ANTYBIOTYKI I CHEMIOTERAPEUTYKI CZ.II

Streptograminy______________________________________________________

Grupa A: Grupa B:

-Pristinamycyna IIA (Streptogramina A) -Pristinamycyna IA

-Pristinamycyna IIB -Wirginamycyna S1

półsyntetyczne pochodne

PIIA Chinupristina (Kwinupristyna)

PIIA Dalfopristina

Właściwości: parenteralnie

• M* hamują syntezę białka, dział. na G(+), złożone - bakteriobójczo

• Synercid- stanowi połączenie chinupristiny i pristinamycyny co spowodowało ok.10x wyższą aktywność

• nieliczne preparaty są dostępne w lecznictwie- tylko pochodne Streptograminy A i B

• spectrum p/bakteryjne obejmuje MRSA, Streptococcus pneumoniae oporne na penicylinę i makrolidy, ponadto szczepy oporne na wankomycynę z gat. Enterococcus faecium, S. aureus

• naturalnie oporne na streptograminy są pałeczki G(-) z rodziny Enterobacteriaceae oraz Pseudomonas

• M* dz.niep. nudności, wymioty, wysypki skórne, miejscowe podrażnienie żył, ↑bilirubiny we krwi

• M* p/w: ciężkie uszkodzenie wątroby, ciąża

• ↑stężenie cyklosporyny, cisapridu, benzodiazepin, leków p/wirusowych przy jednoczesnym stosowaniu

Oksazolidynony

• nowa klasa związków, nie wykazuje strukturalnego podobieństwa do żadnej ze znanych klas antybiotyków

• przedstawicielem jest linezolid - badania kliniczne w Polsce (p.o./i.v.)

• mechanizm działania związany jest z zahamowaniem syntezy białka komórkowego przez blokadę translokacji tRNA, wiążą się z podj. 50S, brak oporności krzyżowej

• spectrum p/bakteryjne obejmuje szereg szczepów wieloopornych: Streptococcus pneumonieae, Enterococcus na wankomycynę oraz MRSA (M* G(+) paciorkowce - pneumokoki i gronkowce)

• M* stosowane w zapaleniu płuc, zakażeniu tkanek miękkich i skóry

• Dz.niep.: zaburzenia czynności p.pok. (nudności, wymioty), układu krwiotwórczego(anemia, leukopenia)

Chloramfenikol__(Detreomycyna)_______________________________________

Właściwości: p.o., dobrze wchłanialny, silnie lipofilny, dobrze przenika do OUN

• antybiotyk bakteriostatyczny - hamuje biosyntezę lipidów i białka (utrudnia polimeryzację aminokwasów do polipeptydów w kom bakteryjnej, M* hamuje tranferazę pepydylową w fazie elongacji

• szeroki zakres działania p/bakteryjnego: G(+), G(-), riketsje

• oporność wykazują: pałeczki ropy błękitnej, prątki kwasooporne

• podstawowe wskazania: terapia duru brzusznego, plamistego, paradurów, zapalenie opon mózgowych wywołanych przez Haemophillus influenzae, *M Neisseria meningitis, paciorkowce typu B, i zakażenia układu oddechowego przez Klebsiella pneumoniae, działa na riketsje, miejscowo w ch. oczu

Działania niepożądane:

• bardzo wysoka toksyczność wobec szpiku kostnego (niedokrwistość aplastyczna)

a)M* nieodwracalne, podłoże alergiczne, może być śmiertelne

b) zależne od dawki, odwracalne, upośledzenie leukopoezy i wytwarzania erytrocytów

• zaburzenia żołądkowo- jelitowe,

• wtórne zakażenia grzybicze,

• pokrzywka

• „gray syndrom” u dzieci - wymioty, sinica, wzdęcia brzucha, zapaść obwodowa; spowodowany niedostateczną aktywnością glukonylotransferazy u noworodków

P/W: uszkodzenie szpiku, ciężkie uszkodzenia wątroby

Interakcje

- inhibitor enzymatyczny: ↑działanie fenytoiny, poch. kumaryny, mocznika, ↑toksyczność metotreksatu

- barbiturany i rifamicyna przyspieszają metabolizm chloramfenikolu

POLIPEPTYDY neuro i nefrotoksyczne

- Polimyksyna B

- Kolistyna (polimyksyna E)

- Tyrotricyna - głównie G(+), uszkadza błonę cytoplazmatyczną

- Bacytracyna - w zakażeniach skóry i błon śluzowych, działa na biosyntezę ściany komórkowej

- Fusafungina - bakteriostatycznie i p/zapalnie, miejscowo w zakażeniach górnych dróg oddechowych, ziarenkowce G(+), Mycoplasma, Legionella, H.influenzae, Candida albicans

Polimyksyny________________________________________________________

• polimyksyna A (Aerosprin)

• polimyksyna E (Kolistyna)

Właściwości:

• antybiotyki polipeptydowe

• działanie bakteriobójcze, uszkodzenie błony cytoplazmatycznej bakterii (kationowe detergenty)

• spektrum wąskie: G(-), szczególnie P.aeruginosa, Enterobacter aerogenes, E.coli, H. influenzae, Salmonella, Shigella

Wskazania:

• zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez oporne na inne antybiotyki szczepy Escherichia oraz pałeczki Salmonella i Shigella, ponadto w ciężkich zakażeniach układu moczowego

• wziewnie w mukowiscydozie, w zakażeniach skóry

Działania niepożądane: - wysoka nefro- i neurotoksyczność

Rifampicyny__(Rifadin)_______________________________________________

Właściwości: p.o.

• antybiotyk bakteriobójczy: hamuje polimerazę RNA w komórce bakteryjnej (podj. β)

• szeroki zakres działania: G(+): Streptococcus, Enterococcus, Staphylococcus, beztlenowe ziarenkowce, i G(-): Haemophillis, Moraxella, Enterobacteriaceae, Acinetobacter, Bacterioidas, oraz nietypowe: Chlamydia, Mycoplasma

• skuteczny lek p/prątkowy, zastrzeżony przede wszystkim do leczenia gruźlicy

• wyjątkowo może być stosowany w bakteryjnym zapaleniu wsierdzia, szczególnie po wszczepieniu protez

Działania niepożądane:

• podwyższenie poziomu transaminaz i żółtaczka

• reakcje alerg.(wysypka,gorączka,eozynofilia)

• zaburzenia OUN (bóle głowy, splątanie, drgawki)

• pomarańczowe zabarwienie śliny, łez, kału

• M* na zwierzętach teratogenny, zaburzenia ż-j.

• M* induktory enzymatyczne - osłabiają działanie wielu leków

ryfapentyna - jak rifampicyna; rifabutyna - duża skuteczność wobec M. avium intracellulare

Sulfonamidy_________________________________________________________

źle dobrze stosowane

rozp.w H20: rozp.w H20: miejscowo:

sukcynylosulfatrazol sulfafurazol sulfatiazol

sulfaguanidyna sulfametyzol sulfadiazyna srebra

sulfasomidyna

sulfonamid o o umiarkowanym o wydłużonym

specjalnych czasie półtrwania okresie

wskazaniach półtrwania

sulfasalazyna sulfametoksazol sufadimetoksyna

(Calitis ulcerosa) sulfametoksypyrydazyna sufametopyrazyna

Sulfonamidy:

Sulfafurazol (Amidoxal), Sulfadimidyna (Sulfamethazin),ko-trimoksazol(Biseptol)

Sulfakarbanid (Urenil) ko-trimazyna(Coptin), ko-trifamol(Supristol) ,ko-zaltrum

Obecnie M* - sulfadiazyna, sulfamerazyna, sulfametoksazol - pośredni czas działania

- sulfalen - długi czas działania

Mechanizm działania:

- antymetabolity - kompetycyjnie wypierają kwas p-aminobenzoesowy, potrzebny bakteriom do syntezy kwasu dyhydrofoliowego, bakteriostatycznie, konieczne duże dawki

- podawane p.o., wydalane przez nerki, o długim dział. wchłanianie zwrotne

Spectrum p/bakteryjne:

• ziarenkowce G(+):paciorkowce z wyjątkiem Enterococcus, Staphylococcus pneumoniae, Neisseria, Actinomyces, Nocaria

• pałeczki G(-) z rodziny Enterobacteriaceae

• Haemophilus influenzae

• Chlamydia

• pierwotniaki(!):T.gondi, Pneumocystis carinii(AIDS-lek z wyboru) Plasmodium

Wskazania:

• zakażenia u.moczowego w tym odmiedniczkowe zapalenie nerek

• zakażenia gruczołu krokowego

• zakażenia p.pok. o etiologii Salmonella i Shigella

• brucelloza

• nokardioza

• pneumocystoza w profilaktyce i leczeniu AIDS

• zakażenia dróg oddechowych

• zakażenia gronkowcowe (baktremia) z rifampicyną

• M* jaglica

• M* zakażenia gałki ocznej Ch.trachomatis

• M* toksoplazmoza z pyrimetaminą

• wrzód miękki

Działanie niepożądane:

• układ krwiotwórczy: -agranulocytoza, trombocytopenia, leukopenia, niedokrwistość aplastyczna, n. hemolityczna, (ustępujące zmiany), skaza krwotoczna

• układ moczowy: -krystalizacja sulfonamidów w nerkach(rzadko), skąpomocz, krwinkomocz

• przewód pokarmowy: -zmniejszenie łaknienia, nudności, wymioty, biegunka

• układ nerwowy: -bóle głowy, zapalenie nerwów obwodowych

• gorączka alergiczna (zespół Stevens-Johnsona, zespół Lyella)

P/wskazania

• ciężkie zaburzenia czynności wątroby i nerek

• ciężkie zmiany składu morfologicznego krwi

• ostra porfiria

• niedobór dehydrogenazy-6-fosforanowej

• nadwrażliwość na sulfonamidy

• ciąża, karmienie piersią, noworodki

Interakcje:

• leki miejscowo znieczulające (prokaina)- znoszą działanie sulfonamidów

• nienarkotyczne leki p/bólowe o działaniu p/zapalnym(indometacyna)- potęgują działanie toksyczne sulfonamidów wobec układu krwiotwórczego

• alkohol etylowy wzmaga działanie neurotoksyczne, nefrotoksyczne i hepatotoksyczne sulfonamidów

• sulfonamidy wypierają z połączeń z białkami wiele leków (np. hipoglikemiczne) nasilając działanie

Diamino-benzylopirymidyny

Trimetoprim, Tetroksoprym, Pirymetamina

- hamują swoiście reduktazę kwasu dihydrofoliowego, hamując reduktazę kwasu tetrahydrofoliowego; w wyniku tego nie jest możliwa synteza tyminy i puryn, która jest potrzebna do podziałów komórkowych, mniej toksyczne, wiele tlenowych G(+) i G(-), także na Pneumocystis carini, w monoterapii wyłącznie w niepowikłanych zakażeniach dróg moczowych

- dz. niep.: nudności, wykwity, zmiany obrazu krwi

- p/w: trombo i granulocytopenia, niedokrwistość megaloblastyczna, ciąża

Kotrimoksazol = trimetoprim + sulfametoksazol (1:20); Sulfadiazyna + Tetroksoprym

Kwas fusydowy (Fucidin)______________________________________________

Właściwości: M* p.o., miejscowo do oka - maść, puder, żel

• antybiotyk bakteriostatyczny- hamuje biosyntezę białka bakteryjnego

• działanie szczególnie na gronkowce oporne na penicyliny (MRSA)

• szybko powstaje oporność bakterii, nie występuje oporność krzyżowa z innymi

• stosowane w posocznicach gronkowcowych

Działanie niepożądane:

• zaburzenia ze strony p.pok.

• skórne odczyny alergiczne

• M* zaburzenie wątroby

Nitroimidazole_______________________________________________________

• metronidazol(Metronidazol) i.v.,p.o.

• tynidazol (Timidazolum)

• nimorazol

Właściwości:

• preparat p/bakteryjny i p/pierwotniakowy- blokowanie syntezy DNA przez pośrednie metabolity, które powstają we wnętrzu komórki bakteryjnej, bakteriobójczy, oporność krzyżowa M* wytwarzanie reaktywnych produktów pośrednich podczas redukcji grupy nitrowej, które powodują pękanie łańcucha DNA (kancerogenność!)

• metronidazol w eradykacji H.pylori, rzekomobłoniastym zapaleniu okrężnicy, rzęsistkowe i bakteryjne zapalenie pochwy, amebioza, lamblie, ch. Leśniowskiego-Crohna, profilaktyka przedoperacyjna

Spectrum p/bakteryjne:

• pierwotniaki: Entamoeba hystolitica, Trichomonas vaginalis, Giardia Lamblia

• bakterie beztlenowe: pałeczki G(-) i ziarenkowce, nie promieniowce

• najbardziej aktywny preparat w zakażeniach beztlenowcami

• profilaktyka zakażeń w chirurgii

Działania niepożądane:

• metaliczny smak i suchość w jamie ustnej

• nudności, wymioty

• wysypki skórne, parestezje, zapalenie nerwów

• reakcja disulfiramopodobne

• M* bóle głowy, zawroty, wykwity, leukopenia

P/w - ciąża

Nitrofurany__________________________________________________________

• nitrofurantoina (Nitrofurantion) p.o.

• furagina(Furaginum)

• furazolidon

• nifuroksazyd (p.pok)

• nifurzyd (p.pok)

Właściwości:

• nitrofurany ulegają redukcji w komórce bakteryjnej do cytotoksycznych metabolitów, które prowadzą do rozfragmentowania nici bakteryjnego DNA

• spectrum p/bakteryjne:

• ziarenkowce G(+): Streptococcus, Staphylococcus aureus, epidermidis

• pałeczki G(-): Enterobacteriaceae, Cumphylobacter, Helicobacter, nie na p.aeruginosa

Zastosowanie:

• nitrofurantoina:- w zakażeniach układu moczowego

• furazolidon:- zakażenia p.pok, H.pylori oporny, r.disulfiramopodobne, słaby IMAO (chesse effect! z innymi IMAO)

• nitrofural:- stosowany miejscowo w zakażeniach skóry

Działanie niepożądane:

• zaburzenia żołądkowo-j (nudności, wymioty)

• r.alergiczne(wysypki, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy)

• r.neurologiczne (ból, zawrotu głowy z oczopląsem)

• r, płucne - naśladuje płatowe zapaleni płuc K*

• reakcje szpikowe

Chinolony i fluorochinolony____________________________________________

chinolony polifluorochinolony

I generacja III generacja

kw.nalidyksowy(Negram) ? fleroksacyna(Quinodis)

kw.pipemidowy(Gramurin) K*lewofloksacyna

cinoksacyna(Cinobac) K*sparfloksacyna

fluorochinolony naftyrydynochinolony

II generacja IV generacja

enoksacyna(Bactidam) lomefloksacyna(Maxaquin)

K*norfloksacyna(Nolicin) K* trowafloksacyna

K*ofloksacyna(Tarivid) K*moksifloksacyna

K*ciprofloksacyna P.aeruginosa K*klinafloksacyna

K*pefloksacyna gemifloksacyna

K*gatifloksacyna

Mechanizm działania bakteriobójczego: inhibitory podjednostki A gyrazy II i IV DNA (gyraza umożliwia skręcenie DNA); lekooporność - ↓wrażliwości gyrazy lub ↓przepuszczalności błony dla leku

wiązanie I

wiązanie

II

(topoizomeraza IV

Spektrum p/bakteryjne:

• Staphylococcus (także penicylinazo (+) i MRSA

• pałeczki G(-) z rodziny Enterobacteriaceae

• H.influenzae, N.meningitidis i gonarrhoeae

• Chlamydia, Legionella, Mycoplasma

• P.aeruginosa(szczególnie ciprofloksacyna)

• Mycobacterium tuberculosis, M.fortulitum

• IV gen. także beztlenowe; PAE, bakteriobójcze!

Zastosowanie:

• I „stara” generacja- jedynie leczenie zakażeń układu moczowego

• II,III,IV generacja- zakażenia dróg moczowych, gruczołu krokowego,dróg oddechowych, rzeżączka

• zakażenia p.pok, szpiku, kości, posocznica, gruźlica, tkanek miękkich, miejscowo w zakaż. gałki ocznej

Działanie niepożądane:

• reakcje alergiczne: (wysypka, świąd, gorączka)

• zaburzenia wątroby

• zaburzenia p.pok.: ↓łaknienia, nudności, wymioty, biegunka

• OUN ( bóle, zawroty głowy, zaburzenia snu, depresja, stany pobudzenia,)

• układ krwiotwórczy (trombocytopenia itd...)

• arytmie (spar, grepa i moksyfloksacyna) M*

• K* w zasadowym moczu krystalizacja

• uszkodzenie chrząstki, dolegliwości stawowe, uszkodzenie ścięgien, efekty fototoksyczne

P/wskazania

- padaczka

- ciąża i karmienie piersią

- arytmie

- dzieci i osoby przed zakończeniem wzrostu kości (można na krótko w mukowiscydozie)

Interakcje

- z β-laktamami nasilenie działania

- zaburzenie wchłaniania przy stos. śr. zobojętniających (Mg, Al)

- ↓wydalania teofiliny przez nerki

- ↑kardiotoksycznego dział. np. terfenadyny

- z NLPZami nasilenie skłonności do drgawek

grupa 1 - w zakażeniach dróg moczowych p.o.- norfloksacyna, pefloksacyna, enoksacyna - G(-) z P.aeruginosa

grupa 2 - standardowe - cypro-, flero-, ofloksacyna, lewofloksacyna - G(-), silniej niż 1; p.o./parenteralnie

grupa 3 - silniej na G(+) i G(-) + atypowe (chlamydia, mikoplazma) - grepafloksacyna, sparfloksacyna

grupa 4 - dodatkowo p/beztlenowcom - klinafloksacyna (fototoksyczność), moksyfloksacyna, gatyfloksacyna

Mupirocyna - blokuje syntezę białek, miejscowo w zakażeniach skóry gronkowcami i paciorkowcami

LEKI P/GRUŹLICZE M*

Leki pierwszego wyboru:

- izoniazyd - bakteriobójczy, zaburza syntezę kwasów nukleinowych i kwasu mikolowego przez wbudowywanie się w NAD, p.o., dobrze penetruje do OUN, dz.niep.: zaburzenia OUN i ObUN (zawroty, bóle głowy, stany splątania, zapalenie nerwów) spowodowane antagonizmem do wit B6 (podawać!), rzadko uszkodzenie wątroby, zaburzenia ż-j, alergie; p/w: padaczka, zapalenie nerwów, ostre zapalenie wątroby; nasila hepatotoksyczne działanie rifampicyny, nasila dział. barbituranów, fenytoiny, karbamazepiny, disulfiramu, ↓tolerancję alkoholu

- pirazynamid - p.o.

- etambutol - p.o., zaburzenie widzenia

- rifampicyna

- streptomycyna

Leki drugiego wyboru:

- protionamid - jak izoniazyd

- kapreomycyna

- terizydon

- prątki oporne: ofloksacyna, lewofloksacyna, cyprofloksacyna

W leczeniu trądu: dapson, rifampicyna, klofazymina

LEKI P/GRZYBICZE M*

Inhibitory biosyntezy ergosterolu

Pochodne azolowe

- grzybostatycznie: hamują biosyntezę ergosterolu - istotnego składnika błony komórkowej grzybów, hamują demetylazę lanosterolu, zaburzają funkcję błony i enzymów z nią związanych

- grzybobójczo - kotrimazol, mikonazol - zmiana budowy błony przez odkładanie się w niej - ucieczka składników komórki

- nagromadzenie się nadtlenków w komórce grzyba przez blokowanie mitochondrialnych enzymów - śmierć komórki

Stosowane miejscowo: klotrimoksazol, bifonazol, ekonazol, fentikonazol, izokonazol, oksykonazol, sertakonazol, tiokonazol

mikonazol również dożylnie

Stosowane również doustnie: ketokonazol, itrakonazol, flukonazol, worikonazol

Dział. niepożądane:

- uszkodzenie wątroby

- ginekomastia

- dolegliwości żołądkowo-jelitowe

- świąd

- zmęczenie, bóle głowy

- hamowanie CYP3A4

p/w - ciąża - teratogennie

Inhibitory epoksydazy skwalenowej

- hamują biosyntezę ergosterolu, blokują przekształcenie skwalenu w lanosterol, grzybostatycznie, na skórę grzybobójczo - gromadzenie się skwalenu

Terbinafina - w leczeniu grzybic skórnych i błon śluzowych, dz.niep. lekkie zaburzenia ż-j, czasem reakcje skórne i zaburzenia smaku

Naftyfina - grzybice skórne, p/zapalny, tylko miejscowo

Pochodne morfoliny - amorolfina - wyłącznie miejscowo

- blokuje ∆₁₄-reduktazę i ∆₈-∆₇-izomerazę - odkładanie się fałszywych steroli w błonie

Polienowe leki p/grzybicze - tworzą kompleksy ze sterolami błony komórkowej, co upośledza właściwości błony - ↓zdolność utrzymania gradientu jonów H, przez co zostają zablokowane procesy transportu jonów K

- lek musi wykazywać ›powinowactwo do ergosterolu błony kom. grzyba niż do cholesterolu komórki zwierzęcej

Amfoterycyna B - miejscowo, również pozajelitowo (wlew), w zakażeniach drożdżakami, Blastomyces, Cryptococcus, Candida albicans, kropidlakowych; oporność krzyżowa z nystatyną,, szybkie dział. - w przypadkach zagrażających życiu; dz.niep. nefrotoksyczność, gorączka, dreszcze, zakrzepowe zapalenie żył w miejscu wstrzyknięcia, reakcje neurotoksyczne, alergiczne, uszkodzenie wątroby

Nystatyna, Natamycyna - przede wszystkim Candida, miejscowo, nie wchłania się p.o.

Gryzeofulwina - skuteczna wyłącznie p/grzybom skórnym p.o.

- hamuje mitozę komórki grzyba i transport komórkowy przez upośledzenie funkcji mikrokanalików, co zaburza syntezę ściany komórkowej

- wiąże się z keratyną komórki skóry i zmniejsza jej rozkład przez keratynazy

- wchłanianie zależy od mikronizacji i pokarmów bogatych w tłuszcze

- dz.niep.: zaburzenia OUN i ż-j, alergie

- p/w: zaburzenie wątroby, porfirie, ciąża

- induktor enzymatyczny - osłabia dział. doustnych antykoncepcyjnych

Flucytozyna - działa na drożdżaki, niektóre pleśnie, dużo opornych szczepów, podawana p.o.

- wrażliwe wytwarzają deaminazę cytozynową, która po wychwycie aktywnym flucytozyny do kom. grzyba przekształca ją w 5-fluorouracyl - fałszywy metabolit zaburza syntezę RNA

- dz.niep. nudności, wymioty, biegunka, wyprysk, leukocytopenia, trombocytopenia

- p/w: ciąża (teratogennie), ciężka niewydolność nerek

Kandyny - kaspofungina - inhibitory syntazy 1,3-β-D-glukanu, blokują syntezę ściany komórkowej

- działa na Candida i Aspergillus, pozajelitowo

Cyklopiroks - szerokie spektrum działania, miejscowo, mech. - zwiększone tworzenie reaktywnych form tlenu

Jod, tymol, kwas salicylowy, pochodne hydroksychinoliny, mydła inwertowane i amfoteryczne

LEKI P/WIRUSOWE M*

Punkty uchwytu:

- zapobieganie adhezji (przyczepianiu się wirusów do błony komórkowej)

- hamowanie wnikania wirusów do komórek i/lub usuwania otoczki białkowej

- oddziaływanie na syntezę kwasy nukleinowego wirusa (inhibitory polimerazy)

- hamowanie syntezy białek wirusowych (inhibitory proteazy HIV)

- zapobieganie uwalniania wirusów (interferony, inhibitory neuraminidazy)

Środki p/grypowe:

Amantadyna , Rimantadyna

- upośledza usunięcie osłoki wirusowej przez blokadę kanału jonowego utworzonego przez białko M2

- również p/parkinsonowy; skuteczna po podaniu 24-48h od pojawienia się objawów; p.o.

- dz.niep.: niepokój, drżenie, osłabienie koncentracji, suchość w jamie ustnej, nudności, wymioty

Inhibitory neuraminidazy - oseltamivir (prolek p.o.), zanamivir (inhalacje)

- K*neur. rozbija kw. sialowy na pow. kom.czł., ułatwia uwalnianie wirusa z kom., zapobiega jego inaktywacji przez śluz oddechowy, ułatwia przenikanie przez nabłonek oddechowy, nasila wytwarzanie IL-1 i TNF

- skuteczne w ciągu 2 dni od objawów, na grypę A i B

- sporadycznie nudności, wymioty p/w: ciąża

Wirusostatyki działające na wirusy rodzaju Herpes DNA wirusy

- H.simplex (HSV-1,2), Varicella-Zoster(VZV), cytomegalii człowieka(CMV); Epstein-Barr (oporny na terapie)

Analogi nukleozydów - w komórkach są aktywowane przez kinazy nukleozydowe do trifosforanów i hamują kompetycyjnie polimerazy

W zakażeniach HSV i VZV - acyklowir, walacyklowir (prolek a.), pencyklowir (prolek-famcyklowir), briwudyna, idoksurydyna (miejscowo), triflurydyna (miejscowo), widarabina, trimantadyna

Acyklowir - p.o. (zakażenia narządów płciowych, półpasiec), i.v., miejscowo, oporność (brak kinazy tymidynowej), dz.n.: zaburzenia ż-j, wykwity, i.v. uszkodzenie nerek - krystalizacja a.

Widarabina - K* też na Epstein-Barr, WZWB, można p.o.

W zakażeniach CMV - gancyklowir, cydofowir, foskarnet

Gancyklowir - i.v.; dz.n.: neutropenia, trombocytopenia, gorączka, wykwity, nudności, niedokrwistość, rakotwórczo i teratogennie; p/w - neutropenia, ciąża, karmienie piersią

Cydofowir - nefrotoksyczny (podawać z probenecidem!), obniża ciśnienie śródgałkowe, p/w nietolerancja probenecidu

Foskarnet - hamuje polimerazy przez wiązanie się z miejscem akceptorowym pirofosforanu, który zostaje odszczepiony przy przyłączeniu nowego nukleotydu do łańcucha kwasu nukleinowego, na HSV, CMV, WZWB, HIV; p.o., dz.n.: uszkodzenie nerek, zaburzenia elektrolitowe, wiązanie Ca - kurcze, parestezje; p/w: ciąża, karmienie piersią, ciężka niewydolność nerek

Wirusostatyki działające hamująco na wirusy DNA i RNA - rybawiryna

- hamuje syntezę GMP, zapobiega hermetyzacji mRNA wirusowego - przyłączenia GMP do mRNA, co umożliwia translację w prawidłowych warunkach

- hamuje replikację wirusa RS,WZWC, arenawirusów(gorączka Lassa), p.o., inhalacja K* grypa A,B, wścieklizny

- dz.n.: objawy grypopodobne, przy inhalacjach: zaburzenia u.oddechowego, spadek p krwi, zatrzymanie serca

- p/w: ciąża

W zakażeniach HIV

1. Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy:

- zidowudyna

- abakawir

- dydanozyna

- lamiwudyna

- zalcytabina

- stawudyna - tylko p/HIV-1

- mechanizm działania - łączą się z odwrotną transkryptazą (polimerazą) jak substrat, brak grupy 3'-OH w cukrze powoduje zakończenie łańcucha DNA, zapobiegają jedynie zakażeniu nowych komórek

- p.o.; dz.niep.: bóle głowy, anemia, leukopenia (toksycznie na szpik), neuropatia, zapalenie trzustki, nadwrażliwość (abakawir); podawane w buforowanych tabletkach; K* miopatia, hepatotoksyczność

- p/w: I trymestr ciąży, karmienie piersią, schorzenia trzustki, neuropatie, upośledzenie narz. wydalniczych, nadużywanie alkoholu

- interakcje - z lekami hematotoksycznymi i nefrotoksycznymi

2. Nukleotydopodobne inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI) - tenofowir p.o.

3. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy

- delawirdyna

- efawirenz

- newirapin

- nie wymagają etapu aktywacji, działają na HIV-1, p.o.

- dz.n.: objawy skórne: zespół Stevena-Johnsona, Lyella, zaburzenia ż-j, zmęczenie, zaburzenia wątroby

4. Inhibitory proteazy HIV p.o.

- indinawir

- nelfinawir

- ritonawir

- sakwinawir

- amprenawir

- lopinawir

- hamują protezę HIV - enzym, który w późnej fazie cyklu namnażania się wirusów powoduje rozszczepienie dużego białka prekursorowego na różne ważne dla wirusa białka (kapsydu); są analogami substratu; wytworzenie nieprawidłowych cząsteczek wirusa; częściowa oporność krzyżowa, p.o.

- dz.n.: zaburzenia OUN, neuropatie, zaburzenia ż-j, alergie, kamica i kolki nerkowe

- p/w zaburzenia wątroby, interakcje z CYP3A4

Leki p/pierwotniakowe

Zimnica

Schizontocyty tkankowe - hamują rozwój schizontów proerytrocytarnych, profilaktycznie, przyczynowo

Primachina, proguanil

Hipnozoitocyty - zabijają postacie spoczynkowe pasożytów we krwi i zapobiegają nawrotom - primachina

Schizontocyty krwi - ograniczają namnażanie zarodźców w erytrocytach, profilaktycznie/leczniczo

Szybko dział.: chlorchina, meflochina, chinina, halofantryna, atowakuon; Powoli dział.: proguanil, doksycyklina

Gametocyty - dział. na postacie płciowe, zapobiegają przenoszeniu z czł. na komara - primachina (P.falciparum)

Sporontocyty - pobrane przez komara z krwią czł. hamują rozwój oocysty i sporozoitów widliszka

a) profilaktyka: chlorchina, proguanil, meflochina, doksycyklina tydzień przed do 4 tyg po

b) leczenie - ostre okresy schizontocyty krwi, primachina, leczenie nawrotów

1. Inhibitory hemopolimerazy - niszczą krwinkowe postacie zarodźca - hamują polimerazę przekształcającą toksyczną ferriprotoporfirynę IX (powstającą z rozkładu Hb- czerpanie aminokwasów) do hemazoiny

- chlorchina, meflochina, chinina, halofantryna

2. Inhibitory syntezy kwasu nukleinowego proguanil (prolek do cykloguanilu), pyrimetamina

Atowakuron - działa na schizonty krwi, blokuje łańcuch oddechowy

Toksoplazmoza - tylko na postacie proliferujące - sulfonamidy + pyrimetamina, we wczesnej ciąży spiramycyna/klindamycyna

Trichomonas vaginalis - metronidazol, nimorazol, tynidazol; w ciąży klotrimazol, natomycyna, amoksycylina

Amebiaza - pochodne nitroimidazolu, chlorchina

Pneumocystis carini - kotrimoksazol, pentamidyna

Leki p/robaczycom

P/tasiemcom

Prazikwantel - wywołuje stałą depolaryzację płytki ruchowej - spastyczne porażenie mięśniówki robaków, wydalenie z kałem; również na przywry - zniszczenie powierzchni pasożyta, p.o., również leczenie zwierząt, inwazja tkanek przez przywry; dz.n.: bóle głowy, senność, zaburzenie ż-j, pokrzywka

Niklozamid - hamuje wytwarzanie ATP u pasożytów, wpływa na metabolizm węglowodanów, zwiększa wrażliwość na enzymy proteolityczne; p.o. + środk przeczyszczający

P/nicieniom

Pyrantel - porażenie mięśni dojrzałych i niedojrzałych form robaków przez zablokowanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego; glistnica, owsica, tęgoryjec amerykański

Pochodne benzimidazolu - upośledzają czynność mikrokanalików, blokując wychwyt glukozy przez pasożyty

Mebenzdazol - włosogłówka ludzka, p.o.

Albendazol - bąblowica, tęgoryjec, glista, włośnica, włosogłówka

Tiabendazol - glistnica, owsica, węgorkowiec kałowy, włosień

Iwermektyna - porażenie u pasożytów wskutek otwarcia kanałów chlorkowych

Dietylkarbamazyna, Pirwinium

p/przywrom krwi Schistosoma: prazykwantel, oksamnichina

8

gyraza

(topoizomeraza IV)

bakteryjnego

DNA

gyraza

(topoizomeraza II)

bakteryjnego

DNA

podjedn.A

DNA

podjedn.B

DNA

chinolon

chinolon

---