PRAWO KARNE - WYKŁAD

dr Stanisław Cora

telefon: [phone]

dyżur: 10.12.2011 od 12:45 - 13:45 (godzina przed wykładem)

07.01.2012 od 13:15 - 14:15 (po wykładzie)

22 godziny wykładu - 6 spotkań

Egzamin pisemny

TERMIN 0: 13.01.2012, 17:15 - 3 godziny wykładu, na 4 godzinie egzamin zerowy!

TERMIN 1: 17.02.2012, 17:00

Zagadnienia:

1. Nauka o ustawie karnej - źródła prawa karnego, ustawa karna a norma karna, podstawowe zasady prawa karnego

2. Nauka o przestępstwie

3. Nauka o karze i środkach reakcji karnej

Kodeks karny - ustawa z 6 czerwca 1997r., Dz.U. Nr 88 poz 553 → nabyć w drodze kupna

Literatura:

1. → A. Marek, J. Lachowski - Prawo karne. Zarys problematyki. Warszawa 2011

2. → W. Cieślak - Prawo karne. Zarys instytucji i naczelne zasady. Wolters-Kluwer, Warszawa 2010

3. A. Marek - Prawo karne. Warszawa 2010

4. L. Gardocki - Prawo karne. Warszawa 2008

5. A. Marek, S. Waltoś - Podstawy prawa i procesu karnego.

WYKŁAD nr I

Prawo karne definiujemy jako gałąź prawa, która określa pojęcie przestępstwa, określa zasady odpowiedzialności prawnej na popełnione przestępstwo, określa kary, środki karne i środki zabezpieczające dla sprawców przestępstw. Źródłem prawa karnego jest ustawa Kodeks karny z 06.06.1997. Art 42 Konstytucji RP jest podstawową normą określającą czym jest przestępstwo.

Prawo karne procesowe (kodeks postępowania karnego) jest częścią szeroko rozumianego prawa karnego, który reguluje sposób postępowania organów sprawiedliwości karnej państwa w ramach prawa karnego.

Nauki penalne to przede wszystkim kodeks karny oraz kodeks postępowania karnego i kodeks karny wykonawczy.

Prawo karne skarbowe (kodeks skarbowy) zajmuje się wykroczeniami i przestępstwami przeciwko skarbowi (finansom) państwa.

Prawo karne wojskowe zajmuje się wykroczeniami i przestępstwami wojskowych.

Przestępstwo - zbrodnia (zagrożone karą powyżej 3 lat) lub występek (powyżej 1 miesiąc lub 30 stawek dziennych)

Wykroczenie -

Zagadnienie → Prawo karne w systemie gałęzi prawno-karnych.

Nullum crimen sine lege - nie ma kary bez ustawy

Pytanie egzaminacyjne: Wskaż i opisz funkcje prawa karnego.

Funkcje (zadania) prawa karnego

1. Funkcja ochronna - chroni dobra podlegające ochronie prawnej przed bezprawnymi zamachami

2. Funkcja sprawiedliwościowa - polega na zaspokajaniu społecznego poczucia sprawiedliwości poprzez pociąganie sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej.

3. Funkcja prewencyjna - polega na zapobieganiu popełnianiu przestępstw. Oczekiwanie, że potencjalni sprawcy nie będą popełniali przestępstw, ze względu na zagrożenie karą.

4. Funkcja kompensacyjna - polega na tym, że przepisy prawa karnego określają niekiedy obowiązek naprawienia przez sprawcę przestępstwa krzywd pokrzywdzonemu.

5. Funkcja gwarancyjna - prawo karne gwarantuje obywatelowi iż przestępstwem jest tylko czyn zabroniony przez ustawę karną obowiązującą w chwili jego popełnienia.

Pytanie egzaminacyjne: Wskaż i opisz zasady prawa karnego.

Zasady prawa karnego

1. Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez zakazu ustawowego

2. Nullum crimen sine culpa - nie ma przestępstwa bez winy

3. Nulla poena sine lege - nie ma kary bez ustawy - nie można stosować kar, które nie są określone w ustawie

4. Lex retro non agit - ustawa (prawo) nie działa wstecz.

Z zasad prawa karnego wynika iż:

1. Prawo karne musi być prawem pisanym, zawartym w ustawie.

2. Przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny (konkretny, precyzyjny).

3. Niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego.

4. Prawo nie działa wstecz.

5. Kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana wyraźnie w ustawie.

Pytanie egzaminacyjne: Podaj definicję przestępstwa i krótko opisz elementy składowe.

POJĘCIE PRZESTĘPSTWA

Przestępstwem jest czyn:

1. Zabroniony przez ustawę karną obowiązującą w chwili jego popełnienia

2. Społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

3. Bezprawny kryminalnie

4. Zawiniony

5. Przypisanie przestępstwa sprawcy czynu następuje w prawomocnym wyroku skazującym sądu

Ad 1. Zabroniony przez ustawę karną obowiązującą w chwili jego popełnienia

Co to jest czyn w rozumieniu prawa karnego? Jak go definiujemy?

Czyn w rozumieniu prawa karnego to zwarty (spójny) fragment zewnętrznego zachowania się człowieka o charakterze kierunkowej aktywności, istotny z punktu widzenia norm tej gałęzi prawa oraz dóbr prawnych chronionych przez prawo karne. Czyn w prawie karnym może mieć postać działania (forma aktywna) lub zaniechania (forma pasywna). Z obiema formami związana jest odpowiedzialność karna. Odpowiedzialność karna związana jest z czynem człowieka.

Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

Czyn zakazany jest sprecyzowany przez ustawodawcę poprzez podanie ustawowych znamion czynu zabronionego.

Ustawowe znamiona czynu zabronionego to elementy treściowe opisu czynu zawartego w zakazie karnym, umożliwiające odróżnienie konkretnych zachowań jako zakazanych od czynów obojętnych z punktu widzenia prawa karnego.

Ad. 2. Społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

(Art. 115. §2.) Na społeczną szkodliwość czynu wpływ ma wielkość i rodzaj szkody (element obiektywny, strona przedmiotowa). Strona podmiotowa, to patrzenie na sprawcę, jego postawę, recydywę, motywację, etc.

Bezprawność kryminalna czynu jako warunek bytu przestępstwa

Bezprawność czynu z punktu widzenia prawa karnego (tzw. bezprawność kryminalna) cechuje te czyny zakazane w kodeksie karnym, które:

1. Wypełniają ustawowe znamiona czynu zabronionego

2. Nie zachodzą równocześnie okoliczności wyłączające bezprawność czynu (tzw. kontratypy) (obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działanie na rozkaz)

Wina i zdolność do zawinienia

Wina to zarzucalna decyzja woli.

Wina zachodzi wtedy, kiedy sprawcy możemy postawić zarzut popełnienia przestępstwa.

Kiedy można przypisać winę sprawcy przestępstwa?

Wtedy, kiedy sprawca wykazuje zdolność do zawinienia, czyli ogół właściwości psychofizycznych sprawcy w chwili popełnienia czynu oraz warunków zewnętrznych oddziałujących na jego motywację.

Bada się:

1. Dorosłość sprawcy

Postacie stadialne i zjawiskowe przestępstwa

Formy popełnienia przestępstwa

Formy stadialne	Formy zjawiskowe (współpracy)
Przygotowanie (Art. 16 i 17) Usiłowanie (Art. 13) Dokonanie	Sprawstwo (Art. 18 §1) Sprawstwo wykonawcze Sprawstwo kierownicze Sprawstwo polecające Współsprawstwo Podżeganie (Art. 18§2) Pomocnictwo (Art 18§3)

Przygotowanie

Jest działaniem celowym, które ma stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego przestępstwa. Przygotowanie może nastąpić w formie rzeczowej lub personalnej (czyli porozumienia). Przygotowanie rzeczowe polega na nabyciu lub przysposobieniu narzędzi do popełnienia przestępstwa. Drugą postacią jest wywiad przestępczy czyli zbieranie informacji. Trzecia postać, to sporządzenie planu działania. Wejście w posiadanie środków może być legalne lub nie. Przygotowanie w formie personalnej to wejście w porozumienie z inną osobą. Treścią porozumienia (przestępczego) jest współdziałanie w popełnieniu przestępstwa. W ramach porozumienia wspólnie podjęli decyzję i omówili podział ról.

Karalność przygotowania

Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (Art. 16§2).

Usiłowanie (Art. 13.)

Warunki odpowiedzialności karnej za usiłowanie:

• musi istnieć zamiar (chęć) popełnienia czynu zabronionego

• zamiar realizuje się poprzez zachowanie bezpośrednio (wprost) zmierzające do popełnienia przestępstwa

• brak dokonania - do przestępstwa jednak nie dochodzi co oznacza, że sprawca nie osiągnął zamierzonego skutku

Usiłowanie nieudolne (Art. 13. § 2) występuje wówczas, gdy dokonanie przestępstwa jest w ogóle niemożliwe, o czym sprawca nie wie. Usiłowanie nieudolne może mieć dwie postaci:

• dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego

• dokonanie jest niemożliwe ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Podżeganie i pomocnictwo (Art. 18.)

Podżeganie (Art. 18. §2) - odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

Warunek odpowiedzialności karnej za podżeganie:

• kto nakłania inną osobę, w dowolnej formie, np. polecenie, prośba, obietnica korzyści, do popełnienia przestępstwa, w tym celu nakłania, aby w osobie nakłanianej powstał zamiar popełnienia tego przestępstwa

Pomocnictwo (Art. 18. §3) - odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.

Sprawstwo (Art. 18 §1)

Sprawstwo występuje w formie:

• sprawstwo indywidualne

• współsprawstwo

• sprawstwo kierownicze

• sprawstwo polecające (przez polecenie wydane osobie uzależnionej)

Sprawstwo indywidualne - zrealizowanie przestępstwa przez jedną osobę

Współsprawstwo - współdziałanie dwóch lub więcej osób, na podstawie wspólnego porozumienia co do popełnienia czynu zabronionego

Sprawstwo kierownicze - osoba kierująca realizuje przestępstwo przez inną osobę lub osoby, tzn. sprawcą kierowniczym jest osoba, która ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji. Od jej decyzji zależy rozpoczęcie, prowadzenie a także przerwanie lub zmiana tej akcji.

Sprawstwo polecające - uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który wykorzystując uzależnienie od siebie innych osób wydaje im wiążące polecenia, nie fatygując się kierowaniem wykonania czynu zabronionego.

Okoliczności uchylające odpowiedzialność karną

Warunki obrony koniecznej (Art. 25):

1. Zamach i jego odparcie (obrona)

2. Konieczność obrony

3. Współmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu

Ad 1. Przez zamach rozumiemy zachowanie człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Ma charakter najczęściej gwałtowny. Zamach musi być bezprawny, choć niekoniecznie przestępny.

Ad 2. Konieczność obrony wynika z bezpośredniości zamachu, zamach musi być bezpośredni, tzn. że istnieje natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu (UWAGA! Obrona konieczna nie służy przeciwko przyszłym zamachom).

Przekroczenie granic obrony koniecznej - karalność

Przekroczenie granic obrony koniecznej ma dwie postaci, ekscesu intensywnego i ekscesu ekstensywnego.

Eksces intensywny zachodzi wtedy, kiedy przekroczenie granic obrony koniecznej polegało na świadomym użyciu nadmiernych środków lub sposobów obrony gdy można było by odeprzeć za środków równie skutecznych, ale mniej niebezpiecznych środków.

Eksces ekstensywny to przekroczenie granic obrony koniecznej polegające na podjęciu działań obronnych w momencie (w chwili), gdy zamach nie wszedł jeszcze w stadium zagrożenia lub zagrożenie już minęło.

Stan wyższej konieczności

Okoliczności uchylające

bezprawność (kontratypy)

Okoliczności uchylające

winę

Znikomość

lub

brak społecznej

szkodliwości (art. 1 §2 k.k.)

Błąd:

1) co do znamion

(art. 28 §1 k.k.)

2) co do okoliczności uchy-

lającej odpowiedzialność

(art. 29 k.k.)

3) nieświadomość

bezprawności

(art. 30 k.k.)

Obrona konieczna

(Art. 25 §1 k.k.)

Stan wyższej konieczności

określony w art. 26 §1 k.k.

Zgoda pokrzywdzonego

(dysponenta dobrem)

Uzasadnione ryzyko

(art 27 § 1 k.k.)

Uzasadniona krytyka

(Art. 213 k.k.)

Ostateczna potrzeba

wojskowa (Art. 310§1 k.k.)

Uprawnienia i obowiązki

Stan wyższej konieczności

określony w art. 26 § 2 k.k.

Niepoczytalność

(art. 31 § 1 k.k.)

Działanie w warunkach

rozkazu (art. 318.k.k.)

Zabiegi lecznicze

Dozwolona aborcja

---