Zarys postępowania karnego

Prawo karne procesowe - to zbiór norm prawnych regulujących proces karny.

Proces karny - to zespół prawnie nieuregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, ukaranie go za-to przestępstwo i ewentualnie wykonanie kary oraz środków zabezpieczających.

Stosunki procesowe, czyli stosunki, jakie zachodzą pomiędzy uczestnikami tego procesu i są uregulowane przez prawo karne procesowe.

Celem procesu jest dokonanie sum sumpcji czynu pod przepis prawny i na tej podstawie określenie odpowiedzialności karnej, a więc co się stało, kto, jak, gdzie, kiedy, określenie następstw a więc kary oraz wykonanie orzeczonych kar.

Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej, która oznacza powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym za konkretne przestępstwo.

Można podzielić proces karny w zależności od odpowiedzialności karnej na:

proces zasadniczy oraz tzw. akcję cywilna w procesie karnym, która dotyczy rozstrzygania w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z popełnionego przestępstwa.

Dokonuje się wyodrębnienia:

I. Naczelnych zasad procesu karnego to społecznie ważna ogólnie dyrektywa uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu. Naczelne zasady procesu karnego sformułowane są w oparciu o pewne kryteria wyróżnione zgodnie z tymi kryteriami:

-po pierwsze zasada musi posiadać znaczenie węzłowe w procesie karnym tzn. jej brak utrudnia określenie modelu procesu

-po drugie powinno zawierać określona treść ideologiczną i społeczną

-po trzecie powinno dotyczyć bezpośrednio procesu

-po czwarte powinno mieć charakter dyrektywy, czyli nakazywać określony sposób zachowania się

Dokonuje się podziału naczelnych zasad procesu karnego:

1. Zasady abstrakcyjne procesu

2. Zasady konkretne procesu

Ad l. Zasady abstrakcyjne procesu to idea niezwiązana z konkretnym systemem prawnym np. zasada skargowości.

Ad.2. Zasady konkretne procesu to zasada abstrakcyjna, która jest niejako włączona w konkretny proces. Te zasady konkretne można podzielić na zasady, które są zdefiniowane w procesie np. zasada swobodnej oceny dowodów oraz zasady, które sanie zdefiniowane w procesie np. zasada bezpośredniości.

II. Zasada prawdy materialnej jest to dyrektywa w myśl, której podstawą wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością. Jest to kluczowa zasada procesu karnego, można powiedzieć że inne są jej podporządkowane i jej zadaniem jest stworzenie warunków, w których realne będzie poczynienie prawdziwych ustaleń faktycznych.

Prawdą w ujęciu prawnym jest Sąd, który jest zgodny z rzeczywistością, orzeczenie jest zgodne z prawdą, gdy ustalenia, na których się opiera są zgodne z prawdą. Można mówić także o prawdzie formalnej, która ma miejsce wtedy, gdy są dokonywane pewne ustalenia na podstawie domniemań bez badania rzeczywistości. Bardzo istotną kwestią jest dokonywanie w procesie prawnym tzw. Ustaleń faktycznych, czyli stwierdzenie faktów, które dokonywane jest w procesie i ma znaczenie dla decyzji procesowej.

Proces poznawania rzeczywistości charakteryzuje się tym, że poznawanie ma z reguły charakter probabilistyczny co oznacza, że w większości ustalonych faktów nie ma całkowitej pewności co do ich zgodności z rzeczywistością, gdyż np. są sprzeczne zeznania świadków i dlatego duże znaczenie ma rozumowanie redukcyjne, które daje tylko wynik prawdopodobny a1e nigdy pewny. W proces poznawania rzeczywistości dużą rolę odgrywa poznawanie materialne, które oznacza konieczności udowodnienia, a o udowodnieniu można mówić wtedy, gdy spełnione są dwa warunki:

- jest spełniony warunek obiektywny, co oznacza, że nie ma wątpliwości przeciętnie poznająca i myśląca osoba,

- oraz warunek subiektywny, czyli, gdy takich wątpliwości nie ma także i sędzia.

W ujęciu procesowym zasada prawdy materialnej oznacza, że organy procesowe są zobowiązane do podejmowania wszelkich starań, aby ich ustalenia były zgodne z prawdą. Oznacza także, że organy procesowe sprawują kontrolę judykacyjną, obowiązane są do sprawdzenia czy organ który wydał zaskarżone orzeczenie przyjął prawdziwe ustalenia faktyczne. Istnieją gwarancje zasady prawdy materialnej do nich zalicza się:

- istniejące dowody stron i organów procesowych,

- kontradyktoryjność rozprawy, (równouprawnienie stron)

- koncentracje miejsca i czasu rozprawy,

- kontrolę sądową postępowania przygotowawczego,

- kolejność orzekania,

- udział ławników.

Istnieje także pewne ograniczenie poznawanie prawdy materialnej do nich zalicza się:

- prawomocność orzeczenia, obowiązuje tu zakaz dwukrotnego postępowania w tej samej sprawie

- humanitaryzm procesu np. są ograniczenia korzystania z kompetencji,

- istnieją tzw. zakazy dowodowe,

- immunitety procesowe,

- tzw. zakaz reformacjonizm impojuzm, który oznacza zakaz wydawania niekorzystnych rozstrzygnięć w stosunku do osoby, która odwołała się od niekorzystnego dla niej orzeczenia.

III. Zasada obiektywizmu oznacza ona niezawisły i pozbawiony kierunkowego nastawienia w stosunku do stron i sprawy. Organ procesowy powinien być neutralny zarówno w stosunku do stron jak i sprawy. W ujęciu procesowym zasada ta oznacza, że organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego.

Aby ten obiektywizm był realny muszą być spełnione trzy warunki:

1. Niezawisłość organu procesowego, która oznacza niezależność od jakiegokolwiek organu lub osoby i podejmowanie decyzji tylko w oparciu o obowiązujące przepisy zgodne z własnym sumieniem, ta niezawisłość organu jest zapewnieniem między innymi przez instytucje, które w pewnych sytuacjach uprawniają albo nawet zobowiązują do wyłączenia się od udziału w sprawie.

2. Niezawisłość organu procesowego sprowadza się do przestrzegania zasady uwzględnienia przez organy "procesowe okoliczności przemawiających zarówno na korzyść Jak i na niekorzyść sprawcy.

3. Niezawisłość organu procesowego wyraża się w postulacie minimalnego działania czynników irracjonalnych w sprawie.

IV. Zasada współdziałania społeczeństwa z instytucjami odpowiedzialnymi za ściganie sprawców przestępstw. Oznacza ona, że organy procesowe powinny angażować do współdziałania w procesie karnym obywateli oraz instytucje państwowe i społeczne. Skłonność społeczeństwa do współdziałania zależy od kilku czynników:

- przede wszystkim poziom świadomości i kultury,

- stopień poczucia zagrożenia przestępczością,

- od opinii i sprawności policji.

W ujęciu procesowym ta zasada wyraża się we współpracy z obywatelem w ściganiu karnym, a więc istnieniu tzw. obowiązku publicznego, a w pewnych przypadkach w istnieniu obowiązku prawnego, a więc zawiadomieniu o przestępczości pod odpowiedzialnością karną.

Ta zasada przejawia się także we współpracy instytucji państwowych i społecznych w ściganiu karnym.

V. Udziel ławników w orzekaniu. Udział czynnika społecznego w wymiarze składa się z sędziów powołanych do udziału w rozpoznaniu konkretnej sprawy karnej i orzekania zwykle tylko co do winy lub niewinności (nie co do kary). Orzeczenie co do kary wyraża sędzia po zapoznaniu się z werdyktem co do winy lub niewinności przez ławę przysięgłych (teraz sąd z udziałem ławników).

VI. Zasada domniemania niewinności, która jest wyrażona w łacinie zasada indubioproreo. Z zasady tej wynika dyrektywa, że należy oskarżonego traktować jako osobę niewinną dopóki nie udowodni mu się winy w procesie karnym. Druga także dyrektywa, to że nie dających się usunąć wątpliwości nie można rozstrzygnąć,, na niekorzyść oskarżonego. Zruszenie tej zasady może nastąpić tylko przez udowodnienie' winy oskarżonemu. Może to nastąpić poprzez wydanie prawomocnego wyroku skazującego, lub też prawomocnego orzeczenia o warunkowym umorzeniu. To sformułowanie, że oskarżonego traktuje się jak niewinnego może być rozpatrywane w płaszczyźnie subiektywnej co wyraża się w nakazie skierowanym do organów procesowych, traktowanie tej osoby za niewinną, Płaszczyzna obiektywna to nakaz ustawy, traktowanie oskarżonego jak niewinnego. Można mówić o aspekcie procesowym tej zasady, która oznacza, że zasada ta jest skierowana do wszystkich organów procesowych, natomiast w aspekcie poza procesowym oznacza nakaz takiego traktowania oskarżonego jako niewinnego, jest skierowany do normalnego społeczeństwa, czyli do pracy czy takiej wątpliwości, która się pojawi i których nie da się nauczyć mogą mieć zarówno charakter faktyczny jak i prawny.

Z zagadnieniem tym wiąże się ściśle ciężar dowodu, który w znaczeniu materialnym oznacza powinność udowodnienia faktu popełnia przestępstwa, a w znaczeniu formalnym oznacza powinność udowodnienia danej tezy przez osobę, która j ą postawiła.

VII. Zasada swobodnej oceny dowodów, nie oznacza dowolnej oceny dowodów, nie jest ona w pełni swobodna gdyż organ procesowy- musi wytłumaczyć dlaczego w taki a nie inny sposób ocenił dowody. Oceny dowodów kształtuje cztery główne czynniki:

- dowody

- doświadczenia życiowe

- wskazania nauki

- wskazania logiki

Ocena dowodów może być:

1. Aprioryczna

2. Apriorystoryczna

Ad.1. Ocena aprioryczna to taka, która prowadzi do przepadku dowodu np. przydatność dowodu do udowodnienia danej kwestii.

Ad.2. Ocena apriorystoryczna czyli po przepadnięciu dowodu może mieć charakter oceny jednostki, gdy każdy dowód się ocenia i może mieć charakter kompleksowy, gdy ocenie podlega całość materiału dowodowego.

Wpływ na ocenę dowodów ma stopień wykształcenia oceniającego, krytycyzm, stopień przygotowania do rozprawy. W ujęciu procesowym zasada swobodnej oceny dowodów oznacza, że organy podstawowe kształtują swe przekonania na podstawie wszystkich poprzednich dowodów, oceniających swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Ocena dowodów jest kontrolowana oraz organ musi wytłumaczyć, dlaczego oparł się na określonych dowodach organ odwoławczy zawsze kontroluje swobodę oceny dowodów.

VIII. Zasada bezpośredniości. Zgodnie z ta zasadą organ procesowy powinien się zetknąć ze świadkiem i środkami dowodowymi osobiście, a środkiem dowodowym powinien być tzw. dowód pierwotny. Głównym uzasadnieniem zasady bezpośredniości jest to, że każde powtórzenie powoduje zniekształcenie wiadomości poprzez skrót relacji albo zmianę treści ta zasada składa się z dwóch dyrektyw. Można mówić o bezpośredniości w znaczeniu formalnym co oznacza, że organ procesowy powinien się zetknąć osobiście z materiałem dowodowym, natomiast bezpośredniość w znaczeniu materialnym oznacza, że organ procesowy powinien się opierać przede wszystkim na dowodach pierwotnych, czyli tzw. pochodzących z pierwszej ręki np. naoczny świadek a nie świadek ze słyszenia.

Od tej zasady proces karny przewiduje wyjątki, może zatem przeprowadzić dowód pochodny, gdy pierwotny nie istnieje albo gdy trzeba skontrolować dowód pierwotny, niektóre wcześniejsze dowody są zawsze pochodnymi np. opinia biegłego. Odstępstwem od zasady bezpośredniości jest także pomoc prawna, która może być pomocą krajowa lub zagraniczną, i która polega na wykonaniu pewnych czynności przez jeden organ na uznanie innego.

IX. Zasada skargowości oraz zasada ścigania z urzędu. Cały byt procesu karnego zależy od upoważnionej osoby. Dotyczy to każdego postępowania w procesie karnym. Skarga jest to wniosek podmiotu bezpośrednio zainteresowanego rozstrzygnięciem o wszczęcie i przeprowadzenie stosownego postępowania. Skargi dzieli się na zasadnicze i instrumentalne.

Skargi zasadnicze określone stadium, procesów, do nich zalicza się:

- akt oskarżenia,

- pozew cywilny,

- apelacja.

Skargi instrumentalne uruchamiają natomiast poszczególne etapy w obydwóch stadiów. Dzielą się na skargi etapowe, które niejako posuwają proces do następnego etapu, skargi, które warunkują kontrolę nadzwyczajną np. wniosek o wszczęcie postępowania przygotowawczego bądź sądowego, incydentalne, czyli dotyczące kwestii wypadkowych np. zażalenie w kwestii środków zapobiegawczych.

Można mówić o trzech funkcjach skargi:

1. Funkcja impulsu procesowego, która wyraża się w swoistym postępowaniu

2. Funkcja obligatoryjna, czyli zobowiązująca do prowadzenia postępowania

3. Funkcja informacyjna a więc informowanie stron i organów o zapatrywaniu na kwestie faktów i prawa.

W polskiej procedurze karnej obowiązuje zasada ścigania z urzędu. Wyjątkiem jest ściganie na wniosek pokrzywdzonego, w ujęciu procesowym oznacza ono że wszczęcie postępowania procesowego następuje na żądanie upoważnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu, natomiast odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego odwołania nie wiąże Sąd.

X. Zasada kontradyktoryjności i zasada inkwizycyjności.

Zasada kontradyktoryjności oznacza, że proces karny jest sporem równoprawnych stron, które przedstawiają dowody na poparcie swoich twierdzeń oraz toczą „walkę" procesową pomiędzy sobą.

Proces inkwizycyjny to taki, w którym jedna ze stron ma większe uprawnienia niż druga i dominuje nad tą osobą.

Aby proces kontradyktoryjności był rzeczywiście takim procesem muszą być spełnione 4 warunki:

1. Musi być dokładnie oznaczony podmiot procesu

2. Muszą występować przeciwstawne strony

3. Musi istnieć równouprawnienie stron

4. Minimum dyspozycyjności stron w procesie, czyli prawo stron do wpływania swym zachowaniem na przebieg i wyniki procesu.

XI. Zasada legalizmu i oportunizmu.

W ujęciu procesowym zasada legalizmu oznacza, że organ powołany do ścigania przestępstw jest zobowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i poprowadzenia oskarżenia o czyn ścigany z urzędu, z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym. Nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.

XII. Zasada prawa do obrony.

Można mówić o obronie w znaczeniu materialnym i formalnym.

Obrona w znaczeniu materialnym to podejmowanie przez jakakolwiek osobę wszelkich czynności procesowych interesów celu ochrony interesów oskarżonego w procesie. Obronę materialną cechuje to, że może ją wykonywać każdy na rzecz oskarżonego, granicę jej wyznaczaj ą przepisy prawa, formą tej obrony może być milczenie i bierność co nie oznacza prawa do kłamstwa.

Obrona w znaczeniu formalnym oznacza natomiast korzystanie z pomocy obrońca przez oskarżonego. Za obroną formalną przemawia kilka racji a mianowicie racja fachowości, stanu psychicznego, zdolności wyręczania, pomocy psychicznej.

XIII. Zasada publiczności, oznacza, że społeczeństwo powinno mieć dostęp do wiadomości o procesie karnym obowiązuje zasada jawności rozprawy poza wyjątkami, która oznacza, że każdy może iść 'na rozprawę wtedy, kiedy chce. Nie dotyczy ta zasada postępowania przygotowawczego gdzie obowiązuje zasada tajności procesu, orzeczona jest w postępowaniu wykonawczym.

XIV. Zasada kontroli procesu.

Zgodnie z tą zasadą wszystkie decyzje procesowe i inne czynności procesowe podlegaj ą kontroli. Wyodrębnia się kontrolę społeczna oraz prawną.

Kontrola społeczna to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany. Kontrola prawna natomiast to zgodność z prawem czynności procesowych.

Można wyróżnić kontrolę:

- judykacyjną

- społeczną

- administracyjną

Kontrola judykacyjna oznacza kontrolę instancyjną, która jest uruchamiana za pomocą środków zaskarżenia. Wyróżnia się zwyczajne środki odwoławcze, do których należą apelacje i zażalenia, oraz nadzwyczajne środki, do których zalicza się kasację i wznowienie postępowania.

Kontrola administracyjna sprowadza się do nadzoru służbowego.

XV. Zasada uczciwego procesu zgodnie z tą zasadą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelnie, szybko i z poszanowaniem godności uczestników procesu.

Przesłanki procesu karnego, to sytuacje, które warunkują wszczęcie i powodzenie procesu karnego, ich znaczenie jest bardzo duże, bo brak przesłanki procesu uniemożliwienie jego wszczęcie a jeżeli proces został wszczęty musi być niezwłocznie umorzony.

Podział przesłanek procesu: dodatnie i ujemne, materialne, formalne, względne, bezwzględne

Przesłanki dodatnie to takie, które muszą zaistnieć, aby proces karny mógł się toczyć, przesłanki ujemne to takie, które nie mogą zaistnieć, jeżeli ma się toczyć proces karny,

- materialne i formalne

materialne to takie, których źródłem są przepisy prawa karnego materialnego,

przesłanki formalne to takie, których źródłem są przepisy prawa karnego procesowego,

- bezwzględne i względne

przesłanki bezwzględne to takie, których zaistnienie winnego proces karny w każdym układzie procesowym, a przesłanki względne to takie, które uniemożliwiaj ą proces karny tylko w określonym układzie procesowym,

Przesłankami procesu karnego są:

1. Czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia

2. Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnił przestępstwa

3. Społeczna szkodliwość czynu jest znikoma

4. Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze

5. Oskarżony zmarł

6. Nastąpiło przedawnienie karalności

7. Postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się

8. Gdy sprawca nie podlega orzeczeniu polskich sądów parnych

9. Brak skargi uprawnionego oskarżyciela

10.Brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba, że ustawa stanowi inaczej

11.W sytuacjach, gdy zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie

Uczestnicy proces u karnego.

Najważniejszym podmiotem postępowania karnego jest sąd. Kodeks Postępowania Karnego przyjmuję jako zasadę, że Sąd Rejonowy orzeka w I instancji we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu.

Sąd Okręgowy orzeka w I instancji w sprawach o zbrodnie określone w Kodeksie Karnym oraz w ustawach szczególnych o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do jego właściwości. Sąd Okręgowy rozpoznaje także jako sąd odwoławczy, środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w Sądzie Rejonowym oraz rozpoznaje inne sprawy przekazane mu przez ustawę.

Sąd Apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w Sądzie Okręgowym oraz rozpatruje inne sprawy przekazane mu przez ustawę.

Sąd Najwyższy rozpatruje natomiast kasację oraz środki odwoławcze i inne oprawy określone w ustawie. Gdy chodzi o skład kodeks przyjmuje zasadę, że na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Ze względu na szczególną zawiłości sprawy sąd I instancji może postanowić o rozpoznanie jej w składzie trzech sędziów. W sprawach o przestępstwach, na które ustawa przewiduje karę 25 lat pozbawienia wolności, albo dożywotniego pozbawienia wolności sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Natomiast na posiedzeniu Sąd Rejonowy orzeka jednoosobowo, a Sąd Okręgowy, Sąd Apelacyjny i Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Na posiedzeniu Sąd Odwoławczy orzeka w składzie trzech sędziował e ustawa nie stanowi inaczej.

Właściwym miejscowo do rozstrzygnięcia sprawy jest sąd, w którego okręgu, popełniono przestępstwo. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa właściwy jest sąd, w którego okręgu po popełnieniu ujawniono przestępstwo lub ujęto oskarżonego lub wreszcie oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał, w zależności od tego gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze. Kodeks Postępowania Karnego przewiduje kilka przypadków, gdy sędzia jest wyłączony z rozprawy, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość do jego bezstronności.

Oskarżycielem publicznym: przed wszystkimi sądami jest prokurator. Inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z mocy szczególnych przepisów ustawy określaj określających zakres jego działania. Kodeks przyjmuje zasadę, że w sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego udział prokuratora w rozprawie jest obowiązkowy o ile ustawa nie stanowi inaczej.

Trzy podstawowe tryby ścigania z oskarżenia publicznego:

- publicznego

- prywatnego

- na wniosek

Pokrzywdzony jest zdefiniowany jako osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna choćby nie miała osobowości prawnych. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały mogą być wykorzystane przez osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nie ujawnienia przez prokuratora.

Oskarżyciel posiłkowy

W sprawach o przestępstwach ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. W przypadku, gdy akt oskarżenia wniósł prokurator pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, a przewód sądowy rozpocznie od czytania aktu oskarżenia na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. W przypadku, gdy akt oskarżenia wnoszony jest przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata. Jeżeli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna akt oskarżenia może sporządzić także radca prawny.

Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prowadzonego toku postępowania. Sad stwierdza, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli ustalił, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenia o przystępowaniu do postępowania zostało złożone po terminie. W przypadku odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania.

Oskarżyciel prywatny

Jest to sytuacja, gdy pokrzywdzony wnosi i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć sit^ do toczącego się postępowania. Do toczącego się postępowania z oskarżenia prywatnego może wystąpić prokurator, jeżeli według niego wymaga tego interes społeczny. W przypadku pokrzywdzonego, który nie wniósł oskarżenia a dowiedział się o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia, może w ciągu 14 dni od daty powiadomienia go od odstąpienia prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia me złoży sąd umarza postępowanie.

Powód cywilny

Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Sąd jednak przed rozpoczęciem przewodu sądowego może odmówić przyjęcia takiego powództwa cywilnego, jeżeli powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne:

- roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia

- powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub w roszczeniu tym ponownie orzeczono

- po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego

Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym i nie zachodzą te okoliczności sąd orzeka o przyjęciu powództwa cywilnego. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia.

Oskarżony i podejrzany

Kodeks wprowadza dwa pojęcia oskarżonego i podejrzanego.

Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Za oskarżonego uważa się osobę przeciwko której złożono oskarżenie do sądu, a także osobę co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe wznowienie postępowania.

Kodeks gwarantuje pewne uprawnienia dla oskarżonego:

- tłumacz

- kontakt z obrońcą pod nieobecność prokuratora

Bardzo istotną zasadą jest to, że oskarżony nie ma obowiązku udowodnienia swojej niewinności ani obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść. Oskarżony jest obowiązany poddać się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała, w szczególności wolno od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać go w celach rozpoznania innym osobom, można go także poddać badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracowników służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażające zdrowiu oskarżonego, w szczególności oskarżony jest obowiązany poddać się pobraniu krwi.

Oskarżony może mieć co najmniej trzech obrońców, w pewnych przypadkach zachodzi obrona obligatoryjna(obowiązujące, konieczne).

Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu. Jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku, albo niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. W pewnych przypadkach oskarżony musi mieć obrońcę, a mianowicie, gdy jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, nie włada językiem polskim. Oskarżony musi mieć obrońcę również i wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. Oskarżony musi mieć także obrońcę w postępowaniu przed Sądem Okręgowym jako sądem I instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub pozbawiono wolności.

Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony wg przepisów o ustroju adwokatury. Obrońcę ustanawia oskarżony do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności. Obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie powiadamia się oskarżonego. Upoważnienie do obrony może być ujawnione na piśmie albo jako oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności. Stwierdzając sprzeczność sąd wydaje postanowienie zakreślając oskarżonemu termin do stanowienia innych obrońców. Obrońca może podejmować czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego. Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania z nim oskarżonego.

Czynności podejmowane przez uczestników

Czynności procesowe dzielą się na:

- orzeczenia (postanowienia i wyroki)

- zarządzenia

- polecenia

Orzeczeniami są wyroki i postanowienia. Przyjmuje się zasadę, że jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku sąd wydaje postanowienie. W kwestiach niewymagających postanowienia prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego albo upoważniony sędzia wydają zarządzenia.

W postępowaniu przygotowawczym postanowienia i zarządzenia wydaje prokurator a w przypadkach przewidzianych w ustawie sąd. Postanowienie powinno zawierać oznaczenie organu, który je wydał, datę, wskazanie sprawy, której postępowanie dotyczy, rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej, uzasadnienie, chyba że ustawa zwalnia od tego.

Nieważność orzeczeń. W pewnych szczególnych sytuacjach orzeczenie może być dotknięte wadami, że może być nieważne z mocy prawa.

Przepis mówi, że wyrok, nakaz karny, a także postanowienie zamykające drogę do wydania wyroku w przewodzie warunkowego umorzenia postępowania albo środka zabezpieczającego jest oddalające.

Wnioski o wznowienie postępowania są nieważne z mocy samego prawa:

- jeżeli oskarżony nie podlegał orzeczeniom polskich sądów karnych

- w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieupoważniona albo niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu

- orzeczenie zostało wydane pomimo to, że inne postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie już zakończone

- orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznany ustawie

- orzeczenie zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu

- sąd orzekł w składzie nieznanym ustawie

- zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie

Kodeks przyjmuje zasadę, że każdy organ jest zobowiązany poddawać uchybienia stanowiące przyczynę nieważności orzeczenia sądowi właściwemu do stwierdzenia nieważności.

Nieważność z mocy samego prawa stwierdza na posiedzeniu z urzędu, z inicjatywy organu postępowania albo na wniosek strony. Sąd Apelacyjny w składzie trzech sędziów o nieważności orzeczenia Sądu Apelacyjnego oraz Sąd Najwyższy orzeka Sąd Najwyższy o nieważności wydanego przez siebie orzeczenia. Sąd Najwyższy orzeka w składzie ^sędziów, wniosek strony o stwierdzenie nieważności orzeczenia, jeżeli nie pochodzi od prokuratora powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Wniosek powinien wskazywać przyczynę nieważności oraz uzasadnienie.

Sąd rozpoznając daną sprawę przed wydaniem decyzji musi poprzedzać zasadę działania wieloosobowo. Podstawową zasadą jest to, że przebieg narady i głosowanie nad orzeczeniem jest tajny, nie jest możliwe zwolnienie w tym zakresie z tajemnicy obrony podczas narady i głosowania, może być tylko protokolant. Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący, narada i głosowanie nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikują podstawę czynu co do kary i co do środków karnych oraz co do pozostałych kwestii. Orzeczenia zapadają większością głosów. Jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości głosów, zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego aż do uzyskania większości głosów. Wszyscy członkowie składu orzekającego podpisują orzeczenie nie wyłączając przegłosowanego. Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie.. Unieważnienie orzeczenia wydaje się w drodze decyzji na posiedzeniu.

Pod pojęciem dowodu należy rozumieć środek dowodowy, a środek dowodowy to nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu.

Należy środek dowodowy odróżnić od źródła dowodu. Źródło dowodu to osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód. Środkiem dowodowym będzie np. świadek.

Przedmiot dowodu to fakt, który podlega udowodnieniu.

Dokonuje się podziału dowodów:

- pierwotne

- pochodne

Dowody pierwotne pochodzą od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowodnionym np. naoczny świadek

Pochodne dowody to takie, które pochodzą od źródła dowodu pośredniczącego między źródłem pierwotnym a faktem udowodnionym.

a) osobowe - informacje od osoby

b) rzeczowe

c) pojęciowe - zawierające okres łona treść intelektualną

d) zmysłowe - dotyczą właściwości rzeczy

e) bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego

f) pośrednie (poszlakowe) - dotyczą taktu dowodowego i muszą spełniać trzy warunki:

- musi istnieć łańcuch poszlak wskazujący na fakt główny,

- tenże łańcuch poszlak nie może posiadać żadnych luk

- dowody poszlakowe muszą być wiarygodne

g) przypadkowe (naturalne)

h) z przeznaczenia, a więc tworzone w procesie np. treść protokołu zeznań świadka

Reguły udowodnienia - pewne fakty, które przejmuje się też za udowodnione, gdyż udowodnienie ich w danej sytuacji jest zbyteczne. Do nich zalicza się oczywistość, uprawdopodobnienie, notoryjność, domniemanie.

Notoryjność jest to posiadanie niespornej wiedzy, o pewnych faktach przez organ procesowy i strony.

Oczywistość jest to wyższy stopień notoryjności.

Uprawdopodobnienie polega na tym, że na danym etapie postępowania nie udowadnia się pewnych okoliczności a jedynie uprawdopodobnią się ich występowanie.

Domniemanie jest to sąd o wysokim prawdopodobieństwie występowania jakiegoś faktu wysnutego z innego faktu niebudzącego żadnych wątpliwości. Domniemanie można podzielić na:

- faktyczne- są wzruszalne

- prawne - to domniemania, które są przewidziane normą prawną.

Dzielą się one na domniemania zruszalne i niezruszalne. Większość domniemań prawnych jest zruszalna (domniemanie niewinności). Dowody mogą być przeprowadzone na wniosek stron albo z urzędu. Jeżeli jest składany wniosek dowodowy należy oczywiście uznać dowody, okoliczności które mają być udowodnione i wreszcie określić sposób przeprowadzenia dowodu: Zgodnie z kodeksem sąd oddala wniosek dowodowy jeżeli przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne. Okoliczność, która ma być udowodnieniem nie ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ale jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy. Dowód jest nie przydatny do stwierdzenia danej okoliczności, gdy dowodu nie da się przeprowadzić. Istotne jest to, że nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego co wnioskodawca zamierzał udowodnić. Istotne jest także, że oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczaniu dowodu chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności. Obowiązuje pewien tryb przesłuchania. Osobie przesłuchiwanej najpierw należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się, a dopiero później można zadawać pytania. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi, niedopuszczalne jest oczywiście wpływanie na wypowiedzi przesłuchiwanej osoby za pomocą przymusu, stosowanie hipnozy lub innych środków technicznych wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanej osoby, wyjaśnienia, zeznania złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi nie mogą stanowić dowodu.

Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności (stawianie przed oczy). Osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu rozpoznania, jeżeli okazuje się osobę powinna być w grupie co najmniej 4 osób. Istotną zasadą jest to, że dowód z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia, może jednak bez podawania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić w ogóle składania wyjaśnień, o prawie tym należy go pouczyć. Każdy, kto został wezwany w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Świadek, który nie może stawić się na wezwanie z powodu choroby lub innej niedającej się pokonać przyczyny można przesłuchać w miejscu jego pobytu. Nie można przesłuchiwać jako świadków obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadzić sprawę i duchownego co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi.

Tajemnica państwowa i służbowa

Kodeks stanowi, że osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Świadek może uchylić się także od odpowiedzi na pytania, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narażać jego lub osobę mu najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo. Przed składaniem zeznań odbiera się przyrzeczenie. Przyrzeczenie nie odbiera się od osób, które nie ukończyły 17 lat, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie sprawy ze złożenia przyrzeczenia, gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania, gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.

Przeszukanie - prokurator na polecenie Sądu lub prokuratora Policji

Kontrola i ustalenie rozmów (podsłuch) - Sąd na wniosek prokuratora w celu wykrycia dowodu dla sprawy

Środki przymusu - są to prawne instytucie zapewniające pewien tok postępowania:

a) tymczasowe aresztowanie

b) zatrzymanie

c) środki zapobiegawcze

d) poszukiwanie listem gończym

e) list żelazny

f) zabezpieczenie majątkowe

g) kary pieniężne

Ujęcie osoby jest to pewne uprawnienie dla obywatela. Zgodnie z kodeksem każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po pełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa uchylenia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie odstawić w ręce policji. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycie się tej osoby albo zatarcie śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości.

Zatrzymanego należy pouczyć o przysługujących mu prawach, przyczynach zatrzymania, sporządza się protokół zatrzymania, należy umożliwić zatrzymanemu na jego żądanie kontakt z adwokatem, na zatrzymanie przysługuje zażalenie do sadu. Zażalenie rozpoznaje Sąd Rejonowy miejsca zatrzymania, w razie uznania bezsensowności należy go niezwłocznie zwolnić, zatrzymanego należy zawsze zwolnić, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W ramach środków przymusu wyodrębnia się tzw. środki zapobiegawcze, które można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia w popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa. Można je stosować tylko wtedy gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydane zostało postanowienie o przedłożeniu zarzutów.

Tymczasowe aresztowanie może stosować tylko sąd. Tymczasowe aresztowanie stosuje się w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora Sąd Rejonowy, w którego obrębie prowadzi się postępowanie, a w przypadkach niecierpiących zwłoki także inny Sąd Rejonowy. Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy. W sprawie tymczasowego aresztowania wydaje się postanowienie, w którym należy wymienić osobę, zarzucany jej czyn, jego kwalifikację prawną oraz podstawę prawną zastosowania tego środka. Na postanowienie w podaniu środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie.

Tymczasowe aresztowanie można stosować w przypadkach gdy:

1. Zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu

2. Zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne

3. Jeżeli oskarżonemu zarzuciło się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie mniejszą niż 3 lata, a potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania wynika z konieczności zabezpieczenia toku prawidłowego postępowania i jest uzasadniona grożącym oskarżonemu rodzajem kary

4. Tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełnił przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

W powyższych sytuacjach, jeżeli szczególne względy nie stają temu na przeszkodzie należy odstąpić od tymczasowego aresztowania zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo, pociągnęłoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Czas trwania tymczasowego aresztowania

W postępowaniu przygotowawczym Sąd stosuje tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na nie dłuższy niż 3 miesiące. W przypadku, gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania w tym terminie na wniosek prokuratora Sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Łączny okres tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez Sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat. Przedłużenie osobie tymczasowego aresztowania na okres oznaczony podlegający te terminy można dodawać, jeżeli Sąd Apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek sądu przed, którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego. Jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego przedłużają się obserwacje psychiatryczne oskarżonego, przedłużającym się opracowaniem opinii biegłego jakichkolwiek czynności dowodowych w sprawach o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju.

Wśród środków zapobiegawczych wyróżnia się także poręczenia mogą być one majątkowe lub społeczne przy osobie godnej zaufania.

Poręczenie majątkowe może być w postaci poręczeń, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Składa je oskarżony lub inna osoba, wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego a w szczególności termin złożenia protokołu poręczenia określa się w porozumieniu uwzględniając sytuacją majątkową oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody i charakter popełnionego czynu. Osobę, która złożyła poręczenie należy zawiadomić każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa.

Przedmioty poręczenia, wartości majątkowe lub zobowiązanie ulegają przepadkowi albo ściągnięciu, a w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego obligatoryjny przepadek, fakultatywnie można orzec przepadek w wypadku utrudniania postępowania w inny sposób. Ulegające przepadkowi przedmioty poręczenia lub ściągnięte sumy poręczenia majątkowego przekazuje się lub przelewa nn. rzecz Skarbu Państwa.

Poręczenie społeczne, które polega na tym, że od kierownictwa zakładu pracy, szkoły lub uczelni, których oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem albo od organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem można jej wniosek przyjąć poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i że w sposób bezsporny nie będzie unikał poręczenia. Poręczenie może być przyjęte od osoby godnej zaufania i polega ono na zobowiązaniu się, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie bidzie w sposób bezsporny utrudniała postępowania.

Dozór policji Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub protokole. Obowiązek ten może polegać zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszanie się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadomienie go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach jego swobody niezbędnych do wykonywania dozoru.

Zawieszenie w czynnościach, które polega na zawieszeniu oskarżonego w czynnościach służbowych lub wykonywaniu zawodu albo nakazaniu powstrzymywania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

Zakazu opuszczania kraju. W czasie uzasadnionej obawy ucieczki można w charakterze środka zapobiegawczego zastosować zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju. Zakaz ten może być połączony z wstrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego go do przekraczania granicy.

Poszukiwanie oskarżonego. W przypadku, gdy miejsce pobytu oskarżonego nie jest znane zarządza się jego poszukiwanie.

List gończy wydaje się natomiast wtedy, gdy w stosunku do oskarżonego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu a oskarżony ukrywa się i nie jest znane miejsce jego pobytu.

List żelazny wydaje się natomiast gdy oskarżony przebywający zagranicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub prokuratury w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy. List żelazny zapewnia oskarżonemu pozostawanie na wolności, aż do prawomocnego ukończenia postępowania. Jeżeli oskarżony po pierwsze będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także na wezwanie prokuratora, nie będzie opuszczał bez pozwolenia sądu, obecnego miejsca pobytu w kraju, nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezsporny sposób starał się utrudniać postępowanie karne.

Kary porządkowe (kary pieniężne wobec świadka, biegłego, tłumacza specjalisty, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie, przysługuje zażalenie).

Procedury:

- przygotowawcze

- sadowe

- odwoławcze

Postępowanie przygotowawcze ustala czy został popełniony czyn zabroniony, zbiera dowody, wyjaśnia okoliczności.

Obowiązuje ogólna zasada, że postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie policja. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i poszkodowany są stronami, podejrzany to osoba, której przedstawia się protokół o przedstawieniu zarzutów.

Przed pierwszym przesłuchaniem podejrzanego należy pouczyć o jego uprawnieniach tj. do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiadania na pytania, do składania wniosków, o dokonywanie czynności śledztwa lub dochodzenie do korzystania z pomocy obrońcy, pouczenie to należy wręczyć podejrzanemu na piśmie. Postępowanie przygotowawcze może wystąpić w formie śledztwa lub dochodzenia, rozpoznawane jest postępowanie o znaczeniu, śladu lub dochodzenie, w którym określa się czyn danego postępowania oraz jego kwalifikację prawną. Postanowienie takie wydaje się, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Niezwłocznie po otrzymaniu takiego zawiadomienia organ upoważniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź do odrzucenia śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie o wszczęciu, odmowie wszczęcia albo umorzeniu śledztwa wydaje prokurator, natomiast postanowienie o wszczęciu dochodzenia wydaje policja. Na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia przysługuje zażalenie.

Czynności sprawdzające polegaj ą na tym, że w sytuacji, gdy zachodzi potrzeba można wydać uzupełnienie w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie. W tym wypadku postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo o odmowie wszczęcia należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia w postępowaniu sprawdzającym. Nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu. Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie może również nastąpić przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.

Dochodzenie w niezbędnym zakresie polega na tym, że w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem prokurator albo policja może w każdej sprawie w wypadkach niecierpiących zwłoki jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe a zwłaszcza dokonać oględzin w razie potrzeby z udziałem biegłych a także dokonać innych czynności w stosunku do osoby podejrzanej nie wyłączając pobrania próby krwi i wydzielin organizmu.

Śledztwo prowadzi się w następujących sprawach:

- o zbrodnie

- występku, gdy ustalone zostało ich rozpoznanie do właściwego Sądu Okręgowego

- gdy podejrzanym jest funkcjonariusz policji, organizacji bezpieczeństwa, służby granicznej lub finansowych organów dochodzenia

- a także gdy prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy

Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3miesięcy, w uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony przez prokuratora okręgowego na dalszy czas oznaczony nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator apelacyjny może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony.

Dochodzenie prowadzi się natomiast w sprawach, w których prowadzenie śledztwa nie jest obowiązkowe. Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu miesiąca, prokurator nadzorujący dochodzenie może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy. W razie nie zakończenia dochodzenia w ciągu 3 miesięcy akta sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu dochodzenie, który może je przedłużyć na czas oznaczony nie dłuższy jednak niż na dalsze 3 miesiące lub przejmuje je do śledztwa.

Śledztwo prowadzi prokurator natomiast dochodzenie prowadzi policja, chyba, że prowadzi je prokurator. Prokuratorom może powierzyć policja poprowadzenie śledztwa lub poprowadzonego przez siebie dochodzenia w całości albo w określonym zakresie może takie powierzyć dokonanie poszczególnych czynności śledztwa lub dochodzenia.

Postanowienie o przedstawieniu zarzutów wydaje się, gdy dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa albo dochodzenia lub zebrana w jego toku uzasadniają dostosowanie podejrzenia, że czyn popełniła określona osoba. Postanowienie obwieszcza się niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go.

Postępowanie w zakresie śledztwa lub dochodzenia jest w sposób formalny zamykane wcześniej, prowadzący postępowanie powiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowym, zaznajomienia z materiałami postępowania z pouczeniem ich o prawie uprawnionego przejrzenia akt w odpowiednim terminie. Termin zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęły co najmniej 7 dni. Jeżeli postępowanie nie dołączyło podstaw do zmienienia aktu oskarżenia umarza się postępowanie przygotowawcze. Jeżeli dołączyło natomiast podstawy sporządza się akt oskarżenia ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub dochodzenia albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego w postępowaniu. Prokurator wnosi do sądu akt oskarżenia albo wydaje postanowienie o zawieszeniu postępowania przygotowawczego lub o uzupełnieniu śledztwa albo dochodzenia.

Postępowanie przed sądem

Po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu podlega on kontroli, w przypadku, gdy nie spełnia wymagań formalnych prezes sądu zwraca oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni.

Gdy akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym prezes sądu zarządza doręczenie jego odpisu oskarżonemu wzywając go do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od jego doręczenia. Prezes sądu dokonuje badania formalnego sprawy, prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie. Jeżeli prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających, zachodzi potrzeba rozpatrzenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania:

- umorzenie postępowania z powodu wystąpienia szczególnych przesłanek procesowych

- umorzenie postępowania z powodu oczywistego braku formalnych podstaw oskarżenia

- wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego; w akcie trybu postępowania

- zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego

- wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania

- wydania postanowienia o podstawie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu

- wydanie nakazu karnego

Jeżeli są spełnione wymagania formalne prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje sędziego albo członków składu orzekającego, dzień, godzinę i salę rozpraw, strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę, inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy.

Rozprawa odbywa się jawnie, ograniczenie jawności określa ustawa, na rozprawie oprócz osób biorących udział w postępowaniu mogą być osoby tylko pełnoletnie i nieuzbrojone, nie mogą być obecne na rozprawie osoby znajdujące się w stanie nie zgodnym z powaga sądu.

Rozprawa może być niejawna, gdy dotyczy wniosku prokuratora c wznowienie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego, albo sprawy o pomówienie lub znieważenie, na wniosek pokrzywdzonego rozprawa może odbywać się jawnie. Sąd wyłącza także jawność rozprawy w całości albo w części, jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy, gdyby mogły naruszać ważny interes prywatny.

W razie wyłączenia jawności mogą być obecne na rozprawie oprócz osób biorących udział w postępowaniu po 2 osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego, oskarżonego.

Rozprawa odbywa się ustnie, rozprawą kieruje i czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem przewodniczący, przewodniczący powinien także dążyć do tego aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. Przewodniczący umożliwia wypowiedzenie się stronom, co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. Jeżeli w jakiejkolwiek kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim innym stronom, obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni.

O przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony rozstrzyga przewodniczący, natomiast o negatywnym sąd postanowieniem. Dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę możliwości przeprowadzone przed dowodami służącymi do obrony.

Na rozprawie głównej obecność oskarżonego jest obowiązkowa. Rozprawa główna rozpoczyna się od jej wywołania, przewodniczący sprawdza czy wszyscy stawili się w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa przewodniczący zarządza jego natychmiastowe doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo też sąd ją odrzuca.

Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia, po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, po czym pyta go czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.. Za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości pomimo, że rozprawa odbywa się ustnie, można odczytywać na rozprawie głównej wszelkie protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych sporządzonych przed sądem gdy bezpośrednio przeprowadzenie dowodów jest utrudnione a wszystkie obecne strony wyrażają na to zgodę. Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący pyta strony czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej zamyka przewód sądowy. Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom ich przedstawicielom oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i oskarżonym.

Głos zawierają w następującej kolejności:

- oskarżyciel publiczny

- oskarżyciel posiłkowy

- oskarżyciel prywatny

- powód cywilny

- obrońca oskarżonego

- oskarżony

Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady, niezwłocznie po ukończeniu głosowania sąd sporządza wyrok na piśmie.

Każdy wyrok powinien zawierać:

- oznaczenie sądu, który go wydał

- sędziów, ławników

- datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku

- imię i nazwisko oskarżonego

- przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu

- rozstrzygnięcie sądu

- wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej

Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną i rozstrzygnięcie, co do kary, środków karnych a w razie potrzeby, co do zaliczenia ich na poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania. Polskie prawo karne przewiduje zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia.

Do zwyczajnych zalicza się:

- apelację

- zażalenie

Do nadzwyczajnych zalicza się:

- kasację

- wznowienie postępowania (niepoczytalność sprawcy, środek zabezpieczający)

Obowiązuje zasada, że od orzeczenia wydanego w I instancji przysługuje środek odwoławczy, od orzeczeń wydanych przez sąd odwoławczy na skutek odwołania nie przysługuje środek odwoławczy.

Kodeks wskazuje na podstawę uchylenia lub zmianę orzeczenia, a są to:

- obraza przewodniczącego

- prawa małoletniego

- obraza prowadzącego postępowanie, jeżeli mogła ona mieć wpływa na treść

- orzeczenia

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść orzeczenia

- różnica w niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo nie zastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka

Są to tzw. względne podstawy odwoławcze co oznacza że sąd może ale nie musi uchylić orzeczenie instytucji także bez wydania podstawy odwoławczej, które oznaczają, że niezależnie od granic zastosowania i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla, zaskarżone orzeczenie jeżeli w wydaniu orzeczenia brał udział sędzia podlegający wyłączeniu, sąd był nie należycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie. Sąd Powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości Sądu Powszechnego. Sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu, zachodziła jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, oskarżony nie miał obrońcy gdy jego obecność była obowiązkowa, rozpoznano sprawę podczas nieobecności oskarżonego którego obecność była obowiązkowa.

Apelacja przysługuje od wyroku sądu I instancji, termin do jej wniesienia wynosi 14 dni od dnia otrzymania, musi być podpisana i sporządzona przez adwokata, gdy wnoszona jest od wyroku Sądu Okręgowego.

Zażalenie natomiast przysługuje na postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku, termin do jego wniesienia wynosi 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia.

---