NIEPOWODZENIA
SZKOLNE
opracował: Piotr Baraniecki
Zespół Szkół Nr 7
Wałbrzych, 2003r.
Problem niepowodzeń szkolnych można rozpatrywać w wielu aspektach, w zależności od tego, na co chce się zwrócić uwagę.
W okresie rozpoczęcia nauki w szkole na różnych etapach, u dzieci i młodzieży działa motywacja wewnętrzna. Uczniowie chcą poznawać wiele rzeczy i zjawisk. Z upływem czasu nauka w szkole staje się mniej ciekawa, przestaje być interesująca, staje się uciążliwym obowiązkiem. Siła motywacji wewnętrznej maleje, a pojawia się motywacja zewnętrzna, która jest pobudzana przez przymus, wymagania i naciski, stosowane przez nauczycieli i rodziców.
Gdzie szukać przyczyn zmiany motywacji do nauki?
Pierwszą przyczyną jest niezaspokojenie w pełni potrzeby zmiany wrażeń i przeżyć, co prowadzi do osłabienia siły motywacji do uczenia się.
Drugą przyczyną jest nieprzydatność wielu treści programowych poszczególnych przedmiotów.
Różnorodne trudne sytuacje, w jakich uczeń się znajduje, mogą powodować niepowodzenia w nauce szkolnej. Do takich sytuacji można zaliczyć przeciążenie, zagrożenie i zakłócenie.
Zjawisko przeciążenia nauką szkolną dotyczy uczniów ambitnych, którzy chcą podołać wszystkim obowiązkom nakładanym przez nauczycieli. Jednocześnie jest tu niechlubna strona tego zjawiska, a dotycząca nauczycieli.
Często nadmiernie obciążają dobrych uczniów dodatkowymi, pracochłonnymi zadaniami, np. wykonanie albumu, prowadzenie gazetki, udziału we wszelkich konkursach, reprezentowania klasy lub szkoły na różnych uroczystościach.
Jeżeli do tego dodamy nadmiar zadań domowych, które dotyczą wszystkich uczniów, to mamy przykład „zamęczania” uczniów.
I tu pojawia się druga przyczyna niepowodzeń szkolnych - zagrożenie.
Sytuacja zagrożenia jest następstwem przeciążenia. Uczeń nie umiejąc wykonać dobrze zadań szkolnych czuje się zagrożony. Żyje w ciągłym napięciu, w stresie. Prowadzić to może w konsekwencji do zaburzeń nerwowych.
Mogą pojawić się czynności obronne, takie jak: zachowanie agresywne, aroganckie, wagary, symulowanie choroby, nerwice szkolne.
Niepowodzenia szkolne mogą mieć bardziej prozaiczne przyczyny. Zakłócenia podczas nauki mogą być różne, np. zadanie domowe różniące się od dotychczasowych rozwiązanych, o wiele trudniejsze.
Niepowodzeniom szkolnym można by w porę zapobiec, ale najpierw trzeba by było zauważyć pojawienie się tego zjawiska.
Rodzice zabiegani w codziennym życiu, szukający nieraz różnych form utrzymania rodziny, często bezrobotni nie mają czasu i sił na analizowanie postępów dziecka w nauce.
Nauczyciel, mający przeładowane klasy, uczniów o dużej rozpiętości rozwoju psychofizycznego, może w porę nie zauważyć zaistniałego problemu, powolnemu wkraczaniu w życie niektórych uczniów zjawisko niepowodzenia szkolnego.
Co nazywamy niepowodzeniem szkolnym?
Niepowodzenia szkolne to rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami faktycznie opanowanymi przez ucznia a materiałem, jaki powinni opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów.
Pierwszym niepokojącym sygnałem są oceny niedostateczne, które świadczą o zaawansowanym już stopniu tego zjawiska.
Jak do tego doszło? Czy nie można było temu zapobiec?
W praktyce szkolnej można wyróżnić ukryte i jawne niepowodzenia szkolne.
Kiedy więc mamy do czynienia z ukrytymi niepowodzeniami?
Fazy rozwoju ukrytych niepowodzeń:
Braki w wiadomościach powodujących zniechęcenie do nauki.
Zaawansowane braki (objawiające się m.in. odpisywaniem zadań domowych).
To sygnał dla nauczycieli! Jeżeli dotyczy to uczniów, którzy osiągali dobre wyniki w nauce, a zauważa się w/w fazy niepowodzeń szkolnych, to trzeba natychmiast pomóc tym dzieciom. Ta grupa uczniów najbardziej przeżywa niepowodzenia i u nich najczęściej stwierdza się zaburzenia ze strony układu nerwowego. Jest to grupa uczniów, która nie chce się przyznać do porażek, nie chce narażać się na słowa - „Zawiodłem się na Tobie”.
Fazy jawnych niepowodzeń:
Sporadyczne oceny niedostateczne - pierwsze oficjalne samodzielne próby ucznia walki z niepowodzeniem.
U tych dzieci występują już wyraźne symptomy o charakterze neurotycznym:
pozytywne ─ dziecko ukazuje na zewnątrz przyczyny niepowodzeń (mówi o trudnych zadaniach, o przemęczeniu, wykręca się od dodatkowych zadań)
negatywne ─ uczeń zamyka się w sobie, wycofuje się z aktywnego udziału w życiu klasy.
Źle mówi się o nauczycielu, jeżeli nie zauważy w porę uczniów, którzy włączali się do wielu prac, byli uczniami wzorowymi, a po pewnymm okresie przestaje się ich zauważać.
Drugoroczność.
Przyczyny niepowodzeń szkolnych
Przyczyny społeczno - ekonomiczne
złe warunki materialne
zły stan zdrowia
brak należytej opieki ze strony rodziców
niekorzystne stosunki rodzinne
niewłaściwa atmosfera rodzinna
wadliwe metody wychowawcze stosowane przez rodzica.
Przyczyny pedagogiczne
nieodpowiednie metody, środki i formy pracy nauczycieli
brak indywidualizacjnej pracy z uczniem.
Przyczyny biopsychiczne
zadatki urodzone
warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków
cechy charakteru
niestałość emocjonalna
zaburzenia procesów poznawczych.
Trudności ucznia narastają, gdy zamiast pomocy, spotyka się w domu z karą, a w szkole z dezaprobatą.
Niezaspokojone potrzeby psychiczne, potrzeba miłości, osiągnięcia sukcesów uznania, bezpieczeństwa, prowadzą do coraz głębszych zaburzeń. To powinna dać, niezależnie od wieku dziecka, rodzina.
Nauczyciel nie ma też często wpływu na niekorzystne warunki materialne lub brak opieki nad uczniem ze strony rozbitej rodziny.
Formy zwalczania niepowodzeń szkolnych
profilaktyka pedagogiczna ─ nauczanie problemowe, wielopoziomowe, obniżanie wymagań,
diagnoza pedagogiczna ─ wykrywanie luk w wiadomościach i umiejętnościach,
terapia pedagogiczna ─ wyrównywanie zaległości poprzez nauczanie indywidualne na zajęciach pozalekcyjnych lub wyrównawczych.
Spis treści:
BIBLIOGRAFIA
A. Faber - „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”, Poznań 1993
H. Filipczuk - „Zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym”, Warszawa 1985
A. Jurgowska - „Rozwój umysłowy i aktywność poznawcza uczniów”,
Warszawa 1994
M. Przetacznikowa - Gierowska - „Psychologia wychowawcza”,
PWN, Warszawa 1994
5 / 5