|
|
|
|
zakończenie tematu dek I |
Nominativus |
Genetivus |
Dativus |
Accusativus |
Vocativus |
Ablativus |
rodz. |
|
mianownik |
dopełniacz |
celownik |
biernik |
wołacz |
narzędnik |
|
Femininus lub M. -a |
ancill-a (niewolnica) |
ancill-ae |
ancill-ae |
ancill-am |
ancill-a |
ancill-a |
Sin-f |
|
ancill-ae (niewolnice) |
ancill-arum |
ancill-is |
ancill-as |
ancill-as |
ancill-is |
Plu-f |
zakończenie tematu dek II |
Nominativus |
Genetivus |
Dativus |
Accusativus |
Vocativus |
Ablativus |
rodz. |
|
mianownik |
dopełniacz |
celownik |
biernik |
wołacz |
narzędnik |
|
Masculinum. -us |
serv-us (służący) |
serv-i |
serv-o |
serv-um |
serv-e |
serv-o |
Sin-m |
|
serv-i (służoący) |
serv-orum |
serv-is |
serv-os |
serv-i |
serv-is |
Plu-m |
Masculinum. -er |
ager (rola) |
ager-i |
ager-o |
ager-um |
ager |
ager-o |
Sin-m |
|
ager-i (role) |
ager-orum |
ager-is |
ager-os |
ager-i |
ager-is |
Plu-m |
Neutrum. -um |
oppid-um (mur) |
oppid-i |
oppid-o |
oppid-um |
oppid-um |
oppid-o |
Sin-n |
|
oppid-a (mury) |
oppid-orum |
oppid-is |
oppid-a |
oppid-a |
oppid-is |
Plu-n |
Nad utworami poetów
In ludo gramatici Servius poetarum carmina legit.
Homerus antiquorum certaminum destriptione puerum delectat, Terentius sermone puro admirationem Servii movet.
Poetarum carmina puerorum animos excolunt.
Poetae et terras et maria carminibus canunt et vitae magna exempla ostendunt.
Magnos enim labores homines terra marique suscipiunt.
Laboris onera suscipere hominibus laudi est.
W szkole gramatyka Serwiusz czyta pieśni poetów.
Homer zachwyca chłopca opisem antycznych walk, Terencjusz budzi podziw Serwiusza czystym językiem.
Pieści poetów kształcą umysły chłopców.
Poeci opiewają poematami ziemię i morza, oraz pokazują wielkie przykłady życia.
Wielkie bowiem trudy podejmują ludzie na lądzie i na morzu.
Podejmować uciążliwości trudu przynosi ludziom chwałę.
In ludo gramatici Servius poetarum carmina legit.
Homerus antiquorum certaminum destriptione puerum delectat, Terentius sermone puro admirationem Servii movet.
Poetarum carmina puerorum animos excolunt.
Poetae et terras et maria carminibus canunt et vitae magna exempla ostendunt.
|
Magnos enim labores homines terra marique suscipiunt.
Laboris onera suscipere hominibus laudi est.
|
O początkach prawa
Servius librum legit, magister autem libri verba explicat:
“Urbem Romam ab origine reges gubernabant.
Cives regum imperiis parebant.
Initio populus Romanus sine lege, sine iure erat.
Romulus primus iura populo dabat.
Sanciebant leges et Numa et Ancus.
Praecipuus legum sanctor Servius Tullius erat.
Semper etiam Romani mores custodiebant.
Ennii libro legimus:
“Moribus antiquis res stat Romana virisque”.”
Serwiusz czyta książkę, nauczyciel zaś wyjaśnia słowa książki:
“Miastem Rzymem od powstania rządzili królowie.
Obywatele byli posłuszni rozkazom królów.
Początkowo lud rzymski istniał bez ustaw, bez prawa.
Romulus pierwszy dawał ludowi prawa.
Ogłaszali ustawy i Numa, i Arkus.
Szczególnym twórcą ustaw był Serwiusz Tullius.
Rzymianie zawsze przestrzegali także zwyczajów.
W księdze Eniusza czytamy:
“Państwo rzymskie stoi antycznymi zwyczajami i mężami (państwo rzymskie opiera się na zwyczajach i mężach).””
Sanciebant leges et Numa at Ancus
Praecipuus legum sanctor Servius Tullius erat
Semper etiam Romani mores custodiebant
Enii libro legimus
Moribus antiquis res stat Romana virisque
|
|
Nauka wymowy
Iuris civilis scientia multis vero prodest.
Ad summos tamen honores alios gloria militaris, alios eorum eloquentia provehit.
Servius igitur oratoris laudem petit.
Orator virios audaces oratione gravi arcere, supplicibus autem verbo eius alacri subvenire debet.
Non est facile omnibus in causis bonus esse orator, tamen labor omnia difficilia superat.
Znajomość prawa cywilnego naprawdę przydaje się licznym.
Do największych zaszczytów jednych sława wojskowa, drugich ich wymowa wynosi.
Serwiusz dąży więc do sławy mówcy.
Mówca powinien powściągać zuchwałych mężów surową mową, zaś pokornym powinien przychodzić z pomocą swoim “szybkim słowem”.
Nie jest łatwo być we wszystkich sprawach dobrym mówcą, lecz praca pokonuje wszystkie trudności.
Iuris civilis scientia multis vero prodest.
Ad summos tamen honores alios gloria militaris, alios eorum eloquentia provenit.
Servius igitur oratores laudem petit.
Orator viros audaces oratione gravi arcere, supplicibus autem verbo eius alacre savenire debet.
|
Non est facile omnibus in causis bonus esse orator...
...tamen labor omnia difficilia superat.
|
Spojrzenie w przyszłość
Servius, iuvenis eloquentiae studiosus, orationes illustrium virorum in foro audire non cessat, brevi autem tempore peregrinationem faciet et Rhodum navigabit.
Una cum Marco, ludorum socio vetere, Servius et arti rhetorum admirabili et Graecis litteris se dabit.
“Apud Rhodios - inquit pater - novum et sine dubio pulchrum orationum genus cognosces.
Virum bonum at oratorem semper cives Romani laudabunt.”
Non deerunt iuveni neque ars nec magna eloquentiae exempla.
Num tamen poterit sine iuris scientia causis in foro satisfacere?
Serwiusz, młodzieniec zapalony do wymowy, nie przestaje słuchać na forum mów świetnych mężów, w krótkim zaś czasie odpędzie podróż i popłynie do Rodos.
Razem z Marco, starym przyjacielem ze szkoły, Serwiusz odda się zdumiewającej sztuce retorów i greckiej literaturze.
U Rodyjczyków - mówi ojciec - będziesz poznawał nowy i niewątpliwie piękny rodzaj mów.
Męża dobrego i mówcę obywatele rzymscy zawsze będą chwalić.
Nie będą obce młodzieńcowi ani sztuka, ani wielkie przykłady wymowy.
Czy jednak będzie mógł podołać sprawom na forum bez znajomości prawa?
Servius, iuvenis eloquentiae studiosus, orationes illustrium virorum in foro audire non cessat...
...brevi autem tempore peregrinationem faciet et Rhodum navigabit.
Una cum Marco, ludorum socio vetere, Servius et arti rhetorum admirabili at Graecis litteris se dabit.
|
Apud Rhodios - inquit pater - novum at sine dubio pulchrum orationem genus cognosces.
Virum et oratorem semper cives Romani laudabunt.
Non deerunt iuveni neque ars nec magna eloquentiae exempla.
Num tamen poterit sine iuris scientia causis in foro satisfacere?
|
O prawnikach i mówcach
In iudicio causa non a iuris perito, sed ab oratore dicitur.
In multis tamen causis iuris peritorum opiniones ab oratoribus adhibentur.
Nam iuris nodos - ut vulgo dicitur - peritus iuris solvit.
A iuris perito iuris nodi solvuntur, causa ab oratore defenditur.
Sine defensione oratoris iuris peritorum opiniones saepe evertuntur.
Iustum ac legitimum at inveniri et defendi debet:
investigatur autem iuris periti prudentia, arte vero oratoris protegitur.
W sądzie sprawa jest omawiana nie przez biegłego w prawie, lecz przez mówcę.
Opinię doświadczonych w prawie są jednak w wielu sprawach używane przez mówców.
Jak mówi się powszechnie, bowiem biegły w prawie rozwiązuje zawiłości prawne.
Zawiłości prawne są rozwiązywane przez biegłego w prawie, sprawa jest broniona przez mówcę.
Bez obrony mówcy opinie prawnicze są często obalane.
To co słuszne i to co prawne, powinno być odkrywane i bronione.
Mądrość biegłego w prawie ujawnia się, mądrość jest chroniona zaiste kunsztem mówcy.
In iudico causa non a iuris peritio, sed ab oratore dicitur.
In multis tamen causis iuris peritorum opiniones ab oratoribus adhibentur.
Non iuris nodos - ut vulgo dicitur - peritus iuris solvit.
A iuris perito iuris nodi solvuntur, causa ab oratore defeuditur.
|
Sine defensione oratoris iuris peritorum opiniones saepe evertuntur.
Iustum ac legitimum et inveniri et defendi debet:
investigatur autem iuris periti prudentia, arte vero oratoris protegitur.
|
Przed pretorem
Aufidia (in foro): “In ius a me vocaris, o Messalla!”
(in iure): “Aufidio vivo agris eius ego utebar av fruebar.
Vix moritur Aufidius, cum agri a Messalla arripiuntur.
Ego adoptionis causa filia ab Aufidio habebar et mihi hereditas dabetur.”
Messalla: “Sine causa ad te, praetor, vocor.
Aufidio nec heredes sui, nec agnati aderant:
me gentilem lex ad hereditatem vocat.
Agri iam dudum a me possidebantur”.
Partium verba a praetore audiuntur.
Aufidiae actio a praetore datur.
Aufidia (na placu): “Jesteś przeze mnie wzywany przed oblicze pretora, o Mesalo!”
(przed pretorem):”Użytkowałam z jego pól za życia Aufidiusza.
Ledwo co umarł Aufidiusz, gdy pola zostały zagarnięte przez Mesalę!
Z powodu przysposobienia byłam uważana przez Aufidiusza za córkę i mi należy się spadek.
Mesala: “Bez przyczyny jestem wezwany do ciebie, pretorze.
Aufidiusz nie miał ani swoich spadkobierców, ani agnatów.
Ustawa powołuje mnie jako gentyla do spadku.
Pola już od dawna były posiadane przeze mnie.
Słowa stron są słuchane przez pretora.
Skarga jest udzielona przez pretora Aufidii.
Aufidia (in foro): In ius a me vocaris, o Mesalla!
Aufidio vivo agris eius ego utebar ac fruebar.
Vix moritur Aufidius, cum agri a Messalla arripiuntur.
Ego adoptionis causa filia ab Aufidia habebar et mihi hereditas debetur.
|
Messalla: “Sine causa, ad te, praetor, vocor”.
Aufidio nec heredes sui nec agnati aderant:
me gentilem lex ad hereditatem vocat.
Agri iam dudum a me possidebantur.
Partiumverba a praetore audiuntur.
Aufidiae actio a praetore datur.
|
Przed sądem
In iudicio Aufidia a Servio Sulpicio patrono iuvatur.
Iam pro tribunali, iudices, sedetis.
Mox orationes habebuntur, mox testes a partibus dabuntur.
Post testationes causa a vobis cognoscenturet sententia dicetur.
Nos sententiae verbis tenebimur.
Servius Sulpicius dicit pro aufidia:
“Qui adoptatur, patris sui heres esse desint et adoptatoris heres fit ut adoptatoris filius.
Et eui arrogatur, arrogatoris fit filius et suus heres ut patris naturalis”.
Tenebitur a nobis, Servi, memoria orationis tuae!
W sądzie Aufidia jest wspierana przez Serwiusza Sulpicjusza, jako obrońcę.
Już przed lożą sędziowską sędziowie siedzicie.
Wnet mowy będą wygłoszone, wnet świadkowie będą przedstawieni przez strony.
Po zeznaniach sprawa będzie przez was rozpoznawana i wyrok będzie ogłaszany.
My będziemy związani słowami wyroku.
Serwiusz Sulpicjusz mówi w obronie Aufidii:
“Ten, który jest przysposabiany, przestaje być spadkobiercą ojca i staje się spadkobiercą przysposabiającego jako syn przysposabiającego.
I kto jest przysposabiany, staje się synem przysposabiającego i jego spadkobiercą na takiej pozycji jak syn ojca.
Zapamiętamy twoją przemowę, Serwiuszu!
In iudicio Aufidia a Servio Sulpicio patrono iuvatur.
Iam pro tribunali, iudices, sedetis.
Mox orationes habebuntur, mox testes a partibus dabuntur.
Post testationes causa a vobis cognoscetur et sententiam dicetur.
Nos sententiae verbis tenebimur.
|
Servius Sulpicius dicit pro Aufidia:
Qui adoptatur, patris sui heres esse desinit, et adoptatoris heres fit ut adoptatoris filius.
Et qui arrogatur, arrogatoris fit filius at suus heres, ut patris naturalis.
Tenebitur a nobis, Servi, memoria orationes tua.
|
U Kwintusa Mucjusza
Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civili consuluit.
Quintus respondit.
Cuius verba ille parum intellexit.
Itaque denuo iuris peritum interrogavit, cuius opinionem tamen iterum non percepit.
Tum Quintus Servium, cui oratoris clari laus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit:
“Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius, in quo versatur, ignorare!”.
Serwiusz Sulpicjusz, który wyróżniał się wymową między znakomitymi, przybył kiedyś do Kwintusa Mucjusza i radził się go w sprawach prawa cywilnego.
Kwintus odpowiedział.
Tamten niewiele zrozumiał z jego słów.
Toteż ponownie zapytał uczonego w prawie, którego jednak opinii powtórnie nie zrozumiał.
Wówczas Kwintus, któremu przyznawano chwałę sławnego oratora, zganił Serwiusza i tak powiedział:
“Niegodne jest patrycjuszowi i znakomitemu mężowi i oratorowi nie znać prawa, którym się obraca!”
Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civile consuluit.
Quintus respondit.
Cuius verba ille parum intellexit.
Itaque denuo iuris peritum interrogat, cuius opinionem tamen iterum non percepit.
|
Tum Quintus Servium, cui oratoris clari, laus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit.
Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius in quo versatur ignorare!
|
Nauka prawa
Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit, et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt:
institutus a Balbo Lucilio, a Gallo Aquilio instructus est.
Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventii responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur.
Gallum aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est.
Cercinae multi eius libri scripti sunt.
Haec taliaque fuerunt fundamenta laudis Servii futurae.
Tą jakby zniewagą dotknięty, Serwiusz zajął się prawem cywilnym i słuchał w pierwszym rzędzie tych, którzy wówczas byli prawnikami szczególnego poważania:
uczony przez Balbusa Luciusa, został wykształcony przez Gallusa Aquiliusa.
Także odpowiedzi Sextusa Papiriusa i Gaiusa Iuventiusa były przez Serwiusza słuchane z wielką uwagą.
Za Gaiusem Aquiliusem, który wówczas wyróżniał się znajomością prawa, Serwiusz poszedł na wyspę Cercynę.
Na Cercynie wiele jego ksiąg zostało napisanych.
I to oto były podstawy przyszłej chwały Serwiusza.
Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit...
...et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt.
Institutas a Balbo Lucilio, a Gallo Aquilio instructus est.
Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventi responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur.
|
Gallum Aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est.
Cercinae multi eius libri scripti sunt.
Haec talique fuerunt fundamenta laudis Servi futurae.
|
O urzędach i urzędnikach
Servius Sulpicius filiosuo de magistratibus populi Romani narrat:
“Exactis regibus Romae consules constituti sunt, penes quos domi bellique summum ius est.
Postea populus Romanus consulibus alios etiam magistratus addidit, valut censores, qui censum agunt, et praetores.
Magistratus, qui iura in civitate regunt, in magnis senatus consulta sequuntur.
Leges consensu populi non magistratuum imperio constituuntur.
Plebs autem tribunos sibi creavit, qui sunt velut magistratus plebeii.
Dicti sunt tribuni a tribubos, quia tribuum suffragio creantur.
Viri boni est magistratui praeesse.”
Serwiusz Sulpicjusz opowiada swojemu synowi o urzędach ludu rzymskiego:
“Po wypędzeniu królów w Rzymie powołani zostali konsulowie, przy których w czasie pokoju było największe prawo.
Później lud rzymski dodał konsulowi także innych urzędników, na przykład cenzorów, którzy dokonywali spisu obywateli i pretorów.
Urzędnicy, którzy stosują prawa w państwie, w sprawach ważnych idą za radami senatu.