Spis treści
Wstęp........................................................................................................................3
Rozdział I - Obligacje..............................................................................................4
Pojęcie obligacji.................................................................................................4
Cechy obligacji..................................................................................................4
Rodzaje obligacji...............................................................................................6
Obligacje państwowe (skarbowe)................................................................6
Obligacje samorządowe................................................................................8
Obligacje przedsiębiorstw............................................................................9
1.3.3.1 Rodzaje obligacji przedsiębiorstw............... ...................................10
Rodzaje obligacji ze względu na podmioty uprawnione do emisji obligacji.11
Obligacje wewnętrzne (krajowe) i zewnętrzne (zagraniczne).......................11
Oprocentowanie obligacji..............................................................................12
Krótko-, średnio- i długoterminowe obligacje...............................................12
Obligacje o niezmiennej treści oraz konwersyjne..........................................13
Obligacje imienne oraz wystawiane na okaziciela.........................................14
Obligacje o mniejszym, większym stopniu ryzyka oraz pozbawione ryzyka..14
Inne rodzaje obligacji........................................................................................15
Funkcje obligacji.....................................................................................................16
Funkcja pożyczkowa.........................................................................................16
Funkcja lokacyjna..............................................................................................17
Funkcja uniwersalna..........................................................................................17
Rozdział II - Akcje........................................................................................................19
2.1 Pojęcie akcji............................................................................................................19
2.2 Historia akcji...........................................................................................................20
Rodzaje akcji............................................................................................................21
Akcje imienne i na okaziciela..............................................................................22
Akcje zwykłe i uprzywilejowane.........................................................................22
Akcje użytkowe....................................................................................................25
Akcje gotówkowe i aportowe...............................................................................25
Akcje związane z obowiązkiem świadczeń.....................................................26
Uprawnienia akcjonariusza...................................................................................26
Wartość akcji.........................................................................................................29
Akcje na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie..................................31
Rozdział III - Weksel....................................................................................................32
Pojęcie weksla........................................................................................................32
Funkcje weksla.......................................................................................................35
Rodzaje weksla.......................................................................................................35
Weksel własny...................................................................................................36
Weksel trasowany..............................................................................................38
Rozdział IV - Czek........................................................................................................39
Pojęcie czeku............................................................................................................39
Funkcje czeku..........................................................................................................39
Rodzaje czeków.......................................................................................................41
Czeki imienne, na zlecenie i na okaziciela.........................................................41
Czeki gotówkowe i rozrachunkowe...................................................................42
Inne rodzaje czeków...........................................................................................42
Zakończenie.....................................................................................................................44
Bibliografia......................................................................................................................45
Wstęp
W niniejszej pracy przedstawiłem, fascynujący moim zdaniem temat, papiery wartościowe. Praca składa się z czterech rozdziałów, w których przedstawiłem akcje, obligacje, weksle oraz czeki.
Postarałem się w tej pracy przedstawić podstawowe pojęcia oraz zasady funkcjonowania wyżej wymienionych papierów wartościowych w oparciu o najaktualniejsze źródła prawa. Starałem się także wymienić tu poglądy jak największej liczby autorów, specjalistów w tej dziedzinie, bo jak i w innych tematach, także i w papierach wartościowych są różne kwestie sporne, różne poglądy i definicje na odpowiednie „zjawiska” np.: na weksel.
Zdecydowałem się na wybranie papierów wartościowych dlatego, bo moim zdaniem, bez nich nie jest możliwe istnienie i funkcjonowanie gospodarki rynkowej a chyba nawet i państwa. Jak przedstawiłem w tej pracy pierwowzory dzisiejszych papierów wartościowych powstały już w średniowieczu i w dużym stopniu dzięki nim (szczególnie akcjom) możliwe było finansowanie gigantycznych jak na tamte czasy ekspedycji badawczych. To głównie dzięki akcjom i obligacjom możliwe było powstanie gigantycznych spółek o wielomilionowych kapitałach i to dzięki nim możliwy był rozwój ekonomiczny do takiego stopnia jak widzimy dzisiaj (ponadnarodowe korporacje).
Rozdział I - Obligacje
Pojęcie obligacji
Definicja obligacji ( od łac. obligato - zobowiązanie) określa obligację, iż jest ona „papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia”.
Obligacja dla emitenta jest bardzo wygodną formą pożyczki, za pomocą której może zebrać znaczne kwoty kredytu, składających się z oszczędności wielu ludzi. Bardzo często emitent zaciąga kredyt u obligatariuszy na bardzo długi okres, przekraczający nawet znacznie okres, na jaki skłonne są udzielić specjalizujące się w dziedzinie kredytów inwestycyjnych banki.
Natomiast dla nabywcy obligacje stanowią pewną i bezpieczną formę lokowania kapitału, zapewniającą stabilny, z góry określony dochód, niezależnie od tego, czy otrzyma emitent jakieś korzyści z pożyczki, czy nie.
Obligacje należą do papierów wartościowych opiewających na wierzytelności. Natomiast wystawiane są one jako papiery wartościowe imienne lub jako papiery wartościowe na okaziciela.
Istnieje duża różnorodność form obligacji. Ta różnorodność form skierowana jest do odpowiedniego uwzględnienia interesów emitentów a także do podniesienia atrakcyjności tych walorów u potencjalnych obligatariuszy.
Cechy obligacji
Obligacja jak już wyżej wspomniano jest papierem wartościowym i ucieleśnia w sobie określone prawa majątkowe. Prawa majątkowe są tak ściśle z nią związane, że z prawnego punktu widzenia są jedynym skutecznym sposobem legitymacji uprawnionego. Niezbędnym warunkiem istnienia i wykonywania tych praw jest posiadanie obligacji.
Nabywcy mają możliwość przenoszenia obligacji, jako papieru wartościowego na inne podmioty, a przeniesienie tych praw jest równoznaczne z przeniesieniem własności papieru wartościowego jakim jest obligacja. W razie utraty obligacji, realizacja praw w niej ucieleśnionych wymaga umorzenia tego dokumentu. Posiadanie obligacji uprawnia do rozporządzania prawami w niej ucieleśnionymi, a niezbędną przesłanką dla realizacji tych praw jest przedłożenie obligacji emitentowi w określonym czasie. Wówczas, gdy emitent spełnia świadczenie wynikające z obligacji do rąk obligatariusza, jest on zwolniony z zobowiązania, chyba, że działał w złej wierze.
Zupełnie inaczej rzecz się ma z obligacjami dopuszczonymi do obrotu publicznego, ponieważ nie mają one formy dokumentu i można by powiedzieć występują w postaci zdematerializowanej. Prawa z takich obligacji przysługują osobie posiadającej rachunek papierów wartościowych, a powstają z chwilą ich zapisania po raz pierwszy na takim rachunku, także umowa, która zobowiązuje do przeniesienia tych obligacji, przenosi je z chwilą zapisu na danym rachunku . Domy maklerskie oraz niektóre banki prowadzą rachunki papierów wartościowych. A wtórny obrót obligacjami odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich oraz banków prowadzących działalność maklerską na giełdowym i pozagiełdowym rynku maklerskim.
Obligacje emitowane są w seriach. Seria papierów wartościowych - papiery wartościowe reprezentujące prawa majątkowe, emitowane w serii, podzielone są na określoną liczbę równych jednostek; obligacje tej samej emisji dają obligatariuszom jednakowe uprawnienia wynikające z obligacji. Z tego wynika, że poszczególne obligacje nie mogą być wewnętrznie dzielone na części, gdyż zostałyby naruszone prawa obligatariuszy, ale można dokonać takiego podziału, gdy obejmuje wszystkie obligacje w danej serii.
Emitent jest dłużnikiem, a obligatariusz wierzycielem i aż do wykonania zobowiązań wynikających z obligacji zachodzi między nimi tożsamość personalna i ciągłość czasowa i emitent nie może przerzucić wykonania tych zobowiązań na inny podmiot, za wyjątkiem, który stanowi, że w przypadku zniesienia lub podziału jednostki samorządu terytorialnego, będącej emitentem obligacji, odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z emisji obligacji ponoszą solidarnie jednostki samorządu terytorialnego, które przejęły jej majątek.
Ze stosunku wierzytelności i długu wynika, że obligacje są dłużnymi papierami wartościowymi, a wierzytelność ta może mieć charakter pieniężny, niepieniężny i mieszany. Świadczeniem głównym jest obowiązek wykupu przez emitenta w określonym terminie obligacji, a świadczeniem ubocznym - zapłata oprocentowania.
W wierzytelnościach niepieniężnych emitent zobowiązuje się do spełnienia majątkowego świadczenia niepieniężnego tzn. obligatariusz ma prawo uzyskania określonego dobra niepieniężnego, a w obligacjach mieszanych występują wierzytelności pieniężne i niepieniężne. Lecz w każdym z tych przypadków obligacja musi zawierać określenie jej wartości nominalnej.
Gdyby emitent nie spełnił swoich zobowiązań, obligatariusz ma prawo do zaspokojenia swego roszczenia na drodze przymusowej z majątku emitenta, a gdy są to obligacje zabezpieczone, w zależności od formy zastosowanego zabezpieczenia, także od innych podmiotów lub z określonych rzeczy.
Rodzaje obligacji
1.3.1 Obligacje państwowe (skarbowe)
Obligacje skarbowe są unormowane ustawą z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych i określają obligację skarbową jako „papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek.
Skarb Państwa stwierdza w obligacji, że jest dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia. Dodatkowo Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem za spełnienie tego świadczenia.
Wielkość emisji obligacji skarbowych jest ograniczona ogólnym limitem zadłużenia. Określony on jest w ustawie budżetowej.
Obligacje skarbowe sprzedawane są na rynku pierwotnym wg wartości nominalnej, z dyskontem oraz powyżej wartości nominalnej, która wykupywana jest po upływie określonego terminu, który musi być nie krótszy niż rok.
Dzięki emisji obligacji finansowana jest znaczna część deficytu budżetowego, co pozwala do nie uciekania się do niepopularnych wśród społeczeństwa wzrostu podatków. Ale polityka taka musi być prowadzona rozsądnie, przy zachowaniu w rozsądnych granicach skali deficytu budżetowego nie wywierającego wpływu na wzrost inflacji oraz nie powodującego nadmiernie wysokiego długu publicznego, ponieważ może to doprowadzić do tzw. „pułapki zadłużeniowej”.
Monopolistą w emisji obligacji jest Minister Finansów. W drodze rozporządzenia określa on warunki ich emitowania, a także wydaje list emisyjny. W liście emisyjnym szczegółowo określa się:
datę emisji
powołanie podstawy prawnej emisji
wartość nominalną emisji
cenę sprzedaży
stopę procentową lub sposób jej obliczania
określenie sposobu, miejsca i terminów wypłaty należności głównej oraz należności ubocznych
datę, od której nalicza się oprocentowanie
termin wykupu oraz zastrzeżenia w przedmiocie możliwości wcześniejszego wykupu.
Warunkiem dojście emisji do skutku jest podanie do wiadomości publicznej listu emisyjnego.
Wg terminu wykupu obligacje można podzielić na obligacje o rocznym, 2-letnim, 3-letnim, 5-letnim, 6-letnim, 10-letnim i 20-letnim terminie wykupu.
Obligacje skarbowe są emitowane wyłącznie na okaziciela i podlegają przepisom ustawy - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Występują one w postaci zdematerializowanej, w postaci elektronicznych zapisów komputerowych. Są zarejestrowane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych lub w NBP wg wyboru emitenta.
1.3.2 Obligacje samorządowe
Podstawą prawną do emisji obligacji samorządowych jest ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych. Deficyt budżetowy jednostki samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez tę jednostkę. Ta ustawa stanowi także o dopuszczalnym limicie zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego i tym samym wpływa na wielkość emisji.
Obligacje te są wykorzystywane także w celu pozyskania środków finansowych, które umożliwiłyby wcześniejszą realizację inwestycji infrastrukturalnych tzn. budowa dróg, modernizacja sieci wodociągowej itp. Temu podobne inwestycje pozwalają w przyszłości na wzrost dochodów budżetowych i spadek wydatków.
Wiarygodność obligacji samorządowych bywa różnorodna. Zależy to od stopnia zadłużenia danej społeczności a także od gwarancji zapewniających regulowania w terminie zobowiązań podjętych przez emitenta. Niektóre obligacje są zaopatrzone w gwarancję skarbu państwa, bankową a także gwarancję zastawu na nieruchomościach miejskich.
Są wypadki, że samorząd nie wywiązuje się w terminie od podjętych zobowiązań; wpływa to znacznie na spadek rynkowej wartości wyemitowanych obligacji.
Trochę szerzej rozpatrzymy tu jeszcze ograniczenia co do wielkości emisji obligacji: łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot, wynikających z udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez tę jednostkę, nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów tej jednostki samorządu terytorialnego; łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów danej jednostki w tym roku budżetowym.
Emisja obligacji samorządowych jest bardzo korzystnym zjawiskiem, szczególnie gdy pozwalają na wcześniejsze zrealizowanie inwestycji, które z kolei z pożytkiem służą społeczności, a także są źródłem dochodów i oszczędności wydatków, które pozwalają na wywiązanie się z zobowiązań, związanych z obligacjami.
1.3.3 Obligacje przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa emitując obligacje, pozyskują kredyt niezbędny do prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej. Ten sposób pozyskiwania kredytu jest zazwyczaj lepszy od kredytów bankowych lub emisji nowych akcji.
W porównaniu z długoterminowym kredytem bankowym emisja obligacji ma kilka niezaprzeczalnych zalet:
tym sposobem można zaciągnąć pożyczkę na długi okres z odłożonym w czasie momentem rozpoczęcia ich spłaty. Ten okres sięgać może 30-stu i więcej lat (np: w połowie 2000 r. Deutsche Telekom wprowadził obligacje 30-letnie), a banki nie są w stanie udzielać kredytów na tak długie okresy
drugą ważną zaletą jest, iż obligacje można zaoferować wielu jednocześnie wierzycielom i tym sposobem otrzymać o wiele większą kwotę pożyczki niż mógłby zaoferować to bank.
Także w porównaniu z dodatkową emisją akcji obligacje mają ważne zalety:
emisja obligacji nie wpływa na zmianę wielkości zysku przypadającego na jedną akcję, natomiast dodatkowa emisja akcji wpływa, przynajmniej przejściowo, i wpływa to na osłabienie rynkowej ceny jednej akcji danej spółki
odsetki płacone obligatariuszom wpływają obniżająco na podstawę wymiaru i tym samym na wielkość naliczanego podatku, natomiast dywidenda są wypłacane z zysku netto, po odliczeniu podatku dochodowego
obligacja nie uprawnia do decydowania w sprawach spółki i tym samym nie ogranicza dotychczasowych uprawnień akcjonariuszy
jeżeli odsetki płacone obligatariuszom są mniejsze od zysku osiągniętego od kredytu, to wówczas rośnie relacja zysku do kapitałów własnych spółki (tzw. efekt dźwigni finansowej) oraz zysk na jedną akcję.
1.3.3.1 Rodzaje obligacji przedsiębiorstw
Tych rodzaj jest dosyć dużo w szczególności pod względem korzyści przysługujących obligatariuszom. Są to obligacje:
udziałowe - upoważniają one obligatariusza do udziału w zyskach emitenta
z prawem pierwszeństwa - jest to prawo do objęcia w przyszłości akcji wypuszczonych przez emitenta obligacji
zwyczajne - (odsetkowe) - zawierają zobowiązanie emitenta tylko do zapłaty odsetek (niezależnie od wykupu długu)
zamienne - zamiast wykupu obligacji, posiadacz uprawniony jest do objęcia akcji z przyszłych emisji.
Najczęściej występują obligacje zwyczajne i zamienne.
Są jeszcze dwa rodzaje obligacji przedsiębiorstw: obligacja z prawem pierwszeństwa do nowej emisji akcji i obligacje z warrantem. W pierwszym wypadku posiadacz może przedstawić obligację do wykupu w ustalonym terminie, oddzielnie regulując należność z tytułu subskrypcji akcji nowej emisji.
O podobnym charakterze jest także obligacja z warrantem tzn. z dodatkowym dokumentem wydawanym subskrybentom. Dokument ten uprawnia do nabycia w przyszłej emisji ustalonej ilości akcji po z góry ustalonej cenie.
Obligacje przedsiębiorstw są o większym stopniu ryzyka, lecz mają dosyć wysoki popyt wśród inwestorów, gdyż oferują na ogół wyższe korzyści od obligacji skarbowych.
Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw jest perspektywiczny, stanowi około 8-10% rynku kredytów dla przedsiębiorstw.
1.3.4. Rodzaje obligacji ze względu na podmioty uprawnione do emisji obligacji:
państwowe (skarbowe)
instytucji finansowych (instytucji ubezpieczeniowych, banków itp.)
organów samorządowych oraz komunalnych
przedsiębiorstw o publicznym charakterze (kolej, poczta itp.)
pozostałych przedsiębiorstw i instytucji
Najważniejsze znaczenie w tym podziale ma aspekt zaufania subskrybentów do emitenta i on to ma istotny wpływ na możliwości i skalę wprowadzenia do obrotu obligacji. Wysokim zaufaniem darzone są na ogół obligacje skarbowe oraz bankowe, a także przedsiębiorstw o charakterze publicznym, gdyż uważa się, że te emitenci nie powinny bankrutować. Wysokim zaufaniem cieszą się także obligacje znanych firm o światowej renomie.
1.3.5. Obligacje wewnętrzne (krajowe) i zewnętrzne (zagraniczne)
Kryterium tego podziału zależy od miejsca emisji obligacji.
I tak obligacje zagraniczne emitowane są za granicą, są przeznaczone dla obligatariuszy zagranicznych i są wystawiane w walucie obcej, a także są regulowane prawem obowiązującym w danym państwie. Przykładem takiej obligacji są euroobligacje emitowane na rynkach kapitałowych UE.
Natomiast obligacje krajowe emitowane są w kraju, przeznaczone dla krajowych nabywców w krajowej walucie.
1.3.6. Oprocentowanie obligacji (stable coupon bonds)
Obligacje o stałym oprocentowaniu - jak sama nazwa mówi jest oprocentowane równie w odpowiednich terminach przez cały rok, do momentu ich wykupienia.
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu (floating rate notes) - oprocentowanie jest różne dla różnych terminów wyznaczonych w obligacji.
Obligacje indeksowane (indexed bonds) - jest to obligacja o zmiennym oprocentowaniu, lecz wysokość oprocentowania nie jest z góry wiadoma, lecz podana jest zasada sposobu jego wyliczania. Stopa oprocentowania tych obligacji jest aktualizowana w stosunku do stopy inflacji.
Obligacje o kuponie zerowym (coupon bonds) są emitowane z dyskontem w stosunku do ich wartości nominalnej i dlatego nabywca płaci za jej wartość nominalną, pomniejszoną o należne w przyszłości oprocentowanie. Dopiero przy wykupie wartość nominalna podlega jednorazowej spłacie i zawiera skapitalizowane oprocentowanie pod postacią dyskonta - jest to różnica między wartością nominalną a niższą cenę emisyjną obligacji. Wyjątkiem są obligacje zamienne na akcje. Nie mogą one być emitowane poniżej wartości nominalnej tzn. z dyskontem. Możliwe jest także połączenie w obligacji oprocentowania i dyskonta przy sprzedaży obligacji z dyskontem poniżej wartości nominalnej, a zarazem przewiduje się dla nich oprocentowanie liczone od wartości nominalnej. Przy wykupie takich obligacji wg wartości nominalnej dla obligatariusza powstaje dochód w postaci dyskonta i powiększany jest o wypłacane przez emitenta oprocentowanie. Koszt uzyskania przez emitenta kapitału stanowi oprocentowanie albo dyskonto i jest porównywany do kosztów uzyskania kapitału z innych źródeł zewnętrznych.
1.3.7. Krótko-, średnio- i długoterminowe obligacje
Termin wykupu obligacji krótkoterminowych jest najkrótszy i nie przekracza roku. Takie obligacje służą najczęściej do pozyskania kapitału obrotowego, dokończeniu procesu inwestycyjnego lub służą inwestycjom przeprowadzanym w krótkim cyklu inwestycyjnym tzn. są to inwestycje modernizacyjne. Termin wykupu obligacji średnioterminowych wynosi od 1 do 5 lat, a długoterminowe powyżej 5 lat. Zazwyczaj obligacje krótko i średnioterminowe wykupywane są jednorazowo. Inaczej rzecz się ma z obligacjami długoterminowymi, chociaż dosyć często są też wykupywane jednorazowo. W obligacjach długoterminowych dla przykładu może być zastosowany wykup przedterminowy, ale emitent musi to zastrzec w warunkach emisji. Wykup przedterminowy może być stosowany wtedy, gdy bardziej korzystne okazuje się pozyskanie środków z innych źródeł.
1.3.8. Obligacje o niezmiennej treści oraz obligacje konwersyjne
Obligacje o niezmiennej treści jak sama nazwa mówi mają niezmienną treść, natomiast konwersyjne (conversio (łac.)- odwrócenie), polegają na zmianie warunków pożyczki - z reguły na mniej korzystne dla dłużnika. Charakter konwersji obligacji może być umowny lub ustawowy. Natomiast konwersja umowna może przewidywać zmianę różnych elementów obligacji w warunkach emisji. Na ogół konwersja dotyczy wydłużenia okresu zwrotu długu oraz obniżki oprocentowania, podrywa zatem zaufanie do obligacji. Chociaż czasami wpływa dodatnio na wzrost wartości aktualnej obligacji, które uznano za małowartościowe lub wręcz bezwartościowe (np.: przy wielkim deficycie budżetowym) i wówczas chociaż na gorszych warunkach dla właściciela obligacji, wznawiane są wypłaty odsetek i rośnie zaufanie obligatariusza, że nowe terminy wykupu zostaną dotrzymane. Wartość rynkowa tych obligacji na ogół kształtuje się poniżej ich wartości nominalnej.
Konwersja obligacji - to pojęcie stosuje się także przy zamianie przez emitenta obligacji na akcje.
1.3.9. Obligacje imienne oraz wystawiane na okaziciela
Obligacje mogą być imienne lub na okaziciela i z tego podziału wynika szereg konsekwencji prawnych. Dla przykładu przeniesienie inkorporowanych praw w obligacji imiennej następuje przez przelew połączony z wydaniem obligacji, a obligacji na okaziciela przez samo wydanie obligacji. Jak już wspomniałem w rozdziale 2.2 przeniesienie obligacji przez obligatariusza na inny podmiot odbywa się za pośrednictwem banków, prowadzących działalność maklerską lub domów maklerskich. Tylko w stosunku do obligacji imiennych emitent może wprowadzić zakaz (lub ograniczenie) ich zbywania i tylko takie obligacje w razie ich utraty mogą być odtworzone przez sąd w trybie właściwym dla umorzenia utraconych dokumentów.
1.3.10 Obligacje o mniejszym, większym stopniu ryzyka oraz pozbawione ryzyka
Obligacje emitowane przez NBP i Skarb Państwa są w zasadzie pozbawione ryzyka, a także poręczone przez te instytucje. W te obligacje mogą być lokowane kapitały nieletnich. Zalicza się je do tzw. pupilarnych papierów wartościowych.
Niewielkie ryzyko jest związane z obligacjami komunalnymi. A to z powodu stałych dochodów gmin i innych jednostek samorządu terytorialnego, uzyskiwane z tytułu dochodów z ich majątku oraz różnorakich podatków i opłat. Dla jednostek samorządu terytorialnego nie może być ogłoszona upadłość, jako że są podmiotami prawa publicznego, także dla posiadaczy obligacji komunalnych zagraża tylko opóźnienie w uzyskaniu świadczeń wynikających z tych obligacji.
Wszystkie inne obligacje w mniejszym lub większym stopniu podlegają ryzyku. Zależy to od standingu ekonomicznego emitenta, a także od form zabezpieczeń i ich zakresu - od częściowego do całkowitego. Junk bonds tzw. „obligacje śmieciowe” podlegają powiększonemu ryzyku, jako że emitowane są przez przedsiębiorstwa, które popadły w tarapaty finansowe lub przez rozwijające się przedsiębiorstwa.
1.3.11 Inne rodzaje obligacji
Obligacje które podlegają przepisom ustawy o obligacjach i wyłączone spod jej działania
Ustawa o obligacjach stosuje się w stosunku do obligacji emitentów wymienionych w art.2. Obligacje emitowane przez NBP i Skarb Państwa są wyłączone spod jej działania na mocy art.3. Podlegają one odrębnej regulacji prawnej.
Obligacje, które ucieleśniają wierzytelności pieniężne, niepieniężne i mieszane
W art.4 u. oblig. zawarty jest podział, oparty na kryterium podmiotu praw ucieleśnionych w obligacji. i tak wierzytelności niepieniężne - emitent musi spełnić na rzecz obligatariusza określone świadczenie niepieniężne. Świadczenie pieniężne - emitent zobowiązuje się do zapłaty oprocentowania i wykupu obligacji w określonym terminie. Natomiast można ucieleśnić w obligacji oba te rodzaje wierzytelności tzn. w obligacji mieszanej.
Zabezpieczenie obligacji
Rozróżniamy obligacje całkowicie zabezpieczone, częściowo zabezpieczone i niezabezpieczone.
Obligacje całkowicie zabezpieczone - zobowiązania emitenta są wzmocnione dodatkowo przez różne formy zabezpieczeń przez niego samego lub inne podmioty. W obligacjach częściowo zabezpieczonych są zabezpieczenia, które można by powiedzieć dodatkowo pokrywają zobowiązania emitenta. Natomiast obligacje niezabezpieczone polegają na samym zobowiązaniu emitenta, wynikającym z obligacji.
Tryby emisyjne
Mamy dwa tryby emisyjne w których różnie kształtuje się proces emisyjny stanowiący ciąg określonych czynności oraz których dotyczą różne unormowania prawne. Są to: obligacje emitowane w trybie subskrypcji i w trybie niepublicznym (emisja zamknięta, ograniczona do 300 indywidualnie oznaczonych adresatów).
Obligacje przeznaczone do obrotu publicznego i prywatnego
Obligacje, które są emitowane w trybie subskrypcji publicznej mogą być dopuszczone do obrotu publicznego wówczas, kiedy termin ich wykupu wynosi rok lub więcej. Gdy mają termin wykupu krótszy od jednego roku, wówczas nie mogą uczestniczyć w obrocie publicznym i podlegają odrębnym unormowaniom. Komisja Papierów wartościowych i Giełd musi dopuścić do obrotu obligacje przeznaczone do obrotu publicznego.
1.4 Funkcje obligacji
1.4.1 Funkcja pożyczkowa
Funkcja ta jest rozpatrywana ze strony emitenta. Polega ona na tym, iż emitent uzyskuje tą drogą kapitał, którym może rozporządzać. Emitent ma także inne alternatywne warianty pozyskania kapitału ze źródeł zewnętrznych. Wybierając więc ten konkretny wariant tzn. emisję obligacji, kieruje się kosztem uzyskania środków finansowych. Koszt ten w naszym wypadku stanowi oprocentowanie lub dyskonto i same koszty emisji.
Funkcję pożyczkową możemy skonkretyzować w zależności od przeznaczenia środków pieniężnych pozyskanych z emisji. Podmioty gospodarcze przeznaczają na ogół te środki na inwestycje (cel emisji musi być wyraźnie oznaczony w każdej obligacji). Możemy teraz skonkretyzować funkcję pożyczkową w funkcję pożyczkowo-rozwojową.
Gdy celem emisji obligacji jest restrukturyzacja podmiotu gospodarczego, możemy skonkretyzować funkcję pożyczkową do pożyczkowo-restrukturyzacyjnej. Mając na uwadze emitentów obligacji komunalnych mamy na względzie obie te funkcje, tylko że dotyczą one na ogół przedsięwzięć inwestycyjnych, dokonywanych w zakresie infrastruktury lokalnej. Obok powyższych funkcji, w przypadkach banków, emisja daje możliwość rozszerzenia działalności kredytowej, a więc możemy tu skonkretyzować do funkcji pożyczkowo-kredytowych takich obligacji.
1.4.2 Funkcja lokacyjna
Funkcja ta jest rozpatrywana ze strony obligatariusza. Polega ona na tym, że obligatariusz inwestując swoje wolne środki finansowe w obligacji, ma także w alternatywie różne warianty wyboru lokowania swoich środków pieniężnych. Kryterium jego wyboru jest oczywiście przewidywany dochód czy to pod postacią oprocentowania czy to pod postacią dyskonta. Innym, nie mniej ważnym kryterium wyboru jest stopień ryzyka.
Można tu zaznaczyć, że opierając się o te kryteria najbardziej konkurencyjnymi dla obligacji są terminowe lokaty bankowe.
1.4.3 Funkcje ogólne (uniwersalne)
Na początku należy zaznaczyć, że obligacje spełniają funkcje ogólne niezależnie od podmiotów, których dotyczą. Możemy rozróżnić funkcje: płatniczą, obiegową I gwarancyjną.
Funkcję płatniczą można wyjaśnić jako regulowanie zobowiązań na podstawie przeniesienia obligacji przez aktualnego jej właściciela na jego wierzyciela, przez co zastępuje środki pieniężne.
Funkcję obiegową możemy przedstawić jako możliwość przeniesienia obligacji przez właściciela na inny podmiot, a tym samym przeniesienia praw w niej inkorporowanych. Sposób przeniesienia zależy od rodzaju obligacji tzn. czy jest imienna, czy wystawiona na okaziciela. Jest to dosyć łatwy obrót obligacjami na wtórnym rynku papierów wartościowych. Tylko wyżej wymienione akcje mogą brać udział w obrocie giełdowym i obrocie pozagiełdowym regulowanym. Połączenie dwu ostatnio wymienionych funkcji pozwala na zaspokojenie przez obligatariusza roszczeń jego wierzycieli, które w danym wypadku pozwalają, aby obligacje traktowano jako surogat pieniądza, który jest obowiązującym środkiem płatniczym na terenie państwa.
Funkcja gwarancyjna wiąże się z różnym stopniem ryzyka w zależności od różnych rodzai obligacji tzn. polega na określonym stopniu pewności, że emitent wywiąże się z zobowiązań, wynikających z obligacji. Dodatkowo funkcja ta wiąże się z możliwości szybkiego dochodzenia wynikających z nich roszczeń w drodze postępowania nakazowego.
Rozdział II - Akcje
2.1 Pojęcie akcji
Akcja (od łac. actio- działanie, przedsięwzięcie) - to papier wartościowy, który stwierdza bezwarunkowe uczestnictwo posiadacza takiej akcji w kapitale spółki akcyjnej oraz uprawnia do partycypacji w zyskach spółki akcyjnej w formie dywidendy (od łac. divido - dzielić), a także w razie likwidacji spółki do jej majątku.
Bardziej konkretnie możemy ująć to pojęcie w trzech następujących znaczeniach:
1) Jest to część kapitału akcyjnego, który wynika ze stosunku tegoż kapitału do ilości akcji. W statucie jest ustanowiona ilość akcji oraz wysokość kapitału
2) Jest to ogół praw, a czasami i obowiązków, służących akcjonariuszowi względem spółki
3) Jest to dokument wystawiony przez spółkę, który ucieleśnia prawa akcjonariusza.
Podstawowe cechy akcji w porównaniu z obligacją można pokrótce przedstawić w taki sposób: po pierwsze, wartość akcji nie może być zwrócona akcjonariuszowi w czasie trwania spółki, a odzyskanie gotówki jest możliwe poprzez odsprzedanie akcji innej osobie; i po drugie, od wartości akcji nie jest wypłacane oprocentowanie, gdyż akcja ucieleśnia część kapitału spółki akcyjnej i akcjonariusz może otrzymać dywidenda tylko wówczas, gdy przedsięwzięcie jest zyskowne.
Inwestowanie w akcje jest bardziej ryzykowne niż w obligacje. Jednak gdy przedsięwzięcie uruchomione za pomocą kapitału akcyjnego powiedzie się, może przynieść o wiele większe korzyści niż z obligacji. Ryzyko musi być odpowiednio opłacane. Oczekiwania akcjonariusza względem akcji w porównaniu z nabyciem obligacji lub lokatą w banku powinno być wyższe, ponieważ inwestor nie widziałby interesu w lokowaniu środków w akcjach. Wartość nominalna obligacji może ulegać z czasem deprecjacji wskutek inflacji, natomiast ten czynnik na wartość realną akcji nie ma wpływu, ponieważ z wzrostem inflacji rośnie odpowiednio wartość majątku i zysk spółki, jeżeli oczywiście jej kondycja ekonomiczna nie uległa pogorszeniu; w konsekwencji zwiększa się także wartość nominalna akcji w ujęciu rynkowym.
Poziom dochodów z akcji jest bardzo różnorodny. Często akcje przynoszą kilkakrotnie wyższe w porównaniu z odsetkami od obligacji i lokat bankowych, dochody. Ale czasami akcje nie przynoszą w ogóle dochodów, a nierzadko posiadacze akcji tracą po pewnym czasie ulokowany w nich kapitał.
Wielkie organizacje gospodarcze w warunkach gospodarki kapitalistycznej funkcjonują na ogół jako spółki akcyjne. Spółka akcyjna jest dogodnym sposobem konstruowania złożonych powiązań kapitałowych pod postacią koncernów, holdingów, konglomeratów, banków itd. Akcje dają możliwość nawet posiadaczom drobnych zasobów do bezpośredniego angażowania się w działalności gospodarczej i ułatwiają przepływy kapitałów w gospodarce.
2.2 Historia akcji
Na początku XVII w. zaczęły powstawać w Europie wielkie towarzystwa handlowe mające na celu eksploatację nowoodkrytych krajów zamorskich. Właśnie z tym związane były początki gromadzenia kapitałów udziałowych w formie, którą dzisiaj możemy nazwać prototypem spółki akcyjnej.
Po raz pierwszy w historii akcje do publicznej sprzedaży zaoferowała Kompania Wschodnio- Indyjska z Holandii (Voreenigde Oostindische Compaignie) w roku 1602. Funkcjonowanie takich funduszy wymagało ogromnych kapitałów, których nie posiadali pojedynczy kupcy czy nawet bankierzy.
Rozłożenie ryzyka między większą liczbę partnerów także było dosyć istotną sprawą i wówczas zaczęto przyjmować wkłady kapitałowe od wielu partnerów, którzy dysponowali nawet nieznacznymi funduszami a rozliczali na szybkie wzbogacenie się.
W roku 1608 wystawiono pierwsze akcje imienne drukowane i ta forma bardzo szybko się rozpowszechniła. W Polsce w 1768 r. Kompania Manufaktur Wełnianych w Warszawie wyemitowała jedne z pierwszych imiennych akcji.
Ten sposób gromadzenia kapitałów okazał się bardzo pożyteczny i już w XIX w. takim sposobem gromadzono kapitały na takie kolosalne przedsięwzięcia jak budowa kolei żelaznych, kanałów żeglugowych itp.
Alokacja środków tym sposobem osiągnęła swoje apogeum w XIX w. i umożliwiło przepływy i powiązania kapitałowe, które stanowią obecnie podstawę funkcjonowania korporacji gospodarczych, instytucji bankowych, które mają nierzadko charakter ponadnarodowy.
Założyciele takich spółek popełniali nierzadko nadużycia, emitując akcje na fikcyjne przedsięwzięcia, prowadząc do upadku spółki itp., co narażało na poważne straty akcjonariuszy i dlatego bardzo wcześnie, bo już 200 lat temu zaczęto regulować ustawowo zasady emisji akcji oraz tworzenia spółek akcyjnych. W 1720 r. w Anglii wydano pierwszą tzw. Bubble Act (ustawa o bańce mydlanej), po wielkiej aferze, spowodowanej działalnością pewnej fikcyjnej spółki, w rezultacie czego sprzeniewierzono znaczne kapitały wielu akcjonariuszy. Natomiast kompleksowo uregulowano tę problematykę po raz pierwszy we Francji w kodeksie handlowym Napoleona wydanym w 1807 r. W ślad za tym kodeksem zaczęto ustawowe normowanie tej problematyki niemal we wszystkich państwach.
2.3 Rodzaje akcji
W Kodeksie handlowym wyróżnia się akcje imienne i na okaziciela, akcje uprzywilejowane, akcje zwykłe jako przeciwieństwo uprzywilejowanych, a także akcje użytkowe.
Na podstawie konkretnych przepisów kodeksowych wyodrębnia się także akcje gotówkowe i aportowe. Odrębną kategorię stanowią także akcje, do których przywiązano powtarzające się świadczenia niepieniężne.
Ostatnio pojawiło się także pojęcie „złotej akcji”, które nie jest na razie dopuszczone w prawie polskim, lecz jest znane w innych systemach prawnych.
2.3.1 Akcje imienne i na okaziciela
Akcje imienne. W dokumencie akcji figuruje imię i nazwisko lub firma (nazwa) właściciela akcji I te osoby są wpisane do księgi akcyjnej, i z chwilą wpisu uważa się ich za akcjonariuszy.
Rozporządzenie tego typem akcji wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Np. Art.348 § 3 i 4 k.h. stanowi o konieczności uzyskania zgody spółki, przez co ta ostatnia zapewnia sobie wpływ na charakter akcjonariatu. W niektórych przypadkach, które są przytoczone w kodeksie handlowym, akcje muszą mieć charakter wyłącznie imienny. W innych przypadkach, które nie są określone w kodeksie handlowym, imienny charakter akcji wynika z woli akcjonariuszy, wyrażonej w statucie spółki i takie akcje są zwykle przyznawane założycielom spółki, ze względu na ich uprzywilejowany charakter.
Zbywa się takie akcje przez przelew wierzytelności oraz wydaniem akcji dokumentu.
Akcje na okaziciela. W tym wypadku akcje te uprawniają do realizacji praw z niej wynikających nie konkretną osobę a każdego ich posiadacza. Akcje te stanowią reguły w spółkach publicznych, a to dlatego, że ich zbycie nie łączy się z żadnymi ograniczeniami. Te akcje nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą.
2.3.2 Akcje zwykłe i uprzywilejowane
Akcje zwykłe
Prawa zawarte w tych akcjach wynikają z Kodeksu spółek handlowych i jeżeli dla jakiejś grupy akcjonariuszy statut spółki nie wprowadza przywilejów, to domniemuje się, że mamy do czynienia z akcjami zwykłymi.
Z akcji zwykłych wynikają dwie kluczowe zasady: zasada równouprawnienia akcjonariuszy i zasada proporcjonalności wkładów akcjonariusza do spółki oraz przysługujących mu praw z tego tytułu.
Z tych zasad wynika, że akcjonariusz ma zakres praw w spółce w zależności od wielkości wkładu do spółki oraz że wszystkich akcjonariuszy należy traktować jednakowo w takich samych okolicznościach.
Akcje uprzywilejowane
Właściciele takich akcji posiadają większe prawa niż posiadacze akcji zwykłych. W statucie spółki akcyjnej musi być określona ilość takich akcji oraz przywiązane do nich uprawnienia.
Przywileje te są przywiązane do akcji, tak że zbycie takiej akcji powoduje przejście tych przywilejów na nowego właściciela.
Należy podkreślić, że akcje te naruszają wyżej wymienione zasady tzn. Proporcjonalności wkładu i praw akcjonariusza oraz równouprawnienia akcjonariusza, ale takie akcje mają rację bytu z powodów przedstawionych niżej.
Akcje założycielskie
Z reguły w tych akcjach przewidziane są maksymalne przywileje i przeznaczone są te akcje dla założycieli spółki, ponieważ to oni ponoszą największe ryzyko w pierwszym okresie działalności spółki.
Po drugie, czasami bardzo korzystne jest pozyskanie dla spółki akcjonariusza, którego obecność w spółce może przynieść znaczne korzyści. Np. Oszczędzenie wydatków lub zawarcie wielu korzystnych kontraktów. I dlatego jego wkłady są, można by powiedzieć, symboliczne w stosunku do praw, które chciałby on uzyskać.
W art.357 § 2 k.h. zawarte są przykładowe wyliczenia rodzai przywilejów, ale uprzywilejowanie może dotyczyć tak praw majątkowych jak i korporacyjnych. W wyżej wymienionym przepisie zawarte zostały następujące przywileje: 1) dywidendy, 2) podziału majątku w razie likwidacji spółki, 3) prawa głosu.
uprzywilejowanie to może być zawarte pod różną postacią. Dla przykładu, przyznaje się równy udział w czystym zysku każdej akcji, natomiast nadwyżkę dzieli się wyłącznie pomiędzy akcjami uprzywilejowanymi. Ale dla ochrony interesów właścicieli akcji zwykłych stosuje się górną granicę uprzywilejowanej dywidendy tzn. Dywidenda nie może być wyższa od dwóch jednostek powyżej przeciętnej stopy dyskontowej ustalonej przez NBP, która obowiązuje dla weksli krajowych w ciągu ubiegłego roku obrotowego spółki; jeżeli uprzywilejowana dywidenda nie była wypłacona, to zaległe wypłaty nie mogą dotyczyć okresu dłuższego niż 5 lat.
W razie likwidacji spółki z jej majątku zagwarantowana będzie akcjonariuszom uprzywilejowanym spłata wartości emisyjnej akcji. Ten przywilej może doprowadzić do tego, że zwykli akcjonariusze nie otrzymają nic z masy likwidacyjnej spółki a także może to godzić w interesy osób trzecich, które muszą być zaspokajane przed akcjonariuszami. Jeżeli majątku spółki nie wystarczy na zwrot sum wpłaconych na akcje uprzywilejowane, wówczas spółka ma obowiązek ściągnąć zaległe wpłaty na akcje zwykłe.
Dotyczy ono praw korporacyjnych i oznacza, że taka akcja na walnym zgromadzeniu posiada więcej głosów niż jedna, ale maksymalnie na jedną akcję może przypadać nie więcej niż 5 głosów.
Tego rodzaju akcje są akcjami imiennymi, ale przyznanie tych akcji poszczególnym osobom może być uzależnione od warunków np. takich jak zapłata za przywilej (wniesienie dopłaty), które to zasilają zapasowy kapitał spółki (taka zapłata może być wniesiona i na inny przywilej). Także dla akcjonariuszy akcji uprzywilejowanych co do głosu stosuje się ograniczenia sprzedaży lub zastawu takiej akcji i w ten sposób spółka zabezpiecza się przed „wrogim” przejęciem. Dodatkowym zabezpieczeniem jest: zbycie wbrew zastrzeżonym warunkom akcji uprzywilejowanej co do głosu oraz zmiana tego typu akcji z imiennych na okaziciela powoduje z mocy prawa wygaśnięcie przywileju.
Taki przywilej przejawia się, de facto, jeszcze w stosunku do drobnych akcjonariuszy. Wprowadzony on został przez Kodeks handlowy. Należy zaznaczyć. Że drobni akcjonariusze posiadają zwykłe akcje a są oczywiście akcjonariusze którzy posiadają dosyć pokaźny pakiet akcji (też zwykłych) i właśnie dla posiadacza tych akcji stosuje się ograniczenie co do głosu (np. 10 akcji = 1 głos, a nie 10 jak u zwykłych) i takim sposobem drobni akcjonariusze są uprzywilejowani co do głosu.
Wyżej zostały wymienione przywileje, przewidziane w art.357 § 2 k.h., ale jeżeli nie są naruszane przepisy bezwzględnie wiążące, statut spółki może przewidzieć także i inne przywileje.
Akcje uprzywilejowane naruszają zasadę równouprawnienia akcjonariuszy oraz proporcjonalności wkładu i praw akcjonariusza, i dlatego do tych przywilejów trzeba podchodzić z dużą dozą ostrożności.
2.3.3 Akcje użytkowe
Akcja użytkowa jest dosyć nietypowym rodzajem akcji, gdyż nie powstają one poprzez wniesienie wkładu, a to dlatego, że te akcje są wydawane w miejsce akcji umorzonych w wartości nominalnej umorzonej akcji albo, jeżeli tak przewiduje statut, w wartości bilansowej. Te akcje dają takie same prawa, jakie są inkorporowane w każdej zwykłej akcji.
W czym natomiast zachodzi różnica między akcjami zwykłymi a użytkowymi? Akcje użytkowe nie posiadają wartości nominalnej I tym samym nie ma praw, do których wykonania potrzebne jest reprezentowanie określonego ułamka kapitału akcyjnego I nie można zastosować tutaj praw mniejszości I z tego też powodu akcję użytkową nazywa się akcją „upośledzoną”.
Akcje użytkowe korzystają z praw służących akcjom zwykłym I dlatego, gdy wydaje się akcje użytkowe zamiast uprzywilejowanych, powoduje to wygaśnięcie wszelkich przywilei.
2.3.4 Akcje gotówkowe i aportowe
Jak sama nazwa sugeruje wiąże się to z innym wniesieniem wkładu akcjonariusza do spółki tzn. w postaci gotówki lub aportu.
Podział ten prowadzi do odmiennego reżimu prawnego przy ocenie zakresu praw akcjonariusza do rozporządzania akcją oraz podczas wydawania akcji.
Wyklucza się wydania akcjonariuszowi akcji na okaziciela, jeżeli jest to akcja gotówkowa nie w pełni pokryta, natomiast na wydanie akcji imiennej pozwala.
Akcje aportowe muszą być imiennymi I nie mogą być zbyte do czasu zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania I rachunków za drugi rok obrotowy. Akcji gotówkowych to nie dotyczy.
2.3.5 Akcje związane z obowiązkiem świadczeń
Taka akcja ucieleśnia zarazem prawa i obowiązki akcjonariusza i Kodeks handlowy zezwala na przywiązanie do takiego rodzaju akcji powtarzających się świadczeń niepieniężnych, które muszą wyraźnie wynikać ze statutu. Kodeks handlowy gwarantuje właścicielowi takiej akcji prawo do odrębnego wynagrodzenia za wykonanie obowiązków wobec spółki, a także wprowadza ograniczenia w zbywaniu takiego rodzaju akcji.
2.4 Uprawnienia akcjonariusza
Akcjonariuszowi, który opłacił należycie akcje przysługuje szereg uprawnień, z których możemy wymienić prawa:
dywidendy
uczestnictwa w spółce
uczestniczenie w walnym zgromadzeniu z prawem głosu
prawo mniejszości
Prawo to może być zrealizowane tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo osiągnęło zysk, ponieważ dywidenda jest wypłacana z zysku, powstającym po potrąceniu podatków I pokryciu innych odpisów, a walne zgromadzenie z kwoty zysku wydzieliło odpowiednie środki do podziału pomiędzy akcjonariuszy. Część czystego zysku trzeba zazwyczaj odpisać na kapitał zapasowy (przeznacza się na ten cel nie mniej niż 8% zysku czystego, dopóki wielkość kapitału zapasowego nie osiągnie 1/3 kapitału), a taka część zysku może być przeznaczona na uzupełnienie kapitałów własnych lub na umorzenie części akcji.
Wypłata dywidendy uwarunkowana jest dodatkowo od płynności płatniczej spółki, ponieważ wg obowiązujących w Polsce zasad dywidenda musi być wypłacana w gotówce.
Jeżeli akcjonariusz legitymuje się właściwie opłaconą akcją, nie może być pozbawiony prawa uczestnictwa w spółce, które ma charakter obligatoryjny z tego powodu, że akcjonariusz nie może wystąpić ze spółki, dopóki nie zbył akcje na drugą osobę, na którą przeszły odpowiednie prawa.
Lecz w ustawie są pewne wyjątki pod tym względem. Jednym z takich wyjątków jest możliwość podjęcia decyzji przez walne zgromadzenie o przymusowym wykupieniu akcji reprezentujących mniej niż 5% kapitału akcyjnego przez nie więcej niż 5% akcjonariuszy, posiadających 90% i więcej kapitału akcyjnego. To pozwala kilku głównym akcjonariuszom podjęcie samodzielnej decyzji w razie sporów z drobnymi akcjonariuszami.
To prawo pozwala wpływać na skład osobowy władz spółki, podział osiągniętego zysku z uwzględnieniem zasad przewidzianych w prawie handlowym I statucie, I ogólnie na losy spółki. Prawo takie przysługuje właścicielom akcji imiennych I na okaziciela, którzy na tydzień przed walnym zgromadzeniem w pierwszym wypadku zostali uwidocznieni w księdze akcji I w drugim złożyli swoje akcje lub świadectwa depozytowe w spółce. Ta procedura pozwala na właściwe sporządzenie listy akcjonariuszy, którzy mają prawo udziału w spółce, a także daje możliwość prawidłowego przygotowania walnego zgromadzenia.
Prawo do głosu niektórych akcjonariuszy może być ograniczone w statucie np. dla akcji niemych. Statut spółki może przyznać także specjalne uprawnienia określonemu akcjonariuszowi. Uprawnienia te mogą dotyczyć, dla przykładu, powoływania lub odwoływania członków zarządu oraz rady nadzorczej spółki.
Prawo mniejszości wynika z Kodeksu handlowego lub może wynika z postanowień statutu I oznacza, że mniejszość ma prawo w określonych przypadkach do podejmowania znaczących decyzji np. grupa akcjonariuszy, posiadająca 20% głosów może żądać, aby wybór rady nadzorczej odbywał się grupami tzn. ta grupa może zgłosić kandydata I wybrać go na członka rady. Zapobiega to koncentrowaniu się nadzoru nad działalnością spółki wyłącznie u większości, co mogłoby doprowadzić do tolerancji przez komisję nadużyć popełnianych ze szkodą dla mniejszości.
Prawo formułuje nie tylko uprawnienia ale również i ograniczenia, które mają na celu zapobieganiu przeróżnym manipulacjom, które mogłyby zaszkodzić interesom spółki, jej wierzycielom oraz fiskusom.
Przepisy prawne przewidują w celu ochrony bezpieczeństwa obrotu akcjami a także w celu ochrony interesów akcjonariuszy odpowiedzialność cywilną i karną.
W szczególności zobowiązani są do naprawiania szkód założyciele spółki, członkowie jej władz oraz likwidatorzy, którzy rozmyślnie lub przez zaniedbanie takie szkody wyrządzili i odpowiedzialność taka ma charakter solidarny. Oprócz tego każdy akcjonariusz, jeżeli wyrządzono mu bezpośrednio krzywdę może wnieść powództwo przeciwko członkom władz spółki.
Odpowiedzialność karna jest przewidziana dla założycieli i członków jej władz za wyrządzone szkody, a w szczególności za podawanie fałszywych danych rozmyślnie lub przez niedbalstwo wobec spółki i wierzycieli spółki. Odpowiedzialnością za te szkody obciążeni są także biegli i rewidenci, którzy zostali powołani do oceny sprawozdań spółki. Osoby, które działają na szkodę spółki, założyciele lub wchodzące w skład zarządu osoby, które działają na szkodę spółki lub namawiają i pomagają do takiego przestępstwa podlegają karze pozbawienia wolności do lat 5 oraz grzywnie. Dopuszczenie do wydania akcji nienależycie opłaconych lub przed jej zarejestrowaniem, a także ogłaszanie nieprawdziwych danych o sytuacji spółki jest zagrożone pozbawieniem wolności oraz grzywną.
Odpowiedzialność karna przewidziana jest także dla akcjonariuszy lub osób, które uzurpują sobie ich uprawnienia.
Oprócz tego na władzach spółki spoczywa szereg obowiązków, których niewykonanie zagrożone jest karami np. prowadzenie księgi akcji imiennych, ogłaszanie we właściwym trybie bilansu, rachunku strat I zysków, rzetelne prowadzenie ksiąg itd.
Wartość akcji
Wartość akcji tzn. cenę możemy ująć w 3 postaciach:
wartość nominalna
wartość emisyjna
wartość bieżąca (rynkowa)
Wartość nominalna podana jest na akcji, nie może być mniejsza od 1 zł i stanowi jednostkę kapitału akcyjnego (podział kapitału akcyjnego przez ilość emitowanych akcji). Wszystkie akcje emitowane przez daną spółkę muszą posiadać jednakową wartość nominalną i z jednakowej wartości nominalnej wynika ich niepodzielność, która polega na tym, że dana akcja nie może być rozdrobniona na dokumenty które reprezentowaliby mniejszą wartość nominalną od akcji.
Wartość emisyjna - to cena, po której akcje są wydawane akcjonariuszowi w obrocie pierwotnym i nie może być ona niższa od wartości nominalnej. Akcja może być wydana po cenie wyższej od nominalnej, ale wtedy nadwyżka tzw. „premia emisyjna” lub „agio” musi być uiszczona przed rejestracją spółki i zasila kapitał zapasowy. Wyższa cena emisyjna od ceny nominalnej występuje na ogół przy podwyższeniu kapitału akcyjnego, gdy na rynku bieżąca cena akcji kształtuje się o wiele korzystniej, na ogół wskutek wysokiego odsetka wypłacanych dywidend, które liczy się w stosunku do nominału. Nabywca płaci wówczas wyższą cenę za „kupienie” uprawnień do wysokich dywidend. Nierzadko gdy takie akcje sprzedaje się dotychczasowym akcjonariuszom, to sprzedaje się je w cenie nominalnej lub o wiele niższej od rynkowej i stanowi to dla posiadacza akcji, można by powiedzieć, jednorazową, dodatkową premię, która może spowodować jeszcze większy wzrost ceny rynkowej akcji ( ale może też spowodować rozwodnienie kapitału i zysku).
Cenę emisyjną ustala emitent i powinna ona być stałą w okresie subskrypcji danej emisji, nie dłuższym niż 3 miesiące. Emitent może tez sprzedać akcje na podstawie przetargu i w tym wypadku subskrybenci przy zapisach na akcje proponują własną cenę, nie niższą od nominalnej, którą są gotowi zapłacić. Po zamknięciu subskrypcji akcje sprzedawane są subskrybentom, którzy gotowi byli zapłacić najdogodniejszą cenę.
Wartość rynkowa - to cena, jaką możemy uzyskać w danym okresie w obrocie wtórnym tzn. z transakcji pomiędzy zbywcą akcji a nabywcą (nowym akcjonariuszem). Ustalenie tej ceny w spółkach publicznych odbywa się poprzez transakcje realizowane na giełdzie papierów wartościowych lub w ramach rynku pozagiełdowego. W pierwszym wypadku możemy wymienić obrót akcjami na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., w drugim możemy wymienić Centralną Tabelę Ofert.
Wartość bieżąca jest ze swej natury wartością spekulacyjną, gdzie działa ekonomiczne prawo popytu i podaży. Dla przykładu nadmierna podaż może w rezultacie doprowadzić do tego, że wartość rynkowa akcji będzie wyższa od nominalnej i te wahania godzą nie w interesy spółki, lecz w akcjonariusza zbywającego akcje.
Zmiany tej wartości na rynku może sygnalizować o zmianach w przyszłości trendów rozwoju gospodarki. Przy pomyślnej sytuacji ekonomicznej ludzie są gotowi płacić za akcje drożej, przewidując, że będą mogli je sprzedać w przyszłości za jeszcze wyższą cenę, ale po dosyć długim okresie, gdy cena akcji przekracza poziom, który jest uzasadniony realnymi zyskami, może nastąpić załamanie cen i wówczas straty finansowe ponoszą akcjonariusze, którzy nabyli akcje po nadmiernie wysokich cenach.
W ekonomii ma miejsce szereg metod oceny opłacalności inwestycji w akcje np.: analiza techniczna, fundamentalna, a także związane z tymi metodami różne strategie giełdowe.
Prawo ma za zadanie wykluczenie sztucznego wpływania na popyt lub podaż akcji określonej spółki, w której cena akcji zupełnie nie odpowiada rzeczywistej wartości przedsiębiorstwa emitenta.
Akcje na giełdzie papierów wartościowych w Warszawie
Giełda jest wtórnym rynkiem papierów wartościowych i jest nieodzownym uzupełnieniem rynku pierwotnego, na którym emitenci proponują emitowane przez siebie papiery wartościowe. Na rynku wtórnym odbywają się transakcje zbywania i nabywania wyemitowanych wcześniej papierów wartościowych i określa on w znacznym stopniu możliwości rozwojowe gospodarki. Rynek wtórny ma dla emitentów duże znaczenie, chociaż nie zwiększa wielkości ich kapitałów. Giełda jest dla emitentów ważnym źródłem informacji, ponieważ kształtowanie się kursu akcji, wahania kursu itd. stanowią podstawowe dane w procesie podejmowania ważnych decyzji rozwojowych spółki.Pierwszą giełdą papierów wartościowych w Polsce była „Warszawska Giełda Kupiecka” utworzona w 1817 r., która zmieniła później nazwę na „Giełda Pieniężna w Warszawie” i działała do wybuchu II Wojny Światowej.Dopiero w kwietniu 1991 r. rozpoczęła działalność Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, która została utworzona w formie spółki akcyjnej, której założycielem był Skarb Państwa. Akcje spółki są wyłącznie imienne. Akcjonariuszem są wyłącznie przedsiębiorstwo maklerskie i bank.
Rada giełdy
Rada giełdy jest organem nadzorczym, której połowę powołuje walne zgromadzenie spośród akcjonariuszy, a drugą połowę spośród przedstawicieli emitentów, instytucji finansowych oraz izb gospodarczych.
Rada giełdy sprawuje nadzór nad działalnością spółki, a także bada rachunki wyników i bilanse, rozpatruje sprawozdania zarządu oraz przedstawia swoje opinie walnemu zgromadzeniu. Podejmuje także decyzje w zakresie zatwierdzania regulaminu giełdy oraz dopuszczenia papierów wartościowych do obrotów na giełdzie.
Organem w3ykonawczym na giełdzie jest zarząd giełdy, który zarządza majątkiem giełdy, kieruje jej sprawami oraz reprezentuje na zewnątrz. Odpowiedzialność i uprawnienia zarządu są określone w regulaminie zatwierdzonym przez radę giełdy.
Rynek podstawowy i wolny
W Warszawskiej Giełdzie można wyodrębnić dwa rynki: rynek podstawowy i wolny. Różnią się oni przede wszystkim wielkością obrotów oraz wymogami, które są stawiane wobec emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego.
Dla przykładu zgodnie z regulaminem uchwalonym w 2000 r., miały być spełnione określone warunki dla wprowadzenia do notowań akcji na rynku podstawowym.
Oto one:
wartość księgowa spółki (tj. łączna kwota jej kapitałów własnych: akcyjnego, zapasowego i rezerwowego) nie może być mniejsza niż 65 mln zł., a wartość rynkowa akcji nie mniejsza niż 40 mln zł.
Właścicielami tych akcji powinno być co najmniej 500 osób oraz akcje o wartości 32 mln zł. Muszą być w posiadaniu akcjonariuszy z których każdy może dysponować nie więcej jak 5% ogólnej liczby głosów
Emitent musiał ogłosić publicznie roczne sprawozdania finansowe za przynajmniej trzy ostatnie lata obrotowe
Dla wprowadzenia akcji na rynku równoległym musiały być spełnione następujące warunki:
minimalna wartość księgowa spółki 22 mln zł. a akcji 14 mln zł.
akcjonariuszy nie może być mniej jak 300 osób a akcje o wartości minimalnej 22 mln zł. muszą znajdować się u akcjonariuszy, z których każdy ma nie więcej niż 5% akcji
oraz emitent musiał ogłosić roczne sprawozdania za co najmniej dwa ostatnie lata
Na giełdzie transakcje mogą być zawierane wyłącznie po9między członkami giełdy, którymi są domy maklerskie, które uprzednio zostały akcjonariuszami giełdy i zostały dopuszczone do bezpośredniego zawierania transakcji giełdowych.
Dom maklerski działa na giełdzie za pomocą swego pełnomocnika, który posiada uprawnienia maklera potwierdzone egzaminem państwowym, zatwierdzonego przez zarząd giełdy.
Na giełdzie działają także członkowie-animatorzy rynku. Zobowiązują się oni na podstawie zawartej umowy z giełdą do stałego zgłaszania ofert na kupno lub sprzedaż określonego waloru tzn. mogą oni wpływać na wielkość obrotów oraz cenę waloru. Członkowie-animatorzy nie mogą zawrzeć transakcji gdy występują jednocześnie w roli kupującego i sprzedającego dany papier wartościowy.
Podobną rolę spełniają członkowie-animatora emitenta, którzy na podstawie umowy z emitentem zobowiązują się do podtrzymywania danego waloru. Robią to za pomocą sprzedawania lub nabywania na własny rachunek.
ROZDZIAŁ III - WEKSEL
Weksel (od niem. Wechsel - wymiana) - jest dokumentem sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo, który zawiera bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor.
Powstanie weksla wiąże się z XII w., z krajami południowej i zachodniej Europy, i służył, zazwyczaj, jako dokument, który ułatwiał wymianę klientom przez bankierów pieniędzy bitych przez miasta włoskie, powstałe na terytorium dawnego Cesarstwa Rzymskiego i roszczące sobie prawa do samodzielności politycznej.
3.1 Pojęcie weksla
Jak już wyżej wspomniałem weksel zawiera bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor.
Zobowiązanie to posiada cztery specyficzne cechy, które warto wymienić:
Po pierwsze - weksel umożliwia przenoszenie przez posiadacza dokumentu praw w nim zawartych na inne osoby tj. pozwala na posługiwanie się wekslem otrzymanym od jednego kontrahenta w celu zapłaty innym kontrahentom.
Po drugie - zobowiązanie wekslowe jest samoistne. W praktyce znaczy to, że zobowiązanie wekslowe jest oderwane od przyczyny, która spowodowała powstanie tego zobowiązania tj. osoba, która jest zobowiązana do zapłaty weksla nie może podważyć żądań wierzyciela do uregulowania należności wekslowej przez zgłoszenie do niego pretensji dotyczących nienależytego wykonania świadczeń z tytułu którego dokument wystawiono lub innych wzajemnych roszczeń.
Po trzecie - zobowiązanie wekslowe łączy się z solidarna odpowiedzialnością osób na wekslu podpisanych za jego uregulowanie w terminie, tzn. że ostatnia osoba legitymująca się własnością weksla (w razie odmowy jego wykupienia przez głównego dłużnika w terminie) może dochodzić zapłaty od każdej dowolnie wybranej osoby uprzednio na tym dokumencie podpisanej, a więc także od każdej z osób, które przeniosły prawa z weksla na kolejne osoby.
Po czwarte - gdy posiadacz spotyka się z odmową zapłaty weksla w terminie może skorzystać z tzw. rygoru wekslowego, czyli stosunkowo uproszczonego i szybszego (w stosunku do innych zobowiązań) trybu egzekwowania należności.
3.2 Funkcje weksla
Zdaniem M. H. Kozińskiego weksel pełni przede wszystkim funkcję pieniężnego papieru wartościowego. Inni autorzy funkcję weksla ujmują w następujący sposób: weksel jest papierem wartościowym o cechach ściśle przez prawo wekslowe przepisanych, w którym inkorporowane jest abstrakcyjne zobowiązanie zapłacenia sumy pieniężnej; zobowiązanie wekslowe i dokument, w którym jest ono ucieleśnione, stanowią iunctim figurę prawną pod nazwą weksel; unormowanie przez prawo wekslowe obrotu wekslowego i legitymacji formalnej przesądza o nadaniu wekslowi charakteru papieru wartościowego; weksel spełnia wymóg obiegowości, podkreślany jako cecha typowa dla papieru wartościowego; weksel pełni funkcję legitymacyjną, albowiem ułatwia identyfikację podmiotów praw w nim inkorporowanych, co jest charakterystyczne dla wszystkich papierów wartościowych.
Jako główne funkcje weksla wymienia się najczęściej funkcję obiegową, płatniczą i gwarancyjną.
funkcja obiegowa
Polega na tym, że w drodze indosu prawa wekslowe mogą być nieograniczenie przenoszone i tym samym weksel przechodząc z rąk do rąk jest w stanie umarzać szereg zobowiązań. I dlatego weksle służą rozliczeniom międzynarodowym oraz są przedmiotem obrotu na giełdach pieniężnych.
funkcja płatnicza
Wiąże się ściśle z obiegową. Polega ona na możliwości regulowania zobowiązań za pomocą weksla, dotyczy jednak przyszłej płatności tzn. zobowiązanie wygasa po zapłacie należności wynikającej z weksla, spełnia on zatem funkcję płatniczą w ograniczonym zakresie w stosunku do funkcji spełnianych przez pieniądz.
funkcja gwarancyjna
Polega na tym, że weksel może stanowić zabezpieczenie dla innych zobowiązań. Także takich, które mają powstać w przyszłości.
3.3 Rodzaje weksli
Generalnie można wymienić dwa rodzaje weksli: weksel własny oraz weksel trasowany.
3.3.1 Weksel własny (sola - suchy, prosty)
Jest to najmniej skomplikowana forma weksla, polegająca na bezwarunkowym zobowiązaniu się wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz remitenta (od wł. remittens - odsyłający). Ta forma weksla jest spotykana najczęściej, szczególnie w obrocie nieprofesjonalnym.
3.3.2 Weksel trasowany (od wł. trarre - ciągnąć)
Różni się on tym od weksla własnego, że w stosunku wekslowym muszą uczestniczyć trzy podmioty tzn. weksel trasowany zawiera polecenie wystawcy (trasanta) zapłacenia określonej kwoty, wydane innej osobie (trasatowi) na rzecz osoby trzeciej (remitenta).
Zasadniczym elementem weksla trasowanego jest cywilno-prawna konstrukcja przekazu, która stanowi: „kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego”.
ROZDZIAŁ IV - CZEK
4. Pojęcie czeku
Czek (od ang. check - sprawdzić, kontrolować) - jest dokumentem wystawionym w formie ustalonej przez prawo. Zawarte jest w nim polecenie skierowane do banku o wypłacie oznaczonej kwoty pieniężnej, pochodzącej ze środków, które znajdują się w tym banku w dyspozycji wystawcy tzn. jest to dokument, przy pomocy którego wystawca rozporządza swoimi środkami pieniężnymi, które znajdują się w banku.
Czek wywodzi się z weksla płatnego za okazaniem i jego początki sięgają również średniowiecza. W swoim prototypie był to niejako list kierowany przez kupca do bankiera, który zawierał dyspozycję wypłacenia innej osobie wymienionej w liście określonej sumy pieniędzy, jakie kupiec u tego bankiera przechowywał.
Podstawowym źródłem prawa, który normuje problematykę czeku jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1936 r. - Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz 283 ze zm.).
4.1 Funkcje czeku
Znaczenie czeków aktualnie maleje, chociaż do niedawna czek jako forma rozliczeń pieniężnych odgrywał znaczącą rolę jak w stosunkach między przedsiębiorstwami, tak w stosunkach między podmiotami nie prowadzącymi działalności gospodarczej. A znaczenie czeków maleje dlatego, że czek występuje wyłącznie w tradycyjnej zmaterializowanej postaci, co sprawia, że tak obrót, jak i „rozliczanie” czeków przez banki wymaga fizycznego przekazywania czeków między uczestnikami obrotu czekowego, jak również „ręcznej” ich „obsługi” przez personel banków, co jest niezbyt wygodne w dobie rozwoju różnych elektronicznych systemów płatności.
Możemy wyodrębnić cztery główne funkcje czeków:
a) rozliczeniowo-płatniczą
obiegową
gwarancyjną
kredytową
funkcja rozliczeniowo-płatnicza
Przy pomocy czeków możemy regulować bieżąco zobowiązania wynikające z różnego rodzaju umów. Funkcja ta może być realizowana dwoma sposobami: poprzez zapłatę sumy czekowej w gotówce albo poprzez „rozrachunek księgowy”. W znaczeniu ekonomicznym czek jest surogatem pieniądza.
funkcja obiegowa
Polega na możliwości przenoszenia praw w nim ucieleśnionych na inne osoby, i tym sposobem jeden czek może służyć jako instrument realizacji większej ilości zobowiązań pieniężnych. W praktyce funkcja ta nie ma większego znaczenia, a to z dwóch powodów: pierwszym jest krótki termin przedstawienia czeku do zapłaty (około 10 dni), drugim powodem jest negatywny stosunek banków do przenoszenia praw, a to ze względu na ryzyko wypłaty sumy czekowej dla osoby nieuprawnionej oraz ze względu na techniczno-organizacyjną pracę banków.
funkcja gwarancyjna
Polega na zabezpieczeniu zapłaty sumy czekowej nie tylko przez wystawcę czeku, ale także przez wszystkie inne osoby podpisane na czeku, które odpowiadają solidarnie.
funkcja kredytowa
Realizacja tej funkcji zależy od „dobrej woli” posiadacza czeku oraz od zaufania pomiędzy wystawcą a posiadaczem czeku. A to dlatego, że teoretycznie czek nie pełni funkcji kredytowej, lecz w praktyce może on pełnić tę funkcję. Mamy dwa takie wypadki. Pierwszy, w przypadku czeku postdatowanego, czyli takiego, który w swej treści zawiera datę wystawienia późniejszą niż data rzeczywistego wystawienia czeku, czyli termin przedstawienia czeku do zapłaty ulega wówczas odpowiedniemu wydłużeniu. W drugim wypadku chodzi o czek niezupełny tzn. wówczas posiadacz czeku został przez wystawcę upoważniony do wpisania daty wystawienia.
4.2 Rodzaje czeków
W praktyce rozróżnia się nawet kilkanaście rodzajów czeków.
4.2.1 Czeki imienne, na zlecenie i na okaziciela
Rozróżnia się je w zależności od sposobu określenia remitenta.
czek imienny (recta-czek)
Na czeku jest oznaczona osoba remitenta z imienia i nazwiska (lub nazwy) oraz jest zastrzeżenie „nie na zlecenie” lub inne równoznaczne. Przy wypłacie bank ma obowiązek sprawdzenia legitymacji czekowej osoby, na rzecz której czek wystawiono.
czek na zlecenie
Czek taki jest wystawiany na określoną osobę z dodatkiem zastrzeżenia „na zlecenie” lub bez tego zastrzeżenia. Przeniesienie czeku na zlecenie odbywa się w drodze indosu.
czek na okaziciela
Posługiwanie się takim czekiem jest bardziej operatywne, ponieważ bank nie ma obowiązku sprawdzania tożsamości remitenta. Przeniesienie czeku na inną osobę następuje poprzez wręczenie jej samego dokumentu i w razie zgubienia lub kradzieży takiego czeku osoba nieuprawniona może podjąć z łatwością sumę czekową z banku.
4.2.2 Czeki gotówkowe i rozrachunkowe
Czek gotówkowy (zwykły, kasowy) upoważnia do podjęcia gotówki przez wystawcę, lecz na jego życzenie może być zrealizowany także w formie bezgotówkowej.
Czek rozrachunkowy - może być zrealizowany przez bank wyłącznie w drodze „rozrachunku księgowego”. Czek taki zabezpiecza podjęcie gotówki przez osoby nieupoważnione, a w razie kradzieży lub zguby takiego czeku utrudnia w dużym stopniu osiągnięcie korzyści osobie nieupoważnionej. Tę formę czeku stosuje się często przy zakupach towarów w sklepach.
4.2.3 Inne rodzaje czeków
Czek potwierdzony
Gdy otrzymujący czek ma wątpliwości czy płatnik wywiąże się z zobowiązań, może on żądać dodatkowo zapewnienia, że czek będzie zrealizowany bez przeszkód, żądając potwierdzenia tego faktu przez bank dłużnika na dokumencie, jaki mu partner przekazuje. Wpisując takie potwierdzenie na czeku bank z reguły blokuje określoną kwotę na rachunku klienta na taki okres, na jaki dokument musi być przedstawiony do zapłaty. Czek taki ,może mieć charakter tak czeku kasowego, tak i rozrachunkowego.
czek zakreślony
Na takim czeku są zamieszczane duże równoległe linie ukośnie lub poprzecznie na frontowej stronie. Ma on ograniczony obieg tzn. może być wypłacony wyłącznie określonej osobie, którą jest bank lub stały klient. Jeżeli między liniami zakreślającymi czek umieszczono nazwę banku, to wtedy tylko ten bank może być remitentem.
euroczeki
Są to zwykłe czeki gotówkowe, tylko że ich trasatami są banki zrzeszone w międzynarodowej organizacji pod nazwą „Eurocheque International”. Przy wystawieniu czeku okazuje się kartę remitentowi oraz wpisuje się na nim numer karty czekowej. Wręczenie czeku skutkuje powstanie zobowiązania gwarancyjnego banku - gwarantuje on wypłatę sumy czekowej, choćby czek nie miał pokrycia, do wysokości określonej kwoty.
Banki te wydają swoim klientom specjalne blankiety czekowe (opatrzone znakiem graficznym „Eu”) wraz z tzw. euoroczekową kartą gwarancyjną.
czek bankierski
Czek bankierski jest wystawiany przez bank i zawiera polecenie wypłaty skierowane do innego banku; czek bankierski opiewa na okrągłe sumy w walucie wymienialnej i jest przez wystawcę „sprzedawany” remitentowi. Czek bankierski charakteryzuje się wysokim stopniem zaufania u trasata i jest on dogodny dla osób, które przewożą większe kwoty pieniędzy za granicę oraz jest on jedną z form inkasowania zapłaty od zagranicznych kontrahentów.
czek podróżniczy (travvelers cheque)
Jest to dokument opiewający na okrągłe sumy w walutach wymienialnych „sprzedawany przez banki, inne instytucje kredytowe, a także organizacje turystyczne i renomowane biura podróży osobom udającym się za granicę, głównie w celach podróżniczych. Wystawcami czeków podróżnych są w pierwszym rzędzie takie renomowane organizacje (przedsiębiorstwa międzynarodowe) jak American Express, Thomas Cook Ltd., Citicorp itd. właściciele tego dokumentu mogą uzyskać jego równowartość w banku (lub innej instytucji) w gotówce a także płacić za towary i niektóre usługi.
Zakończenie
W pracy przedstawione zostały akcje, obligacje, czeki oraz weksle. Najważniejsze znaczenie mają oczywiście akcje i obligacje, bo za pomocą akcji sektor prywatny może gromadzić znaczne kapitały na gigantyczne przedsięwzięcia i na te mniejsze też. Natomiast za pomocą obligacji znaczne środki finansowe pozyskuje przede wszystkim państwo. Oczywiście w porównaniu z akcjami i obligacjami czeki i weksle mają mniejsze znaczenie, ale także odgrywają dosyć ważne znaczenie w państwach o gospodarce rynkowej.
Chciałbym jeszcze dodać, że dodatkowym bodźcem do wybrania tego tematu był dlamnie fakt, że niejako zamieszkuję na terenie Europy Środkowowschodniej i jak nam wszystkim wiadomo państwa te funkcjonują od niedawna w gospodarce wolnorynkowej. Moim zdaniem gospodarki tych państw muszą się rozwijać, oczywiście w każdym z tych państw będzie to przebiegało inaczej. A dla rozwoju potrzebne są inwestycje, a to wiąże się niejako z wybranym przeze mnie tematem.
Bibliografia
Źródła prawne
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1936 r. - Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz 283 ze zm.).
Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach.
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.
Ustawa z dnia 3 października 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.
Kodeks spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r.
Książki i artykuły
M. Bączyk, M.H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Papiery wartościowe, Kraków, 2000.
W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001.
Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 1998.
E. Faerber, Wszystko o obligacjach, Warszawa 1996.
S. Grzybowski, Papiery wartościowe (w:) System prawa cywilnego III, cz.2, Prawo zobowiązań - część szczegółowa, Ossolineum 1976.
A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie kredytów, Lublin 1996.
R. Jurga, M. Michalski, Obligacje w świetle nowej ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r., PUG 1996, nr1.
L. Kałkowski, Tradycje polskich obligacji komunalnych, Samorząd terytorialny, 1995, nr3.
K. Kruczalak, Umorzenie akcji, Prawo spółek, 1996, nr. 10.
L. Ogiegło, Charakter prawny powstania zobowiązania wekslowego, Rejent 1995, Nr 9.
Ptak, Ustawa o obligacjach. Komentarz, Kraków 1996.
J. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936.
J. Socha, Zrozumieć giełdę, Warszawa 1993.
A. Szpunar, Podstawowe problemy papierów wartościowych, Państwo i prawo 1991, Nr 2.
Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach, art.4 ust.1 (Dz.U. Nr83, poz.420, Nr118, poz.574; z 1997 r. Nr88, poz.554, Nr118, poz.754; z 1998r. Nr106, poz.668 - zwana dalej w skrócie u. oblig.)
W. Bień, rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001, s 31-33.
S. Grzybowski, Papiery wartościowe (w:) System prawa cywilnego III, cz.2, Prawo zobowiązań - część szczegółowa, Ossolineum 1976, s 985.
Art. 9216 k.c.
Art.9217 k.c.
Art.7 ust.1,2 i 3 ustawy z dnia 3 października 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi - Dz.U. Nr118, poz.754; z 1998 r. Nr107, poz.669 - zwana dalej w skrócie p. o p.o.p.w.
Art.30 ust.1 z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz.U. Nr118, poz.754; z 1998 r. Nr.107, poz.669) stanowi, że domy maklerskie prowadzą działalność maklerską za zezwoleniem Komisji Papierów Wartościowych I Giełd. Uzyskanie takiej zgody wymaga spełnienia szeregu warunków.
Art.5 ust.1 pkt 2 p. o p.o.p.w.
Ustawa z dnia 3 października 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, art.4 pkt 1.
Art.17 u. oblig.
B. Ptak, Ustawa o obligacjach. Komentarz, Kraków 1996, s 452 i in.
Art.24. ust.3 zd.2 u. oblig.
Zgodnie z art.5 ust. 1 pkt 4 u. oblig.
Dz.U. Nr 155, poz.1014.
Art.58 ust. o fin. publ.
Art.53 ust.1 u. o fin. publ.
Art.53 ust.5.
Art.53 ust.24 o fin. publ.
Art.58.
Art.53 ust.3 u. o fin. publ.
Art.56 ust.3.
Art.53 ust.3.
Dz,U. Nr155, poz.1014.
Art.112, ust.2 pkt 1.
Art.113, ust.1.
Art.114, ust.1.
W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001, s 50-51.
W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001, s 33.
Niektórzy autorzy dzielą obligacje na krajowe i międzynarodowe, a te dzielą się na euroobligacje i obligacje zagraniczne. R. Jurga, M. Michalski, Obligacje w świetle nowej ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r., PUG 1996, nr1, s 5.
Art.20 ust.2 u. oblig.
I Weiss, Obligacje, / w: / M. Bączyk, M.H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Papiery wartościowe, Kraków, 2000. s 209-210.
Np: art.24 ust.4 u. oblig. , przewiduje automatyczne przekształcanie zastrzeżonego w obligacji świadczenia niepieniężnego w świadczenie pieniężne, w wypadku, gdy emitent opóźnia się w spełnieniu świadczenia niepieniężnego.
Art.14 u. oblig.
Art.9218 k.c.
Art.92112 k.c.
Art.16 ust.2 u. oblig.
Art.26 u. oblig.
Dlatego w okresie międzywojennym inwestycje w obligacje komunalne wynosiły tyle samo co inwestycje w akcje. L. Kałkowski, Tradycje polskich obligacji komunalnych, Samorząd terytorialny, 1995, nr3, s 48.
Art.5 ust.1 pkt3 u. oblig.
E. Faerber, Wszystko o obligacjach, Warszawa 1996, s 4.
A. Szumański, Akcje, / w: / M. Bączyk, M.H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Papiery wartościowe, Kraków, 2000. s 73-74.
W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001, s 113-115.
Art. 345 k.h.
Art.357 k.h.
Art.364 k.h.
Art.352 k.h.
Np. Art.346 § 2 k.h. - akcje wydawane przed pełną wpłatą.
Art.309 § 1 pkt4 k.h.
Art.346 § 1 zd.1 k.h.
Art.309 § 1 pkt 5 k.h.
Art.355 § 1 w zw. z art. 309 § 1 pkt 5 k.h.
Art. 359 § 1 k.h.
Art.359 § 2 k.h.
Art.458 § 3 w zw. z art.357 § 2 k.h.
Art.456 k.h.
Por. art.404 k.h.
Art.358 k.h.
Art.427 § 3 k.h.
Art.358 zd.3 k.h.
Art.404 zd.2 k.h.
K. Kruczalak, Umorzenie akcji, Prawo spółek, 1996, nr. 10, s 3-4.
Art.364 § 3 k.h.
Art.436 § 1 k.h.
Art.436 § 2 k.h.
Art.347 § 1 k.h.
A. Szumański, Akcje, (w:) M. Bączyk, I. Weiss, M.H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, I. Weiss, Papiery wartościowe, Kraków, 2000, s 111.
W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001, s 137-141.
Art. 339 § 1 pkt 4 k.h.
Art. 340 § 1 k.h.
Art. 307 § 1 k.h.
Art. 344 § 1 k.h.
Art. 311 § 4 k.h.
Art. 311 § 5 k.h.
Art. 98-110 p. o p.o.p.w.
Art. 111-117 p. o p.o.p.w.
Art. 177 p. o p.o.p.w.
J. Socha, Zrozumieć giełdę, Warszawa 1993, s.33.
W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Warszawa 2001, s. 275.
Mirosław H. Koziński, Weksle /w:/ M. Bączyk, I. Weiss, M.H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, I. Weiss, Papiery wartościowe, Kraków, 2000, s. 336.
J. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s. 16.
L. Ogiegło, Charakter prawny powstania zobowiązania wekslowego, Rejent 1995, Nr 9, s. 104.
M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 1998, s. 39.
A. Szpunar, Podstawowe problemy papierów wartościowych, Państwo i prawo 1991, Nr 2, s. 15.
J. Mojak, Zabezpieczenia wekslowe /w:/ A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie kredytów, Lublin 1996, s. 117.
Art. 9211 - 9215 k.c.
Art. 39 pr. czek.
Art. 44 pr. czek.
Art. 14 zd. 2 pr. czek.
Art. 14 zd. 1 pr. czek.
W. Pyzioł, Czeki /w:/ M. Bączyk, I. Weiss, M.H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, I. Weiss, Papiery wartościowe, Kraków, 2000, s. 225.
Tamże, s. 426.
45