GRUPA SKAMANDER

1. Program

• wyjątkowa powściągliwość programotwórcza

• program programowo antyprogramowy

• pierwszy nr czasopisma „Skamander” - antyprogram poetycki

• „poeta dnia dzisiejszego”

• postulaty:

• swoistego realizmu

• zainteresowania współczesnością („praesesizm”)

• dbałości o wysoki poziom artystyczny

• stroniono od jednoznacznego określenia się ideowo-artystycznie

2. Działalność

1926 - ostatnie wystąpienie grupy

2.1. Czasopisma

• „zalążkowe” „Pro Arte et Studio”

• „Pro Arte” (1916-1919)

• sztandarowy „Skamander“ (1920-1928, 1936-1939)

• „Wiadomości Literackie“ (1924-1939)

2.2. Występy w kawiarniach

• forma kontaktu z czytelnikiem przejęta z Rosji i krajów Zachodu

• kawiarnia „Pod Pikadorem” na Nowym Świecie

• 29 listopada 1918 - wieczór inauguracyjny

2.3. Kabarety

• m.in. Qui Pro Quo

3. Członkowie grupy

• Julian Tuwim

• Kazimierz Wierzyński

• Jarosław Iwaszkiewicz

• Antoni Słonimski

• Jan Lechoń

4. Satelici grupy

• Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

• Leopold Staff

• Władysław Broniewski

• Stanisław Baliński

• Jerzy Liebert

• Kazimiera Iłłakowiczówna

• Feliks Przysiecki

• Zygmunt Karski

5. Nazwa grupy

• z fragmentu sztuki Akropolis Stanisława Wyspiańskiego

6. Poetyka

• silna ekspansywność

• poezja dnia codziennego

• skamandrycki sentymentalizm

• optymizm

• radość życia

• witalizm

• zainteresowanie ruchem, dynamiką,

• odrzucenie racjonalistycznych tematów

• fascynacja życiem w jego biologicznych aspektach

• raczej nurt tradycyjny w poezji, ale wzbogacony o konkret, sensualizm, powszedniość

• silny nacisk na tonizm

• asonanse, rymy niedokładne

• łamanie tabu

• bohater wierszy - zwykły, prosty, „szary” człowiek

• estetyczno-emocjonalne oddziaływanie na czytelnika

• skamandrycka pointa

• artystostwo

• dytyrambizm - patos, atmosfera entuzjazmu i frenezji, dłuższe formy, zazwyczaj wiersz rozluźniony lub wolny

• tradycyjna wersyfikacja

7.1. Julian Tuwim

7.1.1. Fakty biograficzne

• poeta i tłumacz, ur. 13 września 1894 w Łodzi, zm. 27 grudnia 1953 w Zakopanem, pochodził z urzędniczej rodziny żydowskiej

• debiut literacki - 1913, Prośba (w „Kurierze Warszawskim”), pod kryptonimem St. M.

• 1918 - wyd. pierwszego zbioru poezji Czyhanie na Boga

• współpracował z czasopismami:

• „Pro Arte et Studio”

• „Wiadomości Literackie“ (od 1924)

• „Cyrulik Warszawski” (1926-1933)

• „Szpilki” (1936-1939)

• działalność satyryczno-kabaretowa:

• autor i kierownik literacki warszawskich kabaretów, m.in.:

• Qui Pro Quo (1919-1932)

• Banda (1932-1934)

• Cyrulik Warszawski (1935-1939)

• współtwórca noworocznych szopek artystycznych

• po 1936 roku przestał pisać utwory polityczne i społeczne, zaczął tworzyć
  dla dzieci

• 1947-1951 - kierownik artystyczny Teatru Nowego w Warszawie

• 1949 - doktorat h.c. Uniwersytetu Łódzkiego

• 1951 - Nagroda Państwowa I stopnia

7.1.1.2. Okresy twórczości

• 1918-1926 - okres młodzieńczy

• 1926-1936, 1936-1939 - okres poszukiwania „słowa poetyckiego”

• 1940-1953 - okres wojenny i powojenny

7.1.2. Cechy twórczości

• biologiczny dynamizm

• wczesna twórczość poetycka - entuzjazm, optymizm, radość życia, witalizm

• „tryumf dla jednych, zgorszenie dla drugich” (A. Brückner)

• dytyrambiczna dionizyjność

• frenetyczna pochwała życia

• sakralizacja Nowej Poezji

• czasem prowokacje

• później - zwrot ku czystej poezji, wygasa poetyka dytyrambizmu

• kondensacja, kompresja energetyzmu

• wzrost dystansu wobec wyrażeń emocjonalnych

• poszerzenie skali jakości estetycznych, m.in. o groteskowość

• ekspresjonizowanie

• pacyfizm

• rewelacyjna poezja dla dzieci

• twórczość translatorska

• epitafia i epicedia

7.1.2.1. Wątki tematyczne

• Bóg rozumiany panteistycznie - jako siła, która przenika, dynamizuje, prowadzi ku ekstazie wszystko, co jest życiem

• model człowieka szczęśliwego

• egzotyka aktywna - wychodziła naprzeciw witalizmowi i antyintelektualizmowi

7.1.2.2. Poetyka

• język kolokwialny

• sytuacja rozmowy

• prozaizacja poezji

• elementy XIX-wiecznej stylizacji gawędowo-balladowej

• relikty młodopolskiej nastrojowości

• demonizm

• antyteza: sacrum - „antysacrum”

7.1.3. Tomy

7.1.3.1. Najważniejsze

• wczesna twórczość poetycka - entuzjazm, optymizm, radość życia, witalizm

• 1918 Czyhanie na Boga

• 1920 Sokrates tańczący

• 1921 Siódma jesień

• 1923 Wierszy tom czwarty

• 1926 - zmiana w twórczości utwory zaangażowane społecznie i politycznie, antywojenne

• 1926 Słowa we krwi

• 1929 Rzecz czarnoleska

• „metafizyka słowa”

• 1933 Biblia cygańska

• 1936 Treść gorejąca

7.1.3.2. Inne tomy

• 1923 wypisy Czarty i czary polskie

• 1923 Wypisy czarnoksięskie

• 1934 wybór satyr i krótkich tekstów prozy Jarmark rymów

• 1935 Polski słownik pijacki

• 1935 Antologia bachiczna

• 1937 antologia Cztery wieki fraszki polskiej

• poemat Kwiaty polskie

• 1949 antologia Polska nowela fantastyczna

• 1950 Pegaz dęba, czyli Panopticum poetyckie

• 1958-1963 Cicer cum caule, czyli groch z kapustą

7.1.4. Utwory

• programowa Poezja z tomu Czyhanie na Boga

• podmiot liryczny - jako natchniony prorok poetyki nowej wiary,
  ale subiektywnie przedstawia się jako „barbarzyńca”, człowiek pierwotny, a przede wszystkim jako jeden z wielu, ktoś z tłumu

• Słopiewnie

• cykl wierszy pisanych jak gdyby jakimś prapolskim lub

• Siódma jesień

• poetycki listownik miłosny

• Jarmark rymów

• twórczość satyryczna

• satyra wymierzona przeciw endecji i jej antysemityzmowi

• satyra obyczajowa - psychologiczna, komiczna - na snobów, dowcipnisiów, nieproszonych gości

• niekiedy - styl połajankowy

• niektóre utwory zaliczane do nurtu poezji społecznej - Do prostego człowieka - pacyfistyczny, w duchu socjalizmu

• Biblia cygańska, Treść gorejąca

• nawiązania do Apokalipsy

• niepokój metafizyczny

• mizantropia

• kompleks drobnomieszczański

• przerażenie i obrzydzenie bezsensem życia

• akcenty grozy metafizycznej

• idiosynkrazja wobec biurokratów i ideologów

• oczyszczanie słowa przez powrót do jego praźródeł

• popis etymologicznej erudycji

• inwencja słowotwórcza

• schematy w metaforze, paraleli

• elementy patriotyczne

• bezpośrednie repliki (ton kontrpamfletowy)

• językowa maestria poetycka

• Bal w operze (powstał w 1936, w całości wydany po wojnie)

• katastrofizm

• miejscami wulgarność

• pamflet na sanację i na kapitalizm

7.2. Antoni Słonimski

7.2.1. Fakty biograficzne

• poeta, dramatopisarz, publicysta, satyryk

• ur. 15 listopada 1895 w Warszawie, zm. 4 lipca 1976 tamże

• syn lekarza

• pochodził ze spolszczonej rodziny żydowskiej

• absolwent ASP malarz, grafik

• debiut literacki - 1913 Wiersz o poecie w warszawskim „Złotym Rogu”

• 1917-1919 - współpraca z miesięcznikiem „Pro Arte et Studio”

• 1918 - inicjator i współzałożyciel kabaretu Pod Picadorem

• 1920 - współtwórca grupy literackiej Skamander

• od 1924 - stały współpracownik „Wiadomości Literackich”

• 1939 - wyjazd do Francji, potem do Anglii

• 1942-1946 - red. miesięcznika „Nowa Polska”

• 1946-1948 - kierownik Sekcji Literatury UNESCO

• 1951 - powrót do Warszawy

• 1964 - inicjator „Listu 34”

• zm. w wyniku obrażeń doznanych w wypadku samochodowym

7.2.2. Twórczość

7.2.2.1. Tomy

7.2.2.1.1. Poezja

• dwa pierwsze tomy poetyckie - zbiory sonetów - Sonety (1918; tematyka naczelna to artysta i twórczość) i Harmonia (1919, styl zbliżony do retoryki)

• ku poezji osobistego wzruszenia

• wytworność, subtelność

• antytezy

• 1919 Czarna wiosna (1919) - skonfiskowany, przedrukowany częściowo
  w tomie Parada (1920)

• najlepsze wiersze poety

• żołnierze = mordercy (sankcjonowani)

• pierwszy impuls ku ekspresjonistycznej i klasycyzującej poetyce:

• wiersz wolny

• podniosła retoryka

• chaotyczność wyobraźni

• wielosłowie

• paradoksy

• 1920 Parada

• 1923 Godzina poezji

• 1924 Droga na Wschód

• 1926 Z dalekiej podróży

• duch stylizacji

• poważna patetyka, poetyka ody itp.

• żartobliwo-sentymentalna stylizacja na bezpretensjonalny wierszyk

• prozaizacja, kolokwializacja

• 1928 Oko w oko - osobno wydany poemat (oko w oko - w domyśle
  ze śmiercią)

• 1935 Okno bez krat

• poezja polityczna

• „dokument epoki”

• gorzki patos

• dobry tomik

• zapowiedź wojny

7.2.2.1.2. Proza

• 1924 Torpeda czasu

• problematyka etyczno-społeczna

• o kataklizmach wojennych

• zaskakujące pointa

• dystans

• dozowanie humoru i tonacji serio

• 1937 Dwa końce świata

• trochę fantastyki naukowej, która była pretekstem do fantastyki historiozoficznej

• satyra i dowcip katastrofizm zaprawiony humorem

7.2.2.1.3. Dramaty

• 1927 Wieża Babel (wyst. 1927, pierwodruk 1927)

• ekspresjonizm

• wielka alegoria

• operowanie tłumami

• 1928 Murzyn warszawski (wyst. 1928, pierwodruk 1935)

• komedia satyryczna

7.2.2.2. Wątki

• artysta

• twórczość

• pacyfizm

• kosmopolityzm

• antymilitaryzm

• podróż (tomy Parada, Godzina poezji, Droga na Wschód, Z dalekiej podróży)

7.2.2.3. Cechy twórczości

• parnasizm podszyty romantyzmem

• ironiczny sentymentalizm

• wirtuozeria stylizacyjna

• szlachecka donkiszoteria

7.2.2.4. Inne utwory

• zagadkowe wiersze oniryczne (Weronika)

• epicedia

7.3. Jan Lechoń

7.3.1. Fakty biograficzne

• właśc. Leszek Serafinowicz

• poeta, publicysta, krytyk literacki i teatralny

• prawdopodobnie biseksualista

• ur. 13 czerwca 1899 w Warszawie, zm. śmiercią samobójczą, skacząc z okna hotelu Hudson w Nowym Jorku 8 czerwca 1956

• zadebiutował jako uczeń gimnazjum w 1913 tomikiem wierszy Na złotym polu

• współredaktor pisma młodzieży akademickiej „Pro Arte et Studio”

• 1916 - wystawił w teatrze w Łazienkach jednoaktówkę W pałacu Stanisława Augusta

• 1918 - należał do grona współpracowników kabaretu literackiego
  Pod Picadorem

• autorecytacje

• 1920 - w grupie lit. „Skamander”

• współpracował z czasopismami „Skamander” (od 1920), „Wiadomości Literackie” (od 1924), „Cyrulik Warszawski (1917-19)

• od 1930 w Paryżu pełnił funkcję attache kulturalnego ambasady polskiej

• podróż do USA przez Portugalię i Brazylię; osiadł w Nowym Jorku

• 1943-46 red. z K. Wierzyńskim i J. Wittlinem „Tygodnik Polski”

• jeden z założycieli Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku

• VIII 1949 - VI 1956 - prowadził systematycznie dziennik

7.3.2. Twórczość

• 1913 Na złotym polu

• 1920 Rzeczpospolita Babińska. Śpiewy historyczne

• tomik wierszowanych satyr politycznych

• połączone dwa zbiorki - pod wspólnym podwójnie aluzyjno-ironicznym tytułem

• większość utworów - nieczytelna

• 1920 Karmazynowy poemat

• 7 wierszy

• „romantyzowanie”

• nawiązania do wzorów literatury narodowej

• stylizacje na Mickiewicz i Słowackiego

• gł. tematy - Polska, lęk o nią i jej niepodległość

• futurystyczne bluźnierstwa przeciw tradycji

• poetyka paradoksu

• dominuje liryka pośrednia, sytuacyjna

• postacie z mitologii hist., lit., ikonograf.-boh.

• pojedynki narodowej symboliki

• dwa ostatnie utwory - świat realny, historyczny, ukazany
  z fikcjotwórczej perspektywy poetyckiej

• pierwsze dni po odzyskaniu Niepodległości

• opozycja: bezwład, marazm ↔ czyn, którego wcieleniem jest Józef Piłsudski

• kreacja nowego mitu

• 1924 Srebrne i czarne

• wiersze klasycystyczne

• stylizowana rozpacz

• tytuł - aluzja do srebrno-czarnych ozdób pogrzebowych

• elementy poezji społecznej

• wielowzorcowa stylizacja

• poetycki kunszt

• stylistyka ku paradoksowi antytez

• niekiedy - skonwencjonalizowany tradycjonalizm

• wirtuozowska gra - wersyfikacją, abstrakcyjnymi pojęciami i składnią → antytezy, paralelizmy, sformułowania aforystyczne lub paradoksalne, pointy

• potem - sporadyczne wiersze, w epoce 20-lecia międzywojennego nie wydał już żadnego tomu

• szopki polityczne

7.4. Jarosław Iwaszkiewicz

7.4.1. Fakty biograficzne

• poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista, tłumacz

• ur. 20 litego 1894 we wsi Kalnik (Ukraina), zm. 2 marca 1980 w Warszawie

• pseudonim: Eleutor

• żona - Anna Iwaszkiewicz (1897-1979), pisarka, tłumaczka; dzieci: Maria (ur. 1924), Teresa (ur. 1928)

• spokrewniony z K. Szymanowskim

• był biseksualistą

• pochodził z kresowej rodziny inteligencji szlacheckiej

• 1912 - rozpoczął studia prawnicze i muzyczne

• zadebiutował w 1915 - Lilith w kijowskim piśmie „Pióro”

• od 1916 - aktor i kierownik literacki Teatru Studya S. Wysockiej

• 1921 - założył z przyjaciółmi eksperymentalny teatr Elsynor

• współpracował z ekspresjonistycznym „Zdrojem”

• najmniej typowy jako skamandryta

• 1925 - nagroda

• 1945-46, 1947-49 - prezes ZZLP

• od 1952 - poseł na Sejm

7.4.2. Twórczość

7.4.2.1. Poezja

• Młodość Pana Twardowskiego

• powst. 1912-15, wyd. drukiem 1979

• długi poemat dygresyjny

• Oktostychy

• powst. 1917-18, wyd. 1919

• wyjątkowa wrażliwość na kolor i malarskość

• wirtuozeria w ukształtowaniu fonicznym

• bogactwo wyszukanych stylizacji

• „dominanta rezygnacyjna”

• nowoczesny asonans

• nowy gatunek - oktostych

• stylizacje rokokowe

• Uty - próba przeniesienia japońskiego gatunku litycznego na grunt polski

• 1922 Dionizje

• oryginalna wersja polskiego ekspresjonizmu

• struktury dysonansowe w leksyce, składni, wersyfikacji

• różne odcienie wzruszeń

• metaforyka zbrodni

• mit dionizyjski

• 1925 Kasydy zakończone siedmioma wierszami

• proza poetycka

• „telegraficznie” uproszczona składnia

• 1928 Księga dnia i księga nocy

• symbolika dwóch przeciwstawnych sobie części

• poetyka prywatność, prozaizacji, pozornie niedbałej „notatkowości”

• stylizacja

• 1923 wiersz Europa („Skamander”)

• motyw podróży

• metaforyczne opowiadanie o zbiorowej wyprawie europejskich poetów do egzotycznych krajów

• 1931 przedruk w Powrocie do Europy

• próba kreowania mitu Nowej Polski

• ton dostojnej powagi

• poetyka głośnego „uroczystego brzmienia”

• wiersz Wigilia Nowej Polski

• mit nowy: wyrażający ideologię pokojowej siły, radości i symboliki, odrodzeńczego ognia

• 1938 Inne życia

• klasycystyczna stylizacja

• tematyka niepokoju metafizycznego

• tematyka malarska

• tonacja ciemna

• stylizowane listy poetyckie

• poezja cmentarna

• kult sztuki akcenty wiary i nadziei

7.4.2.2. Proza i dramat

• eksperymenty prozatorskie

• kuracja antypoetycka Zmowa mężczyzn

• trzy tomy opowiadań:

• 1933 Panny z Wilka

• 1936 Młyn nad Utratą

• 1938 Dwa opowiadania

• dwie powieści

• 1934 Czerwone tarcze

• częściowo powieść historyczna

• 1938 Pasje

• dramaty

• Kwidama

• parafraza średniowiecznego moralitetu angielskiego
  o samotności człowieka wobec śmierci

• Lato w Nohant

• dramat historyczny

• wyst. 1936

• pierwodruk 1937

7.5. Kazimierz Wierzyński

7.5.1. Fakty biograficzne

• do 1912 nazywał się Wirstlein

• poeta, prozaik, eseista

• ur. 28 sierpnia 1894 w Drohobyczu, zm. 13 lutego 1956 w Londynie

• pochodził z rodziny o mieszanym pochodzeniu narodowym

• studiował filozofię, literaturę, historię (Kraków, Wiedeń, po wojnie - krótko we Lwowie)

• 1928 - złoty medal w konkursie literackim IX Olimpiady

• 1936 - Państwowa Nagroda Literacka

• frenetyczny piewca życia

7.5.2. Twórczość

• 1819 Wiosna i wino

• 1923 Wielka Niedźwiedzica

• utwory pełne przygnębienia, ocierające się o wojenną śmierć

• 1921 Wróble na dachu

• zwariowana radość życia

• bunt typowo młodzieńczy

• dytyrambiczne wiersze programowe Heroica, Manifest szalony

• 1925 Pamiętnik miłości - poetycki listownik miłosny

• 1927 Laur olimpijski

• jasna tonacja

• nawiązanie do poezji antycznej

• wiersz heksametroidalny

• odcień reportażu poetyckiego

• oddanie ruchu

• tendencja do patosu i hiperboli, hymny

• 1929 Rozmowa z puszczą

• tom przełomowy

• początkowo - jasna tonacja

• obraz nędzy miejskiej

• Pieśni fanatyczne

• problematyka społeczna, obraz nędzy miejskiej

• abolicjonistyczna Pieśń szubienic

• „mizerabilistyczne” wiersze

• Gorzki urodzaj

• klasycyzm skamandrycki

• poezja historiozoficzno-mitologicznego patosu

• 1933 Granice świata

• zbiór opowiadań

• proza realizmu psychologicznego

• 1936 Wolność tragiczna

• poemat

• poetycki życiorys Piłsudskiego zamknięty epitafiami

• styl wysoki, patetyczny, dramatyczny

• stylizacja na romantyczną poezję

• mit Piłsudskiego

• dramatyczne napięcie

• 1938 Kurhany

• 13-zgłoskowce

• XIX-wieczni bohaterowie narodowej mitologii (ks. Józef, przywódcy duchowni, artyści, zwłaszcza Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin)

• „apel wielkich umarłych”

• brak dramatyzmu

• przepoetyzowanie, „przeromantyzowanie”

• pastisz miejscami

• Wstążka z „Warszawianki”

• synteza polskiej mitologii

• Piłsudski - zjawa, duch, sposobiący naród do nieuniknionej wojny

8. Twórczość satelitów

8.1. Maria Janina Pawlikowska-Jasnorzewska

8.1.1. Fakty biograficzne

• poetka, dramatopisarka

• ur. 24 listopada 1891 w Krakowie, zm. 9 lipca 1945 w szpitalu
  w Manchesterze, była nieuleczalnie chora na raka

• córka Wojciecha Kossaka, malarza, siostra Jerzego Kossaka (malarza)
  oraz Magdaleny (pisarka, ps. Magdalena Samozwaniec)

• w jej domu rodzinnym bywało wielu wybitnych artystów (Henryk Sienkiewicz, Witold Lutosławski, Ignacy Paderewski, rodzina Malczewskich i wielu innych)

• choroba kręgosłupa źle leczona w dzieciństwie pozostawiła niewielki garb

• kochliwa, miała trzech mężów (Bzowski, Pawlikowski, Jasnorzewski), trwałe okazało się dopiero trzecie małżeństwo

• edukacja domowa (gł. samouctwo), potem krótko była wolną słuchaczką krakowskiej ASP, nie wiązała jednak swej przyszłości z malarstwem, które traktowała jedynie amatorsko

• tworzyła już jako kilkuletnie dziecko, oficjalny debiut - w 1922 (tom Niebieskie migdały)

• oprócz Skamandra bliskie było jej też środowisko formistów

• często spotykała się z Leopoldem Staffem, którego twórczość „odegrała znaczną rolę w jej własnym stosunku do poezji”

• z wiekiem zbliżała się w poezji do poetyki Awangardy

• publikowała m.in. w „Bluszczu (1923-39 z przerwami), „Tygodniku Ilustrowanym (1924-31 z przerwami), „Gazecie Polskiej” (1933-37)

• wiele podróżowała (Francja, Italia, Turcja, Afryka północna, Grecja)

• współpracowała z pismami emigracyjnymi - „Wiadomości Polskie Polityczne
  i Literackie” (1940-43), „Polska walcząca” (1940-45), „Nowa Polska” (1942-45)

8.1.2. Twórczość

8.1.2.1. Okresy twórczości

1. 1922-27 - od debiutu do tomu Wachlarz

• ekstatyczny zachwyt życiem

• intensywność przeżyć miłosnych

• sensualny opis przedmiotów, barw, stanów uczuciowych

• niekiedy żart, zabawa

• dążenie do poetyckiej kondensacji

2. 1928-39 - od publikacji tomów Cisza leśna oraz Paryż do wydania tomu prozy poetyckiej Szkicownik poetycki

• najbogatsze dokonania poetki

• irracjonalizm

• refleksja nad przemijaniem, śmiercią, życiową klęską

• czasem tematyka jawnie publicystyczna

• długie utwory narracyjne

• poetyka niedokończenia, fragmentu, szkicu

3. 1939-45 - okres emigracyjny, zakończony śmiercią poetki

• poetyckie analizowanie klęski wojennej

8.1.2.2. Cechy twórczości

• codzienny konkret

• kolokwialny język

• nowy typ autokreacji poetyckiej

• bohaterka - nowoczesna kobieta, jawnie i w sposób naturalnie pozbawiony patosu i afektacji, pełen niezrównanego wdzięku i pewnej kokieterii, manifestująca swą miłość

• realizm psychologiczny

• bohaterka żyje w świecie zwykłych realiów, ale tak przedstawionych,
  że współtworzą one - na równych prawach z motywami egzotyki - jeden z bardziej uroczych światów wyobraźni, jakie znaleźć można
  w literaturze tego okresu

• poezja wykazująca związki z innymi sztukami (impresjonizm, secesja, formizm, malarstwo japońskie, abstrakcjonizm)

• dążenie do depatetyzacji i uczuciowej dyskrecji

• kategoria zaskoczenia - celne pointy

• żartobliwość = życzliwe ośmieszanie świata i pewnych jego wartości

• żart rozbraja, unieszkodliwia to, co straszne, niebezpieczne

• flirt z losem, istnieniem

• poezja ewoluowała od formy zamkniętej ku formie otwartej, od rygorów
  i wirtuozerii ku „niezauważalności”, swobodzie i ascezie formalnej

Cechy poezji typu skamandryckiego	Cechy poezji odmienne od poezji skamandrytów	W późniejszej twórczości - zbliżenie do Awangardy
- prozaizacja i kolokwializacja języka poetyckiego - dążenie do odpatetyzowania poetyckich konwencji - kreacja nowego bohatera lirycznego - zwykłego, „normalnego”, „szarego człowieka” - konkretność - sensualizm - idealizacja świata	- nie ma atmosfery nudy, przesytu, rezygnacji - świat bohaterki lirycznej pełen jest napięć i intensywności - odmienny charakter egzotyki - antysentymentalizm	- złagodniał rewolucjonizm - poszerzenie tematyki - poszerzenie zakresu metaforyki (metafory przybosiowskie)

8.1.2.3. Dzieła

• 1922 Niebieskie migdały

• groteska balladowa (jak u Leśmiana)

• neorokokowy konceptyzm

• utwory eksperymentatorskie

• 1924 Różowa magia

• prozaizacja języka

• ucodziennienie realiów

• demokratyzacja ja lirycznego

• stylizacja

• poetyka wdzięku

• sensualistyczno-wizualny charakter tej poezji

• częste odwołania do malarstwa

• tematyka kulturowa i egzotyczna

• wiele utworów żartobliwych

• 1926 Pocałunki

• zmiana tonacji

• motyw „niekochanej”

• głównie 4-wersowe „miniaturki”

• zaskakujące pointy, mistrzostwo pointy

• przejawy skamandryckiego klasycyzmu, ale też zbliżenia do poezji awangardowej

• maksimum wyrazu przy minimum zużycia słowa

• 1927 dancing. karnet balowy

• mały temat → doznaje nobilitacji

• „przekład” muzyki jazzowej na poetyckie słowo

• coraz częściej - obsesja przemijania, starzenia się, śmierci

• 1927 Wachlarz. Zbiór poezyj dawnych i nowych

• zwiastuny zainteresowania spirytyzmem

• 1928 Cisza leśna

• ciemna tonacja (lęk, fascynacja Naturą)

• irracjonalizm

• 1928, 1929 Paryż

• tematyka wróżbiarska i spirytystyczna

• 1930 Profil białej damy

• tematyka wróżbiarska i spirytystyczna

• motyw nieśmiertelności

• motyw paligenezy

• zwrot ku magii

• temat - Natura

• częste personifikacje

• dialog z Naturą

• nienawiść - a podziw

• motyw niechęci do prokreacji

• 1932 Surowy jedwab

• inspiracje Nietzscheańskie

• poetyckie obrazy brzydoty i „czarnej magii”

• 1933 Śpiąca załoga

• inspiracje Nietzscheańskie

• spekulacje religijno-metafizyczne

• rozważania nt. świadomości

• 1935 Balet powojów

• inspiracje Nietzscheańskie

• motywy głębokiej wspólnoty z przyrodą

• dynamiczne obrazowanie

• dynamiczna metaforyka

• 1937 Szkicownik poetycki

• proza poetycka

• akcenty katastroficzne

• zainteresowania filozofią przyrody, zwłaszcza monizmem

• 1939 Krystalizacje

• poetyka rozluźnionej kompozycji, fragmentu, notatki

• stonowanie efektów

• częściowa rezygnacja z tradycyjnych rygorów wersyfikacyjnych

• 1940 Róża i lasy płonące

• 1941 Gołąb ofiarny. Zbiór wierszy

• gł. temat - historia

• pośm. Ostatnie utwory

8.2. Leopold Staff

8.2.1. Fakty biograficzne

• poeta, dramatopisarz, tłumacz

• ur. 1878 we Lwowie, zm. 1957 w Skarżysku-Kamiennej

• pochodził z rodziny mieszczańskiej, był synem właściciela cukierni

• absolwent szkoły średniej i uniwersytetu we Lwowie (prawo, filozofia, romanistyka)

• przewodniczący lwowskiego komitetu red. krakowskiego czasopisma akademickiego „Młodość”

• liczne podróże

• współredagował (z Berentem) „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki”

• wiele nagród (m.in. PENClubu)

8.2.2. Twórczość

• klasycyzm skamadrycki

• jasna, ufna religijność

• poczucie wewnętrznej harmonii

• w 20-leciu - renesans talentu

8.2.2.1. Tomy

• 1918 Tęcza łez i krwi; 1921 Szumiąca muszla (późniejszy tytuł Sowim piórem); 1922 Żywiąc się w locie - w tych trzech tomach zauważalny jest pewien regres

• 1919 Ścieżki polne

• przypomnienie świetności poety

• o wsi i chłopskiej codziennej pracy

• cykl sonetów o wiejskim gospodarstwie

• opiewanie wieprzów i gnoju

• realistyczne obserwacje

• subtelny ton heroikomiczny

• nowy rodzaj humoru

• 1927 Ucho igielne

• poezja religijno-wykonawcza

• religijność jasna i ufna

• 1932 Wysokie drzewa

• „nowy” Staff

• wtargnięcie konkretnej codzienności do sfery metaforyki

• specyficzny rodzaj żartobliwego humoru

• najświetniejsze pointy, paradoksy, oksymorony

• mit rajski

• motyw równowagi niestałej

• 1936 Barwa miodu

• jasna, przejrzysta poetyka

• wirtuozeria

• paradoksy

• Fontanna - popis poetyckiego opisu

8.3. Władysław Broniewski

8.3.1. Fakty biograficzne

• poeta, tłumacz

• ur. 1897 w Płocku, zm. 1962 w Warszawie

• urodził się w rodzinie inteligenckiej, kultywującej tradycje patriotyczno-
  -powstańcze

• czynny w organizacjach niepodległościowych

• 1914 - red. pisma „Młodzi idą”

• 1925 - pierwszy zbiór wierszy Wiatraki, a z S.R. Standem i W. Wandurskim tom Trzy salwy

• pracował w redakcji pisma „W drodze” (Jerozolima)

• dwa razy otrzymał Nagrodę Państwową I st. (1950, 1955)

8.3.2. Twórczość

• wzorce znajdował głównie w polskim romantyzmie

• poetyka zbliżona do skamandrytów

• uprawiane gatunki

• agitacyjny wiersz-pobudka (np. Zagłębie Dąbrowskie z tomu Troska
  i pieśń, 1932)

• wiersz-obrazek z życia postępowego bohatera (np. Bakunin
  z tomu jw.)

• poemat - lityczna monografia wielkiego wydarzenia historycznego (Komuna Paryska, 1929)

• dwa rodzaje poezji

• dydaktyczno-epicka

• tyrtejsko-estradowa, wiecowa

• poezja nie spuszczała z oka odbiorcy

• poczucie zawodu i żalu wobec Niepodległości, która zrealizowała się
  w odmiennym kształcie od żywionych w młodości poety ideałów

• liryka doświadczeń egzystencjalnych

• patetyczno-nonszalancki, zawadiacko-pesymistyczny sposób wyrażania uczuć

• rewolucjonizm + patriotyzm

• środki poetyckie

• katastroficzne aluzje

• metafory

• 1939 Krzyk ostateczny

• katastrofizm

8.4. Stanisław Baliński

8.4.1. Fakty biograficzne

• ur. 1898 w Warszawie, zm. 1984 w Londynie

• poeta, prozaik, krytyk literacki i teatralny, kompozytor muzyki do warszawskich kabaretów

• pochodził z rodziny ziemiańskiej

• przez wiele lat uczył się gry na fortepianie

• 1921 - związał się z grupą lit. „Skamander”, na łamach pisma tej grupy ogłaszał wiersze i nowele (1921-28, 1935), publikował też w innych pismach, m.in. w „Wiadomościach Literackich”

• od 1922 - praca w MSZ, funkcje dyplomatyczne w Teheranie, Mandżurii, Kopenhadze

• podróże (Europa, Ameryka Południowa, Daleki i Bliski Wschód, Afryka Północna)

• pracował przy rządzie polskim w Paryżu, potem w Londynie

• publikował wiersze i opowieści m.in. w „Wiadomościach Polskich” (1940-44), „Nowej Polsce” (1942-44), „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” (1944)

• po zakończeniu wojny pozostał w Londynie, publikował głównie w londyńskich „Wiadomościach”

8.4.2. Twórczość

• 1928 Wieczór na Wschodzie

• motywy egzotyczne i orientalne

• motyw podróży

• wytrawna, ale monotonna poezja o znacznej przewadze pośredniości nad bezpośredniością

• dyskretna stylizacja

• poezja nostalgii

• bardzo nastrojowy tom

• 1924 tom opowiadań Miasto księżyców

• na pograniczu poezjopodobnej prozy i literatury fantastycznej

• rozbudowane metafory

• sentymentalny, nastrojowy liryzm fabuł

• świat przedstawiony w sposób celowo niedookreślony

8.5. Kazimiera Iłłakowiczówna

8.5.1. Fakty biograficzne

• poetka, dramatopisarka, tłumaczka

• ur. 1888 (data w dokumentach 1892) w Wilnie, zm. 1983 w Poznaniu

• nieślubna córka Klemensa Zana, adwokata, i Barbary Iłłakowiczówny, nauczycielki, wnuczka Tomasza Zana, poety

• studia w Genewie i Oxfordzie (jako wolny słuchacz) oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim (studiowała filologię polską i angielską)

• 1911 - pierwszy zbiór Ikarowe loty

• 1915 - debiut w „Tygodniku Ilustrowanym” wierszem Jabłonie

• publikowała w „Sfinksie” (1908-14) i „Krytyce” (1913-14)

• praca w MSZ i MSW

• osobista sekretarka Józefa Piłsudskiego

• liczne wiersze i przekłady, m.in. w czasopismach „Bluszcz” (1918, 1921-31, 1934-39), „Kurier Polski” (1920-24), „Skamander” (1922, 1928, 1935), wileńskim „Słowo” (1923-28 z przerwami), „Wiadomości Literackie” (1923-39
  z przerwami), „Polska Zbrojna” (1927-36), „Gazeta Polska” (1932-39), „Kurier Poranny” (1933-36)

• 1947 - powrót do kraju

• publikowała na łamach czasopism „Dziś i jutro” (1945-53), „Tygodnik Powszechny” (1945-56, 1974-75), „Odrodzenie” (1946-48), „Nowa Kultura” (1954-63), „Życie Literackie” (1954-74), „Za i przeciw” (1958-80), „Poezja” (1965-83), „Oficyna Poetów” (Londyn, 1966-76), „W drodze” (1974-76, 1983)

• wiele nagród (także za granicą)

8.5.2. Twórczość

• faktyczne związki z poetyką skamandrytów miały charakter dość luźny,
  ale formalnie do Skamandra należała

• czasem - „realistka kobiecości”

• obyczajowe problemy XX-wiecznych kobiet

• problem macierzyństwa

• dystans wobec gr. lit. i zbiorowych poetyk

• stworzenie literackiej legendy Piłsudskiego

• 1938 wspomnienia Ścieżka obok drogi

• 1936 Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1912-1935

8.5.2.1. Tomy

• 1922 Śmierć Feniksa

• konkretność i powszedniość świata przedstawionego

• historia przyjaźni narratorki z autentycznym lwem - żartobliwy symbolem libido

• 1939 Popiół i perły

• często - celowa niedbałość, chropowatość efekt bezpośredniości
  i „szczerości” (np. Wiersze chropowate)

• 1926 Obrazy imion wróżebne

• cykl tematyczny

• zbieżność ze skamandrytami

• 1926 Połów

• prymitywizacja rodzima

• ku liryce religijnej

• ku stylizacjom ludowym i archaicznym

• ku balladzie i baśniom

• 1927 Opowieści o moskiewskim męczeństwie. Złoty wianek

• przeznaczona dla ludu hagiografia

• bardzo wyrazista stylizacja tytułowa lub bardzo lekka - zróżnicowanie

• 1928 Czarodziejskie zwierciadełka

• zbieżność ze skamandrytami

• niemal realistyczne portrety psychologiczne, ukazane na tle codziennej współczesności

• 1934 Ballady bohaterskie

• Dziwadła i straszydlaki

• ludowe wierzenia

• wyobrażenia pozazmysłowe

• straszydlaki - zazwyczaj sympatyczne, spragnione miłości i życia

• dystans dyskretnego humoru

• przekorność

• wyrażanie intymnych przeżyć duchowych i obsesji poetki

Tom ten - jak i tom Wiosna i wino to poetycka autokreacja - podmiotem lirycznym tych utworów jest młody człowiek wśród konkretnych realiów współczesnej miejskiej cywilizacji.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Wybór poezji. Oprac. Jerzy Kwiatkowski. Wrocław 1980.
[Tu:] Wstęp, s. V.

Od Awangardy odróżniało ją to, co łączyło ze Skamandrem - antysentymentalizm, dyskrecja, zwięzłość.

13

---