• ex situ- ochrona żywych organizmów w warunkach sztucznych, poza naturalnym środowiskiem.

• w celu stworzenia odpowiednich warunków poza środowiskiem naturalnym do występowania organizmów zagrożonych w naturze oraz prowadzenie badań naukowych związanych z tą formą ochrony.

• utworzenie kolekcji gatunków, które przedstawiają w Polsce szczególną wartość dla medycyny, rolnictwa, mają znaczenie społeczne lub kulturowe itp.

• restytucję zagrożonych gatunków oraz wprowadzenie ich do naturalnego środowiska.

• kontrola nad pozyskiwaniem zasobów z naturalnych siedlisk, tak aby nie zagrażało ono wymarciem lub zubożeniem.

• in situ- ochrona w warunkach naturalnych, siedlisk.

Ogrody botaniczne

Są to placówki utrzymujące kolekcje roślin zielnych, drzew i krzewów.

najstarszy z istniejących w Europie jest Ogród Botaniczny w Padwie, założony w 1545 r.

W Polsce najstarszy to Ogród Botaniczny w Krakowie (1783r.).

Ogrody botaniczne w Polsce

1. Ogród botaniczny UJ w Krakowie

2. Ogród botaniczny Uniw. Wrocławskiego

3. Ogród botaniczny Uniw. Warszawskiego

4. Ogród botaniczny Uniw. W Poznaniu

5. Ogród botaniczny UMCS w Lublinie

6. Ogród botaniczny - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN w W-wie - Powsinie

7. Ogród botaniczny w Łodzi

8. Ogród botaniczny IHAR w Bydgoszczy

9. Ogród botaniczny Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Bydgoszczy

10. Górski Ogród botaniczny Inst. Ochr. Przyr PAN w Zakopanem

11. Gołubieński Ogród botaniczny (prywatny) - Kaszubski PK

Arboretum

• Posiadają głównie kolekcje drzew, krzewów
  i krzewinek (rodzimego i obcego pochodzenia).

• Placówki te spełniają podobną funkcje jak ogrody botaniczne, lecz prace naukowe prowadzone tu dotyczą przede wszystkim systematyki, aklimatyzacji gatunków obcych i ich praktycznego wykorzystania w leśnictwie.

• W Polsce jest 16 takich placówek.

Arboreta w Polsce

1. Arboretum Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku

2. Arboretum SGGW w Rogowie

3. Arboretum w Gołuchowie

4. Arboretum w Bolestraszycach

5. Arboretum w Wojsławicach (Uniw. Wrocławskiego)

6. Arboretum Leśne w Sycowie

7. Arboretum w Kopnej Górze

8. Arboretum Leśne Warmii i Mazur w Kudypach koło Olsztyna

9. Arboretum Leśne w Zielonce (AR w Poznaniu)

10. Arboretum w Kostrzycy

11. Arboretum Wyższej Szkoły Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu

12. Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu

13. Ogród Dendrologiczny w Przelewicach koło Pyrzyc

14. Ogród Dendrologiczny w Glinnej

15. Ogród Dendrologiczny AR w Poznaniu

16. Arboretum Nadleśnictwa Kaliska w Wirtach

Ogrody roślin leczniczych

Podlegają akademiom medycznym, gromadzą kolekcje roślin wykorzystywanych w celach leczniczych. Głównie prowadzone są prace badawcze związane z produkcją leków.

W Polsce są 3 takie placówki :

- Ogród Roślin Leczniczych AM we Wrocławiu

- Ogród Roślin Leczniczych AM w Gdańsku

- Ogród Roślin Leczniczych Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Plewiskach k. Poznania

Palmiarnie

• Gromadzone są gatunki i odmiany roślin pochodzących z gorących stref klimatycznych. Prowadzą ochronę wielu tropikalnych gatunków zagrożonych na świecie.

• W Polsce są 2 takie placówki:

• - Palmiarnia Poznańska

• - Palmiarnia w Gliwicach

ZOO

W Polsce mamy 14 ogrodów (Bydgoszcz, Chorzów, Gdańsk-Oliwa, Gdynia, Kraków, Łódź, Opole, Płock, Poznań, Świerkocin- najmłodszy, typu safari z 1996r., Toruń, Warszawa, Wrocław- najstarszy z 1865r, Zamość).

Ośrodek hodowli żubrów, powołany w celu przetrzymywania i rozmnażania żubrów.

• Białowieża, Pszczyna, Niepołomice, Smardzewice

Ośrodki rehabilitacji zwierząt

• Zajmują się hodowlą, rozmnażaniem i rehabilitacją fauny krajowej. np. fokarium na Helu jest środkiem rehabilitacji i ekspozycji fok, prowadzi badania naukowe i wypuszcza na wolność foki szare.

ZUBOŻENIE RÓŻNORODNOŚCI
ZAGROŻENIE FLORY I FAUNY
W POLSCE I NA ŚWIECIE

Ekstynkcja - proces wymierania gatunków

Zagrożenia naturalne

• zagrożone są najczęściej małe izolowane populacje, występujące na skraju zasięgów geograficznych, stanowiska reliktowe i endemiczne - gdyż populacje te znajdują się często w warunkach odbiegających od optymalnych,

• powstawanie mieszańców międzygatunkowych, zastępujących „czyste” formy,

• naturalne zmiany warunków siedliskowych (np. sukcesja muraw stepowych, silne prądy z górnych biegów rzeki).

Zagrożenia antropogeniczne

• Rozszerzenie zbiorowisk antropogenicznych.

• Fragmentacja środowiska- rozdrabnianie płatów roślinności naturalnej.

• Wprowadzanie do uprawy gatunków obcych, które skutecznie wypierają rodzime gatunki.

• Przekształcanie warunków siedliskowych, zwłaszcza zmiany stosunków wodnych oraz właściwości chemicznych wód, powietrza i gleby.

• Nieprawidłowa gospodarka leśna, upowszechnianie monokultur - drzewostanów jednogatunkowych i jednowiekowych oraz wprowadzanie gatunków obcych.

• Urbanizacja, rozbudowa sieci autostrad oraz regulacja rzek.

• Najsilniej zagrożoną grupą są owady, a w szczególności motyle- kolekcjonowanie motyli doprowadziło do wyginięcia wielu gatunków na świecie, w Polsce przetrzebiono populacje niepylaka apollo w Pieninach.

• Stosowanie pestycydów stanowi zagrożenie dla bezkręgowców.

• Kurczenie się populacji wodnych bezkręgowców - powoduje zanieczyszczenie środowiska, regulacja rzek i potoków oraz wprowadzanie gatunków inwazyjnych.

• Działalność ludzka wpływa na populacje ryb- intensyfikacja połowów powoduje znaczna redukcję liczebności.

• Duże ssaki również narażone są na kłusownictwo i nierozsądną gospodarkę łowiecką.

• Niektóre gatunki mogą krzyżować się z gatunkami pokrewnymi (w przypadku spadku zagęszczenia populacji). Podejrzewa się, że może dochodzić do krzyżowania głuszca z cietrzewiem, żbika i kota domowego oraz krzyżowanie się gatunków rodzimych z gat. obcymi.

Zasięg i tempo wymierania gatunków

• Bezpośrednia działalność człowieka jest przyczyną wyginięcia na świecie m.in.: dronta dodo (Raphus cucullatus), mamuta (Mammuthus primigenius), wilka tasmańskiego (Thylacinus cynocephalus), tura (Bos promigenius), tarpana (Equus gmelini) czy moa olbrzymiego (Dinornis maximus) . Na wszystkie te gatunki polowano aż do ich całkowitej zagłady.

IUCN

• Jednym z wielu działań jest wydawanie Czerwonej Księgi, w której każdy gatunek ma przypisany:

• opis gatunku, status zagrożenia, biologia, siedlisko, mapa rozmieszczenia, wielkość populacji w Polsce, zagrożenia, sposoby ochrony

• Pierwszą polską czerwoną listą, 1981 r. -(zgodnie z kryteriami IUCN), jest Wykaz gatunków rzadkich i zagrożonych flory polskiej. Lista ta zawiera 457 gat., w tym 8 wymarłych (kategoria Ex).

EX- gatunki całkowicie wymarłe

• które na terenie Polski miały swoją ostatnią lub jedną z ostatnich ostoi na świecie

• tur

• tarpan

EXP- gatunki wymarłe w Polsce

· których występowanie w Polsce nie potwierdzono od półwiecza,

• 14 gat. są to:

• suseł moręgowany, norka europejska, nur czarnoszyi, sęp płowy, pustułeczka, kobczyk, pardwa, karliczka, drop, strepet, siewka złota, krzyżodziób sosnowy, jaszczurka zielona, jesiotr zachodni.

CR- gatunki skrajnie zagrożone

• Których liczebność w stanie dzikim zmalała do poziomu krytycznego

• 22 gatunki kręgowców:

• kozica, bekasik, dzierzba rudogłowa, dzierzba czarnoczelna, gadożer, głuszec, kraska, kulon, łęczak, mornel, orlik grubodzioby, orzełek włochaty, rybitwa czubata, rybitwa popielata, sokół wędrowny, świstun, żołędnica, nagórnik, modraszek gniady, wąż Eskulapa, łosoś szlachetny, głowacica, iglicznia

EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka

• Silnie zagrożone ze wzg. na bardzo małą populacje,

• (24 gatunki):

• batalion, cietrzew, koza złotawa, minóg morski, nocek łydkowłosy, orzeł przedni, podgorzałka, suseł perełkowany, świstak, troć jeziorowa, zając bielak, żółw błotny, żbik, żubr.

VU - gatunki wysokiego ryzyka

• narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek populacyjny, straty siedliskowe lub nadmierną eksploatację,

• (15 gatunków):

• gniewosz plamisty, minóg rzeczny, piekielnica, sowa błotna, wodniczka

NT- gatunki niższego ryzyka

• ale bliskie zagrożenia, które nie kwalifikują się jeszcze do kategorii taksonów bezpośrednio zagrożonych, chociaż przejawiają oznaki spadku populacyjnego i wymagają specjalnego nadzoru

• (30 gatunków):

• piskorz, ryjówka średnia, ryś, wilk, niedźwiedź

LC- gatunki na razie nie zagrożone wymarciem

• z różnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi

• (23 gatunki):

• mroczek posrebrzany, morświn, podkowiec duży, rzęsorek mniejszy, traszka karpacka.

NAJWAŻNIEJSZE NIEKORZYSTNE
ODDZIAŁYWANIA
NA RÓZNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ

ROLNICTWO

zagrożenia	wpływ na różnorodność
zmniejszanie się zasobów wodnych, na skutek niewłaściwej melioracji brak obiektów małej retencji	przesuszenie siedlisk, degradacja gleby przekształcanie ekosystemów wypadanie gatunków wrażliwych zanikanie ekosystemów wilgotnych: torfowisk, łąk, ekosystemów nadrzecznych) degradacja krajobrazu
prowadzenie melioracji, w tym na obszarach cennych przyrodniczo	- zmiany warunków siedliskowych i mikroklimatycznych przekształcanie ekosystemów wypadanie gat. wrażliwych
zanieczyszczenia spływające z pól i obiektów hodowlanych	zmiany warunków siedliskowych przekształcanie ekosystemów wypadanie gat. wrażliwych
zmiana stosunków wodnych melioracja	zmiana warunków siedliskowych (przesuszanie lub nawodnienie siedliska) przekształcanie ekosystemów wypadanie gat. wrażliwych
zaprzestanie użytkowania łąk i pastwisk	- zanikanie wielu gatunków roślin i ich zbiorowisk

LEŚNICTWO

zagrożenia	wpływ na różnorodność
zwiększenie pozyskiwania drewna, wprowadzanie gat. szybko-rosnących stosowanie niewłaściwych metod gospodarowania stosowanie chemicznych środków ochrony lasu przed szkodnikami, niewłaściwe kształtowana granica polno-leśna	degradacja ekosystemów ubożenie ich struktury osłabienie naturalnej odporności ekosystemów zmiany warunków siedliskowych przekształcenie ekosystemów wypadanie gat. wrażliwych

zagrożenia	wpływ na różnorodność
wprowadzenie drzew obcego pochodzenia oraz gatunków drzew zmodyfikowanych genetycznie	krzyżowanie się gatunków rodzimych z gat. obcego pochodzenia konkurencja drzew obcych dla gatunków rodzimych
zalesianie nowych obszarów bez pozostawienia otwartych przestrzeni	wypadanie gat. typowych dla ekosystemów nieleśnych eliminowanie siedlisk nieleśnych a przyrodniczo cennych
kłusownictwo	zmniejszenie się populacji niektórych gat. zwierząt kształtowanie niewłaściwej struktury populacji zaburzenia homeostazy

GOSPODARKA WODNA I MORSKA

zagrożenia	wpływ na różnorodność
zabudowa hydrotechniczna cieków, budowa zapór, zbiorników zaporowych zabudowa morskich wybrzeży	uniemożliwienie przemieszczenia się gat. wędrownych ryb ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej zanikanie ekosystemów nadrzecznych i wysp stanowiących ostoje dla ptaków zmiany warunków mikroklimatycznych wypadanie gatunków wrażliwych
nadmierna eksploatacja ichtiofauny Bałtyku	zmniejszenie się populacji gatunków odłowy ssaków, ptaków morskich i ryb chronionych

zagrożenia	wpływ na różnorodność
zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, zrzuty nieczyszczonych ścieków, spływ powierzchniowy zanieczyszczeń z pól i ulic	zmiana warunków siedliskowych w wyniku eutrofizacji wód przekształcenie ekosystemów wypadanie wrażliwych gatunków

PRZEMYSŁ

zagrożenia	wpływ na różnorodność
zanieczyszczenie środowiska: emisja gazów i pyłów do atmosfery, zrzut ścieków, składowanie odpadów, hałas i promieniowanie	zmiana struktury ekosystemów eutrofizacja i zakwaszenie siedlisk pojawienie się zanieczyszczeń specyficznych wypadanie gatunków
zagrożenia	wpływ na różnorodność
eksploatacja zasobów surowcowych	degradacja krajobrazu tworzenie się hałd, osuwisk i zapadlisk zmiana chemizmu w wyniku wydobywania surowców, składowania skał zrzuty wód kopalnianych powstawanie lejów depresyjnych niszczenie siedlisk wypadanie gatunków wrażliwych
budowa instalacji energetyki niekonwencjonalnej	niszczenie korytarzy ekologicznych zmniejszenie liczebności gatunków ptaków wędrownych tworzenie barier ekologicznych

GOSPODARKA PRZESTRZENNA I BUDOWNICTWO

zagrożenia	wpływ na różnorodność
zajmowanie terenów pod zabudowę mieszkań, przemysłową, turystyczno-rekreacyjną rozbudowa systemów transportowych, liniowa infrastruktura techniczna wzmacnianie brzegów morskich obniżenie lustra wód podziemnych	ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej przekształcenie ekosystemów wypadanie gatunków wrażliwych utrudnienie rozprzestrzeniania się gatunków w wyniku barier ekologicznych zasiedlanie obcych gatunków synantropizacja flory i fauny degradacja krajobrazu

TRANSPORT

zagrożenia	wpływ na różnorodność
wzrost natężenia ruchu i gęstości sieci komunikacyjnej	zanieczyszczenia motoryzacyjne przekształcanie ekosystemów wypadanie gatunków wrażliwych ginięcie zwierząt na drogach utrudnienie rozprzestrzeniania się gatunków w wyniku barier ekologicznych

TURYSTYKA I REKREACJA

zagrożenia	wpływ na różnorodność
niekontrolowany rozwój bazy turystycznej i rekreacyjnej zwłaszcza na obszarach cennych przyrodniczo	degradacja środowiska, ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej synantropizacja flory i fauny brak infrastruktury technicznej, kanalizacji i oczyszczalni ścieków zanieczyszczenia i zaśmiecenia środowiska nadmierny hałas i płoszenie zwierząt przekształcanie ekosystemów wypadanie gatunków wrażliwych
wzrost penetracji turystycznej	synantropizacja flory i fauny wydeptywanie roślinności, płoszenie zwierząt przekształcanie ekosystemów i wypadanie gatunków wrażliwych

wymarły - gatunek nie znajduje się na terenach niegdyś zamieszkiwanych, nie ma uzasadnionych wątpliwości, że jego ostatni przedstawiciel nie żyje.

EX (Extinct)

wymarły w środowisku naturalnym - dany takson jest wymarły w wolnej przyrodzie, jedynie przetrwał w hodowli lub populacji naturalizowanej daleko poza jego dawnym zasięgiem.

 

EW (Extinct in the Wild)

skrajnie zagrożony - uznaje się, że stoi on przed niezwykle wysokim ryzykiem wyginięcia w wolnej przyrodzie, gdyż liczebność zmalała do poziomu krytycznego.

CR (Critically Endangered)

zagrożony -wysokie ryzyko wyginięcia w wolnej przestrzeni, ze względu na małą liczebność i porozrywany (wyspowy) zasięg.

EN (Endangered)

narażony - na wyginięcie ze względu na postępujący spadek populacji, straty siedliskowe lub nadmierną eksploatację.

VU (Vulnerable)

słabo zagrożony - gatunki niższego ryzyka, ale nie wykazujące wyraźnego regresu populacyjnego, jednak wymagają nadzoru, gdyż nie zanikły przyczyny zagrażające ich egzystencji.

 

LR (Lower Risk),

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody w skrócie - IUCN
wyróżnia 6 podstawowych kategorii zagrożenia gatunków.

---