkowych, które wyłaniają się z papieru wartościowego macierzystego) o charakterze majątkowym.

Akcjonariusz może rozporządzić osobno prawem poboru, prawem do dywidendy czy prawem do udziału w kwocie likwidacyjnej.

Istnieje zakaz odrębnego samoistnego obrotu prawami korporacyjnymi. Nie można „zbyć” prawa do głosu czy prawa do udziału w walnym zgromadzeniu, nie rozporządzając akcją.

KSH pozwala czasami na ustanowienie pełnomocnictwa do wykonywania praw korporacyjnych. Używa on przy tym różnych pojęć np. „prawo do wykonywania prawa głosu”, „przyznanie prawa głosu”.

Ograniczenia zasady swobodnego obrotu akcjami

Genezą tych rozwiązań jest sytuacja, w której spółce zależy na pozyskaniu lub utrzymaniu pewnych akcjonariuszy. Ograniczenia te podyktowane są również obawami przed tzw. wrogim przejęciem akcji. Tzw. wrogie przejęcie to przejęcie, którego celem jest wyeliminowanie konkurencji z rynku lub redukcja jej wpływów. Nie można kwalifikować takiego zachowania jako czynu nieuczciwej konkurencji, byłoby to sprzeczne ze zbywalnością akcji, z prawem akcjonariusza do swobodnego obrotu akcjami.

Nie jest to instytucja swobodna. Mogą istnieć tylko takie ograniczenia, na jakie zezwala KSH. Grupy ograniczeń:

1. ograniczenia wynikające z samego Kodeksu Spółek Handlowych

2. ograniczenia wynikające z mocy statutu

3. ograniczenia wynikające z mocy umowy między akcjonariuszami

Skutki ograniczenia zależą od źródła zakazu (ograniczenia)

ad. 1.

KSH dotyczy tylko dwóch grup akcji: akcji aportowych, akcji obciążonych. Nie ma innych ograniczeń.

W przypadku akcji aportowych ograniczenia polegają na czasowym zakazie zbycia lub ustanowienia prawa zastawu. Czasowy zakaz zbycia do momentu zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za ten rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie akcji aportami.

Ograniczenia dotyczące akcji obciążonej.

KSH przewiduje uzależnienie przejścia własności akcji obciążonych od zgody spółki. Z innego przepisu wynika, że spółka może odmówić zgody tylko z ważnych powodów i bez obowiązku wskazania innego nabywcy. Istnieje możliwość roszczenia cywilno-prawnego w razie gdyby, zdaniem akcjonariusza, odmowa zgody nie była podyktowana ważnymi powodami.

ad.2.

Art. 337 § 2 KSH stanowi, że statut może uzależnić rozporządzanie akcjami imiennymi od zgody spółki lub w inny sposób ograniczyć możliwość rozporządzania akcjami imiennymi.

Ograniczenia statutowe mogą dotyczyć wyłącznie akcji imiennych (wszelkich akcji imiennych).

Akcje imienne, co do których statut zawiera ograniczenia obrotu, nazywa się akcjami winkulowanymi. Nie jest możliwe wyłączenie rozporządzenia (nawet czasowo).

Uzależnienie od zgody oznacza, iż umowa, która została zawarta bez zgody stosownego organu spółki akcyjnej, jest kulejaca. KSH wymaga, by zgoda ta została wyrażona w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Zgoda może być wyrażona przed, po i w trakcie rozporządzenia.

Spółka ma obowiązek wskazać innego nabywcę w przypadku, gdy nie wyraża zgody.

Statut nie musi przewidywać a priori powodów odmowy udzielenia zgody.

W praktyce obrotu inne ograniczenia mogą polegać na tym, iż statut przewiduje, że nabywca powinien spełniać pewne kryteria np. posiadanie kwalifikacji zawodowych, odpowiedniego obywatelstwa, statusu finansowego. Ograniczenie to może również polegać na zakazie zbywania akcji na rzecz pewnego kręgu nabywców np. osób reprezentujących interesy konkurencyjne (akcjonariuszy spółki konkurencyjnej). Jest to głównie efekt reguł wypracowanych przez praktykę obrotu.

Kryteria te nie mogą być sprzeczne z ogólnie obowiązującymi przepisami. Nie mogły być one podstawą dyskryminacji rasowej, religijnej itp. Rozstrzyga cel i przedmiot działalności spółki. Statut może, co do akcji imiennych, przewidywać prawo pierwszeństwa ich nabycia przez dotychczasowych akcjonariuszy. Możemy powiedzieć, iż jest to umowne prawo pierwokupu. Nie jest ono tożsame z prawem poboru.

ad. 3.

Ograniczenia te, wyjątkowo, mogą dotyczyć wszelkich akcji. Zarówno akcji imiennych, jak i na okaziciela. Jest to jedyny taki wypadek.

Dopuszczalność takich umów wynika wyraźnie z art. 338 KSH, który dopuszcza umowy między akcjonariuszami ograniczające na określony czas rozporządzanie akcją lub częścią ułamkową akcji.

A contrario niedopuszczalne jest ograniczenie polegające na bezterminowym zakazie rozporządzania akcją. Ograniczenie takie nie może zostać ustanowione na czas dłuższy niż 5 lat od zawarcia umowy.

Akcje co do których zawarto umowę między akcjonariuszami nazywa się w obrocie akcjami zasyndykowanymi.

Zakazowi wynikającemu z umowy towarzyszy oddanie akcji na przechowanie osobie trzeciej. Zabezpiecza to wykonanie umowy.

W obrocie publicznym również możliwe jest zawieranie takich umów (zasyndykowanie akcji). Ich przedmiotem mogą być wówczas imienne świadectwa depozytowe, umożliwiające wykonywanie praw korporacyjnych.

Skutki przekroczenia ograniczeń.

Gradacja skutków odpowiada ważności źródeł zakazu.

Zbycie wbrew ograniczeniom wynikającym z mocy ustawy jest nieważne. Obrót wbrew ograniczeniom wynikającym z KSH oznacza, że umowa taka jest bezwzględnie nieważna. Tak daleko idący skutek chroni interesy spółki.

W przypadku ograniczeń wynikających ze statutu czynność wbrew tym ograniczeniom jest ważna pomiędzy stronami tej umowy, natomiast jest ona bezskuteczna wobec spółki. Nabywca nie stanie się akcjonariuszem tej spółki, zaś spółka odmówi jego wpisania do księgi akcyjnej.

Stan taki nie musi trwać w nieskończoność, jeżeli ograniczenie polegało na wymogu udzielenia zgody, to w razie udzielenia tej zgody czynność się naturalnie konwaliduje.

W przypadku pozostałych ograniczeń (prawo pierwokupu, kwalifikacje) czynność taka będzie ostatecznie bezskuteczna wobec spółki. Nabywca nie będzie uważany za akcjonariusza wobec spółki.

Ograniczenia wynikające z umowy między akcjonariuszami.

Rozporządzenie wbrew umowie jest i ważne i skuteczne wobec spółki.

Jest to jednak niewykonanie zobowiązania, co w myśl art. 471 KC powoduje powstanie roszczenia odszkodowawczego. Skutkiem negatywnym będzie zatem kontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza (w relacji inter partes - między stronami tej umowy).

SPOSOBY ZBYCIA AKCJI

1. Zbycie zmaterializowanych akcji imiennych.

Zbycie zgodnie z zasadami ogólnymi, przez umowę podobną do przelewu, której ma towarzyszyć wydanie dokumentu (czynność prawna realna).

Co oznacza to, iż zbyciem tego typu akcji rządzi mechanizm cesji?

Przede wszystkim ujawnia się tutaj kauzalność cesji. Spółka akcyjna będzie miała te same zarzuty przeciwko zbywcy, które miała przeciwko nabywcy.

KSH mówi, iż przeniesienie odbywa się poprzez pisemne oświadczenie bądź na samej akcji, bądź na innym dokumencie, ale zawsze wymaga przeniesienia posiadania akcji (art. 339 KSH)

Nie wystarczy sam podpis (przelew nie jest indosem).

Zbywanie zmaterializowanych akcji na okaziciela.

Należy odnieść się do przepisów ogólnych kodeksu cywilnego do art. 921⁶ do 921¹⁶ co oznacza, że akcja taka zbywana jest poprzez jej wydanie (jak wszystkich papierów wartościowych na okaziciela), a więc poprzez przeniesienie własności dokumentu. Natomiast zupełnie inne reguły rządzą zbyciem akcji zdematerializowanych w publicznym obrocie, które dodajmy, są akcjami na okaziciela, ponieważ w publicznym obrocie akcje muszą być zbywane w sposób łatwy, bez ograniczeń.. Przypomnijmy, jak zawsze w publicznym obrocie zbycie papierów zdematerializowanych a w szczególności akcji odbywa się za pośrednictwem maklera (mamy obowiązkowe pośrednictwo maklerskie), zatem stroną transakcji giełdowej może być tylko makler, który działa w imieniu własnym i na rachunek właściciela akcji tj. konstrukcja, którą w prawie cywilnym określamy jako zastępstwo pośrednie. Określenie „na rachunek właściciela” oznacza obowiązek rozliczenia, a więc przeniesienia tych praw, które makler nabył w wyniku transakcji giełdowej lub też sumy pieniężnej, jeżeli było to zlecenie sprzedaży akcji. Ustawa o publicznym obrocie wprost odsyła w art. 34 do kodeksu cywilnego i umowy komisu (kiedyś to doktryna tworzyła konstrukcje, a obecnie ustawa odsyła wprost). Taką transakcję giełdową, o której mówimy, określa się jako quasi realną, ponieważ oprócz konsensusu, porozumienia samego aktu zawarcia umowy, oświadczeń woli na przeniesienie praw, konieczny jest akt przeksięgowania, a więc należy przeksięgować odpowiednią ilość akcji z rachunku papierów wartościowych zbywcy na rzecz rachunku papierów wartościowych nabywcy. Jest to umowa quasi realna, ponieważ nie ma w tym wypadku wydania, bo nie ma czego wydawać, nie ma materialnego dokumentu a jakby odpowiednikiem wydania dokumentu w obrocie publicznym zdematerializowanym jest akt przeksięgowania, coś co występuje jeszcze obok oświadczeń woli i ma charakter konstytutywny dla umowy, dla przejścia praw, a zatem przeksięgowanie decyduje dopiero o przejściu praw. Co ciekawe, ustawa o publicznym obrocie dopuszcza także obrót prywatny papierami wartościowymi, akcjami dopuszczonymi do publicznego obrotu (kiedyś to było sporne, nie wiadomo było, co z takimi papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu począć, jeśli osoby fizyczne chcą między sobą zbyć te papiery). Skoro dopuszczono w tych wypadkach obrót prywatny papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, to trzeba sobie poradzić z dwiema sprawami:

Jak ta czynność prawna ma zostać zawarta, gdy papiery są już zdematerializowane (jest to proces nieodwracalny). Ustawa stanowi przede wszystkim, że zbędne jest pośrednictwo maklerskie (to jest jakby skutek faktu, że dopuszcza się, uznaje obrót prywatny), co oznacza w tej sytuacji, że strony osobiście, bezpośrednio mogą zawrzeć umowę między sobą. To jest następstwo faktu, że mamy do czynienia z obrotem prywatnym. Akt nadania dokumentu ponieważ jest on zdematerializowany zastępuje coś, co nazywa się w doktrynie prawa cywilnego jako wydanie konstrukcyjne. Chodzi tutaj o odniesienie do art. 350 kc, który dotyczy przeniesienia posiadania, czyli wydania rzeczy. Chodzi o sytuację, gdy rzecz znajduje się w dzierżeniu osoby trzeciej, np. u przechowawcy. W takiej sytuacji strony mogą przenieść posiadanie poprzez umowę między sobą i powiadomienie tej osoby trzeciej tj. dzierżyciela rzeczy. Konkluzja - zbycie następuje poprzez umowę między stronami i wydanie konstrukcyjne tzn. stosujemy art. 350 kc, a więc należy powiadomić biuro maklerskie, w którym są zdeponowane papiery.

Akcja, jako przedmiot zastawu - kodeks spółek handlowych nie zawiera przepisów dotyczących ustanowienia zastawu na akcjach, zatem stosujemy przepisy kodeksu cywilnego o zastawie na prawach art. 327 i n.

To jest dosyć trudna materia w prawie rzeczowym. Jak wygląda zastaw na akcjach imiennych i na okaziciela? Przede wszystkim musimy stosować przepis kodeksu cywilnego, który zastrzega formę szczególną na wszelkich zastawach. Jest to forma pisemna z datą pewną. W praktyce spółki akcyjne stosują najczęściej formę pisemną z datą notarialnie poświadczoną. Oczywiście ad solemnitatem czyli pod rygorem nieważności. Do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. Proszę zwrócić uwagę że stosuje się odpowiednio. Zawsze trzeba zobaczyć jak przenosi się prawo, które ma być obciążone. W naszym przypadku są to prawa wynikające z akcji imiennych lub na okaziciela. Stosuje się tutaj przepisy przelewu, cesji np. do przeniesienia akcji imiennych stosujemy odpowiednio przepisy o cesji a co do cesji stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie więc są to konstrukcje dosyć subtelne. Należy podkreślić, że przy zastawie na prawach, nie dochodzi do przeniesienia prawa na rzecz wierzyciela czyli zastawnika. Prawo zawsze pozostaje przy dłużniku czyli zastawcy. Istotą zastawu jest możliwość zaspokojenia się z rzeczy czy prawa, które jest przedmiotem zastawu jeśli wierzytelność nie zostanie w terminie spełniona. Zaspokojenie może nastąpić na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Reasumując należy powiedzieć, że umowa zastawnicza przypominająca cesję /na pewno nie będąca cesją/ w formie pisemnej z datą pewną ma cechy przelewu wierzytelności /niektóre cechy/ np. kwestia zarzutów - spółka będzie miała takie zarzuty wobec zastawnika jakie ma przeciwko zastawcy /może to dotyczyć np. dywidendy/. Jak przy przeniesieniu prawa dla ustanowienia zastawu konieczne będzie wydanie akcji, czyli również jest to czynność prawna realna /zastawnik ma rzecz przechowywać jak zastawca a nie może z niej korzystać a tym bardziej nie staje się jej właścicielem/. Ustanowienia zastawu na akcjach na okaziciela materialnych jest proste bo sposobem przeniesienia jest wydanie rzeczy.

WEKSEL

Powstanie weksla łączy się działalnością banków włoskich w XII w./jest to czas odrębnych republik miejskich z których każda była niezależna i biła odrębne pieniądze/. Zalążkiem weksla był list wymienny, który został wystawiony np. przez bankiera florenckiego z poleceniem zapłaty do innego bankiera np. weneckiego równowartości sumy pieniędzy jaką kupiec wpłacił w tym pierwszym banku. Stopniowo weksle zaczęli wystawiać kupcy. To wszystko działo się jako prawo zwyczajowe. Tworzyło się w wyniku praktyki obrotu, wystawiali weksle bo nie mięli pieniędzy w chwili zawierania umowy /transakcji/. Stopniowo oprócz funkcji wymiennej pojawiła się funkcja kredytowa weksla. Funkcja obiegowa pojawia się gdy uprawniony zaczyna zbywać weksel na rzecz innych osób za pomocą indosu. Najwcześniej akt prawny odnoszący się wprost do weksli powstał we Francji w 1673 r. W XIX w. można mówić o systemach prawa wekslowego. Systemy francuski i niemiecki wykazywały duże podobieństwa. System angloamerykański różnił się. Obecnie nadal system angloamerykański, dużo bardziej sformalizowany jest odmienny od systemu kontynentalnego. Nastąpiła unifikacja systemu kontynentalnego prawa wekslowego w 1930 r. Trzy konwencje genewskie stanowiły kompromis między tymi systemami ze wskazaniem na system niemiecki. 1 - jednolita ustawa o wekslach trasowanych i własnych, 2 - wskazuje na zasady kolizji ustawodawstw wewnętrznych /ustanowiła zasadę że nie wolno uzależniać ważności zobowiązań wekslowych od uiszczenia opłat wekslowych czy też skarbowych - jeśli jest nienależycie opłacony to trzeba dopłacić bo inaczej pojawi się odpowiedzialność karno-skarbowa ale nie wpłynie to na weksel/. Polska podpisała i ratyfikowała wszystkie trzy konwencje. Owocem jest prawo wekslowe z 1936 r.

Podstawowy podział weksli /inne klasyfikacje nie mają bezpośredniego wpływu na zobowiązanie wekslowe. Mogą mieć znaczenie przy ewentualnym dyskontowaniu weksli. Dyskontowanie jest to możliwość przeniesienia weksla na bank przed terminem płatności a bank płaci kwotę wekslową potrąconą o tzw. dyskonto. Posiadacz weksla może: oczekiwać na nadejście terminu płatności i inkasować go, może weksel indosować na osobę trzecią, dyskontować w banku. Banki nie mają obowiązku przyjmowania do dyskonta. Warunki na jakich banki przyjmują do dyskonta muszą zapewnić realizację weksla. Banki dyskontują raczej weksle towarowe a nie finansowe/. Mogą być weksle kaucyjne i gwarancyjne. Służą one zabezpieczeniu jakiejś wierzytelności. Wysokość tej sumy może nie być do końca stronom znana.

1. Własne - to rodzaj skryptu dłużnego. Weksel sprowadza się tu do wierzytelności. To wierzytelność między wystawcą weksla a remitentem.

2. Trasowane - to wyspecjalizowana odmiana przekazu.

wystawca

stosunek pokrycia stosunek waluty - „waluta” synonim świadczenia wzajemnego

trasat stosunek zapłaty remitent /pierwszy wierzyciel wekslowy/

Wystawca poleca zapłatę sumy pieniężnej trasatowi, który ma płacić na rzecz remitenta. Trasat powinien dokonać akceptu weksla - wtedy dopiero staje się dłużnikiem wekslowym. Akcept musi być dokonany technicznie na wekslu. Dopóki trasat nie zaakceptuje weksla nie jest dłużnikiem wekslowym. Odpowiedzialność wystawcy nie znika, pojawia się po prostu jeszcze jeden dłużnik wekslowy. Z jednego weksla może być zobowiązanych bardzo wiele osób. Jeżeli remitent indosuje weksel dołącza tym samym do grona dłużników a wierzycielem uprawnionym jest ostatni indosatariusz. Przyczynami wystawienia weksla są: umowa sprzedaży /weksel towarowy/ i pożyczka /weksel finansowy/. Żaden z tych stosunków nie ma wpływu na zobowiązanie wekslowe.

Cechy weksli:

• jest to papier wartościowy na zlecenie a więc przenoszalny przez indos /uwagi jak przy papierach wartościowych na zlecenie/. Weksel jest takim papierem wartościowym z mocy ustawy /bez osobnej wzmianki jest przenoszalny przez indos/

• nigdy nie jest na okaziciela - remitent /osoba uprawniona czyli pierwszy wierzyciel/ musi być w treści weksla oznaczony /weksel in blanco to jest coś co dopiero może stać się wekslem/. Indos może być na okaziciela.

Surowość zobowiązania wekslowego.

Każde zobowiązanie wekslowe jest surowe. Obligatio stricti iuris. Chodzi o surowość zobowiązania pod względem formalnym i materialnym. Celem jest umożliwienie obiegowości weksla.

1. Surowość w sensie formalnym - weksel musi zawierać wszystkie konieczne części składowe weksla wskazane w przepisie art. 1 prawa wekslowego, aby powstało ważne zobowiązanie wekslowe. Cechę tę określa się jako skrypturalność zobowiązania wekslowego. Części składowe bardzo często określa się jako rekwizyty wekslowe. W odróżnieniu od akcji weksel jest papierem wartościowym konstytutywnym. Wszystkie rekwizyty muszą być wyrażone w dokumencie /na piśmie/

• krótkie terminy przedstawienia do zapłaty

• krótkie i precyzyjne terminy do złożenia tzw. protestu. Nie może być on złożony ani wcześniej ani później niż to stanowią przepisy.

• protest jest zawsze aktem publicznym, dokonywany przez np. notariusza lub urząd pocztowy w sytuacji w której dłużnik główny nie płaci, odmawia przyjęcia, jest w stanie upadłości itp. Pojawia się po to, by mogła się zaktualizować odpowiedzialność tych dłużników, których określiliśmy jako subsydiarnych. Jest to przesłanek, warunek tzw. poszukiwania zwrotnego regresu wekslowego /jest to odpowiedzialność dłużników subsydiarnych, pozostałych/. Kiedy wierzyciel nie płaci należy oprotestować weksel. Protest pojawia się dopiero na etapie regresu, nie wcześniej. Ostatni indosatariusz może zwracać się przeciwko wszystkim swoim poprzednikom, indotantom poprzedzającym po to by poszukiwać realizacji weksla

• szybkość i surowość postępowania nakazowego - sumy wekslowej dochodzi się w postępowaniu nakazowym. Jest to postępowanie prostsze niż normalne postępowanie rozpoznawcze.

2. Surowość w sensie materialnym

• o treści zobowiązania wekslowego decyduje treść dokumentu. Cała treść zobowiązania wekslowego musi być wyrażona w dokumencie. Nie ma tu miejsca na prowadzenie dowodu ponad osnowę dokumentu.

• przyjmuje się wyłącznie wykładnię typową, przyjętą w obrocie /typowe znaczenie zwrotów jakich używa się w obrocie wekslowym/. Nie można w tym wypadku stosować art. 65 kc /intencja stron ma w tym wypadku drugorzędne znaczenie/.Wszystko to służy temu by weksel mógł być papierem obiegowym. Każdy kolejny nabywca będzie się opierał na treści weksla, nie ma on możliwości weryfikacji tej treści

• zarzuty dłużników wekslowych jakie mogą oni podnosić wobec wierzycieli wekslowych są bardzo ograniczone

• odpowiedzialność solidarna dłużników wekslowych /art. 47 prawa wekslowego/. Solidarność bierna dłużników to przywilej dla wierzyciela, wybiera on dłużnika od którego może dochodzić nawet całości wierzytelności. Solidarność nie pozostaje w sprzeczności z występowaniem na wekslu dłużnika głównego i dłużników subsydiarnych. Wszyscy oni odpowiadają solidarnie, pod warunkiem, że ich odpowiedzialność się zaktualizowała. Odpowiedzialność dłużników subsydiarnych aktualizuje się później /po proteście, gdy dłużnik główny nie realizuje zobowiązania wekslowego/. Istotę solidarności biernej wyjaśnia art. 366 kc. Wierzyciel nie musi respektować porządku zobowiązywania się.

• fakt iż mamy do czynienia z wekslem ważnym formalnie nie oznacza automatycznie iż powstało ważne zobowiązanie każdej z osób której podpis widnieje na wekslu. Weksel jest ważny formalnie, kiedy ma wszystkie rekwizyty. Może się natomiast okazać, że osoba która złożyła swój podpis na wekslu nie ma zdolności wekslowej /jest to odpowiednik zdolności prawnej/. Kiedy sąd stwierdzi, że weksel jest ważny w sensie formalnym, wyda nakaz zapłaty (w postępowaniu nakazowym analizuje się przede wszystkim ważność formalną weksla). Ewentualne zarzuty dotyczące nieważności pewnego zobowiązania wekslowego (np. wystawca nie miał zdolności wekslowej) mogą się pojawiać dopiero w zarzutach od nakazu zapłaty. Dopiero wtedy sąd bada te okoliczności.

• zobowiązanie wekslowe określa się jako samodzielne i abstrakcyjne. Samodzielne, ponieważ reprezentuje ono niezależny byt prawny od zobowiązania, które stanowiło przyczynę wystawienia weksla. Art. 506 § 2 kc dotyczy instytucji nowacji (jest to jeden ze sposobów wygaśnięcia zobowiązania, który ma miejsce wówczas, gdy w celu umorzenia pierwotnego zobowiązania strony zawierają nowe). Powstaje pytanie, czy wręczenie weksla, które jest zobowiązaniem w sensie cywilno-prawnym ma miejsce w celu umorzenia pierwotnego zobowiązania? Odpowiedź jest negatywna. Art. 506 § 2 kc, który jest przepisem dyspozytywnym, choć strony rzadko z tego korzystają, mówi iż wręczenie weksla nie stanowi nowacji (pierwotne zobowiązanie nie wygasa). Mamy dwa byty prawne istniejące równolegle. Losy obu tych zobowiązań mogą być różne. Zobowiązanie kauzalne pozostaje przy sprzedawcy a wierzytelność wekslowa trafia do osoby trzeciej. Między tymi niezależnymi bytami prawnymi istnieje pewne powiązanie. Zapłata zobowiązania wekslowego umarza dług ze stosunku kauzalnego. Czy zapłata ze stosunku kauzalnego przekreśla zobowiązanie wekslowe? Odpowiedź jest negatywna. Sama zapłata ze stosunku pożyczki czy stosunku sprzedaży nie umorzy automatycznie zobowiązania wekslowego. Jeśli ktoś wręczył weksel i płaci pożyczkę lub cenę sprzedaży powinien zadbać o zwrot weksla. Jeżeli tego nie zrobi, zobowiązanie nadal się utrzyma. Chodzi tu o dokument, dłużnik świadczy i należy wówczas pozbawić papier wartościowy cech ważności, tylko wtedy zobowiązanie to zniknie.

• zobowiązanie wekslowe abstrakcyjne:

Nieważność lub brak stosunku kauzalnego nie mają wpływu na formalną ważność zobowiązania wekslowego. O abstrakcyjności weksla świadczy też ograniczenie zarzutów, jakimi dłużnik może się bronić wobec wierzyciela wekslowego.

Na jednej linii abstrakcyjność zobowiązania wekslowego jest osłabiona. Jest to relacja między wystawcą a pierwszym wierzycielem wekslowym (remitentem). Ciężar dowodu spoczywa na wystawcy, lecz może on zgłosić przeciwko pierwszemu wierzycielowi zarzuty oparte na stosunkach kauzalnych (stosunkach osobistych z wierzycielem, pozawekslowych). Nawet jednak w tym wypadku abstrakcyjność utrzymuje się ponieważ nakaz zapłaty zostanie wydany, a tylko to iż weksel znajduje się w rękach pierwszego wierzyciela umożliwi zarzuty od tego nakazu oparte na stsounkach osobistych, stosunkach kauzalnych. Zarzuty wobec pierwszego wierzyciela są możliwe dlatego, że weksel nie zaczął jeszcze pełnić funkcji obiegowej. Wierzyciel wie jaka jest treść stosunków kauzalnych, zna swoje relacje z dłużnikiem dlatego prawo dopuszcza tutaj zarzuty wychodzące poza zobowiązanie wekslowe. Weksel ostatecznie uabstrakcyjnia się kiedy jest puszczony w obieg /kiedy remitent położy na wekslu indos/.

• samodzielność zobowiązań poszczególnych osób podpisanych na wekslu.

Odpowiedzialność każdej z osób podpisanych na wekslu jest niezależna od odpowiedzialności innych uczestników stosunku wekslowego. Każdy podpis ma samodzielne znaczenie. Może się zdarzyć tak, /jest to najbardziej widoczne przy awalu - poręczeniu wekslowym/ że nieważność, sfałszowanie podpisu dłużnika nie wpływa na ważność zobowiązania poręczyciela wekslowego. Awal w odróżnieniu od poręczenia z prawa powszechnego, także jest abstrakcyjny i podlega zasadzie samodzielności podpisu na wekslu. Zobowiązanie wekslowe jest równocześnie zobowiązaniem solidarnym. Solidarność jest rodzajem przywileju dla wierzyciela części sumy weksla.

POJĘCIE WEKSLA /ZBIORCZE/

Weksel to papier wartościowy posiadający części składowe przez prawo przepisane, w którym wystawca sam przyrzeka zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej /weksel własny/ lub poleca zapłatę osobie trzeciej /trasatowi/ jednocześnie przyjmując bezwarunkowo odpowiedzialność za zapłatę weksla. Synonimy: weksel własny = sola weksel, suchy weksel, prosty weksel. Sola - od tego iż weksel własny może być wystawiony tylko w jednym egzemplarzu. Weksel trasowany = weksel przekazowy, trata, weksel ciągniony /wystawca ciągnie weksel na jakiegoś trasata/

UCZESTNICY ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWEGO

Wystawca - inną pozycję ma wystawca weksla własnego - dłużnik główny a inną wystawca weksla trasowanego - dłużnik subsydiarny.

Trasat - inaczej przekazany. Staje się on akceptantem po złożeniu akceptu. Akcept musi wyrazić się w podpisie na wekslu. Jeżeli podpis trasata umieszczony jest na odwrotnej stronie weksla, a więc w miejscu przeznaczonym na indos, wymaga się wzmianki „przyjmuję”, „akceptuję” lub innej równorzędnej. Podpis musi pochodzić od trasata, podpis pochodzący od innej osoby /na przedniej stronie weksla, bez wzmianek/ będzie traktowany jako awal.

Remitent - pierwszy wierzyciel wekslowy. Może się on stać dłużnikiem wekslowym, jeżeli położy na wekslu indos.

Indosant - może nim być każdy kolejny wierzyciel wekslowy. Jest to osoba, która kładzie na wekslu indos. Zbywca weksla. Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta (inaczej nie będzie nieprzerwanego ciągu indosów). W obrocie wekslowym synonimem pojęcia „indosant” jest pojęcie „żyrant”.

Indos - na odwrocie weksla (na grzbiecie indosa) lecz również na przedłużku, alonżu (karcie dodatkowej dolepionej do weksla). Wobec niego weksel w pełni się uabstrakcyjnił.

Poręczyciel - inaczej awalista. Osoba, która, by stać się zobowiązana, musi złożyć swój podpis na wekslu. Jeżeli podpis nie jest umieszczony na wekslu, nie jest to awal (nie jest nim np. oddzielny dokument). Awalista musi napisać, za kogo poręczył, jeżeli tego nie uczynił, uważa się, że poręczył za wystawcę. Chodzi o poręczenie za zobowiązanie wekslowe konkretnej osoby, a nie za weksel. Jeżeli awalista wskaże osobę, która nie jest dłużnikiem wekslowym w konkretnym wekslu, poręczenie będzie nieważne. Awal w odróżnieniu od poręczenia klasycznego jest abstrakcyjny. Ważność zobowiązania awalisty nie zależy od ważności zobowiązania osoby, za którą poręczył. Kształt zobowiązania osoby, za którą poręczono wpłynie na zobowiązanie awalisty. Jeżeli ręczymy za dłużnika głównego, to będziemy odpowiadali bez konieczności protestu, ponieważ i akceptant jako dłużnik główny odpowiada bez konieczności złożenia protestu. Jeżeli był to akceptant, który przyjął weksel częściowo, to i awalista będzie odpowiadał w takim samym kształcie.

Interwenient - inaczej honorant lub wyręczyciel. Jest to osoba, która ma płacić w potrzebie (osoba, która ma nie dopuścić do aktualizacji odpowiedzialności dłużników subsydiarnych). Można wskazać osobę, tzw. interwenienta, który płacić ma wtedy, gdy nie płaci dłużnik główny. Nie zmienia to faktu, że wszyscy dłużnicy są nadal odpowiedzialni solidarnie. Do odpowiedzialności wyręczyciela nie wystarcza wskazanie jego osoby. Wyręczyciel musi złożyć na wekslu swój podpis. Prawo wskazania interwenienta mają wyłącznie dłużnicy subsydiarni.

Domicyliant - nie jest to strona, uczestnik zobowiązania wekslowego. Uczestniczy jednak w realizacji tego zobowiązania. Często występuje w praktyce. Jest to osoba, w której lokalu weksel ma być płatny. W praktyce domicyliantem jest bank. Ułatwia to realizację zobowiązania wekslowego. Dla istnienia domicylu konieczne jest jego oznaczenie na wekslu. Wymaga to tzw. klauzuli domicylu.

Rekwizyty wekslowe

Weksel własny. Weksel może być napisany na dowolnym papierze (niekoniecznie na formularzu urzędowym). Wszystkie podpisy muszą być własnoręczne. Weksel może być wystawiony w każdym języku, nie oznacza to jednak możliwości posługiwania się walutą obcą. Niedopuszczalne jest wystawienie weksla szyfrem. Musi to być język znany stronom stosunku wekslowego. Chronologia rekwizytów jest bez znaczenia.

Rekwizyty:

1. Oznaczenie miejsca i daty wystawienia weksla.

Data wystawienia ma ogromne znaczenie. Może decydować o tym, czy w chwili wystawienia weksla wystawca miał zdolność prawną (zdolność wekslową). Jest ona początkiem biegu wielu terminów w prawie wekslowym. Nie ma żadnego innego, pośredniego sposobu wskazania daty. Fałszywa data sama w sobie nie oznacza braku rekwizytu. Ustaliła się wykładnia, że data niemożliwa, np. data wystawienia późniejsza od daty płatności, weksel postdatowany uznawany jest za nieważny. Uważa się, że ustalenie daty w zasadzie nie nastąpiło. Możliwe jest pośrednie oznaczenie miejsca wystawienia. Jeżeli wyraźnie nie oznaczono miejsca wystawienia, za miejsce to uważa się miejsce podane obok nazwiska wystawcy. Jeżeli obok nazwiska wystawcy nie podano żadnego miejsca i nie zostało ono oznaczone nawet pośrednio, uważa się, iż brak jest rekwizytu i weksel jest formalnie nieważny.

2. Oznaczenie terminu płatności.

1. Weksel może być płatny w oznaczonym dniu (należy oznaczyć dzień, miesiąc i rok). Orzecznictwo SN stara się łagodzić ten rygoryzm i mówi, że gdyby brakowało roku w terminie płatności, to należy uważać, iż weksel płatny jest w roku wystawienia.

2. Weksel może być płatny za okazaniem. Kiedy wierzyciel wekslowy okaże weksel, dochodzi do jego wymagalności. Inaczej a vista.

3. Pewien czas po okazaniu. Na wekslu należy ten czas oznaczyć. Są przepisy dyscyplinujące wierzyciela. Jeżeli w ciągu roku od wystawienia weksla nie okaże go, traci prawo poszukiwania zwrotnego, w ślad za tym może pójść przedawnienie zobowiązania wekslowego.

4. Pewien czas po dacie (dacie wystawienia)

Brak oznaczenia terminu płatności oznacza, że weksel płatny jest za okazaniem.

Sformułowanie „za okazaniem” łączy się z wymagalnością i nie ma nic wspólnego z osobą uprawnioną. Wszelkie inne oznaczenia terminu płatności np. w postaci rozłożenia płatności na raty, będą oznaczały formalną nieważność weksla, wekslowi będzie brakowało rekwizytu.

3. Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy pieniężnej

Brzmi to „zapłacę za ten weksel”. Słowo „bezwarunkowe” ma znaczenie kluczowe. Gdyby na wekslu znalazł się jakikolwiek warunek, oznacza to, że weksel jest nieważny. Zobowiązanie wekslowe jest zobowiązaniem stricte pieniężnym. Gdyby na wekslu znalazło się przyrzeczenie wręczenia obligacji lub towaru, weksel jest automatycznie nieważny.

Dla oznaczenia sumy pieniężnej, co do której składa się przyrzeczenie zapłaty, wystarczy jej zapisanie literowo lub cyfrowo. Gdyby występowały różnice sumy po jej oznaczeniu dwoma sposobami, weksel jest ważny na sumę mniejszą. Oznaczenie sumy pieniężnej musi być ostateczne i jednoznaczne. Przepisów KC które dopuszczają klauzulę waloryzacyjną nie dopuszczamy w prawie wekslowym. Klauzula waloryzacyjna unieważni weksel.

Musi być to waluta polska, poza wyjątkami wynikającymi z prawa dewizowego, weksel wystawiony i płatny w Polsce może być wystawiony wyłącznie w walucie polskiej.

4. Nazwa „weksel” w tekście dokumentu ( w tym języku, w jakim go wystawiono).

Bez użycia tej nazwy w tekście, a nie w nagłówku, weksel jest formalnie nieważny. Użycie słowa „weksel” uświadamia wystawcy, że kreuje papier wartościowy, który jest zobowiązaniem surowym, który się uabstrakcyjnia. Nie jest konieczny dodatek: sola, suchy czy własny. Jest to dodatkowy opis. Charakter weksla wyniknie z jego treści.

5. Nazwisko remitenta

Weksel nigdy nie jest papierem na okaziciela i nie ma od tego wyjątków. Przy wystawieniu weksla należy oznaczyć remitenta, czyli pierwszego wierzyciela wekslowego. Przy wekslu własnym musi to być inna osoba niż wystawca, musi to być osoba trzecia.

6. Miejsce płatności weksla

Jest możliwe pośrednie oznaczenie miejsca płatności. Jeśli go bezpośrednio nie oznaczono, miejscem płatności będzie miejsce wystawienia.

7. Własnoręczny podpis wystawcy.

Bez własnoręcznego podpisu wystawcy nie ma zobowiązania wekslowego. Podpis wystawcy powinien być umieszczony co najmniej poniżej przyrzeczenia zapłaty. Wszelki dopiski „jako mąż”, „jako świadek”, „jako poręczyciel” unieważnią weksel, ponieważ tego rodzaju sformułowania oznaczają, że nie mamy do czynienia z wystawcą, brak jest podpisu wystawcy. Jeżeli wystawcą jest osoba prawna lub tzw. ułomna osoba prawna (jednostki organizacyjne, którym żaden przepis nie nadał osobowości prawnej, ale które mogą zaciągnąć zobowiązania i nabywać prawa, np. spółka jawna, komandytowa itd.) podpis wystawcy będzie składał się z kilku elementów.

Będzie to pełne brzmienie nazwy firmy, w takiej postaci, w jakiej wpisana jest ona do rejestru, przy czym praktyka uznaje, że drobne nieścisłości są dopuszczalne. Kolejny główny element to podpis lub podpisy w razie reprezentacji łącznej.

Prawo wekslowe nie reguluje kwestii podpisu własnoręcznego. Wiele orzeczeń mówiło, iż podpis może być również nieczytelny. Nie zgodziła się z tym doktryna. Prof. Szpunar uważał, iż podpis nie może być nieczytelny, musi mieć funkcję identyfikacyjną, musi umożliwiać rozpoznanie osoby podpisanej. Parafy, skróty podpisów są niewystarczające.

Podpis elektroniczny. Weksel nie jest zdematerializowany i nie jest to zwykła forma pisemna. Ustawa o podpisie elektronicznym nowelizuje art. 60 i 78 KC, co nie ma zastosowania w prawie wekslowym, ponieważ nie jest to zwykła forma pisemna, tylko szczególna postać skrypturalna dokumentu. Stąd de lege lata ustawa ta nie ma zastosowania do weksli. Weksel elektroniczny istnieje np. we Francji. Dla formalnej ważności weksla nie ma znaczenia ewentualne sfałszowanie podpisu. Jeżeli swym zewnętrznym wyglądem podpis przedstawia się jako własnoręczny podpis wystawcy, to nie uchybia to ważności formalnej weksla. Uznajemy, że mamy rekwizyt wekslowy. Dopiero w zarzutach można dowodzić, że podpis został sfałszowany.

Rekwizyty weksla trasowanego

1. Tak jak przy wekslu własnym.

2. Tak jak przy wekslu własnym.

3. Bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej.

Wskazana zostanie osoba, która ma zapłacić, a która wystawcą nie jest. Dopuszczalne są zwroty grzecznościowe, np. „zechce pan zapłacić”, najczęściej jest „zapłacicie za ten weksel” lub „zapłaci Pan/Pani za ten weksel”. Pozostałe zasady tak jak przy wekslu własnym

4. Tak jak przy wekslu własnym.

5. Wystawca może być tutaj remitentem. Poleca on zapłatę osobie trzeciej na swoją rzecz.

Wystawca dołączyłby do grona dłużników wekslowych, gdyby położył na wekslu indos jako remitent.

Przy wekslu trasowanym połączenie ról jest możliwe w znacznie szerszym zakresie. Nie jest możliwe, by trasat był remitentem.

Nazwisko trasata. Jego podpis jest zbędny dla formalnej ważności weksla trasowanego. Umieszcza się je u dołu weksla, po lewej stronie w formie adresu. Trasat musi mieć zdolność wekslową, zdolność do czynności wekslowych. Praktyka uznaje, iż ważne są tzw. weksle piwniczne, a więc takie, w których trasatem jest osoba nieistniejąca. Uważa się, że weksle piwniczne są ważne o tyle, o ile uzasadniają odpowiedzialność innych uczestników stosunku wekslowego.

Dla formalnej ważności wystarcza, by na pierwszy rzut oka oznaczenie trasata wyglądało jak oznaczenie osoby istniejącej.

6. Jeżeli bezpośrednio nie oznaczono miejsca płatności, to będzie nim miejsce obok nazwiska trasata.

7. Niezbędny dla formalnej ważności weksla, jedynie wymagany na tym wekslu

POJĘCIE OBLIGACJI

Definicja legalna: obligacja to papier wartościowy emitowany w serii (zarówno w obrocie publicznym jak i niepublicznym) w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. To spełnienie świadczenia określonego w treści obligacji (w warunkach emisji) nazywa się wykupem obligacji.

Weksel in blanco - nie jest to weksel sensu stricto jest to weksel niezupełny. Minimalne warunki to: w dokumencie podpis wystawcy, akceptanta lub poręczyciela, nie jest znana wola osoby podpisanej np. pusta kartka papieru na której jest podpis /chyba że uda mu się wykazać, że nie złożył tego podpisu w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego/. Jeżeli podpis został złożony na formularzu wekslowym to istnieje domniemanie, że został złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego i bardzo trudno to domniemanie obalić. Prof. Szpunar ciekawie przedstawia charakter prawny weksla in blanco. Zobowiązanie osoby podpisanej na takim dokumencie jest niejako warunkowe /jest to warunek zawieszający/ i wywołuje pewne skutki prawne z mocą wsteczną wówczas, gdy dokument ten zostanie wypełniony niesprzecznie z art. 1 i 2. Stopień niezupełności w wekslu in blanco może być różny. Najdalej idąca niezupełność polega na tym, że mamy tylko podpis. W praktyce najczęściej jest tak, że niezupełność dotyczy ostatecznej kwoty zobowiązania wekslowego. Strony najczęściej niezależnie od weksla in blanco zawierają porozumienie wekslowe /deklarację wekslową/. Z prawa wekslowego wynika, że porozumienie wekslowe może być też dorozumiane. SN jeśli nie ma wyraźnej deklaracji wekslowej to uważa się, że porozumienie opiewa na kwotę czy też zgodne jest z warunkami wierzytelności kauzalnej /ta która „spowodowała” wystawienie weksla/. Gdy weksle in blanco zostanie wypełniony niezgodnie z porozumieniem wekslowym /z deklaracją/ np. sytuacja: w deklaracji uzgodniono, że weksel ma być wypełniony na 10 tys. a weksel wypełniono na 100 tys. weksel jest ważny formalnie, nakaz zapłaty zostanie wydany. Kwestię ewentualnego zarzutu wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem wekslowym rozstrzyga art. 10 prawa wekslowego. Posiadacza prawny - ten kto ma legitymację formalną - ma ją ten, kto prawo swoje wykazuje nieprzerwanym ciągiem indosów. Legitymacji formalnej w tym znaczeniu nie posiada pierwotny wierzyciel. Art. 10 - jeśli weksel niezupełny w chwili wystawienia uzupełniono niezgodnie z zawartym porozumieniem nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do treści porozumienia. Jeśli weksel wypełniony niezgodnie z deklaracją zostanie puszczony w obieg, ale już jest w rękach osoby, która go nabyła na mocy indosu, czyli w rękach tzw. prawnego posiadacza to zarzut wypełnienia niezgodnie z deklaracją jest wobec niego nieskuteczny. Chyba, że nabył weksel w złej wierze lub przy rażącym niedbalstwie. Zarzut wypełnienia niezgodnie z deklaracją będzie skuteczny wobec pierwszego wierzyciela. Weksel in blanco to szczególny dokument. Gdy niewypełniony weksel /weksel niezupełny/ jest zbyty na rzecz osoby trzeciej w formie niewypełnionej, uważa się że nawet jeśli jest to zbycie przez indos to ma skutki cesji /zwykłego przelewu/. Nabywca niewypełnionego weksla jest w takiej samej sytuacji jak pierwszy wierzyciel.

18

---