GEOGRAFIA POLITYCZNA - K. Iwańczuk

Geografia polityczna zajmuje się przestrzennym rozmieszczeniem zjawisk i procesów politycznych, jest to poszukiwanie wzajemnych relacji między procesami i zjawiskami politycznymi.

Geografia wyborcza - zajmuje się wyjaśnianiem, dlaczego wyborcy w danym województwie głosowali tak a nie inaczej.

Fatalizm geograficzny Polski wynika z jej położenia między Niemcami a Rosją.

Determinizm geograficzny - geografia ma największy wpływ na zjawiska polityczne, determinizm wyrządził wiele zła, był przyczyną wybuchu II wojny (Lebensraum)

Geografia ma wpływ na zjawiska i procesy polityczne, ale jest tylko jednym i to nie najważniejszym czynnikiem. pomimo rozwoju techniki nie moglibyśmy żyć bez ropy naftowej.

MAPA POLITYCZNA ŚWIATA

PRZESTRZEŃ LĄDOWA

Klasyfikacja jednostek geopolitycznych

Państwa Terytoria zależne

Typu kolonialnego Typu niekolonialnego

Niesamodzielne Powiernicze

Państwa: najważniejsza kategoria jednostek na mapie geopolitycznej świata

• to każda suwerenna jednostka geopolityczna (z punktu widzenia prawa międzynarodowego)

• każdy układ międzynarodowy prowadzi w pewnym sensie do utraty części suwerenności

• ONZ wszystkie państwa oprócz Watykanu SA jego członkami

Suwerenność ogólna kompetencja państwa w stosunkach międzynarodowych, są trzy przejawy suwerenności w stosunkach międzynarodowych

• zdolność państwa do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych z innymi państwami

• zdolność państwa do podpisywania traktatów i umów międzynarodowych

• zdolność państwa do zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych

Terytoria zależne: nie posiadają suwerenności

Terytoria zależne typu kolonialnego: mają zawsze charakter zamorski, ich celem politycznym jest uzyskanie niepodległości bądź innego statusu zgodnego z zasadą samostanowienia

Terytoria zależne typu niekolonialnego: nie muszą mieć charakteru zamorskiego, na dzisiejszej mapie świata ich nie ma! Ostatnie były to Andora i Berlin Zachodni. Andora zrezygnowała z części suwerenności oddając Francji politykę zagraniczną i obronną.

Terytoria powiernicze: ściśle związane z kartą narodów zjednoczonych

• terytoria odebrane państwom nieprzyjacielskim

• terytoria, które same poproszą ONZ o opiekę

• terytoria, które w okresie międzywojennym były terytoriami mandatowymi Ligi Narodów

Po II wojnie światowej było od 11 do 13 takich terytoriów, np.:

• Namibia

• Powiernicze Wyspy Pacyfiku (administrowało nimi USA)

- Mikronezja

- Wyspy Marshalla te trzy są teraz państwami

- Palau

- Mariany Północne terytorium zależne USA

Dzisiaj terytoriów powierniczych nie ma!!!

Terytoria niesamodzielne: to terytoria, których ludność znajduje się w nie równoprawnym położeniu w stosunkach do ludności państwa, które nimi administruje

• ludność tych terytoriów nie posiada tych samych praw wyborczych

- np. Puerto Rico obywatele posiadając obywatelstwo USA nie mają prawa wyboru prezydenta, nie mają też głosu stanowiącego w senacie

- Gibraltar typowa kolonia w Europie

PAŃSTWA

PAŃSTWA

JEDNOLITE ZŁOŻONE

(np. Polska)

ZWIĄZKOWE ZRÓŻNICOWANE

(symetryczne) (asymetryczne)

ZWIĄZKOWE (symetryczne) - np. USA, Niemcy, Austria, Szwajcaria wszystkie części państwa mają takie same uprawnienia

ZRÓŻNICOWANE (asymetryczne) - Dania, Chiny poszczególne części państwa nie koniecznie mają takie same uprawnienia

• Grenlandia i Wyspy Owcze odłów ryb i wielorybów

• Metropolia sprawy zagraniczne

• Chiny Hong Kong i Macao wracają po 99 latach dzierżawy do Chin, ale przez 50 lat mają ekonomiczną niezależność enklawy kapitalizmu

Mapa polityczna świata jest bardzo dynamiczna i podlega ciągłym zmianom

Procesy powstawania lub upadku państwa:

1. Zjednoczenie

2. Inkorporacja

3. Rozczłonkowanie

4. Secesja

5. Uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne

1. Zjednoczenie

Dwa lub więcej państw podejmuje decyzję o połączeniu się w jedno. Powstaje nowe państwo. Lata 90te: Jemen Jemen Południowy + Jemen Północny(socjalistyczny ideologia Leninowsko-Marksistowska)

2. Inkorporacja (wchłonięcie)

Wchłonięcie NRD przez RFN

3. Rozczłonkowanie

Rozpad państwa. Państwo rozpada się, przestaje istnieć, a jego miejsce powstają 2 lub więcej państw Czechosłowacja na Czechy i Słowację

4. Secesja

Proces w wyniku, którego od państwa odrywa się część terytorium i powstaje na nim jedno lub więcej państw. Etiopia oderwała się Erytrea i powstało nowe państwo.

5. Uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne (dekolonizacja)

• ponad 100 państw otrzymało w ten sposób niepodległość po II wojnie światowej, ostatnio Timor Wschodni

ZWIĄZEK RADZIECKI

• składał się z 15 Republik Związkowych:

- mogły prowadzić politykę zagraniczną o ile nie była ona sprzeczna z polityką zagraniczną ZSRR

- Republiki Związkowe mogą wystąpić z federacji

• Co stało się ze Związkiem Radzieckim?

- Litwa, Łotwa, Estonia przykład secesji, wystąpiły z ZSRR

- wszystkie aktywa i pasywa

• pozostałe państwa powstałe w wyniku secesji

Białoruś, Ukraina, Mołdawia, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tadżykistan

• Rosja zachowała członkostwo w ONZecie, Radzie Bezpieczeństwa, jest spadkobiercą potęgi atomowej

JUGOSŁAWIA

• proces rozczłonkowania

• powstało 5 państw

- Serbia i Czarnogóra

- Słowenia

- Chorwacja

- Bośnia i Hercegowina

- Macedonia

PODZIAŁ OBSZARÓW MORSKICH Z PUNKTU WIDZENIA STATUSU PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. Obszary morskie podlegające wyłącznej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego

• morskie wody wewnętrzne

• morze terytorialne

• wody archipelagowe

2. Wody podlegające ograniczonej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego

• morska strefa wód przyległych

• strefa wyłącznego rybołówstwa

• morska strefa ekonomiczna

3. Obszary morskie poza wszelką jurysdykcją państwa nadbrzeżnego

Na przełomie XVIII i XIX w kończy się okres ziem niczyich, więc by zyskać terytorium, trzeba było je komuś zabrać.

„Władza państwa na morzu sięga ta daleko jak głos jego armaty”

Uznano, że warto zawłaszczać obszary morskie.

• na morzu terytorialnym jest prawo nieszkodliwego przepływu. Każde państwo, które ma morze terytorialne maja obowiązek wytyczyć szlak żeglowny dla statków państw trzecich, o ile te nie chcą mu zaszkodzić.

• Na wodach archipelagowych obowiązuje prawo niezakłóconego tranzytu.

• Morze terytorialne sięgają do 12 mil

• Morza terytorialne (redy, zatoki)

• Morska strefa wód przyległych (prawie nigdzie jej nie ma) tworzona była dla ochrony celnej

• Strefa wyłącznego rybołówstwa - państwo ma wyłączność na rybołówstwo

• Strefa morska ekonomiczna - państwo ma wyłączność na wszelką działalność ekonomiczną

TRZY KONFERENCJE PRAWA MORZA

Trzecia konferencja prawa morza 05.05.1982 ratyfikowanie trwało wiele lat

- jeden z najważniejszych aktów uchwalonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych

- nowe prawo morza uporządkowało problemy związane z działaniami na morzu

- nowe prawo morza miało też negatywne skutki nowym prawem morza chciano ukrócić samowolę, niektórych państw.

Postanowienia

• 12 milowa strefa morza terytorialnego

• 200 milowa strefa morza wyłącznego rybołówstwa/ wyłączna strefa ekonomiczna

• Blisko 50% mórz i oceanów znalazło się pod wyłączną bądź ograniczoną jurysdykcją państw nadbrzeżnych

• Wiele państw zabiega o najmniejsze nawet wysepki na obszarach morskich

• Morze dostarcza ryb, z rybami jest jak z ludźmi (zagęszczenie terytorialne)

• Blisko 90% światowych połowów pochodzi ze stref 200 milowych

• Całe rybołówstwo kontrolowane jest przez państwa nadbrzeżne

• Dostęp dla, niektórych państw może być utrudniony

• Państwa nadbrzeżne decydują komu udostępnić przestrzeń do połowów

• Utrudniony dostęp do połowów dla niektórych państw

• Polska została wyrzucona z łowisk można było tam dalej łowić, ale za pieniądze Polski nie było stać na połowy

STAN WOJENNY

- Polscy rybacy stracili zakaz połowów ryb na wodach USA i EWG

- Wprowadzenie tego ładu spowodowało chaos na nowo trzeba było wyznaczać strefy 12tu i 200tu milowe

• spór NRD o kanał przepływowy do Świnoujścia

• spór między Polską i Rosją o Morze Ochockie

- na Morzu Ochockim są bardzo bogate zasoby ryb, Morze Ochockie otoczone jest przez obszary rosyjskie, więc Rosja ma prawo do tworzenia strefy 200 milowej i nie chcieli zezwalać na połowy, spór ten praktycznie nie został rozwiązany do dzisiaj

PRZESTRZEŃ POWIETRZNA I PRZESTRZEŃ KOSMICZNA

• władza państwa sięga tak wysoko jak wysoko sięga technika

• prawo międzynarodowe nie ustaliło granicy wysokości

• przestrzeń powietrzna powinna sięgać tak wysoko jak wysoko mogą latać samoloty

• przestrzeń kosmiczna zaczyna się tam gdzie są najniżsi satelici

• zwyczajowo przyjmuje się, ze granica między przestrzenią powietrzną i kosmiczną znajduje się na wysokości 80-100 km od powierzchni Ziemi

• część przestrzeni powietrznej, która przylega do terytorium lądowego i morza jest pod wyłączną jurysdykcją państwa

• w przestrzeni powietrznej nie ma „prawa nieszkodliwego przelotu” na przelot trzeba mieć zgodę tego państwa, które jest właścicielem tego kawałka przestrzeni powietrznej

• państwo musi wyrazić zgodę na przelot nad swoim terytorium samolotów innych państw

PRZESTRZEŃ KOSMICZNA

• na jakich zasadach państwa mogą działać w przestrzeni kosmicznej (działki na księżycu)

• wszystkie państwa mogą na tych samych zasadach z niej korzystać

• nie można przeprowadzać prób jądrowych i używać broni atomowej

• od ponad 30 lat istnieje spór o orbitę geostacjonarną

• orbita kołowa położona jest w płaszczyźnie równika

• w 1975 jedno w państw równikowych wystąpiło z żądaniem by orbitę geostacjonarną traktować jak ziemskie terytorium państwa

• orbita geostacjonarna - jeśli zostanie na niej umieszczony satelita i porusza się z prędkością kątową to pozostaje w tym samym miejscu. Może znajdować się na niej 180 satelitów kosmicznych (ważne w telekomunikacji). Spór o orbitę trwa dalej i nie niesie za sobą większych konsekwencji

PODSUMOWANIE:

• przestrzeń kosmiczna jest wolna i otwarta dla wszystkich,

• przestrzeń powietrzna nad terytorium i morzami terytorialnymi podlega wyłącznej jurysdykcji państw, reszta przestrzeni jest wolna

JAK ORGANIZOWAĆ PRZESTRZEŃ? KONCEPCJE GEOPOLITYCZNE

Klasyczne koncepcje geopolityczne mówią:

• które obszary są najważniejsze z punktu widzenia panowania nad światem

• który system: morski czy kontynentalne są ważniejsze??

KONCEPCJA HEARTLANDU

1904 - koncepcja J.H Mackinder

• podzielił świat na kilka części

• uważał, że Europa, Azja i Afryka tworzą tzw. wyspę świata i stanowią pewną całość, oblane są dookoła morzami, są wielką wyspą

• zewnętrzny pas wyspiarski otaczał pierścieniem wyspę świata, ciągnął się przez Afrykę Pd, Wlk. Brytanię, obie Ameryki po Australię, Oceanię i Japonię.

• „wyspa świata” nie jest jednolita. Heartland serce lądu

• Heartland Rosja, Zachodnie Chiny, Mongolia, Afganistan

• Wyróżnia się wewnętrzny pas wybrzeży obszary wybrzeża Europy i Azji

• Kluczowym obszarem świata jest Heartland, ten kto panuje w Heartlandzie panuje nad światem

• Heartland to obszar, który posiadał wiele surowców, tereny rolnicze, łatwo się z niego „rozlewać” we wszystkich kierunkach tego obszaru rozlało się imperium Dżyngis-Chana

• Kto panuje w Europie Wschodniej ten panuje w Heartlandzie, a kto panuje w wyspie świata ten panuje w świecie

KONCEPCJA SPYKEMANA

Spykeman Holender, studiował w USA, koncepcja powstała w 1944 roku i dotyczyła polityki światowej po II wojnie światowej

• totalna krytyka koncepcji Mackinderanie rozwinęła się kolej, mocarstwa powstałe w Heartlandzie trwały krótko

• najważniejsze są obszary brzegowe kontynentu Euro-Azjatyckiego Rimland

• kto kontroluje obszary kresowe ten kontroluje wyspę świata, a kto kontroluje wyspę świata - kontroluje świat

KONCEPCJA ALFREDA MOHANA

• łączył w swej koncepcji teorię i praktykę (był wiele lat w marynarce USA)

• napisał książkę o budowie potęgi morskiej UK, która dała jej panowanie nad światem („Nad Koroną słońce nigdy nie zachodzi”)

• istnieje 6 czynników wpływających na potęgę państwa i jego znaczenie w świecie:

- terytorium: rozciągłość, długość linii brzegowej, dostęp do morza, budowa linii brzegowej.

- ukształtowanie powierzchni

- potencjał demograficzny państwa

- charakter narodowy ludności

- sposób rządzenia państwem

- posiadanie silnej floty stanowi o potędze i roli państwa

• zafascynowany był potęgą UK, uważał, że era potęgi angielskiej zbliża się ku upadkowi UK jest krajem zbyt mało licznym, spadkobiercą Anglii mają być USA

• postulował o realizację przez USA trzech celów:

1. Kontrola nad Morzem Karaibskim Karaiby to „miękkie podbrzusze” USA

2. Znalezienie połączenia między Wschodnim i Zachodnim wybrzeżem do tej pory opływano albo Amerykę Pd, albo Amerykę Płn. budowa kanału (Kanał Panamski)

3. Opanowanie Hawajów niezatapialne lotniskowce USA na Pacyfiku

Cele te zostały szybko zrealizowane przez USA

KTO MIAŁ RACJĘ? KTÓRA KONCEPCJA JEST NAJLEPSZA?

1. Koncepcję Mackindera można potraktować jako swego rodzaju ostrzeżenie. Imperium takie może być zagrożeniem dla świata. Pakty, do których przystąpiła Rosja: Cento, SEATO. Poprzez izolację (ze strony USA) imperium Rosji się rozpadło.

2. Jeśli otworzy się wyjście na morza i oceany. 40% wojen będzie odbywało się na dwóch frontach: śródziemnomorskim i dalekowschodnimRimland

3. Jedynym mocarstwem/hegemonem w świecie są USA

Każda z koncepcji jest na swój sposób właściwa!!!

GEOPOLITYKA NIEMIECKA

Anna Wolf - Kowęcka

W XIX w i I połowie XX wieku geopolityka rozwijała się bardzo aktywnie

Geopolityka niemiecka miała negatywny wpływ na geografię polityczną i geopolitykę.

TRZY ETAPY ROZWOJU GEOPOLITYKI NIEMIECKIEJ

I od początku XIX w do 1870 roku

II 1871-1919

III 1919 - 1945

I od początku XIX w do 1870 roku

Główny problem sytuacja w jakiej znajdowały się Niemcy:

• państwo rozbite (słabość państwa)

• konieczność zjednoczenia się Niemiec

Dwie koncepcje zjednoczeniowe:

1. Koncepcja małoniemiecka zjednoczenie Niemiec pod egidą Prus, Austrowęgry poza Niemcami

2. Koncepcja wielkoniemiecka zjednoczenie Niemiec pod egidą Austrii, wielkie Niemcy sięgające po Półwysep Bałkański

II 1871-1919

Zjednoczenie, ale w myśl koncepcji małoniemieckiej:

• Bismarck jednoczenie i budowa potęgi Niemiec

• Dyskusja co Niemcy powinny robić by stać się mocarstwem

• Niemcy nie posiadały kolonii

• Konferencja w Berlinie 1884r. podział Afryki Niemcy mają Afrykę Wschodnią (Kamerun), Afrykę Południową (Namibia)

• I wojna światowa to porażka Niemiec

III 1919 - 1945

Krytyka traktatu Wersalskiego, dążenie do jego zmian:

• próba zmiany traktatu Wersalskiego kończy się II wojną światową

• II wojna kończy się porażką Niemiec, jest to klęska geopolityki niemieckiej

• Karol Haushofen (twórca geopolityki niemieckiej) został aresztowany, miał być sądzony za zbrodnie wojenne w Norymberdze, popełnił samobójstwo w areszcie

POJĘCIA STWORZONE PRZEZ GEOPOLITYKĘ NIEMIECKĄ

1. Wielka przestrzeń - Gross Raum

2. Przestrzeń życiowa - Lebensraum

3. Europa środkowa - Mitteleuropa

4. Niemiecka ziemia narodowa - Volksboden

5. Niemiecka ziemia kulturowa - Kulturboden

1. Wielka przestrzeń - Gross Raum

• nie ma miejsca na państwa małe, jest tylko miejsce na państwa wielkie - Haushofen

2. Przestrzeń życiowa - Lebensraum

Fryderyk Rytzel II połowa XIX w.,

• biolog, antropolog, geograf, prawo selekcji naturalnej

• był pod olbrzymim wrażeniem teorii Darwina

• autor pierwszego usystematyzowanego podręcznika geografii - 1897

• geneza przestrzeni zbiór

• życiem państw rządzą te same prawa jakie rządzą życiem organizmów

• przestrzeń jest niezbędna do życia

CZTERY ASPEKTY ROZUMIENIA LEBENSRAUMU

1. geograficzny

2. gospodarczy (ekonomiczny)

3. biologiczny (demograficzny)

4. polityczny

1. geograficzny

• przestrzeń to obszar, który jest obszarem zwartym, nieporozrywanym, państwo powinno posiadać granice naturalne, stolica powinna być w centrum

2. gospodarczy (ekonomiczny)

• przestrzeń antarg(k)iczna państwo jest samowystarczalne pod względem surowców. Ma tyle ziem by wyżywić ludność.

3. biologiczny (demograficzny)

• każdy naród posiada pewne cechy charakteru powinien posiadać tyle ziemi ile jest w stanie zagospodarować/wykorzystać. Jeżeli ktoś traci terytorium znaczy, że nie umie go wykorzystać

• kraje nienasycone mają mniej ziemi niż im potrzeba np. III Rzesza

• kraje przesycone mają więcej ziemi niż im potrzeba np. Francja i Wlk. Brytania

• kraje nasycone mają tyle ziemi ile im potrzeba

4. polityczny

Lebensraum to podstawa do budowania potęgi (mocarstwa)

3. Europa środkowa - Mitteleuropa

Mitteleuropa na zachodzie Francja, na wschodzie Rosja, różny zasięg Mitteleuropy

1. Koncepcja Neumanna:

• państwo kształtne, zwarte, regularne

• Niemcy, Królestwo Polskie, Zachodnia Ukraina, Austrowęgry aż do Półwyspu Bałkańskiego.

• Taki twór, który zdolny jest podjąć walkę z Francją i Rosją

• Teren z dostępem do mórz północnych i południowych

• Obszar posiadający bogactwa mineralne i rolnicze

• Niemcy uważają, ze są narodem najwyżej zorganizowanym, mają predyspozycje by tworzyć wielkie rzeczy

4, 5. Niemiecka ziemia narodowa - Volksboden, Niemiecka ziemia kulturowa - Kulturboden

• Tam gdzie słyszy się mowę niemiecką tam jest niemiecka ziemia narodowa

• Tam gdzie widzi się wpływ kultury niemieckiej, tam jest niemiecka ziemia kulturowa

KONCEPCJE GEOGRAFII POLITYCZNEJ, CZYLI CO CZEKA ŚWIAT PO UPADKU SYSTEMU DWUBIEGUNOWEGO.

1. Koncepcja Huntingtona

• w 1993 r. opublikował w Foreign Affairs „Zderzenie cywilizacji”

• na świecie skończy się czas rywalizacji systemów politycznych, ekonomicznych, ideowych

• świat czeka zderzenie cywilizacji

Pięć przesłanek zderzenia cywilizacji:

1. Różnice pomiędzy cywilizacjami są zasadnicze i niezmienne

2. Postęp techniczny i współczesna technika zmniejszyły wagę odległości

3. Cywilizacja zachodnia przez wiele lat zdawała się być uniwersalna, stawała się o wiele mniej atrakcyjna

4. Różnice kulturowe i religijne, które stanowią o cywilizacji ą o wiele głębsze i bardziej zakorzenione niż polityczne i ekonomiczne

5. Powrót sacrum stanowi element spójności o dużo większej wadze niż dotychczas

• świat stoi przed epoką konfliktów

Siedem rodzajów cywilizacji:

1. Cywilizacja Zachodnio Amerykańska, oraz Europa środkowa, południowa i zachodnia

2. Cywilizacja latynoamerykańska

3. Cywilizacja prawosławna

4. Cywilizacja islamska

5. Cywilizacja chińska

6. Cywilizacja hinduska

7. Cywilizacja japońska

• może postawać jeszcze ósma cywilizacja Afrykańska

• najbardziej konfliktowe cywilizacje Afrykańska i Islamska

2. Koncepcja Zbigniewa Brzezińskiego

• w latach 1977-1980 był sekretarzem ds. bezpieczeństwa narodowego USA

• zderzenie teorii z praktyką

• głosił wyjątkowość USA

• USA to Głowna potęga wojskowa współczesnego świata

• Na płaszczyźnie ekonomicznej USA to lokomotywa napędzająca rozwój ekonomiczny świata

• USA są także mocarstwem w sferze technicznej

• Płaszczyzna kulturowa żadne z państw tak nie przeważało na płaszczyźnie kulturowej, uniwersalizacja, makdonaldyzacja świata

• W historii mocarstwa powstawały i upadały i to wg. niego stanie się też z USA

- należy ten upadek odsunąć jak najdalej w czasie

• Zagadnieniem kluczowym dla polityki USA jest Eurazja jako główne trofeum geopolityczne.

Eurazja:

- To 75% ludności świata, 75% zasobów surowcowych, 60% światowego produkty brutto

- To sześć najbardziej rozwiniętych państw (oprócz USA)

- To sześć państw przeznaczających najwięcej na zbrojenia (oprócz USA), wszystkie posiadają legalnie broń jądrową

- Tu znajdują się wszystkie państwa, które mogą zagrozić gospodarczemu i politycznemu prymatowi USA

- To szachownica, na której rozgrywa się decydująca walka o hegemonię

- Są dwie grupy graczy: gracze geostrategiczni i sworznie geopolityczne

- Gracze geopolityczni: Francja, Niemcy, Rosja, Chiny

- Sworznie: państwa, których znaczenie nie wynika z potęgi czy ambicji, lecz z ważnego położenia geograficznego i wpływa na pokój w regionie: Indie, Ukraina, Azerbejdżan, Turcja, Iran, Korea Płd.

Ukraina:

Rosja bez Ukrainy nie będzie mocarstwem, Ukraina z punktu widzenia dzisiejszej polityki dysponuje wieloma surowcami (bez ropy naftowej i gazu), położona nad Morzem Czarnym

Azerbejdżan:

„korek od butelki”, ropa, gaz

PODSUMOWANIE KONCEPCJI BRZEZIŃSKIEGO:

Brzeziński bardzo ostro krytykuje „politykę agresywnego imperializmu” Busha, jest zwolennikiem „dobrotliwego hegemonizmu”

GRANICE

• granice są bardzo często przedmiotem sporu

• granice ma każde państwo

• przyjęto zasadę nienaruszalności granic

• zagadnienie determinacji granic

GRANICA POLITYCZNA

• granica państwa

CZYM JEST GRANICA

1. Granica to linia, na której kończy się władza państwowa

2. Granica to linia, która oddziela terytorium jednego państwa od terytorium innego państwa lub od morza otwartego

3. Granica to linia zetknięcia się terytorium dwóch państw

4. Granica polityczna to także granica w przestrzeni powietrznej i podziemnej

• granica to: płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi i przecinająca ją w kierunku środka ziemi. Dopiero ta płaszczyzna odkreśla terytorium dwóch państw.

• obecny przebieg granic jest koncepcją stosunkowo młodą, upowszechniła się po rewolucji francuskiej czyli w XVIII wieku, wcześniej były to: pasy przestrzeni oddzielające terytoria państw np.: bagna, lasy itd. Do dzisiaj takie granice są w Afryce i na Półwyspie Arabskim (zwyczajowość granic)

JAKA GRANICA JEST NAJLEPSZA

• ta, którą wyznacza przyroda, przyroda nie odgrywa już tak wielkiej roli

Obecnie:

• najlepsza jest granica, która odpowiada interesom i potrzebom zainteresowanych stron (praca, dom, szlaki komunikacyjne

KLASYFIKACJA GRANIC

• Naturalne: to takie, które są wzięte z przyrody: góry, rzeki, bagna itp.

• Sztuczne: wyznaczone przez człowieka np.: granica USA-Kanada

• Obecnie: podział granic na naturalne i sztuczne uważany jest za mało aktualny

KLASYFIKACJA FENOMENOLOGICZNA GRANIC WG. BOGSA

1. fizyczne

2. geometryczne

3. antropogeograficzne

4. mieszane

1. biegną wzdłuż naturalnej rzeźby terenu

2. granica w postaci linii prostych bądź w postaci wycinków linii koła, pokrywa się z równoleżnikami

3. granica wiąże się z różnego rodzaju działalnościami człowieka, cechami kulturowymi, granicami językowymi i etnicznymi.

4. Granice, które są kompromisem pomiędzy trzema wcześniej wymienionymi (występują najczęściej)

KLASYFIKACJA GRANIC WG. ASCHORNA

1. antecedentne

2. subsekwentne

3. narzucone

4. reliktowe

1. ustalone przed wykształceniem się środowiska socjokulturowego. (zanim powstały szlaki komunikacyjne, nastąpił rozwój osadnictwa, rolnictwa itd.) np. granice na Malajach

2. powstały po wykształceniu się środowiska socjokulturowego powstały po zagospodarowaniu terenu przez człowieka. Są to granice, które uwzględniają więzi, lokalizacje, szlaki komunikacyjne

3. są ustalone po wykształceniu się środowiska socjokulturowego, ale nie uwzględniają podziałów wiele odcinków granic Polski to granice narzucone np. granica na Odrze i Nysie podziały miast na pół, takich granic jest w Europie Środowej bardzo wiele

4. granice, które nie pełnią dziś funkcji granic politycznych, ale utrzymują się w świadomości socjokultirowej społeczeństwa np.:

• zabudowa dawnego zaboru Pruskiego jest inna niż Rosyjskiego

• odkąd mamy w Polsce wolne wybory, ludzie zachowują się w różny sposób na różnych obszarach możemy podzielić Polskę w zachowaniach wyborczych w zależności od tego w jakim jej część była zaborze, granice dawnych zaborów są bardzo widoczne w czasie wyborów

BONITACJA GRANIC

• współczynnik rozwoju granic (wzór matematyczny)

• współczynnik im bliższy 1 tym bardziej granice są w kwadracie

FUNKCJE GRANIC

• są przede wszystkim barierą

• jest to bariera dla przepływu ludzi, towarów i informacji

• dzisiaj nie wszystkie granice muszą pełnić funkcje barier granice mogą tworzyć ramy do współpracy, mogą też integrować

FUNKCJA INTEGRACYJNA GRANIC

1. Poziom współpracy o charakterze rutynowymstraż graniczna, straż celna, organizacje sanitarne np.: wspólne kontrole celne, wspólne kontrole służb fitosanitarnych

2. Poziom rozwoju współpracy w strefach przygranicznych, może przekształcać się we współpracę transgraniczną współpraca euroregionów, współpraca w ranach regionalnych nie państwowych

Koncepcja euroregionów

Pojawiła się w Europie Zachodniej w latach 60 tych:

• rozwój współpracy między Francją a Niemcami

• 1963 r Układ Elizejski: de Gaulle i Adenauer postanowiono, że ten układ ustanowi nowy etap współpracy międzynarodowej (regularne spotkania 2 razy do roku)

3. Poziom współpracy tworzący ramy integracyjne dla poziomu 1 i 2

TRWAŁOŚĆ I ZMIENNOŚĆ GRANIC

• dlaczego jedne granice są trwałe a inne nie

• granice (polityczne) pokrywają się z granicami etnicznymi

• trwałości lub nie sprzyjają, niektóre czynniki polityczne

• silne i stałe granice Belgii. Belgia jako państwo buforowe między Niemcami a Francją

• Szwajcaria państwo buforowe między Niemcami, Francją, Włochami, granicę Szwajcarii tworzą też wysokie góry

• Europa śr-wsch ma granice mało trwałe, bo jest to teren ścierania się interesów Niemiec, Turcji, Rosji i Austrii

PROBLEM ETAPÓW WYTYCZNIA GRANIC

1. Umowa międzynarodowa. „Układ zgorzelecki” określał bardzo ogólny przebieg granic.

2. Delimitacja - wytyczanie granic na bardzo dokładnych mapach

3. Demarkacja - wytyczanie granic w terenie jest trudna gdy granica jest narzucona

4. Redemarkacja - administrowanie granicą państwową co jakiś czas trzeba przejść wzdłuż granicy i zobaczyć czy znaki stoją albo jak rzeka płynie

STOLICA PAŃSTWA

• wiele państw w początkach swego istnienia rozwijało się wokół głównych siedzib np. Polska Gniezno

• w stolicach rozpoczynała się państwowość

FUNKCJE STOLICY

• siedziba władz centralnych

• w państwach federacyjnych stolica pełni funkcję integracyjną/jednoczącą/zespalającą

• jest źródłem siły i autorytetu, siła państwa, obrona

KLASYFIKACJA STOLIC

Wyróżniamy trzy typy stolic:

1. Stolica stała tj. historyczna np.: Paryż, Rzym, Budapeszt

2. Stolice ustanowione powstały poprzez świadomy wybór, np. Warszawa (przeniesiono stolicę z Kwakowa do Warszawy po to by leżała bardziej centralnie), w 1964 roku przeniesiono stolicę Brazylii z wybrzeża do wnętrza kraju, stolice przenosi się po to by aktywizować inne regiony. Np. Kazachstan Astana, Australia Kalbera

3. Stolice podzielone: Holandia Haga i Amsterdam, Boliwia Sukrem i Lamas, RPA Johannesburg, Pretoria, Kapsztad

PROBLEM ORGANIZACJI PRZESTRZENI WEWNĄTRZ PAŃSTWOWEJ

• państwo jest „za duże” ma za dużo zadań do wykonania regionalizacja, wewnętrzna organizacja przestrzeni

• procesy dekoncentracji i decentralizacji władzy (procesy obecne we współczesnej Europie)

• Dekoncentracja delegacja władzy do struktur pionowo podporządkowanych regiony administracyjne. Jest to wynik dążeń administracji państwowej do zwiększenia efektywności w zarządzaniu sprawami publicznymi

• Decentralizacja przekazanie pewnych zadań organom, które są prawnie zależne od centrum czyli organom terytorialnym, tzw. proces regionalizacji politycznej w wyniku, którego powstają regiony polityczne.

- dzisiejsze województwa w Polsce to właśnie regiony polityczne

- istota reformy administracyjnej polegała nie tylko na zmianie ilości województw, dodano jeszcze jeden szczebel administracyjny

- województwa zmieniły swój charakter z funkcji administracyjnej na administracyjną i polityczną

• Regionalizacja:

- Oddolna: (Włochy) poszczególne regiony żądają autonomii i konsekwencji np. Hiszpania po śmierci generała Franco

- Odgórna: proces ten jest wynikiem decyzji władz centralnych, miała miejsce np. we Francji jak również w Polce, jest to proces odgórny

- tendencje regionalistyczne pojawiły się w Europie po II wojnie światowej przyczyną wojen w Europie jest istnienie państw „Europa regionów” bez państw i bez wojen

- regiony powstały, ale nie ma obecnie „Europy regionów” jest „Europa z regionami”

PROBLEMY LUDNOŚCIOWE

• liczba ludności to ponad 6 miliardów i stale rośnie, ale nie zawsze rosłą tak szybko

• co oznacza spadek lub wzrost przyrostu naturalnego?

• Eksplozja demograficzna bardzo szybki przyrost ludności

CZTEROFAZOWY MODEL PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO

1. Faza stacjonarna/wzrostu stacjonarnego stopa urodzeń i zgonów są wysokie, ale niewiele różnią się od siebie niewielki przyrost naturalny. Przyczyny zgonów: głód, choroby, wojna

2. Eksplozja demograficzna stopa urodzeń na wysokim poziomie, liczba zgonów znacznie spada. Przyrost naturalny bardzo spada np. Nigeria znaczny spadek liczby zgonów(poprawa opieki medycznej, szczepionki, likwidacja wielu chorób)

3. Faza późnego wzrostu demograficznego (świadomość jest coraz większa, spada stopa urodzeń, stopa zgonów jest niższa niż stopa urodzeń, mały przyrost naturalny, Kraje: Indonezja, Malezja, Filipiny

4. Faza stopień urodzeń na niskim poziomie, linia zgonów i urodzeń zaczyna się do siebie zbliżać, występuje ograniczony przyrost naturalny. Kraje: USA, Australia, Chile, Columbia, Tajlandia, Singapur, Korea Płd., Europa Zachodnia

5. Faza neomartuzjańskazaczyna spadać liczba ludności, a jeśli rośnie to jest to spowodowane migracją, a nie rzeczywistym wzrostem urodzeń

PRZYCZYNY EKSPLOZJI DEMOGRAFICZNEJ

• spadek liczby zgonów (medycyna, jedzenie)

• młodość społeczeństw zdolnych do posiadania młodego potomstwa

• silny wpływ religii i modelu rodziny wielodzietnej dużo potomstwa

• konflikty i wojny, po wojnie następuje „chęć odnowy społeczeństw”

Skutki negatywne eksplozji demograficznej:

• przeludnienie obszarów, na których występuje (tempo przyrostu naturalnego jest często wyższa niż tempo rozwoju gospodarczego)

• bezrobocie, frustracja, presja na środowisko naturalne

POLITYKA ANTYNATALISTYCZNA

• Chiny ograniczają liczbę ludzi nakazami państwa (totalitaryzm) jedno dziecko w mieście, dwoje na wsi obecnie niesie to za sobą szereg problemów

• Indie przymusowe albo raczej dobrowolne sterylizacje

POLITYKA PRONATALISTYCZNA

• popiera duży przyrost naturalny i model rodziny wielodzietnej

• długie urlopy macierzyńskie, dobre przedszkola, szkoły

PROBLEMY LUDNOŚCIOWE, JAK WYKARMIĆ LUDZKOŚĆ??

• problem wyżywienia warunkowany jest geograficznie i politycznie

• rozwiązanie zależy od współpracy wielu osób

• jak przyrost naturalny jest duży to są też problemy z żywnością

• ilu ludzi jest w stanie wyżywić świat? odpowiedź na to pytanie uwarunkowana jest tym o jaki obszar chodzi, uwarunkowana jest też technologią produkcji żywności

• na początku XX wieku farmer amerykański produkował żywność dla 8 osób, teraz dla 96 mechanizacja, chemizacja, nawadnianie

• problem dystrybucji żywności są 3 podstawowe systemy dostarczające żywności:

- łowiska oceaniczne państwa chcą zawłaszczać obszary morskie

- pastwiska

- ziemia uprawna

• alternatywna żywność mórz i oceanów

• wzrost produkcji żywności nie zapewnił wszystkim potrzebującym niezbędnego pożywienia

- do 1 miliarda ludzi głoduje

- dzienny limit kalorii za dużo spożywa się w Europie Zachodniej, USA i Kanadzie, za mało w np. Azji

- jakość pożywienia, „puste kalorie”, białka zwierzęce(pełnowartościowe)

- ogromne dysproporcje pod względem odżywiania się w USA 55% dorosłych ma nadwagę, w Rosji 57%, w UK 51%, w Brazylii 30%

- głodne dzieci Indie 60%, Afryka Subsaharyjska (czarna)30%

GŁÓD

• Głód obecnie wynika z małej efektywności rolnictwa, 1,3 mld ludzi żyje w skrajnym ubóstwie

• Zmniejszenie się areału ziem uprawnych możliwość zwiększenia powierzchni uprawnych tylko w niektórych krajach np.: Brazylia, Kongo, Indonezja, w innych drastycznie zmniejsza się areał ziem uprawnych: Indie, Azja śr, Afryka Płn.

• W niektórych państwach dotacje na walkę z głodem przeznaczano np. na wojsko, a jak jest pomoc rzeczowa to często jest problem z jej dystrybucją

PRZYCZYNY GŁODU

• potrzeby pozarolnicze, erozja gleby i inne formy degradacji, soja wypiera zboża, brak wody

ZIELONA REWOLUCJA

To określenie programów rozwoju rolnictwa prowadzonych w latach 60. XX w. przez agendę ONZ - Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Ich celem było zlikwidowanie zjawiska głodu na Ziemi poprzez zwiększenie produktywności rolnictwa (zwłaszcza w krajach tropikalnych i subtropikalnych) dzięki zastosowaniu wydajniejszych odmian roślin uprawnych i rozwojowi agrotechniki.
Ważnym czynnikiem było wyhodowanie nowych odmian pszenicy, ryżu i kukurydzy, charakteryzujących się dużą plenności i odpornością na choroby.

Mimo znacznej poprawy sytuacji żywnościowej w wielu krajach m.in. Indiach, Pakistanie, państwach Ameryki Południowej i Afryki, zielona rewolucja miała również swoje negatywne następstwa: ekologiczne - niekorzystne przekształcenia środowiska przyrodniczego w wyniku wprowadzania monokultur rolnych, przeprowadzania nieprzemyślanych melioracji czy nadmiernego zużycia wody w celu nawadniania, nadużywania nawozów sztucznych i pestycydów; społeczne: np. nagły wzrost zróżnicowania dochodów itp.

Idea zielonej rewolucji krytykowana była również z pozycji marksistowskich - uważano, że prawdziwym jej celem jest wprowadzanie i utrwalanie systemu kapitalistycznego, m.in. poprzez zaniechanie reform rolnych i zachowywanie dotychczasowej struktury własności obszarów rolnych.

ZMNIEJSZANIE SIĘ AREAŁU

• 37% powierzchni lądu (bez Antarktydy) zajmują użytki rolne w skali całego świata

• 57% powierzchni Australii i Oceanii to użytki rolne

• 46% powierzchni Europy to użytki rolne

• 29% powierzchni Ameryki Północnej to użytki rolne

• 35% powierzchni Ameryki Południowej to użytki rolne

• 35% powierzchni Afryki to użytki rolne

Grunty rolne (te które się uprawia)

• Australia i Oceania 6%

• Europa 29%

Przyczyny zmniejszania się areału:

• wzrost liczby ludności i rozwój przemysłu zmniejszanie powierzchni ziem uprawnych

• na skutek złej eksploatacji, np. źle prowadzona uprawa erozja gleby, np. Chiny

• nadmierna eksploatacja wycinka lasów

• zmniejszanie się poziomu wód podziemnych, niekiedy nawet o 1,9 m rocznie

MIGRACJE LUDNOŚCI

1. Pojęcie

2. Przyczyny

3. Skutki

4. Nowe (współczesne/dzisiejsze) kierunki migracji

1. Migracja przemieszczanie się, ludzie przemieszczają się od początku istnienia ludzkości

1. wszelkie przemieszczanie się ludności (z różnych przyczyn: szkoła, praca podróże itd.) pojęcie zbyt szerokie, przecież na wakacjach nie jesteśmy emigrantami!!!

2. Ograniczenie wędrówek i przemieszczeń, musi dojść do zmiany miejsca zamieszkania

Migracja to całokształt przesunięć przestrzennych ludzi prowadzących do zmiany miejsca zamieszkania

MIGRACJE

STAŁE OKRESOWE SEZONOWE „na truskawki”

DLACZEGO LUDZIE MIGRUJĄ? KLASYFIKACJA MIGRACJI

1. Ekonomiczne

2. Polityczne

3. Społeczne

4. Ekologiczne

5. Inne

1. Ludzie w Polsce migrują głównie w poszukiwaniu pracy lub lepiej płatnej pracy albo tam gdzie mają „zachętę do pracy”

2. Szeroko rozumiane przyczyny polityczne, niezgadzanie się z systemem politycznym, konflikty zbrojne, decyzje traktatów pokojowych

3. Np. związki małżeńskie, lub chęć zdobycia wykształcenia

4. Ekologiczne problemy występujące w środowisku naturalnym (wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi, powodzie, Czarnobyl)

5. Inne wszystko to co nie mieści się w pozostałych czterech kategoriach, np. ktoś lubi zmieniać miejsce zamieszkania

SKUTKI MIGRACJI

• wyludnianie całkowite wyludnienie niektórych obszarów

• zaludnianie nadmierne zaludnianie niektórych obszarów

• mieszanie się ras, narodów, kultur, cywilizacji problemy z adaptacją ludzi w nowych warunkach np. zamieszki we Francji

• zmiana w strukturze demograficznej ludności

- kto migruje? Młodzi

- starzenie się wsi (zmiana struktury wieku)

- zmiana struktury płci (kobiety też migrują!)

• drenaż mózgu wysysanie z Krajów Trzeciego Świata naukowców, ludzi wykształconych do Kraków rozwiniętych

• migracje polskich lekarzy na zachód

ZJAWISKA ZWIĄZANE Z MIGRACJĄ

• upadek socjalizmu spowodował ogromny wzrost ruchliwości ludzi w byłych krajach socjalistycznych (migracja w kraju i poza nim)

• na obszarze byłego ZSRR także wzrosła „ruchliwość” mieszkańców

• masa ludzi wyjechała z Rosji, ponad 1,5 mln wyjechało do Włoch, Hiszpanii i Izraela

• powstanie miast-molochów np. Kair, Rio de Janeiro, powstawanie tam slumsów, ludzie migrują do molochów, bo tam łatwiej o pracę i pomoc, łatwiej coś sprzedać i kupić.

• migracje z miasta na wieś kiedyś ludzie chcieli mieszkać w centrum miasta, teraz miasta oblepiane są przez „sypialnie”, bo ludzie migrują na wieś

RELIGIE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

• przestrzenne rozmieszczenie religii wpływa na zjawiska polityczne

• niektórzy wyróżniają aż 30 głównych religii podział zbyt obszerny

PIĘĆ GŁÓWNYCH RELIGII ŚWIATA

1. Chrześcijanizm

2. Islam

3. Hinduizm

4. Buddyzm

5. Judaizm

• różnią się od siebie zasięgiem, czasem występowania itd.

• Jedne są monoteistyczne (Chrześcijanizm, Islam, Judaizm), inne politeistyczne (Hinduizm, Buddyzm)

1. Nie zmienił się znacznie w ciągu ostatnich 200 lat. Jest największą religią świata:

- od 28 do 33% ludności świata wyznaje chrześcijanizm, czyli średnio od XIX wieku do dziś 30% ludności to chrześcijanie

- występują bardzo duże rozpiętości jeśli chodzi o liczebność od 1,5 do prawie 2 miliardów wyznawców

Trzy główne odłamy Katolicyzm, Protestantyzm, Prawosławie

• 1054 - schizma wschodnia

• 1517 - podział chrześcijaństwa zachodniego na katolicyzm i protestantyzm

1. Katolicy to ponad 50% chrześcijan, w latach 70-80 tych XX wieku w Europie najwięcej chrześcijan nie jest już w Europie tylko w Ameryce Łacińskiej.

- Europa Romańska + Belgia, Irlandia, część Litwy, Białoruś, Ukraina, Polska, Słowacja, Węgry, Czechy, Pd. Niemcy.

- W Azji kraje katolickie to Filipiny, Timor Wschodni

- W Afryce kraje katolickie to kraje znajdujące się na południe od Sahary\

- W Australii i Oceanii kraje katolickie to dawne kolonie francuskie

- Najwięcej katolików na świecie jest w Brazylii, na 2 m. Meksyk, bardzo dużo jest ich też w Indonezji

2. Religie protestanckie: baptyści, kalwini, luteranie, anglikanie, zielonoświątkowcy

Kraje protestanckie to: USA, Kanada, Kraje skandynawskie, Holandia, Płn. Niemcy, Austria, Szwajcaria, Afryka na płd. od Sahary, Australia i Nowa Zelandia

3. Prawosławie:

• nie ma „głowy kościoła”

• związane jest z obszarem byłego ZSRR Rosja oraz tam gdzie jest ludność pochodzenia rosyjskiego

• Kraje prawosławne: Wschodnia Ukraina, Białoruś, Rumunia, Bułgaria, Serbia, Grecja

W Polsce „za komuny” była dość duża swoboda religijna, za to w Albanii był oficjalny ateizm

2. Islam

• wyznaje go od 1 do 1,2 miliarda ludzi.

• Kraje islamskie: Indonezja, Bangladesz, Pakistan

• Są 2 odłamy islamu: sunnizm (bardziej liczny ok. 90% wszystkich muzułmanów) i szyizm(ok. 10%)

• Kraje szyickie: Iran, Irak

3. Hinduizm

• występuje na bardzo dużym obszarze Półwysep Indyjski i jego okolice, Nepal, Srilanka

4. Buddyzm

• jego znaczenie spadło najbardziej w ciągu ostatnich 200 lat (tylko 5% ludności świata to wyznawcy buddyzmu)

• występuje w: Azji Południowo-wschodniej i Wschodniej, Korei Płd., Japonii, Chinach, Tybecie

5. Judaizm

• około 18 mln wyznawców

• religia bardzo stara, bardzo rozpowszechniona w świecie

• 2 duże skupiska USA, Izrael

• Występuje w około 100 państwach świata

KONFLIKTY MIĘDZY WIELKIMI RELIGIAMI

1. Konflikt Chrześcijańsko-Islamski

• Serbia i Czarnogóra z ludnością Albańską konflikt między chrześcijanami a muzułmanami

• Islam rozszerza się w Afryce na południe i w Azji na kraje byłego ZSRR

2. Konflikt Arabsko-Izraelski

• konflikt o charakterze etnicznym, religijnym i terytorialnym między ludnością żydowską a ludnością palestyńską na terytorium państwa Izrael (tereny historycznej Palestyny).

3. Konflikt w Indiach o Kaszmir

• konflikt między Indiami a Pakistanem o Kaszmir, to także konflikt na tle religijnym między wyznawcami hinduizmu i islamu

• w Indiach żyje około 100 mln muzułmanów, ale stanowią tylko 10% ich ludności

4. Konflikty wewnętrzne poszczególnych religii:

• Katolicyzm - Prawosławie (wizyta papieża w Rosji, cerkiew moskiewska)

• Wewnętrzny konflikt Islamu: sunnici - szyici wojna między szyickim Iranem a sunnickim Irakiem.

ZASOBY NATURALNE

• broń surowcowa: nie kupowanie bądź nie sprzedawanie surowca, np. Rosja gaz, Irak ropa (nie kupowano jej)

ZSOBY NARURALNE - KLASYFIKACJA

1. Zasoby niewyczerpywalne i niezmienialne: nasłonecznienie, ukształtowanie powierzchni

2. Zasoby niewyczerpywalne i zmienialne: woda, powietrze

3. Zasoby wyczerpywalne i odnawialne: szata roślinna, świat zwierzęcy

4. Zasoby wyczerpywalne lub zmienialne w wyniku użytkowania: zasoby glebowe, warunki hydrograficzne i walory krajobrazowe.

DWIE GŁÓWNE GRUPY SUROWCÓW

1. Niewyczerpywalne - nielimitowane

2. Wyczerpywane

1. a) niezmienialne nie zmieniają się ( czasem na chwilę z powodu zanieczyszczeń),

- położenie geograficzne nie zmienia się ukształtowanie powierzchni (z reguły pozostaje niezmienne zmienia się np. na skutek trzęsień ziemi)

b) zmienialne

- wody - zanieczyszczenie

- powietrze - w wyniku działalności człowieka skład powietrza zmienia się (smog)

2. a) nieodnawialne np. węgiel (teoretycznie rzecz biorąc mógłby się odnowić, ale trwałoby to bardzo długo)

b) odnawialne np. lasy - wycinanie i sadzenie drzew, kontrola połowów, ochrona zwierząt wilki, żubry

WODA

• wiek XX to wiek „czarnego złota” - ropy, wiek XXI to wiek „niebieskiego złota” - wody

• morza i oceany zajmują ¾ powierzchni Ziemi

• „woda wodzie nie równa”

• Wód z mórz i oceanów nie opłaca się odsalać i uzdatniać

• Woda mórz i oceanów to 97% wszystkich wód na świecie

• 3% wszystkich wód znajduje się na kontynentach

• ¾ z tych 3% to lodowce i lądolody (można ją odzyskać, ale to bardzo kosztowne)

• 14% z tych 3% to wody, które są głęboko pod ziemią (ponad 750 m)

• 11% z tych 3% to wody podziemne

• 0,3% z tych 3% to jeziora, jeszcze mniej to rzeki

• Zasoby wody słodkiej są bardzo nierównomierne są obszary z nadmiarem lub z deficytem wody

• Nadwyżki wody są w klimacie równikowym Amazonka i Kongo

• Nadwyżki wody są też w klimacie monsunowym obszary Bangladeszu (najwyższe opady na świecie)

• Nadwyżki wody są w klimacie umiarkowanie wilgotnym Norwegia

• Wody brakuje na Saharze (10 mln km2, Sahara przesuwa się na południe - postępuje pustynnienie), w Australii

• olbrzymie ilości wody zużywa przemysł i rolnictwo

• sytuacja deficytu wody będzie się pogłębiać

• najbardziej dramatyczna sytuacja będzie w Indiach

• obniżanie się poziomu wód gruntowych może negatywnie wpływać na zbiory zbóż w Indiach

• spór o Jordan (Izrael i kraje arabskie)

• spór o Tamę Asuańską na Nilu (powstała po to by magazynować wodę dla rolnictwa)

CO ZROBIĆ BY WODY NIE ZABRAKŁO??

• trzeba liczyć na to, że uda się „odsolić” wodę z mórz i oceanów

• racjonalizacja zużycia

WYSTARCZALNOŚĆ SUROWCÓW

• rozwój gospodarki światowej i wzrost liczby ludności sprawił, że zaczęto dyskutować na temat wystarczalności surowców

• podczas obrad Klubu Rzymskiego w 1972 roku obliczono kiedy wyczerpią się określone surowce ówczesna wiedza o zasobach była mała, a prognozy się nie sprawdziły

• jest postęp w lokalizacji zasobów surowcowych

• postęp technologiczny (niektóre surowce nie są już tak często wykorzystywane)

KRYZYS EKONOMICZNY PO 10.1973 (?)

• gdy kraje arabskie zastosowały „broń naftową” przeciwko krajom, które poparły Izrael w konflikcie

• skończyła się era „taniej ropy i krążowników szos”

• rozpoczęto działania mające na celu oszczędzanie surowców (głównie energetycznych)

Trzy kierunki działań mających na celu oszczędzanie surowców

• nowe lokalizacje złóż surowców

• racjonalizacja zużycia

- surowce zastępcze

- techniki mniej energochłonne

- era mało palących aut

• zaczęto sięgać po te zasoby, których eksploatacja była odkładana na plan dalszy

STATYCZNE PODEJŚCIE DO WYCZERPYWANIA SIĘ SUROWCÓW

• określenie wielkości zasobów, wiemy ile wynosi roczne zużycie i jakie jest tempo wzrostu (gospodarczego?)

• wszystko oblicza się na podstawie prostego wzoru matematycznego

• zakłada się, ze nie będzie nowych odkryć

DYNAMICZNE PODEJŚCIE DO WYCZERPYWANIA SIĘ SUROWCÓW

• zasoby nie mają skończonej wielkości, na daną chwilę nie można określić ile ich jest

• nie jest istotna wielkość fizyczna, a możliwość zaspokojenia popytu na surowce przez inne(alternatywne) źródła energii

• wykorzystanie surowców wtórnych

• zasoby wydobywane stanowiłyby tylko uzupełnienie tego co już jest w obiegu

• są kraje, które potrafią odzyskać po kilkadziesiąt % niektórych surowców

• alternatywne źródła energii i „biały węgiel”, energia słoneczna, energia wiatru (w Danii kilkadziesiąt % energii pochodzi z wiatru)

• konflikty w stosunkach międzynarodowych:

- surowce mogą być ważnym czynnikiem w stosunkach międzynarodowych i „bronią”

- „za komuny” węgiel był ważny w handlu zagranicznym, dostarczał pieniędzy na handel z zachodem

• dywersyfikacja źródeł surowców: poszczególne grupy państw nie uzależniają się od jakiegoś konkretnego państwa dostarczającego jakiegoś konkretnego surowca, tak jak np. uzależniła się Polska od Rosji (dostawy gazu)

• ogromna zależność państw, które surowców nie mają od państw, które nimi dysponują

• RPA dysponuje ogromnymi zasobami surowców:

- za apartheid nałożono na RPA sankcje i embarga

- wiele państw nawet jak sprzeciwiało się apartheidowi i głosowało za nałożeniem sankcji i tak kupowało od RPA, bo było uzależnione od jego surowców

---