Ralf Urte Falko Sonia Jochen

Aleksandra

Schwarzer Scholz Sniehotta Lippke Ziegelmann

Łuszczynska

Udział procesów

Udział procesów

samoregulacji w zmianie

samoregulacji w zmianie

zachowania zdrowotnego

zachowania zdrowotnego

Konstrukty,

takie jak poczucie własnej

skuteczności

Modele predykcyjne,

takie jak Teoria

uzasadnionego działania TRA

Modele stadialne,

takie jak Procesualny model

czynności zdrowotnych HAPA

Procesy wolicjonalne

Planowanie działania, Planowanie radzenia sobie

Spostrzeganie ryzyka

Przekonania dotyczące
zachowania

Przekonania dotyczące Ja

Intencje

Ocena spostrzegania ryzyka

Ocena spostrzegania ryzyka

:

:

Moje ryzyka zachorowania na

raka jest

bardzo niskie -- niskie -- wysokie -- bardzo wysokie

w porównaniu z przeciętną

osobą w moim wieku i mojej

płci.

Jeśli będę
więcej
ćwiczył,

wtedy moje
ciśnienie krwi
obniży się

Oczekiwanie

pozytywnego wyniku

Poczucie własnej

skuteczności

(self-efficacy)

Poczucie własnej skuteczności – uogólnione oczekiwanie

dotyczące własnych kompetencji (Bandura, 1977) w

psychologii zdrowia odnoszone jest do zachowań

prozdrowotnych. Jest to oczekiwanie, że jest się w

stanie wprowadzić czy zmodyfikować w pożądanym

kierunku własne zachowanie (np. zmienić dietę,

zaprzestać palenia). Należy odróżnić oczekiwanie

własnej skuteczności, odnoszące się do własnej

osoby, od oczekiwania wyniku zdrowotnego (np.

spadku wagi). Poczucie własnej skuteczności jest

ważnym predyktorem wprowadzania zachowań

zdrowotnych, stąd jego rola w promocji zdrowia.

Jestem pewien, że mogę
ćwiczyć....

- nawet jeśli czuję się
wyczerpany

- nawet jeśli jestem
przepracowany

- nawet jeśli jest coś bardzo
interesującego w telewizji

Własna skuteczność w

odniesieniu do ćwiczeń

fizycznych

Model

Model

e

e

predykcyjne

predykcyjne

zmiany

zmiany

zachowania

zachowania

= Model

= Model

e

e

kontinuum

kontinuum

Oczekiwani

e

Pozytywne

go Wyniku

Spostrzeg

anie

Ryzyka

Intencja

Intencja

Własna

Skuteczność

Zmiana
zachowania

Ogólny Układ Modeli Kontynuacj

Od statycznych

Od statycznych

do

do

dynamicznych

dynamicznych

modeli zmiany

modeli zmiany

zachowania

zachowania

Faza

Faza

nie-

nie-

intencjonalna

intencjonalna

Faza

Faza

działania

działania

Faza

Faza

intencjonal

intencjonal

na

na

Fazy procesualnego modelu czynności
zdrowotnych

Outcome

Expectancies

Risk

Perception

Goal

Plan

Initiative

Maintenance

Recovery

Action

Barriers and Resources

Self-

Efficacy

Dis-
engage-
ment

HAPA = H

HAPA = H

ealth

ealth

A

A

ction

ction

P

P

rocess

rocess

A

A

pproach (Schwarzer, 1992)

pproach (Schwarzer, 1992)

Non-intenders

intenders

actors

Oczekiwani

e

Pozytywne

go wyniku

Spostrzeg

anie

Ryzyka

Cele

Cele

Własna

Skuteczno

ść

Luka

intencje-

zachowanie

Zmiana zachowania

?

Proces

Proces

y Post-Intencjonalne

y Post-Intencjonalne

Własna skuteczność poprzedzająca działanie

Własna skuteczność poprzedzająca działanie

Opt

Opt

ymistyczne przekonania

ymistyczne przekonania

n

n

a temat własnej zdolności

a temat własnej zdolności

zaplanowania i rozpoczęcia działania

zaplanowania i rozpoczęcia działania

Własna skuteczność

Własna skuteczność

dotycząca kontynuacji

dotycząca kontynuacji

Opt

Opt

ymistyczne przekonania

ymistyczne przekonania

na temat własnej zdolności

na temat własnej zdolności

uporania się z przeszkodami

uporania się z przeszkodami

które pojawią się w fazie

które pojawią się w fazie

kontynuacji

kontynuacji

Własna skuteczność

Własna skuteczność

dotycząca

dotycząca

wznowienia

wznowienia

Optimist

Optimist

yczne

yczne

przekonanie

przekonanie

na temat własnej

na temat własnej

zdolności

zdolności

wznowienia działania

wznowienia działania

lub odzyskania kontroli

lub odzyskania kontroli

jeśli nastąpiło

jeśli nastąpiło

zaniechanie działania

zaniechanie działania

Własna skuteczność specyficzna dla fazy

H

H

ealth

ealth

A

A

ction

ction

P

P

rocess

rocess

A

A

pproach (Schwarzer, 1992)

pproach (Schwarzer, 1992)

Aleksandra Łuszczynska & Ralf Schwarzer (2003):

Planning and Self-Efficacy in the Adoption and Maintenance of

Breast Self-Examination: Longitudinal Study on Self-Regulatory

Cognitions.

Psychology and Health

Faza poprzedzająca

Faza poprzedzająca

działanie

działanie

Faza wolicjonalna

Faza wolicjonalna

Własna skuteczność

poprzedzająca

działanie

Oczekiwanie

pozytywnego

wyniku

Spostrzegan

ie

ryzyka

Intencja

Planowanie

Zachowanie

Własna skuteczność

dotycząca

kontynuacji

Własna skuteczność

dotycząca wznowienia

Badania Berlińskie nad

Zmianami Stylu Życia u

Pacjentów z Chorobą

Niedokrwienną Serca

Falko Sniehotta, Urte Scholz, Benjamin Schüz,

& Ralf Schwarzer

2002-2006

Free University Berlin

in cooperation with the Federal Insurance Institution For Employees, Brandenburg

Klinik, Bernau & Klinik am See, Rüdersdorf

• multi-center study
• eksperymentalne i podłużne

T1

Rehabilitacja

2

miesiące

po

wypisaniu

4

miesiące

po

wypisani

u

T2

T3

Wypisani
e

Planowana

Interwencj

a

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu Życia

u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną Serca

t1

t3

Task

Self-efficacy

Outcome

Expectancies

Risk

Awareness

Intention

Exercise

.64**

.25**

.15*

.55**

.11*

R² = .65

.33**

R² = .11

t1

t3

t3

Task

Self-efficacy

Outcome

Expectancies

Risk

Awareness

Intention

Exercise

.64**

.25**

.15*

.55**

.11*

R² = .65

.33**

R² = .11

Task

Self-efficacy

Outcome

Expectancies

Risk

Awareness

Intention

Exercise

.64**

.25**

.15*

.15*

.55**

.55**

.11*

R² = .65

.33**

R² = .11

Sniehotta, Scholz & Schwarzer, 2004

Task

Self-Efficacy

Outcome

Expectancies

Risk

Awareness

Exercise

Coping

Self-Efficacy

R² = .22

t1

t3

t2

.47**

.20**

.11*

Intention

R² =.69

Planning

R² =.28

.55**

.17*

.69**

R² = .24

.21**

.28**

.41**

.25**

Task

Self-Efficacy

Outcome

Expectancies

Risk

Awareness

Exercise

Coping

Self-Efficacy

R² = .22

Coping

Self-Efficacy

R² = .22

t1

t1

t3

t3

t2

t2

.47**

.47**

.20**

.11*

Intention

R² =.69

Planning

R² =.28

Planning

R² =.28

.55**

.55**

.17*

.17*

.69**

.69**

R² = .24

.21**

.28**

.41**

.25**

Volitional Mediators: see Sniehotta, Scholz & Schwarzer, 2004

Plan

Plan

owanie

owanie

jako Proces

jako Proces

Post-

Post-

Inten

Inten

cjonalny

cjonalny

Health Action Process Approach

O

O

czekiwanie

czekiwanie

Pozytywnego

Pozytywnego

Wyniku

Wyniku

Inten

Inten

cja

cja

Świadomość

Świadomość

Ryzyka

Ryzyka

Własna

Własna

Skuteczność

Skuteczność

Ini

Ini

cjacja

cjacja

Kontynuacja

Kontynuacja

Wznowienie

Wznowienie

Działa

Działa

nie

nie

Bar

Bar

iery i

iery i

Zasoby

Zasoby

Z

a

n

ie

c

h

a

n

i

Z

a

n

ie

c

h

a

n

i

e

e

Planowanie

Planowanie

Działania

Działania

Planowanie

Planowanie

Radzenia

Radzenia

www.psyc.de

www.psyc.de

Przekształcanie intencji w

działanie:



kiedy będę działał?



gdzie będę działał?



jak będę działał?

Planowanie

Planowanie

Działania

Działania

(Wprowadzanie Intencji; Gollwitzer, 1993)

Ocena Planowania Działania

Ocena Planowania Działania

Przygotowałem
dokładny plan
dotyczący tego…

Całkiow

icie

niepraw

dziwe

Mało

praw

dziwe

Umiarkow

anie

prawdziw

e

Całkow

icie

prawdz

iwe

… kiedy ćwiczyć.









... gdzie ćwiczyć.









... jak ćwiczyć.









… jak często ćwiczyć.









Sniehotta & Scholz, 2002



przewidywanie barier i trudności



przygotowanie strategii radzenia

sobie



umysłowa symulacja skutecznego

radzenia sobie

Sniehotta, Scholz & Schwarzer,
2003

Planowanie radzenia

Planowanie radzenia

sobie

sobie

Ocena Planowania Radzenia Sobie

Ocena Planowania Radzenia Sobie

Przygotowałem
dokładny plandotyczący
tego…

Calkowi

cie

niepraw

dziwe

Mało

prawdz

iwe

Umiarkow

anie

prawdziwe

Całkowi

ciei

prawdzi

we

...

co robić, jeśli cokolwiek zakłóci

moje plany.









...

jak sobie radzić z

zaniechaniem.









...

jak umocnić moje intencje,

nawet w trudnej sytuacji.









...

jakie okoliczności sprzyjające

działaniu wykorzystać

.









... …

kiedy być szczególnie

ostrożnym w celu uniknięcia
zaniechania

.









(Sniehotta & Scholz, 2002)

Poziom

Wyjściowy (T1)

Wiek

Intencje

Panowanie Działania

Planowanie

Radzenia Sobie

Wykonywanie ćwiczeń

.29**

-.10

†

.12*

.11

†

W czasie rehabilitacji
(T1)

4 miesiące po wypisaniu
(T3)

Sniehotta, Schwarzer, Scholz & Schüz, 2004

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu Życia

u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną Serca

N=352; R

2

Adjusted

= .16

†

p<.10* p<.05; **p<.01

Poziom

Wyjściowy (T1)

Wiek

Intencje

Planowanie Działania

Planowanie

Radzenia Sobie

Wykonywanie ćwiczeń

.31**

-.07

.17**

.01

.21**

2

miesiące po wypisaniu

(T2)

4 miesiące po wypisaniu
(T3)

N=352; R

2

Adjusted

= .23

†

p<.10* p<.05; **p<.01

Sniehotta, Schwarzer, Scholz & Schüz, 2004

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu Życia

u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną Serca

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu

Życia u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną

Serca

Zmiany Stylu Życia u
Pacjentów z Chorobą
Niedokrwienną Serca

Health Action Process Approach

O

O

czekiwanie

czekiwanie

Pozytywnego

Pozytywnego

Wyniku

Wyniku

Inten

Inten

cja

cja

Świadomość

Świadomość

Ryzyka

Ryzyka

Własna

Własna

Skuteczność

Skuteczność

Ini

Ini

cjacja

cjacja

Kontynuacja

Kontynuacja

Wznowienie

Wznowienie

Działa

Działa

nie

nie

Bar

Bar

iery i

iery i

Zasoby

Zasoby

Z

a

n

ie

c

h

a

n

i

Z

a

n

ie

c

h

a

n

i

e

e

Planowanie

Planowanie

Działania

Działania

Planowanie

Planowanie

Radzenia

Radzenia

www.psyc.de

www.psyc.de

Planowanie

Radzenia Sobie

Próba Randomiozowana z

Próba Randomiozowana z

Grupą Kontrolną

Grupą Kontrolną

Planowanie

Działania

Kombinowana

Grupa

Planowania

Grupa

Kontrolna

Planowanie

Działania

Grupa

Planowania

Działania

Grupa

Grupa

Planowania

Planowania

Działania

Działania

:

:

do trzech planów
działania w zakresie
ćwiczeń fizycznych

Kombinowana

Kombinowana

Grupa

Grupa

Planowania

Planowania

:

:

dodatkowo do trzech
planów radzenia sobie

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu Życia

u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną Serca

Gdzie

 

Proszę opisz

Sytuację (gdzie, z

kim, etc), dla której

chcesz określić

dokładny plan.

Kiedy

 

Prosz

ę

opisz

punk

czaso

wy i

czas

trwani

a.

Jak

 

Proszę opisz działanie,

które chcesz

wykonywać w

określonej sytuacji

Jak

częst

o ta

sytua

cj

zdarz

y się

w

ciągu

miesi

ą?

Na ile jesteś pewien,

że możesz

skutecznie kierować

działaniem w

określony sposób?

++

+

-

- -

 

 

 

 









 

 

 

 









 

 

 

 









Kwestionariusz Planowania Działania

Ustna Instrukcja do

Ustna Instrukcja do

Planowania Radzenia

Planowania Radzenia

Sobie

Sobie

Wielu pacjentów ma problemy z

regularnym uprawianiem ćwiczeń po
skończeniu rehabilitacji. Każdy wie, jak
może być trudne narzucenie sobie
dyscypliny. Może być w tym jednak
pomocne przewidywanie osobistych
trudności i planowanie ich pokonywania.
Na jakie trudności może być narażone
uprawianie przez ciebie regularnych
ćwiczeń?

Jakie przeszkody i bariery mogą

zagrażać ćwiczeniom, które zamierzasz
wykonywać? W jaki sposób możesz
opanować te sytuacje?

Proszę opisz swoje trzy najważniejsze

plany na te krytyczne sytuacje. Im
dokładniej, konkretniej i w bardziej
osobisty sposób sformułujesz swoje
plany, tym bardziej ci one pomogą!

Pisemna Instrukcja na

Pisemna Instrukcja na

Arkuszu Planowania

Arkuszu Planowania

Efekty Eksperymentalne w zakresie Ćwiczeń

Efekty Eksperymentalne w zakresie Ćwiczeń

Fizycznych

Fizycznych

min/tydzień

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu Życia

u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną Serca

E

E

fekty Eksperymentalne w Zakresie

fekty Eksperymentalne w Zakresie

Codziennej Jazdy na Rowerze

Codziennej Jazdy na Rowerze

min/tydzień

Badania Berlińskie nad Zmianami Stylu Życia

u Pacjentów z Chorobą Niedokrwienną Serca

Badania Interwencyjne

II:

Ćwiczenia po Rehabilitacji Ortopedycznej



N

N

=560

=560



M

M

ężczyźni

ężczyźni

: 39%

: 39%



Pacjenci

Pacjenci

ortopedyczni

ortopedyczni

i nerologiczni

i nerologiczni

:

:

-

Po operacjach

Po operacjach

kości, stawów,

kości, stawów,

mięśni lub

mięśni lub

wiązadeł

wiązadeł

-

Chronic

Chronic

zny ból

zny ból

-

Zapalenie i artretyzm

Zapalenie i artretyzm

Grupa badana

Lippke, Ziegelmann & Schwarzer, 2004

Rehabilitacja

Po Rehabilitacji

~ 2-4
tygodni
e

Metod

Metod

a

a

t1

Kwestionariusz

na początku

rehabilitacji

z oceną

fazy

t2

Kwestiona

riusz

przy końcu

rehab

t3

Wywiad

telefoniczny

2 tygodnie

po rehab

t4

Wywiad

telefoniczny

2 tygodnie

po rehab

Plano-

wana

Inter-

wencja

Lippke, Ziegelmann & Schwarzer, 2004

Przydział losowy

Grupa Kontrolna

Grupa Kontrolna

Grupa Planowanej

Grupa Planowanej

Interwencji

Interwencji

(

(

n

n

=2

=2

17)

17)

(

(

n

n

=36

=36

7)

7)

Lippke, Ziegelmann & Schwarzer, 2004

Planowana interwencja

wiąże się z większym procentem

pacjentów uczestniczących w

ćwiczeniach

Lippke,

Ziegelma

nn &

Schwarze

r, 2004

Faza

Faza

nie-

nie-

intencjonalna

intencjonalna

Faza

Faza

działania

działania

Faza

Faza

intencjonal

intencjonal

na

na

Fazy procesualnego modelu czynności
zdrowotnych

Korzyści specyficzne dla fazy: osoby mające

intencję i osoby działające, które uczestniczyły

w planowanej interwencji, w większym

procencie wykonują ćwiczenia

Lippke,

Ziegelma

nn &

Schwarze

r, 2004

Oczekiwanie

Pozytywnego

Wyniku

Świadomość

Ryzyka

Intentio

n

Intentio

n

Własna

Skutecznoś

ć

Behavior
Change

Ogólny Układ Modeli Kontynuacji

Podsumowanie

Podsumowanie

• Zachowania zdrowotne powinno się przewidywać nie

na podstawie konstruktów, ale na podstawie modeli

• Model Zachowań Zdrowotnych powinien obejmować

wyraźnie zaznaczoną fazę wolicjonalną

• Planowanie Działania i Planowanie Radzenia Sobie to

dwie odrębne strategie post-intencjonalne

• Planowane interwencje mogą doprowadzić do

długoterminowej zmiany zachowania, jeśli są

dostosowane do osób z ukształtowaną intencją

• Planowanie Radzenia Sobie jest [potężnym

predyktorem zmian stylu życia u osób mających

wystarczające doświadczenie w zakresie danego

zachowania i przy uwzględnieniu dłuższego okresu

czasu

Health Action Process Approach

O

O

czekiwanie

czekiwanie

Pozytywnego

Pozytywnego

Wyniku

Wyniku

Inten

Inten

cja

cja

Świadomość

Świadomość

Ryzyka

Ryzyka

Własna

Własna

Skuteczność

Skuteczność

Ini

Ini

cjacja

cjacja

Kontynuacja

Kontynuacja

Wznowienie

Wznowienie

Działa

Działa

nie

nie

Bar

Bar

iery i

iery i

Zasoby

Zasoby

Z

a

n

ie

c

h

a

n

i

Z

a

n

ie

c

h

a

n

i

e

e

Planowanie

Planowanie

Działania

Działania

Planowanie

Planowanie

Radzenia

Radzenia

www.psyc.de

www.psyc.de

XXIXth International Congress of
Psychology

July 20 – 25, 2008 in Berlin, Germany

www.icp2008.de