ZAAWANSOWANI - EKSPRESYWNE ZDOLNOŚCI JĘZYKOWE

PROGRAM: OPOWIADANIE HISTORII

Procedura programowa:

1. Z przedmiotami pomocniczymi - usiądź z dzieckiem na podłodze i skup jego uwagę. Wykorzystując pomoce (np. zabawki, samochodziki, zjeżdżalnie, domek dla lalek wraz z mebelkami) opowiedz dziecku prostą historię: „Pewnego razu dziewczynka wybrała się do parku. Bawiła się na zjeżdżalni, potem wsiadła do samochodu i pojechała do domu". Następnie zadaj dziecku pytanie: „Powiedz mi, o czym opowiada ta bajeczka?". Pomóż dziecku w odtworzeniu historii, wykorzystując do tego celu pomocnicze przedmioty. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Bez pomocy - usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Opowiedz dziecku prostą historię (np. „Pewnego razu żyły sobie trzy misie..."). Następnie zapytaj dziecko o czym opowiada ta bajeczka. Pomóż dziecku w od­tworzeniu historii. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Począt­kowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: różnego rodzaju zabawki i lalki.

Sugerowane warunki pracy: powtarzanie całych zdań, opisywanie sekwencji zdjęć; powtarzanie zdań. Pomocne wskazówki:

(1) Pomóż dziecku w przedstawieniu historii przy użyciu różnych lalek i zaba-
wek.

(2) Opowiedz dziecku historię i poproś o jej powtórzenie.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1-2) „Powiedz mi, o czym opowiada ta bajka?"	(1) Dziecko opowiada historię z wykorzysta- niem pomocy (2) Dziecko opowiada historię
1. Z materiałami po­mocniczymi
2. Bez użycia pomocy

Uwaga: Program rozpocznij od prostych jednozdaniowych opowieści. W miarę uzyskiwania postępów zwiększaj stopień trudności bajek.

PROGRAM: ROZRÓŻNIANIE TEMATÓW

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwa­gę, astępnie poproś: „Opowiedz mi o... (wybrany temat; patrz przykład poni­żej)". Pomóż dziecku w udzieleniu trzyzdaniowej odpowiedzi. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na za­kończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: początkowo zacznij od opisywania przedmiotów w polu widzenia dziecka i poza nim, następnie poproś dziecko, aby udzieliło od­powiedzi na ogólne pytania związane z tematem.

Pomocne wskazówki: przedstawienie odpowiedzi.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
„Opowiedz mi o..." Przykładowe zagadnienia	Przykładowe odpowiedzi
1. Święta Przykład: „Opowiedz mi o Bo­żym Narodzeniu".	„Są to święta. Obcho­dzimy je w grudniu. Przychodzi Święty Mi­kołaj i daje nam pre­zenty".
2. Miejsca Przykład: „Opowiedz mi o szko­le".	„Chodzę do szkoły w... Moją nauczycielką jest pani... Często bawię się z..."
3. Rodzina Przykład: „Opowiedz mi o swo­jej siostrze".	„Mam siostrę. Ma na imię Maria. Ma 5 lat i lubi bawić się lalka­mi".
4. Wydarzenia Przykład: „Opowiedz mi o jeź­dzie na łyżwach".	„Na łyżwy chodzę z mamą. Chodzimy do... Czasem jeżdżę za szyb­ko".

Uwaga: Początkowo rozpocznij od jednozdaniowych odpowiedzi na twoje za­gadnienia. W miarę uzyskiwania postępów, dziecko może wzbogacać swoją wy­powiedź.

PROGRAM: OPOWIADANIE HISTORII ( Z WYKORZYSTANIEM POMOCY)

Procedura programowa:

1. Na specyficzne tematy - usiądź z dzieckiem na podłodze. Obok połóż róż­ne zabawki i lalki. Następnie poproś je: „Opowiedz mi historię o... (wybrany temat)" (np. „Emi idzie do parku"). Podpowiedz dziecku, aby postarało się opowiedzieć historię o Ernim, wykorzystując do tego celu pluszową zabawkę. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Brak określonego tematu - usiądź z dzieckiem na podłodze. Obok połóż różne pomoce. Wykorzystując je, opowiedz dziecku prostą historię. Następnie powiedz dziecku: „A teraz twoja kolej". Pomóż dziecku w opowiedzeniu jego własnej historii z wykorzystaniem pomocnych przedmiotów. W trakcie sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najlepsze, a na zakończe­nie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: różne zabawki i lalki.

Sugerowane warunki pracy: opowiadanie historii; naśladowanie całych zdań; opisywanie przedmiotów w zasięgu wzroku; powtarzanie zdań. Pomocne wskazówki:

1. Pomóż dziecku w naśladowaniu czynności przy pomocy różnych lalek; przedstaw dziecku historię i nakłoń je do streszczenia jej.

2. Jeśli dziecko ma trudności z wymyśleniem własnej historii, możesz nakło­nić je do tego (np. „Teraz ty możesz opowiedzieć mi jakąś historię") lub zacząć opowiadanie i przerwać w momencie, gdy dziecko zacznie kontynuować.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Opowiedz mi historię o..." (2) „Teraz twoja kolej"	(1) Dziecko opowiada historię przy użyciu pomocnych przedmio- tów (2) Dziecko opowiada historię na dowolnie wybrany temat
1. Określony temat
2. Temat dowolnie wybrany

Uwaga: Jest to dobry program do realizacji z rówieśnikami dziecka. Dzieci siadają w kółku i kolejno opowiadają sobie bajki. W późniejszym okresie możesz wyświetlać bajki z kasety video i nauczyć dziecko opowiadania ich.

PROGRAM: OPOWIADANIE HISTORII

(BEZ KORZYSTANIA Z PRZEDMIOTÓW POMOCNICZYCH)

Procedura programowa:

1. Na określone tematy - usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwa­gę. Następnie przedstaw mu polecenie: „Opowiedz mi historię o... (np. o strasz­nym potworze)". Pomóż dziecku w skonstruowaniu tej historii (np. „Pewnego razu żyt sobie wielki i przerażający potwór. Miał czerwone oczy i zielone zęby"). W takcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

1. Bez sprecyzowania tematu - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i opowiedz prostą bajeczkę. Następnie powiedz: „A teraz twoja ko­lej". Pomóż dziecku w rozpoczęciu opowiadania. W trakcie sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bez­błędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: opowiadanie historii; naśladowanie całych zdań; opisywanie całych sekwencji zdjęciowych; opowiadanie historii z wykorzysta­niem materiałów pomocniczych; opisywanie obiektów znajdujących się poza za­sięgiem wzrokowym dziecka; powtarzanie zdań.

Pomocne wskazówki:

1. Opowiedz dziecku historię, którą będzie w stanie powtórzyć.

1. Jeśli dziecko ma problemy z wymyśleniem własnej historii, możesz delikat­nie mu to zasugerować (np. „Możesz opowiedzieć mi historię o Ernim") lub za­cząć opowiadanie i kontynuować je do czasu przejęcia inicjatywy przez dziecko.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Opowiedz mi historię o..." (2) „Teraz twoja kolej"	(1) Dziecko opowiada historię na określony temat (2) Dziecko opowiada własną historię
1. Określony temat
2. Własna historia

Uwaga: Początkowo nie zmuszaj dziecka do opowiadania bardzo długich historii. Raczej rozpocznij od jednozdaniowych wypowiedzi, a w trakcie trwania programu zwiększaj stopień trudności. Program ten jest bardzo dobrym pomys­łem na zabawę z rówieśnikami bądź rodzeństwem.

PROGRAM: WYRAŻANIE ZDEZORIENTOWANIA I PROŚBA O WYJAŚNIENIA

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwa­gę i przedstaw bardzo skomplikowane zadanie (np. poproś dziecko, aby wyko­nało czynność, której z pewnością nie potrafi). Podpowiedz dziecku, że w takiej sytuacji może okazać zdezorientowanie i poprosić o wyjaśnienie danej czynności (np. ,,Nie rozumiem. Pokaż mi, jak mam to zrobić?"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: stwierdzanie „nie wiem" w stosunku do nie­zrozumiałych zadań; określanie braku symetrii na rysunkach; powtarzanie okreś­lonych zdań.

Pomocne wskazówki: przedstawienie właściwej odpowiedzi.

Instrukcja	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

Uwaga: Najwłaściwszą metodą nauki tego programu będzie wymienne wyda­wanie poleceń, które dziecko jest w stanie wykonać z tymi, które stanowią dla niego ogromną trudność.

/

PROGRAM: ZAIMKI DZIERŻAWCZE: (JA/TY) Procedura programowa:

1. JaITwój/Jego/Jej - podpowiedz dziecku (lub poprowadź jego rękę), aby dotknęło dowolnej części ciała lub garderoby na tobie lub też na innej osobie. Zapytaj: „Powiedz mi, co robisz?". Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi używając właściwego zaimka dzierżawczego (np. „dotknąłem twojej głowy" lub „dotknęłam jej ręki"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bez­błędne odpowiedzi.

2. Ty/Mój/Jej/Jego - dotknij wybranej części ciała dziecka lub jego gardero­by. Zapytaj następnie: „Co ja robię?". Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi z wykorzystaniem właściwego zaimka (np. „dotykasz mojej nogi" lub „dotykasz jego ręki"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpo­wiedzi.

1. Wymiennie (1) i (2) - poproś dziecko o dotknięcie dowolnej części ciała lub garderoby, wykonując jednocześnie tę samą czynność. Następnie zadawaj pyta­nia z pkt. 1 i 2. W miarę uzyskiwania postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpo­wiedzi.

Sugerowane warunki pracy: określanie członków rodziny; czynności, płci i zaimków (mój, twój, ja, ty).

Pomocne wskazówki: przedstaw właściwą odpowiedź i wykorzystaj procedu­rę opóźniania podpowiedzi w czasie.

PROGRAM: ZAIMKI DZIERŻAWCZE (ON/ONA)

Procedura programowa:

1. On IMójI TwójIJegoIJej - poproś kogoś pici męskiej o dotknięcie okreś­lonej części ciała lub garderoby na nim, na dziecku lub na tobie. Następnie za­pytaj: „Co... (imię osoby) robi?". Pomóż dziecku w opowiedzeniu, co dana osoba robi z wykorzystaniem odpowiedniego zaimka (np. „(on) dotyka mojego nosa"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Ona IMój I Twój IJego IJej - poproś kogoś płci żeńskiej o wykonanie iden­tycznej czynności jak w pkt. 1. Zwróć uwagę na użycie przez dziecko odpowied­niego zaimka.

3. Wymiennie (1) i (2) - podczas realizacji tego punktu dziecko widzi jedno­cześnie 2 osoby (płci męskiej i żeńskiej) wykonujące czynności określone w punk­tach powyżej.

Sugerowane warunki pracy: nazywanie członków rodziny, czynności, okreś­lanie płci i zaimków (mój, twój, ja, ty, on, ona), powtarzanie sekwencji zdanio­wych.

Pomocne wskazówki: przedstawienie właściwej odpowiedzi i wykorzystanie procedury opóźniania podpowiedzi w czasie.

PROGRAM: POPRAWNE UŻYCIE CZASÓW

Procedura programowa:

1. Czas przyszły - usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Następnie poproś je o wykonanie dowolnej czynności (np. „klaśnij w dłonie"). Jeszcze przed wykonaniem tej czynności zapytaj: ,,Co zamierzasz zrobić?". Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi na to pytanie, nie zapominając o po­prawnej formie czasownika („Będę klaskać w dłonie"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Czas teraźniejszy - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i poproś o wykonanie dowolnej czynności (np. „klaśnij w dłonie"). Podczas wykonywania przez dziecko czynności, zapytaj: „Co robisz?". Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi w poprawnym czasie („Klaszczę w dłonie"). Osiągając postępy w nauce, zmniejszaj stopniowo liczbę podpowiedzi. Początkowo na­gradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

1. Czas przeszły - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i poproś o wykonanie prostej czynności (np. „Klaśnij w dłonie"). Po skończonej czynności zapytaj: „Co zrobiłeś?". Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi w odpowiednim czasie (np. „Klasnąłem w dłonie"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniej­sze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: określanie wykonywanych czynności, użycie zaimków, powtarzanie sekwencji zdaniowych.

Pomocne wskazówki: przedstaw dziecku prawidłową odpowiedź.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Co masz zamiar zrobić?" (2) „Co robisz?" (3) „Co zrobiłeś?"	(1) Użycie czasu przy- szłego (2) Użycie czasu teraź- niejszego (3) Użycie czasu prze- szłego
1. Czas przyszły
2. Czas teraźniejszy
3. Czas przeszły

Uwaga: W późniejszym okresie możesz wprowadzić różne kombinacje czasowe (np. „Zamierzam iść do kuchni i napić się soku"). Do realizacji tego programu nadają się również rysunki, które dziecko jest w stanie opisać.

PROGRAM: ZADAWNIE PYTAŃ

W ZWIĄZKU Z PRZEPROWADZONĄ ROZMOWĄ

Procedura programowa: usiądź w kółku z dzieckiem i jeszcze inną osobą. Zacznij rozmowę z druga osobą, w czasie której dziecko powinno się jej przy­słuchiwać (np. ,,Michał, powiedz mi, co lubisz jeść najbardziej?" - „Pizzę". „A ty?" — „Ja uwielbiam hamburgery"). Po przeprowadzeniu rozmowy zadaj dziecku parę pytań (np. „O czym rozmawialiśmy?", „Go jest ulubioną potrawą Michała?", „A co ja lubię jeść najbardziej?"). Pomóż dziecku w udzieleniu odpowiedzi. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: opowiadanie historii; słuchanie opowieści i od­powiedzi na związane z nią pytania; zadawanie pytań i udzielanie informacji, odtwarzanie wydarzeń.

Pomocne wskazówki: powtarzaj niektóre fragmenty rozmowy. Przedstaw dziecku poprawną odpowiedź.

Pytania na temat przeprowad zonej rozmowy	Reakcja: Dziecko prawidłowo odpowiada na pytania	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1.
2.
3.

Uwaga: Podczas rozmowy, postaraj się, aby dziecko patrzyło na osobę zabiera­jącą głos. Program rozpocznij od prostej konwersacji i w miarę postępów w nauce zwiększaj stopień trudności. Jeśli dziecko ma problemy z udzielaniem odpowie­dzi, na początku zadawaj tylko jedno pytanie ogólne (np. „O czym rozmawialiś­my?"). Możesz również nagrać waszą rozmowę na video.

PROGRAM: OPIS WYKONYWANYCH CZYNNOŚCI („W JAKI SPOSÓB...")

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Następnie zadawaj pytania typu: „w jaki sposób...?" (np. „W jaki sposób myjesz zęby?"). Pomóż dziecku w udzieleniu opisowej odpowiedzi (np. ,,Na po­czątku biorę szczoteczkę i pastę. Potem nakładam trochę pasty na szczotkę..."). W miarę uzyskiwanych postępów zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: opisywanie całych sekwencji rysunków; opowia­danie historii.

Pomocne wskazówki: przedstaw dziecku odpowiedź. Jeśli potrafi już pisać, możesz podpowiadać mu w formie pisemnej (np. możesz napisać cały opis czyn­ności). Później zmniejszaj liczbę podpowiedzi.

Przykładowe pytania	Reakcja: Opis wykonywania czynności	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. „...myjesz zęby?"
3. „...zrobisz kanapkę z masłem orzecho­wym?"
3. zbudujesz do- mek z klocków?"
4. „...myjesz ręce?"
5. „...zbudujesz bał­wana?"
6. „...ubierasz się?"
7. „...to działa?"
8 przygotowuj esz kąpiel?"
9. „...budujemy zam­ki z piasku?"

Uwaga: Jeśli dziecko wykonuje określoną czynność lub tyją wykonujesz, to nie zapomnij w trakcie omówić ją krok po kroku. (np. w trakcie mycia zębów przez dziecko). Za każdym razem możesz zapytać dziecko o wykonaną czynność i jej słowne opisanie (np. po skończeniu układania puzzli).

PROGRAM: PODOBIEŃSTWA 1 RÓŻNICE (EKSPRESYWNE, W ZASIĘGU WZROKU)

Procedura programowa:

1. Podobieństwa - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Pokaż dwa przed­mioty, które są takie same i zapytaj: „Co te dwa przedmioty mają takie same?". Pomóż dziecku w określeniu podobieństw (np. „Oba z nich, to jabłka"). W trak­cie uzyskiwania postępów w nauce zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Różnice — usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwagę. Przestaw mu dwa przedmioty, które różnią się między sobą i zapytaj: „Czym te dwa przedmioty różnią się między sobą?". Pomóż dziecku w określeniu różnic po­między nimi. W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Wymiennie podobieństwa i różnice - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Przedstaw mu dwa przedmioty, które są takie same, lecz posiadają inne cechy charakterystyczne (np. dwie piłki, czerwona i zielona). Zadaj dwa pytania nastę­pującej treści: „Czym one się różnią?", „Co mają takie same?". Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi. W miarę uzyskiwania postępów w nauce zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakoń­czenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Materiały: przedmioty.

Sugerowane warunki pracy: nazywanie przedmiotów, ich cech, kolorów i kategorii, zadawanie ogólnych pytań na temat obiektów, identyfikacja obiektów różniących się/takich samych.

Pomocne wskazówki: przedstawienie dziecku prawidłowej odpowiedzi.

Pytanie	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Jakie są podo- bieństwa między tymi przedmiotami? " (2) „Czym te przed- mioty różnią się mię- dzy sobą?" (3) Wymiennie 1 i 2	(1) Opisywanie podo- bieństw między przed- miotami (2) Opisywanie różnic pomiędzy przedmiota- mi (3) Wymiennie 1 i 2
1. Podobieństwa
2. Różnice
3. Na przemian podobieństwa / różnice

Uwaga: Po nauce odpowiedzi receptywnych, możesz rozpocząć naukę reakcji ekspresywnych (np. gdy już dziecko opanuje podawanie identycznych przed­miotów, możesz zadać mu pytanie: „Jakie są podobieństwa między nimi?"). W późniejszym okresie terapii możesz zwiększać liczbę przedmiotów, jakie dziec­ko powinno określić (np. „jeden z nich jest czerwony i można to zjeść, a drugi jest niebieski i można tym malować"). Najlepszym rozwiązaniem byłaby realizacja tego programu w jak najbardziej naturalnych warunkach (np. podczas zabawy, możesz zapytać o dowolne dwie zabawki i różnice pomiędzy nimi).

PROGRAM: PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE (EKSPRESYWNE, POZA ZASIĘGIEM WZROKU)

Procedura programowa:

1. Podobieństwa - usiądź naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i zapytaj: „Jakie są podobieństwa pomiędzy... i...?" (np. „Jakie są podobieństwa pomiędzy jabłkiem i bananem?"). Pomóż dziecku w opisaniu tych podobieństw (np. „Oba to owoce"). W trakcie trwania sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

2. Różnice - usiądź na krześle naprzeciw dziecka. Skup jego uwagę i przed­staw pytanie: „Czym różnią się od siebie... i...?" (np. „Czy różni się jabłko od banana?"). Pomóż dziecku w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi (np. „Jabłko jest czerwone, a banan żółty"). W późniejszym okresie zmniejszaj liczbę pod­powiedzi i nagradzaj tylko bezbłędne odpowiedzi.

3. Na przemian podobieństwa i różnice - w tym punkcie programu możesz wymiennie zadawać dziecku pytania na temat podobieństw i różnic. Zastosuj całą procedurę postępowania, opisaną powyżej.

Sugerowane warunki pracy: opis obiektów poza zasięgiem wzroku; opis podo­bieństw i różnic pomiędzy przedmiotami znajdującymi się w zasięgu wzroku. Pomocne wskazówki: przedstaw dziecku prawidłową odpowiedź.

Pytanie	Reakcja	Data wprowad zenia	Data opanowania czynności
(1) ,Jakie są podo- bieństwa pomiędzy... i...?" (2) „Jakie są różnice pomiędzy... i...?" (3) Na przemian 1 i 2	(1) Opis podobieństw pomiędzy przedmio- tami (2) Opis różnic po- między przedmiotami (3) Na przemian 1 i 2
1. Podobieństwa
2. Różnice
3. Wymiennie podo­bieństwa i różnice

Uwaga: Jeśli dziecko będzie miało problemy z realizacją tego zadania, możesz rozpocząć od pokazaniu mu przedmiotu, o który pytasz. W momencie opano­wania zadania możesz zadawać pytania na temat przedmiotów poza zasięgiem wzroku.

PROGRAM: ODPOWIEDŹ NA PYTANIE „CO?"

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwa­gę. Następnie zadaj pytanie typu: „co...?" (np. „Co jest większe: słoń czy mrów­ka?"). Pomóż dziecku w odpowiedzi na to pytanie (np. „słoń"). W trakcie trwa­nia sesji zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: udzielanie odpowiedzi typu tak/nie; odpowiada­nie na pytania ogólne.

Pomocne wskazówki: przedstawienie poprawnej odpowiedzi.

Przykładowe pytania	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. „...może pływać: ryba czy ptak?"
2 możesz rzucić: puzzle czy piłkę?"
3. „...ma słodki smak: cukierek czy cyt­ryna?"
4. „...ryczy: tygrys czy kot?"
5. „...pada w zimie: śnieg czy deszcz?"
6. „...nosisz na gło­wie: czapkę czy tramp­ka?"
7. służy do jazdy: krzesło czy samo­chód?"
8. „...jest mięciutkie i puszyste: wąż czy ko­tek?"
9. „...jest malutkie: słoń czy myszka?"
10. „...może fruwać: ptak czy pies?"

Uwaga: Możesz zacząć od pytań na temat przedmiotów w zasięgu wzroku (np. połóż na stole jabłko i banana i zapytaj: „Które z nich jest żółte?").

PROGRAM: ZADAWANIE OGÓLNYCH PYTAŃ PO UDZIELENIU ODPOWIEDNICH INFORMACJI

Procedura programowa: usiądź na krześle naprzeciw dziecka i skup jego uwa­gę. Następnie przedstaw mu dowolną informację (np. „Wczoraj wieczorem nie było mnie w domu"). Pomóż dziecku w zadaniu pytania adekwatnego do infor­macji ("Gdzie byłaś?"). W miarę uzyskiwania postępów w nauce zmniejszaj liczbę podpowiedzi. Początkowo nagradzaj najtrafniejsze, a na zakończenie tylko bezbłędne odpowiedzi.

Sugerowane warunki pracy: udzielanie odpowiednich informacji; odpowiadanie na pytania związane z określonym tematem; zadawanie pytań typu: „gdzie...?", „kiedy...?"; poprawne użycie zaimków dzierżawczych i czasów.

Pomocne wskazówki: przedstaw poprawną odpowiedź. Wykorzystaj procedu­rę opóźniania podpowiedzi w czasie.

Przykładowe stwierdzenia	Reakcja: Zadawanie pytań związanych z tematem	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
1. „Mam nową zabaw­kę".	„Co to jest?"
2. „Kupiłem coś w sklepie".	„Co kupiłeś?"
3. „Mój przyjaciel zro­bił coś śmiesznego".	„A co on zrobił?"
4. „Jadłam bardzo do­bry obiad".	,,A co jadłaś?"
5. „Wczoraj wieczorem nie było mnie w domu".	,,A gdzie byłaś?"
6. „Mój tato pojechał na wycieczkę"	„Gdzie on pojechał?"
7. „Jutro wychodzę z domu".	„A gdzie idziesz?"
8. „Dzisiaj widziałam kogoś".	„Kto to był?"
9. „Ktoś tu jest".	„Kto?"
10. „Ktoś mi to ku­pił".	„Kto ci to kupił?"
11. „Musiałem pójść do lekarza".	„Dlaczego?"
12. „Dzisiaj nie mogę pójść do parku".	„Dlaczego nie?"
13. „Jadę do Disney­landu".	„Kiedy tam jedziesz?"

Uwaga: Program rozpocznij od stwierdzeń na temat codziennej zabawy z dziec­kiem (np. „Maluję coś na papierze" lub „Mam coś"). Stwierdzenia te muszą w na­turalny sposób prowokować dziecko do zadawania pytań (np. informacja „Byłam w McDonald's" nie wzbudzi takiego zainteresowania, jak „Znalazłam coś"). Postaraj się również, aby stwierdzenia padały w bardzo naturalnych sytuacjach.

6

1

Pytania	Reakcja	Data wprowadzenia	Data opanowania czynności
(1) „Co ty robisz?" (2) „Co ja robię?" (3) Wymiennie 1 i 2	(1) Przedstawienie co robi on/ona (2) Przedstawienie, co robisz ty z wykorzysta- niem odpowiedniego zaimka (3) Wymiennie 1 i 2
1. Ja/Twój/Jej/Jego
2. Ty/Twój/Jego/Jej
2. Wymiennie 1 i 2

Uwaga: Możesz realizować ten program podczas zabawy z rówieśnikami.