Komunikacja werbalna i niewerbalna – cechy charakterystyczne oraz bariery komunikacyjne
Komunikacja interpersonalna to taki proces, który umożliwia jednostce w ramach bezpośredniego kontaktu wymianę informacji z drugą osobą. Wyróżniamy cztery wymiary komunikacji:
intrapsychiczny - dotyczy wewnętrznych doświadczeń
interpersonalny - dotyczy przynajmniej dwóch jednostek, które mają ze sobą bezpośredni kontakt
grupowy - porozumienie członków danego zespołu, którzy w strukturze grupy zajmują określone pozycje
społeczny - komunikacja przybiera formę kontaktu mającego miejsce pomiędzy grupami lub zespołami o dużej liczebności, uczestnicy takiej komunikacji charakteryzują się anonimową tożsamością
Proces komunikacji interpersonalnej charakteryzuje się określoną dynamiką. Każdy bodziec w postaci słowa, gestu czy mimiki powoduje u odbiorcy komunikatu pojawienie się określonych myśli i pewnych stanów uczuciowo - emocjonalnych, zwane intencjami, które czasami zostają przez odbiorcę ujawnione na zewnątrz. Intencje mogą być uświadomione lub przeciwnie - nieuświadomione. Nierzadko mamy do czynienia z sytuacją, w której rozpoznanie uczuć drugiego człowieka jest bardzo trudne. Na złe zrozumienie uczuć mają wpływ trzy czynniki:
komunikat niewerbalny nie jest dość jasny
istnieje sprzeczność pomiędzy komunikatem niewerbalnym a komunikatem werbalnym
indywidualna interpretacja komunikatu przez odbiorcę
Poziomy komunikacji interpersonalnej:
poziom faktyczny - na tym poziomie jednostki rozmawiają na tematy neutralne, które nie wywołują zbyt dużego zaangażowania uczuciowo - emocjonalnego
poziom instrumentalny - na tym poziomie jednostki operują "instrukcjami", nadawca komunikatu oczekuje od jego odbiorcy konkretnych zachowań i działań
poziom afektywny - na tym poziomie jednostki angażują się w komunikację emocjonalnie i uczuciowo, często wyrażają swoje poglądy, postawy i wartości
Aby komunikacja była skuteczna i efektywna trzeba czuć, słuchać i mówić. Jednym z najbardziej skutecznych narzędzi podczas trudnych sytuacji jest dobre słuchanie. Słyszenie to czynność mimowolna, która odbywa się na poziomie percepcji. Czynność słyszenia zachodzi dzięki receptorom, które znajdują się w narządzie słuchu. Natomiast słuchanie to czynność o charakterze selektywnym. Słyszenie obejmuje zarówno działalność receptorów, jak i również interpretację nadchodzących sygnałów słuchowych. Słuchanie to swego rodzaju rozkodowywanie znaczeń usłyszanych wyrazów, zdań i wypowiedzi. Wyróżniamy słuchanie bierne i czynne. Słuchanie bierne niewiele różni się od słyszenia i ma miejsce wtedy, kiedy motywacja osoby słuchającej jest na bardzo niskim poziomie. Warto tu podkreślić fakt, że w przeciągu minuty człowiek może wyartykułować od 100 do 175 słów, natomiast jego możliwości w zakresie słuchania są znacznie większe - w ciągu 60 sekund może usłyszeć około 600 - 800 słów. Często mamy do czynienia z sytuacją, w której jednostka nie tylko słucha drugiej osoby, ale także myśli o zupełnie innych sprawach, co jest dowodem na to, że tylko w pewnym stopniu wykorzystujemy swoje możliwości. Podczas aktywnego słuchania umysł osoby słuchającej jest wykorzystywany w zdecydowanie większym stopniu. Aktywne słuchanie umożliwia słuchaczowi zdobycie pewnych wiadomości i informacji oraz zapoznanie się z poglądami, postawami czy uczuciami drugiej osoby, ale jednocześnie wymaga od słuchacza pójścia tokiem myślenia i przyjęcia punktu widzenia swojego rozmówcy. Wyrazem aktywnego słuchania jest nie tylko komunikacja werbalna, ale także komunikacja niewerbalna przejawiająca się określona mimiką czy gestami. Aktywne słuchanie umożliwia właściwe porozumiewanie się z drugą osobą, zniwelowanie napięcia w trudnych sytuacjach oraz zachęcenie rozmówcy do ewentualnego współdziałania i współpracy.
Zasady aktywnego i skutecznego słuchania:
przejawianie uczuć
parafrazowanie zdobywanych treści
odpowiednie podsumowanie
dowartościowanie
wyjaśnienie
Do najtrudniejszych elementów komunikacji należy odpowiednie rozpoznawania i określanie uczuć i emocji. Rozmowa o uczuciach nie jest łatwa. Kiedy człowiek spotyka się z pytaniem "co czujesz?", często nie jest w stanie wyrazić własnych przeżywanych uczuć, a jedynie określone opinie i poglądy. Brak zauważenia i właściwej interpretacji stanów uczuciowo - emocjonalnych może doprowadzić do konfliktu. Uczucia, które nie zostały wyrażone - zwłaszcza negatywne -będą się w jednostce zbierać i gromadzić, a wywołane pewnymi okolicznościami mogą ujawnić się z siłą nieadekwatną do zastanej sytuacji. W skomplikowanych i problemowych sytuacjach powinno się wyrażać własne emocje i uczucia, gdyż daje to szansę na właściwe skupienie się na rzeczywistym problemie. Aby w sytuacjach trudnych komunikacja była sprawna i skuteczna, a nadawca komunikatu został wysłuchany, trzeba posłużyć się komunikatem Ja, który wygląda w następujący sposób:
Ja czuję (jestem)......................................
Kiedy Ty...................................................
Ponieważ...................................................
Czasami mamy do czynienia z taką komunikacją, która od jednej z osób wymaga odpowiedzi odmownej. Nie jest to łatwe, gdyż jednostki bardzo często mają problemy z jasnym formułowaniem odmowy. Jeżeli chcemy uniknąć wywołania konfliktu, warto posłużyć się techniką asertywności. Komunikat oparty na właściwej asertywności składa się z trzech elementów:
słowo "nie"
konkretne przedstawienie sytuacji lub czynności, której nie chcemy się podjąć
prawdziwe uzasadnienie odpowiedzi odmownej
Zaburzona i niewłaściwa komunikacja jest przyczyną wielu nieporozumień, do których dochodzi w relacjach międzyludzkich. Wielu z nas podczas codziennych relacji z innymi osobami w niewłaściwy sposób interpretuje określone intencje drugiej osoby. Często też druga osoba nie potrafi w jasny i przejrzysty sposób sformułować swoich oczekiwań. Najbardziej efektywna i skuteczna komunikacja jest wtedy, kiedy określona wypowiedź jednej ze stron jest odczytana i zinterpretowana zgodnie z założeniami nadawcy. W celu zrozumienia istoty komunikacji należy poznać mechanizmy i procesy, które leżą u jej podstaw.
Elementy komunikacji:
myśl - w umyśle nadawcy pojawia się zaczątek jakiejś myśli
kodowanie - zamiana określonej treści na pewne gesty i symbole, kodowanie jest niezwykle istotnym procesem, gdyż nadawca komunikatu chce być zrozumiany przez odbiorców i dzięki kodowaniu chce stworzyć pewną wspólnotę, która zapobiegnie ewentualnym nieporozumieniom i zaburzeniom w komunikacji
odkodowanie - jest to proces modyfikacji komunikatu przez słuchacza w taki sposób, który umożliwi mu zrozumienie danego komunikatu, proces odkodowania odbywa się w dwóch fazach: w pierwszej słuchacz otrzymuje określony komunikat, a w drugiej dokonuje jego przekształcenia, na proces odkodowania wpływają osobiste doświadczenia słuchacza oraz jego ocena zastosowanych symboli
sprzężenie zwrotne - jest to wyrażanie reakcji na usłyszany komunikat, istnieją dwa rodzaje sprzężeń zwrotnych: wyrażenie bezpośrednie (np. potakiwanie głową) i wyrażenie pośrednie (np. wzrost wydajności pracy), w tym przypadku można mówić o pewnej zależności - im silniejsze jest sprzężenie zwrotne, tym wyższy i lepszy poziom komunikacji
Na proces odkodowywania komunikatu wpływa zarówno treść danej wypowiedzi, jaki jej określony kontekst. W treści wypowiedzi zawierają się poszczególne słowa, które poprzez zastosowanie reguł gramatycznych przemieniają się w semantyczne frazy. Każdy uczestnik komunikacji w indywidualny sposób posługuje się danym językiem oraz w sposób charakterystyczny dla siebie tworzy i interpretuje dane wypowiedzi. Elementami kontekstu danego komunikatu jest ton głosu, mowa ciała oraz kontakt wzrokowy. Te trzy składniki wchodzą w zakres ekspresji niewerbalnej, która w komunikacji pełni bardzo istotną rolę. Wielu z nas bardziej ufa przekazowi niewerbalnemu, niż takiemu, który został wypowiedziany za pomocą słów. Przeprowadzone badania dowodzą, że na ogólną ocenę wypowiedzi wpływają różne kanały przekazywania komunikatu. Badania pokazują, że komunikat wyrażony za pomocą słów jedynie w 7% wpływa na ocenę wypowiedzi. Natomiast ton głosu ma wpływ na ocenę aż w 38%, a mimika nawet w 55%.
O skutecznej komunikacji dopiero wówczas można mówić, kiedy informacja jest odebrana zgodnie z intencjami nadawcy. Bolek, czy masz zegarek?−Jeżeli zapytam
A Bolek odpowie mi: tak mam. To wcale nie będzie znaczyło, że odebrał moje pytanie tak, jakbym tego oczekiwała, jeżeli ja chciałam dowiedzieć jest piętnaście po−się, która jest godzina. Jeżeli natomiast powie szóstej. To już znaczy, że zostałam przez niego dobrze zrozumiana, właściwie odczytał moje intencje.
Mimo, że rozmawiamy ze sobą, nie znaczy, że się rozumiemy. Efektywna komunikacja ma bezpośredni wpływ na nasze życie rodzinne, towarzyskie. Sztuka porozumiewania jest podstawową umiejętnością życiową. Kiedy potrafimy skutecznie się porozumiewać zazwyczaj mamy udane związki, jesteśmy doceniani w pracy, otacza nas krąg przyjaciół, krótko mówiąc życie nam się układa.
Mówiąc o komunikacji interpersonalnej nie sposób nie wspomnieć tu a barierach komunikacyjnych. Do barier komunikacyjnych zaliczamy te wszystkie czynniki, które wywierają niekorzystny wpływ na komunikację. Bariery komunikacyjne utrudniają zrozumienie informacji zawartych w danym komunikacie. Bariery komunikacyjne mogą mieć charakter fizyczny lub psychologiczny. Do barier komunikacyjnych zaliczamy:
różnice kulturowe - wszystkie nasze dotychczasowe doświadczenia mają wpływ na nasz system poznawczy, zróżnicowania w interpretacji tego samego komunikatu przez kilka osób wynikają właśnie z kontekstu poznawczego i związanych z nim doświadczeń, które w zasadniczy sposób odciskają swoje piętno na sposobie myślenia każdego z nas
brak decentracji - zrozumienie rozmówcy oraz właściwa interpretacja danego komunikatu jest możliwa tylko wtedy, jeżeli będziemy w stanie przyjąć punkt widzenia i perspektywę nadawcy komunikatu, osoba, która opiera się tylko na własnej osobie i na własnym punkcie widzenia nie może być ani dobrym słuchaczem, ani dobrym rozmówcą
utrudnienia percepcyjne - komunikacja może być zaburzona, gdy nie jesteśmy w stanie zrozumieć swojego rozmówcy, który ma niewyraźną artykulację, mówi zbyt szybko, jaka się itd.
stereotypy - określone stereotypy wpływają na naszą komunikację, np. osoba, która posiada wysoki status społeczny będzie zazwyczaj słuchana dużo chętniej, niż osoba, której status jest niski, jeżeli nasz rozmówca charakteryzuje się pewnymi atrybutami, które mogą być przejawem jego wysokiego statusu społecznego, to najprawdopodobniej poświęcimy mu więcej swojego czasu, więcej naszej uwagi, będziemy bardziej uprzejmi i chętniej zgodzimy się z jego poglądami, natomiast zupełnie inaczej będziemy traktować rozmówcę, której status społeczny nie jest wysoki
wybiórczość uwagi - skupianie się tylko na niektórych aspektach wypowiedzi, a nie na jej całokształcie, w przypadki, kiedy słuchacz stara się odtworzyć w myślach przebieg opowiadanego zdarzenia, może pominąć pewne ważne aspekty wypowiedzi
samopoczucie - sposób patrzenia na otaczającą nas rzeczywistość jest w dużej mierze uzależniony od właściwości psychologicznych, określone postawy, wartości, normy, plany i cele wyznaczają ogólne i względnie trwałe ramy, a określony stan psychofizyczny wpływa na tymczasowe spostrzeganie pewnych zdarzeń i sytuacji
Komunikacja interpersonalna dzieli się na komunikację werbalną i komunikację niewerbalną. Komunikacja werbalna (słowna) charakteryzuje się tym, że w wymianie komunikatów używamy wypowiadanych słów, które za pomocą określonych reguł gramatycznych są przekształcane w zdania. Natomiast komunikacja niewerbalna (bezsłowna) opiera się na mowie ciała (np. gestach, mimice).
Komunikacja międzyludzka (zarówno werbalna, jak i niewerbalna) to proces, który zachodzi nieustannie. Skutkiem niemal każdej sytuacji jest przekazywanie i odbieranie określonych komunikatów. Nawet jeżeli jednostka nie wypowiada ani jednego słowa, to jej ciało przekazuje sygnały, które świadczą o jej samopoczuciu, postawie i nastawieniu. Komunikacja bezsłowna jest procesem o charakterze spontanicznym, który często zachodzi bez udziału świadomości. Jest to proces ciągły, w skład którego wchodzą wszelkie zachowania o charakterze nielingwistycznym. Nawet w przypadku, gdy jednostka uświadamia sobie, że jej ciało przekazuje otoczeniu dane sygnały, to najczęściej nie jest w stanie tego kontrolować. Przykładem niech będzie drżenie rąk, które występuje często w sytuacji niepokoju i zdenerwowania. Jednostka zdaje sobie sprawę z tej przypadłości, ale nie jest w stanie nad tym zapanować. Kolejnym przykładem może być zmiana wielkości źrenic, nad którą także nie mamy kontroli. Podobnie trudno jest zapanować nad własnym głosem i bardzo często jest tak, że nie potrafimy zapanować nad własną ekspresją głosową, która może wyrażać smutek, przygnębienie lub radość. Nieco inaczej wygląda sprawa z twarzą. Twarz - często nazywana "niewerbalnym kłamcą" - dużo łatwiej podlega naszej kontroli. Jednostka w większości sytuacji potrafi wywołać na twarzy uśmiech, oburzenie bądź zdziwienie. Istnieją dwa rodzaje kanałów komunikacji niewerbalnej. Są to ruchy ciała (np. gesty, dotyk, mimika, kontakt wzrokowy) oraz zależności przestrzenne (dystans, jaki istnieje pomiędzy rozmówcami).
Typy ekspresji niewerbalnej:
mimika - odzwierciedla określone stany emocjonalne oraz postawy, główne stany emocjonalne, które są wyrażane za pomocą mimiki to szczęście, zdziwienie, strach, smutek, gniew, pogarda
proksemika - określa wzajemny wpływ relacji przestrzennych między rozmówcami na proces komunikacji, proksemika dostarcza wiedzy na temat sposobu strukturyzacji i wykorzystania określonej przestrzeni przez rozmówców, na proksemikę wpływają dwie sprzeczne potrzeby - potrzeba prywatności i potrzeba afiliacji
kinezjetyka - zajmuje się postawami ciała, np. gestami, ruchy ciała są niezwykle istotne, gdyż można przestać komunikować się w sposób werbalny, ale nie da się zapanować nad ciałem, które nieustannie wysyła określone sygnały i informacje, np. określona postawa, gest, napięcie, wysyłanie informacji za pomocą ciała może być intencjonalne lub nieintencjonalne
parajęzyk - podczas mówienia pojawiają się znaki świadczące o naszych uczuciach i emocjach, np. ton głosu, tempo mówienia, wysokość i natężenie głosu
Twarz to jedna z najbardziej ekspresyjnych części naszego ciała. Wyraża stany uczuciowo - emocjonalne, nastroje oraz reakcje na określone wypowiedzi i zachowania. Poszczególne elementy twarzy charakteryzują się różną ekspresyjnością. Dużą paletę ekspresji można wyrażać za pomocą brwi:
całkowite uniesienie do góry - niedowierzanie
uniesienie brwi do połowy - zdziwienie
stan normalny - uczucia neutralne
obniżenie do połowy - zakłopotanie
obniżone w sposób całkowity - złość
Równie sugestywna w wyrażaniu ekspresji jest okolica ust, a dokładniej zróżnicowane położenie kącików ust, które wyraża stany emocjonalne od zadowolenia (kąciki ust uniesione do góry) do przygnębienia (kąciki ust opuszczone w dół).
Niezwykle istotny w każdej komunikacji jest kontakt wzrokowy pomiędzy rozmówcami. Przeprowadzone badania wykazały, że podczas rozmowy rozmówca koncentruje się na oczach drugiej osoby aż przez 43% całego czasu. Podstawowa funkcja kontaktu wzrokowego polega na dostarczaniu komunikatów relacyjnych. Oznacza to, że jednostka patrząc na swojego rozmówcę nie tylko wyraża swoje zainteresowanie daną osobą, ale także spotyka się z negatywną lub pozytywną reakcją rozmówcy na swoje zainteresowanie. Podczas rozmowy kwalifikacyjnej kandydat stara się nawiązać kontakt wzrokowy ze swoim rozmówcą, aby przekazać mu w ten sposób swoje kompetencje lub czy zainteresowanie firmą. W przypadku, kiedy rozmówca jest zainteresowany danym kandydatem, będzie w sposób pozytywny reagował na te próby. Inna funkcja kontaktu wzrokowego zawiera się w redukcji rozproszenia. Jeżeli chcemy zwiększyć własną koncentrację, to musimy zmniejszyć ilość odbieranych przez nas bodźców. Ponieważ poprzez kanał wzrokowy odbieramy określoną ilość bodźców, więc jeżeli chcemy zwiększyć naszą koncentrację na określonym aspekcie danej sytuacji, powinniśmy ograniczyć kontakt wzrokowy. Ekspresja oczu to nie tylko patrzenie, ale także zmienianie się wielkości źrenic (od 2 do 8 milimetrów), mruganie (średnio co 3 - 10 sekund), poziom otwarcia oczu (szeroko otwarte bądź przymknięte) oraz określony wyraz oczu (np. "mordercze" spojrzenie).
Kolejnym przejawem komunikacji niewerbalnej jest dotyk. Dotyk charakteryzuje się bardzo dużą siłą oddziaływania. Często jest powiązany z seksem lub agresją i dlatego społeczeństwo wykształciło pewne normy, które określają zakres i obszar dotyku. Akceptowany zakres i obszar dotyku jest wyznaczany przez charakter zaistniałego związku międzyludzkiego. Istnieją sytuacje, w których trudno uniknąć kontaktu cielesnego, ale w których dotyk zostaje zaakceptowany. Takie sytuacje pojawiają się w sporcie, podczas wizyty u lekarza, podczas tańca czy w trakcie składania życzeń bądź gratulacji. Każda z tych sytuacji charakteryzuje się innymi regułami, ale w żadnej z nich nie zachodzi związek pomiędzy dotykiem a poczuciem intymności. W każdej z wyżej wymienionych sytuacji mamy do czynienia z dotykiem funkcjonalnym. Do najważniejszych funkcji komunikacyjnych dotyku możemy zaliczyć: pocieszenie lub wspieranie drugiej osoby, funkcję afiliacyjną i funkcje władzy. Komunikacja za pomocą dotyku pełni ważna rolę w pocieszaniu osób, które potrzebują psychicznego wsparcia. Za pomocą dotyku możemy wyrazić naszą sympatię bądź współczucie. Dotyk jest niezwykle ważny w kontaktach pomiędzy rodzicami a dzieckiem, gdyż kształtuje bliskie relacje. Przekaz, który chcemy przekazać za pomocą dotyku jest uzależniony od rodzaju relacji. W przypadku bliskich związków może oznaczać sympatię i życzliwość, ale w kontaktach służbowych może komunikować władzę, dominację i określony status społeczny.
Podczas wzajemnej komunikacji ważną rolę odgrywają gesty. Porozumiewające się ze sobą jednostki nieustannie wykonują określone ruchy ciała, np. poruszają głową lub rękoma. Ruchy te posiadają ścisłą koordynację z mową i należą do procesu komunikacji. Poruszanie głową może odgrywać dwie funkcje - z jednej strony jest swego rodzaju wzmocnieniem i stanowi zachętę dla drugiej osoby do kontynuowania przekazywania komunikatu, z drugiej może oznaczać nie zgadzanie się z rozmówcą (seria kiwnięć głową) lub chęć zabrania głosu.
Rodzaje gestów:
emblematory - niewerbalne zastępniki określonych wyrazów, np. znak słuchawki oznaczający, że rozmawia przez telefon
afektatory - niewerbalne zachowania, które świadczą o odczuwanych emocjach bądź uczuciach, np. opuszczenie głowy może być oznaką wstydu lub onieśmielenia)
ilustratory - gesty pozwalające w sposób plastyczny podkreślić daną wypowiedź, np. podczas opisu małego dziecka gestykulujemy w charakterystyczny sposób, aby podkreślić małe rączki
regulatory - gesty, które służą synchronizacji przebiegu wymiany zdań, np. skinienie głowy oznaczające akceptację
adaptatory - gesty, które mogą posłużyć jako zaspokojenie pewnych potrzeb, np. obgryzanie paznokci podczas odczuwanego zdenerwowania
Zakłócenia zewnętrzne. Szum.
Szum to jest to wszystko, co zakłóca proces komunikacji. U nadawcy szum może mieć związek z takimi rzeczami jak postawy, uprzedzenia, jego układ odniesienia i nieprzystawalność jego języka i innych środków wyrazu do informacji. U odbiorcy szumem mogą być na przykład postawy, pochodzenie i doświadczenia, które wpływają na proces dekodowania. W kanale mogą być hałasy z otoczenia, jak zaburzenia atmosferyczne czy ruch uliczny, zaburzenia mowy, jak jąkanie, irytujące i rozpraszające maniery - np. skłonność do mamrotania - i inne przeszkody. Powodzenie komunikacji w znacznej mierze zależy od tego, na ile kontroluje się czy opanuje szum.
Rola i cechy informacji zwrotnej w przebiegu komunikacji interpersonalnej.
Zasady udzielania informacji zwrotnej.
Procesy informacji zwrotnej odgrywają zasadniczą rolę w komunikacji między ludźmi, ponieważ zwiększają dokładność przekazu i wspomagają jego przepływ od nadawcy do odbiorcy. Możliwości działania korektywnych twarz, w− w −informacji zwrotnych są większe w komunikacji twarzą której komunikujące się osoby mogą jednocześnie nadawać, odbierać i monitorować informacje. Jest ona użyteczna w naprawianiu pomyłek kontekstowych, treściowych, usuwaniu wątpliwości, co do podwójnych znaczeń i zapobiega selektywnym interpretacjom. Jeśli pomiędzy komunikatem wysłanym a otrzymanym występują straty, nadmiar lub wypaczenia, to informacja zwrotna umożliwia stosowną korektę. Informacji zwrotnej, udzielam nie po to by kogoś potępić, ocenić czy osądzić. Mówię jedynie to, czego doświadczyłam słuchając tej osoby.
Informacja zwrotna powinna być przede wszystkim natychmiastowa, szczera i Bo jeśli udzielę jej następnego−wspierająca. Dlaczego natychmiastowa? dnia, to już nie będzie tak cenna, nie będziesz już tak przygotowany na jej przyjęcie, jak bezpośrednio po tym, co powiedziałeś. Dlaczego By nie wywołać u Ciebie postawy obronnej. I jak np.−wspierająca? zamiast powiedzieć Ci: myślę, że postąpiłeś jak wariat, zdecydowanie lepiej jest powiedzieć: mam wrażenie, że postąpiłeś zbyt pochopnie.
Informacja zwrotna - termin z zakresu psychoterapii grupowej, treningu komunikacji interpersonalnej i szkoleń. Oznacza wypowiedź uczestnika grupy, w której ujawnia on swoje spostrzeżenia dotyczące zachowania i wypowiedzi innego uczestnika grupy. Działanie rozwojowe polega na umożliwieniu lepszego samopoznania poprzez uzyskanie dostępu do informacji z drugiego, ukrytego dotychczas obszaru okien Johari: poznanie nieuświadamianych dotychczas atutów oraz wad, a następnie próba ich eliminacji.
Kanał komunikacyjny – połączenie pozwalające na komunikację pomiędzy dwoma uczestnikami wymieniającymi się informacjami. Każdy przekaz jest wysyłany przez nadawcę oraz odbierany przez adresata wiadomości.
Kanał może pozwalać na komunikację dwustronną, ale tylko w jedną stronę na raz (ang. half duplex), lub na równoczesny przekaz informacji w tym samym czasie w obu kierunkach (ang. full duplex).
W rzeczywistości kanał komunikacyjny jest zwykle jakimś fizycznym medium, np. powietrzem, miedzianym przewodem czy siecią komputerową. Dużym problemem jest pojawianie się przesłuchów. Jeżeli na wiele kanałów komunikacji dzieli wspólne medium transmisyjne, to różni nadawcy mogą się nawzajem zakłócać.
Aby komunikacja była pewna, obie strony muszą wcześniej ustalić wspólny sposób przetwarzania informacji. Dla ludzi są to języki, a dla komputerów protokoły komunikacyjne. Zgodnie ze szczególną teorią względności żadna komunikacja nie może się odbywać szybciej niż z prędkością światła.
Aby przesłać jakieś dane, konieczne jest ich zakodowanie w odpowiedniej formie pasującej do danego medium. Odbiorca może zrozumieć otrzymaną informację dopiero po jej zdekodowaniu. Jeżeli odbiorców jest wielu, to bardzo ważne jest właściwe adresowanie każdego komunikatu, dzięki czemu wiadomości docierają do określonych odbiorców.
Czasami nie mniej znaczące jest wzajemne identyfikowanie się nadawcy oraz odbiorcy. Służą do tego odpowiednie procedury uwierzytelniania. Można do tego użyć specjalnych kodów jak np. PIN (ang. personal identification number). Kanał komunikacji zostaje ustanowiony dopiero po podaniu odpowiednich haseł dostępu.
Jeżeli przesyłane dane są tajne, to konieczne jest zastosowanie specjalnej techniki kodowania utrudniającej niepowołanym osobom dostęp do informacji. Dane są szyfrowane w urządzeniach kryptograficznych, a potem deszyfrowane. Tylko posiadacze odpowiednich kluczy mogą je odczytać.
W informatyce najważniejsze cechy kanału komunikacji to:
prędkość transmisji,
Prędkość transmisji mierzy się najczęściej jako liczbę bitów, jakie można przesłać w ciągu sekundy. W rzeczywistych kanałach komunikacyjnych zawsze pojawiają się błędy. Hałas podczas rozmowy czy zakłócenia elektromagnetyczne mogą prawie całkowicie uniemożliwiać wymianę informacji. Stosunek sygnału do szumu oznacza, jaki procent przesyłanych informacji ulega przekłamaniu. Można wyrazić go w postaci liczby poprawnych komunikatów podzielonej przez liczbę tych błędnych. Często wartość tę wyraża się w decybelach.
Grupa społeczna – w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.
W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.
Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.
Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych.
Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.
Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m.in. przez Floriana Znanieckiego.
W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.
Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.
Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.
Jedną z ważniejszych zmiennych określających grupę społeczną jest spójność grupy (spoistość), która określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.
Grupa społeczna wywiera na jednostki "nacisk" na podporządkowanie się wobec panujących w niej norm i wartości, przez co np. podczas socjalizacji "przekształca się" ona z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną. W miarę wzrostu liczebności grupy, rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w niej zachodzących. Można to opisać wzorem [n(n-1)]\2, gdzie "n" oznacza liczbę członków.
Wymagania stawiane członkom grupy zamykają się w dwóch poziomach: wzór fizyczny (pozytywny – cechy fizyczne wymagane i negatywny – niepożądane) oraz wzór moralny – zespół cech jakie jednostka powinna wykazywać w swoim postępowaniu.
Suma dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego wyraża się wolą zbiorową grupy. Jej istnienie przejawia się konsekwentnym i efektywnym realizowaniem zadań (świadomie określone skutki, które grupa jako całość chce wywołać). Często jest to podłożem dla zjawiska solidarności grupy.
Zbyt silne identyfikowanie się z grupą społeczną, występujące w tzw. "grupach żarłocznych" czy "grupach totalnych" prowadzi do patologicznego konformizmu, co objawia się m.in. syndromem grupowego myślenia.
Wraz ze wzrostem liczebności grupy pogarsza się aktywne uczestnictwo członków grupy w jej działaniu (Prawo Olsona), rozrost grupy nie jest uzasadniony funkcjonalnie (Prawo Parkinsona).
zwiększanie liczby członków obniża możliwość osiągnięcia celu, chyba, że dokonamy podziału na grupy zadaniowe (wtedy możliwość osiągnięcia wyznaczonych zadań wydatnie się zwiększa)
zwiększanie liczby członków zmniejsza jednolitość grupy
w dużych grupach obniża się częstość i jakość komunikacji
tylko proste idee są w stanie poruszać masy – to, co ma być wspólne dla wszystkich musi zostać przystosowane przez najprymitywniejszych (Georg Simmel)
Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.
Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.
Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak również stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne
Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.
Typologia grup społecznych Charlesa Cooleya wyróżnia także grupy pierwotne oraz grupy wtórne.