KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
stnieją dwa rodzaje komunikatów niewerbalnych:
ruchy ciała, takie jak wyraz twarzy, gesty, postawa,
zależności przestrzenne, czyli na przykład dystans, jaki utrzymujesz pomiędzy sobą i innymi.
Kluczem do sztuki komunikacji niewerbalnej jest spójność. Sygnały niewerbalne zwykle występują w spójnych grupach gestów i ruchów ciała, które znaczeniem korespondują z towarzyszącymi im słowami. Kiedy uświadomimy sobie swoje niewerbalne komunikaty, odkryjemy, że język naszego ciała jest kopalnią wiedzy o naszych nieświadomych uczuciach i reakcjach. Odkryjemy również, że komunikacja niewerbalna jest ściśle związana z kontekstem. Ten sam gest może mieć inne znaczenie w różnych sytuacjach.
4.0 Język ciała
Kinetyka czyli komunikacja ciałem jest w dużej mierze wyuczona. Gesty przekazywane są z pokolenia na pokolenie bez specjalnego treningu. Niektóre gesty ograniczają się do pewnych grup rówieśniczych, inne - typowe są dla regionów czy kultur, a jeszcze inne są uniwersalne.
Poszczególne kultury łączy raczej podobieństwo mowy ciała niż języka werbalnego. Dlatego też jeżeli w języku ciała istnieją jakieś różnice, stwarza to wiele nieporozumień. Na przykład utrzymywanie kontaktu wzrokowego podczas odpowiadania na pytania zwierzchnika jest w naszej kulturze oznaką szczerości. Dla Portorykańczyka utrzymywanie kontaktu wzrokowego w takich samych okolicznościach świadczyłoby o braku szacunku. Tak więc zacny Portorykańczyk mógłby być oceniony przez Amerykanina jako osoba niegodna zaufania.
W obrębie jednej kultury istnieją różne sposoby wyrażania tej samej treści:
jedna osoba może sygnalizować swoje rozdrażnienie wykonując szybkie nerwowe ruchy, natomiast inna wyrazi to samo marszcząc brwi, zakładając ręce i stojąc sztywno „na baczność”. Wzajemne dostrojenie się do sposobów wyrażania uczuć i nastrojów pomaga budować porozumienie.
Język ciała służy nie tylko do wyrażania uczuć i nastrojów, ale także do ilustrowania i regulowania. Ruchy ciała są często ilustratorami komunikatów werbalnych, np. używając rąk, rysujemy w powietrzu coś, o czym dyskutujemy. Naśladujemy ruch, który opisujemy słowami albo poruszamy się w sposób podkreślający znaczenie jakiegoś słowa lub frazy.
Regulatory to niewerbalne sygnały, które monitorują lub kontrolują wypowiedź drugiej osoby. Podczas słuchania drugiego człowieka kiwasz głową dając tej osobie do zrozumienia, że ją rozumiesz i chcesz, aby mówiła dalej. Pochylasz się do przodu albo uciekasz wzrokiem, aby sygnalizować, że chcesz, by twój rozmówca przestał mówić. Podnosisz brwi z niedowierzaniem, co oznacza, że autor wypowiedzi musi obronić swoje stanowisko. Wrażliwy mówca modyfikuje swoją wypowiedź w kierunku wyznaczonym przez regulatory słuchacza.
4.1 Mimika twarzy
Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała. Jeżeli weźmiesz czasopismo i przyjrzysz się zamieszczonym w nim fotografiom różnych osób, możesz przeprowadzić doświadczenie - zakryj wszystko z wyjątkiem twarzy- jakich informacji tam brakuje? Prawdopodobnie odkryjesz, że choć nie jesteś w stanie odgadnąć, co te osoby robią, łatwo możesz domyślić się, co czują i jaki mają nastrój. Później spróbuj zakryć wszystko z wyjątkiem oczu i sprawdź, czy potrafisz odgadnąć uczucia i nastroje. A potem zakryj wszystko z wyjątkiem ust. Zauważysz, że niektóre emocje można poprawnie odgadnąć, patrząc jedynie na oczy i usta. Oczywiście, im większą część twarzy zakrywasz, tym trudniej jest zidentyfikować emocje i nastroje.
Mowę twarzy zauważamy szczególnie, gdy rozmówca chce ukryć nieprawdę. Najbardziej widoczne jest to u dziecka. Jeśli kłamie, to zakrywa usta rękami, jeśli nie chce słuchać kolejnych napomnień matki, demonstracyjnie zakrywa uszy. W świecie dorosłych natomiast, jeśli nie rozumiemy jakiegoś człowieka, to możemy treści wypowiedzi domyślić się z wyrazu jego twarzy.
W języku twarzy oprócz jej ogólnego wyglądu możemy wyróżnić język:
oczu (a w nim spojrzenie - odrzucające, ukośne, z góry, z dołu, wędrujące)
nosa
ust (oblizywanie się, obgryzanie ust)
brody
uszu
czoła
skóry
włosów jako potrzeba dekoracji
ogólne gesty trzymania głowy
4.2 Gesty
Ręce i dłonie - prawdopodobnie znasz osoby, które „rozmawiają rękoma”, nawet jeśli jest to rozmowa telefoniczna nieświadomie używają regulatorów i ilustratorów, których przecież słuchacz nie widzi. Niektórzy drapią się po głowie ze zdziwienia, pocierają nos, gdy mają wątpliwości trą szyję w złości lub frustracji, załamują ręce z żalu, pocierają dłonie, oczekując na coś. Kładą dłonie na kolana, aby zaznaczyć gotowość, a na ustach - niecierpliwość. Wyciągają ramiona do przodu z dłońmi odwróconymi do góry na znak szczerości, a potem wzruszają ramionami w tej pozycji, aby powiedzieć - skąd ja mam wiedzieć? lub nic nie mogłem na to poradzić?
Nogi i stopy - kiedy siedząc nie krzyżujesz i nie łączysz ciasno nóg - komunikujesz otwartość. Siedzenie okrakiem na krześle oznacza dominację. Położenie jednej nogi na poręczy krzesła sugeruje obojętność. Założenie łydki jednej nogi na kolano drugiej lub siedzenie ze skrzyżowanymi łydkami może być oznaką oporu. Założenie jednej nogi na drugą i machanie nią jest często oznaką znudzenia, złości lub frustracji. Ludzie, którzy we wzajemnym kontakcie nie krzyżują kończyn łatwiej dochodzą do porozumienia. Kierunek, w którym zwrócone są nogi i stopy, jest często kierunkiem największej uwagi danej osoby.
4.3 Postawa i oddech
Postawa - skulona postawa może być oznaką przygnębienia, zmęczenia, poczucia niższości, chęci pozostania niezauważonym. Niektórzy wrażliwi, wysocy ludzie kulą się, aby nie górować nad niskimi osobami i nie onieśmielać ich. Wyprostowana sylwetka jest na ogół utożsamiana z dobrym nastrojem, większą pewnością siebie i większą otwartością niż postawa skulona. Pochylanie się do przodu z reguły sugeruje otwartość i zainteresowanie. Odchylanie do tyłu oznacza brak zainteresowania i defensywność. Sylwetka napięta i sztywna to przeważnie oznaka nastawienia obronnego, natomiast zrelaksowana - implikuje otwartość.
Oddech - jest kolejnym ważnym czynnikiem obrazującym uczucia i nastroje. Szybki oddech utożsamiany jest z podekscytowaniem, lękiem, irytacją, ogromną radością lub niepokojem. Powtarzający się wzorzec wstrzymywania oddechu na przemian z krótkimi „łykami” powietrza - jest oznaką niepokoju i skumulowanego napięcia. Płytkie oddechy, z których powietrze dociera tylko do górnej części klatki piersiowej sygnalizują, że proces myślenia odcięty jest zupełnie od uczuć. Natomiast oddechy głębokie, przeponowe pozwalają nam na większą łączność naszymi uczuciami i działaniem.
5.0 Zależności przestrzenne
Proksemika to nauka o zależnościach przestrzennych, mówi o komunikatach, jakie kryją się w sposobie wykorzystania przez nas przestrzeni. Odległość, jaką otrzymujesz podczas rozmowy, twoja reakcja, kiedy drugi człowiek wchodzi na twoje terytorium - wszystko to są ważne niewerbalne komunikaty.
Twórcą proksemiki był Edward T. Hall, wyróżnił on cztery sfery używane przez nas nieświadomie podczas interakcji z innymi:
intymna - podstrefa „blisko” to dotykanie a daleko od 15-45cm od ciała. Jest to sfera dla partnerów, bliskich przyjaciół i dzieci przytulających się do rodziców lub bawiących się ze sobą. Inne osoby zwykle czują się zażenowane lub przerażone, jeśli okoliczności zmuszają je do dzielenia tej przestrzeni ze sobą bez niewerbalnych barier ochronnych.
Osobista - bliższa granica to 45-75cm. Jest to strefa komfortu podczas rozmów, na przykład na przyjęciach- taka odległość daje jeszcze możliwość dotknięcia drugiej osoby. Podstrefa dalsza 75-120cm. Pozwala na stosunkowo prywatną rozmowę, bez ryzyka dotyku. W podstrefie dalekiej można rozmawiać z kimś, dosłownie trzymając go na dystans (wyciągniętej ręki).
społeczna - posiada podstrefę bliską od 1,2-2,1m, w której przeważnie załatwiamy sprawy służbowe, takie jak rozmowa z klientem lub osobą z obsługi. Ta podstrefa jest często wykorzystywana w celach manipulacyjnych, na przykład do podkreślenia dominacji nad drugą osobą. W podstrefie dalszej od 2,1-3,6m - najczęściej przebiegają oficjalne kontakty w miejscu pracy oraz niektóre interakcje towarzyskie.
Publiczna - podstrefa bliska to 3,6-6,0m, która jest tworzona podczas nieformalnych zgromadzeń, np. nauczyciel pracujący z uczniami. Podstrefa dalsza od 6,0m wzwyż zarezerwowana jest dla polityków i ważnych osobistości.
Zakres tych czterech stref różni się w zależności od kultury. Ludzie wychowani w różnych kulturach opacznie interpretują pewne sygnały we wzajemnych kontaktach, gdyż nie są świadomi owych różnic, np. strefa osobista Latynosów jest o wiele mniejsza niż strefa osobista Amerykanów pochodzenia europejskiego.
W obrębie tej samej kultury mogą również istnieć różnice w zakresie poszczególnych stref. Jest to sprawa indywidualna. Każdy z nas potrafi rozpoznać niewłaściwą osobę w niewłaściwej strefie.
Jeżeli chodzi o płeć i relacje przestrzenne - obowiązuje tutaj podwójny standard. Kobieta może zwykle o wiele łatwiej wejść w strefę intymną mężczyzny, niż innej kobiety., być może dlatego, że w pierwszej sytuacji istnieje możliwość flirtu. Odwrotna sytuacja , to znaczy wejście mężczyzny w strefę intymną kobiety, mogłoby być potraktowane jako brak szacunku.
Terytorium - to pojęcie o znaczeniu podobnym, jako strefa osobista. Jest to przestrzeń, którą uznałaś za swoją , i w której czujesz się bezpiecznie. Na swoim terytorium możesz się odprężyć i nie martwić, że ktoś ci będzie ciągle przeszkadzał. Twoim terytorium może być twój dom, twoje biuro, twoje krzesło.
6.0 Parajęzyk i metakomunikaty
Parajęzyk to dźwiękowe komponenty wypowiedzi, które niosą w sobie znaczenie niezależnie od treści zawartej w słowach. Nazwa ta obejmuje wysokość dźwięku, rezonans, artykulację, tempo, siłę głosu i rytm. Parajęzyk zdradza nasz nastrój i nastawienie. Niezależnie od tego, co mówimy dźwięk i sposób wypowiedzi ujawni ogromnie dużo na temat tego, kim jesteśmy i co czujemy. Kiedy umyślnie zmieniamy rytm lub wysokość dźwięków, aby coś podkreślić lub dodajemy specjalny modyfikator słowny - wypowiadamy metakomunikaty. Metakomunikaty dodają do danego zdania pewien odcień znaczeniowy, często o negatywnym wydźwięku - zdanie „My ciebie lubimy, oczywiście”, różni się od zdania „My ciebie lubimy”. Podkreślając słowo „my” i dodając „oczywiście”, zmieniliśmy nieco znaczenie całego zdania, implikując, że inni mogą czuć trochę inaczej i poddając w wątpliwość czyjś osobisty urok. Kilka niewinnych słów i zmiana rytmu - to wszystko, czego było trzeba, aby stworzyć ten metakomunikat.
6.1 Elementy parajęzyka
wysokość dźwięku - mówimy wyższym głosem, kiedy doświadczamy intensywnych uczuć - radości, lęku lub złości. Depresja, zmęczenie i wyciszenie rozluźniają mięśnie strun głosowych - mówimy wtedy niższym tonem. Podczas normalnej rozmowy zmieniamy wysokość tonu, jednak największe różnice słychać, gdy doświadczamy intensywnych uczuć.
rezonans - kształt naszych strun głosowych i klatki piersiowej decydują o rezonansie. Przez rezonans rozumiemy fakturę i barwę głosu, to czy mówimy głosem cienkim czy pełnym. Można nauczyć się panować nad wysokością tonu i rezonansem - pokazuje to przykład śpiewaków i mówców publicznych. Tony głębokie, płynące z klatki piersiowej są oznaką stałości, pewności i siły. Tony wysokie i cienki głos sugerują niepewność, słabość i brak zdecydowania.
artykulacja - Jak wymawiasz słowa? Czy dźwięki zlewają się w jedną całość, czy każdą sylabę wymawiasz dokładnie i precyzyjnie? Różne sposoby artykulacji odpowiednie są dla różnych sytuacji. Nieznaczne połykanie lub przeciąganie głosek może stworzyć atmosferę komfortu i bliskości. Jednak podczas zebrania bardziej odpowiednia będzie artykulacja wyraźna i zdecydowana.
tempo - czyli prędkość mówienia wyraźnie odzwierciedla emocje i nastroje. Osoby mówiące szybko są ekspresyjne i przekonujące - ich podekscytowanie udziela się innym. Jednakże zbyt szybkie tempo może wprowadzić nerwową atmosferę. Prędka mowa może również sygnalizować niepewność. Z drugiej strony, powolny i wahający się mówca może sprawiać wrażenie leniwego i obojętnego. Niektórym słuchaczom z kolei powolny mówca wyda się szczery i rozsądny, zainteresowany nimi. Tempo mówienia zależy również od regionu, w którym dorastaliśmy. Na ogół mieszkańcy dużych miast mówią szybciej niż osoby z terenów wiejskich. Trudno jest prowadzić konwersację osobom mówiącym w różnym tempie.
siła głosu - głośna wypowiedź pozytywnie kojarzy się z entuzjazmem i pewnością siebie. Negatywne konotacje to agresja, przerost ego lub ważniactwo. Głośny komunikat niesie ze sobą następujące znaczenie „Ja tutaj rządzę, rób, co ci każę”. Cichy głos ma inne znaczenie „Nie atakuj mnie, znam swoje miejsce, wiem, że jestem bezradny”.
W codziennych rozmowach miękki głos jest zwykle odczytywany jako wyraz uczciwości, troskliwości, zrozumienia. Może jednak również oznaczać brak pewności siebie, poczucie niższości lub brak przekonania, co do ważności przekazu.
rytm - rytm decyduje o tym, które słowa w zdaniu będą akcentowane. W pytaniu „Która godzina?”, akcent pada na słowo „która”. Gdybyśmy zaakcentowali słowo „godzina” zaburzylibyśmy rytm.
Każdy język ma swój szczególny rytm. Jako dzieci, zanim nauczyliśmy się mówić, naśladowaliśmy rytm języka dorosłych. Później dopasowaliśmy tylko do niego słowa. Akcenty, którymi zaznaczamy pewne słowa w zdaniu zmieniają znaczenie całego zdania.
6.2 Zmiana prajęzyka
Gdybyśmy nie zmieniali wysokości i siły głosu, rezonansu, tempa rytmu, mówilibyśmy jak roboty. Nasi słuchacze odbieraliby nasz głos jako monotonny i przestaliby nas słuchać. Wywnioskowaliby, że sami jesteśmy znudzeni tym, o czym mówimy.
Rozciąganie - nasze ciało jest instrumentem, dzięki któremu powstaje głos. Chcąc zmienić parametry głosu, na przykład zwiększyć jego zakres, urozmaicić brzmienie i siłę, należy rozluźnić ciało.
Modulacja siły głosu - to sprzężenie ze sobą zmysłu wzroku i słuchu, tak aby dostosowywać siłę głosu do danej sytuacji.
Artykulacja i tempo.
6.3 Metakomunikaty
Wiele komunikatów posiada dwie warstwy znaczeniowe. Jedna to informacja na poziomie słów. Druga, czyli metakomunikat, to informacja dotycząca uczuć i nastroju mówiącego. Metakomunikaty są w głównej mierze zawarte w rytmie, wysokości dźwięku i modyfikatorach werbalnych. Metakomunikaty są źródłem wielu konfliktów interpersonalnych. Pozornie zdanie może być jasnym i logicznym komunikatem, ale metakomunikat może wyrażać wrogość i potępienie, np. zdanie - „Usiłuję ci pomóc”. Jeżeli dodamy do niego modyfikator werbalny „tylko”, zaakcentujemy go i wypowiemy z intonacją wznoszącą, zmienia się znaczenie całości. Teraz zdanie „Usiłuję tylko pomóc” wyraża zranione uczucia i postawę obronną. Komunikat staje się atakiem.
Można nauczyć się rozpoznawać swoje własne metakomunikaty i radzić sobie z negatywnymi metakomunikatami pochodzącymi od innych. Sztuka polega na uświadomieniu sobie, jak one powstają, a pierwszy krok prowadzący do celu to wsłuchanie się w rytm i wysokość głosu.
Rytm i wysokość głosu w metakomunikatach.
Poprzez zaakcentowanie jednego lub więcej słów, możemy przekazać wiele na temat swojego stanu emocjonalnego, np. zdanie „Zaczekaj chwilę” - kiedy obydwa słowa wymawiamy z jednakowym akcentem, to zdanie to jest zwykle prośbą. Jeśli zaakcentujemy któreś ze słów, komunikat wyraża rozdrażnienie lub niecierpliwość.
W wielu komplementach i zwrotach grzecznościowych kryją się metakomunikaty. Zdanie „Dziękuję ci bardzo”, w zależności od rytmu i intonacji może mieć ekstremalnie różne znaczenia. Mocno zaakcentowane „dziękuję”, z intonacją wznoszącą wyraża zdziwienie, miłe zaskoczenie, czasem nieufność. Komunikat znaczy wówczas: Jesteś bardzo miła i nie jest to zachowanie typowe dla ciebie. Akcentując słowo „ bardzo”, wyrażamy wdzięczność i doceniamy drugą osobę. Sarkazm i ostrość komunikatu uzyskujemy poprzez mocne zaakcentowanie obydwu słów „dziękuję” i „bardzo”, wymawiając słowo „bardzo” z intonacją opadającą.
Modyfikatory werbalne - czyli wyrazy modalne, to słowa, które dodają do wypowiedzi niuanse znaczeniowe, np. :
Naprawdę rzeczywiście
Tylko jedynie
Po prostu ciągle jeszcze
Naturalnie znów
Teraz odrobinkę
Ostatnio przypuszczalnie
Każde wyrażenie określające ilość (zarówno dużo, jak i mało) można zręcznie zmienić w sarkastyczną uwagę - „Jesteś troszkę niezorganizowany”, czy „Odrobinkę zmokłam, kiedy czekałam na ciebie”.
Wyrazy modalne zwykle dodają do wypowiedzi podtekst irytacji i dezaprobaty.
6.4 Jak radzić sobie z metakomunikatami
Podstawową funkcją metakomunikatów jest przekazanie nie wprost czegoś, co boimy się powiedzieć bezpośrednio. Rzadko się zdarza, że świadomie i otwarcie odpowiadamy na zakamuflowany atak. Jest to jednak możliwe.
Oto sposób radzenia sobie z wrogim metakomunikatem:
powtórz komunikat w myślach, wsłuchując się w rytm i intonację oraz zauważ, jakie zawiera modyfikatory werbalne,
wypowiedz na głos domniemany metakomunikat i spytaj, czy rzeczywiście twój rozmówca miał na myśli to, co usłyszałeś, i takie właśnie są jego uczucia.
Krok drugi jest absolutnie konieczny. Jeżeli nie sprawdzisz swojej interpretacji, pozostaniesz z domysłami. Przyjmiesz, że to, co odebrałeś, jest prawdą i nigdy nie dowiesz się , czy tak rzeczywiście jest. Zrobienie kroku drugiego to również dobry sposób na nauczenie drugiej osoby wypowiadania jasnych komunikatów. Ujawnienie ukrytego ataku zwiększy prawdopodobieństwo, że kolejna wypowiedź będzie bardziej bezpośrednia. Pozwoli to na otwarte i uczciwe przyjrzenie się myślom i uczuciom ukrytym w danym metakomunikacie. Czasem potrzeba prawdziwej wytrwałości, aby rozmówca przyznał, co naprawdę chciał zakomunikować.
7.0 Ukryte programy
Znamy osoby, których opowieści i uwagi mają ten sam temat, ten sam ukryty program. Celem ich wypowiedzi jest zawsze udowodnienie, że są dobrzy, inteligentni, bez skazy i żadnej słabości, i tak dalej…
Ukryte programy to doskonałe mechanizmy obronne kogoś, kto ma niskie poczucie własnej wartości. Pomagają one stworzyć pożądane wrażenie i ochronić się przed odrzuceniem. Ciągle na nowo pomagają tworzyć argumenty potwierdzające ich wartość. Ukryte programy zabijają bliskość, nikomu nie udaje się zobaczyć prawdziwego siebie. Wszyscy otrzymują jedynie starannie dobrane opowieści i przemyślane uwagi. Słyszą tylko, jaki jesteś odważny, bezradny czy słaby.
Opiszę osiem głównych ukrytych programów.
„Jestem dobry”
Jesteś bohaterem wszystkich swoich opowieści, anegdoty podkreślają atrybuty, które najbardziej w sobie cenisz, opowiadasz o swoim bogactwie i władzy, napominasz o swojej sile i hojności. Często spotykana odmiana ukrytego programu „Jestem dobry” to program „ Jestem wrażliwy i troskliwy”. Grasz tę rolę, jakbyś był na scenie- tworzysz niezaprzeczalnie szlachetną postać, jednak nie jest to twoje autentyczne Ja. Musisz ciągle udowadniać, że taki jesteś- albo gestem, albo przypominaniem zdarzeń z przeszłości lub też troskliwością.
Oto niektóre typowe komunikaty typu „Jestem dobry”:
Jestem uczciwy Odnoszę sukcesy
Jestem pracowity Mam władzę
Jestem odważny Jestem silny
Jestem lojalny Jestem zamożny
Jestem hojny Potrafię się poświęcać
Jestem ambitny Lubię ryzyko
Program „Jestem dobry” wypacza własny obraz, pozwalamy innym widzieć tylko wybrane fragmenty siebie. Nie ufamy nikomu i nikomu nie pozwalamy zobaczyć innych części niż te wspaniałe.
Trudno nam stworzyć bliskie relacje z innymi ludźmi , ludzie nudzą się nami i prędzej czy później odchodzą - męczy ich oglądanie tej samej maski i słuchanie tej samej płyty.
Jestem dobry (a ty nie)
Ten program polega na udowadnianiu, że inni są źli. Każda historia, którą opowiadasz, to inna wersja tego samego tematu: to ty zawsze postępujesz właściwie, rozumujesz jasno i naprawdę się troszczysz. Istnieje kilka wersji programu Jestem dobry ( a ty nie) . Jedna to ukryta krytyka- podkreślasz, jak ciężko pracujesz lub jak bardzo się poświęcasz, sugerując, że twój rozmówca jest leniwy lub nieskory do poświęceń. Inna wersja tego programu to gra nazwana przez Erica Berne”a - salą sądową- grają w nią małżonkowie, z których każdy próbuje udowodnić, jak okropny jest ten drugi. Rolę sędziego odgrywa sąsiad/ka, terapeuta, dziecko. Berne opisuje również wariant „Gdyby nie ty” - grę również dla współmałżonków, którzy obwiniają się nawzajem o swoje nieciekawe i pozbawione radości życie.
Program „Jestem dobry (a ty nie)” może podnieść poczucie wartości danej osoby ale rodzina i przyjaciele - zagrożeni i przytłoczeni - rozpoczną swoje manewry obronne.
7.3 Ty jesteś dobry (a ja nie)
Najprostsza wersja tego programu to pochlebstwa. Bardziej złożone formy to uwielbienie dla osób mądrych, pięknych i silnych. Oddajemy cześć tym osobom poprzez porównywanie się z innymi i pomniejszanie siebie: Tak pięknie ci to wychodzi, ja mam dwie lewe ręce, itp. Przyjmowanie roli „tego gorszego” jest czasem prośbą o przysługę lub pochwałę. Niekiedy służy jako budulec „tanich” relacji. Innym razem zabezpiecza przed czyjąś złością i odrzuceniem. Czasem przydatny jest jako blokada niewygodnych żądań i wymagań innych - nikt nie będzie wiele oczekiwał od osoby niekompetentnej.
Jesteś dobry (a ja nie) jest programem osoby mającej skłonność do depresji, przekonanie takiej osoby to: Coś jest ze mną nie w porządku, jestem zły, głupi, nudny i nie można mnie pokochać. Litości. Będzie to ulubiony program alkoholika, nałogowego hazardzisty, niewiernego męża. Przybieranie roli tego programu to sposób na uniknięcie odrzucenia oraz wymówka, aby się nie zmieniać.
7.4 Jestem bezradny, cierpię
Jest to program ofiary. W jej opowieściach dominuje nieszczęście, niesprawiedliwość i przemoc. Ukazują one niezmiennie kogoś, kto nie może sobie poradzić, próbuje, ale nie może od czegoś uciec, albo trwa cierpliwie bez żadnej nadziei na wyleczenie.
Berne opisał kilka gier, które wynikają z tego programu.
Czy, to nie okropne to gra , w którą grają osoby narzekające na swoich współmałżonków. Na niesprawiedliwości, jakie znoszą, nigdy nie ma rady.
A może byś….Tak, ale… - jest to gra dla dwóch osób. Jedna osoba podaje kilka sugestii, które ofiara odrzuca jedną po drugiej. Pod koniec tej wymiany osoba bezradna dowodzi słuszność swych twierdzeń: żadna metoda nie jest skuteczna, a na jej cierpienie nie ma rady.
Dlaczego właśnie mnie to spotyka? - to klasyczny przykład programu „ Jestem bezradny, cierpię”. Jest to idealny sposób na unikanie nowych rozwiązań, których się boimy. Jest to też sposób na akceptowanie bólu, który skądinąd jest sygnałem, że należałoby podjąć jakieś ważne decyzje życiowe.
7.5 Jestem niewinny
Jest to program, do którego uciekają się ludzie, kiedy coś się nie udaje. Są osoby, które ciągle szukają wymówek, usprawiedliwiają swoje porażki i szukają kozła ofiarnego. Zrzucają winę na coś lub na kogoś. Ich podstawowy komunikat to: „Ja tego nie zrobiłem”. W nieudanych małżeństwach aż roi się od tego rodzaju programów. Każdy ze współmałżonków próbuje udowodnić, że wina leży po tej drugiej stronie.
Grą powstałą na bazie „Jestem niewinny” jest gra - „Zobacz, co przez ciebie musiałam zrobić”. Prosisz o sugestie czy rady, postępujesz według nich, a potem obwiniasz doradcę o wszystko, co się nie udało.
7.6 Jestem słaby
Podstawowy komunikat przekazywany za pomocą tego programu to: „Nie rań mnie”. Opowiadasz o tym, jak cię zdradzono i raniono w przeszłości. Jasno dajesz do zrozumienia, że potrzebujesz ochrony, że nie możesz usłyszeć całej prawdy. Mówisz cichym głosem, a twoja bezradność jest często atrakcyjna, np. Proszę cię nie płacz. Przyprawia mnie to o ból głowy. Moi rodzice zawsze kłócili się o pieniądze. Nie zaczynajmy tak samo, itp.
7.7 Jestem twardy
Osoba twarda zmaga się z życiem, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Rozmowa z osobą realizującą ten program to wysłuchanie całej listy zadań, które wypełniła albo jest w trakcie ich wykonywania. Osoba taka recytuje swój rozkład zajęć, wymienia miejsca, w których była, opisuje szczegóły swoich bieżących zajęć i jednym tchem opowiada o sprawach, którymi musi się zająć zaraz po skończeniu rozmowy z tobą. Ukryty komunikat tej litanii to: „Jestem silniejszy, pracuję więcej, szybciej dłużej niż inni”. Korzyści płynące z tego programu to podziw dla osoby twardej i gwarancja, że nikt jej nie skrytykuje. Nikt jej również nie poprosi o więcej, gdyż jest zbyt zajęta. To ona sprawuje kontrolę, ona jest odpowiedzialna, i - co najważniejsze - nikt jej nie zrobi wymówek. Taka osoba nie zwalnia tempa pracy - pracuje, dopóki nie padnie.
Program ten to również postawa osoby nieugiętej, niebezpiecznej i niekiedy stosującej przemoc. Gesty i słowa takiej osoby tworzą wizerunek kogoś niepodatnego na zranienia. Jednak podstawowym celem tego programu jest obrona przed zranieniem i ochrona kruchego poczucia własnej wartości. Gdzieś w środku, za murami obronnymi, kryje się osoba, którą łatwo zranić, która boi się odrzucenia i jest niepewna swojej wartości.
7.8 Wiem wszystko
Jest to program osoby wygłaszającej niekończący się wykład. Celem takiego wykładu jest udowadnianie innym, ile wiesz. Program ten może przybrać formę moralizowania lub pouczania. Jest się wiecznym instruktorem i dobrze się z tym czuje jedynie w roli wykładowcy. Nie daje się do siebie podejść zbyt blisko. Prawdziwym celem tego programu jest uniknięcie powtórnego doświadczenia wstydu z powodu niewiedzy lub nieumiejętności wykonania zadania
Ukryte programy mają dwa zadania:
budowanie i zachowanie naszej pozycji i miejsca w świecie. Ukryty program staje się naszą drugą osobistą strategią radzenia sobie z niskim poczuciem własnej wartości.
wspieranie naszych motywów i potrzeb- choć w sposób zakamuflowany, na przykład, jeśli potrzebujesz przyjaciela i nie wiesz, jak go zdobyć możesz skorzystać z programu „ Jesteś dobry( a ja nie)” i pochlebić komuś Możesz poprosić o pomoc i pocieszenie, przybierając rolę ofiary i korzystając z programu „ Jestem bezradny, cierpię” …
Ukryte programy stosowane są również z pozytywną intencja, ale w ostatecznym rozrachunku oddalają nas od innych. Nie pozwalają nam poczuć się ludźmi w pełni akceptowanymi- takimi, jakimi jesteśmy.
8.0 Analiza transakcyjna
Komunikaty Rodzica, Dziecka, Dorosłego
8.1 Rodzic
Nasz wewnętrzny rodzic to ogromny zbiór reguł, moralnych zasad i instrukcji, w które zaopatrzyli nas nasi rodzice. Zostały one nagrane na wewnętrznej taśmie, prawdopodobnie podczas pierwszych pięciu lat naszego życia i odtwarzane są przez całą jego resztę. Nagranie to zawiera wszystko, co kiedykolwiek usłyszałeś od rodziców - każde stwierdzenie, każde ulubione powiedzenie „Nie bądź leniem…. Nie przechwalaj się….” , itp. Nagrania zostawione nam przez rodziców są pod wieloma względami dobre i pożyteczne; nadają naszemu życiu strukturę. Niektórzy rodzice obdarzyli swoje dzieci taśmami wspierającymi, wypełnionymi troską, w jak najlepszym tego słowa znaczeniu. Są one jak dobry nauczyciel - przypominają, jak należy wykonać daną czynność lub jak postąpić, ale bez przymuszania czy atakowania. Jeżeli jednak rodzice byli surowi i nieelastyczni, wówczas twój wewnętrzny rodzic będzie również wymagający i nieprzejednany. Jego głos będzie brzmiał karcąco i odpychająco, co spowoduje, że poczujesz się osaczony i zdominowany przez kategoryczne zasady.
Można rozpoznać, kiedy mówimy z pozycji rodzica, gdyż wypowiedzi te zawierają słowa - zawsze, nigdy, przestań, nie. Komunikaty te pełne są nakazów i osądów wartościujących.
Rodzic karzący będzie używał dużo słów osądzających - np. ohydne, głupi, śmieszny czy idiotyczne.
Rodzic wspierający może opisywać rzeczy jako doskonałe, wspaniałe czy wyśmienite. Perspektywy rodzica mamy tendencję do mówienia, co „powinno” lub „ma” być zrobione.
8.2 Dziecko
Skoro są w nas jeszcze nasi rodzice, jest tam też dziecko, którym byliśmy. Nasze wewnętrzne dziecko to chęć poznania, poczucia, dotknięcia i doświadczania czegoś nowego. Dziecko spragnione jest odkryć i sensacji. Ale dziecko to również produkt dezaprobaty, kar i negatywnych uczuć, będących wynikiem konfrontacji z rodzicielskimi nakazami.
Wewnętrzne dziecko to ta część nas, w której znajdują się emocje: uwielbienie, miłość, radość, a także lęk, złość i poczucie, że jest się nie w porządku - pozostałość po burzach okresu dorastania.
W wewnętrznym dziecku dużo jest zdrowych pragnień i równocześnie dużo ran powstałych w wyniku nieuniknionych doświadczeń odrzucenia przez rodziców.
Komunikacja z pozycji dziecka oznacza dużo energii: łez, dąsów, ataków furii marudzenia. To także egzaltacja, śmiech i seksualne podekscytowanie. Twoje dziecko jest autorem takich wyrażeń, jak: nienawidzę, chciałbym, dlaczego muszę? Nie znosi, kiedy ktoś daje mu do zrozumienia, że coś jest z nim nie w porządku. Wycofuje się zranione i złe, kiedy czuje, że jest odrzucane.
8.3 Dorosły
Jest to taka część, która musi znaleźć równowagę pomiędzy intensywnymi uczuciami i potrzebami dziecka a zasadami i nakazami rodzica. Takie zadanie ma przed sobą nasz wewnętrzny dorosły. Dorosły przetwarzający dane, uświadamia nam, co się dzieje wewnątrz i na zewnątrz nas- podejmuje decyzje. Aby to zrobić, musi zbadać sytuację w świecie zewnętrznym i przewidzieć, co może się stać. Musi również przyjrzeć się temu, co dzieje się wewnątrz: posłuchać rady wewnętrznego rodzica i wysłuchać potrzeb i reakcji dziecka.
Celem analizy transakcyjnej jest wzmocnienie dorosłego. Niekiedy wewnętrzny dorosły jest przytłoczony lub zdominowany przez dziecko lub rodzica. Taki stan można łatwo rozpoznać. Dominacja dziecka ma miejsce wówczas, gdy mamy tendencję do impulsywnego działania i poddawania się intensywnym emocjom bez racjonalnego oceniania sytuacji. Zalewają nas emocje, które możemy wyrażać pojękiwaniem, narzekaniem, atakami płaczu czy złości. Oznaką dominacji wewnętrznego dziecka jest również niekontrolowane wydawanie pieniędzy na zakupach oraz nierozsądne przygody miłosne. Jeżeli nasz wewnętrzny dorosły zdominowany jest przez rodzica, wówczas mamy stały dostęp do bogatego źródła uprzedzeń. Posiadamy ograniczające nas i niekwestionowane przekonania. Zasady, których nie śmiemy podważać, pętają nas, jak kaftan bezpieczeństwa. Często komunikujemy się z innymi, atakując ich i obwiniając.
Dorosły, który nie jest zdominowany przez żadną ze stron, zna potrzeby dziecka i jest świadomy zasad rodzica, jednak potrafi funkcjonować niezależnie od nich. Komunikaty, które pochodzą od niezależnego dorosłego są bezpośrednie jasne. Taki dorosły opisuje sytuację, zadaje pytania, ocenia szanse, ocenia wiadome i niewiadome, prawdziwe i fałszywe. Posiada opinie, a nie osądy czy przekonania. Jest świadomy, ale ta świadomość nie ma ładunku emocjonalnego.
8.4 Zasady czystej komunikacji
uświadom sobie swój wewnętrzny stan Ja, który bierze udział w komunikacji
uświadom sobie stan Ja , do którego się zwracasz w rozmówcy,
bądź wrażliwy na wewnętrzne dziecko rozmówcy
chroń swoje wewnętrzne dziecko. Utul je gdzieś głęboko w sobie, gdy inni cię atakują i złoszczą
podczas komunikacji nie zajmuj pozycji karzącego rodzica. Nikt nie lubi słuchać takich wypowiedzi. Jeżeli ich użyjesz, prawdopodobnie twoi mówcy będą próbowali atakować twoje wewnętrzne dziecko uwagami typu: jesteś nie w porządku
jeśli uznasz, że wymaga tego sytuacja, używaj komunikatów z pozycji rodzica wspierającego albo osoby dorosłej
problemy i konflikty rozwiązuj tylko z pozycji dorosłego. Słuchaj, co mają do powiedzenia twój wewnętrzny rodzic i dziecko, ale w komunikatach posługuj się tylko wypowiedziami dorosłego
daj swemu wewnętrznemu dorosłemu czas na przetworzenie danych. Policz do dziesięciu, aby przeanalizować daną rozmowę. Twój wewnętrzny rodzic lub dziecko mogą domagać się, aby wyjść na scenę i przedstawić swoje zdanie. Możesz słyszeć, jak żądają, abyś wypowiedział komunikat pod wpływem impulsu. Ważne, aby rozważyć, co naprawdę powinno zostać powiedziane.
9.0 Precyzowanie wypowiedzi
Każdy z nas doświadcza świata w inny sposób. Każdy posiada swój indywidualny obraz lub model rzeczywistości. Model świata pozwala nam dostrzec logikę w tym, co się wydarza. Ukazuje nam, co jest w życiu ważne, co trzeba zauważyć, a co zignorować, dlaczego ktoś zachowuje się tak, a nie inaczej.
Nie doświadczamy świata bezpośrednio. Doświadczamy jedynie subiektywnej rzeczywistości. Wszystko, co widzimy, słyszymy i czujemy, zamieniamy na myśl lub interpretację. Nasza koncepcja świata staje się naszą rzeczywistością.
Dlatego też to twój model świata- a nie świat decyduje o wyborach, których dokonujesz; czy dostrzegasz możliwości, czy może myślisz, że coś cię ogranicza. Twój model świata jest twoim przewodnikiem i doradza ci właściwy wybór.
Bardzo często zdarza się, że ludzie traktują swój model świata jako prawdziwą rzeczywistość i w ten sposób ograniczają swoje możliwości wyboru.
Ograniczamy te możliwości, kiedy nasz model jest pełen surowych zasad na temat tego, co możemy, a czego nie możemy robić.
Nasz model świata ma również wpływ na to, w jakim stopniu słuchamy innych i jak się z nimi porozumiewamy. Każdy z nas nadaje swoje szczególne, tylko sobie zrozumiałe znaczenie słowom, takim jak: małżeństwo, rodzina, miłość, egoizm, obowiązek, sprawiedliwość czy samotność i wielu innym.
9.1 Rozumienie ludzi
Różni ludzie opierają się na różnych doświadczeniach, a te same słowa bardzo rzadko znaczą to samo dla ciebie, co dla innych. Istnieją cztery ważne wzorce językowe, które nie pozwalają nam naprawdę się nawzajem zrozumieć:
usunięcia - to całkowite pominięcie w wypowiedzi jakiejś części zdania. Czasem nie wiemy dokładnie, co mówca miał na myśli, ale wypełniamy luki swoimi własnymi domysłami. Można sobie poradzić z usunięciami prosząc o uzupełnienie brakującej informacji, na przykład, jeśli ktoś mówi „Jestem szczęśliwy”, możesz go spytać „Jakiego powodu?”, lub „Z czyjego powodu”.
niedookreślone czasowniki - niektóre czasowniki, takie jak - łaskotać, ziewać czy mrugać są bardziej precyzyjne niż inne, takie jak - poruszać się, dotykać czy widzieć. Gdyby ktoś powiedział, że w ubiegłym roku wiele zyskał, mógłbyś się zastanawiać, na czym ten zysk polegał ? Czy zarobił prowadząc interesy? Czy odniósł jakieś korzyści duchowe? Czy może poprawił swój wizerunek w czyichś oczach? Zadając pytanie: W jaki sposób zyskałeś?, prosimy o sprecyzowanie wypowiedzi, uzyskując jasność, co do doświadczenia i modelu świata danej osoby.
Uogólnianie - polega na tworzeniu rzeczowników abstrakcyjnych, które pozornie odnoszą się do konkretnych spraw. „Ten problem” , „nasz związek”, „ta dyskusja”, „twoja wina” - to przykłady uogólnienia. Istnieją dwa sposoby uogólnienia - jeden to używanie ekstremalnie niedookreślonych rzeczowników, które mogą oznaczać zupełnie różne rzeczy dla dwóch różnych osób; drugi sposób uogólniania to zamiana czasowników na rzeczowniki, na przykład - „podejmijmy decyzję”. Zdanie bardziej zrozumiałe brzmiałoby „Zdecydujmy, ile posadzić drzew?” Zamiana rzeczownika „decyzja” na czasownik „ decydujmy” sprawia, że powstałe zdanie musimy uzupełnić bardziej precyzyjnymi informacjami. Niedookreślona „decyzja, którą trzeba podjąć, zastąpiona jest konkretną sprawą, o której trzeba zdecydować.
9.2 Określanie ograniczeń modelu
Istnieją pewne ważne wzorce językowe, które w sztuczny sposób ograniczają nasze doświadczenie.
Są to:
prawdy absolutne,
ograniczenia narzucone,
narzucone wartości.
Prawdy absolutne to uogólnienia wyrażane za pomocą słów, takich jak - zawsze, nigdy, wszystko, nic, każdy, nikt.
Ograniczenia narzucone to słowa lub wyrażenia, które sugerują, że nie mamy wyboru, na przykład - nie mogę, nie potrafię, musisz, powinieneś, to konieczne, to ważne. Ograniczenia te dzielą się na dwie kategorie. Jedna to słowa typu - nie potrafię i to niemożliwe (wykluczające z rzeczywistości pewne opcje), druga to słowa typu muszę, powinienem, które niosą ciężar nakazu moralnego.
Narzucone wartości - mają miejsce, kiedy ktoś wypowiada jakieś uogólnienie, wydaje osąd, opierając się na swoim własnym modelu rzeczywistości. Przykłada wartości obowiązujące w jego życiu do świata innych ludzi. Słyszymy wówczas określenia takie, jak: głupi, chciwy, zepsuty, tchórz, brzydki, itp. Osoby, które używają tego wzorca językowego, są z reguły nieświadome istnienia jakiegoś innego, równie satysfakcjonującego punktu widzenia. Zakwestionowanie takich stwierdzeń zmusza daną osobę do uświadomienia sobie swoich własnych poglądów i równocześnie do przyznania się, że reszta świata może mieć swoje własne wartości i opinie.
9.3 Precyzowanie zniekształceń w modelu
Zniekształcony model świata ogranicza dostęp do różnych możliwości i opcji, przez co nasze doświadczenie jest poważnie zubożone.
Trzy wzorce językowe, które zniekształcają naszą rzeczywistość to:
błędne wnioski przyczynowo-skutkowe - wynikają z przekonania, że jedna osoba może sprawić, iż druga doświadcza jakichś emocji, oraz, że ta druga osoba nie ma żadnego wyboru, jeżeli chodzi o sposób reakcji w danej sytuacji, na przykład: „Jestem niespokojna, ponieważ wyjeżdżasz” - można poprosić o sprecyzowanie „ Jak to się dzieje, że mój wyjazd jest przyczyną twego niepokoju?”. Celem takiego pytania jest delikatne uświadomienie komuś (osobie) , że to ona sama jest odpowiedzialna za swoje uczucia oraz, że od niej zależy odpowiedź na dane wydarzenie.
czytanie w myślach- jest związane z przekonaniem, że jedna osoba może domyślać się, co druga myśli lub czuje. Czytanie w myślach ma związek z procesem projekcji, czyli oczekiwaniem, że inni ludzie czują i reagują tak samo, jak my. Osoba czytająca w myślach nie obserwuje ani nie słucha wystarczająco uważnie, aby zauważyć, że inni doświadczają świata inaczej. Precyzowanie tego wzorca językowego polega na zadaniu pytania” „ Skąd o tym wiesz?”, na przykład „Moi koledzy z pracy myślą, że jestem leniem” - pytanie „Skąd wiesz, że twoi koledzy myślą, że jesteś leniwy?”
założenia to część wypowiedzi, które muszą być zgodne z prawdą, aby całe zdanie było w ogóle uzasadnione. „ Skoro byłaś tak zazdrosna ostatnio gdy wyszliśmy potańczyć, nie pójdziemy już więcej”. Aby sprecyzować to stwierdzenie można zapytać: „ Co było oznaką mojej zazdrości? Skąd się u ciebie wzięło takie wrażenie?”
10.0 Kultura i rodzaj
Ruchy imigracyjne sprawiają, że populacja się różnicuje. Wiele problemów w komunikacji wynika właśnie z tych różnic, a nie złej woli czy niezgody.
Nasza narodowość, religia, rasa, klasa społeczna, język i rodzaj1) - to różne czynniki, które kształtują indywidualny obraz świata każdego z nas, a ten z
Kolei ma swoje odbicie we wszystkim, co mówimy, robimy i słyszymy.
________________
1)Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne w swoich publikacjach na temat feminizmu stosuje rozróżnienie na płeć i rodzaj. Te terminy w zupełności odpowiadają znanym w Polsce pojęciom płeć biologiczna i płeć kulturowa czy społeczna (przyp. red)
10.1 Różnice kulturowe
Antropolog Edward Hall wyróżnia kultury o wysokim i niskim uwrażliwieniu na kontekst. Kraje europejskie, Stany Zjednoczone, Kanada, Izrael i Australia to przykłady krajów o kulturze, która mało zwraca uwagę na kontekst, mieszkańcy tych części świata preferują bezpośredni i dosłowny styl komunikowania się.
Rozmówca formułuje w miarę precyzyjnie to, co ma na myśli. Ceni jasność, płynność i zwięzłość wypowiedzi.
Kraje orientalne, arabskie i większość afrykańskich to przykłady kultur o wysokim zorientowaniu na kontekst. Mieszkańcy tych części świata preferują komunikację niebezpośrednią, w której znaczenie komunikatów jest zawarte nie tyle w dosłownym znaczeniu słów, co w kontekście, na przykład miejscu, czasie, rodzaju sytuacji oraz w relacji pomiędzy rozmówcami. Te kultury cenią harmonię, subtelność, wrażliwość i takt bardziej niż jasność wypowiedzi.
Różnice pomiędzy kulturami o wysokim i niskim uwrażliwieniu na kontekst zaznaczają się w następujących aspektach: znaczenie komunikatu, tempo mówienia, siła głosu, gesty, przestrzeń, dotyk.
10.2 Znaczenie
W różnych kulturach istnieją różne standardy określające, jak szybko i ile powinno się mówić, jak długie powinny być pauzy pomiędzy poszczególnymi częściami wypowiedz oraz jak długo powinno się odczekać ze swoją odpowiedzi po rozmówcy.
10.3 Siła głosu i gesty
W różnych kulturach obowiązują różne formy przeprowadzania rozmów, na przykład Włosi i Grecy mają tendencję do głośnych rozmów, którym towarzyszy gestykulacja i inne ruchy ciała. Mieszkańcom Europy Północnej taka forma rozmowy wydaje się zbyt gwałtowna.
10.4 Przestrzeń i dotyk
Każda kultura posiada inny zasięg strefy komfortu oraz inne niepisane zasady dotyczące dotyku. Strefa komfortu to przestrzeń pomiędzy „zbyt blisko” a „zbyt daleko”, w której czujemy się dobrze podczas rozmowy z innymi. W niektórych kulturach można dotknąć ręki rozmówcy, aby coś zaznaczyć - w innych ten sam gest jest oznaką nieuprzejmości. W niektórych kulturach mężczyźni całują się na powitanie oraz w miejscach publicznych mogą trzymać się za ręce, podczas gdy w innych takie zachowanie przypisuje się homoseksualistom.
10.5 Rodzaj
Najczęstsze i najbardziej bolesne są konflikty pomiędzy mężczyznami a kobietami.
Deborah Tanner powtarza tezę że różnice w stylu porozumiewania się kobiet i mężczyzn wynikają z różnic kulturowych. Tanner, a także inni autorzy, badali sposób komunikowania się dziewczynek i chłopców / kobiet i mężczyzn w różnym wieku, począwszy od lat przedszkolnych aż do wieku dorosłego. Z badań tych wynika, że kobiety i mężczyźni wychowują się w radykalnie różnych kulturach.
Od czasu, kiedy nauczą się mówić, dziewczynki (a potem kobiety):
dążą do nawiązania kontaktu
tworzą relacje symetryczne, jako równi partnerzy
preferują współzależność i współpracę
podejmują decyzje, dążąc do porozumienia
pragną intymności/ bliskości
potrzebują akceptacji rówieśników
chętniej zabierają głos w sytuacjach prywatnych
dzielą się problemami z innymi
koncentrują się na szczegółach swoich przeżyć
w rozmowach przeplatają wątki prywatne z interesami
proszą o pomoc, radę i wskazówki
okazują empatię i współczucie
dążą do zrozumienia problemu
Z drugiej strony, chłopcy/mężczyźni:
dążą do osiągnięcia odpowiedniej pozycji społecznej
tworzą relacje asymetryczne, jako rywale
preferują niezależność i autonomię
podejmują decyzje, używając siły oraz przyjmując zasadę większości głosów
pragną przestrzeni w relacjach
potrzebują szacunku swoich rówieśników
chętniej zabierają głos w miejscach publicznych
zachowują swoje problemy dla siebie
koncentrują się na szczegółach faktów
trzymają się ściśle tematu
nie proszą o pomoc, radę i wskazówki
udzielają rad i analizują
dążą do rozwiązania problemu
Co można na to poradzić?
Mężczyźni mogą nauczyć się większej wrażliwości, wyrażania uczuć i powściągania swojego naturalnego impulsu do rywalizacji. Kobiety mogą poćwiczyć asertywność, bezpośredniość i umiejętność rozwiązywania problemów (a nie tylko ich rozumienia).
11.0 Trening asertywności - trzy style komunikacji
Pierwszy krok w treningu asertywności to nabycie umiejętności rozróżniania zachowania asertywnego, agresywnego i pasywnego.
Styl pasywny - komunikacja pasywna oznacza brak bezpośredniej ekspresji uczuć, myśli i życzeń. Osoba posługująca się takim stylem może albo próbować wyrazić je pośrednio, marszcząc czoło, płacząc lub mamrocząc coś pod nosem, albo stłumić je całkowicie. Osoby komunikujące się pasywnie mają tendencję do ciągłego uśmiechania się i podporządkowywania swoich potrzeb potrzebom innych. Podczas rozmów słuchają więcej niż powinno im przypaść w udziale. Jeżeli chcą zakomunikować coś bezpośrednio, pomniejszają znaczenie swoich wypowiedzi, rozpoczynając je od wyrażeń typu: „Nie jestem ekspertem, ale…”, „Nie powinienem tego mówić, ale …”. Bardzo trudno jest im poprosić o coś. Kiedy sami zostaną poproszeni o zrobienie czegoś, co jest im nie na rękę - najczęściej spełniają prośbę pomimo wszystko albo znajdą wymówkę, zamiast otwarcie odmówić. Osoby te charakteryzuje cichy, słaby i niepewny głos. Stałe cechy ich wypowiedzi to: pauzy, wahanie, szukanie właściwych słów, przeskakiwanie z tematu na temat, niejasność i wyrażenia typu: „to znaczy”, „wiesz”. Osoba komunikująca się pasywnie oczekuje, że inni domyślą się, co ona chce powiedzieć. Jej dłonie będą zimne, spocone drżące. Trudno jest z nią nawiązać kontakt wzrokowy - patrzy w dół lub ucieka wzrokiem.
Styl agresywny - osoba posługująca się takim stylem potrafi dość dobrze wyrazić, co czuje, co myśli i czego chce, jednak często dzieje się to kosztem praw i uczuć innych ludzi. Ma tendencję do poniżania innych przez sarkastyczne i rzekomo zabawne uwagi. Kiedy dzieje się coś nie po jej myśli, zwykle przechodzi do ataku. Wzbudza w innych żal i poczucie winy, kierując w ich stronę oskarżenia. Używa uogólnień typu „zawsze”, „nigdy” oraz wypowiedzi, które sugerują jej wyższość i nieomylność (rację). Zachowanie agresywne można rozpoznać po wzniosłym stylu bycia i manifestowaniu siły. Może ono przybierać różne formy - chłód i złowieszcza cisza, nonszalancja i sarkazm, krzyk.
Styl asertywny- komunikacja asertywna polega na formułowaniu jasnych wypowiedziana temat uczuć, myśli i życzeń. Osoba asertywna dba o poszanowanie swoich praw oraz szanuje prawa i uczucia innych. Słucha uważnie i daje innym poznać, że ich wysłuchała. Jest otwarta na negocjacje i gotowa na ustępstwa, ale nie kosztem swoich praw i godności. Wie, jak prawić i przyjmować komplementy. Umie zaczynać i kończyć rozmowę. Skutecznie radzi sobie z krytyką - bez konieczności uciekania się do wrogiego czy obronnego zachowania. W zachowaniu asertywnym można wyczuć pewność, siłę i empatię. Głos jest zrelaksowany, stanowczy i posiada dobrą modulację. Bezpośredni kontakt wzrokowy jest dla niej przyjemny. Postawa jest harmonijna i wyprostowana.
Podsumowanie
Aby nawiązać skuteczny kontakt sam musisz dawać to, co chciałbyś dostać. Jeżeli oczekujesz uwagi, zainteresowania, szacunku i przychylności, musisz to wszystko oferować innym. Twoja uwaga musi być skupiona na zewnątrz, a nie do środka. Powinieneś słuchać swojego rozmówcy, a nie przygotowywać w myślach swoją wypowiedź, nie martwić się o wygląd swoich włosów czy swoją niezdarność.
Dawanie tego, co sami chcielibyśmy otrzymać i skupienie uwagi na innych nie są łatwe. Lęk przed nieznajomymi sprawia, że zachowujemy się niezdarnie i jesteśmy tego świadomi.
Nieumiejętne lub nieświadomie używany język ciała jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zrażania ludzi do siebie.
To dzięki uświadamianiu sobie opisanych w tej pracy zagadnień oraz pracy nad sobą jesteśmy w stanie nawiązywać satysfakcjonujące nas kontakty z innymi ludźmi.
Bibliografia
„Sztuka skutecznego porozumiewania się”- Matthew Mc Kay, Martha Davis, Patrick Fanning, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002
„Komunikacja niewerbalna” - dr Alfred J. Biernach, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1997
„Komunikacja bez słów” - „Rytuały społeczne” - Catherine Herriger, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1997
„Jak ludzie porozumiewają się” - L. Grzesiuk, E. Trzebińska, Warszawa 1983
„Ty, nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie” - D. Tanner, przełożył A. Sylwanowicz, Warszawa WAB 1994
„Język mężczyzn, język kobiet. Jak porozumieć się w miejscu pracy” - K. Oppermann, E. Weber, przełożyła J. Mańkowska, Gdańsk GWP, 2000
„Co to ma znaczyć?” - D. Tanner, przełożył A. Sylwanowicz, Zysk i S-ka Poznań, (przyp. red)
OTWARTE JA
- znane samemu sobie
- znane innym
ŚLEPE JA
- nieznane samemu sobie
- znane innym
UKRYTE JA
- znane samemu sobie
- nieznane innym
NIEZNANE JA
- nieznane sobie
i innym
14