Rola pracy w resocjalizacji osób niedostosowanych społecznie.
Rodzaje ergoterapii wykorzystywane w pracy z osobami niedostosowanymi społecznie
Ergoterapia w socjalizacji reedukacyjnej jest to specyficzne oddziaływanie naprawcze poprzez pracę na stany jednostki dewiantywnej uczestniczącej w wytwarzaniu dóbr usługowych, materialnych i kulturowych. Ergoterapia socjalizacyjno - reedukacyjna jest czynnikiem aktywizującym, psychokorekcyjnym i psychoterapeutycznym, który powinien mieć rolę nadrzędną w działaniach naprawczych i powinno się go stosować we wszystkich sferach życia każdej placówki ortopedagogicznej.
Ma na celu przywrócenie jednostki dewiacyjnej do normy oraz nauczyć ich zawodu. Eliminuje powstałe napięcie osobiste, uwalnia od stresów, zahamowań i agresji obronnej. Wprowadza zaś inicjatywę, operatywność w naturalnym sposobie bycia, inwencję twórczą i współdziałania międzyosobniczego. Ergoterapia w pracy z osobami niedostosowanymi społecznie ma na celu przemianę wewnętrzną, czyli zmianę wyobrażeń, przekonań, poglądów oraz zmianę ich postawy na tą którą jest postrzegana jako norma dla społeczeństwa.
Do zadań umożliwiającym osiągnięcie tych wartości w reformowaniu reakcji negatywnych i postaw nieletnich należą;
Stwarzanie nieletnim warunków do przejawiania aktywności społecznej, ujawnianie potrzeb, dążeń i zainteresowań.
Kształtowanie postawy społeczno - moralnej z udziałem czynnika woli - większej i trwalszej chęci zmagania się ze sobą o lepsze.
Rozwijanie pożądanych cech charakteru i woli, czyli aktywność, samodzielności, wytrwałości, poczucie świadomej dyscypliny, obowiązkowość, odpowiedzialność osobistą i zbiorowa oraz uwrażliwienie na piękno i estetykę.
Wdrażanie do przestrzegania zasad kultury życia codziennego, wyrabianie umiejętności współżycia oraz współdziałania w grupie wychowawczej, zespole i sekcji pracy
Ukazywanie potrzeb pracy, ciągłego doskonalenia się i samozmagania o lepsze wyniki w nauce, pracy oraz chęci współdziałania.
Organizowanie wychowanką udziału w życiu społecznym dzięki zajęciom sportowo - turystycznym, rekreacyjno - wczasowym oraz pracą społecznym.
W ergoterapii możemy wyróżnić kilka sfer działań o charakterze:
dydaktycznym, związanych z nauką szkolną przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych, czym zajmuje się ergoterapia teoretyczno - poznawcza
uzawodowiającym, czym zajmuje się ergoterapia kształcąca w zawodzie
wychowawczym z elementami działalności społecznie użytecznej i kulturalno - rozrywkowej, realizowanej przez ergoterapię o charakterze pracy samoobsługowej oraz ergoterapię kreatywną
profilaktyczno - ochronnym pozostającym w sferze działań ergoterapii profilaktycznej.
Ergoterapia teoretyczno - poznawcza - obejmuje sfere działania o charakterze dydaktycznym i jest realizowana w szkołach wewnątrzzakładowych. Obejmuje uczniów szkół podstawowych, zasadniczych szkół zawodowych i licealnych (ogólnokształcących, ekonomicznych i społecznych). Ergoterapia teoretyczno - poznawcza nazywana jest również intelektualną, gdyż towarzysz nieletnim w procesie uczenia się. Dzięki przedmiotom humanistycznym, matematyczno - przyrodniczym i technicznym doprowadzamy do zmian osobowości jednostki w cechach kierunkowych i instrumentalnych.
Zróżnicowane programy nauczania obejmujące wysiłek umysłowy, fizyczny i działalność praktyczno - techniczną są korzystne i pożądane zwłaszcza w kształceniu zawodowym uczniów defektywnych, z zaburzeniami psychosomatycznymi i społecznymi, którzy dzięki terapiom medycznym, wychowawczym, ergoterapii, psychoterapii i psychokorekcji wyrównują braki w edukacji szkolnej, zawodowej oraz zostają poddani uspołecznieniu. Wszystkie te terapie pomagają nieletnim w dochodzeniu do normy w sferze życia osobistego, zawodowego i społecznego.
Podczas zajęć humanistycznych i matematyczno - przyrodniczych rozwijana jest sfera poznawcza, co powoduje że nieletni stają się bardziej inteligentni i kulturalni w sposobie bycia. Zaś przedmioty praktyczne pozwalała nieletnim kształcić się manualnie w określonych specjalizacjach.
Ergoterapia kształcąca w zawodzie - są to zajęcia o charakterze uzawodowiającym, czyli praktyczno - techniczne realizowane w warsztatach wewnątrzzakładowych, rzemieślniczych bądź przemysłowo - produkcyjnych, funkcjonujących w środowisku społecznym. Zajęcia te prowadzą do praktycznej nauki zawodu oraz pomagają w socjalizacji reedukacyjnej nieletnich. Zajęcia te powinny mieć ściśle wyznaczony zasady, np.
praca powinna być ukazana jako środek wiodący do realizacji celów osobistych i zbiorowych
praca nie może być karą. Nawet praca wdrożona pod przymusem powinna pokazywać i dawać przyjemność jednostce.
Rezultaty pracy muszą być przedmiotem aktualnej motywacji wychowanków, dzięki czemu przystąpienie do niej powinno mieć charakter dobrowolny
wdrażanie do pracy powinno mieć charakter ciągły, czyli winno przebiegać stopniowo od aktywności dla siebie do aktywności dla innych, a następnie do coraz szerszego ogółu.
Wdrażając wychowanków do pracy należy mieć na uwadze ich poziom uspołecznienia oraz ich motywację do pracy.
Kierujący procesem wychowania powinien czynnie uczestniczyć w pracy grupy, co spowoduje oddziaływanie na wychowanków z pozycji współpartnera i uczestnika realizującego wspólnie zadania, odznaczającego się doświadczeniem praktycznym, kompetencją przy wspólnych przedsięwzięciach , inicjatywnością oraz rozwiązaniach organizacyjnych.
Wszyscy uczestnicy powinni brać udział w określaniu celów pracy, jej planowaniu oraz kontroli i ocenianiu członków zespołu.
Zajęcia te powinny być prowadzone w odpowiednich warunkach organizacyjno - lokalowych. Warsztaty te powinny być wyposażone w wymagające sprzęty i materiały. Powinny być prowadzone przez instruktorów, mistrzów, którzy będą właściwym wzorem dla wychowanków. Liczy się także dobór metod i środków stosowanych w praktycznej nauce zawodu oraz odpowiednia atmosfera, która będzie sprzyjała pracy oraz w której każdy wychowanek będzie czuł się potrzebny innym.
Zajęcia te powinny wyrobić w nieletnim zrozumienie i potrzebę gotowości do podjęcia pracy z chęciom współdziałania oraz poszanowania jej wytworów jako dobra ogólnego.
Ergoterapia o charakterze pracy samoobsługowej - dotyczy najczęściej prac sanitarno - porządkowych, socjalno - bytowych, kształceniowych i kulturalno - rozrywkowych. Wychowankowie w placówkach mają wyznaczone dyżury samoobsługowe, które stanowią formę aktywnej działalności społeczno - obywatelskiej wychowanków i przyczyniają się do wychowania uspołecznionych jednostek przez zadania.
Ergoterapia o charakterze pracy samoobsługowej dzieli się na trzy etapy.
Początkowa faza - zachęca wychowanków do wykonywania różnych prac społecznych. Istotne jest stwarzanie im okazji i możliwości do ujawniania i przejawiania pozytywnej aktywności. W tym etapie ważne jest wdrażanie i umiejętne uczenie wychowanków współdziałania i współpracy w zespole. Dzięki temu kształtuje się poczucie przynależności i przydatności, związku z grupą lub jednostkami, poprawia samopoczucie w działaniu, wyzwala inicjatywę, daje satysfakcję oraz rzeźbi charakter.
Etap ten powinien obfitować w mnogość i wielostronność tematyki i treści pracy pożytecznej zarówno społecznie, jak i dla rozwoju indywidualnego jednostki. Konieczna jest dobra organizacja tych prac, gdyż brak jej spowoduje lekceważenie poleceń, niepoważne traktowanie lub niewykonanie pracy tłumaczone, że nie ma czym pracować. Wychowawcy powinni dzielić pracę tak by każdy wychowanek mógł kolejno doświadczać pełnienia równych zadań, zetknąć się z różnymi sposobami przygotowania się do nich i ich wykonania.
Wychowawca również ma za zadanie zachęcać wychowanków do wykonywania pracy nielubianych , ale koniecznych do ulepszenia wspólnego życia. Trzeba przekonywać, starać się osiągnąć zrozumienie potrzeby podjęcia tego rodzaju pracy, mimo że jest nieprzyjemna. Zadaniem wychowawcy jest również zdobywać wychowanków do wykonywania prac samoobsługowych, dzięki celnie dobranym metodą. Wychowawca powinien również zmierzać do wywoływania inicjatywy przez wychowanków.
Warunkiem do przejścia na drugi etap jest zdobycie przez wychowanków możliwie dużych zasobów doświadczeń i umiejętności praktycznych w zespołowym działaniu.
Drugi etap - wychowankowie w tym etapie sami planują, organizują i realizują zadania. Dzięki temu lepiej poznają swoje umiejętności organizacyjne, kontrolują się wzajemnie i oceniają wyniki swojej pracy. W tym etapie muszą poznać przepisy, zarządzenia i regulaminy normujące zakres pracy i działania samowychowawczego, gdyż nieznajomość tego może powodować konflikty. Znajomość ta jest podstawą do podejmowania przez wychowanków prawidłowych i słusznych decyzji w działaniu. Wychowankowie podczas wykonywania prac muszą postępować zgodnie z zasadami bhp oraz nie wolno im żadnych zamierzeń bez wcześniejszego przemyślenia wprowadzać w życie.
Trzeci etap - organizacja i rozwój pracy samoobsługowej należy niemal wyłącznie do wychowanków. Na tym etapie wychowankowie już prawie sami planują, organizują, zatwierdzają i wprowadzają w czyn prace samoobsługowe. Podejmowana decyzja może dotyczyć treści pracy, sposobu dokonywania kontroli, oceny lub stosowania ewentualnych środków dyscyplinarnych.
Rola wychowawcy będzie ograniczała się do pozycji osoby służącej praktyczną radę i bogatym zasobem doświadczeń, przydatnych w zespołowym działaniu. Wychowawca musi posiadać umiejętności dyplomatyczne oraz umiejętnie tworzyć okazję do podejmowania pozytywnych decyzji i łączyć je z wartościowymi motywami. Postawa ta powoduje przyjmowanie przez wychowawcę i wychowanków wspólnej odpowiedzialności za organizację i front pracy oraz celowe zmiany ułatwiające życie w środowisku wspólnego zamieszkania.
Ergoterapia o charakterze pracy samoobsługowej powoduje zmiany w wychowankach dzięki przechodzeniu od roli uczestnika podporządkowującego się, przez rolę uczestnika świadomego i współinicjatora, aż do roli współtwórcy o znacznej samodzielnej aktywności i decyzji.
ergoterapia kreatywna
Ergoterapia kreatywna- w szkołach i innych placówkach w środowisku społecznym realizowana jest przeważnie w czasie wolnym od zajęć obowiązkowych, przez pracę/zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne.
Zajęcia pozalekcyjne to nieobowiązkowa , wykonywana w czasie wolnym działalność uczniów w obrębie szkoły, obejmująca zajęcia w organizacjach młodzieżowych, kołach zainteresowań, świetlicy, Sali gimnastycznej lub na boisku czy w ogrodzie szkolnym. Praca pozalekcyjna służy rozszerzaniu i pogłębianiu wiedzy, rozwijaniu zainteresowań nauką, sztuką, techniką i życiem społecznym.
Zajęcia pozaszkolne to nieobowiązkowa działalność uczniów, wykonywania w czasie wolnym poza szkołą organizowana przez takie pozaszkolne placówki i organizacje, jak pałace młodzieży, domu kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, organizacje młodzieżowe. Celem pracy pozaszkolnej jest świadome włączenie do realizacji procesu wychowawczego tych czynników wychowania równoległego, które mogą wywrzeć korzystny wpływ na wielostronny rozwój osobowości uczniów.
Obie formy działalności w praktyce są sobie bardzo bliskie. Realizują nadrzędne cele szkoły i wychowania mającego na celu rozwój psycho-fizyczny uczniów/wychowanków, przez zadania i aktywną, zaangażowaną postawę twórczą w ich realizacji.
W praktyce zakładowej dominującą rolę w organizowaniu czasu wolnego wychowankom przypisać należy zajęciom pozalekcyjnym o charakterze masowym, z uwagi na uczestnictwo (zajęcia świetlicowe, imprezy artystyczne) i zajęciom zespołowym (koła zainteresowań) o charakterze wewnątrzzakładowym, realizowanym również w środowisku społecznym (wystawy, muzea,kina,teatry, imprezy sportowe)
Do zajęć szczególnie aktywizujących postawe badanych nieletnich w zakładach poprawczych naleza:
różnorodne formy pracy z ksiazka i czasopismem (czytelnictwo, konkursy, wieczory dyskusyjne, literackie)
praktyczno-techniczne zajęcia wychowankow, nie tylko w warsztacie rzemieślniczym (eksperymentowanie,rzeźbienie, modelowanie,zajecia laboratoryjne, warsztatowe)
turystyczno krajoznawcze wycieczki i stale obozy letnie
gry i zabawy rozumianie jako wazny element wychowawczy w ergoterapii kreatywnej, sluzacy celom kulturalnego wypoczynku, psychoterapii, profilaktyki i kształcącej rozrywki po pracy i nauce- w czasie wolnym.
Ergoterapia kreatywna jako system działań rozwijających i ukierunkowujących u badanych nieletnich ich zainteresowania i uzdolnienia - wlasnie przez prace zespolowa w kolach zainteresowan oraz systemu działań wzmacniających lub podtrzymujących dodatnie postawy społeczne uczniow, wychowankow w toku ich wykonywania, m, in, pozalekcyjnego przez uczestnictwo w zajęciach masowych typu świetlicowego, artystycznego z zakresu rekreacji orientacyjno-intelektualnej bądź psychomotorycznej.
5.Ergoterapia profilaktyczna
Ergoterapia profilaktyczna jest powiązana z ergoterapią kreatywną z uwagi na zbieżność tematyki zajec masowych i zespolowcyh. Ergoterapia profilaktyczna ma bowiem dwa priorytetowe zadania: chronic dzieci i dorastajaca młodzież przed zagrozeniem w rozwoju społeczno-moralnym oraz drugie zadanie : podtrzymywanie przed ewentualnym pogłębieniem się już zaistanialych dewiacji społecznych bądź nawrotem destrukcji osobowościowej prowadzonej w niesprzyjających warunkach zycia i wychowania do recydywy.
Ergoterapia profilaktyczna tak jak i ergoterapia kreatywna odciąza wnetrze ucznia/wychowanka od napiec psychicznych i stresow zakładając w wychowaniu resocjalizującym ochronę jego tożsamości iumozliwiajac integralny rozwoj poprzez czynne uczestnictwo np. w podtrzymywaniu i współtworzeniu kultury materialnej i duchowej.
Do szczególnych zadan dzieki którym ergoterapia umozliwia osiagniecie wartości w socjalizacji reedukacyjnej nieletnich należy:
*stwarzanie wychowankom warunkow do przejawiania aktywności polecznej, ujawnianie potrzeb, dazen i zainteresowan
*kształtowanie postawy społeczno-moralnej z udzialem czynnika woli- większej i trwalszej checi zmagania się ze soba o lepsze
*rozwijanie pozadanych cech woli i charakteru, takich jak :aktywność, wytrwałość,samodzielność, obowiązkowość, poczucie swiadomej dyscypliny oraz odpowiedzialności osobistej i zbiorowej , uwrażliwienie na piekno i estetyke
*wdrazanie do przestrzegania zasad kultury zycia codziennego, wyrabianie umiejętności współżycia i współdziałania w zespole, grupie wychowawczej.
*organizowanie udzialu wychowankow zakładu zamknietego w zyciu społecznym środowiska poprzez ; zajecia sportowo-turystyczne, rekreacyjno wczasowe, prace spolecznnie użyteczne.
* ukazywanie potrzeby pracy, ciągłego doskonalenia się i samo zmagania o lepsze wyniki w nauce szkolnej, pracy o charakterze usługowym dla ludności oraz checi współdziałania w procesie wlasnej socjalizacji reedukacyjnej metoda ergoterapii na rzecz poszanowania dobra ogolnego
Na wychowanie resocjalizujące nieletnich metoda ergoterapii składają się rozne sposoby postepowania ortopedagogicznego o charakterze:
rozpoznawczym głównych źródeł i czynnikow awaryjnych, wykolejających , tak jak Endo i egzogennych,
terapeutycznym i ergo terapeutycznym wedlug ścisłych wskazan rozpoznawczych
socjalizująco-reedukacyjnym, zdolnym usuwac stwierdzione mankamenty, braki oraz sktuki zadanych dzieciom krzywd
rozwijającym i wzmacniającym wlasne sily wychowanka i jego pozycje w układach miedzyosobniczych w grupie wychowawczej, zespole klasowym czy brygadzie warsztatowej
pobudzającym i wyzwalającym zainteresowania wychowankow, aktywizującym ich postawe, organizującym samodzielna prace również w czasie wolnym
ERGOTERAPIA ANTROPOTECHNIKĄ WYCHOWANIA
Antropotechnika - czyli człowiek+ technika, sposób i biegłość wykonywania określonych prac) w ergoterapii to wszelka praca ortopedagogiczna (kompensacyjna, resocjalizacyjna,profilaktyczna) z nastawieniem na tzw wynik wychowawczy, który można osiągnąć przy odpowiedniej procedurze postepowania metodycznego w warunkach pracy dostosowanych do naturalnych możliwości uczniow - nieletnich sprawnych inaczej. Antropotechnika ukierunkowana na ergoterapię w praktyce podejmowana jest najczęściej w ramach psychotechniki i socjotechniki, w torych swoistym narzędziem dzialania na wychowanka jest człowiek i jesgo cechy osobowości. Szcegolnie wazna role w wychowaniu pelnia tu rupy, rodzinne internatowe, szkolne, zabawowo-rekreacyjne.
Psychotechnika resocjalizujaca: jak już wspominalam narzędziem dzialania jest inny człowiek ze względu na stan jego osobowości, która wychowawca wykorzystuje dla osiągnięcia przyjetych celow wychowawczych. Np. zawodowy kurator sadowy dla nieletnich dobiera wśród kuratorow społecznych osobe która jego zdaniem najlepiej nadaje się do wychowania przydzielonego mu nieletniego, kurator może bowiem stwierdzic ze relacje miedzy kuratorem a oddanym pod jego opieke wychowankiem stwarzaja najlepsze z możliwych warunki dla wychowania resocjalizującego. Ponadto psychotechnicznym narzędziem realizującym cele wychowania może być sboa samego realizatora. Przeciez istnieje tzw technika wpływy osobistego, która polega miedzy innymi na oddziwlywaniu na wychowanka za pomoca przykładu wlasnego zachowania- jako wzoru osobowego, godnego naśladowania przez nieletniego, ktorey zostal objety procesem poprawy.
Socjotechnika resocjalizujaca: W socjotechnice resocjalizującej narzędziem realizacji sa dla realizatora- wychowawcy, ludzie bedacy członkami grupy. Stwarzajac odpowiednie grupy, przekształcając istenijace grupy lub wyszukując odpowiednie grupy, a nastepnie oddzialywujac na nie, wychowawca w ten sposób oddzialuje na osobowość wychowanka traktowanego jako członka tych grup. Ostatecznym celem oddziaływań w socjotechnice jest zainspirowanie , ukierunkowanie i podtrzymywanie samowychowania w wychowaniu resocjalizującym opartym na autodyscyplinie.Umozliwia ono samoregulacje zachowania, wyzwalana i utrwalana m. In. Poprzez ergoterapię w samorzadzadzie wychowankow ułatwiającym samokontrole i samoocene wlasnego postepowania oraz wlasnej postawy, jednostki przynależnej do określonych struktur formalnych ( klasa szkolna, grupa wychowawcza) . Taki proces działań docelowych dokonuje się na zasadzie integracji społecznej i w interakcji psychicznej wychowankow i pzrelozonych, uczestniczących wspolnie w działaniach samorządowych o walorach socjalizujących i osobotworczych.
ERGOTERAPIA KULTUROTECHNIKĄ
W ergoterapii może rowniez znaleźć zastosowanie kulturo technika.Jest to specyficzne oddziaływanie wychowawcze poprzez całokształt kulturowego dorobku materialnego i duchowego ludzkości. Wspoludzial w jego powiekszaniu dokonuje się poprzez stosowanie roznych metod werbalno-manualnych, opartych na okresloncyh technikach wykonawczych stosowanychnp w nauce szkolnej, pracy rzemislniczo warsztatowej kształtującej w zawodzie czy organizowanej rekreacji w czasie wolnym, Kulturotechnika w ergoterapii uwzglednia wiec prace o charakterze psychoterapeutycznym, muzykoterapeutycznym i psychokorekcyjnym, uznając je za wazne dzialania naprawcze w socjalizacji reedukacyjnej nieletnich.
ERGOTERAPIA W SAMOWYCHOWANIU NIELETNICH
Psychotechnika ,socjotechnika jak i kulturotechnika zastosowane w ergoterapii, pelnia sluzebna role w stosunku do samowychowania- które jak wiadomo jest naśladowaniem wychowania przez drgich i czerpanie z niego dla siebie wzorow. W samowychowaniu narzędziem realizacji wychowawczej jest osoba bedaca zarazem przedmiotem oddziwlywan wychowawczych, Stosowanie tej techniki możemy zaobserwowac na przykład w pracy samoukow, czy aktywności osob przepracujacych nad urabianiem swego wlasnego charakteru. W oparciu wlasnie o autokorekcie, autodyscypline i samoregulacje zachowania. W samowychowaniu narzędziem realizacji wychowawczej jest osoba bedaca zarazem przedmiotem oddziaływań wychowawczych m In na zasadzie samorządności wychowankow zrzeszonych np. w samorządzie. Samorzadnosc uwzględnia trzy podstawowe rodzaje aktywności ludzkiej: czynne uczestnictwo, inicjatywe, decyzje.Na tych właściwościach opiera również podejmowanie zadan.
SYSTEM STRATEGICZNO-PROCEDURALNYCH ODDZIAŁYWAŃ ERGOTERAPEUTYCZNYCH.
Systemem nazywamy uporządkowany wewnętrznie układ elementow, majacy okreslona strukture (całość) albo także zespol zasad organizacyjnych norm i regul obowiązujących w danej dziedzinie wiedzy naukowej- w naszym przypadku- oropedagogicznej z dominacja resocjalizacji. System ten zaklada indywidualne traktowanie każdego ucznia-wychowanka na tle zorganizowanej wychowawczo społeczności np. ogólnozakładowej (szkolnej , internatowej). Opiera się na zalozeniach statuowcyh prawa pracy, programach edukacji szkolenj (ogolnej i zawodowej) oraz na zaleznosci ze względu na osobe i zbieżności ze względu na zbiorowość spoleczna, które jak wiadomo- stanowia czynnik wychowania resocjalizującego badanych nieletnich. W wychowaniu tym bardzo wazna role pełnia m. In zajecia pozalekcyjne (zajecia świetlicowe, imprezy artystyczne, praca w kolach zainteresowan) organizowane wychowankom w czasie wolnym, poprzez które mogą oni reformowac swoje reakcje negatywne, sposób zachowania i postawy. Strategia w systemi sprowadza się do ustalenia kluczowych ogniw postepowania etio, ergo i semiotropowego, które reformuja reakcje negatywne i postawy nieletnich. W procesie tym zaklada się inspirowanie, ukierunkowanie i podtrzymywanie aktywności w działaniach celosciowych wychowankow, w określonych warunkach sprzyjających ich swiadomemu doskonaleniu się m.in. poprzez pelnienie określonych rol społecznych np. w klasie szkolnej , grupie wychowawczej.
Przeksztalcanie postaw nieletnich na takiej drodze postepowania strategicznego dokonuje się poprzez ich wlasna rzetelna i systematyczna prace na soba, uwzgledniajaca możliwość poprawy przy partnerskim współdziałaniu. Wychowanek objety socjalizacja reedukacyjna stopniowo uspolecznia się, dochodzi do normy na płaszczyźnie kontaktu aktywności, wychowuje się „samoczynnym zaangażowaniem” takie zalozenie strategiczne w systemie ma szczególne znaczenie wychowawcze u badanych nieletnich, którzy negatywnie ustosunkowania sa do wszelkich nakazow, rygorow i przymusow wychowawczych. Wazne jest tu nauczanie w zespołach uczniowskich, aktywizowanie zainteresowan nieletnich, integracji społecznej z zakładem i srodowiskim otwartym, współdziałanie z nauczycielem wychowawca,który udziela mu życzliwej rady, pomocy, praktycznych wskazowek.
Zakresy oddziaływań strategiczno- proceduralnych (metody, techniki, zasady) tworzące uporządkowany wewnętrznie układ elementow majacy okreslona strukture, wraz z zasadami socjalizacji reedukacyjnej tworza całościowy system ortopedagogiczny, w którym dzialania celosciowe maja charakter:
readaptacyjno-przystosowawczy do warunkow zycia zbiorowego w zakładzie poprawczym
edukacyjny- w zakresie przebiegu nauki szkolnej i szkolenia zawodowego
korektywny-obejmujacy: a) reformowanie destruktywnych (wychowawczo, społecznie) postaw. B) profilaktyke z jednej strony chroniaca przed zagrozeniem poglabiajacymi się dewiacjami, zas z drugiej str- uodparniajaca i zapobiegajaca przypadkowości recydywy po zwolnieniu wychowanka z zakładu.
Działania te stanowia wiec odzwierciedlenie najistotniejszych założeń w omawianym systemie socjalizacji reedukacyjnej nieletnich, gdzie naczelna idea jest przywrocenie do normy takich ludzi , którzy będą umieli zyc radosnie, a równocześnie powaznie, odpowiedzialnie, szczeslwie, pożytecznie i trzeźwo.
Rolą pracy kulturalno-wychowawczej wśród osób niedostosowanych społecznie jest przekształcenie stosunku jednostki jak i całej grupy do wartości kulturowych, wytworów i dóbr kultury a także przejawów aktywności percepcyjnej, twórczej i przetwórczej. Przejawia się ona w toku różnorodnych zajęć kulturalnych, w toku których zachodzą sytuacje kulturalno- oświatowe i sytuacje wychowawcze. Funkcje wychowawcze w toku tych zajęć występują wtedy, kiedy pośrednio lub bezpośrednio dane zajęcia przyczyniają się do rozwoju jednostki lub prowadzą do zmiany wzorów jej zachowań. Jednym z warunków realizacji funkcji zajęć kulturalnych jest postawa zawodowego animatora. Jego zadaniem, obok działań organizacyjno-edukacyjnych jest stworzenie atmosfery sprzyjającej rozwojowi kulturalnemu jednostki, konstruktywnym zmianom w jej zachowaniu. Uwarunkowania rozwojowe jednostki zależą w dużej mierze od postawy , uczuć i prezentowanych wartości kulturowych przez animatora.
Zaznaczają się różne aspekty wychowawczego oddziaływania zajęć kulturalnych na osobę niedostosowaną społecznie. Należy do nich:
- Działanie „oczyszczające” przeżyć estetycznych. Oznacza to, iż po silnym wzruszeniu estetycznym jednostka inaczej odbiera rzeczywistość. Człowiek staje się wrażliwy na sprawy niedostrzegane w toku codziennego życia
- Pogłębienie kultury współżycia przez kształtowanie różnorodnych więzi społecznych w toku różnych form aktywności. Uczestnicy zajęć nawiązują kontakty między sobą i mogą też utożsamiać sę z bohaterami utworów literackich czy filmowych. Również każde dzieło sztuki daje podstawy do rozwijania nowych stosunków społecznych, bezinteresownych, opartych o zainteresowania wartościami kulturowymi.
- rozwój plastyczności umysłu i wrażliwości uczuciowej w związku z możliwością artystycznego odzwierciedlania rzeczywistości. Kontakty ze sztuką, która jest najczęściej przedmiotem zajęć kulturalnych wprowadzają w sferę spostrzeżeń jednostki nowe wartości, motywy, treści i formy, a to wszystko wzbogaca człowieka.
- kształtowanie postaw twórczych względem siebie i otaczającej rzeczywistości, szczególnie zaznacza się podczas zajęć w amatorskim ruchu artystycznym
Na zajęcia kulturalne składa się wiele sytuacji, które mają różny charakter. Ich treść wyznacza obecność określonych wartości kultury, które są głównym składnikiem oddziaływania wychowawczego. Drugim elementem są interakcje o charakterze bezpośrednim, w toku których ujawniają się postawy animatora. Wywierają one ogromny wpływ na postawy uczestników zajęć. Negatywna postawa animatora do osób niedostosowanych społecznie u których występuje brak harmonii między ich zachowaniem, a przyjętymi normami społecznymi wywołuje to, że są oni poza zasięgiem oddziaływań kulturalno-wychowawczych. Należy znaleźć metody działania, konsekwentnie wykorzystując możliwości oddziaływań wychowawczych, jakie dostarcza kultura. Jednak trzeba ją traktować jako styl życia, nieustanne rozwiązywanie problemów sensu i wartości istnienia, problemów odpowiedzialności za swój los. Podstawą tego jest stosunek człowieka do siebie samego, do innych ludzi, do tworzonych przez niego wartości.
Nawiązując kontakt z osobami niedostosowanymi społecznie animator nie może stosowań metod nakazowych, opartych o monolog wychowawczy. Będzie wtedy traktowany jako intruz usiłujący wkroczyć w ich życie, ich nawyki i słabości. Decydujące znaczenie dla pracy z osobami niedostosowanymi społecznie ma faza przygotowania. Obejmuje ona: ustalenie celów działania, zebranie materiału diagnostycznego, jego opis, ocenę, konkluzję oraz sformułowanie propozycji pomocy jednostce w rozwoju kulturalnym. Diagnoza w pracy kulturalno-wychowawczej odnoszona do nieprzystosowanych pozwoli rozpoznać zainteresowania, ewentualne potrzeby, strukturę jego grupy rówieśniczej, atmosferę środowiska oraz wszystkie składniki, które tworzą styl życia jednostki bądź grupy. Ważna jest wiedza o uwarunkowaniach środowiskowych, dominujących wzorach zachowania w czasie wolnym. Spotkania w gronie kolegów, którzy wędrują bez określonego celu po osiedlu czy dzielnicy, imprezy, alkohol, narkotyki, próby agresji w stosunku do innych, wymuszenia - to tylko niektóre z elementów stylu życia z którym spotyka się diagnozujący środowisko nieletnich.
Działania animatora obejmują pięć etapów:
-przełamanie bariery nieufności dzielącej go od osób niedostosowanych
- pozyskanie ich do współdziałania przy realizacji celów zajęć kulturalnych
- zrozumienie przez uczestników zajęć sensu aktywności kulturalnej
- działania twórcze realizujące cele zajęć
- wspólna ocena aktywności
Wymienione umiejętności stanowią podstawę wszelkiej wspólnej działalności twórczej, które ma za zadanie przekształcić postawy osób niedostosowanych. Potrzeba wiele czasu aby przełamać nieufność nieletnich oraz wiele cierpliwości i opanowania ze strony animatora.
Realizacja wychowania terapeutyczno-kreatywnego przez uczestnictwo w kulturze jest możliwa tylko wtedy gdy podejmujemy w środowisku lokalnym odpowiednie rodzaje zajęć kulturowych i stosujemy niekonwencjonalne metody pracy wychowawczej. Dominującą rolę w tych działaniach muszą stanowić metody, których istotą jest samodzielna, twórcza aktywność młodzieży. Dyskusje,projekty, poszukiwania,próby własnych sił w wykazaniu sprawności fizycznej, w twórczości artystycznej,zwłaszcza muzycznej to tylko wybrane działania w pracy z osobami niedostosowanymi społecznie.
ZAINTERESOWANIE :
Pojęcie zainteresowanie posiada wiele definicji. Na początek przytoczymy definicję Eduarda Claparede twierdzi on ,że termin zainteresowanie wyraża stosunek wzajemnych odpowiedniości miedzy przedmiotem i podmiotem. Sam przez się nigdy przedmiot nie jest interesujący. Zainteresowanie to potrzeba podmiotu który dąży do jej zaspokajania. Kolejna definicja zainteresowania wg Smirnowa określa zainteresowanie jako specyficzne nastawienie poznawcze człowieka na przedmioty i zjawiska rzeczywistości- rozumiejąc przez nastawienie gotowość do spostrzegania przedmiotów w zależności od stanu podmiotu. William James pojecie to charakteryzuje jako „rzeczy które zwracają nasza uwagę, są dla nas interesujące”
Pojęcie zainteresowania ujmowane jest w dwóch znaczących stanowiskach,
pierwsze- niektórzy autorzy definiują zainteresowanie jako właściwości tkwiące głównie w ludziach ( potrzeba , nastawienie, właściwości uwagi)
drugie stanowisko- inni autorzy zwracają szczególną uwagę na właściwość rzeczy które poruszają umyśl. Zainteresowanie w tym drugim ujęciu jest cecha przedmiotów, które są interesujące. Henri Pieron definiuje on zainteresowanie jako zgodność miedzy pewnymi przedmiotami i skłonnościami osoby zainteresowanej tymi przedmiotami, które dzięki temu przykuwają jej uwagę i nadają kierunek jej czynnością. Definicji tej autor starał się uchwycić istotę zainteresowań jako interakcje miedzy człowiekiem a otaczającym go światem.
W cytowanych definicjach na pierwsze miejsce wysuwa się ich aspekt poznawczy . Interakcja miedzy człowiekiem i światem otaczającym dotyczy poznawania rzeczywistości. Ten poznawczy charakter zainteresowań określany bywa jako „potrzeba umysłowa”, „nastawienie poznawcze”, „zatrzymywanie się uwagi”, „postawa uwagi”, „przyciągniecie uwagi”.
Czasami towarzyszy nastawieniu poznawczemu wywołana przez nie lub przez własność rzeczy działalność. Ujęte jest to w definicji Pierona - zgodność miedzy pewnymi przedmiotami i skłonnościami - określa istotę zainteresowań, miedzy innymi nadaje kierunek czynnością człowieka.
Inny tor definicyjny reprezentują autorzy którzy upatrują specyfikę interakcji miedzy człowiekiem a otaczającym go światem, charakterystyczna dla zainteresowań w stosunku emocjonalnym człowieka do świata. W.J. Arnold mówił iż „ zainteresowanie wywołują te bodźce które zapowiadają przyjemność lub przykrość”
D.E.Super wyróżnia zainteresowania wyrażane, okazywane, testowane oraz inwentaryzowane.
Zainteresowania wyrażane - określają według Supera to „o czym się mówi, co jest interesujące.” Wyrazem tych zainteresowań są wypowiedzi pisemne lub ustne.
Zainteresowania okazywane - Są to te „o których istnieniu można wnioskować na podstawie czynności danej osoby”. Wynika to z przeświadczenia iż szczególnie znamiennym wskaźnikiem przyszłej działalności człowieka jest jego działalność miniona, poprzednia. Równocześnie jednak ostrzega przed przypisywaniem nadmiernej roli temu wskaźnikowi. Bowiem to co człowiek robił np. w czasie wolnym od innych zajęć, może wynikać z innych przesłanek niż zainteresowanie. Odegrać tu może decydująca rolę wpływ rówieśników czy osób dorosłych, okazja, chęć przebywania w towarzystwie. Zdarza się jednak, że zajęcia wykonywane w czasie wolnym przez dłuższy okres stają się naprawdę wskaźnikiem zainteresowań człowieka. Może więc być rozmaicie. Zainteresowania okazywane utrzymują się trwale i są faktycznymi zainteresowanymi, albo odwrotnie - zainteresowanie okazywane są chwilowe i nic nieznaczące. Są one trudne do interpretacji.
Zainteresowania testowane - w tym przypadku zainteresowania objawiają się w testach uwagi i pamięci. U podstaw wyróżnienia tego rodzaju zainteresowań leży przekonanie, że zainteresowanie „przyciąga uwagę, ukierunkowuje rozwój zdolności i warunkuje zdobywanie wiadomości”.
Zainteresowania inwentaryzowane - stanowią taki rodzaj zainteresowań wyrażanych, o których informacje uzyskuje się w efekcie listy pytań o akceptacje lub odrzucenie przedmiotów tych pytań. Cechą charakterystyczną zainteresowań inwentaryzowanych jest możność dokonywania na nich obiektywnych obliczeń, co sprzyja stosowaniu testów statystycznych dodanych z inwentarza.
Ponadto pojęcie zainteresowania cechuje szeroka stosowalność. Nie ma już prawie współczesnego podręcznika, encyklopedii, czy słownika psychologicznego gdzie termin ten nie byłby uwzględniony. W mowie potocznej w mniej lub bardziej fachowo konstruowanych w charakterystykach ludzi - wymienia się zainteresowania jako ważną cechę różniącą poszczególne osoby, poszczególne grupy dzieci w różnorodnym wieku, bądź określone grupy zawodowe, środowiskowe, grupy różne pod względem płci.
Zainteresowania bywają uważane za właściwość psychiczną lub za pewnie stan psychiczny. Rozróżnienie to podkreśla w swej pracy Helena Słoniewska. O zainteresowaniach mówi się w sensie aktualnego przeżycia np. jako o skupieniu uwagi , czy fakcie aktualnego wystąpienia innych funkcji intelektualnych charakterystycznych dla zainteresowań, bądź w sensie potencjalnym np. nastawienia.
Ujęcie zainteresowania jako aktualnego stanu psychicznego mówi o nim tylko jako o fakcie, który może być sporadyczny. Ci autorzy którzy charakteryzują zainteresowanie jako gotowość, motyw, postawę, a więc ujmują je jako właściwość psychiczną, wskazują na występowanie pewnej charakterystycznej dla jednostki, mniej lub bardziej utrwalonej tendencji czy skłonności.
Mamy do czynienia z faktem pojawienia się pewnych podobnych reakcji w stosunku do danych przedmiotów bądź na skutek ich bezpośredniego oddziałania na jednostkę, bądź jako wynik realnego czy też subiektywnie odczuwanego jej braku.
Modelowa definicja zainteresowania wg S. Lacrebeau jest to względnie trwała, obserwowalna dążność do poznawania otaczającego świata, przybierająca postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu, przejawiająca się w selektywnym stosunku do otaczających zjawiska tzn.
W dostrzeganiu określonych cech przedmiotów i związków, zależności między nimi, a także wybranych problemów
W dążeniu do ich zbadania, poznania, rozwiązania
W przeżywaniu różnorodnych uczuć (pozytywnych i negatywnych) związanych z nabywaniem i posiadaniem wiedzy.
Definicja ta zawiera 3 człony o 3 różnych szczeblach ogólności:
Względnie trwała obserwowalna dążność do poznawania otaczającego świata
Ukierunkowana aktywność poznawcza o określonym nasileniu przejawiająca się w wybiórczym stosunku do otaczających zjawisk
Dostrzeganie określonych cech, zjawisk i problemów, dążenie do ich zbadania oraz przeżywania różnych uczuć związanych z nabywaniem i posiadaniem wiedzy.
Z definicji zainteresowań wynikają dwie szczególnie ważne ich cechy: kierunek i nasilenie. W mowie potocznej i literaturze naukowej na ogół zamiast o kierunku zainteresowań mówi się o ich treści. Problem nasilenia zainteresowań natomiast występuje przeważnie w postaci określenia stopnia lub natężenia ich występowania. Obie te cechy różnicują zainteresowania ludzi. Można tworzyć nieskończenie wiele określeń dla treści zainteresowań, tyle, ile jest wokół nas przedmiotów i zjawisk oraz zależności, jakie między nimi mogą zachodzić. Można też stopniować zainteresowania własne i cudzę ze względu na siłę z jaką są przejawiane.
Treść zainteresowań jest synonimem kierunku zainteresowań oraz oznacza tą grupę przedmiotów i zjawisk, a więc dziedzinę rzeczywistości, której dotyczy aktywność poznawcza jednostki. D.E. Super wspomina o 10 znanych mu systemach kategoryzacji treści zainteresowań, Występujące tam kategorie dzieli na zawodowe, rzeczowe, czynnikowe oraz na kategorie zainteresowań dziecka.
Zainteresowania zawodowe - opierają się na wyodrębnieniu określonych zawodów dla których zakłada się istnienie specyficznych, różnych od innych zainteresowań np. E.K.Strong umieścił w jednej grupie architekta, psychologa i lekarza, w innej zaś fizyka, inżyniera, chemika.
Jako przykłady podamy dwie klasyfikacje zainteresowań zawodowych:
Zawody o przewadze biologii, artystyczne, o przewadze nauk fizycznych, o przewadze techniki
Zawody biurowe, służby społeczne, zawody prawnicze i literackie.
Kategorie rzeczowe - odzwierciedlają nie tyle zainteresowania osób wykonujących dane zawody, co zainteresowania związane ściśle z określonymi czynnościami zawodowymi. Wśród kategorii rzeczowych można wyróżnić kilka grup zainteresowań - zainteresowania osobę(ludźmi) i zainteresowania bezosobowe (przedmiotami i pojęciami), zainteresowania konkretne (konkretami, przedmiotami, faktami), zainteresowania abstrakcyjne (pojęciami i uogólnieniami). Mogą występować jeszcze artystyczne, muzyczne, rachunkowe, naukowe ,literackie, biologiczne, stolarskie i gastronomiczne.
Kategorie czynnikowe - opierają się na analizie czynnikowej zainteresowań.
Zainteresowania dzieci - klasyfikacje które przedstawimy są ściśle powiązane z wiekiem dzieci w jakim prowadzono badania a zatem nie są ogólnymi klasyfikacjami.
Dzieci w wieku 6 lat - zabawy na świeżym powietrzu, zabawy zabawkami w mieszkaniu, książki i papier, udział w zajęciach dorosłych.
Dzieci w wieku 10 - 11 lat zainteresowania intelektualne, techniczne, sport i aktywność fizyczna, przyrodnicze, manualne.
Dzieci w wieku 13-15 - intelektualne, artystyczne, rysunkowe, biurowe i aktywność fizyczna.
Siła zainteresowań określana jest przez częstotliwość aktów poznawczych (zaciekawień) występujących w stosunku do przedmiotu zainteresowań w określonej jednostce czasu. Na ogół określa się 3 stopnie siły zainteresowań -słaby, przeciętny i silny.
Zainteresowania słabe - to takie w których w określonej jednostce czasu udanej osoby pojawia się w stosunku do innych jej zainteresowań oraz w stosunku do przeciętnej w jej grupie odniesienia proporcjonalnie mało zaciekawień związanych z określonym przedmiotem zainteresowań.
Zainteresowania silne - natomiast charakteryzuje poszczególna duża częstotliwość występowania zaciekawień w stosunku do tej samej dziedziny zjawisk zarówno przy porównaniu jej z innymi kierunkami zaciekawień danej jednostki jak i przy porównaniu z grupą odniesienia.
Trzecią charakterystyczną cechą zainteresowań obok ich kierunku (treści) i siły jest ich zakres. Możemy mówić o zainteresowaniach ogólnych i szczegółowych np. możemy się interesować ogólnie historią ale możemy też interesować się drugą wojną światową.