Rozdział: KODEKS TOWARZYSKI
Twórczość Pawlikowskiej tkwi mocno w epoce, która stworzyła odpowiedni klimat obyczajowy dla rozwoju literatury i poezji mówiącej o problemach i uczuciach kobiety. Już w Młodej Polsce tworzyły wybitne poetki, takie jak: Bronisława Ostrowska i Kazimiera Zawistowska, jednak to dopiero Pawlikowska wniosła do poezji walor autentycznego przeżycia i zmianą poetyki odpowiedziała na przemiany obyczajowe. Wcześniej kobieta-poetka maskowała swoją płeć.
T. Boy-Żeleński: fakt, że nowa kobieta pojawiła się w poezji i że rewolucja obyczajowa znalazła tu swój wyraz zawdzięczamy tylko Pawlikowskiej, jej twórczość jest obszarem wypowiedzi kobiety szczerej w swej erotyce i kobiecości.
Jednym ze sposobów dawania wyrazu przemianom obyczajowym jest w liryce Pawlikowskiej zwrot ku codzienności realiów, nobilitacja realiów uważanych do tej pory za niepoetyckie. Uwarunkowane jest to: kostiumologiczną metaforyką, operowaniem rekwizytami kobiecej garderoby. Wszelkie rekwizyty stroju w jakie wyposażona jest w wierszach Pawlikowskiej natura, należą do sfery realiów dostępnych jedynie dla niewielu kobiet, moda secesyjna wskazuje na powiązania z elitarnym kręgiem społecznym. Stosowanie takie stroju stanowi usankcjonowaną wysoką pozycją społeczną formę podporządkowania się ceremoniałowi towarzyskiemu.
Kreację lirycznej bohaterki wierszy Pawlikowskiej wspiera bogactwo detali będących świadectwem epoki, zarazem określających status socjalny podmiotu. Realia i detale o charakterze „cywilizacyjnym” dane są w tej liryce dwojako:
Bezpośrednio - w dosłownym znaczeniu,
Metaforycznie - tak gdzie natura i wszechświat sprowadzane zostają do wymiarów wnętrza, a formy organiczne do postaci bibelotów.
Przyrodniczość wyobraźni Pawlikowskiej idzie w parze z operowaniem konkretem o charakterze cywilizacyjno-obyczajowym. Trafiają do tej liryki przedmioty brzydkie (Surowy jedwab: Do chorego, Niemodny karawan, Kamienice) jednak utworu te stanowią zjawisko wyjątkowe. Główną tendencją w liryce Pawlikowskiej jest opisywanie świata kategoriami estetycznymi.
Tło, na którym jawi się kobiecy podmiot wierszy, skomponowane jest z starannie dobranych detali, które służą takiże autoprezentacji (Erotyk). Do wierszy Pawlikowskiej przenikają konkretne realia jednak w przeciwieństwie do wierszy skamandrytów np. Tuwima, mają one charakter luksusowy. Podmiot wierszy Pawlikowskiej występuje w scenerii wyszukanej, na którą składają się realia z życia codziennego „dobrego towarzystwa”.
Przedmioty, które w wierszach Pawlikowskiej współtworzą scenerię cywilizacyjną, zdradzającą swój salonowy czy buduarowy charakter, predestynują je do tej roli silnie eksponowane walory dekoracyjne (nawet słuchawka telefoniczna może zostać poprzez metaforykę upiększona). Salonowe akcesoria w wierszach Pawlikowskiej traktowane są serio, jako naturalne otoczenie bohaterki lirycznej. Właściwość ta uwydatnia się w zestawieniu z wierszami Tuwima gdzie pełnią satyryczną funkcję. Bliższy wierszom Pawlikowskiej jest podmiot liryczny Wierzyńskiego - akceptujący środowisko miejskie, chłopak z dobrego domu, włóczęga innego rodzaju niż u Tuwima. Podmiot wierszy Pawlikowskiej to postać o najwyższym statucie socjalnym, w której elementy „uliczne” i „jarmarczne” budzą nieufność i niechęć.
La précieuse (tomik Pocałunki)
Widzę cię, w futro wtuloną,
wahającą się nad małą kałużą
z chińskim pieskiem pod pachą, z parasolem i z różą...
I jakżeż ty zrobisz krok w nieskończoność?
Określenie bohaterki terminem pochodzącym ze słownika dystyngowanej dworskiej kultury francuskiej XVII wieku sytuuje ją w kręgu salonu, który zakładał zainteresowanie umysłowe i aktywne uczestnictwo kobiety. Pozornie anachroniczny wizerunek bohaterki zostaje uwspółcześniony poprzez akcesoria stanowiące domenę kobiety każdej epoki oraz aktualizującą pointę, wprowadzającą refleksję o treści ponadczasowej.
Termin la précieuse stał się najbardziej adekwatnym określeniem tego typu osobowości, jaki wyraża poezja Pawlikowskiej. W znaczeniu pejoratywnym pojawił się on w krytyce Ortwina. W obronie précieuse stanął Karol Wiktor Zawodziński i Stefan Lichański.
Termin la précieuse bywał przydatny w precyzowaniu psychosocjalnej specyfiki wierszy Pawlikowskiej. Terminem tym określa się typ postaci kobiecej związany z dawną kulturą salonu i jego ceremoniałem opartym na skodyfikowanych regułach zachowania a jednocześnie termin ten należy do elitarnej kultury epok następnych.
Pawlikowska i Nałkowska, wspólne cechy:
Salon rozumiany głównie jako styl życia, stanowi wspólne zaplecze kulturowe Nałkowskiej i Pawlikowskiej,
Obie przechodzą w swej twórczości ewolucję. Od skrajnego egocentryzmu do wnikliwego spojrzenia w zagadkę bytu i człowieka,
Utrwaliły w literaturze nowy stosunek do życia, oparty na ścisłych postawach myślowych, kwestie psychologiczne stały się problemami intelektualnymi,
„Secesyjność”,
Wspólne pragnienie szczerości uczuć, niechęć do stereotypów i konwenansów, do więzów ograniczających swobodę obyczajową,
Problematyka kompleksu starzenia się,
1