PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA W EPIDEMIOLOGII

• Choroba nie zdarza się „losowo”

• Choroba ma czynniki przyczyniające się do jej powstawania oraz czynniki jej zapobiegające

• Choroba nie jest losowo w populacji rozłożona

EPIDEMIOLOGIA JAKO NAUKA ZAJMUJE SIĘ:

• Oceną występowania zjawisk zdrowotnych (np. urodzenia, zgony, choroby, zaburzenia zdrowotne, cechy biologiczne) - jest to domena epidemiologii opisowej, posługującej się takimi pojęciami jak m.in. zapadalność, częstość, dystrybucja w czasie i w przestrzeni, wielkość mierzalnej cechy

• Oceną uwarunkowań zjawisk zdrowotnych - jest to domena tzw. epidemiologii analitycznej ukierunkowanej np. na równania częstości lub wielkości badanych atrybutów zdrowia, szacowanie ryzyka zdrowotnego, modelowanie związków przyczynowo - skutkowych

PODZIAŁ NAUK EPIDEMIOLOGICZNYCH

• według gromadzonej wiedzy

• epidemiologia ogólna

• epidemiologia szczegółowa

• epidemiologia chorób zakaźnych i inwazyjnych

• epidemiologia zakażeń szpitalnych

• epidemiologia chorób cywilizacyjnych

• epidemiologia chorób środowiskowych

• epidemiologia chorób zawodowych

• epidemiologia wypadków związanych z pracą

• epidemiologia wojenna

• geografia epidemiologiczna

• epidemiologia historyczna

• ze względu na działalność praktyczną

• epidemiometria (metodologia epidemiologiczna)

• profilaktyka (epidemiotechnika)

• promocja zdrowia - działania informacyjne prowadzone przez pracowników służby zdrowia i wybranych ogniw administracyjno-medycznych, umożliwiające ogółowi ludności zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem oraz stwarzające możliwość poprawy stanu zdrowia

• organizacja służb sanitarnych i przeciwepidemicznych

• polityka zdrowotna - wytyczanie strategicznych kierunków ochrony zdrowia społeczeństwa oraz potrzeb diagnostycznych i leczniczych, opracowanie strategii działań profilaktycznych, legislacja prozdrowotnych aktów prawnych, ustalenie nakładów finansowych na służbę zdrowia.

KORZENIE WSPÓŁCZESNEJ EPIDEMIOLOGII

• medycyna

• statystyka

• nauki społeczne

• nauki informatyczne

• zarządzanie

• genomika

• nauki o środowisku

ENDEMIA - występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na tym samym poziomie

EPIDEMIA - wystąpienie w określonym czasie, w określonej populacji lub obszarze zachorowań lub zachowań, mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi, w liczbie znacznie wyższej niż tego można było oczekiwać na podstawie obserwacji z lat ubiegłych (np. pojawienie się nowego czynnika chorobotwórczego, wprowadzenie na jakiś obszar grupy ludzi podatnych na daną chorobę, spowodowane zmianą zjadliwości jakiegoś czynnika, spowodowane zmianami środowiskowymi)

PANDEMIA - epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden kontynent lub cały świat (np. pandemia HIV i AIDS, pandemie dżumy, cholery)

STATYSTYKA

Nauka zajmująca się ilościowymi metodami badania prawidłowości zjawisk procesów masowych. Jej celem jest poznanie występujących prawidłowości i ich ilościowe wyrażenie oraz wyodrębnienie w nich składnika systematycznego i przypadkowego.

Wyróżnia się statystykę opisową i matematyczną. Pierwsza zajmuje się metodami zbierania i prezentacji informacji statystycznych i ich sumarycznego opisu przy wykorzystaniu takich parametrów jak miary średnie i miary dyspersji. Druga oparta na rachunku prawdopodobieństwa, umożliwia uogólnianie wyników badań, oceny stopnia dokładności i wiarygodności wyników.

Podstawowe parametry statystyki opisowej: średnia arytmetyczna  i odchylenie standardowe ±SD

BIOSTATYSTYKA

Jest to gałąź statystyki uwzględniająca w swej metodyce specyfikę zjawisk biologicznych, a w szczególności skutki zmienności biologicznej stanowiące przejaw procesów adaptacyjnych i homeostatycznych charakteryzujących stan zdrowia i choroby

Podstawowe zastosowanie biostatystyki:

• test statystycznej znamienności różnic

• test statystycznej znamienności zależności

ZNAMIENNOŚĆ STATYSTYCZNA

(porównywanie wartości średnich, porównywanie częstości wartościo...onych (sorry, nie mogłam się doczytać)

Rozkład symetryczny 95% wszystkich wartości znajduje się w przedziale …. ±1,96 SD tj. x ± 2SD

Test statystycznej znamienności różnic

Rozkład normalny	Test studenta
Rozkład odbiegający od normalnego	Testy nieparametryczne

Poziom ufności p<0,5

Dla zmiennych jakościowych stosuje się test chi²

RODZAJE SKAL STOSOWANYCH W EPIDEMIOLOGII

• Skala nominalna

Klasyfikuje obserwacje wg kategorii, np. rodzaju choroby, płci, itp.

• Skala porządkowa

Klasyfikuje obserwacje wg rangi, np. objawy łagodne, umiarkowane, ciężkie.

• Skala interwałowa

Klasyfikuje obserwacje wg odległości między pomiarami, np. pomiar temperatury, pomiar ciśnienia krwi.

• Skala ilorazowa

Klasyfikuje obserwacje wg odległości oraz stosunku pomiędzy pomiarami, np. odległość, współczynnik zapadalności.

ZMIENNE I ICH RODZAJE

Typy zmiennych klasyfikacja I:

Zmienna ilościowa	Np. wzrost
Zmienna jakościowa	Np. płeć
Zmienna półilościowa	Np. kliniczny stopień duszności

Typy zmiennych klasyfikacja II:

Zmienna zależna	Np. masa ciała
Zmienna niezależna	Np. podaż kalorii

Skale pomiarowe

• Ciągłe

W sposób ciągły można uzyskać dokładniejszy pomiar, np. dzieląc podziałkę przyrządu pomiarowego na więcej jednostek

• Skokowe (dyskretne)

Danego parametru nie można zmierzyć dokładniej, np. ilość dzieci

Metody przedstawiania danych

• Rozkład częstości

• Wykresy słupkowe

• Histogramy

• Wykresy kołowe

• Tablice wielopolowe

Rozkłady danych

• Rozkład normalny, symetryczny względem wartości średniej

• Rozkład prawoskośny, rozkład lewoskośny

• Rozkład bimodalny

• Rozkład równomierny

Cechy rozkładu normalnego

Miary zmienności rozkładu

• Rozstęp (zakres) - różnica między największą i najmniejszą wartością obserwacji.

• Wariancja (s²) - suma kwadratów pomiędzy poszczególnymi obserwacjami i średnia, podzielona przez liczbę obserwacji minus jeden.

• Odchylenie standardowe (s, SD) - pierwiastek kwadratowy z wariancji.

• Współczynnik zmienności (CV, CV%) - odchylenie standardowe obserwacji przez średnią wartość obserwacji, wyrażone w procentach.

MIARY POŁOŻENIA

ŚREDNIA ARYTMETYCZNA ona używała y zamiast x - ja miałam gotowe wzory i mam x - matematykom to nie robi różnicy ;) a przynajmniej nie na PWr ;)

gdzie:

 - średnia arytmetyczna

x_i - stan zmiennej X opisującej zjawisko zachodzące w badanym obiekcie dla i-tej obserwacji statystycznej (i-tej jednostki badania) i = 1, …, n

n - liczba obserwacji statystycznych (jednostek badania)

ŚREDNIA GEOMETRYCZNA

Gdzie:

_g - średnia geometryczna

x_i - stan zmiennej X opisującej zjawisko zachodzące w badanym obiekcie dla i-tej obserwacji statystycznej (i-tej jednostki badania) i = 1, … , n

n - liczba jednostek badania

Miary pozycyjne są wartościami konkretnych obserwacji statystycznych wyróżnionych ze względu na ich położenie w całym zbiorze obserwacji, Miary pozycyjne wyznacza się z szeregu wartości uporządkowanych rosnąco lub malejąco. Do miar pozycyjnych należą:

• Dominanta (modalna)

• Kwantyle

• Percentyle

Kwartyl drugi (mediana, środkowy) dzieli zbiór obserwacji na dwie równe części w ten sposób, że połowa jednostek ma wartości mniejsze bądź równe medianie, a połowa wartości równe lub większe od mediany.

Kwantyle są to takie wartości zmiennej opisującej zjawisko, które dzielą cały zbiór obserwacji statystycznych na określone części pod względem ustalonej liczebności.

Do najczęściej stosowanych kwantyli należą:

• Kwartyle

• Decyle

• Percentyle

Typowy obszar zmienności:

 - s < x _typ <  + s

Gdzie:

x_typ - typowy obszar zmienności wyznaczony dla zmiennej X opisującej zjawisko zachodzące w badanym obiekcie

s - odchylenie standardowe

 - średnia arytmetyczna

MIARY ROZPROSZENIA

Wariancja

Gdzie:

s² - wariancja

 - średnia arytmetyczna

x_i - stan zmiennej X opisującej zjawisko zachodzące w badanym obiekcie i-tej obserwacji statystycznej (i-tej jednostki badań) i = 1,…,n

n - liczba obserwacji statystycznych (jednostek badania)

Odchylenie standardowe

Gdzie:

s - odchylenie standardowe

 - średnia arytmetyczna

x_i - stan zmiennej X opisującej zjawisko zachodzące w badanym obiekcie i-tej obserwacji statystycznej (i = 1,…,n)

n - liczba obserwacji statystycznych

POPULACJA BADANA

Charakterystyka

• reprezentatywna dla populacji, do której będą odnosiły się wyniki badania

Liczebność

• istotność statystyczna wyników (rozkład normalny)

• bez zbędnych kosztów

Metody doboru populacji do badań

DOBÓR PRZYPADKOWY	DOBÓR CELOWY
Losowanie Metoda reprezentatywna Dobór przypadkowy	Badania przesiewowe Wybór celowy do grupy badanej Matching do grupy kontrolnej

Wybór analizowanych parametrów

• narażenie

• występowanie choroby lub jej skutków

Pomiar narażenia

ankieta/wywiad

pomiar bezpośredni

ETAPY BADANIA ………. (statystycznego? whatever, sami sobie wpiszcie ;))

• Przygotowanie badania (sprecyzowanie przedmiotu badania, określenie celu)

• Wybór grupy badanej (zbiorowość generalna, zbiorowość próbna, wybór celowy, wybór losowy - losowanie zależne, losowanie niezależne)

Zbieranie danych (pomiar, wywiad)

• Opracowanie statystyczne danych (celem jest przejście od danych indywidualnych do danych grupowych)

• Statystyczna analiza wyników obserwacji

TYPY BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH

• Badania opisowe (podstawowy rodzaj badania, zbiór statystycznych informacji - „fotografia populacji”)

• Badania analityczne (badania etiologiczne, uwzględniające zależności przyczynowo - skutkowe)

• Badania eksperymentalne (badanie oceniające skuteczność interwencji profilaktycznej, w tym interwencji klinicznej w sensie klinicznym)

BADANIE POPULACYJNE

Typ badań (retrospektywne, prospektywne)

Badania przesiewowe

Dobór próby badanej (losowanie proste, losowanie systematyczne, losowanie warstwowe, losowanie zespołowe)

Metoda badań (ankietowe, lekarskie, testy diagnostyczne)

PODSTAWY INTERPRETACJI OBSERWOWANYCH ZALEŻNOŚCI STATYSTYCZNYCH W EPIDEMIOLOGII ANALITYCZNEJ

• Zależność może mieć charakter przypadkowy, wynikający z niereprezentatywnego charakteru badanej próby (taka zależność nie występuje w rzeczywistości w populacji, z której pochodzi próba badana);

• Zależność może mieć charakter przypadkowy, wynikający z nieujawnionego wpływu innego, rzeczywistego czynnika przyczynowego, od którego zależy nie tylko odpowiedź biologiczna, ale także poziom czynnika mylnie przyjętego za czynnik przyczynowy w przeprowadzonym badaniu;

• Zależność opisuje związek pomiędzy odpowiedzią biologiczną a czynnikiem, który jest czynnikiem pośrednim, podczas gdy poprzedzający go rzeczywisty czynnik przyczynowy pozostaje nieujawniony w przeprowadzonym badaniu epidemiologicznym

• Zależność odzwierciedla wpływ interakcji czynnika przyczynowego z innym czynnikiem, którego obecność i poziom warunkuje wystąpienie odpowiedzi biologicznej, nieobecnej gdy dodatkowy czynnik przyjmuje wartości inne niż występujące w trakcie badania epidemiologicznego.

Miary położenia

Średnie klasyczne

Pozycyjne

Dominanta

Kwantyle

Średnia arytmetyczna

Średnia ważona

Średnia harmoniczna

Średnia geometryczna

Kwartyle

Decyle

Percentyle

Współczynnik zmienności

Odchylenie ćwiartkowe

Rozstęp

Współczynnik zmienności

Odchylenie przeciętne

Odchylenie standardowe

Wariancja

Pozycyjne

Klasyczne

Miary rozproszenia

---