Bezpieczeństwo Państwa

I WYKŁAD - 2011-10-08

J. Będźmirowski

Literatura:

• K. Malak - Bezpieczeństwo i Obronność Państwa, Warszawa 1998

• M. Wiśniewska, L. Wyszczelski, Bezpieczeństwo narodowe Polski w latach 1918-1939, Teoria i Praktyka, Toruń 2009

• W. Kitler, Obrona Narodowa w wybranych Państwach demokratycznych, Warszawa 2001

• Bezpieczeństwo Narodowe Polski. Geopolityczne i geoekonomiczne uwarunkowania, pod red. E Haliżaka, Toruń 2007

Zagrożenia i wyzwania czasu pokoju

Zagrożenia bezpieczeństwa państwa i obywatela

Zagrożenia:

• językowe

• polityczne

• ekonomiczne

• społeczne

• psychospołeczne

• prawne

• ekologiczne

• terytorialne

• publiczne

• militarne

• kulturowe

Zagrożenia kryzysowe:

Pozamilitarne, o charakterze:

• politycznym;

• ekonomicznym;

• społecznym;

• ekologicznym;

• publicznym;

• psychospołecznym;

• innym.

Militarne:

• agresja na dużą skalę;

• lokalny konflikt zbrojny;

• konflikt graniczny;

• inne.

Podstawowe źródła zagrożeń:

1. Sprzeczności polityczno-militarne -> ideologiczne, przeobrażenia demokratyczne, swobody obywatelskie

2. Sprzeczności społeczno-ekonomiczne -> gospodarczo-ekonomiczne, etnograficzne, demograficzne, psychologiczne, socjologiczne, kulturowe

3. Sprzeczności biologiczne -> choroby cywilizacyjne, brak ochrony środowiska naturalnego, wynaturzenia

Definicja bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo - stan, który daje poczucie pewności i gwarancję jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jedna z podstawowych potrzeb człowieka to sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś co człowiek szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy, szacunku, uczyć, dóbr materialnych. Wyróżnia się m.in.:

1. bezpieczeństwo globalne, regionalne, narodowe (ze względu na obszar/terytorium);

2. bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne (ze względu dziedzinę);

3. bezpieczeństwo strukturalne i personalne (ze względu na strukturę państwa i personalną)

Współczesne pojęcie bezpieczeństwa ma szerszy wymiar aniżeli w przeszłości.

Do zasadniczych potrzeb bezpieczeństwa można zaliczyć m.in.:

1. Istnienie;

2. Przetrwanie;

3. Całość;

4. Tożsamość;

5. Posiadanie;

6. Pewność rozwoju.

Bezpieczeństwo jest kategorią wielowymiarową i może być rozważane w kilku układach odniesienia:

1. w stosunku do obywateli i ich wspólnot;

2. w sieci współzależności między państwami;

3. w ramach czynników życia międzynarodowego;

4. wobec nadrzędnych norm moralnych i prawa międzynarodowego

Pojęcie bezpieczeństwa

• Bezpieczeństwo jako stan - niezagrożenia, spokoju pewności, poczucia pewności, wolności od zagrożeń, wolności od strachu lub ataku;

• Bezpieczeństwo jako proces - w którym stan bezpieczeństwa i jego organizacja podlegają dynamicznym zmianom stosownie do naturalnych zmian uwarunkowań bezpieczeństwa;

• W znaczeniu strukturalnym systemowym - to całokształt przygotowania i organizacji państwa dla ciągłego tworzenia bezpieczeństwa narodowego, z następującymi elementami:

• prawne podstawy bezpieczeństwa;

• politykę i strategię bezpieczeństwa narodowego;

• cywilną i wojskową organizację ochrony i obrony narodowej;

• infrastrukturę bezpieczeństwa;

• edukację bezpieczeństwa;

• sojusze i współpracę międzynarodową w zakresie bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo państwa to taki stan polityczno-militarny, który gwarantuje jego obywatelom brak zagrożenia dla jego funkcjonowania, zapewnia spokój, poszanowanie porządku publicznego, jak również interesu publicznego, ochronę społeczności i każdego obywatela, oznacza to „zapobieganie wszystkiemu, co mieści w sobie zagrożenie dla bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego”.

Bezpieczeństwo państwa łączy się z wykonywaniem zadań przez administrację poszczególnych resortów i instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego w szczególności w postaci akcji, przymusu, działań, prewencji, analizy i zbierania danych oraz informacji niejawnych dających podstawę do ochrony bezpieczeństwa państwa, obywatela i porządku publicznego.

Podstawą struktury bezpieczeństwa państwa jest cywilna i wojskowa organizacja ochrony i obrony narodowej.

Siły zbrojne są najważniejszym, niezastąpionym i decydującym o skuteczności bezpieczeństwa narodowego narzędziem (instrumentem) polityki i strategii bezpieczeństwa.

Państwo jako najwyższa forma organizacji społeczeństwa przede wszystkim dla zapewnienia bezpieczeństwa narodowego realizuje ten naczelny cel poprzez politykę bezpieczeństwa, którą można określić jako celową i zorganizowaną działalność upoważnionych organów państwa zmierzającą do stałego zapewnienia optymalnego bezpieczeństwa narodowego, a także często równocześnie bezpieczeństwa międzynarodowego.

ZAGROŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWA W WYBRANYCH KRAJACH

STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ

W USA w strefie bezpieczeństwa, pośród zagrożeń państwa i narodu wymienia się:

• konflikty etniczne;

• proliferację broni masowego rażenia;

• degradację środowiska;

• terroryzm;

• kryminalizm międzynarodowy;

• handel narkotykami;

• zagrożenia systemów informacyjnych;

• klęski żywiołowe;

Często też owe zagrożenia i wyzwania definiuje się w trzech obszarach:

1. Społeczno-politycznym (religijne, etniczne, migracje i przyrost naturalny, przestępczość międzynarodowa, humanitarne prawa człowieka)

2. Ekonomicznym (ekonomiczne źródła konfliktu spowodowane dostępnością do zasobów, degradacje środowiska, handel światowy oraz przepływ kapitału;

3. Militarno-strategicznym (proliferacja broni masowego rażenia, wyścig zbrojeń konwencjonalnych, terroryzm, państwa przeobrażone)

SZWECJA

W uchwale „O obronie totalnej” z 1996 roku zawarto kwestie zaangażowania pokojowego na arenie międzynarodowej oraz kwestie operacji humanitarnych.

Nowe zagrożenia dotyczą:

1. Zagadnień agresji zbrojnej;

2. Międzynarodowej niestabilności;

3. Kryzysów i konfliktów międzynarodowych;

4. Zagrożenia i niebezpieczeństwa dotykające bezpośrednio społeczeństwo.

W „Obronie totalnej”, w planowaniu cywilnym uwzględnia się trudności typu: […] masowy napływ do Szwecji ludności potrzebującej pomocy i azylu; Poważne zakłócenia w infrastrukturze społecznej (dopływu energii, transportu, telekomunikacji, działalności stacji nadawczych, dostawy wody), służby zdrowia, powodzie i awarie urządzeń hydrotechnicznych, opad radioaktywny, epidemie chorób, terroryzm, wypadki chemiczne i uwolnienie substancji toksycznych do wód morskich oraz przerwanie funkcjonowania systemów informacyjnych.

FRANCJA

Wśród zagrożeń wyróżnia się:

1. Terroryzm;

2. Handel narkotykami;

3. Proliferacja broni masowego rażenia;

4. Konflikty regionalne i etniczne;

5. Biedę;

6. Migrację;

7. Bezrobocie;

8. Czarny rynek;

9. Kryminalizację grup społecznych;

10. Zatrucie środowiska;

11. Dyskryminację rasową i etniczną;

12. Ubóstwo i choroby;

13. Masowe ludobójstwo

NIEMCY

Nastąpiło przewartościowanie podejścia do zagrożeń bezpieczeństwa Niemiec. Wśród wyzwań i zagrożeń narodowych wymienia się:

1. Proliferację broni masowego rażenia;

2. Niedorozwój ekonomiczny;

3. Kłopoty z zaopatrzeniem w artykuły pierwszej potrzeby;

4. Nędza i ubóstwo;

5. Przeludnienie;

6. Zniszczenie środowiska;

7. Uszczuplenie rezerw surowców (bogactw naturalnych);

8. Uchodźstwo;

9. Ksenofobię (zjawisko urosło w związku z masowym napływem uchodźców - fanatyzm);

10. Przemoc i kryzys

Niemcy dostrzegają ścisły związek bezpieczeństwa militarnego z gospodarczym, społecznym i ekologicznym.

Do zagrożeń niemilitarnych zaliczają:

1. Rozruchy i nędzę, masową migrację;

2. Zacofanie gospodarcze;

3. Przeludnienie i głód, choroby;

4. Niszczenie środowiska i zmianę klimatu;

5. Przestępczość transgraniczna, handel ludźmi, bronią, narkotykami;

6. Niebezpieczeństwo ograniczenia dostaw ropy naftowej, komunikacji morskiej i wolnego handlu;

7. Paraliż systemów elektronicznych, giełd bankowych, systemów zaopatrzenia w energię;

8. Skażenia promieniotwórcze;

Do zagrożeń militarnych zaliczają:

1. Proliferację broni masowego rażenia;

2. Terroryzm z użyciem broni masowego rażenia;

3. Znajdowanie się w zasięgu broni rakietowej

II WYKŁAD 2011-10-20

Uwarunkowania geopolityczne oraz militarne bezpieczeństwa Polski w latach 1919-1939.

Granice w 1918-1921:

• Rosja - ZSRR - 1412km;

• Czechosłowacja - 984km;

• Rumunia - 349km;

• Niemcy i Prusy Wschodnie - 1912km;

• Litwa i Łotwa - 616km;

Stan bezpieczeńśtwa Polski w 1921 roku oparty na dwóch filarach:

• 1 traktacie wersalksim;

• 2. traktacie ryskim

1. Granice - w zdecydowanej mierze otwarte, bez przeszkód naturalnych, trudne do obrony;

2. Gospodarka - kraj roliczny;

• Słabo rozwinięty przemysł;

• Katastrofalna infrastruktura;

• Zniszczenia wojenne;

• Polska do 1920 r. nie posiadała jednolitej waluty;

• Ogromne zadłużenie finansowe na potrzeby wojny polsko-bolszewicjkiej, około 260mln dolarów;

• Ubytek w wojnach ok. 13% ludności polskiej;

• Na wojnę polsko-bolszewicką z budżetu wydawano średnio ok. 50% budżetu, w ostatnim okresie ok. 75%; Brak dużej części wpływów do budżetu - dodatkowa emisja pieniądza.

Po zakończeniu wojny ustanowiono linię Curzona.

Narodowości w Polsce międzywojennej (II RP):

1. Liczne mniejszości; W Polsce w 1921 roku zamieszkiwało 27,3 mln ludności - stanowiły ok. 1/3 liczebności mieszkańców Polski:

• 69% Polacy;

• 14,3% Ukraińcy;

• 7,8 Żydzi;

• Po 3,9% Białorusini i Niemcy;

• 0,3% Litwini;

• 0,8% innych narodowości;

2. Brak stabilizacji społecznej, narodowej i politycznej.

Dla obronności kraju znaczenie - umocnienia i fortyfikacje militarne. Dzieliły się one na:

1. Twierdze o obwodzie zamkniętym;

2. Obszary warowne;

3. Umocnienia przedmościa;

4. Zapory stałe

Polska przejęła 38 umocnień zespołów stałych, w tym 14 twierdz oraz 10 umocnionych przedmości. Do twierdz zaliczone zostały: Warszawa, Modlin, Dęblin, Poznań, Grudziądz, Toruń, Chełmno, Osowiec, Brześć nad Bugiem, Kraków, Przemyśl i Grodno.

1 lipca 1920 r. Sejm podjął uchwałę o utworzeniu 19-osobowej rady obrony państwa, powierzając jej przewodnictwo Józefowi Piłsudskiemu. Pozostałymi członkami byli: marszałek sejmu, premier, trzech członków rządu delegowanego przez niego i trzech przedstawicieli wojska wyznaczonych przez naczelnego wodza oraz 10 posłów.

Dekret z 7 stycznia 1921r - powołano radę wojenną jako najwyższy organ kolegialny decydujący o strategii bezpieczeństwa państwa, która wyłaniała ścisłą radę wojenną - kierującą bieżącymi przygotowaniami wojennymi w kraju.

19 stycznia 1922 roku przyjęto Strategię bezpieczeństwa Polski - cel główny - obrona stanu posiadania i nieprzejawiania żadnych zamiarów agresywnych wobec sąsiadów i innych państw.

Od 1921 roku Polska miała zawarte sojusze z Francją i Rumunią.

Zamach majowy 1926r - rozwiązano radę wojenną i ścisłą radę wojenną, której kompetencje przejął generalny inspektorat sił zbrojnych, kierujący wojennymi przygotowaniami państwa.

Do obowiązków generalnego inspektora sił zbrojnych należało:

1. Opracowanie i kontrola prac mobilizacyjnych i operacyjnych;

2. Przygotowanie planów obrony kraju;

3. Prowadzenie kontroli przygotowań wojennych;

4. Prowadzenie inspekcji wyszkolenia wojsk;

5. Przygotwanie wyższych dowódców do zadań wojennych.

Rozporządzenie prezydenta RP z 25.10.2926r. Komitet obrony państwa [kop] - zadanie wytyczanie strategii bezpieczeństwa Państwa

Przewodniczący - prezydent RP

Biuro do prac KOP Zastępca - premier

MSWojsk. MSW, MSZ, Ministter skarbuy, gisz

Biuro do prac KOP. Do kompetencji należało:

1. Opracowanie dla rządu wniosków dotyczących:

2. a. Ogólnego programu prac w zakresie przygotowań obronnych państwa;

3. b. przygotowanie projektów ustaw w sprawach dotyczących obrony państwa;

4. Wydawanie opinii w sprawach, które posiadają większą doniosłość dla obrony państwa, a należą do zakresu działań kilku ministerstw i wymagają uzgodnienia stanowiska.

Słabością w blisko 10-letniej działalności KOP było to, iż obradował tylko raz.

Dekretem prezydenta RP z dnia 9 maja 1936 roku powołano komitet obrony rzeczypospolitej [KOR] organ kolegialny kierujący polityką obronną Polski.

Prezydent RP SeKOR

Premier Generalny inspektor SZ

MSWojsk MSW MSZ Minister Skarbu Minister przemysłu i Handlu

Bez prawa głosu: Szef sztabu głównego WP, z-ca szefa sztabu, szef administracji armii

Sekretariat KOR [SeKOR] zajmując się bieżącą koordynacją polityki wśród resortów cywilnych i wojskowych oraz przygotowaniem materialnym i legislacyjnym na okres wojny.

W II RP pojawia się teoria „Naród pod broń”. Prawdopodobnie odwoływano się do XIX i XX-Wiecznych teorii wojen masowych (Von Clausewitz, Von Ludendorf), ale były znane już w Asyrii i Sparcie. W Polsce była ona obecna aż do wybuchu wojny w 1939r. Zmieniały się jej założenia teoretyczne i praktyczna realizacja.

Uwarunkowania geograficzne bezpieczeństwa narodowego Polski

• Granice - północno-zachodnia i południowa - są naturalne (Bałtyk, karpaty, sudety); Zachodnia, Północno-wschodnia i wschodnia - otwarte;

• Ludność Polski - blisko 39mln osób, zapewnienia bezpieczeństwa, jak i największe potencjalne źródło siły narodowej;

• Prawie jednolita struktura narodowościowa (Polacy stanowią 97,6% społeczeństwa);

• Potencjał wojskowy (ponad 8mln mężczyzn w wieku 15-49 lat, rocznie 340 tys. pobotowych)

• Największe zagrożenie naturalne bezpieczeństwa narodowego - główne rzeki - pod względem powodziowym;

• Infrastruktura drogowa - jeden z sektorów tzw. infrastruktury krytycznej (średnia gęstość sieci dróg samochodowych - 80km/100km2, w Niemczech - 182km/100km2

• Z całości gospodarki szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa narodowego ma rolnictwo, źródła energii i przemysł zbrojeniowy

Zapisy konstytucji z 1947 r i 1952 r. wyraźnie wskazywały na tworzenie systemu obronnego opartego o siły zbrojne jako głównego komponentu mogącego się przeciwstawić jedynym wówczas postrzeganym zagrożeniom.

W dniu 21 listopada 1967r. Sejm przyjął uchwałę o powszechnym obowiązku obrony. Znalazł w niej umocowanie prawne komitet obrony kraju (KOK) jako organ kolegialny rady ministrów do spraw obronności (powołano go w 1959r.). Odpowiadał za:

1. Ustalanie generalnych założeń obrony państwa oraz kierowanie całokształtem prac dotyczących obronności kraju;

2. Rozpatrywanie zagadnień obronności kraju i wytyczanie kierunków działania w tym zakresie

3. Ustalanie założeń organizacji sił zbrojnych i samoobrony ludności;

4. Koordynowanie działalności naczelnych i terenowych organów administracji państwowej w zakresie obronności kraju.

Przewodniczącym KOK był prezes rady ministrów, zastępcą MON - który realizował założenia i wytyczne rady ministrów w zakresie obrony państwa oraz sprawował kierownictwo w zakresie powszechnego obowiązku obrony.

Organem wykonawczym KOK byłe sekretarz w randze wiceministra ON. Ustalał zasady i tryb wykonywania uchwał i wytycznych KOK, a także sposoby realizacji zadań obronnych nałożonych na organy administracji państwowej oraz przedstawiciel gospodarki narodowej. Miał też bezpośrednie przełożenie na wojewódzkie komendy obrony.

Sekretariat KOK (ówczesna komórka organizacyjna MON) prowadził kontrolę przygotowań obronnych w pozamilitarnej części systemu obronnego. Posiadał szerokie uprawnienia do kierowania całokształtem systemu obronnego państwa.

Rada państwa/Sejm

Rada ministrów

Komitet Obrony Kraju

Sekretariat

Układ Militarny Układ pozamilitarny

Siły zbrojne <-> - Ministerstwa i urzędy centralne

- Wojwódzkie komitety obrony

Znaczenie KOK zostało wzmocnione po stanie wojennym. Uchwalono 21.11.1983 r. nowelizację ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL.

Ustawa ta powołała KOK jako kolegialny organ państwowy właściwy w sprawach obronności. Nie był już podporządkowany radzie ministrów.

Przewodniczącego KOK powoływał sejm, jego zastępców rada państwa (poza zastępcą ds. sił zbrojnych i planowania strategiczno-obronnego, którym był MON).

Uprawnienia KOK:

1. Ustalanie generalnych założeń obrony PRL

2. Rozpatrywanie głównych zagadnień dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa oraz wytyczanie głównych kierunków działania w powiązaniu z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju;

3. Ustalanie założeń organizacyjnych sił zbrojnej, obrony cywilnej i jednostek zmilitaryzowanych;

4. Ustalanie zadań związanych z podnoszeniem gotowości obronnej państwa oraz nadzorowanie tego procesu

5. Koordynowanie działań naczelnych, centralnych i terenowych organów administracji państwowej i gospodarki w obszarze bezpieczeństwa państwa.

Rada Państwa/Sejm

Rada Ministrów ↔ KOK

Sekretariat

Układ militarny ↔ Układ pozamilitarny (ministerstwa i urzędy centralne, wojewódzkie komitety obrony)

Sekretariat → UM i UPOZM połączyć linią

RM → Układ pozamilitarny połączyć linią przerywaną.

W wyniku zmian ustrojowych rada państwa zaprzestała działalności w lipcu 1989r. W jej miejsce utworzono urząd prezydenta. Zmiany zapisano w małej konstytucji w dniu 17.9.1992 r.

W tym akcie pojawia się zapis: Prezydent stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Prezydent sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, a rada ministrów zapewnia bezpieczeństwo w obu wymiarach.

Prezydent mógł wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium RP, a także ogłoszenia częściowej lub powszechnej mobilizacji w razie zagrożenia zewnętrznego państwa.

Powołano Radę Bezpieczeństwa Narodowego jako organ doradczy prezydenta w sprawach bezpieczeństwa państwa. KOK stał się strukturą podległą Biura Bezpieczeństwa Narodowego podlegającego prezydentowi.

Prezydent jako przewodniczący KOK posiadał uprawnienia do wydawania zarządzeń w sprawach należących do zakresu działania komitetu.

Prezydent

BBN ↔ KOK ↔ Rada ministrów (Komitet spraw obronnych)

Układ militarny (siły zbrojne) ↔ Układ pozamilitarny (ministerstwa i urzędy centralne, wojewódzkie komitety obrony)

Edukacja obronna w Polsce w latach 1945-1989

Po II wojnie światowej i w okresie PRL edukacja obronna społeczeństwa była realizowana w układzie militarnym, pozamilitarnym w oparciu o try resorty:

1. MON

2. MSW

3. Ministerstwo Oświaty i wychowania

Przysposobienie wojskowe jak przedmiot wprowadzono do szkół w 1946r. Na podstawie dekrety rady państwa. W tym samym roku powołano do życia państwowy urząd wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego (podporządkowano mu: Wojewódzki Urząd WFiPW, Powiatowy urząd WFiPW oraz placówki oświatowe - szkoły zawodowe, średnie i wyższe).

Ryc. struktura edukacji obronnej społeczeństwa polski do 1989r.

W 1948r. Ustawa o powszechnym obowiązku wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Realizacja - organizacja „Służba Polsce”.

Szczególne znaczenie problematyki związana z obroną terytorialną kraju (OTK), w tym obroną cywilną (OC). Dotyczyła ona młodzieży i społeczeństwa dorosłego.

Przysposobienie wojskowe - obowiązkowy przedmiot nauczania w ostatnich klasach szkół średnich od 1952r.

Przysposobienie obronne młodzieży - wyrobienie umiejętności i nawyków z zakresu obrony przed bronią masowego rażenia, niezbędnych w działaniu indywidualnym oraz zespołowym w ogniwach i służbach samoobrony.

W klasie VIII szkoły podstawowej przysposobienie obronne obowiązkowy przedmiot nauczania. Ogólne zasady OPBMAR.

W zasadniczych szkołach zawodowych przysposobienie obronne.

W szkole średniej - zasady działań zespołowych, do służby wojskowej oraz do wykonywania zadań w ramach formacji samoobrony.

Słuchacze szkół policealnych - przygotowanie do pełnienia funkcji młodszych dowódców w niektórych formacjach samoobrony.

System szkolenia wojskowego i obronnego w wyższych uczelniach cywilnych - uchwała rady ministrów z 6 czerwca 1972r.

Studenci szkół wyższych, zdolni do służby wojskowej, objęci szkoleniem wojskowym, a pozostali studenci - szkoleniem obronnym

Studenci i studentki nie objęci szkoleniem wojskowym, podlegali szkoleniu obronnemu, które równie było obowiązkowym przedmiotem.

Ryc. struktura edukacji obronnej młodzieży szkolnej i studenckiej

WYKŁAD III

Formy edukacji obronnej społeczeństwa w latach 1945-1989

Najbardziej złożone były formy edukacji obronnej kadr kierowniczych resortu, województwa, albo innej jednostki organizacyjnej w okresie zagrożenia i wojny.

Najwyższą formą edukacji obronnej kadr kierowniczych i społeczeństwa było szkolenie strategiczno-obronne, w ramach którego organizowano i prowadzono:

1. Międzysojusznicze ćwiczenia układu warszawskiego i obrony cywilnej oraz ćwiczenia sztabów sił zbrojnych i wojsk z udziałem cywilnej kadry kierowniczej jednostek przewidzianych do militaryzacji, formacji obrony cywilnej i ludności,

2. Ogólnokrajowe ćwiczenia - stosownie do ustaleń KOK,

3. Regionalne i międzywojewódzkie ćwiczenia - prowadzone w każdym roku przez głównego inspektora obrony terytorialnej lub przez szefa obrony cywilnej kraju.

Inną formą edukacji kadr centralnych i pracowników aparatu wykonawczego były zajęcia teoretyczne organizowane centralnie w ASG (Akademii Sztabu Generalnego), w Instytucie Organizacji i Zarządzania oraz resortowych wojewódzkich ośrodkach szkoleniowych.

Funkcjonowały wewnętrzne szkolenia obronne dla pracowników konkretnych resortów i województwa w formie kursów, treningów i gier decyzyjnych.

Podstawową formą szkolenia osób posiadających przydziały organizacyjno-mobilizacyjne do jednostek militaryzacyjnych były ćwiczenia. Organizowane w czasie wolnym od pracy, w wymiarze do 15 dni w roku, w tym nie więcej niż 5 dni ustawowo wolnych od pracy.

W zakresie szkolenia formacji obrony cywilnej, forma i wymiar czasowy tego szkolenia były identyczne jak w szkoleniu jednostek przeiwdzianych do militaryzacji. Organizatorami ich szkolenia - kierownicy zakładów pracy oraz prezydenci miast, naczelinicy miast, dzielnic, gmin (miast i gmin).

Główny cel - przygotowanie ludności do ochrony przed skutkami użycia ówczesnych środków rażenia, organizacji i prowadzenia akcji ratunkowych, zwalczania klęsk żywiołowych i usuwania ich skutków.

Zajęcia podstawowe były realizowane w formie zorganizowanego szkolenia lub samokształcenia. Prowadzono je w cyklu 5-letnim, nie więcej niż dwa razy w roku, w czasie wolnym os pracy w wymiarze czterech godzin - w dzień roboczy, do ośmiu godzin - w dzień ustawowo wolny od pracy.

Wnioski

Przysposobienie obronne młodzieży realizowane w latach 1945-1989 charakteryzowało się częstymi zmianami wprowadzonymi do programów nauczania. Duży wpływ na zmiany miała sytuacja polityczno-społeczna i militarna naszego kraju.

Zachodzące w Polsce po 1989 roku przemiany społeczno-ekonomiczne spowodowały odejście od poprzednich celów kształcenia młodzieży.

Niezwykle efektywne w procesie edukacji obronnej młodzieży były organizowane do 1989 roku przez kuratoria oświaty, młodzieżowe obozy. Głównym celem przygotowywanie uczniów do pełnienia funkcji pomocników nauczyciela przysposobienia obronnego na zajęciach w szkole.

Analiza edukacji obronnej z lat II RP oraz lat 1945-1989 pozwala stwierdzić, iż odnalezienie drogi do przyszłego modelu edukacyjno-obronnego społeczeństwa RP tylko w części zależy od wykorzystania tradycji. Współczesna sytuacja wymusza takie rozwiązania, które będą zgodne z teraźniejszością i przyszłością.

Edukacja obronna społeczeństwa w okresie transformacji ustrojowej

Zgodnie z obowiązyjącym na ten okres prawem w Polsce funkcjonowało 5 ośrodków decyzyjnych zajmujących się kierowaniem edukacją obronną:

1. Komitet Obrony Kraju - KOK

2. Urząd Rady Ministrów - URM

3. Ministerstwo Obrony Narodowej - MON

4. Ministerstwo Edukacji Narodowej - MEN

5. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji - MSWiA

Szkoleniem kadr kierowniczych tak jak w poprzednim okresie - wyższe kursy obronne w Akademii Obrony Narodowej.

Szkolenie w ramach powszechnej samoobrony polegało na obowiązkowym udziale ludności w zajęciach podstawowych lub ćwiczeniach praktycznych.

Zajęcia podstawowe dla osób zatrudnionych organizuje się i prowadzi w zakładach pracy, a dla pozostałej ludności - w miejscu zamieszkania.

Do czasu wprowadzenia reformy oświaty (styczeń 1999) w szkołach, realizowane programy w swoich założeniach służyły:

1. W szkołach podstawowych: indywidualna samoobrona, zasady ochrony przeciwpożarowej, pierwsza pomoc, rozróżnianie sygnałów alarmowych obrony cywilnej (OC) i postępowania po ich ogłoszeniu;

2. W szkołach ponadpodstawowych: zapoznanie z międzynarodowymi aktami prawnymi dotyczącymi ochrony ludności i dóbr kultury w czasie pokoju i wojny, formy spełnienia powinności obywatelskiej na rzecz obronności państwa, zasad i sposoby powszechnej samoobrony ludności przed skutkami zagrożeń czasu pokoju i wojny, zasady prowadzenia akcji ratunkowej w rejonie porażenia,

Formacje obronne w polsce:

1 poziom:

Służby specjalistyczne (TOPL) 1964

Oddziały powszechnej samoobrony (1967-1973)

Oddziały OC (zasadniczej służby wojskowej poborowych (początek lat 80)

2 poziom:

Medyczno sanitarna

Łączności

Specjalistyczne oddziały Samoobrony (SOS)

Terenowe oddziały samoobrony

Skoszarowane oddziały ratownictwa ogólnego OC w OHP

3 poziom

Ochrony radiologicznej

Ratownictwa technicznego

Zmilitaryzowane oddziały ratownictwa technicznego (ZORT)

Zakładowe oddziały Samoobrony

Oddziały specjalistyczne OC przy jednostkach i instytucjacch podległuch MON

4 poziom

Żywnościowo odzieżowa

Tranportowa

Inne m.in. szkolne

Oddziały OC przy wojewódzkich Komendach Straży pożarnej

5 poziom

Wterynaryjne

Energetyczna

Oddziały OC straży przemysłowej

6 poziom:

Odkażania i dezaktywacji

Przeciwpożarowa

Cel Obrony Cywilnej

Prawo międzynarodowe	Prawo krajowe
Cel - ochrona ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania	CEL - ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej o raz dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny, współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwania ich skutków.

Zadania obrony cywilnej wg prawa międzynarodowego i krajowego

Prawo międzynarodowe	Prawo krajowe
Służba ostrzegawcza. Wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych	Wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie
Ewakuacja	Organizowanie ewakuacji ludności
Przygotowanie i organizowanie schronów	Przygotowanie budowli ochronnych
Obsługa środków zaciemnienia	Zaciemnianie i wygaszanie oświetlenia
Ratownictwo	Organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych
Służna medyczna, pierwsza pomoc oraz opieka religijna	Udzielanie poszkodowanym pomocy medycznej w tym opieka i posługa religijna
Walka z pożarami	Walka z pożarami
Odkażanie i inne podobne działania ochronne	Zaopatrywanie ludności w sprzęt i środki ochrony indywidualnej, przygotowanie i prowadzenie likwidacji skażeń i zakażeń
Dostarczanie doraźnych pomieszczeń	Organizowanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia dla poszkodowanie ludności

Geopolityczne położenie polski - czyli związek pomiędzy geograficznymi warunkami państwa a jego polityką.

Wady:

• Niebezpieczeństwo naruszenia granic przez potężnych politycznie sąsiadów

• Dążenie sąsiadów do stref wpływów w Polsce (Rosja, Niemcy);

• Ewentualność penetracji ekonomicznej ze strony sąsiada

Zalety:

• Możliwość uczestniczenia w handlu między Wschodem a Zachodem

• Rozwijanie eksportu

• Rozwój komunikacji lądowej na osi Wschód-Zachód, Północ-Południe

• Możność zbytku nadwyżek rolnych na rynku wschodnim i zachodnim

• Wzbogacenie kultury polskiej elementami Wschodu i Zachodu

Współczesne bezpieczeństwo narodowe, poza siłami militarnymi, w coraz większym stopniu obejmuje zdolności:

• Ochrony i ratownictwa ludności;

• Ochrony substancji materialnej i środowiska przed zagrożeniami niemilitarnymi

Ogromna rola obrony cywilnej: Wypełnienie wszystkich lub części zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężenie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania - Art. 61. I Protokołu dodatkowego do Konwencji Genewskiej (12.08.1949)

Akty prawne w obronie cywilnej:

• Konstytucja RP,

• Konwencja Genewska z 12.08.1949;

• Konwencja o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego (1957);

• Ustawa z dnia 21.11.1967 roku o powszechnym obowiązku obrony RP (z późn. zmianami z 2002 r.);

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 25.06.2002 w sprawie szczegółowego zakresu działania OCK, Szefów obrony cywilnej województw, powiatów, gmin;

• Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie powszechnej samoobrony z 1993 r.

WIELKA BRYTANIA

W Wielkiej Brytanii system szkolenia obronnego oparty jest na zasadach całkowitej dobrowolności. Proces szkolenia realizowany jest w dwóch zasadniczych przeziałach wiekowych:

1. Młodzież w wieku 13-18 lat;

2. Studenci w tzw. systemie „poza wojskiem”;

Młodzież w wieku 13-18 lat ma dwie możliwości uczestniczenia w szkoleniu obronnym:

1. Wstąpienie do organizacji „Połączone siły kadetów” (obecnie szkoli się ok. 33 tysiące chłopców i ponad 6 tysięcy dziewcząt), która działa wyłącznie na terenie szkół. Zgodę na prowadzenie szkolenia obronnego wyraża dyrektor szkoły, który zatwierdza także instruktorów (żołnierzy służby czynnej lub rezerwistów). Organizacja ta działała w około 250 szkołach średnich i prowadzi szkolenie z zakresu znajomości trzech rodzajów sił zbrojnych. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu (w środę po południu lub w sobotę). Każdego roku kadeci odbywają 1-2 tygodniowy obóz wojskowy.

2. Organizacja paramilitarna działająca pod nadzorem władz lokalnych i nosząca nazwę „Kadeci wojsk lądowych” (identyczne funkcjonują przy silach powietrznych i morski). Może do niej wstępować młodzież w wieku 13-18 lat, w tym również nie uczęszczająca do szkół.

Edukacja obronna młodzieży studenckiej odbywa się w tzw. systemie szkolenia poza wojskiem, realizowana jest w 19 ośrodkach szkolenia wojskowego studentów zorganizowanych przy głównych uniwersytetach. Noszą one nazwę „Uniwersytecki ośrodek szkolenia oficerów”. Ten system finansowany jest przez MON, funkcjonuje niezależnie od administracji uniwersyteckiej.

Spośród absolwentów kursów organizowanych w uniwersyteckich ośrodkach szkolenia tylko ok. 10-15% oficerów decyduje się na podjęcie służby zawodowej.

Student może zrezygnować z dalszego szkolenia, na każdym etapie, bez żadnych konsekwencji finansowych, z wyjątkiem tych, którzy zostali zakwalifikowani do służby zawodowej.

Ten system stanowi jedno z najważniejszych źródeł pozyskiwania przyszłych kadr dowódczych zarówno dla rezerwowych, jak i regularnych formacji sił zbrojnych. Szkolenie studentów w takim systemie jest tańsze dla armii.

NIEMCY

Przedstawienie niemieckiego systemu edukacji obronnej społeczeństwa wymaga wyjaśnienia kilku pojęć składających się na tę obronę. Samo pojęcie „Edukacja obronna” nie jest jednoznaczna z tym samym pojęciem spotykanym w innych krajach.

Edukacja obronna społeczeństwa niemieckiego realizwoana jest w oparciu o przedsięwzięcia związane z:

1. Obroną cywilną (zv);

2. Ochroną cywilną (zs);

3. Ochroną w przypadku klęsk żywiołowych (Kat. s);

4. Rozszerzoną ochroną w przypadku klęsk żywiołowych (Erw. Kat. S);

Obrona cywilna (ZV) - stanowi element ogólnego systemu obrony Niemiec, występuje w dwóch różnych ujęciach - w ramach sojuszu z NATO i w ujęciu narodowym, w którym obejmuje szereg przedsięwzięć realizowanych przez cały system pozamilitarny państwa.

Ochrona cywilna (ZS) - stanowi jeden z zespołów zadań obrony cywilnej i jest faktycznym odpowiednikiem OC w rozumieniu prawa międzynarodowego.

Ochrona w przypadku klęsk żywiołowych (Kat.S) oraz rozszerzona ochrona w tym przypadku (Erw. Kat.S) stanowią jeden z głównych elementów ochrony cywilnej.

Obrona ogólna (zawiera):

Obrona wspólna (zawiera):[

Obrona militarna w ramach nato

obrona cywilna w ramach nato]

Narodowa obrona kraju (zawiera):

Militarna obrona kraju

obrona cywilna

Federalne ministerstwo spraw wewnętrznych sprawuje ogólne kierownictwo OC i koordynuje przedsięwzięcia.

Na prawach oddziału federalnego ministerstwa spraw wewnętrznych utworzono zarząd obrony cywilnej, podległy parlamentarnemu sekretarzowi stanu.

Zarząd planuje i organizuje przedstięwzięcia z zakresu OC i koordynuje w skali kraju działalność różnych urzędów, organizuje współdziałanie między cywilnym sektorem i siłami zbrojnymi.

Pod kierownictwem i kontrolą zarządu OC, funkcjonuje wiele organizacji i dobrowolnych związków. Przede wszystkim takich jak: federalny urząd ds. OC, Federalny Związek Samoochrony, a także: Niemiecki Czerwony Krzyż, i inne.

W krajach związkowych (landach) odpowiedzialność za stan OC ponoszą ich rządy. Ministerstwa spraw wewnętrznych poszczególnych krajów, w zakresie swoich pełnomocnictw, koordynują zagadnienia OC między resortami i uzgadniają plany OC z planami bundeswehry. Dla łączności z oddziałami OC oraz zabezpieczenia współdziałania ministerstw w zakresie OC, przy federalnym MSW funkcjonuje stało komitet OC. W skład jego wchodzą przedstawiciele krajów, federalnych ministerstw, resortów oraz sztab do likwidacji następstw katastrof.

W Niemczech do głównych zadań obrony cywilnej zalicza się:

1. Zabezpieczenie działalności federalnych i krajowych organów władzy w warunkach sytuacji nadzwyczajnych,

2. Ochronę i zaopatrzenie ludności cywilnej

3. Organizację regularnej pracy systemu zaopatrzenia ludności

4. Wsparcie sił zbrojnych

Centralnym urzędem ochrony cywilnej (ZS) jest Federalny Urząd ds. Ochrony Cywilnej. Do jego zadań należy przede wszystkim:

1. Wspieranie kompetentnych władz federalnych w planowaniu ochrony cywilnej;

2. Inspirowanie badań naukowo technicznych w dziedzinie ochrony cywilnej, a także ocena ich wyników;

3. Szkolenie kierowniczych sił ochrony federacji i landów;

4. Zbieranie i analizowanie publikacji krajowych oraz zagranicznych dotyczących ochrony cywilnej;

5. Świadczenie technicznej pomocy w zakresie ochrony cywilnej;

6. Sprawdzanie przeznaczonych wyłącznie lub głównie na potrzeby ochrony cywilnej, aparatów i środków, udział w dopuszczeniu ich do użytku zgodnie z obowiązującymi normami.

W procesie szkolenia ludności w zakresie samoobrony gminom służy z pomocą federalny związek samoochrony - jako centralne stowarzyszenie o charakterze publicznym. Do zadań związku należy:

1. Inspirowanie i wyjaśnianie ludności zagadnień ochrony cywilnej (klęski żywiołowe, działania wojenne);

2. Wspieranie gmin i powiatów w procesie szkolenia ludności w zakresie samoochrony;

3. Wspieranie zakładów pracy w szkoleniu na potrzeby samoochrony.

Kursy szkoleniowe dla kierownictwa OC na wszystkich szczeblach realizowane są w Akademii Obrony Cywilnej w Bad Godesberg - przedstawiciele administracji na szczeblu federacji, landów, gmin i związków gmin. Szkolenie realizowane jest dla potrzeb stanu „W” i czasu pokoju „P”. Obejmuje ono w szczególności:

1. Opanowanie treści zapisów wszystkich tzw. „Ustaw obronnych”;

2. Organizację ćwiczeń i wypracowanie wspólnych wniosków dotyczących obrony cywilnej;

3. Organizację współpracy pomiędzy organami cywilnymi i militarnymi.

Dla pozostałego personelu i szkolenie odbywa się w centralnym ośrodku związku samoochrony (Federalny Urząd ds. Ochrony Cywilnej) w Waldbroel. Ponadto istnieje jeszcze 16 szkół krajowych, w których organizuje się kursy dla instruktorów, kursy specjalistyczne i szkolenie personelu placówek pomiaru radioaktywności.

Ludność dorosła uczestniczy w szkoleniach według ustalonego programu w miejscach pracy lub domach mieszkalnych.

W szkołach jest tylko nauka dla młodzieży szkolnej o zachowaniu się w przypadku alarmu przeciwpożarowego.

W szkołach wyższych nie występuje również oddzielne szkolenie obronne. W zależności od charakteru studiów, zwłaszcza o profilu technicznym, wprowadzane są elementy (wymogi) w zakresie obronności i bezpieczeństwa - w zależności od specjalności.

Nie ma studiów odrębnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej lub ochrony w przypadku klęsk żywiołowych, nie ma też oddzielnego przedmiotu o tym profilu.

Specjalności z dziedziny pożarnictwa szkoleni są w 19 szkołach ochrony ppoż - rozmieszczonych w poszczególnych landach, a specjaliści z dziedziny usuwania skutków katastrof i klęsk żywiołowych - w federalnej szkole ochrony w przypadku katastrof.

Dużą uwagę zwraca się na ratownictwo medyczne w jednostkach OC. Efekty tego są imponujące. W zakresie udzielania pierwszej pomocy i samopomocy przeszkolono do tej pory ponad 5 milionów osób. Finansowanie z budżetu federalnego. Rocznie przeszkala się na zasadach dobrowolności około 200 tysięcy osóļ. Każdy kto zdaje egzamin na prawo jazdy musi mieć ukończony taki kurs.

Kursy pierwszej pomocy medycznej prowadzone są przez prywatne i charytatywne organizacje świadczące pomoc medyczną i techniczną.

MSW ustaliło, że siły niezbędne do udzielania pomocy ofiarom klęsk żywiołowych i katastrof muszą stanowić 1% mieszkańców danego landu.

Ratownicy uczestniczą w ochronie cywilnej na zasadach dobrowolności, zobowiązują się jednocześnie do tego na czas określony lub nieokreślony.

Chcąc zostać ratownikiem, należy przedstawić opinię pracodawcy i uczestniczyć w zajęciach (200 godzin) realizowany poza tzw. godzinami pracy. Po zakwalifikowaniu na dany kurs, pracownik musi dostarczyć decyję do pracodawcy. Jest ona podstawą do uczestniczenia w akcjach w czasie godzin pracy, w tym samym gwarantem normalnego wynagrodzenia wraz z zabezpieczeniem socjalnym i zasiłkami.

Ciekawostką jest to, że jeżeli pracownik uczestniczy w akcji dłużej niż 2 godz. dziennie lub 7 godzin w ciągu tygodnia, pracodawcom zwraca się jego uposażenie i wkład w ubezpieczenie socjalne.

Młodzież w wieku poborowym, odmawiająca służby w siłach zbrojnych może być skierowana do służby w obronie cywilnej. Obowiązkowi temu podlegają przez okres 7 lat.

Rodzina

społeczność

lokalna

państwo

świat

---