Fizjoterapia ogólna
Wykład XIII - Rozwój osobniczy człowieka.
Układ kostno - stawowy, mięśniowy, wydolność ogólna.
Wykład XIV - Zmiany degeneracyjne związane z procesem starzenia się
Progresja, regresja i inwolucja.
Slajd
Rozwój osobniczy człowieka (ontogeneza) jest procesem całościowym, prowadzi do ukształtowania osobnika, którego cechy wzajemnie są ze sobą powiązane. Stanowi on łańcuch kolejno po sobie następujących procesów ukierunkowanych czynnikami odziedziczonymi i warunkami otaczającego środowiska. Zmiany ontogenetyczne prowadzą do ukształtowania się osobników przystosowanych do życia w danych warunkach i zdolnych do przedłużenia istnienia gatunku.
Slajd
Auksologia jest nauką o rozwoju osobniczym. Biologia ontogenezy człowieka jest jej nauką podstawową. Bada ona zmiany jakie zachodzą w organizmie, od chwili jego poczęcia do uzyskania dorosłości - dotyczy głównie rozwoju progresywnego w ontogenezie.
Slajd
Gerontologia-bada procesy starzenia się i zmiany prowadzące do naturalnej śmierci - dotyczy procesów regresu i inwolucji zachodzących w ontogenezie.
Poszczególne właściwości organizmu rozwijają się niekiedy w okresie dojrzewania a inne nawet do 40-50 r.ż. i wówczas zaczyna się ich regres. Trudno rozdzielić w czasie proces rozwoju progresywnego od regresywnego. Stąd całość zmian ontogenetycznych bywa przedmiotem zainteresowania auksologii.
Slajd
Rozwój osobniczy uzależniony jest od rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka.
Rozwój fizyczny to całokształt procesów biologicznych, a więc tak biofizycznych, jak i biochemicznych, które są właściwe organizmom żywym.
Zmiany te uzależnione są od warunków w jakich przebiegają:
bytowych (społeczeństwo, rodzina, zasobność ekonomiczna, wykształcenie)
przyrodniczych (zanieczyszczenie środowiska, zmiany klimatyczne)
przemian społeczno-politycznych
Rozwój aparatu ruchu ( kośćca, stawów, mięśni, pewnych części układu nerwowego) - aspekt biologiczny to strukturalne i funkcjonalne zmiany, jakie zachodzą wraz z wiekiem łącznie z przejawem całościowym zwanym motoryką.
slajd
Rozwój osobniczy jest procesem genetycznie zaprogramowanych zmian zachodzących w ciągu życia człowieka. Ma on kilka aspektów jakościowych:
wzrastanie - zwiększanie wymiarów i masy ciała (rozrost) oraz liczby komórek (rozplem)
różnicowanie - zmiana struktur tkanek i narządów oraz proporcji ciała
dojrzewanie - doskonalenie funkcji
postęp - doskonalenie organizacji organizmu jako systemu
Rozwój regulowany jest także przez sterowanie neurohormonalne na poziomie ustroju (organizmu) jako całości, co zapewnia sprawność całego systemu, jakim jest organizm, względem wymogów środowiskowych.
Budowa i kształt ciała osobnika dorosłego jest rezultatem całokształtu przedstawionych powyżej zjawisk wzrastania i różnicowania, a w szczególności odmiennego tempa rozwoju poszczególnych tkanek i części ciała.
Procesy różnicowania i dojrzewania (zazwyczaj zachodzące na tle procesów wzrastania) prowadzą do zapewnienia homeostazy systemu, jakim jest organizm jako całość.
Homeostaza oznacza stałość systemu - stabilność środowiska wewnętrznego organizmu. Organizm jest systemem autonomicznym, ale otwartym względem środowiska zewnętrznego, homeostaza wewnętrzna musi być związana ze stabilnością relacji ze środowiskiem zewnętrznym. Stałość środowiska wewnętrznego zapewnia jego samodzielna egzystencję.
Z wiekiem i zmianami rozwojowymi następuje stałe przestrojenie w systemie jakim jest organizm, i uzyskiwane są kolejne stany równowagi. Wobec ciągłych zmian środowiska zewnętrznego jest to również proces ciągłych regulacji powiązań organizmu ze środowiskiem. Łącznie jest to więc równowaga rozwojowa, zwana homeorezą.
W późniejszym wieku mogą następować dodatkowo procesy deformujące na skutek nieprawidłowego żywienia, nadmiernego obciążenia praca fizyczna itp.
Rozwój aparatu ruchu
Aparat ruchu - zespół funkcjonalno-strukturalny, stanowi podstawę egzystencji, a jednocześnie najbardziej zasadniczy atrybut istnienia i rozwoju.
Rozwój aparatu ruchu jest zakończony ok. 18 r. ż.
Proporcje właściwe dla osoby dorosłej najwcześniej uzyskuje głowa, następnie kończyny górne i dolne, a w końcu tułów. Ustalenie się dorosłych proporcji ciała ma miejsce ok. 16 r.ż. dla dziewcząt i 18 dla chłopców, późniejsze zmiany nie wpływają już poważniej na stosunki długościowe poszczególnych części ciała, a zmiany sylwetki spowodowane są rozwojem masy mięśniowej (szczególnie u mężczyzn) i tłuszczowej (szczególnie u kobiet).
Wzrost
Po okresie skoku pokwitaniowego, przedłużonego przez wzrastanie kręgosłupa, następuje zanik płytek wzrostowych kości (przynasady kostnieją) i przed 20 r.ż. ustala się typowa dla danej osoby wysokość ciała.
Układ kostny
Czas trwania rozwoju poszczególnych kości wynosi od kilku miesięcy do ponad 20 lat.
Proces przebudowy kości w obrębie całej tkanki jest ciągły przez cały okres ontogenezy (zmiany przekroju kości i grubości warstwy korowej, zmiany gęstości kości związane z wymiana soli mineralnych w tkance kostnej przez ciągle czynne osteoblasty i osteoklasty).
Z wiekiem zmienia się masa kości. Wzrost masy tkanki kostnej ma dwa okresy przyśpieszenia:
1. pierwszy trymestr ciąży i pierwsze dwa lata po urodzeniu
2. w okresie pokwitania
W okresie skoku pokwitaniowego zauważa się:
- spłaszczenie kostnego szkieletu klatki piersiowej, po tym okresie charakterystyczne jest pewne zaokrąglenie jej przekroju
- u chłopców 2-3 letni, przejściowy, okres znacznego zwiększenia gibkości kręgosłupa wynikające z szybkim rozrostem kośćca, wiotkością mięśni i więzadeł.
Okres po skoku pokwitaniowym - zakończenie procesu wzrastania :
- przyspieszone procesy przebudowy i uwapnienia kości
- zrastanie się nasad z trzonami kości (zanikanie płytek wzrostowych)
- zanikające przyrosty wysokości ciała
W okresie dorastania:
- kręgosłup przyjmuje bardziej umiarkowane krzywizny (kobiety-przewaga krzywizny lędźwiowej nad piersiową, mężczyźni-zrównoważenie obu krzywizn)
- po zakończeniu wzrastania kończyn - dalsze przyrosty na długość tułowia
Mięśnie
Budowa anatomiczna oraz właściwości biochemiczne mięśni wskazują, ze osiągają one dojrzałość w okresie dzieciństwa, jednak względna stabilizacja rozwoju jest osiągalna dopiero ok.18-20 r.ż. (zostaje zakończone różnicowanie i dojrzewanie tkanki mięśniowej).
W wieku 19-20 lat struktury łącznotkankowe stanowią silną oprawę mięśni.
W okresie starzenia się następują zmiany atroficzne. W sarkoplazmie pojawiają się wakuole tłuszczowe itp. Elementy, następuje nieład w rozmieszczeniu włókien. Włókna poprzednio ułożone równolegle, przybierają w późniejszym wieku położenie spiralne, skośne itp. Zmiany starcze charakteryzują coraz większy odsetek tak ułożonych włókien. W następstwie tych zmian zmniejsza się zdolność kurczliwa mięśni i ich siła.
Rozwój siły mięśniowej.
zwiększenie się siły mięśniowej jest pochodną następująca w czasie po zwiększeniu się ich masy
rozwój siły jest stopniowy, mniejszy u małego dziecka, w proporcji do rozwoju masy mięśniowej. W wieku 7-16 lat przyrost wynosi 260% względem wielkości wyjściowej (głównie w okresie 2-3 lat po koku pokwitaniowym wysokości ciała).
W wieku 20-30 lat obserwuje się już regres siły poszczególnych grup mięśniowych np. barków.
Postawa ciała
W formowaniu się typów postawy ciała zasadniczą rolę odgrywają warunki środowiskowe.
Ukształtowanie krzywizn kręgosłupa jest zależne od:
- czynności ruchowych kończyn górnych (sterowanie górne)
- czynności ruchowych kończyn dolnych (sterowanie dolne)
Kończyny dolne wpływają statycznie na formowanie się krzywizn kręgosłupa. Ich ustawienie, a więc nachylenie pięty związane z wysklepieniem stopy oraz ułożenie osi długich obu stóp względem siebie, położenie kolan i miednicy, jest jednym ciągiem współzależnych cech wpływających na formowanie się lordozy lędźwiowej i kompensacyjne zmiany pozostałych krzywizn kręgosłupa.
U człowieka dorosłego na zmiany postawy ciała mają wpływ:
- charakter pracy zawodowej,
- tryb życia, a szczególnie aktywność ruchowa z uwzględnieniem sposobu wypoczywania (siedzący tryb życia - w szybszym tempie układ mięśniowy staje się niewydolny, traci zdolność stabilizacji czynnej kręgosłupa - zanik mięśni z nieczynności).
- występujące już od 25 - 30 roku życia zmiany w narządzie ruchu,
- u kobiet liczba ciąż i ich przebieg,-
powiększenie wagi ciała,
w miarę upływu lat postępuje proces zużycia ( inwolucja ), kręgosłup ulega skróceniu, zesztywnieniu, tyłozgięciu
Rozwój motoryczności człowieka.
Motoryczność- zdolność organizmu do wykonywania wszelkich aktów ruchowych i reagowanie ruchem na różne sytuacje.
Podłożem motoryczności jest rozwój aparatu ruchu, a także uformowane nawyki ruchowe oraz ich wyobrażenia i motywacje.
W okresie 13-15 r. ż. dojrzewa integrator ruchowy co wraz z rozwojem wydolności roboczej (mocy aerobowej-tlenowej) prowadzi do wysokiej sprawności organizmu. 2-3 lata po skoku pokwitaniowym znacznie poprawia się siła mięśni i szybkość ruchów. Formuje się sposób chodzenia różny dla mężczyzn (wykrok udem) i kobiet (wykrok podudziem). U mężczyzn przewaga sprawności szybkościowo-zwinnościowej przeradza się w siłowo-wytrzymałościową. U kobiet ruchy staja się coraz bardziej płynne i rytmiczne. Między 20-30 r.ż. osobnik osiąga najlepszy wszechstronny rozwój motoryczny.
O charakterystyce motorycznej człowieka dorosłego decydują trzy równoległe elementy:
1. kondycja fizyczna (możliwości statodynamiczne)
2. umiejętności i nawyki ruchowe
3. motywacje psychiczne do wysiłku i współzawodnictwa
W zjawisku motoryczności człowieka należy wyróżnić możliwości statodynamiczne (predyspozycje) oraz efektywność ich wykorzystania.
Predyspozycje zależą przede wszystkim od:
- uwarunkowań genetycznych
- rozwoju neuromięśniowego
Efektywność uzależniona jest od:
- osiągniętych wcześniej umiejętności ruchowych
- aktualnych sytuacji środowiskowych
- uwarunkowań społecznych
Stosunek efektów do predyspozycji nazywamy sprawnością ruchowa lub motoryczną, polega ona bowiem na umiejętności wykorzystania istniejącego potencjału.
Możliwości realizowane są pewnymi etapami i w określonej kolejności, istnieją pewne stadia rozwoju motoryki i są one podobne w rozwoju motorycznym poszczególnych osób.
Efektywność jest skutkiem realizowanego trybu życia i jest wysoce zróżnicowana indywidualnie, grupowo i międzypopulacyjnie.
Wykład XIV - Zmiany degeneracyjne związane z procesem starzenia się
Progresja, regresja i inwolucja.
Metabolizm
W organizmie mają miejsce rozliczne procesy chemiczne i energetyczne . Dokonuje się przemiana materii pobranej ze środowiska. Całość procesów biochemicznych zachodzących w organizmie nazywamy metabolizmem. Do najważniejszych dla rozwoju procesów należą:
1.Procesy anaboliczne
- wzrastania tkanek i organizmu jako całości
- syntezy białek „czynnościowych” i odpornościowych
- regeneracji tkanek uszkodzonych w wyniku urazów lub niewłaściwego żywienia
- uzupełniania i wymiany składników plazmy komórkowej w całym organizmie
2. Procesy kataboliczne
- rozkład amin kwasów, glukozy i kwasów tłuszczowych
Dostarczają energii koniecznej dla procesów życiowych (syntezy enzymów, hormonów i przeciwciał, budowy i regeneracji tkanek.
Etapy, fazy i okresy rozwoju postnatalnego:
Rozwój progresywny
- bierności (wczesne niemowlęctwo) od urodzenia do 5-7 m-c ż.
- ekspansji:
- późnego niemowlęctwa i poniemowlęcy od 5-7 m-cy do 2,5-3 lat
- dzieciństwa od 2,5-3 lat do 6-7 lat
- młodociany (przedpokwitaniowy) od 6-7 do 10-12 lat
- młodzieńczy - dynamika rozbudowy (pokwitania i dorastania od 10-12 do 18-20 lat
Równowagi (względnej) od 18-20 do 55-60 lat
Starości -zmian inwolucyjnych
- wiek starszy od 60-75 lat
- wiek starczy od 75-90 lat
- głębokiej starości powyżej 90 lat do śmierci
Okres pokwitania, kończy się dojrzewaniem płciowym.
Okres dorastania-uzyskanie maksymalnej wielkości ciała
Etap równowagi - względnej stabilizacji procesów anabolicznych i katabolicznych, w czasie, gdy kolejne jedne cechy osiągają szczyt rozwoju i rozpoczyna się ich regres, jednak inne cechy wykazują jeszcze rozwój progresywny, co w sumie daje równowagę metaboliczna ( od zakończenia wzrastania długości ciała, kostnienia czyli od ok. 18-20 lat do zaznaczonych wyraźnie zmian regresywnych, czyli do ok. 50-55 lat). Jest to okres pełni życia.
Okres względnej stabilizacji - równowagi 20-55 (60) r.ż..
Dla wszystkich cech, które wykazują okres rozwoju progresywnego w jednym kierunku, a regresywnego w drugim ( przeciwnym) obserwuje się czas w którym dana cecha osiąga wielkość szczytową. Osiągnięcie wielkości szczytowej stanowi jednocześnie moment od którego zaczyna się regres.
Szczególnie wyraźne jest to dla cech motoryki.
Wiek osiągania wielkości szczytowych jest zróżnicowany dla tej samej cechy między poszczególnymi osobami i zależy od:
- genetycznie zdeterminowanego tempa rozwoju
- odmienności żywienia
- trybu życia
- warunków środowiskowych
aktywności ruchowej
Przykład: wydolność robocza w warunkach zdrowego klimatu i optymalnej aktywności ruchowej dobrego odżywiania wykazuje regres dopiero po 50 r.ż. Przy braku w/w warunków regres po 30-35 r.ż. Zbyt intensywny wysiłek fizyczny, przeciążanie-regres w 20 25 r.ż. najbardziej niekorzystny jest siedzący ryb życia -regres w 18-20 r.ż.
Okres stabilizacji w rozwoju osobniczym cechuje się:
powolnym tempem regresu
występowaniem szczytów rozwoju poszczególnych cech
postępujący regres jednych właściwości jest kompensowany narastającymi jeszcze innymi właściwościami czy możliwościami.
Etap starości- przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi, kolejno następują zmiany regresywne niektórych tkanek i inwolucja wielu funkcji organizmu, wreszcie starcza wegetacja biologiczna.
Inwolucja-szeroki zakres zmian regresyjnych, jakie następują z upływem czasu, w szczególności w okresie głębokiej starości powodujących:
- utratę sprawności energetycznej organizmu
- mniejszej wydolności w pracy
- obniżenie odporności na niekorzystne bodźce środowiska
- wzrost niekorzystnego „uczulenia” na własne tkanki
- zanik zdolności przystosowawczych do nowych sytuacji (obniżenie fizjologicznych rezerw adaptacyjnych)
Prowadzi to do:
- obniżenia zdolności życiowych organizmu
- podwyższenia wrażliwości na niekorzystne czynniki zewnętrzne
- zawodność reagowania na zmiany środowiska wewnętrznego
- spadek sił fizycznych i energii organizmu
Nie wszystkie procesy zachodzące w organizmie po 60 r.ż. są procesami starzenia. Należą do nich te, które zachodzą stopniowo, mają charakter endogenny i dezadaptacyjny.
Nieuchronnym następstwem zmian strukturalnych i funkcjonalnych komórek i tkanek, w tym aktywności hormonalnej i enzymatycznej, znacznego zmniejszania się liczby komórek ciała, zmniejszania zdolności przystosowawczych trudności z regeneracja struktur i funkcji - jest spadek sił życiowych, następuje śmierć ze staroci. Jest to nieubłagalna konsekwencja praw biologicznych i biokulturowych. Zadanie życia- wydanie i wychowanie nowych pokoleń -zostało spełnione.
Fizjoterapia ogólna
Wykład XV - Działanie fizjoprofilaktyczne w różnych grupach wiekowych
Profilaktyka zaburzeń wydolności ogólnej i zagrożeń typowych dla osób trzeciego okresu życia.
Podstawy auksologii, gerontologio syntetyzują wiedzę dla potrzeb pediatrii, geriatrii i pedagogiki są podstawa nowego kierunku-promocji zdrowia.
Promocja zdrowia ma na celu walkę z chorobami (niedopuszczenie do ich rozwoju)
a także umacnianie dobrego zdrowia.
Aby opóźnić regres danej cechy i utrzymać jej stały poziom wprowadzamy działanie stymulujące: ćwiczenia i trening.
Dobór ruchu:
- by z jednej strony równoważył swym oddziaływaniem ogólnym nasz siedzący tryb życia - wyrównywał indywidualne niedobory ruchowe, zależne od potrzeb danego człowieka
U każdego zachodzi bowiem potrzeba tworzenia własnego modelu aktywności ruchowej o indywidualnej specyfice potrzeb i możliwości ich zaspokojenia. Szczególnie cenne są te formy aktywności ruchowej, które człowiek może kultywować przez całe życie. Należą do nich: pływanie, narciarstwo, łyżwiarstwo, turystyka ( piesza, rowerowa), tenis i inne gry sportowe. W każdym wieku dostępną, formą aktywności ruchowej, jest gimnastyka.
Trening czy intensywna praca fizyczna powodujące osiągnięcie większej wielkości szczytowej nie tylko nie spowalniają regresu lecz przeciwnie przyśpieszają go. Przypuszczalnie tego rodzaju zmiany nie są bowiem wynikiem korzystnej stymulacji, lecz subpatologicznych przystosowań do zbyt dużych wysiłków i naruszają rezerwy życiowe organizmu.
Pięćdziesiąty rok życia wyznacza moment w wieku średnim, kiedy korzyści z regularnej aktywności fizycznej mogą mieć największe znaczenie w zapobieganiu, minimalizowaniu i/lub odwracaniu wielu fizycznych, psychologicznych i społecznych zagrożeń, które często towarzyszą zaawansowanemu wiekowi. Ten pozytywny wpływ dotyczy większości osób, niezależnie od stanu ich zdrowia.
Aktywność fizyczna jest definiowana jako wszystkie wykonywane w życiu codziennym czynności związane z ruchem, włączając w to pracę, odpoczynek, ćwiczenia i uprawianie sportu. W zaproponowanych instrukcjach uznaje się, że efekty zapobiegawcze i rehabilitacyjne regularnej aktywności fizycznej są korzystniejsze, gdy wzorce aktywności fizycznej kształtowane są we wczesnym okresie życia, niż zapoczątkowane są w wieku podeszłym.
Regularna aktywność fizyczna:
poprawia ogólne samopoczucie
polepsza ogólne zdrowie fizyczne i psychiczne
pomaga zachować należny tryb życia
pomaga opanować określane stany (np. stres, otyłość) i choroby (np. cukrzycę, hypercholesterolemię)
zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby (np. chorobę wieńcową, nadciśnienie, cukrzycę)
pomaga minimalizować skutki pewnych niesprawności i może pomagać w leczeniu stawów bólowych
Korzyści fizjologiczne wynikające z aktywności fizycznej:
Natychmiastowe:
usprawnia regulację poziomu glukozy we krwi
pobudza wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny.
poprawia jakość i ilość snu u osób w każdym wieku.
Długoterminowe:
wydolność aerobowa/sercowo-naczyniowa: obserwuje się znaczną poprawę prawie wszystkich przejawów funkcjonowania układu sercowo naczyniowego, następującą po odpowiednim treningu fizycznym
trening oporowy- wzmacnianie mięśni: osoby w każdym wieku mogą osiągać korzyści z ćwiczeń wzmacniających mięśnie, co może mieć znaczny wpływ na utrzymanie niezależności w starszym wieku.
gibkość: ćwiczenia polegające na wykonywaniu ruchów w pełnym ich zakresie pomagają zachować i przywrócić gibkość
równowaga-koordynacja: regularna aktywność pomaga zapobiec i/lub opóźnić związane z wiekiem zaburzenia równowagi i koordynacji, które są głównym czynnikiem zwiększającym niebezpieczeństwo upadków
szybkość ruchów: spowolnienie reakcji jest charakterystyczne dla zaawansowanego wieku, osoby wykazujące stałą aktywność mogą zwykle opóźnić występowanie tego związanego z wiekiem pogorszenia sprawności.
Korzyści psychologiczne wynikające z aktywności fizycznej:
Natychmiastowe:
odprężanie: odpowiednia aktywność fizyczna zwiększa odprężanie
zmniejszenie stresu i niepokoju: udowodniono, że regularna aktywność fizyczna może obniżać poziom stresu i niepokoju
poprawa nastroju: wielu ludzi zgłasza poprawę nastroju następującą po okresie odpowiedniej aktywności fizycznej.
Długoterminowe:
ogólnie dobre samopoczucie: obserwuje się poprawę w prawie wszystkich przejawach funkcjonowania psychologicznego, następującą po okresach długotrwałej aktywności fizycznej
poprawa zdrowia psychicznego: regularne ćwiczenia mogą odgrywać istotna rolę w leczeniu pewnych chorób psychicznych, takich jak nerwica depresyjna i lękowa
poprawa funkcji poznawczych: regularna aktywność fizyczna może pomóc w opóźnieniu występowania związanej z wiekiem zmniejszonej szybkości przetwarzania informacji w centralnym systemie nerwowym i przyspiesza czas reakcji
kontrola motoryczna i wykonanie: regularna aktywność fizyczna pomaga zapobiec i/lub opóźnić wystąpienia związanych z wiekiem zaburzeń w wykonywaniu ruchów, także ruchów precyzyjnych
nabycie umiejętności: wszyscy, niezależnie od wieku, mogą zdobyć nowe umiejętności i udoskonalić już posiadane.
Wykład XVI - Deformacje i przeciążenia stawowe.
Zmiany zwyrodnieniowo -zniekształcające stawów. Osteoporoza.
Do najczęstszych zmian związanych z wiekiem organizmu wynikających z procesów starzenia się tkanek i narządów należą:
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów
Osteoporoza starcza i pomenopauzalna
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów (choroba zwyrodnieniowa) to zespół chorobowy polegający na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw. Zmiany te mają charakter powolny, lecz stale postępujący i prowadzą do: ograniczenia zakresu ruchów stawów
- bólów
- wychudzenia mięśni
- przykurczy i usztywnień
Etiologia:
zmiany zwyrodnieniowo -zniekształcające pierwotnie samoistne (arthrosis deformans idiopathica) - zmiany zwyrodnieniowe struktur stawowych poddanych przeciążeniom w warunkach życia codziennego - mikrourazy.
zmiany zwyrodnieniowo -zniekształcające wtórne (arthrosis deformans secundaria) uwarunkowane przebytą chorobą stawu.
urazy
nieswoiste i swoiste zapalenia stawu
choroby nasad kości długich
wrodzone niedorozwoje stawu
zmiany stawowe wywołane choroba układu nerwowego
zmiany nowotworowe
Pierwotna choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego powstaje gdy prawidłowy staw działa w nieprawidłowych warunkach (Strange).
Zaburzenia nerwowo-mięśniowe lub stawowe mogą:
zmniejszyć tolerancję na powtarzające się przeciążenia
zmienić prawidłowa równowagę sił pomiędzy grupami mięśniowymi
zmienić prawidłowa równowagę sił pomiędzy mięśniami i ciężarem ciała (reprezentowanym przez środek ciężkości)
Choroba zwyrodnieniowa stawów
- występują głównie w stawach kończyn dolnych, unoszą masę ciała
- często obejmują wiele stawów
- występują w wieku średnim i starszym.
Klinika
1. wolny i niezauważalny początek choroby
2. dolegliwości występują w stawie i/lub aparacie okołostawowym
3. pierwsze objawy: ograniczenie ruchomości stawów, osłabienie kończyny, uczucie zmęczenia
4. okresowe dolegliwości bólowe, często po urazie lub skręceniu stawu (czynnik wyzwalający ból), ból nasila się na początku wykonywania ruchu i po przeciążeniu stawu
5. okresowe zaostrzenia na tle zapalnym (wysięk, obrzęk, ucieplenie, zaczerwienienie, ograniczenie ruchomości)
6. Charakter postępujący, stały z różnym tempem rozwoju objawów prowadzący do bólu spoczynkowego i ograniczenia czynności aż do bezruchu.
Diagnostyka:
Rtg stawu (zwężenie szpary stawowej, osteofity )
MRI
USG
Badania laboratoryjne (OB)
Postępowanie terapeutyczne
1. ogólne:
- fizjoprofilaktyka:
uregulowanie trybu życia
unikanie przeciążeń stawów (obniżenie masy ciała przy nadwadze, odciążanie chorych stawów - odpoczynek)
kinezyterapia (ćwiczenia ogólnie usprawniające -utrzymanie dobrej sprawności mięśni i stawów)
leczenie uzdrowiskowe
odciążanie chorego stawu, kula /laska podczas chodu
- farmakologiczne (p/w zapalne i p/w bólowe)
2. miejscowe:
- fizjoterapia w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych, poprawy zakresu ruchu w stawach, poprawy siły mięśniowej :
kinezyterapia
zabiegi p/ zapalne
zabiegi p/ bólowe
zabiegi poprawiające przemianę chrząstki /kości
zabiegi utrzymujące pełen zakres ruchów w stawie
zaopatrzenie ortopedyczne
- blokady dostawowe
- operacyjne (artroskopia, endoprotezoplastyka)
Najczęściej występujące zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów:
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów biodrowych coxarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kolanowych gonarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kręgosłupa:
połączeń międzytrzonowych spondylosis deformans
stawów pomiędzy wyrostkami stawowymi łuków kręgowych spondyloarthrosis deformans
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające drobnych stawów rąk osteoarthrosis
Coxarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów biodrowych
Klinika
1. ograniczenie ruchów w stawie biodrowym:
rotacji wewnętrznej, następnie przeprostu, odwiedzenia i przywiedzenia
ruch zginania ulega pewnemu ograniczeniu ale pozostaje najdłużej zachowany
2. przykurcze zgięciowo - przywiedzeniowe
3. osłabienie kończyny , niepewność podczas chodu
4. narastające dolegliwości bólowe - rozpoczynające się w stawie kolanowym po czynniku wyzwalającym: złe stąpnięcie, niezborny ruch, skręcenie stawu biodrowego
5. zaostrzenia spowodowane stanem zapalnym
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
1. wczesne odciążanie stawu biodrowego i zapobieganie ograniczeniu rotacji wewnętrznej:
likwidacja nadwagi
ćwiczenia wzmacniające mięśnie obręczy biodrowej (m. pośladkowe, m. odwodziciele uda)
ćwiczenia izometryczne mm. Obręczy biodrowych
ćwiczenia dynamiczne -przeprost stawów biodrowych
ćwiczenia zwiększające zakres ruchów w stawach biodrowych
laska lub kule w celu odciążenia stawu
sporty: pływanie, jazda na rowerze, jazda na nartach
2. likwidacja przykurczu w stawie - redresje ( p/wsk. przy protruzji gł. k.udowej)
3. leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Gonarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kolanowych
Etiologia
1.Wadliwe ustawienia osi kości długich k. udowej i piszczeli względem siebie koślawość i szpotawość.
2. odchylenie od prawidłowego kształtu krzywizn stawowych kłykci udowych
3. niewłaściwy układ aparatu prostującego kolano (konflikt rzepkowo -udowy)
Klinika
1. częściej chorują kobiety, zajęte są zazwyczaj oba stawy
2. osłabienie i szybkie męczenie się kończyn /kończyny
3. ograniczenie ruchomości postępujące
4. stopniowo pojawiające się i narastające bóle zapoczątkowane błahym urazem, występujący i nasilający się przy chodzeniu po schodach
5. przykurcz zgięciowy stawu kolanowego
6. miejscowo: pogrubienie obrysów kolana, wychudzenie mięśni uda, rzepka-pogrubiała, przemieszczona ku górze, ograniczona bierna przesuwalność
7. przy ruchach rzepki i kolana -trzeszczenie-ocieranie się nierównych powierzchni stawowych
8. maksymalne ruchy zgięcia, prostowania i rotacji wywołują ból
9. palpacyjnie: pogrubienie i stwardnienie torebki stawowej, bolesność uciskowa szpary stawowej, wyrośla kostne na brzegach stawu
10. zmiany żylakowate kończyny
11. okresy zaostrzeń: zaczerwienienie, obrzęk (wysięk w stawie) wzmożone ucieplenie, przykurcz zgięciowy
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
1. wczesne odciążanie stawu kolanowego:
likwidacja nadwagi
ćwiczenia wzmacniające grupę przyśrodkową mięśnia czworogłowego uda
ćwiczenia izometryczne - napinanie rzepki
ćwiczenia dynamiczne - wyrost stawu kolanowego w odciążeniu ze stopniowo wzrastającym oporem
ćwiczenia zwiększające zakres ruchu w stawie kolanowym: pełne zgięcie i wyprost w odciążeniu
likwidacja przykurczu stawu kolanowego - redresje
przy braku stabilizacji stawu kolanowego (ruchy boczne)-aparat stabilizujący
laska lub kule w celu odciążenia stawu
2. leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kręgosłupa:
połączeń międzytrzonowych spondylosis deformans
stawów pomiędzy wyrostkami stawowymi łuków kręgowych spondyloarthrosis deformans
Spondylosis deformans
1. najczęstszy typ zmian zwyrodnieniowo - zniekształcających
2. osteofity, sklerotyzacja podchrzęstnej płytki kostnej
3. zmiany obejmują najbardziej ruchome części kręgosłupa-środkowa część szyjna, lędźwiowa i piersiowa: VII-X trzon
Spondyloarthrosis deformans
1.sklerotyzacja małych stawów kręgosłupa
2. zwężenie zanik szczelin stawowych
3. lokalizacja zmian:C7-Th1, Th2-5, L2-4
Klinika
1. bóle w okolicy występowania zmian (mięśniowe i nerwowe)
2. wzmożenie napięcia mm. Przykręgosłupowych
3. ograniczenie ruchomości kręgosłupa
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
1. wczesne odciążanie stawów kręgosłupa:
likwidacja nadwagi
utrzymanie prawidłowej postawy we wszystkich czynnościach dnia (sprzątanie, słanie łóżka, prasowanie, pranie, podnoszenie i przesuwanie ciężkich przedmiotów, wymagają odpowiedniej techniki, która oszczędza kręgosłup)
ćwiczenia czynne wzmacniające mięśni tułowia, obręczy barkowej i biodrowej
ćwiczenia izometryczne mięśni tułowia, obręczy barkowej i biodrowej
ćwiczenia czynne zwiększające ruchomość kręgosłupa (p/wsk. Przy podwichnięciach)
2. leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające drobnych stawów rąk osteoarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające drobnych stawów rąk
1. występują u kobiet po menopauzie i w starszym wieku
2. predyspozycja rodzinna
Klinika
1. powolny początek choroby: ręka słabsza i mniej sprawna, żywa bolesność stawu
2. w stawach dalszych palców ręki występują zmiany zwyrodnieniowe z towarzyszącymi im guzkami Heberdena - guzki chrzęstne na wysokości lub nieco obwodowo od stawu
3. okresowo umiarkowany odczyn zapalny
4. paliczki końcowe ustawione w nieznacznym zgięciu i odchyleniu łokciowym lub promieniowym
5. rtg-grzybowate rozszerzenie powierzchni stawowych, zwężenie szpary stawowej
6. u kobiet starszych guzki Boucharda - zlokalizowane w śródręczu i wokół stawów międzypaliczkowych bliższych
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
1. ćwiczenia dłoni powtarzane z dużą częstotliwością: ruchy zaciskania palców dłoni w pięść i wyprostu palców
2. leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, charakteryzująca się małą masa kostną oraz zaburzeniami mikroarchitektury tkanki kostnej, co zwiększa łamliwośc kości i podatność na złamania.
Czynniki ryzyka osteoporozy:
uwarunkowania genetyczne
zaawansowany wiek
szczupła budowa ciała
menopauza naturalna lub spowodowana innymi czynnikami
długotrwały brak miesiączek u kobiet młodszych (<45lat)
mała podaż wapnia w diecie
brak witaminy D (zmniejszona ekspozycja skóry na światło słoneczne)
tryb życia powiązany z brakiem ruchu lub dłuższe okresy unieruchomienia (choroby)
nałogowe palenie tytoniu, picie kawy, alkoholizm
niedożywienie, np. anorexia nervosa
Czynniki wywołujące osteoporozę wtórną:
- leki np. kortykosteroidy, sole glinu(antiacida), heparyna
choroby (np. nadczynność przytarczyc, enteropatie)
Najbardziej skuteczna metodą walki z osteoprozą jest jej zapobiegania.
Prewencja pierwotna ma na celu osiągnięcie maksymalnej masy kostnej w okresie wzrastania i dojrzewania ustroju, kiedy zdolność kości do reakcji na bodźce pobudzające jest największa, a kościotworzeni przeważa nad resorpcją tkanki kostnej.
Maksymalnie korzystne warunki dla budowy masy kostnej zapewniają:
1. spożywanie przez całe życie w pokarmach odpowiedniej ilości wapnia
2. przebywanie na świeżym powietrzu w celu zapoczątkowania syntezy wit. D przez promienie słoneczne lub suplementacja wit D
3. wygodne obuwie z antypoślizgowa podeszwą
3. ćwiczenia odpowiednio odciążające układ kostny, utrzymanie odpowiedniej postawy ciała
Klinika
1. okres bezobjawowy trwający wiele lat przy postępującym ubytku masy kostnej
2. ból przewlekły i ostry
3. złamanie patologiczne kości
4. utrwalające się deformacje szkieletu (zmniejszenie wysokości ciała i nadmierna kyfoza piersiowa)
5. zaburzenia równowagi
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
Leczenie usprawniające ukierunkowane na:
1. ogólne zwiększenie aktywności fizycznej
2. poprawa siły mięśniowej
3. poprawa zdolności utrzymania równowagi
4. utrzymanie prawidłowej postawy ciała
Efektem działań jest:
1. ograniczenie działania czynników ryzyka
2. zmniejszenie dolegliwości bólowych
3. zmniejszenie trwałych uszkodzeń kości
Zasady stosowania ćwiczeń w osteoporozie:
1. równomierne obciążanie całego szkieletu - efekty ćwiczeń są miejscowe, czyli wzmocnieniu ulegają tylko kości bezpośrednio poddane obciązeniu:
- ćwiczenia obciążające układ kostny podejmowane
w okresie wzrastania do momentu wytworzenia maksymalnej masy kostnej
przed menopauzą
- ćwiczenia z oporem generujące siły zginania rozciągania, skręcania i ściskania
2. Aby zachować dodatni wpływ ćwiczenia kości należy je wykonywać przez całe zycie
3. Kompleksowa fizjoterapia powinna zawierać:
ćwiczenia wzmacniające gorset mięśniowy
ćwiczenia wzmacniające kości
ćwiczenia poprawiające równowagę
ćwiczenia wytrzymałościowe i gibkościowe
ćwiczenia oddechowe