S. Kopacz, pedagogika, Niepowodzenia szkolne

Stanisław Kopacz

Temat:

Wspomaganie rozwoju młodzieży z problemami w uczeniu się na podstawie analizy problemu

w Zespole Szkół w Chróstniku

(artykuł)

Chróstnik, 2003

Spis treści:

Wstęp.....................................................................................................................3

Wstęp

Jako nauczyciel szkoły średniej od wielu lat spotykam się w swojej szkole z negatywnymi, i wciąż się pogłębiającymi, zjawiskami dotyczącymi obniżenia poziomu nauki.

Upowszechnienie szkolnictwa średniego i procesy społeczne ostatnich lat sprawiły, że szkoła, taka jak moja, o charakterze rolniczym, a teraz technicznym, ma coraz większe problemy z rekrutacją, a jeżeli już ją zrealizuje, to okazuje się, że trafia do niej młodzież z coraz gorszymi wynikami, taka, która nie może dostać się do liceów, na dodatek pozbawiona jest wyraźnej motywacji do pracy, w tym uczęszczania na lekcje.

Z tego też powodu efektywność pracy nauczyciela w takim zespole zależy nie tylko od jakości przekazywanej wiedzy, ale także od sposobu wspomagania młodzieży w jej rozwoju i rozwiązywania wielu problemów związanych
z metodami jej zdobywania.

Coraz większa wydaje się zatem wspomagająca rola nauczyciela, jak wskazuje to temat pracy, polegająca na wspieraniu rozwoju młodzieży
z problemami w uczeniu się, coraz więcej jest bowiem uczniów potrzebujących tej pomocy, coraz więcej przychodzi ich do średnich szkół technicznych.

W pierwszym rozdziale krótko scharakteryzuję więc krotko pojęcie niepowodzenia szkolnego.

Aby rozpoznać te największe trudności, z jakimi uczniowie i nauczyciele mają do czynienia, odwołam się do dwóch ankiet, jakie przeprowadziłem
w mojej szkole. Ich wyniki i krótką interpretację przedstawię w rozdziale drugim niniejszej pracy. Na ich podstawie postawię tezę, że jedną z głównych przyczyn niepowodzeń szkolnych jest zła frekwencja ucznia, a ta z kolei wypływa z jego negatywnej motywacji do nauki.

W końcowej części pracy, tj. trzecim rozdziale, zastanowię się nad tym, co należy zrobić, by wzmocnić motywację uczniów od uczęszczania na lekcje, by tym samym mogli oni osiągać lepsze wyniki w nauce. Zwrócę zatem uwagę na zadania nauczyciela w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych, w tym na rolę motywacji we wspomaganiu rozwoju ucznia, na sposób, w jaki powinien kształtować on swe myślenie, na style, którymi może być kierowany czy wreszcie na motywującą funkcję oceny szkolnej, pozwalającej mu się właściwie rozwijać.

Wszystkie te czynniki mogą wzmocnić u ucznia poczucie bezpieczeństwa i zaspokoić jego potrzeb zakresie pokonywania trudności w uczeniu się.

Powodzenia i niepowodzenia szkolne

Niepowodzenie szkolne W. Okoń definiuje jako: „wyraźne rozbieżności między celami edukacyjnymi a osiągnięciami szkolnymi uczniów oraz kształtowaniem się negatywnego stosunku młodzieży wobec wymagań szkolnych”.

Inni dodają, że jest to stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek niemożności sprostania wymaganiom szkolnym (J. Konopnicki)

Tak rozumiane niepowodzenia szkolne mogą przybierać formę:

niepowodzeń ukrytych,
jawnych,
przejściowych,
względnie trwałych,
odwracalnych,
bądź nieodwracalnych.

Do najbardziej ewidentnych niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć:

drugoroczność,
wieloroczność,
odpad,
odsiew szkolny.

W. Okoń uważa, że drugoroczność jest „jawnym przyznaniem się szkoły do bezsilności i zarazem otwarciem uczniowi drogi do wykolejenia”. Nazywa to dysfunkcyjnością szkoły.

Jeżeli szkołę uznamy za system, to w systemie tym da się wyróżnić podsystemy, którym z kolei można przypisać powodzenia i niepowodzenia szkolne. Według Kojsa niepowodzenia i powodzenia szkolne mogą dotyczyć:

osób powołujących szkołę i ją nadzorujących;
uczących się;
nauczających;
autorów i twórców środków edukacyjnych;
rodziców i opiekunów, współwychowawców i współnauczycieli;
pracodawców zatrudniających absolwentów;
opiniodawców publicznych wpływających na świadomość edukacyjną społeczeństwa.

Z tych spraw najistotniejsze wydają się niepowodzenia szkolne, obejmujące niepowodzenia nauczycieli i niepowodzenia uczniów.

W skład niepowodzeń nauczycieli wchodzą zatem:

niepowodzenia wychowawcze,
niepowodzenia dydaktyczne,
niepowodzenia organizacyjne.

Niepowodzenia uczniów da się natomiast podzielić na:

niepowodzenia w zachowaniu,
niepowodzenia w nauce.

Źródeł niepowodzeń jest wiele. Najczęściej wymienia się:

przeładowanie materiału,
nadmierne wymagania,
zbyt ambitny program nauczania,
brak kompetencji nauczycieli,
feminizację zawodu,
przepełnienie klas,
ubogie wyposażenie szkół w środki dydaktyczne,
brak zainteresowania rodziców wynikami dzieci,
sytuację na rynku pracy, wpływającą na niską motywację młodzieży do nauki.

Cz. Kupisiewicz przyczyny niepowodzeń szkolny rozpatruje w trzech kategoriach:

przyczyn społeczno-ekonomicznych,
przyczyn biopsychicznych,
przyczyn pedagogicznych.

Przyczyny społeczno-ekonomiczne to jego zdaniem:

środowisko, w którym uczeń wzrasta,
atmosfera w domu (wolna od napięć, pośpiechy, nerwowości, nacechowana życzliwością),
zaspakajanie potrzeb dziecka (troska o poziom intelektualny, moralny, zdrowotny),
sytuacja materialna (odpowiednie miejsce do pracy).

Z kolei do przyczyn biopsychicznych, będących źródłem niepowodzeń szkolnych ucznia, zalicza:

poziom inteligencji ucznia,
temperament,
cechy charakteru,
stan zdrowia,
rozwój psychomotoryczny.

B. Łuczak twierdzi, że harmonijny rozwój psychomotoryczny dzieci
w znacznym stopniu warunkuje możliwości osiągnięcia przez nie sukcesu.

Badania naukowe dowodzą, że u uczniów mających trudności w nauce, rozwój ten nie przebiega w sposób harmonijny.

Na wyniki w nauce szkolnej ma znaczący wpływ także układ nerwowy. Przy jego prawidłowym funkcjonowaniu uczeń jest w stanie podjąć wytężony wysiłek umysłowy, koncentrować się przez dłuższy czas na jednym przedmiocie, czy zadaniu, potrafi panować nad swoimi emocjami. Niemniej
u niektórych uczniów mogą wystąpić zaburzenia chorobowe, do których można zaliczyć syndrom ADHD (zespół zaburzeń braku koncentracji
i nadpobudliwości)

Ostatnią grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych stanowią czynniki pedagogiczne. Są one bardzo zróżnicowane i liczne. Z najważniejszych wymienić można:

nieodpowiednie treści, formy, metody i środki nauczania i wychowania;
złe warunki pracy dydaktyczno-wychowawczej (nadmierna liczba uczniów
w klasie),
brak właściwego przygotowania się nauczycieli do lekcji;
nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości uczniów;
czynniki związane z wadliwą pracą ucznia, takie jak: niechęć do nauki, lenistwo czy lekceważenie obowiązków szkolnych.

Specyficzną kategorią niepowodzeń szkolnych są nieadekwatne osiągnięcia szkolne. Pojęcie „nieadekwatnych osiągnięć szkolnych” oznacza, że mimo wykazywanej przez ucznia kreatywności, np. zdolności językowych czy matematycznych, otrzymuje on złe oceny i nie radzi sobie w szkole. Uczniowie ci cierpią na syndrom braku osiągnięć. Często stawiają sobie albo zbyt wygórowane wymagania, albo mało znaczące cele, co w obu przypadkach prowadzi do niepowodzeń.

Znajomość uwarunkowań i podstawowych symptomów zjawiska niepowodzeń edukacyjnych pozwala na całościowe podejście do zagadnień profilaktyki, diagnozy i terapii pedagogicznej.

Diagnoza

W związku z podjętym przeze mnie tematem przeprowadziłem dwie ankiety w mojej szkole. Jedną wśród 16 nauczycieli (załącznik nr 1), a drugą wśród 60 uczniów (załącznik nr 2), wybranych losowo reprezentantów wszystkich klas.

Celem pierwszej było zdiagnozowanie najczęściej występujących
w szkole problemów dydaktyczno-wychowawczych, wymagających podjęcia stosownych działań, wyłonienie najważniejszych z nich i wypracowanie sposobów ich rozwiązywania.

Jak wykazały wyniki badań, za najważniejszy problem nauczyciele uznali złą frekwencję uczniów w szkole. Dlatego też w drugiej ankiecie pytałem uczniów o ich opinie na ten temat.

Ankieta na temat - nauczyciele wobec problemów szkolnych

Z przeprowadzonej wśród nauczycieli ankiety wynika, że zauważają problemy w pracy szkoły wymagające rozwiązania. Aż 95 %badanych stwierdza, że dotyczą one frekwencji, 68 % - że palenia papierosów, 56 % - że dyscypliny i dewastacji mienia, 50 % - że zachowania na lekcjach, spóźnień, niedbałości o czystość w szkole. Ankietowani wymieniają jeszcze lekceważenie obowiązków czy niewłaściwy stosunek uczniów do nauczycieli.

Za najważniejsze problemy wychowawcze, wymagające naprawy, uznają złą frekwencję. Mówi o tym aż 93 % ankietowanych. Poza tym wymieniają niezdyscyplinowanie uczniów, problemy z paleniem papierów, złe zachowanie ucznia, negatywny stosunek do obowiązków szkolnych i dewastacje mienia.

Rozwiązanie tych problemów wychowawczych ankietowani widzą
w: konsekwentnym rozliczaniu zarówno frekwencji, jak i złego zachowania uczniów, zdyscyplinowaniu uczniów, relegowaniu ze szkoły w przypadkach braku chęci poprawy, opracowaniu zasad kompleksowych działań i jednolitych wymagań wobec uczniów, zwiększeniu wysiłku wychowawczego nauczycieli, w tym wzmożenie dyżurów na przerwach.

Według nauczycieli problemy dydaktyczne w szkole dotyczą: braku nawyków uczenia się - 87 % tak twierdzi, braku systematyczności - 69 %, słabej motywacji - 62 %, małych możliwości ucznia - 50 %, niechęci do wysiłku - 50 %, braku umiejętności uczenia się - 44 %, braku zainteresowania nauką - 37 %, atmosfery w klasie niesprzyjającej nauce - 25 %.

Za najbardziej palące problemy wychowawcze ankietowani uznają słabą motywację ucznia - 56 %, brak nawyków uczenia się - 44 %, brak systematyczności - 37 %, niechęci do wysiłku - 31 % oraz słabe możliwości intelektualne uczniów - 25 %.

Rozwiązanie problemów dydaktycznych upatrują ankietowani
w systematycznym, zróżnicowanym w formie, częstym, obiektywnym
i motywującym ocenianiu uczniów, w dostosowaniu wymagań do możliwości ucznia, przy jednoczesnym zdecydowaniu i braku pobłażliwości, ale
z możliwością poświęcania dodatkowego czasu uczniom słabym, by mieli możliwość poprawy oceny. Nauczyciele wymieniają też takie czynniki, jak zwiększanie motywacji, stosowanie metod aktywizujących
i zindywidualizowanie procesu nauczania. Proponują też zajęcia wyrównawcze
i większe niż dotychczas wykorzystanie multimedialnych środków przekazywania wiedzy. Nie zapominają też o roli współpracy z rodzicami. Procentowe zestawienie wyników tej ankiety ukazuje załącznik nr 3.

Z przeprowadzonej ankiety jasno wynika, że najważniejszym źródłem niepowodzeń szkolnych uczniów jest ich zła frekwencja. O jej przyczyny pytałem więc samych zainteresowanych, tj. uczniów.

Ankieta na temat - uczniowie wobec szkolnych

Badania ankietowe przeprowadzone wśród uczniów wykazały, że 81 %
z nich stwierdza, że dobrze się czuje w szkole. Tylko 14 % mówi o złym samopoczuciu, a 5% uzależnia to od dnia.

Ci, co czują się źle, przyczyny widzą w zimnie (70 %), stresie (30%), obawie przed kolegami, złych warunkach sanitarnych czy złym samopoczuciu.

Aż 61 % uczniów uważa, że ich frekwencja jest dobra lub bardzo bobra,
a tylko 39 %, że przeciętna. Nikt nie przyznaje się do złej, choć 58 % badanych deklaruje, że zdarza się im opuszczać zajęcia bez uzasadnienia.

Jako przyczyny opuszczania zajęć wymieniają najczęściej lenistwo
i niechęć, lecz jej nie określają, nudę, nieprzygotowanie do lekcji, obawę przed złą oceną, wpływ kolegów, trudności z dojazdem, zimno w szkole i złe samopoczucie.

Takie same przyczyny podają, gdy mówią o innych uczniach opuszczających zajęcia szkolne.

Aż 48 % uczniów przyznaje się do opuszczania wybranych przedmiotów, wymieniając takie powody, jak: niechęć do określonego przedmiotu, trudności w nauce, nudę, lekceważenie jego przydatności.

Na pytanie, co należy zrobić, aby poprawić frekwencję, najczęściej udzielane odpowiedzi to: polepszyć stosunek nauczycieli do ucznia, zaciekawić przedmiotem, motywować i zachęcać, ale także karać i usuwać ze szkoły osoby nagminnie opuszczające lekcje. Procentowe omówienie wyników tej ankiety ukazuje załącznik nr 4.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonych ankiet można pokusić się o następujące wnioski:

Nauczyciele, w przeciwieństwie do uczniów dostrzegają problemy wychowawcze i dydaktyczne, ich wagę, oraz potrzebę ich rozwiązania.
Ich troska w wychowaniu ucznia to przede wszystkim zła frekwencja, brak dyscypliny i naganne zachowanie.
Do najważniejszych problemów dydaktycznych zaliczają brak nawyków systematycznego uczenia się ze strony ucznia.
Dla rozwiązania wszystkich tych problemów proponują zwiększenie dyscypliny, rozliczaniu zachowania, opracowanie jednolitego
i kompleksowego frontu działań, opartych na systematyczności, rzetelności w egzekwowaniu wiedzy, dostosowanej do poziomu uczniów.
Nauczyciele mają świadomość potrzeby większego zaangażowania w pracę.

Natomiast wnioski z ankiety przeprowadzonej wśród uczniów mogą brzmieć następująco:

Uczniowie czują się dobrze w szkole, a panująca tam atmosfera im odpowiada.
Nie maja świadomości problemu z frekwencją. Twierdzą, że chodzą dobrze bądź przeciętnie do szkoły, ale na pewno nie źle. Jeżeli nawet zdarza im się opuszczać zajęcia, to nie jest to powód do zmartwień.
Część uczniów wyraźnie przyznaje się do swego lenistwa, ma świadomość niechęci do obowiązków szkolnych, choć niektórzy tłumaczą to nudą, niechęcią do przedmiotu, obawą przed złą oceną, złymi wynikami w nauce lub wpływem kolegów.
Poprawę frekwencji widzą nie w zmianie własnego stosunku do obowiązków szkolnych, ale w większym zaangażowaniu nauczycieli w proces dydaktyczny i wychowawczy, który z jednej strony powinien przebiegać
w sposób ciekawszy i atrakcyjny, a z drugiej strony ograniczać się do minimalnych wymagań.
Do rzadkości należą wypowiedzi, w których ankietowani stwierdzają, że uczeń powinien się uczyć i chodzić do szkoły, proponując kary, łącznie
z usunięciem ze szkoły, za opuszczanie zajęć.

Wyniki ankiet pozwoliły badającemu wyraźnie sprecyzować występujące w szkole problemy. Określiły stanowisko na ich temat nauczycieli i uczniów
i dały podstawy do wypracowania konkretnych i stosownych działań w celu przezwyciężania istniejących trudności.

Jak się zatem wydaje, szybkie ustalenie przyczyn niepowodzeń szkolnych może stanowić realną szansę skutecznej pomocy uczniowi.

Uświadomienie sobie przez nauczycieli czynników, które stają się źródłem hamowania edukacyjnych sukcesów uczniów, a tym samym wywołują zaburzone formy zachowania, stanowi podstawowy krok do podejmowania wszelkich działań diagnostycznych i profilaktycznych. Konsekwencją takiego stanu powinno być wyeliminowanie toksycznych elementów w edukacji
i ukierunkowanie wszelkich działań na motywowanie ucznia do odnoszenia sukcesów.

Tym problemem zajmę się w rozdziale trzecim.

Profilaktyka i terapia

Rola motywacji we wspomaganiu rozwoju ucznia

Motywacja ucznia do nauki jest jednym z najważniejszych czynników wspierających ucznia z trudnościami w procesie uczenia się.

Tacy autorzy, jak m. in. B. McCombs i J. Pope swoją interesującą książkę, na którą się tu będę często powoływał, budują na założeniu, że wszyscy uczniowie w sprzyjających warunkach mają motywację do pracy i że warunki te można stworzyć w każdej klasie.

Według nich trudności pojawiają się tam, gdzie uczniowie wyrobili
w sobie negatywną postawę do samych siebie i do szkoły, a konsekwencji stracili motywację do uczenia się. To na pojęciu motywacji, wzmacniania jej
u uczniów trudnych, budują recepty w tym względzie, gdy piszą: „Gdy o tym pomyśleć, natychmiast okazuje się, że niemal wszystko, co czynisz w klasie, ma znaczenie dla motywacji uczniów: sposób prezentowania materiału, rodzaje stosowanych ćwiczeń, sposób kontaktowania się z uczniami, stwarzanie możliwości pracy samodzielnej bądź grupowej. Uczniowie reagują na to, kim jesteś, co robisz, i na to, jak czują się w klasie.”

Tezę swą potwierdzają wynikami badań, które wskazują na to, że jednostka ma naturalną motywację do nauki, gdy nie musi się bać niepowodzenia, gdy przedmiot nauki traktuje jako osobiście dla niej znaczący
i ważny oraz gdy może liczyć na respekt i wsparcie ze strony nauczyciela.

Zgodnie z tą perspektywą: „motywacja opiera się na indywidualnych, wyuczonych przekonaniach jednostki dotyczących jej wartości, zdolności
i kompetencji (obraz samego siebie pod względem osiągnięć w nauce), na przyjętych celach i oczekiwaniach co do sukcesu lub porażki oraz na pozytywnych lub negatywnych uczuciach (np. ciekawość, niepokój).

Waga motywacji w procesie nauczania wynika z następnego istotnego założenia autorów, w myśl którego zmienia się rola dydaktyczna nauczyciela, który z osoby pomagającej uczniowi w zdobywaniu i zapamiętywaniu informacji staje się osobą ułatwiającą uczniowi uczenie się. Autorzy piszą: „Współczesne podejście do edukacji główną odpowiedzialność za uczenie się nakłada na ucznia”.

A skoro uczniowie różnią się między sobą pod względem chęci
i umiejętności przyjęcia odpowiedzialności za siebie, nauczyciel ma ważną rolę do spełnienia — „pomóc wzbudzić i wzmocnić uczniowską naturalną motywację do uczenia się i naturalną zdolność do kierowania sobą”.

Z tych podstawowych zasad wynikają liczne wnioski dla nauczycieli, którzy mają odgrywać rolę osoby motywującej. Portret takiej osoby coraz częściej prezentują współczesne publikacje. Według Hanny Hamer nauczyciele, którzy wyzwalają wewnętrzną motywację u uczniów to osoby:

znające potrzeby każdego ucznia,
zainteresowane rozwojem każdego ucznia,
konsekwentne i zdecydowane w sprawach reguł, nieprzekraczalnych granic i zadań,
nastawione demokratycznie,
dodające odwagi,
ciepłe emocjonalnie,
widzące możliwość osiągnięcia sukcesu przez każdego ucznia,
odnoszące się z szacunkiem do starań i wkładu pracy każdego ucznia.

A oto, co jeszcze uważa się w pracy nauczyciela za ważne dla stworzenia
w klasie przyjaznego klimatu:

być zrelaksowanym,
dostrzegać wesołe aspekty zjawisk,
odczuwać zadowolenie z pracy,
zwracać uwagę raczej na pozytywy niż negatywy,
być konsekwentnym w określaniu granic, jakich nie należy przekraczać,
utrzymywać porządek bez poniżania uczniów,
zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka,
nie oczekiwać, że uczniowie będą doskonali,
mieć poczucie humoru,
umieć rozwiązywać sprawy dyscyplinarne z zastosowaniem jak tylko to możliwe — zindywidualizowanego podejścia do ucznia,
pamiętać, że uczniowie nie są źli lub ułomni, ale po prosu nie mają poczucia bezpieczeństwa,
umieć przebaczać i zapominać,
nigdy nie dawać za wygraną.

Wszystkie te właściwości postępowania nauczycielskiego są wyrazem szacunku dla ucznia i troski o jego dobro. Stanowią one dobrą podstawę dla pożądanych
i korzystnych stosunków między nauczycielem i uczniami.

Wpływ myśli na zachowanie

Ponieważ uczenie się jest działaniem aktywnym i celowym, nauczyciel powinien znać i wykorzystywać strategie wywoływania u uczniów aktywnych, nakierowanych na cel, myśli i zachowań. Powinien też pomóc uczniom poznać ich zdolności do kreowania postaw pozytywnych oraz do zmiany postaw
i poglądów negatywnych na temat samych siebie i nauki. Swoją uwagę powinien skoncentrować na sposobach skłaniania uczniów do tego, by przejmowali osobistą odpowiedzialność za własną naukę i aktywnie się w nią angażowali.

Aby ten cel zrealizować nauczyciel powinien w pierwszym rzędzie uzmysłowić uczniom, „jak funkcjonuje i działa ich psychika, tj. jak przebiegają ich procesy myślowe”.

Zrozumienie przez ucznia cyklu myślowego człowieka, faktu, że tworzy się on z naszego doświadczenia i związany jest z naszym rozumieniem rzeczywistości, pozwala mu zrozumieć, że niepewność i niska samoocena leżą
u podstaw złego zachowania. Uznając fakt, że negatywne myśli wywołują negatywne uczucia, można ten cykl myślowy przedstawić na schemacie pokazującym, jak myśli wpływają na uczucia, a te z kolei na zachowania i ich rezultaty:

0x08 graphic

Cykl myślowy

W podanym przykładzie wszystko rozpoczyna się od myśli ucznia, które z kolei wywołują uczucia wrogości i złości, a te skłaniają go do przeszkadzania na lekcjach, za co nauczyciel wyznacza mu karę. To wszystko wzmacnia złe myśli u ucznia, czym potęguje w nim uczucie niechęci do nauczyciela i szkoły. Nie znając zasady funkcjonowania tego cyklu, uczeń nie zdaje sobie sprawy, że złe uczucia wzięły się z jego myśli.

Na tej podstawie nauczyciel może pokazać uczniom, że mogą przerwać owo błędne koło, decydując się myśleć inaczej. Ten tok myślenia należy więc uczniom uświadomić i przećwiczyć z nimi na rożnych przykładach.

Dopiero teraz można pomóc uczniom uświadomić im wartość szacunku dla samego siebie i doceniania własnej osoby. Można to uczynić poprzez:

diagnozowanie potrzeb, zainteresowań i celów poszczególnych uczniów;
pomoc uczniom w określaniu własnych celów i dopasowaniu ich do celów uczenia się;
dopasowanie ogólnych celów nauczania do indywidualnych uczniowskich zainteresowań i celów;
uporządkowanie celów nauki i czynności tak, aby ułatwić indywidualny sukces ucznia;
posługiwanie się wzorem osobowym dla wykazania uczniom wartości własnych osiągnięć.

Style kierowania uczniem

Rolą nauczyciela jest zatem wzmacnianie poczucia własnej wartości
u uczniów, którzy starają się wnieść swój wkład (choćby najmniejszy) w pracę całej klasy. Nauczyciel musi więc bacznie obserwować, co dzieje się w grupie podczas dyskusji na lekcjach, pracy w podgrupach czy innych działaniach uczniów w szkole. To wymaga od niego umiejętności kierowania zespołem klasowym, nie tylko służenia mu pomocą, ale i stawiania przed nim pewnych wymagań. Zależności między tymi czynnikami są bardzo istotne, a umiejętność ich stosowania przyczynia się do sukcesów edukacyjnych nauczyciela
i uczniów.

Jeżeli zatem motywacją nazwiemy stosowanie wszystkich działań nauczyciela, które są pomocą i wsparciem dla ucznia oraz stanowią dla niego wyzwanie, to duża pomoc i duże wymagania nauczyciela prowadzą do maksymalnie pozytywnych efektów uczenia się młodych ludzi, zwiększania ich szacunku do siebie, asertywności, zmiany postaw i rozwoju.

Natomiast duża pomoc i małe wymagania stwarzają wprawdzie miłą atmosferę, ale są zbyt komfortowe i leniwe, i nie dają zadawalających efektów uczenia się, powodują brak pozytywnych zmian w postawach uczniów
i rozwoju.

Z kolei mała pomoc i duże wymagania blokują rozwój ucznia, który zaczyna popełniać dużo błędów i źle to znosi - brak mu pewności siebie i szacunku do władnej osoby.

Brak efektów uczenia się wystąpi też przy małej pomoc i małych wymaganiach, które całkowicie hamują rozwój ucznia.

Zależności te najlepiej przedstawia schemat:

duże wyzwanie
duża pomoc	doskonałe efekty ucznia się wzrost pewności siebie wzrost szacunku dla siebie zmiany postaw, rozwój	mnóstwo błędów brak pewności siebie brak szacunku do siebie blokowany rozwój	mała pomoc
		mila atmosfera lenistwo		brak efektów uczenia się zahamowany rozwój
małe wyzwanie

Dlatego wydaje się, że kluczową rolą w wspieraniu i motywowaniu uczniów do nauki odgrywają odpowiednio dobrane style kierowania grupą klasową.

Elastyczność kierowania uczniem zależy też w dużej mierze od stopnia jego dojrzałości. A ta z kolei uwarunkowana jest dwoma czynnikami: motywacją (chęcią) do efektywnego myślenia i działania w szkole oraz kompetencjami (wiem i umiem) w tym zakresie.

Można zatem wyróżnić cztery typy dojrzałości uczniów:

dojrzałość typu I — jeżeli wysokiej motywacji towarzyszy duża kompetencja;
dojrzałość typu II — jeżeli wysokiej motywacji towarzyszy mała kompetencja;
dojrzałość typu III — jeżeli niskiej motywacji towarzyszy duża kompetencja;
dojrzałość typu IV — jeżeli niskiej motywacji towarzyszy niska kompetencja.

Nauczyciel zatem powinien mieć świadomość, że do każdego typu dojrzałości powinien dostosować inny styl kierowania, liberalny, demokratyczny, klubowy lub autokratyczny.

Przy dojrzałości I typu, kiedy uczeń chce i potrafi się uczyć, wystarczy nie przeszkadzać, trzeba tylko zorganizować właściwe warunki do nauki
i omówić kryteria rozliczania się uczniów z obowiązków szkolnych. Taki styl nazwiemy liberalnym, przy czym nie można mylić go z obojętnością wobec ucznia.

Przy dojrzałości II typu, kiedy wysokiej motywacji towarzyszy niewielka kompetencja, za optymalne uważa się harmonijne współdziałanie z uczniem, zwane też stylem demokratycznym, polegającym na nawiązaniu partnerskich stosunków, życzliwości i współpracy, wspólnym podejmowaniu decyzji
i ustalaniu zakresu odpowiedzialności ucznia. Kontrola typu pilnowanie powinna być ograniczona do minimum. Rola nauczyciela sprowadza się tu do powiadamia ucznia o osiągniętych rezultatach, stawiania mu coraz trudniejszych zadań.

Przy dojrzałości III typu, kiedy małej motywacji towarzyszy duża kompetencja, współdziałać nie ma powodu. Należy zachęcić ucznia do pracy. Wskazany jest tu tzw. styl klubowy, polegający na nawiązaniu ciepłego nieformalnego kontaktu i ustaleniu przyczyn obniżenia motywacji ucznia. Nauczyciel powinien tu stać się słuchaczem i ewentualnie doradcą, którego rolą jest odkrycie powodu spadku motywacji u ucznia..

Przy dojrzałości czwartego typu, która właściwie oznacza, iż uczeń jest niedojrzały, mało wie i mało umie, potrzebny jest styl autokratyczny. W tym typie należy stawiać przed uczniem zadania jasno określone i niezbyt trudne. Koniecznie trzeba ustalić jasne kryteria oceny, termin wykonania pracy, formę kontroli i sposób zaliczenia, przy jasnych kryteriach oceny. Przy stylu autokratycznym nie dyskutuje się poleceń, tylko się je wydaje. Na akceptację niedojrzałego ucznia nie ma co liczyć. Istnieje natomiast szansa, że po wykonaniu zadania uczeń stanie się bardziej kompetentny. Jeżeli tak się stanie, można wówczas zmienić styl na klubowy, a motywacja ucznia powinna wzrosnąć.

Jeżeli z jakiegoś powodu obniży się kompetencja, nauczyciel powinien zastosować styl demokratyczny. A kiedy już zarówno motywacja, jak
i kompetencja będą dostatecznie wysokie, znów może zmienić styl - tym razem na liberalny.

Jak się wydaje, najważniejszą sprawą przy kierowaniu młodzieżą jest właściwe diagnozowanie stanu dojrzałości, na tej zaś podstawie dobieranie odpowiedniego stylu kierowania i elastyczność w tym zakresie.

Motywująca funkcja ocen szkolnych

Ważnym zadaniem w pracy nauczyciela jest umiejętne kontrolowanie
i ocenianie uczniów. Sposób, w jaki nauczyciel to robi, ma długotrwałe konsekwencje i jest istotny dla uczniów i ich rodziców.

Informacje, które nauczyciel zbiera o uczniach powinny być trafne
i dokładne, jak to tylko możliwe. Ocena wystawiana na ich podstawie powinna oparta być na konkrecie, wykazać autentyczne zainteresowanie wysiłkiem ucznia, dostarczać mu informacji o wartości jego pracy, porównywać dokonania z jego wcześniejszymi osiągnięciami, uwzględniać stopień trudności zadania indywidualnie dla każdego ucznia.

Dobre ocenianie wiąże się z umiejętnościami i motywacją ucznia,
z zachęcaniem go do wysiłku. Kryteria oceniania powinny być znane i akceptowane zarówno przez nauczyciela, jak i ucznia.

Ważnym elementem oceniania jest umiejętność redukowania lęków egzaminacyjnych u uczniów. Nauczyciel powinien organizować otoczenie tak, by umożliwić uczniom wykorzystanie ich wszystkich możliwości, jasno instruować uczniów i unikać wywoływania niezdrowej rywalizacji. Istotna jest też kwestia nauczycielskich uprzedzeń rzutujących na ocenianie prac uczniowskich typu rozprawka, sprawozdanie czy wypracowanie.

Stosowanie ocen efektywnych rozbudza u uczniów wewnętrzną motywację do pracy. Uczeń kierowany w ten sposób chce i lubi się rozwijać.

Kontrolę i ocenę można zatem rozpatrywać jako działanie nauczyciela umożliwiające podejmowanie właściwych decyzji dotyczących nauczania
i uczniów. Procesy kontroli i oceny pochłaniają dużą część czasu nauczyciela.

Konsekwencje oceniania i egzaminowania uczniów są rozległe. Mogą wyznaczyć kierunki i zakres edukacji uczniów, ich kariery zawodowe
i wynikający stąd poziom i styl życia.

Zakończenie

Celem przedstawionej pracy była krotka refleksja nad sposobami wspomagania uczniów z trudnościami w uczeniu się. Na podstawie zebranego przeze mnie materiału próbowałem określić różnorodne i złożone przyczyny tego zjawiska.

Starałem się też przybliżyć skutki jakie te trudności wywołują u samych uczniów. Wymieniłem też czynniki wpływające na prawidłowy proces edukacji, a tym samym na harmonijny rozwój ucznia, który w wypadku omawianego problemu jest zakłócony.

Zjawisko przeze mnie omawiane ma niestety tendencje do wzrastania. Zatem wydaje mi się, iż waga tego problemu wymaga od nauczycieli dużego zaangażowania, wysiłku, licznych umiejętności i talentu pedagogicznego.

W rozdziałach poświęconym diagnozie i terapii starałem się odnieść do omawianego problemu na gruncie szkoły, w której pracuję, a także wskazać czynniki umożliwiające podjęcie działań prowadzących do wspierania młodzieży z problemami w uczeniu się.

Zadaniem i powołaniem nauczyciela jest dobro i rozwój ucznia, a zatem należy zrobić wszystko, co tylko jest możliwe, aby pomóc uczniowi, wspierać go, przezwyciężyć trudności, przeprowadzić go przez proces edukacyjny do szczęśliwego finału. Od tego bowiem zależy cała jego przyszłość, dalsze życie, pozycja w społeczeństwie. Wierzę, że napisana przeze mnie praca wskazała najlepsze i najskuteczniejsze sposoby wspomagania uczniów z trudnościami
w uczeniu się.

Bibliografia:

W. Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1996.
J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa. 1966.
A. Karpińska: Niepowodzenia szkolne jako kategoria edukacyjnego dialogu. w: Edukacja w dialogu i reformie. Białystok 2002.
W. Kjos: Wokół pojęcia niepowodzeń szkolnych. w: Niepowodzenia szkolne. Kraków 1998
B. Łuczak: Niepowodzenia w nauce. Poznań 2000.
B. McCombs i J. Pope: uczeń trudny. Jak skłonić go do nauki. WSiP. Warszawa 1997.
H. Hamer: Klucz do efektywności nauczania. VEDA. Warszaw 1994.
R. I. Arends: Uczyć się nauczać. WSiP. Warszawa 1994.

Załączniki

Załącznik nr 1

A N K I E T A — nauczyciele na temat problemów szkolnych

Ankieta przeznaczona jest dla nauczycieli Zespołu Szkół w Chróstniku w celu zdiagnozowania występujących w szkole problemów dydaktyczno-wychowawczych wymagających podjęcia stosownych działań, zawiera pytania zamknięte i otwarte. Należy zakreślić wybrane odpowiedzi bądź je wpisać.

Czy w pracy szkoły zauważasz problemy wymagające rozwiązania ?

TAK NIE INNE

Czy problemy wychowawcze dotyczą ?

a) frekwencji, b) zachowania uczniów na lekcjach, c) dyscypliny, d) spóźniania się uczniów, e) lekceważenia obowiązków szkolnych, f) niedbałości o czystość w szkole,
g) dewastacji mienia, h) złych relacje uczniów między sobą, i) niewłaściwego stosunku uczniów do nauczycieli, j) bójek uczniów, k) kradzieży, l) pobić, ł) palenia papierosów, m) picia alkoholu, n) narkotyków, o) agresywnych zachowań, o) innych, jakich? .................................................................................................................................................

Wymień trzy najbardziej palące problemy wychowawcze wymagające podjęcia zdecydowanych działań ...................................................................................................
Podaj propozycje rozwiązania wymienionych problemów: .....................................................................................................................................................................................................................................................................................
Problemy dydaktyczne dotyczą:

a)słabej motywacji do nauki, b) małych możliwości intelektualnych uczniów, c) braku nawyków ucznia się, d) braku umiejętności uczenia się e) niechęci do wysiłku, f) braku systematyczności g) braku zainteresowania nauką, h) atmosfery w klasie/szkole niesprzyjającej nauce, i) innych, jakich?............................................................................

Wymień trzy najważniejsze problemy dydaktyczne.........................................................

................................................................................................................................................

Jakie widzisz możliwości rozwiązania tych problemów, podaj propozycje:

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Dziękuję za wypełnienie ankiety

Załącznik nr 2

A N K I E T A - uczniowie na temat frekwencji

1. Czy dobrze czujesz się w szkole ? TAK NIE INNE .................................................................

2. Jeżeli czujesz się źle, to dlaczego ?......................................................................................................

3. Czy uważasz, że Twoja frekwencja jest: a/ bardzo dobra b/ dobra c/ przeciętna d/ zła

4. Czy zdarza Ci się opuszczać zajęcia szkolne bez uzasadnionego powodu ?

TAK.........NIE.........INNE.........................................................................................................................

5. Podaj powody opuszczania przez ciebie zajęć szkolnych bez uzasadnienia ?

...................................................................................................................................................................

6. Dlaczego Twoim zdaniem uczniowie opuszczają zajęcia szkolne ?

....................................................................................................................................................................

7. Czy zdarza Ci się opuszczać wybrane przedmioty ? TAK ......NIE....Jakie ?........................................

8. Opuszczasz wybrane lekcje z powodu: a/ nie radzisz sobie,. b/ nie lubisz tego przedmiotu,

c/nudzi Cię, d/ uważasz ten przedmiot za mało ważny, e/ obawiasz się tych lekcji, f/ inne......................

9. Co należy zrobić aby poprawić frekwencję w szkole ? ......................................................................... ...................................................................................................................................................................

W. Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1996.

J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa. 1966.

A. Karpińska: Niepowodzenia szkolne jako kategoria edukacyjnego dialogu. w: Edukacja w dialogu i reformie. Białystok 2002.

W. Okoń: op.cit.

W. Kjos: Wokół pojęcia niepowodzeń szkolnych. w: Niepowodzenia szkolne. Kraków 1998.

B. Łuczak: Niepowodzenia w nauce. Poznań 2000.

B. McCombs i J. Pope: uczeń trudny. Jak skłonić go do nauki. WSiP. Warszawa 1997.

ibidem. s. 13

ibidem: s. 15.

Ibidem: s. 26.

H. Hamer: Klucz do efektywności nauczania. VEDA. Warszaw 1994.

B. McCombs i J. Pope: op. cit. s. 28.