Zalety NPR

Cykl miesiączkowy to cały zespół zjawisk związanych z płodnością kobiety, zachodzących w czasie od pierwszego dnia miesiączki do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Cykl miesiączkowy nazywany jest również cyklem hormonalnym, ponieważ jest efektem działania hormonów podwzgórza, przysadki mózgowej i jajników. Zmiany zachodzące w przebiegu cyklu obejmują cały organizm kobiety łącznie z jej psychiką, ale w sposób szczególny uwidaczniają się w jej narządzie rodnym. Schemat żeńskich narządów płciowych wewnętrznych Najłatwiejszym do zaobserwowania objawem w cyklu jest krwawienie miesiączkowe, ale najważniejszym jest jajeczkowanie (owulacja), polegające na uwolnieniu komórki jajowej z jajnika. Owulacja dzieli cykl na dwie części: fazę przedowulacyjną (od miesiączki do owulacji) i poowulacyjną (od owulacji do końca cyklu). Faza przedowulacyjna, w czasie której podstawowa temperatura ciała kobiety utrzymuje się na niższym poziomie, ma zmienną długość (od jednego do kilku tygodni). Duże wahania długości tej fazy są przyczyną nieregularnych cykli (patrz: NPR- Cykle nieregularne). Czas trwania poowulacyjnej fazy wyższych temperatur jest względnie stały i wynosi w normalnym cyklu 12-16 dni. W okresie karmienia piersią i w premenopauzie może on być krótszy (patrz: NPR-Okres poporodowy i NPR-Okres premenopauzy). Za początek cyklu przyjmuje się pierwszy dzień miesiączki czyli krwawienia spowodowanego faktem, że w poprzednim cyklu miała miejsce owulacja i nie doszło do poczęcia dziecka. Pod wpływem spadku poziomu hormonów jajnika (estrogenów i progesteronu) następuje złuszczenie rozbudowanej w poprzednim cyklu błony śluzowej macicy i wypłynięcie jej przez nisko położoną, miękką i rozwartą szyjkę macicy. Po miesiączce, gdy trwa nadal czas ciszy hormonalnej, nisko położona szyjka macicy staje się twarda i zamknięta. Jeżeli równocześnie z szyjki macicy nie wypływa śluz ani nie ma żadnych innych objawów płodności, to można przyjąć, że jest to okres niepłodności przedowulacyjnej (względnej). W pochwie dzięki obecności pałeczek kwasu mlekowego panuje wtedy środowisko kwaśne (pH 3-4), w którym plemniki mogą przeżyć zaledwie pół godziny. Po kilku (czasem więcej) dniach na skutek oddziaływania hormonów podwzgórza i przysadki mózgowej jajniki zaczynają wytwarzać estrogeny, hormony stymulujące dojrzewanie jajeczka, przygotowujące organizm kobiety do owulacji i ewentualnego poczęcia dziecka. Pod wpływem rosnącego poziomu estrogenów: w jajnikach następuje wzrost pęcherzyków Graafa i dojrzewanie zawartych w nich komórek jajowych błona śluzowa macicy odbudowuje się szyjka macicy mięknie, rozwiera się i wraz z całą macicą unosi do góry krypty szyjki macicy produkują śluz (najpierw lepki i nieprzejrzysty, a potem rozciągliwy i przejrzysty) podstawowa temperatura ciała utrzymuje się na niższym poziomie Trzy ostatnie symptomy, z wymienionych powyżej, kobieta może zaobserwować samodzielnie (szczegółowe informacje: NPR-Prowadzenie obserwacji). Jeżeli zauważy u siebie jakieś objawy płodności (objaw wnikliwej obserwacji, pojawienie się śluzu lub uniesienie, zmięknięcie czy rozwieranie szyjki macicy), powinna uznać, że skończył się okres niepłodności przedowulacyjnej a rozpoczął okres płodności. Śluz estrogenozależny ma odczyn zasadowy (pH do 8). Jeśli w trakcie jego wydzielania dojdzie do współżycia, to plemniki mają szansę przeżyć w środowisku śluzu do dnia owulacji (nawet do 7 dni). Śluz szyjkowy ma zdolność odżywiania i selekcjonowania plemników, w śluzie zachodzi też ostatni etap ich dojrzewania. Dlatego zaburzenia wydzielania śluzu mogą powodować trudności z poczęciem. Dokładne prowadzenie obserwacji objawów płodności może pomóc małżonkom w określeniu czasu maksymalnej płodności i doczekaniu się upragnionego potomka (patrz: NPR-Planowanie poczęcia). Faza przedowulacyjna, trwająca od początku cyklu do owulacji, ma zmienną długość. W jednym cyklu ma miejsce jedna owulacja, może być ona jednak poprzedzona kilkoma bezowocnymi próbami jajeczkowania. Skutkuje to wydłużeniem się przedowulacyjnej fazy cyklu, a więc i całego cyklu (czynniki hamujące owulację -patrz: NPR-Cykle nieregularne). W czasie owulacji dojrzały pęcherzyk Graafa pęka i uwalnia do jamy brzusznej komórkę jajową. Jajowód, działający jak giętka rura odkurzacza, usiłuje odnaleźć i wessać jajo, by dalej, dzięki swoim ruchom, transportować je w stronę macicy. W jajniku na ściance pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte, produkujące hormon progesteron, dzięki któremu: blokowana jest możliwość następnej owulacji w tym cyklu błona śluzowa macicy ulega rozpulchnieniu śluz szyjkowy zmienia się na gorszy: traci przejrzystość i przestaje się rozciągać, staje się coraz bardziej lepki i w końcu zanika szyjka macicy twardnieje, zamyka się i wraz z całą macicą opuszcza do dołu wzrasta podstawowa temperatura ciała kobiety (o 0,05 do kilku dziesiątych stopnia Celcjusza) Po 3 lub 4 dniach podwyższonej temperatury po zmianie śluzu na gorszy rozpoczyna się okres niepłodności poowulacyjnej i trwa aż do miesiączki (patrz: NPR-Typowy cykl). Ze współżycia w tym okresie żadnej kobiecie na świecie nie udało się począć dziecka, ponieważ komórka jajowa jest wtedy już niezdolna do zapłodnienia. Dlatego okres niepłodności poowulacyjnej nazywany jest również okresem niepłodności bezwzględnej. Jeśli małżonkowie nie współżyli ze sobą w okresie płodności i nie doszło do poczęcia, to ciałko żółte funkcjonuje przez około 2 tygodnie i następnie zanika. Gdy spada poziom progesteronu: obniża się podstawowa temperatura ciała kobiety, złuszcza się rozrośnięta i rozpulchniona błona śluzowa macicy, rozpoczyna się miesiączka a wraz z nią kolejny cykl. Jeśli natomiast ze współżycia w okresie płodności poczęło się dziecko, to ciałko żółte, nazywane dalej ciałkiem ciążowym, działa przez 15-16 tygodni aż do przejęcia jego funkcji przez łożysko. Tak długo też trwa faza wyższych temperatur (patrz: NPR-Planowanie poczęcia).

Fizjologia cyklu

"Wszystko ma swój czas ... Jest czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich" Księga Koheleta 3, 5b Każdy człowiek pragnie być w pełni kochany i akceptowany . Oczekując miłości powinien równocześnie starać się z życzliwością odnosić do siebie, własnego ciała a także do swojej płodności. Płodność bowiem nie jest chorobą, którą należy leczyć, ani złem, które trzeba zwalczać. Jest nieodłączną cechą każdego z nas. By móc być szczęśliwym, w pełni kochać i akceptować siebie, a w małżeństwie także swojego współmałżonka warto więc podjąć wysiłek prowadzący do poznania, zaakceptowania i pokochania płodności. W życiu kobiety naprzemiennie, zgodnie z prawami fizjologii, przeplatają się okresy płodności i niepłodności. Zdrowy mężczyzna natomiast jest płodny przez cały czas. W związku z tym wspólna płodność małżonków, z którą wiąże się możliwość poczęcia dziecka w akcie małżeńskim, przypada na okres płodności żony. Dlatego prawidłowe rozpoznawanie stanu płodności kobiety umożliwia małżeństwu odpowiedzialne i w pełni ekologiczne planowanie rodziny, wolne od uciekania się do jakichkolwiek środków czy działań zaburzających naturalną płodność lub przebieg współżycia. Daje to obojgu małżonkom wewnętrzną radość i spokój sumienia, wpływa też na pogłębienie wzajemnej miłości oraz szacunku. Rozpoznawaniu płodności służą metody Naturalnego Planowania Rodziny (NPR). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca upowszechnienie metod rozpoznawania płodności (fertylity awareness methods), ponieważ są one bezpieczne dla zdrowia, łatwe, bezkonkurencyjnie tanie i nie powodują żadnych szkodliwych skutków ubocznych. Ze względu na swoją dokładność szczególnie przydatne są metody objawowo-termiczne, do których należy prezentowana przez nas metoda austriackiego ginekologa prof. Josefa Rötzera. Wykorzystuje ona aktualną wiedzę medyczną na temat płodności i ciągle się rozwija. Zasadniczo różni się od opartego na wyliczeniach historycznego kalendarzyka małżeńskiego, ponieważ uczy precyzyjnego rozpoznawania płodności na podstawie jej objawów. Stosowanie tej metody pozwala małżonkom świadomie wybrać najlepszy czas na poczęcie dziecka. Wykorzystując znajomość praw rządzących płodnością mogą oni uzyskać nawet 100% skuteczności gdy odkładają poczęcie (współżycie wyłącznie w okresie niepłodności bezwzględnej) lub zwiększyć szansę powodzenia gdy pragną powiększenia rodziny (współżycie w okresie maksymalnej płodności), dotyczy to również par o obniżonej płodności. Metoda Rötzera może służyć nie tylko planowaniu rodziny. Wszystkim kobietom prowadzącym obserwacje pomaga ona dbać o ich zdrowie. Zapisy w karcie cyklu odzwierciedlają bowiem w sposób ciągły stan zdrowia kobiety i mogą być źródłem cennych informacji dla mądrego lekarza. Metodę Rötzera ma opracowane tryby postępowania we wszystkich sytuacjach, może być z powodzeniem stosowana od dojrzewania do menopauzy: w cyklach regularnych i nieregularnych, po porodzie, w okresie karmienia piersią i w premenopauzie, po odstawieniu pigułki hormonalnej i po wyjęciu wkładki domacicznej, niezależnie od stanu zdrowia, zawsze -także wtedy, gdy kobieta musi wstawać w nocy do dziecka i gdy pracuje na zmiany. Metoda Rötzera jest zdrowa, pewna i tania. Ułatwia akceptację płodności. Leczy z lęku przed nieplanowanym poczęciem. Przez wprowadzenie przerw we współżyciu zapobiega znudzeniu i rutynie. Poprawia komunikację między małżonkami i zbliża ich do siebie.

Prowadzenie obserwacji

W celu określenia stanu płodności w metodzie Rötzera należy zwracać uwagę na odczucia wewnątrz i w przedsionku pochwy, prowadzić obserwacje okolicy przedsionka pochwy podczas wizyt w toalecie oraz mierzyć temperaturę. Dane te można uzupełnić o samobadanie szyjki macicy. Obserwacja objawów płodności Po miesiączce kobieta powinna zwrócić szczególną uwagę na odczucia. Może ona doświadczać nieprzyjemnej, wręcz “skrzypiącej” suchości w przedsionku pochwy, może też nic specjalnego nie odczuwać i nie obserwować. U niektórych kobiet w tym czasie może również wystąpić stała wydzielina, która jest zwykle biała i nierozciągliwa. Zawiera ona głównie złuszczone nabłonki. Dlatego jej grudka wrzucona do szklanki wody natychmiast się rozpływa powodując zmętnienie wody. Za pomocą testu szklanki wody można odróżnić stałą wydzielinę od śluzu szyjkowego, który czasem wygląda bardzo podobnie. Grudka śluzu, w przeciwieństwie do stałej wydzieliny, unosi się w wodzie. Śluz jest objawem płodności. Natomiast stała wydzielina, suchość i braku objawów płodności po miesiączce świadczą o trwaniu okresu niepłodności. Często po kilku dniach bez objawów płodności pojawiają się nowe odczucia. Kobieta odkrywa, że “ma pochwę”, zaczyna mieć wrażenie spływania, bulgotania wewnątrz pochwy. Odczucie to, nazywane objawem wnikliwej obserwacji, sygnalizuje początek okresu płodności. Zauważywszy coś takiego po raz pierwszy, kobieta powinna niezwłocznie udać się do toalety i sprawdzić papierem toaletowym, czy w przedsionku pochwy nie pojawił się śluz pochodzący z szyjki macicy. Może być zaskoczona tym, że zewnętrznie jest sucho. W czasie kolejnej wizyty w toalecie najprawdopodobniej zauważy na papierze toaletowym wilgotny połysk. Obserwację objawów płodności widocznych (lub nie) w okolicy przedsionka pochwy przeprowadza się przy okazji każdej wizyty w toalecie. Przeciąga się czystym papierem toaletowym wzdłuż ujścia pochwy z góry do dołu. Papier się składa, rozkłada i ogląda. Efekt obserwacji należy zanotować wieczorem na karcie cyklu za pomocą symboli. Jeżeli w ciągu dnia występowały różne objawy, należy zanotować jakościowo najlepszy objaw płodności. Pomiar temperatury: Temperaturę mierzymy rano zaraz po przebudzeniu się, przed wstaniem i wykonaniem jakiejkolwiek czynności Przygotowany termometr powinien leżeć w zasięgu ręki. Temperaturę należy mierzyć codziennie, o podobnej porze. Dopuszczalna różnica czasu pomiędzy skrajnymi pomiarami może wynosić półtorej godziny, jeżeli najpóźniejszy pomiar został wykonany do 7.30. Na karcie cyklu zapisuje się porę mierzenia: np. 5-6.30, 6-7.30.Wyniki pomiarów spoza przyjętego przedziału czasowego należy nanosić na kartę cyklu z adnotacją o porze mierzenia. Odpoczynek nocny powinien wynosić co najmniej 6 godzin. Nie jest przeszkodą krótkie wstawanie w nocy do toalety lub w celu nakarmienia dziecka. Temperaturę mierzymy termometrem rtęciowym lekarskim lub owulacyjnym (patrz Materiały). Odczytujemy ją bezpośrednio po pomiarze z dokładnością do 0,05 ^oC, czyli pół kreski i zapisujemy na karcie cyklu. Temperaturę mierzy się w jednym z trzech miejsc: w pochwie, w odbycie lub w ustach pod językiem Pomiar pod pachą jest niemiarodajny. Nie zmieniamy miejsca pomiaru w czasie trwania jednego cyklu. Czas trwania pomiaru: rtęciowym termometrem lekarskim: w pochwie - 5 minut, w odbycie - 5 minut, w ustach - 8 minut. rtęciowym termometrem owulacyjnym : w pochwie - 2 minuty, w odbycie - 2 minuty, w ustach - 4 minuty. Dobrze jest mieć zapasowy termometr wyskalowany wcześniej względem aktualnie używanego w szklance letniej wody. Częste wstawanie w nocy, późne pójście spać (póź), picie alkoholu wieczorem lub w nocy (alk) należy odnotować na karcie cyklu, bo może to wpływać na temperaturę. Temperatury zaburzone bierzemy w nawias. Obserwacje dotyczące szyjki macicy: Patrz zakładka NPR-Samobadanie szyjki macicy. W celu zapoznania się z innymi zaleceniami dotyczącymi obserwacji objawów, sięgnij po podręcznik “Sztuka Planowania Rodziny” przedstawiony w zakładce Materiały lub zapisz się na kurs dla użytkowników. SYMBOLE STOSOWANE W METODZIE RÖTZERA: Brak objawów płodności: Ø - nic nie czuję, nic nie widzę su - odczucie suchości c - stała wydzielina Objawy płodności: w - objaw “wnikliwej obserwacji” - wrażenie spływania, bulgotania, obecności czegoś wewnątrz pochwy, ale bez widocznego śluzu lub wilgotności na zewnątrz. Jest to często pierwszy objaw płodności. wl-wilgotność odczuwana na zewnętrznych narządach płciowych. Śluzy gorszej jakości (lepkie, nierozciągliwe i nieprzejrzyste); Poszczególne odmiany symbolizuje litera S z odpowiednim, opisującym własności śluzu, indeksem u góry. Stosujemy następujące indeksy: b  - śluz biały, białawy, ż  - śluz żółty, żt - śluz żółtawy gr - śluz grudkowaty m - śluz mętny kl - śluz kleisty S - bliżej nieokreślony śluz gorszej jakości Śluzy dobrej jakości (rozciągliwe i mniej lub bardziej przejrzyste); Poszczególne odmiany symbolizuje litera S z odpowiednim, opisującym własności śluzu, indeksem u góry. Stosujemy następujące indeksy: Bj - śluz jak surowe białko jaja (rozciągliwy na kilka, kilkanaście cm, przejrzysty z ewentualnymi pojedynczymi białymi smugami) szk - śluz szklisty (rozciągliwy i przejrzysty jak szkło) pł - śluz płynny mś - intensywne odczucie “mokro-ślisko”, wrażenie śliskości i naoliwienia w przedsionku pochwy. Śluz może być tak wodnisty, że nie tworzy nitek. Symbole związane z samobadaniem szyjki macicy: t -szyjka twarda m - szyjka miękka ∙ - szyjka zamknięta ° -szyjka rozwarta V - szyjka badana dwoma palcami Inne symbole: |||||||||||||||| - krwawienie (gęstość i wysokość kresek - kol. czerwonego -odzwierciedla natężenie krwawienia) BO - ból owulacyjny P - objaw piersiowy (napięcie piersi w fazie poowulacyjnej) ● - szczyt objawu śluzu (ostatni dzień relatywnie najlepszego śluzu w danym cyklu) X - współżycie małżeńskie ( ∙) - temperatura zaburzona póż -późno poszłam spać alk -alkohol (większa ilość wieczorem lub w mocy) Uwaga : W razie potrzeby można przyjąć dodatkowe, własne oznaczenia.

TYPOWY CYKL

Pierwszy dzień cyklu jest pierwszym dniem krwawienia miesiączkowego. Długość trwania cyklu może być zmienna. Cykl prawidłowy posiada dwie fazy: Faza estrogenowa jest czasem dojrzewania jajeczka, charakteryzuje się niższą temperaturą. Jej długość może być zmienna. Faza progesteronowa (ciałka żółtego) odpowiadająca okresowi po jajeczkowaniu (owulacji), charakteryzuje się wyższą temperaturą. Długość trwania tej fazy wynosi 12-16 dni. W cyklu miesiączkowym następują po sobie kolejno: okres niepłodności przedowulacyjnej (niepłodność względna, Index Pearla zależnie od wybranego sposobu postępowania jest mniejszy od 0,2 lub mniejszy od 0,9) okres płodności okres niepłodności poowulacyjnej (niepłodność bezwzględna, Index Pearla = 0) Sposoby wyznaczania niepłodności przedowulacyjnej zależą od doświadczenia kobiety w prowadzeniu obserwacji. Za doświadczoną uznaje się kobietę, która ma zaobserwowanych minimum 12 cykli. Kobieta niedoświadczona nie wyznacza dni niepłodnych na początku cyklu, chyba że może na podstawie dat miesiączek określić długość 12 cykli. Wtedy ilość dni niepłodnych w pierwszej części cyklu oblicza się na podstawie różnicy powstającej po odjęciu od liczby dni najkrótszego cyklu liczby 20, ale nigdy nie można przyjąć więcej niż 6 dni. Jeśli długość najkrótszego cyklu wyniosła 25 dni, to ilość dni niepłodnych wynosi 5. Jeśli najkrótszy cykl liczył 28 dni, to pomimo że różnica 28-20 wynosi 8, można przyjąć tylko 6 dni niepłodnych na początku cyklu. Kobieta doświadczona w prowadzeniu obserwacji, czyli taka która ma zaobserwowanych minimum 12 cykli, może na podstawie specjalnych reguł wyznaczyć okres niepłodności przedowulacyjnej. Jeżeli chcesz poznać sposoby wyznaczania niepłodności przedowulacyjnej przez kobietę doświadczoną, zapisz się na kurs lub przestudiuj podręcznik. Uwaga: W momencie, gdy pojawią się pierwsze objawy płodności, kończy się okres niepłodności przedowulacyjnej a rozpoczyna okres płodonści. Małżonkowie pragnący począć dziecko powinni działać właśnie w tym czasie. Natomiast małżonkowie odkładający poczęcie powinni wtedy zrezygnować ze współżycia. Wyznaczanie końca okresu płodności a zarazem początku okresu niepłodności bezwzględnej: Proszę zaznaczyć szczyt objawu śluzu. Dzień szczytu objawu śluzu to ostatni dzień występowania śluzu relatywnie najlepszej jakości w danym cyklu. Obrysować kółkiem pierwszą wyższą temperaturę po szczycie, która jest wyższa od 6-u niższych temperatur poprzedzających. Ponumerować wstecznie 6 niższych temperatur. Wykreślić przerywaną linię podstawową przez najwyższy punkt z sześciu niższych temperatur. Oznaczyć kółkami dalsze temperatury wyższe. Jeżeli trzecia z nich jest wyższa o minimum 0,2 ^oC od linii podstawowej, wówczas wieczór tego dnia możemy przyjąć jako początek okresu niepłodności poowulacyjnej. Jeżeli trzecia z wyższych temperatur nie jest o minimum 0,2 ^oC wyższa od linii podstawowej, to musimy poczekać na czwartą wyższą temperaturę. Powinna ona leżeć powyżej linii podstawowej, ale nie musi być wyższa o 0,2 ^oC. Wieczór tego dnia możemy przyjąć jako początek okresu niepłodności poowulacyjnej. Wskazana jest dalsza obserwacja i mierzenie temperatury aż do wystąpienia miesiączki. Po uzyskaniu doświadczenia nie jest to konieczne. Okres niepłodności poowulacyjnej trwa aż do miesiączki.

Cykle nieregularne.

Cykle nieregularne zdarzają się u kobiet dość często i nie są przeciwskazaniem do stosowania metody Rötzera. Nie należy leczyć ich podawaniem pigułki hormonalnej, gdyż pigułka rozregulowuje własne wydzielanie hormonów i po jej odstawieniu cykle są jeszcze bardziej nieregularne. O cyklach nieregularnych mówimy wtedy, kiedy różnice długości cyklu są znaczne, czasem nawet do kilku miesięcy.

Przy dużych różnicach w długości cyklu zalecamy:

1. Dokładną obserwację cyklu. Przez takie dokładne zajęcie się swoim organizmem cykle nieraz regulują się samorzutnie.

2. Zastanowienie się, czy w życiu danej kobiety nie ma za dużo stresów? np. Studentki w okresie egzaminów mają często nieregularne cykle.

3. Odpoczynek. Przemęczenie zarówno pracą umysłową, jak i fizyczną powoduje zaburzenia cyklu. Także intensywne treningi rozregulowują cykle.

4. Pełnowartościowe żywienie. Mało cukru i białej mąki, chleb razowy, dużo jarzyn i owoców. Nie za dużo mięsa. Dieta bezmięsna nie jest wskazana. Unikać aspartamu (słodzik NutraSweet), ponieważ podnosi poziom prolaktymy.

5. Zwrócić uwagę na światło mające wpływ na wydzielanie melatoniny. Spać w silnie zaciemnionym pokoju. Jeżeli to nie pomaga, w czasie gdy pojawia się śluz szyjkowy, wprowadzić na 5 dni słabe oświetlenie poprzez lekkie uchylenie zasłon, potem znowu zaciemnić.

6. Unikać gwałtownych wahań ciężaru ciała. Zarzucić zbyt radykalne odchudzanie. Otyłość też może być przyczyną nieregularnych cykli.

7. Sprawdzić czy cykle nie rozregulowały się z powodu zmiany strefy klimatycznej.

8. Sprawdzić czy zażywane leki nie są przyczyną zaburzeń cyklu miesiączkowego.

9. Leczyć anemię, ponieważ niedobory żelaza mogą zaburzać cykl.

10. Dbać o odpowiednią ilość wapnia w pożywieniu.

11. Podawanie magnezu, gdyż w naszym pożywieniu jest zwykle niedobór tego pierwiastka.

12. Wyrównać ewentualne niedobory cynku (kontrola w dobowej zbiórce moczu)

13. Zażywanie leku o nazwie Castagnus (wyciąg z pieprzowca azjatyckiego - Agni castifructus).

14. Sprawdzić czy tarczyca prawidłowo funkcjonuje. Kłopoty z tarczycą mogą mieć wpływ na cykl miesiączkowy.

15. Oznaczyć poziom hormonów w odpowiednich, określonych na podstawie objawów płodnosci, momentach cyklu. Czasem kobieta ma zbyt wysoki poziom prolaktyny lub androgenów. Jednak z leczeniem hormonalnym trzeba być bardzo ostrożnym.

UWAGA: Cykle nieregularne są typowe dla okresu dojrzewania (oś hormonalna dojrzewa do 25. roku życia), przekwitania i karmienia piersią.

WIĘCEJ INFORMACJI NA STRONIE INTERNETOWEJ: www.iner.pl

5

---