prawo jednostki do wolności gospodarczej (6 str), Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza

Uniwersytet Wrocławski

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Zaoczne Studia Administracji

Prawo jednostki do wolności gospodarczej

Praca studyjna z przedmiotu "Ochrona

sądowa jednostki", pod kierownictwem dra Macieja Czcińskiego

Wrocław 2003

Spis treści

1.Geneza wolności gospodarczej jako idei prawnej

Rys historyczny
Rozwój wolności gospodarczej w prawie polskim

Pojęcie wolności gospodarczej
Zasada wolności gospodarczej i jej prawne zabezpieczenie

1.Geneza wolności gospodarczej jako idei prawnej

1.1. Rys historyczny

Instytucja wolności gospodarczej jest charakterystyczna dla państwa liberalnego. Sądzono, że jest najważniejszą zasadą, która miała podlegać samoregulacji ("niewidzialna ręka rynku").

Jako idea wolności gospodarczej pojawiła się w Anglii pod koniec XVII w. w postaci programu gospodarczego prekursorów tzw. szkoły klasycznej ekonomii politycznej (np. William Petty'ego i Johna Locke'a), stanowiącego reakcję przeciwko merkantylistycznej regulacji życia gospodarczego. Uzasadnienie niechęci i sprzeciwów wobec merkantylizmu w pracach francuskich biurokratów jak np. Francoise Quesnay'a, bowiem wolność gospodarczą traktowano jako element porządku naturalnego (obok wolności osobistej i własności prywatnej). Dało to początek nurtowi ekonomicznemu, na którym opierał się XVII-wieczny liberalizm gospodarczy i do którego nawiązuje się współcześnie (neoliberalizm). Właśnie w ten sposób wolność gospodarcza stała się immanentną cechą gospodarki rynkowej. Nastąpiło to jednak dopiero w wyniku reakcji na silne reglamentowanie wolności gospodarczej.

Początkiem normatywnego ujęcia wolności gospodarczej jest edykt z 13 września 1774 r., który został wydany przez ówczesnego generalnego kontrolera finansów francuskich Turgota. Proklamował on wolność handlu i rękodzieła. Rewolucja francuska z 1789 r. wywarła poważny wpływ na rozwój idei wolności, mimo to w Deklaracji Praw Obywatela zasada wolności gospodarczej nie została wyrażona exspressis verbis. Nastąpiło, to dopiero w ustawie 2-17 marca 1791 r., tzw. Dekretem Alarda. W art. 7 stwierdzono, że każda osoba może swobodnie, wedle swego wyboru, prowadzić działalność handlową, rzemieślniczą lub wykonywać inny zawód pod warunkiem wykazania się świadectwem posiadania odpowiednich kwalifikacji. Następnie w ustawie z 14-17 czerwca 1791 r., zwanej ustawą Le Chapeliera, wprowadzono zakaz reaktywowania w jakiejkolwiek postaci przymusowych korporacji cechowych, zrzeszających przedstawicieli poszczególnych zawodów. Tak wyrażone zasady zostały następnie potwierdzone w Konstytucji z 1793 r. natomiast nie na kartach Konstytucji z 1814 r. i 1830 r. Dopiero Konstytucja republikańska z 1848 r. w swoim art. 13 gwarantowało obywatelom wolność handlu i przemysłu. W żadnej z poświęconych konstytucji francuskich (z 1946 r. i z 1958 r.) nie stawiano w tej kwestii w sposób tak bezpośredni.

Normatywne ujęcie wolności gospodarczej sięga XIX w. Zasada wolności była wyrażona po raz pierwszy w konstytucji Królestwa Wirtembergii z 1819 r. Następnym aktem była konstytucja frankfurcka z 1849 r., która jednak nie obowiązywała. Do 1918 r. wolność gospodarcza była przedmiotem regulacji prawnej prawodawstwa zwykłego, w tym ustawy z 1867 r. Natomiast od 1919 r. konstytucja weimarska podniosła wolność gospodarczą do rangi zasady konstytucyjnej. Rangę tę utrzymuje również obowiązująca ustawa zasadnicza RFN z 1949 r.

Nowoczesny sens wolności człowieka nadała amerykańska myśl społeczno-polityczna okresu wojny o niepodległość, jak i wspomniane deklaracje francuskie. Eksponowały rolę jednostki i obywatela oraz ich podstawowe znaczenie w procesach gospodarczych i społecznych. Zdumiewa fakt, że w Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych nie mówi się o prawie własności ani wolności ekonomicznej. We wstępie zapisano tam m.in.: "Uważamy to za prawdy oczywiste, że ludzie rodzą się równi, wyposażeni przez Stwórcę w niezbywalne prawa, że do tych praw należy życie, wolność i dążenie do szczęścia". Jak podkreśla Krystyna Pawłowicz, to ostatnie rozumiane było głównie jako nieskrępowana możność wzbogacenia się.

Kolejnym aktem o powszechnym znaczeniu w omawianym zakresie była Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948 r., która odbudowywała i przypominała pewne podstawowe ludzkie prawa, także ekonomiczne i wzywała do ich szanowania. Zgodnie z Deklaracją: "Każdy człowiek sam i wespół z innymi ma prawo do posiadania własności" (art. 17). I dalej: "Każdy człowiek [...] jest upoważniony [...] do korzystania z praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, nieodzownych dla jego godności i swobodnego rozwoju swojej osobowości" (art. 22). Ograniczenia praw i wolności człowieka mogą być ustalone i "[...] jedynie przez prawo i wyłącznie dla zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych oraz w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu w demokratycznym społeczeństwie" (art. 29).

W podobnym duchu utrzymane są postanowienia Międzynarodowych Paktów Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych uchwalone w 1966 r., 16 grudnia przez Zgromadzenie Narodowe ONZ.

W naszych czasach znaczny wpływ na pojmowanie wolności i roli jednostki w gospodarce wywarła społeczna nauka Kościoła, zbudowana na personalistycznej idei wolności człowieka odmiennej od koncepcji wolności indywidualistycznej liberalizmu. Encykliki papieskie, poczynając od Rerum novarum Leona XIII, a kończąc na Centesimus annus papieża Jana Pawła II, nie odrzucały ani idei wolnego rynku, ani tzw. wolności gospodarczej.

Rozwój wolności gospodarczej w prawie polskim

Zakończenie I wojny światowej i odzyskanie przez Polskę niepodległości 11 listopada 1918 r. dało Polsce asumpt do tworzenia nowego ustroju gospodarczego. W Polsce regulacja prawna wolności gospodarczej nastąpiła najpóźniej z krajów Europy Zachodniej. Zasada wolności gospodarczej została dopiero wyrażona w konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. Rozumiano ją jako wolność wyboru zajęcia i zarobkowania oraz przenoszenia swojej własności zastrzegając, a ograniczenie tych praw mogła wprowadzić tylko ustawa. Ponadto konstytucja marcowa gwarantowała ochronę własności, zastrzegając możliwość ograniczenia praw właścicielskich oraz konieczność utworzenia własności państwowej.

Następnie w 1927 r. w rozporządzeniu Prezydenta RP - Prawa przemysłowe przyjęto konstytucyjną zasadę wolności gospodarczej. W akcie tym ustanowiono warunki podejmowania działalności gospodarczej (przemysłu), określając różne formy jej reglamentacji. Były one zróżnicowane ze względu na to czy działalność była wykonywana ze stałą siedzibą, czy też w systemie domokrążnym lub na targach gminnych. Prawo przemysłowe w odniesieniu do tych pierwszych wyróżniało sferę tzw. przemysłu wolnego, w ramach którego podjęcie działalności wymagało jedynie zgłoszenia do władzy przemysłowej. Sferę przemysłu wolnego tworzyły zajęcia nie podjęte obowiązkiem uzyskania koncesji i nie zaliczane do rzemiosła. Działalność w systemie domokrążnym obejmowała sprzedaż towarów oraz ich skup w celu odsprzedaży, a także świadczenia drobnych usług o charakterze przemysłowym. Działalność ta wymagała uzyskania zezwolenia w postaci licencji wydanej przez władzę przemysłową. Istniały również ograniczenia o charakterze rzeczowym (np. zakaz sprzedaży niektórych towarów) i osobowym (np. zakaz wykonywania działalności gospodarczej przez cudzoziemców oraz osoby małoletnie i przez nałogowych alkoholików. Specyfiką tej działalności było to, że miała ona być wykonywana osobiście i samoistnie (nie jako zajęcie uboczne) oraz bez stałej siedziby przemysłowej.

Poza tym wprowadzono szczegółową listę rodzajów przemysłów objętych obowiązkiem uzyskania koncesji. Wprowadzono również ograniczenia policyjne. Ustanawiały one wymogi obowiązujące ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny, ochronę życia i zdrowia, normy techniczne itp. Ponadto zasadę wolności gospodarczej, zwłaszcza zaś w odniesieniu do samodzielności prowadzenia działalności, ograniczały przepisy prawa podatkowego i celnego, podejmowanie działalności gospodarczej przez państwo, występowanie monopoli i uprzywilejowana sytuacja kapitału międzynarodowego .

Lata 1928 - 1934, to okres w którym przepisy prawa przemysłowego były wielokrotnie nowelizowane i zawsze wiązało się to z ograniczeniem sfery wolności gospodarczej. Nowa konstytucja RP z dnia 23 kwietnia 1935 r. nie akcentowała już wolności gospodarczej w sposób bezpośredni. W art. 4 przyjęła natomiast, że państwo zapewnia społeczeństwu swobodny rozwój, a gdy tego dobro powszechne wymaga, to nadaje mu kierunek lub normuje jego warunki.

Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto w Polsce tworzenie nowego ładu politycznego i społeczno - gospodarczego, który opierał się na nacjonalizacji i tworzeniu uspołecznionego sektora gospodarczego. Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r. uregulowała nowy ustrój społeczno gospodarczy opierając się na uspołecznionych środkach produkcji, planowaniach gospodarczym i zarządzaniu gospodarką narodową przez państwo. Nie było w niej mowy o zasadzie wolności gospodarczej, również w rozdziale dotyczącym praw i obowiązków obywateli.

Następnie 8 czerwca 1972 r. ostatecznie uchylono przepisy prawa przemysłowego, na mocy ustawy z dnia o wykonywaniu i organizacji rzemiosła.

Dramatyczna sytuacja gospodarki narodowej, będąca efektem odwrócenia ról ekonomicznych jednostki państwa wymusiła zmiany i odwrót od "socjalistycznych metod gospodarowania". W 1981 r. rozpoczęła się realizacja programu reformy gospodarczej, uznający ponownie znaczenie prywatnej przedsiębiorczości i praw rynku. Kolejny krok zrobiono w zasadzie dopiero ustawą z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej. Ustawa postanawiała w art. 1, iż: "Podejmowanie i prowadzenia działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu na równych prawach". Ustawa ta stanowiła przełom, gdyż wyprzedzała w swej treści późniejszą, deklarującą tę wolność, zmianę konstytucji.

W 1989 r. zmieniono konstytucję z 1952 r., m.in. przez skreślenie całego rozdziału dotyczącego społeczno - gospodarczego ustroju PRL. W miejsce poprzedniej zasady suwerenności gospodarczej "państwa socjalistycznego" wprowadzono zasadę swobody gospodarczej (art. 6) i gwarancję własności (art. 7), które niejako legalizowały konstytucyjnie postanowienia ustawy z 1988 r. o działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 6 konstytucji Rzeczpospolita Polska gwarantowała swobodę działalności gospodarczej ze względu na formę własności; ograniczenie tej swobody mogło nastąpić jedynie w ustawie.

Pojęcie wolności gospodarczej

Wolność gospodarcza od dawna nie była obecna w polskiej kulturze prawnej. Z różnych względów nie była w pełni adaptowana do polskiego systemu prawnego. W okresie międzywojennym wolność gospodarczą utożsamiano z wolnością przemysłową, podlegającą licznym ograniczeniom .

W okresie powojennym zastępowana była zasadą reglamentacji działalności gospodarczej. Idea wolności gospodarczej powróciła na nowa w ustawie z dnia 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej. Odczytano ją jako swobodę w zakresie podejmowania działalności gospodarczej. Uznano, że zasada wolności gospodarczej polega na przyjęciu generalnej klauzuli, zgodnie z którą każda działalność gospodarcza i prowadzona przez różne podmioty jest dozwolona, o ile przepisy ustawowe nie wprowadzają wyjątków.

Według niektórych autorów pojęcie wolności gospodarczej jest rozumiane w ograniczonym zakresie. Zasada ta obejmuje swą treścią zarówno swobodę tworzenia przedsiębiorstwa i wyboru miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, jak również swobodę wyboru przedmiotu i zakresu prowadzonej działalności gospodarczej .

Czasami jednak ujmowanie wolności gospodarczej jest bardzo szerokie. K. Pawłowicz analizując prawo człowieka do swobodnej działalności gospodarczej, stwierdziła, że istota wolności gospodarczej może się odnosić wyłącznie do człowieka i oznaczać jego wolność w sferze ekonomicznej. Uważa ona, że wolność gospodarcza wywodzi się z podstawowych wolności człowieka i jego prawa do własności.

Autorka przyznaje, iż wolność gospodarcza nie jest pojęciem jednorodnym ponieważ w jej skład wchodzi wiązka różnych praw, jak: prawo do wolności osobistej, prawo własności, prawo do przedsiębiorczości, prawo do równości wobec prawa z innymi przedsiębiorstwami, prawo do wolnej konkurencji, wolność umów itd. Autorka dochodzi do wniosku, że pojęcie wolności gospodarczej dotyczy wolności od ingerencji państwa w obszarze działalności ekonomicznej człowieka (w tym prawa do swobodnego rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej w dowolny sposób i w dowolnych formach organizacyjno-prawnych) oraz wolności od ingerencji i utrudnień ze strony innych jednostek (np. konkurentów). Uważa także, że granica i zakres wolności gospodarczej wyznaczają różne czynniki i warunki funkcjonowania. Zwraca uwagę, aby państwo chroniło korzystanie z wolności gospodarczej i nie ograniczało ponad potrzebę jej zakresu, a przede wszystkim aby nie stawiało swych celów ponad celami człowieka.

W okresie gospodarki uspołecznionej instrumentalizacja planowości polegała m.in. na daleko idących ograniczeniach umów i samodzielności decyzyjnej jednostek gospodarki. W przeciwieństwie do tego fundamentalną zasadą gospodarki wolnorynkowej jest wolność gospodarcza, która w sferze prawnej znajduje wyraz w:

- swobodzie podejmowania i prowadzenia w ramach prawa działalności gospodarczej w bardzo szerokim jej ujęciu i na rozległych obszarach przy nielicznych ograniczeniach ze względu na ważny interes publiczny (np. bezpieczeństwo i porządek publiczny)

zmniejszeniu istniejących poprzednio ograniczeń w dostępie do różnych form organizacyjno-prawnych
rozszerzeniu istniejącego poprzednio szczupłego katalogu form organizacyjno- prawnych podmiotów gospodarczych (np. fundacje, jednoosobowe spółki z o.o., spółki komandytowe jako ułomne osoby prawne)
do istoty działalności gospodarczej należy to, że każdy podmiot gospodarczy działa na własny rachunek i własne ryzyko, są to właśnie okoliczności decydujące o jego pełnej podmiotowości, a logika systemu zmusza do wiązania z nimi samodzielności decyzyjnych

Interesujące wydaje się stwierdzenie, iż wolność gospodarcza stanowi tzw. publiczne prawo podmiotowe o charakterze negatywnym, któremu odpowiada ogólny obowiązek państwa nienaruszenia swobody działania beneficjentów tego prawa w sferze działalności gospodarczej. Autorka powyższej opinii uważa, że inni znawcy przedmiotu używają terminu wolność gospodarcza przypisując mu równocześnie znaczenie wolności w rozumieniu konstytucyjnym oraz zasady prawa lub gospodarki, bowiem sądzi że w odróżnieniu od uprawnień czy obowiązków nie wynika ona z prawa w znaczeniu przedmiotowym.

Niektóre poglądy doktryny nauki prawa administracyjnego gospodarczego są bardziej wyrafinowane. Zgodnie z nimi wolność gospodarcza ma różne aspekty m. in. ekonomiczny, polityczny, jurydyczny. W tym pierwszym znaczeniu wolność gospodarcza jest słusznie uważana za warunek funkcjonowania gospodarki rynkowej. Natomiast ograniczenia lub eliminacja wolności gospodarczej oznacza przejście do systemu reglamentacji działalności gospodarczej.

W aspekcie politycznym wolności gospodarczej brak ustroju demokratycznego nie wyklucza możliwości istnienia wolności ekonomicznej, chociaż jego brak niewątpliwie hamuje inicjatywę przedsiębiorczości.

Jurydyczne aspekty wolności gospodarczej wiążą się z jej unormowaniem w systemie danego państwa, bowiem wolność gospodarcza jest konstrukcją danego porządku prawnego. Dlatego wolność gospodarcza oznacza "domniemanie swobody podejmowania i prowadzenia działalności przez podmioty gospodarcze, o ile (i dopóki) co innego nie wynika z przepisów ustawowych".

Zasadą jest swoboda podmiotu gospodarczego, a wyjątkiem zakazy i ograniczenia. Te ostatnie muszą być wyraźnie ustanowione bez możliwości ich domniemywania. Jednak za domniemaniem przemawia działanie na rzecz swobody podmiotu gospodarczego

Zdaniem M. Zdyba, problem wolności gospodarczej można ujmować z perspektywy różnego rodzaju swobód związanych z działalnością gospodarczą. Najważniejsze z nich to:

swoboda podejmowania działalności gospodarczej (wyjątkami będą sytuacje gdzie na podjęcie działalności gospodarczej niezbędna jest koncesja lub zezwolenie)
swoboda prowadzenia działalności gospodarczej (podstawowe ograniczenia mają charakter policyjno-administracyjny)
swoboda wyboru formy organizacyjno-prawnej, w której działalność gospodarcza może być prowadzona (wyjątek stanowią te sytuacje gdzie ustawodawca wskazuje, w jakiej formie może być prowadzona taka działalność np. w odniesieniu do banków, działalności ubezpieczeniowej itd.)
swoboda konkurowania z innymi podmiotami gospodarczymi (ograniczeniem są przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jak również regulacje prawne dotyczące praktyk monopolistycznych)
swoboda w zakresie decydowania o sposobie prowadzenia działalności gospodarczej, czasie jej trwania, zmianach dotyczących rodzaju tej działalności
swoboda w zakresie zbywania własnych towarów i usług oraz kształtowania cen
swoboda w zakresie zatrudniania przy uwzględnieniu przede wszystkim przepisów kodeksu pracy itd.

Istota wolności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego, tzn. nie można

pojmować jej w sposób bezwzględny . Właściwe jej rozumienie odnajdujemy w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z 26.04.1995 r. Trybunał stwierdził, że swoboda działalności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego i, podobnie jak inne konstytucyjne prawa i wolności jednostki, może być poddawana przez ustawodawcę pewnym ograniczeniom, ze względu na ich charakter, a zwłaszcza bliski związek zarówno z interesami innych osób, jak i interesem publicznym, może podlegać różnym ograniczeniom w stopniu większym niż prawa i wolności o charakterze osobistym bądź politycznym.

3. Zasada wolności gospodarczej i jej prawne zabezpieczenie

Wolność gospodarcza to bez wątpienia jedna z podstawowych cech gospodarki rynkowej. Idea takiej wolności w polskim systemie prawnym zawarta jest w art. 20 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., który stanowi że podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Ustawowe uregulowanie wolności gospodarczej i jej granic zawiera ustawa z dnia 19.11.1999 r. - Prawo działalności gospodarczej. Stanowi ona, że podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa (art. 5). W wyniku przywrócenia w prawie polskim przepisów kreujących wolność gospodarczą nastąpiło odrzucenie zasady, że działalność gospodarcza wymaga zezwolenia-co należało do istoty gospodarki centralnie sterowanej-i zastąpienie jej zasadą, że każdy ma prawo podjęcia i prowadzenia takiej działalności, chyba że ustawa wymaga w danym przypadku zezwolenia. Z prawa podejmowania prowadzenia działalności gospodarczej korzystają też na równych prawach obywatele państw obcych, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie się w Polsce.

Zasadniczo zasada wolności gospodarczej oznacza swobodę podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej w dowolnych formach prawnych oraz na zasadzie samodzielności, chociaż bez naruszenia interesów publicznych.

Według art. 21 i 22 Konstytucji działalność gospodarcza może być ograniczona jedynie ustawowo i jest to dopuszczalne tylko ze względu na ważny interes publiczny. Dobitnym przykładem realizującym postanowienia tych przepisów jest ustawa z o ochronie osób i mienia z dnia 22 sierpnia 1997 r.W art.15 stanowi , że podjęcie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia wymaga uzyskania koncesji, określającej zakres i formę prowadzenia tych usług. Tego typu charakter usług ma na celu ochronę życia , zdrowia , bezpieczeństwa i porządku publicznego , dlatego wydaje się , że słusznie prawodawca ograniczył swobodę przedsiębiorcy wymagając prze zeń uzyskanie i spełnienie warunków określonych w koncesji. W przeciwnym wypadku naraził by na szwank wspomniane wartości, a tym samym nie dopełnił by postanowień art. 22. Konstytucji, co jak sądzę wymagało by kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Istotną rolę w urzeczywistnianiu zasady wolności gospodarczej spełnia trybunał w swoim orzecznictwie przedkonstytucyjnym zaznaczał bowiem, że Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności. Na podstawie analizy orzecznictwa trybunału można powiedzieć, że rozumie on omawianą zasadę, jako:

zasadę obowiązującą całe ustawodawstwo,
wprowadzającą gwarancję swobody działalności gospodarczej, bez względu na formę tej działalności,
nie mają charakteru absolutnego (ius infinitum)
jej ograniczenie może nastąpić w formie ustawy
ograniczenie swobody działalności swobody gospodarczej o charakterze przedmiotowym i podmiotowym powinny mieć merytoryczne uzasadnienie,
punkt odniesienia dla ograniczeń swobody działalności gospodarczej stanowią konstytucyjne warunki ograniczenia praw i wolności jednostki, a zwłaszcza zasada, że ograniczenia tych praw i wolności mogą być wprowadzone tylko "w zakresie niezbędnym",
powyższa zasada jest wyrazem ogólnej idei praw i wolności, jako sfery swobodnego działania jednostki, w którym państwo może ingerować tylko w razie konieczności i w koniecznym wymiarze

Konstytucja nie różnicuje działalności gospodarczej ze względu na podmiot, który ją prowadzi. Tym samym obowiązkiem państwa jest równe traktowanie wszystkich podmiotów, które działalność gospodarczą rozpoczynają. Zakazane jest ich różnicowanie ze względu na przynależność do określonej kategorii.

Natomiast ograniczenie swobody działalności gospodarczej związane jest z interwencjonizmem państwowym, który ma na celu przeciwdziałaniu powstawaniu monopoli, będących zaprzeczeniem gospodarki wolnorynkowej. Istnienie monopoli gospodarczych mogło by doprowadzić do zaprzeczenia istnienia legalnych władz państwowych, nie wspominając o realizacji w Konstytucji praw i wolności obywatelskich . Wyrazem tak pojętej reglamentacji działalności gospodarczej są przepisy antymonopolowe. Uważa się, że powszechnie uznawanym elementem wolności gospodarczej jest swoboda konkurowani z innymi przedsiębiorcami, dlatego tez ważne jest, aby przy tego typu regulacjach nie naruszyć tego elementu.

Ograniczenia wolności gospodarczej należy traktować jako wyjątek od zasady wolności gospodarczej. Stąd też tego rodzaju wyjątki powinny być wyraźnie wyartykułowane w ustawach. Określone w art. 22 Konstytucji wspomniane wyżej warunki ograniczenia wolności gospodarczej wypływają z zasady proporcjonalności. Zgodnie z poglądami doktryny zasada ta ma określać sposób, w jaki organy władzy publicznej mogą czynić użytek z przysługujących im kompetencji oraz pomagać w doprowadzeniu do realizacji celu publicznego (dobra wspólnego) przy jak najmniejszym ograniczeniu interesu jednostki.

Zasad proporcjonalności stanowi nieodłączny element państwa prawnego obecnego w orzecznictwie konstytucyjnym wszystkich państw, a przede wszystkim jest obecna w postanowieniach Konwencji Europejskiej i w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka . Głosi ona, że ograniczenia praw i wolności mają być proporcjonalne do realizowanego celu publicznego.

W sprawie zasady proporcjonalności wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny , w wyroku z 08.04.1998 r. Potwierdził w nim dotychczas wyrażany pogląd o braku absolutnego charakteru zasady swobody działalności gospodarczej.

Konstytucja RP w art. 31, określiła granice wolności w ogóle , a więc także zasady swobody gospodarczej. Z treści tego przepisu wynika, że ograniczenie z w zakresie korzystania z wolności gospodarczej, może nastąpić w ustawie i tylko wtedy , gdy są konieczne w demokratycznym państwie prawa dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska , zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Poza tym wskazuje , iż nie mogą naruszać istoty praw. Do wymogu " konieczności " wprowadzonych ograniczeń określonych w art. 31 ust. 3, odniósł się trybunał . Stwierdził on , iż "wymóg konieczności jest spełniony , jeżeli ustanowione ograniczenia są zgodne z zasadą proporcjonalności . Oznacza to, że :

1.środki zastosowane przez prawodawcę muszą być w stanie doprowadzić do zamierzonych celów ;

2.muszą być one niezbędne do ochrony interesu z którym są powiązane;

3.ich efekty muszą pozostawać w proporcji do ciężarów nakładanych na obywatela" .

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku , że zasada wolności gospodarczej sprowadza się do generalnej klauzuli, iż każda działalność gospodarcza jest dozwolona , o ile przepisy ustawy oraz aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie nie stanowią inaczej. Zdaniem S. Biernata zasada wolności gospodarczej , stanowi nakaz , adresowany do organów stanowiących i stosujących prawo , dążenia do zapewnienia możliwie jak największej swobody przedsiębiorców co do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej . Niekiedy w piśmiennictwie prawniczym podkreśla się , iż urzeczywistnienie zasady wolności gospodarczej , uzależnione jest od nie tylko normatywnych , ale faktycznych możliwości realizacji zasady . Te pierwsze jak była o tym mowa, zawarte są w przepisach ustawowych i odnoszą się szeroko rozumianej działalności gospodarczej , natomiast ograniczenia faktyczne wolności gospodarczej zdeterminowane są uwarunkowaniami poza normatywnymi np. sytuacją ekonomiczną jednostki lub też istnieniem monopolu faktycznego na danym terytorium .

Wykaz bibliografii i orzecznictwa

M.A. Waligórski, Nowe prawo działalności gospodarczej, Poznań 2001,

C. Kosikowski. Polskie publiczne prawo gospodarcze. Warszawa 2002

C.Kosikowski, Wolność gospodarcza w prawi polskim, Warszawa 1995,

C. Banasiński, H. Gronkiewicz-Waltz, K. Pawłowicz, D. Szafrański, M. Wierbowski, M. Wyrzykowski, pod red. nauk.: M. Wierzbowski i M. Wierzykowski. Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne. Warszawa 2003,

R. Bierzanek, J. Symonides. Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa 2000,

O pojęciu wolności gospodarczej w różnych systemach ekonomiczno-politycznych, zob. szerzej: M. Zdyb. Prawo działalności gospodarczej. Komentarz do ustawy z dnia 19 listopada 1999, Kraków 2000

J. Grabowski. Prawne granice wolności gospodarczej, w: Rozprawy z prawa cywilnego i ochrony środowiska, "Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego"1992, nr 1298

C. Kosikowski. Formy prawno finansowe przedsiębiorstw państwowych w Polsce międzywojennej, ZN UŁ, seria I, 1968, z. 57. W. Mateńko. Zagadnienie monopoli skarbowych w Polsce. Warszawa 1993 Z. Landau, J. Tomaszewski. Kapitały obce w Polsce 1918-1939. Materiały i dokumenty, Warszawa 1964. T. Bigo. Ewolucja prawa przemysłowego," Państwo i Praw", 1949, nr 6-7,

B. Walawski. Pozwolenia i koncesje administracyjne w prawie polskim. Wilno 1939.

K. Jasińska. Uprawnienia przemysłowe jednostek gospodarki uspołecznionej w systemie gospodarki planowej PRL, Poznań 1970,

M. Waligórski. Reglamentacja prywatnej działalności gospodarczej. Warszawa 1987,

R. Taradejna, J. Maj, Ustawa o działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 1990,

K. Pawłowicz, Prawo człowieka do swobodnej działalności gospodarczej, W: Prawa człowieka w społeczeństwie obywatelskim, pod red. A. Rzeplińskiego, Warszawa 1994,

Cz. Żuławska, Zasady prawa gospodarczego prywatnego, Warszawa 1995 ,

Patrz A. Walaszek-Pyzioł, Swoboda działalności gospodarczej, Kraków 1994,

S. Biernat, Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej-wolność gospodarcza de lege lata i de lege ferenda, PPH 1994, nr.9

M. Zdyb, Prawo działalności gospodarczej, Kraków 2000,

R. W. Kaszubski, K. Radzikowski, Wolność gospodarcza i warunki dopuszczalności jej ograniczeń, "Glosa" 2000, nr. 3,

J. Kufel, W. Siuda, Praw gospodarcze, Poznań 2001,

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne , Wrocław 2002,

J. Oniszczuk, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Zakamycze 2000,

S. Piątek, glosa do wyroku NSA z 27.02.1991 r., S.A./Ka 51/91, OSP 1992, Nr 7-8, poz. 157.

K. Sobczak, Gospodarka w ujęciu konstytucyjnym, PUG 1997, Nr 12,

K. Kiczka, Jednostka wobec działalności gospodarczej, AcUWr 1999, Nr 2154,

M.A. Waligórski. Nowe prawo działalności gospodarczej. Poznań 2001, s. 39.

C. Kosikowski. Polskie publiczne prawo gospodarcze. Warszawa 2002, s. 169.

³ C.Kosikowski, Wolność gospodarcza w prawi polskim, Warszawa 1995, s. 34-35 .

Tamże, 35.

Tamże.

Por. R. Bierzanek, J. Symonides. Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa 2000, s. 272 i nast.

Dz. U. R.P. Nr 44, poz. 267.

Tamże, art. 101.

Tamże, art. 99.

Dz. U. R.P. Nr 53, poz. 468 z póź. zm.

C. Kosikowski. Wolność gospodarcza, op. cit., s. 35.

J. Grabowski. Prawne granice wolności gospodarczej, w: Rozprawy z prawa cywilnego i ochrony środowiska, "Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego"1992, nr 1298, s. 64.

C. Kosikowski. Wolność gospodarcza, op. cit., s. 37.

C. Kosikowski. Formy prawno finansowe przedsiębiorstw państwowych w Polsce międzywojennej, ZN UŁ, seria I, 1968, z. 57.

Por. W. Mateńko. Zagadnienie monopoli skarbowych w Polsce. Warszawa 1993

Por. Z. Landau, J. Tomaszewski. Kapitały obce w Polsce 1918-1939. Materiały i dokumenty, Warszawa 1964.

Por. T. Bigo. Ewolucja prawa przemysłowego," Państwo i Praw", 1949, nr 6-7.

Dz. U. R.P. Nr 30, poz. 227.

Zob. szerzej C. Kosikowski. Wolność gospodarcza, op. cit., s. 37.

Dz. U. Nr 33, poz. 232.

Zob. C. Kosikowski .Wolność gospodarcza, op. cit., s.38.

Dz. U. Nr 431, poz. 324.

C. Banasiński, H. Gronkiewicz-Waltz, K. Pawłowicz, D. Szafrański, M. Wierzbowski, M. Wyrzykowski, op. cit., s. 63.

Por. B. Walawski. Pozwolenia i koncesje administracyjne w prawie polskim. Wilno 1939.

Por. K. Jasińska. Uprawnienia przemysłowe jednostek gospodarki uspołecznionej w systemie gospodarki planowej PRL, Poznań 1970; M. Waligórski. Reglamentacja prywatnej działalności gospodarczej. Warszawa 1987.

Dz.U 41, poz. 324 z późn. zm.

Por. R. Taradejna, J. Maj, Ustawa o działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 1990, s. 10.

C. Kosikowski, Wolność gospodarcza w prawie polskim, op. cit., s. 26-27.

J. Grabowski, op. cit. s. 66.

K. Pawłowicz, Prawo człowieka do swobodnej działalności gospodarczej, W: Prawa człowieka w społeczeństwie obywatelskim, pod red. A. Rzeplińskiego, Warszawa 1994, s. 69 i nast.

Tamże.

Cz. Żuławska, Zasady prawa gospodarczego prywatnego, Warszawa 1995 , s. 39-40.

Patrz A. Walaszek-Pyzioł, Swoboda działalności gospodarczej, Kraków 1994, s. 57 i nast.

C. Kosikowski, Wolność gospodarcza..., op. cit. s. 28.

Tamże, s. 29.

Por. Tamże.

S. Biernat, Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej-wolność gospodarcza de lege lata i de lege ferenda, PPH 1994, nr.9,s. 10

C. Kosikowski, Wolność gospodarcza..., op. cit. s. 30, por. SN z dnia 10.01.1990 r. III CZP 97/89, OSN 1990, z. 6, poz. 74.

M. Zdyb, Prawo działalności gospodarczej, Kraków 2000, s. 90-91; Por. R. W. Kaszubski, K. Radzikowski, Wolność gospodarcza i warunki dopuszczalności jej ograniczeń, "Glosa" 2000, nr. 3,s. 1-3.

C. Kosikowski, Wolność gospodarcza..., op. cit. s. 19 i nast.

Orzeczenie K11/94,OTK 1995, nr. 1, poz. 12.

Dz. Ust. nr. 101, poz. 1178.

J. Kufel, W. Siuda, Praw gospodarcze, s. 38 i nast.

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne , Wrocław 2002, s. 238.

Por. Orzeczenie z 8.04.1998 r., K. 10/97.

Dz.U. Nr 114, poz. 740 ze zm.

J. Oniszczuk, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Zakamycze 2000, s. 221 i nast.

Tamże s.222, por. także orz. z 6.03.1999 r., K. 5/89, z 9.04.1991 r., U. 9/90, z 20.08.1992 r., K. 4/92, z 4.04.1995 r., K. 10/94, z 26.04.1995 r., K. 11/94.

B. Banaszak, op. cit., s. 239.

Tamże.

Ustawa z dnia 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, (Dz.U. Nr 122, poz.. 1319).

Por. S. Piątek, glosa do wyroku NSA z 27.02.1991 r., S.A./Ka 51/91, OSP 1992, Nr 7-8, poz. 157.

K. Sobczak, Gospodarka w ujęciu konstytucyjnym, PUG 1997, Nr 12, s. 2.

M. A. Waligórski, Nowe prawo..., op. cit., s. 53.

Tamże, s. 54.

Z uzasadnienie wyroku TK z 12.01.2000 r., P 11/99, OTK 2000, Nr 1, poz. 3.

M. A. Waligórski, ibidem ,s. 54.

K 10/97, OTK 1998, Nr3, poz. 29.

K 28/97, OTK 1998, Nr 4. poz.50.

S. Biernat, op. cit. s. 11.

Por. K. Kiczka, Jednostka wobec działalności gospodarczej, AcUWr 1999, Nr 2154.