1. Scharakteryzuj atmosferę i przebieg epoki romantyzm

Romantyzm jest to okres w dziejach kultury i literatury europejskiej przełomu XVIII i XIX wieku. Powstał on na fali ruchów wolnościowych , które nawiązywały do ideałów Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Literatura romantyczna była wyrazem protestu przeciwko racjonalizmowi i klasycyzmowi wieku Oświecenia. Bunt przeciwko nadmiernemu kultowi rozumu i podporządkowanie przesłankom rozumowym całego ludzkiego życia przerodził się w kult uczucia.

Bogatym źródłem twórczości romantyków była przeszłość narodowa. Najczęściej sięgali do odległych czasów średniowiecza. W poszukiwaniu oryginalnych , niepowtarzalnych motywów romantycy sięgali do skarbca kultury narodowej , w poezji dostrzega się dominację uczucia i fantazji, baśniowości i tajemniczości.

Okres ten przypadł zarówno w Europie jak i w samej Polsce na czasy niezwykle burzliwe. Był to czas ruchów narodowo - wyzwoleńczych (powstanie listopadowe, krakowskie i styczniowe), oraz okres wynaradawiania. Literatura zajmowała się głównie walką narodowo - wyzwoleńczą. Bohaterowie podporządkowują swoje działanie idei odzyskania niepodległości, kiedy trzeba składają swoje życie w ofierze.

2. Wyjaśnij pochodzenie nazwy romantyzm

Nazwa romantyzm pojawiła się w I połowie XIX wieku i utworzona została od przymiotnika romantyczny , oznaczającego coś niepodobnego do rzeczywistości , niezwykle pięknego , oddziałującego na uczucie , podniecającego wyobraźnię , coś fantastycznego. Natomiast przymiotnik romantyczny utworzono od rzeczownika romanus, oznaczającego średniowieczne opowieści awanturniczo- przygodowe, pełne fantastyki.

3. Jakie pojęcia i hasła uznasz na najbardziej charakterystyczne dla epoki romantyzmu.

Pojęcia związane z epoką

Irracjonalizm - przekonanie, że świat można (i trzeba) poznawać za pomocą pozarozumowych środków takich, jak: wiara, intuicja, przeczucie, uczucia, wizje. Po Romantyczność Adama Mickiewicza. Mistycyzm - wiara w kontakt z siłami pozaziemskimi. Termin ten został zaczerpnięty ze średniowiecza, jednak oznaczał wtedy kontakt człowieka z Bogiem. Romantycy rozszerzyli to pojęcie, uważając, że człowiek może kontaktować się ze światem nierealnym za pomocą snu, wizji, odczuć. Po Romantyczność Adama Mickiewicza.

Historyzm - głębokie zainteresowanie historią, która staje się dla romantyków kopalnią wiedzy i źródłem inspiracji artystycznych. Po wiersze Cypriana Kamila Norwida.

Tajemniczość - jest główną domeną świata przedstawionego w romantycznych utworach literackich. Realizuje się na poziomie czasu (akcja utworów rozgrywa się często w nocy, kiedy jest ciemno), miejsca (zazwyczaj są odludne, sprzyjające kontemplacji, będące samotnią bohatera romantycznego) i postaci (nietypowe, o których czytelnik nic nie wie, a poznaje ich historię stopniowo). Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza

Fantastyka - za Szekspirem literatura romantyczna uwielbia elementy fantastyczne, a więc np.: zamiana kobiety w ryby, postacie duchów zmarłych mężów, zjawy, kobiety-syreny, itp. Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza.

Orientalizm - fascynacja romantyzmu kulturą Wschodu. Chodzi tu w szczególności o kulturę arabską, muzułmańską. Po Sonety krymskie Adama Mickiewicza, Giaur George`a Byrona.

Ludowość - fascynacja kulturą ludu, ludową moralnością (Ballady i romanse, Dziady część II i IV Adama Mickiewicza), twórczością, językiem, obyczajami. Wszystko to stało się w romantyzmie inspiracją literacką.

Indywidualizm - jest jednym z podstawowych wyróżników człowieka romantyzmu. Indywidualista to człowiek osamotniony, wyobcowany, natchniony (najczęściej poeta), niezależny, wolny, mający poczucie własnej wyjątkowości i niezależności.

Profetyzm - profeta to ten, kto przewiduje przyszłość, jest jasnowidzem, prorokiem. To pojęcie łączy się naturalnie z romantycznym indywidualizmem i frenezją (Zygmunt Krasiński; Nie-Boska komedia).

Frenezja - to szał, zapał i namiętność w ukazywaniu świata przedstawionego. Frenezja prowadziła do posługiwania się motywami szaleństwa, zbrodni, okropności. Dlatego właśnie w tej epoce powstają początki powieści kryminalnej i horroru (Po Doktor Jackyll i Mr Hyde Roberta Louisa Stevensona, Frankenstein, czyli nowy Prometeusz Mary Shelley, Opowieści niesamowite Edgara Allana Poego, Lilie Adama Mickiewicza)

Szekspiryzm - tak nazywała się romantyczna fascynacja dziełami Szekspira, czyli tego, który wprowadził elementy tajemniczości i grozy do literatury oraz złamał konwencje antyczne w dramacie. Po Balladyna Juliusza Słowackiego.

Byronizm - postawa, która narodziła się z fascynacji angielskim pisarzem Byronem i jego bohaterami. Są oni najczęściej samotni, zbuntowani, skłóceni ze sobą i światem, przeżywają nieszczęśliwą (czyli niemożliwą w realizacji) miłość.

Werteryzm - kolejna postawa, której pierwowzorem był główny bohater powieści Goethego, Werte Był on mężczyzną nieszczęśliwie zakochanym, cierpiącym na tzw. chorobę wieku (weltschmerz), ból istnienia, czuł się osamotniony, rozczarowany życiem i światem.

Mesjanizm- Czyli przypisywanie jednostce lub, nawet całemu narodowi posłannictwa wobec ludzkości. Jednostka- mesjasz wybrana jest, by dla idei ogólnej poświęcić siebie. Naród- mesjasz (a za taki romantycy uważali Polskę) cierpi za inne kraje, swoim cierpieniem ma odkupić ich wolność. Przykładem utworu, w którym przejawia się ten pogląd, są "Dziady"  Mickiewicza- tam mesjaszem- jednostką jest tajemniczy bohater o imieniu "Czterdzieści i cztery", natomiast w Widzeniu ks. Piotra- Polska jawi się jako Chrystus Narodów.

4. Jakie były filozoficzne założenia romantyzmu

• rozróżnienie na świat ducha i materii;

• przeświadczenie, że warto poznać wyłącznie świat duchowy;

• świat materii stanowi opozycję świata duchowego;

• sposobem poznawania świata jest nie rozum, lecz wiara, czucie, intuicja, objawienie.

5. Zaprezentuj słynnych twórców romantyzmu europejskiego

a) Niemcy

• Johann Wolfgang Goethe

• Fryderyk Schiller

b) Francja

-Wiktor Hugo

-Stendhal

-Honoriusz Balzak

c) Anglia

-George Byron

-Walter Scott

d) Rosja

-Aleksander Puszkin

-Michał Lermontow

e) Włochy

• Alessandro Manzoni - poeta, prozaik, autor dramatów
• Giacomo Leopardi

6. Skąd wziął się i co oznacza werteryzm

Werteryzm - model postawy bohatera literackiego, utrwalony w literaturze końca XVIII wieku, za sprawą powieści J. W. von Goethe „Cierpienia młodego Wertera”. Postawa ta charakteryzowała się: nadmierną uczuciowością, postrzeganiem świata przez pryzmat marzeń, poezji, poczucia bezsensu, nadwrażliwością, apatią, pesymizmem, skłonnością do depresji, samobójstw.

7. Kim był Faust? Co oznacza motyw faustowski i faustyzm

Bohater Faustowski - człowiek, który dąży do osiągnięcia pełni wiedzy i odrzuca wszelkie

przeszkody stojące na drodze do realizacji celów

Motyw faustowski to odwieczny temat ludzkiego dążenia do nieśmiertelności, do zapanowania nad czasem i poznania niedostępnych umysłem ludzkim tajemnic życia i śmierci - zagadki istnienia. To także pragnienie wiecznej młodości i protest przeciwko przemijaniu, choćby za cenę paktowania z diabłem. Poza tym to swoisty motyw maski, bycia kimś innym, magicznego odrzucenia obecnej postaci - tu czartowskiego odmłodzenia Fausta.

Faustyzm - nazwa pojęcia pochodzi od imienia tytułowego bohatera Fausta, arcydzielnego dramatu Johanna Wolfganga Goethego. Bohater faustowski to człowiek, dążący do pełni poznania, pragnący odkryć tajemnice istnienia świata i człowieka, buntujący się przeciwko wszelkim ograniczeniom stającym na drodze do odkrycia zagadek wszechświata. Bohater faustowski, by spełnić swoje ambicje poznawcze, jest gotowy nawet na zawarcie paktu ze złem i jego reprezentantami. W literaturze polskiej motywy faustowskie pojawiają się np. w Dziadach
cz. III.

Faust to postać fikcyjna, bohater bardzo wielu utworów literackich, muzycznych i innych. Faust jest naukowcem, który przyzywa Diabła i podpisuje cyrograf - oferuje swą duszę, a w zamian za to oczekuje, że Diabeł będzie mu służył przez pewien czas. Inspiracją dla postaci Fausta był niemiecki alchemik Johann Georg Faust (ok. 1480 - 1540).

8. Scharakteryzuj sylwetkę George Byrona. Co rozumiesz przez pojęcie byronizm?

George Gordon Byron - jeden z największych angielskich poetów i dramaturgów. Był on twórcą nowego typu bohatera romantycznego , który uosabiał romantyczne konflikty moralne i namiętności. Dla pokolenia romantyków biografia Byrona stanowiła wzór do naśladowania. Fascynująca osobowość, skłonność do skandali i ekscentrycznych wystąpień, połączone ze szczerym zaangażowaniem w ruchy narodowowyzwoleńcze, złożyły się na legendę poety zbuntowanego. Dzieło Byrona skupia się wokół dwóch gatunków: powieści poetyckiej i poematu dygresyjnego.

Byronizm - postawa życiowa wzorowana na bohaterach stworzonych przez George'a Byrona i na nim samym - samotny indywidualista, niezrozumiany przez tłum, dumny, tajemniczy - nikt do końca nigdy nie pozna jego imienia czy przeszłości. Skłócony ze światem, buntownik przeciwko zastanym formom. Ale jest aktywny - walczy o ideały, szczęście osobiste, mści się. Jego jedyną słabością jest kobieta, którą kocha. Dla niej waha się: zabić, czy podeptać prawa. Mimo zemsty przegrywa, umiera samotnie.

9. Jakie były ramy czasowe i wewnętrzny podział polskiego romantyzmu.

W Polsce epoka trwa od 1822 (wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza) do 1863 r (wybuch powstania styczniowego).

Podział:

- faza wczesnego romantyzmu 1822-1830r

-faza szczytowa romantyzmu przypada na lata 1830-1849
-faza schyłkowa romantyzmu przypada na lata 1849-1863

10.Jaka sytuacja panowała w Polsce u progu romantyzmu? Wymień ośrodki życia kulturalnego

W momencie kiedy rodzi się romantyzm od kilku dziesięcioleci Polski nie ma na mapie Europy. Po klęsce Napoleona z Kongresem Wiedeńskim ustalił się nowy porządek w Europie, potwierdził on rozbicie Polski na trzy części , tworząc namiastkę polskości pod berłem cara- Królestwo Kongresowe. To właśnie ono stało się miejscem działania polskich patriotów i spiskowców. Początkowy liberalizm zanikał, a na jego miejsce wdarł się ucisk i despotyzm. Pokolenie pamiętające czasy wolności powoli wymierało a na jego miejsce przychodzili młodzi ludzie , których celem było odzyskanie niepodległości. W początku romantyzmu życie kulturalne i umysłowe skupiało się przede wszystkim w Warszawie i Krakowie. Przed Powstaniem Listopadowym były trzy ośrodki kulturalne: Wilno, Krzemieniec i Warszawa. Życie kulturalne w Wilnie koncentrowało się wokół Uniwersytetu wileńskiego. Uniwersytet ten propagował jeszcze idee oświeceniowe. Do Powstania Listopadowego istniało w Krzemieńcu słynne Liceum Krzemienieckie. Także w Warszawie życie naukowe i kulturalne skupiało się wokół uniwersytetu. Literaturę wykładał na tym uniwersytecie profesor Kazimierz Brodziński, który w 1818r. opublikował rozprawę Pt. „O klasyczności i romantyczności”. Opowiedział się w niej za literaturą romantyczną.

11. Na czym polegał spór romantyków z klasykami?

Spór romantyków z klasykami był sporem pokoleniowym . Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Młodsze w kwestiach światopoglądowych poza celami racjonalnymi popierało uczucia i emocje. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. Był to nie tylko spór o sprawy estetyczne ale także światopoglądowe oraz polityczne. Polemika często miała charakter teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania przez Adama Mickiewicza „Ballad i romansów”

12. Krótko omów kolejne etapy życia i twórczości A. Mickiewicza

Etap I - wileńsko-kowieński.

W latach 1816-1819 Mickiewicz studiuje w Wilnie, a następnie musi rozpocząć pracę jako nauczyciel w Kownie (ponieważ zmuszony został do odpracowania czegoś, co dziś nazwalibyśmy stypendium na naukę). Praca nauczyciela go nuży, nie czuje się tam dobrze tym bardziej, że poznaje Marylę Wereszczakównę, zakochuje się, ale panna zostaje wydana za hrabiego Puttkamera.

 

Najważniejsze utwory tego okresu to:

1820 r. - Oda do młodości - utwór, który jeszcze stoi na granicy epok. Mickiewicz wybiera klasyczny gatunek, odnosi się do haseł rewolucji francuskiej, ale pisze już w duchu romantycznym, przeciwstawiając sobie dwa światy: starych („płaz w skorupie”) i młodych („jutrzenka swobody”). Mówi o tym, co kieruje młodymi: jedność, braterstwo, umiłowanie wolności, zapał, szał, chęć działania.

 1822 r. - Ballady i romanse - manifest polskiego romantyzmu z najważniejszym zdaniem: „Miej serce i patrzaj w serce”.

Są to teksty, które w pełni realizują większość haseł romantycznych. Należy zwrócić szczególną uwagę na balladę Lilie, w której mamy początki horroru w literaturze polskiej oraz na teksty: Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Powrót taty, w których najwyraźniej widać wpływ ludowego kodeksu moralnego.

 1823 r. - Dziady, część II i IV - zwyczajowo mówi się o Dziadach wileńsko-kowieńskich. W części II mamy pokazany obrzęd na wpół pogański, który praktykowany był na terenach wschodnich. Polegał on na tym, iż społeczność wiejska spotykała się w dzień zaduszny na cmentarzach, aby pomóc błąkającym się duszom zmarłych w dotarciu do szczęścia wiecznego. Mickiewicz najprawdopodobniej znał ten obrzęd z dzieciństwa. Część IV natomiast pokazuje nieszczęśliwego kochanka, Gustawa, który odwiedza księdza, by opowiedzieć mu historię swej miłości. Gustaw spędza w domu księdza trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi.

Etap II -  rosyjski

W 1823 roku Mickiewicz zostaje uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie za działalność w kołach Filomatów i Filaretów. Następnie zostaje zesłany w głąb Rosji, potem odbywa podróże m.in. do Petersburga, Odessy, na Krym. W 1829 roku ucieka z zesłania do Drezna.

 1826 r. - Sonety odeskie i Sonety krymskie - sonety są zapisem wrażeń z romantycznej podróży Mickiewicza. Bohaterem sonetów jest pielgrzym, który z jednej strony tęskni za ojczyzną, a z drugiej podziwia uroki krymskiej przyrody, fascynuje się kulturą Orientu.

 1828 r. - Konrad Wallenrod - to druga bardzo znana powieść poetycka, której akcja rozgrywa się także na średniowiecznej Litwie. Tytułowy bohater, Litwin, nie widząc innej możliwości, staje się podstępnie Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego i doprowadza go do upadku.

Etap III - drezdeński

W 1830 r. w Rzymie Mickiewicz dowiaduje się o powstaniu listopadowym, wyjeżdża do Wielkopolski, ale udziału w powstaniu nie bierze. Po upadku powstania udaje się do Drezna, a potem do Paryża.

 1832 r. - Dziady, część III - Gustaw przeistacza się w Konrada, bojownika o wolność ciemiężonego narodu. Dramat pokazuje przede wszystkim obraz martyrologii Polaków i cynicznego Nowosilcowa, który skazuje na wywózki niewinne polskie dzieci. Mickiewicz przedstawia również w Widzeniu księdza Piotra koncepcję mesjanizmu - teorię głoszącą, że losy Polski są powtórzeniem losów Chrystusa, Polska zostanie ukrzyżowana przez zaborców, ale zmartwychwstanie wolna i silna, poświęcając jednocześnie siebie dla zbawienia świata.

Etap IV - paryski

W Paryżu Mickiewicz żeni się z Celiną Szymanowską. Od 1839 roku wykłada w Lozannie, potem w College de France w Paryżu, a w 1841 roku poznaje Andrzeja Towiańskiego i wstępuje do Koła Sprawy Bożej. Siedem lat później chce utworzyć legiony polskie we Włoszech, ale w końcu powraca do Paryża, a w 1855 roku wyrusza do Turcji, by tworzyć legiony do walki z Rosją. Tam umiera niespodziewanie 26 listopada.

 1834 r. - Pan Tadeusz - największa narodowa i szlachecka epopeja. Mickiewicz żegna się w niej z Litwą i odchodzącą epoką szlachecką. Pokazuje życie tej warstwy społecznej na początku XIX wieku, zwyczaje, opowiada historię Jacka Soplicy, który z hulaki staje się księdzem Robakiem, patriotą i emisariuszem.

 1839-1840 - Liryki lozańskie - jest to zbiór wierszy, które były pisane podczas pobytu Mickiewicza w szwajcarskiej Lozannie i nie zostały opublikowane za życia poety. Po śmieci Mickiewicza nadano im wspólny tytuł: Liryki lozańskie. Teksty te mają przede wszystkim charakter refleksyjny, są też pewnym rozrachunkiem z życiem i przeszłością.

13. Dokonaj zestawu pomocniczego kalendarium twórczości Mickiewicza

1820 r. - Oda do młodości - utwór, który jeszcze stoi na granicy epok. Mickiewicz wybiera klasyczny gatunek, odnosi się do haseł rewolucji francuskiej, ale pisze już w duchu romantycznym, przeciwstawiając sobie dwa światy: starych („płaz w skorupie”) i młodych („jutrzenka swobody”). Mówi o tym, co kieruje młodymi: jedność, braterstwo, umiłowanie wolności, zapał, szał, chęć działania.

 1822 r. - Ballady i romanse - manifest polskiego romantyzmu z najważniejszym zdaniem: „Miej serce i patrzaj w serce”.

1823 r. - Dziady, część II i IV - zwyczajowo mówi się o Dziadach wileńsko-kowieńskich. W części II mamy pokazany obrzęd na wpół pogański, który praktykowany był na terenach wschodnich. Polegał on na tym, iż społeczność wiejska spotykała się w dzień zaduszny na cmentarzach, aby pomóc błąkającym się duszom zmarłych w dotarciu do szczęścia wiecznego. Mickiewicz najprawdopodobniej znał ten obrzęd z dzieciństwa. Część IV natomiast pokazuje nieszczęśliwego kochanka, Gustawa, który odwiedza księdza, by opowiedzieć mu historię swej miłości. Gustaw spędza w domu księdza trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi

 1826 r. - Sonety odeskie i Sonety krymskie - sonety są zapisem wrażeń z romantycznej podróży Mickiewicza. Bohaterem sonetów jest pielgrzym, który z jednej strony tęskni za ojczyzną, a z drugiej podziwia uroki krymskiej przyrody, fascynuje się kulturą Orientu.

 1828 r. - Konrad Wallenrod - to druga bardzo znana powieść poetycka, której akcja rozgrywa się także na średniowiecznej Litwie. Tytułowy bohater, Litwin, nie widząc innej możliwości, staje się podstępnie Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego i doprowadza go do upadku.

 1832 r. - Dziady, część III - Gustaw przeistacza się w Konrada, bojownika o wolność ciemiężonego narodu. Dramat pokazuje przede wszystkim obraz martyrologii Polaków i cynicznego Nowosilcowa, który skazuje na wywózki niewinne polskie dzieci. Mickiewicz przedstawia również w Widzeniu księdza Piotra koncepcję mesjanizmu - teorię głoszącą, że losy Polski są powtórzeniem losów Chrystusa, Polska zostanie ukrzyżowana przez zaborców, ale zmartwychwstanie wolna i silna, poświęcając jednocześnie siebie dla zbawienia świata.

 1834 r. - Pan Tadeusz - największa narodowa i szlachecka epopeja. Mickiewicz żegna się w niej z Litwą i odchodzącą epoką szlachecką. Pokazuje życie tej warstwy społecznej na początku XIX wieku, zwyczaje, opowiada historię Jacka Soplicy, który z hulaki staje się księdzem Robakiem, patriotą i emisariuszem.

 1839-1840 - Liryki lozańskie - jest to zbiór wierszy, które były pisane podczas pobytu Mickiewicza w szwajcarskiej Lozannie i nie zostały opublikowane za życia poety. Po śmieci Mickiewicza nadano im wspólny tytuł: Liryki lozańskie. Teksty te mają przede wszystkim charakter refleksyjny, są też pewnym rozrachunkiem z życiem i przeszłością.

14.Czym był związek filaretów i filomatów

Filareci, Zgromadzenie Filaretów (gr. philáretos - miłośnik cnoty moralnej) - tajne stowarzyszenie patriotyczne młodzieży wileńskiej, założone przez filomatów, działające w latach 1820-1823. Jego prezydentem był Tomasz Zan. Zlikwidowane wskutek masowych aresztowań przez władze rosyjskie w roku 1823.

Filomaci (gr. miłośnicy nauki) - tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, o celach społeczno-patriotycznych i samokształceniowych działające w latach 1817-1823 (powstało 1.10.1817 r.), do momentu, gdy w wyniku śledztwa prowadzonego przez senatora Nikołaja Nowosilcowa wytoczono im proces, a potem zesłano do Rosji. Na zebraniach dyskutowali na temat piśmiennictwa polskiego i zagranicznego, cenili dzieła starożytnych pisarzy oraz filozofów oświeceniowych. Interesowała ich literatura współczesna jak i z dawnych epok. Pragnęli upowszechnić swe zasady i idee, co doprowadziło w 1820 roku do powstania Towarzystwa Filaretów.

15. Jak zinterpretujesz „Odę do młodości” Mickiewicza

Utwór ten powstał w 1820 roku w Kownie. Wyrósł z atmosfery wileńskiego życia studenckiego i organizacji filomackich. Błyskawicznie stał się wierszem - manifestem, realizacją programu „młodych”, hymnem młodzieży romantycznej . Utwór ten jest apostrofą do młodości, której poeta przypisuje wielką siłę. Ukazuje się ona jako prawdziwa wartość, jako bogini zdolna do dokonywania wielkich przemian, jako siła uczuć. To właśnie młodość potrafi „przypiąć skrzydła”, wznieść ponad ziemię i ukazać wszystko z lotu ptaka. Już we wstępie utworu można odczytać pragnienie lotu, wzniesienia się ponad ziemię. Taki lot dokonuje się w wyobraźni poety. Ziemia widziana z lotu ptaka okazuje się być okryta ciemnością, zaś na jej powierzchni - samolubny, samotny w swoim egoizmie „płaz w skorupie” - najprawdopodobniej jest to metaforyczne przedstawienie „starych” klasyków. Jednak nad tą smutną planetą widać jutrzenkę, która oznacza zmiany - młodość i romantyzm. Tym razem kolejna apostrofa skierowana jest do młodych przyjaciół. Mają oni działać wspólnie, z poświęceniem i w myśl hasła „oko za oko”- gwałt niech się gwałtem odciska. Poeta mówi: pokonaj zmysły i rozum, gdyż siła młodości jest ponad nimi. Utwór zakończony jest optymistyczną wizją - jesteśmy świadkami chwili, gdy świat rzeczy stanął na zrębie - czyli zaczyna istnieć od początku.

Oda do młodości pełna jest entuzjazmu, młodzieńczej energii i życiowego optymizmu. Jednak oprócz wiary w siłę młodości zawiera ona również niechęć wobec starości, która oznaczać tu może bierność, egoizm, klasycyzm. Stała się ona „żelaznym” utworem polskiej literatury, gdyż wielu późniejszych twórców nawiązywało do niej w swojej twórczości.

Jest ona utworem adekwatnym nie tylko do tematyki postrzegania młodości w literaturze, ale również ideałów romantycznych, które odrzucają realizm i rozsądek, rozum i wiedzę na rzecz wiary w siłę uczuć.

16. Dlaczego zbiór Mickiewicza pt.” Ballady i romanse” uznawany jest za „praktyczny początek romantyzmu

Datę 1822 przyjmuje się za początek romantyzmu polskiego. Jest to data wydania zbioru Adama Mickiewicza pt. Ballady i romanse są one praktyczną realizacją teoretycznych dotąd założeń romantyków, udowadniają piękno i wartość literatury romantycznej, swoim istnieniem zaprzeczają zarzutom klasyków. Ballady Mickiewicza są wierne poetyce romantycznej jeżeli spojrzeć na wierne poetyce romantycznej - popełniają same literackie grzechy. Zdaniem klasyków są one pozbawione dobrego smaku. Zbiór zawiera utwory: Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Rybka, To lubię, Pani Twardowska, Lilije. Wszystkie te utwory spełniają romantyczne założenia: sam gatunek ballada nie jest gatunkiem klasycznym, wywodzi się sam z literatury ludowej i dopiero w romantyzmie robi karierę. Wśród bohaterów ballad spotykamy:

-widma - Lilije, Romantyczność

-rusałki - Świtezianka, Rybka

-diabły i duchy - To lubię, Pani Twardowska

Są to istoty nie racjonalne, lecz fantastyczne.

Wydarzenia są tu często nadprzyrodzone, trudno je wyjaśnić w sposób naukowy jak np. historia powstania jeziora Świtezi, cze zemstę Rybki fantastyka, tajemniczość i atmosfera grozy towarzyszy postaciom i ich losom w balladach mamy do czynienia z punktem widzenia ludu, z ich kodeksem moralnym i ludowym wyjaśnieniem zagadek tego świata.

17. Dlaczego ballada Romantyczność jest manifestem programu literatury romantycznej w Polsce

Ballada Romantyczność stanowi manifest programu literatury romantycznej w Polsce, ponieważ:

- odrzuca filozofię racjonalistyczną, a opowiada się za poznawaniem świata uczuć i emocji

- skupia uwagę na wewnętrznych przeżyciach człowieka

- wprowadza szeroko pojętą ludowość ( bohaterka z ludu, ludowe wierzenia o kontaktach umarłych z żywymi, sceneria małego miasteczka)

- łączy świat realny ze światem wyobraźni

- posługuje się prostym językiem

18. Scharakteryzuj balladę jako gatunek literacki

Ballada - wierszowana opowieść, łącząca w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi), której tematem są niezwykłe wydarzenia. Jest gatunkiem synkretycznym. Jej nazwa pochodzi od włoskiego ballare (tańczyć), co wskazuje na włosko-prowansalskie początki. Jej forma romantyczna wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych. Uwydatnieniu sensacyjności sprzyja konstrukcja narratora - zdziwionego światem - który przedstawia.

Cechy ballad romantycznych:

• ludowość (obecność ludu - mieszkańców wsi, symbolika ludowa),

• obecność postaci fantastycznych (nimf, rusałek, duchów),

• przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi,

• przyroda jako żywy bohater,

• język stylizowany na język ludowy (elementy mowy potocznej i gwary),

• cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej opowieści,

• autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludem (mieszkańcy wsi),

• synkretyzm rodzajowy - utwór łączy w sobie elementy epiki, liryki i dramatu

19. Które ballady Mickiewicza podejmują rozważania natury moralnej

Rozważania natury moralnej podejmuje Adam Mickiewicz w balladzie "Lilie". Bohaterka ballady- Pani, nie była wierna mężowi, ale nie zamierzała przyznać się do winy i zabiła męża. W utworze poruszony został problem winy i kary, że nie ma zbrodni doskonałej. W balladzie "Świtezianka" bohaterka wystawiła na próbę ukochanego. Młodzieniec przysięgał jej miłość i wierność. By go sprawdzić Świtezianka zmieniła się w kuszącą "dziewiczą piękność". Młodzieniec nie był wierny, dał się skusić i rozpoznał swoją pierwszą miłość. Złamał przysięgę, poniósł karę- tysiąc lat cierpień pod modrzewiem. Młodzieniec nie był wierny danemu raz słowu.

20. Wskaż cechy romantyczne w balladzie Świteź

Cechy romantyczne w balladzie Świteź
- Nastrój tajemniczości i grozy - zatopione miasto, o którym opowiadała kobieta, otoczone jest, podobnie jak jezioro, niezwykłą atmosferą. Położone w ciemnym borze, jest tematem legend i opowieści.
- Fantastyka - miasto zamienione przez Boga na prośbę księżniczki w jezioro, ludzie przemienieni w kwiaty, postać tajemniczej kobiety wyłaniającej się z wody.
- Przyroda - jej bogate opisy są typowe dla epoki romantyzmu; kwiaty, noc, gwiazdy, bór, tafla jeziora - odgrywają ważną dla całego utworu rolę, bowiem tworzą atmosferę całej ballady.
- Historyzm - władca Litwy Mendog oblegany przez siły carskie (historia Litwy i jej walk z Rusią). Postawa kobiet i mężczyzn walczących z wrogiem wprowadza do utworu element patriotyczny.
- Interpretacja - sposób w jaki została dokonana jest typowo romantyczny. Historia powstania tajemniczego jeziora Świteź, kwiatów jest odzwierciedleniem romantycznej koncepcji opisu.

21. Zaprezentuj wybrane Sonety Krymskie. W czym upatrujesz ich wartość?

W sonecie "Czatyrdah" narratorem jest Mirza. Czatyrdah, jeden ze szczytów górskich na Krymie został ukazany w całej swojej potędze, toteż uzasadnione staje się porównanie go do sułtana tureckiego. Dzięki odpowiednio dobranym przenośniom i porównaniom, góra przeistacza się w groźnego władcę, obdarzonego nadludzką potęgą, całkowicie obojętnego na to, co się wokół niego dzieje. Zastosowane przez poetę przenośnie są niezwykle oryginalne, pełne poetyckiego uroku.

Wspomnieć też należy o sonecie "Ajudah", ponieważ w utworze tym przedstawił poeta problem od wieków poruszany przez wielu artystów - jest to zagadnienie sławy, która zapewni artyście nieśmiertelność. Poeta w romantycznej pozie wsparty na Ajudahu skale patrzy w dół, obserwując spienione fale rozbijające się o brzeg. Także w serce poety uderzają różne namiętności, ale to właśnie te burze życiowe, cierpienia są stałym źródłem poezji, to one, dzięki talentowi, zapewniają poecie nieśmiertelność.

Adam Mickiewicz na tle “Sonetu krymskiego”.

1. piewca niezwykłej orientalnej przyrody zadziwiającej monumentalizmem oraz niepokojącej obcością i grozą.
2. malarz kolorysta operujący całą gamą barw i odcieni, olśniony wielką kulturą mieszkańców Wschodu i ich stosunkiem do natury.
3. stęskniony samotny wędrowiec pielgrzym nie mogący wrócić do ojczyzny, któremu wspomnienia przesłaniają uroki wycieczki na Krym
4. romantyk spisujący intymny pamiętnik podróży próbujący uchwycić uroki chwili, zachłystujący się, ale pozornie swobodą i wolnością.
5. filozof buntujący się przeciw ograniczeniom rozumu, próbujący dojrzeć świat pozamaterialny sercem;
6. poeta uświadamiający sobie wagę swych przeżyć i olśnień światem dla stworzenia prawdziwie wielkiej poezji godnej wieszcza.

22. Wskaż cechy romantyczne w Sonetach Krymskich Mickiewicza

Cechy romantyczne w Sonetach Krymskich:

- BOHATER ROMANTYCZNY - bohaterem całego cyklu jest wędrowiec, pielgrzym.

- NATURA - przyroda, co charakterystyczne dla literatury romantycznej, staje się też źródłem przeżyć podmiotu lirycznego i ich odzwierciedleniem.

- ORIENTALIZM - Zainteresowanie Wschodem

- WYOBRAŹNIA POETYCKA - Mickiewicz postulował pisanie poezji opartej na czuciu, emocjach, na tym, co niejasne i pozornie niedostrzegalne

- PATRIOTYZM - Już w pierwszym utworze cyklu pojawia się motyw utraconej ojczyzny.

- FORMA - Mickiewicz modyfikuje klasyczny i rygorystyczny gatunek jakim jest sonet wprowadzając do niego elementy dramatyczne: dialogi, pytania, monologi. Tym samem staje się on gatunkiem synkretycznym.

23. Na czym polegał tragizm Konrada Wallenroda

Sytuacja tragiczna to niemożliwość dokonania słusznego wyboru pomiędzy dwiema równorzędnymi racjami. Każda decyzja przynosi negatywne skutki. Konrad Wallenrod znalazł się w sytuacji tragicznej, gdy zbliżała się wojna z Krzyżakami. Tragizm polegał na konieczności dokonania wyboru pomiędzy miłością do Aldony a miłością do ojczyzny. Wybrał to drugie i poświęcił swoje życie prywatne, miłość do kobiety. Gdyby wybrał dobro osobiste, miałby wyrzuty sumienia - nie byłby szczęśliwy. Poza tym Krzyżacy szybko pokonaliby Litwę i zburzyli spokój jej mieszkańców. Drugim aspektem tragicznym jest wybór pomiędzy honorem a zwycięstwem. Jest tak, ponieważ metoda, jaką obiera Konrad, jest jedynym sposobem walki z Krzyżakami. Jest to jednak metoda niegodna rycerza - Wallenrod musiał kłamać, zdradził, a to wykracza poza ramy kodeksu rycerskiego. Z drugiej strony, gdyby jednak postępował etycznie i stanął do walki twarzą w twarz, poniósłby klęskę i zaprzepaścił szansę na lepszą przyszłość ojczyzny.

24. Co to jest wallenrodyzm

Wallenrodyzm jest postawą, której nazwa wywodzi się od nazwiska tytułowego bohatera powieści poetyckiej Adama Mickiewicza Konrada Wallenroda. Bohater ten poświęca całe swoje życie i honor walce z wrogiem ojczyzny. Ukazuje w swoich działaniach moralnie naganne metody postępowania, gdyż dopuszcza się zdrady. Miał on jednak świadomość, że nie ma innej metody, którą można by pokonać wroga. Powoduje to konflikt wewnętrzny bohatera i jego klęskę. Zasadność i dopuszczalność takiego postępowania była często przedmiotem dyskusji.

25. Jak określisz role pieśni i poezji w życiu narodu , w oparciu o Konrada Wallenroda

1. poezja ludowa jest dla każdego narodu łączniczką miedzy przeszłością a współczesnością

2. przechowuje pamięć o dawnych wielkich ludziach i ich czynach , utrwala historię narodu , jego tradycje i kulturę przekazując ja młodszym pokoleniom i pobudza patriotyzm

3. uchodzi cało z klęsk narodowych , jest niezniszczalna , trwalsza niż inne dobra kulturowe : przekazywana z pokolenia na pokolenie istnieć będzie tak długo , dopóki naród będzie żył

4. ma wymiar tyrtejski , towarzyszy narodowi i budzi do walki a jeśli wypierany przez wroga naród schroni się wśród gór i lasów ,będzie również z nim w jego niedoli , podtrzymując Ga na duchu i zagrzewając do walki.

26. Jak powstały Dziady Mickiewicza

Część II i IV Dziadów powstaje w latach 1821 -1822 w Wilnie i Kownie skąd ich nazwa wileńsko-kowieńskie. Jest to pierwsza próba na gruncie literatury polskiej stworzenia dramatu romantycznego. Ich nowość widoczna jest w charakterystycznej konstrukcji, która wykorzystuje autentyczny obrządek, dodatkowo Mickiewicz dokłada do tego wątki autobiograficzne tworząc całkiem nowa kanwę dramatu. Do całości dodaje elementy fantastyki , motywy opętania zrywając z klasycznymi zasadami budowy dramatu.

III część Dziadów powstaje po upadku powstania listopadowego w Dreźnie stąd nazwa dziady drezdeńskie. Przyczynami powstania tego utworu była próba zajęcia stanowiska wobec powstania listopadowego, stosunek poety do dramatycznych losów narodu oraz poczucie odpowiedzialności za losy ojczyzny. Cała część III powstawała w wielkim napięciu twórczym. Trzecia część "Dziadów" odnosi się do rzeczywistości z lat 1820 - 1823, chociaż właściwa akcja dramatu rozgrywa się w roku 1823. Mickiewicz chciał połączyć swoje doświadczenia z tymi, jakie przyniosły wypadki z 1830 r.

Choć wszystkie wymienione części wchodzą w skład dramatu, każda z nich jest zupełnie inna. Druga część "Dziadów" to połączenie dramatu klasycznego (zachowanie reguły trzech jedności: miejsca, czasu i akcji) i nowoczesnych elementów romantycznych (inspiracje ludowe, mieszanie realizmu z wizyjnością, metafizyką i mistyką, bohater zbiorowy). Takie pomieszanie cech występuje również w części czwartej cyklu, natomiast cześć trzecia to już typowy przykład dramatu romantycznego. Mamy tu luźną kompozycję czy zestawienie elementów lirycznych z partiami o charakterze epickim (opisy, monologi).

27. Krótko scharakteryzuj poszczególne części Dziadów Mickiewicza

Tłem części II i IV Dziadów jest ludowy , pogański , w zmodyfikowanej formie przyjęty przez chrześcijaństwo obrzęd , obchodzony na Litwie ku czci przodków . w „Dziadach” obrzędem nie kieruje ksiądz lecz Guślarz, wywołując dusze w czyśćcu cierpiące wypowiada pogańskie zaklęcia. W ten sposób poeta chciał podkreślić , że ten znany obrzęd ludowy sięga czasów pradawnych, przedchrześcijańskich.

Akcja II części Dziadów rozgrywa się w ciemna noc , w kaplicy na cmentarzu . W tej scenerii pojawiają się wywołane przez Guślarza duchy , które można podzielić na trzy kategorie. Duchy lekkie to duchy Józia i Rózi, które potrzebują ziarenka gorczycy ponieważ w swym krótkim życiu nie zaznały smutku i nie czuja się szczęśliwe w raju.

Duchem kategorii drugiej jest zjawa młodej dziewczyny Zosi, która za życia była piękna i kpiła ze wszystkich , nie rozumiała ich uczuć, oraz sama nie potrafiła kochać. To właśnie jej największa wina , ponieważ za „bujanie w obłokach” cierpi po śmierci. Duchy ciężkie reprezentuje duch złego pana , który prześladował swoich poddanych , a w noc wigilijną wypędził kobietę z dzieckiem spod drzwi , która potem zmarła z głodu. Zły pan skazany jest na wieczne męki pośmiertne, pragnie choć kropli wina, okruszyny jadła ale dzikie ptactwo rozszarpuje jadło na jego oczach. Dla złego pana nie ma już ratunku. Tak więc by osiągnąć pełnie człowieczeństwa trzeba zaznać w życiu doczesnym goryczy i cierpienia , trzeba rozumieć cudze uczucia i samemu umieć kochać , wreszcie nie wolno nikogo krzywdzić, nie można patrzeć obojętnie na cierpienie innych.

Część IV Dziadów jest wielkim monologiem głównego bohatera - Gustawa. Przybywa on w noc Dziadów do domu swego dawnego nauczyciela , unickiego księdza. Jest błąkającym się po świecie duchem i chce opowiedzieć księdzu o przyczynach , które doprowadziły go do obłąkania oraz samobójczej śmierci . Gustaw opowiadając swoje dzieje dzieli je na trzy części- są to godziny miłości, rozpaczy i przestrogi. W godzinie miłości opowiada o spotkaniu z ukochaną , dni szczęśliwej miłości, powraca do wspomnień z lat dzieciństwa. Narodziny romantycznej miłości , która przysporzyła mu tyle cierpień i gorzkich rozczarowań wiąże poeta z lekturą książek zbójeckich, winni księdza za to, że wprowadził go w złudny świat bohaterów książkowych. Natomiast w godzinie rozpaczy nieszczęśliwy Gustaw rozpamiętuje swe przeżycia. Wspomina ,że doznał obłędu obserwując wesele swojej ukochanej , stojąc pod oknami pałacu. Obłęd natomiast doprowadził nieszczęśliwego kochanka do samobójstwa.

Elementem łączącym "Dziady wileńsko-kowieńskie" z trzecią częścią cyklu jest niewątpliwie postać Gustawa. Mężczyzna osadzony w carskim więzieniu przechodzi swoistą przemianę duchową, czego dowodem jest wyryty na ścianie celi napis: "Gustaw umarł, narodził się Konrad". Słowa te mają znaczenie symboliczne i odzwierciedlają metamorfozę głównego bohatera, który z werterowskiego, nieszczęśliwego kochanka stał się patriotą walczącym o wolność swojego kraju. Owa przemiana jest zresztą cechą charakterystyczną dla bohatera romantycznego z Polski, u którego szczęście osobiste i miłość zastępowane były przez miłość do ojczyzny i walkę narodowowyzwoleńczą.

Jedną z cech charakterystycznych dla tej części Dziadów jest mesjanizm, polegający na eksploatowaniu

porównania pomiędzy cierpieniem Jezusa a ofiarą Polaków pozbawionych własnej państwowości i prześladowanych. Ofiara ta ma mieć, według Mickiewicza, charakter uniwersalny, stanowi bowiem powtórzenie odkupienia Chrystusa^. Wyrazicielem takiej postawy w utworze jest Ks. Piotr, który posiada zdolność przewidywania przyszłości ("widzenia"). Jego przepowiednie mają charakter optymistyczny, chociaż ich treść jest bardzo nieprecyzyjna .Przeciwieństwem ks. Piotra w utworze jest Konrad, którego cechuje indywidualizm, świadomość własnej wyjątkowości, a nawet duma urastająca do pychy. Źródło takiej postawy tkwi w przekonaniu, że jest wielkim poetą, dzięki czemu dysponuje wyjątkową mocą. Posiada zdolność do odczuwania bólu za cały naród polski. W tzw. Wielkiej Improwizacji podnosi bunt przeciwko Bogu, żądając od Niego władzy nad światem, aby urządzić go lepiej. Oskarża Boga w ten sposób o całe zło, a do tak gwałtownych żądań popycha Konrada odczuwanie cierpień własnego narodu . Żąda od Stwórcy całkowitej kontroli nad ludźmi, dlatego też marzenie o szczęściu i pokoju na Ziemi nosi cechy tyranii.

28. Jaką wymowę moralną zawarł Mickiewicz w II części Dziadów

Utwór ten ma co najmniej 3 podstawowe, bardzo ważne (dla autora) cele: prezentacja własnej zawiedzionej miłości (w "Upiorze" stanowiącym wstęp); pokazanie ginącego i zwalczanego obrzędu dziadów (polegający na wzywaniu duchów czyśćcowych i staraniu się im pomóc) i przy tej okazji prezentacji ludowych zasad moralnych rządzących życiem człowieka, gdyż właśnie w kulturze ludowej romantycy doszukiwali się głębokiej mądrości, którą można uznać za uniwersalną, bo wykształconą na przestrzeni wieków. Według przestrogi wypowiedzianej przez dzieci ,aby osiągnąć pełnię człowieczeństwa i dostać się do nieba trzeba zaznać w doczesnym życiu cierpienia i goryczy , lekkie życie na ziemi wśród dostatku , zabaw i pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczęścia wiecznego. W myśl przestrogi wypowiedzianej przez lud , po ukazaniu się widma pana , nie wolno krzywdzić drugiego człowieka i patrzeć obojętnie na czyjeś cierpienie, dla widma pana nie ma już żadnego ratunku , bo nie był człowiekiem za życia. Przestroga dziewczyny poucza, że w życiu nie wolno uciekać od ludzkiej , ziemskiej miłości, trzeba rozumieć uczucia innych , nie kpić sobie z nich i samemu umieć kochać.
W płaszczyźnie moralnej pojawiają się tu dwa motywy: pierwszy to określenie zasad kierujących życiem romantyka opierających się na zasadzie osiągnięcia pełni człowieczeństwa: doznania wszystkiego co ludzkie (miłości, cierpienia) i traktowania innych ludzi z szacunkiem; wyklucza to postawę bierną i unikanie doznania wszystkich uczuć; drugi to dowód na istnienie ścisłego związku między światem żywych i umarłych, gdyż duchy dają rady, do których powinni stosować się ludzie w życiu;

28. Jakie romantyczne a jakie klasyczne cechy II części Dziadów możesz wymienić

29. Cechy romantyczne:

1. Ludowość - Święto „dziadów” wywodziło się jeszcze z czasów pogańskich a obchodzono je na terenach Litwy, Prus i Kurlandii. Ludowość to jedna z najważniejszych cech w utworach romantycznych.

2.Elementy fantastyczne (nadnaturalne) - duchy.

3.Sceny zbiorowe - w utworze występuje wiele wieśniaków i wieśniaczek - chór. (Według zasad dramatu starożytnego na scenie nie mogło występować więcej niż 3 osoby).

4.Otwarta kompozycja - brak jednoznacznego zakończenia akcji, utwór kończy się na tym, że tajemniczy duch idzie za jedną z wiejskich dziewczyn. Nie wiemy, co było dalej.

Cechy klasyczne:

1. Zachowanie reguły trzech jedności: miejsca, czasu i akcji

30.Jakie problemy podejmuje Mickiewicz w III części dziadów

Głównym problemem utworu jest ukazanie różnorodnych antagonizmów(przeciwstawień ): między Rosją a Polską, między despotyzmem a wolnością, między dobrem a złem. Despotyzm władców stał się motorem ówczesnych dziejów, panoszy się żądza władzy i ucisk narodów. Poeta przedstawił martyrologię młodzieży polskiej , scharakteryzował zróżnicowane pod względem poglądów i postawy ideologicznej społeczeństwo polskie , ukazał metody działania carskich urzędników .

31.W jaki sposób Mickiewicz rozwija wątek patriotyczny w III części dziadów

Wątek patriotyczny : związany jest z przemianą romantycznego kochanka (Gustawa) w bojownika o Wolność ojczyzny drugą sprawą jest Obraz martyrologii młodzieży polskiej, zaprezentowana w wigilijnej rozmowie więźniów o prześladowaniu caratu; ważny jest także patriotyczny Bunt przeciw Bogu ("Nie wierzę, że nam sprzyja, Jezus Maryja", Wielka Improwizacja i mesjanistyczna wizja ks. Piotra); z tym wątkiem wiążą się również następne:
Prometejski Bunt Konrada wiąże się również z romantycznym ideałem artysty, człowieka charakteryzującego się wielką indywidualnością, starającego się równać z Bogiem w swoich zdolnościach twórczych;
Ks. Piotr prezentuje postawę, określającą Polskę, jako Chrystusa narodów, czyli ma to być Kraj, który poświęci się dla Dobra innych narodów , też jest tu Wątek oczekiwania na mesjasza, w związku z którym pojawia się Stylistyka i Symbolika biblijna; Pojawia się także Motyw krytyki społeczeństwa polskiego: widzimy kontrast między polską elitą arystokratyczną, która zajmuje się wyłącznie sprawami przyziemnymi, takimi jak bale, Poezja francuska i zręcznie omija tematy patriotyczne, gdyż mogłyby zaszkodzić one pozycji tych ludzi; a ludźmi młodymi, którzy zgodnie z dogmatami romantycznymi koncentrują się na sprawach Polski, prześladowaniach carskich; uważają, iż Poezja powinna zajmować się sprawami historycznymi, tragicznymi dziejami narodu; pojawia się tu Porównanie społeczeństwa polskiego do lawy, która "Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi", czyli Ludzie stojący na czele narodu (arystokracja) zaprzedali się zaborcy (Rosjanom), bawią się, donoszą na swoich, byle nie stracić swojego majątku; a Ludzie młodzi, buntują się, są prawdziwymi obywatelami, interesują się losami Polski i innymi sprawami patriotycznymi: mówią o zsyłkach, że Poezja powinna zajmować się ważnymi dla społeczeństwa sprawami, historią, prześladowaniami, szansą ratunku;

32. Omów znaczenie i wymowę Wielkiej Improwizacji

Więzień Konrad którego Mickiewicz uczynił poetą , cenionym przez przyjaciół i obdarzonym talentem improwizatorskim posiada wiele cech samego autora. W scenie II bohater wygłasza monolog zwany Wielką Improwizacją. Fragment ten jest owocem niezwykłego natchnienia poetyckiego , jednocześnie kreuje on Konrada na głównego bohatera utworu , czyni z niego wielkiego patriotę , gotowego oddać swe życie w obronie własnego narodu. Stawia go ponad przyjaciółmi więźniami , których Konrad przewyższa siłą uczucia , talentem , niezwykła indywidualnością . Wielka Improwizacja to owoc długich , samotnych przemyśleń , których wynikiem było uświadomienie sobie tragedii narodu. Konrad buntuje się przeciw nieszczęściom , szuka ratunku w ufności religijnej , ale jednocześnie obraża Boga o obojętność wobec własnego narodu. Konrad mówi o swej wielkiej miłości do ojczyzny , która tak bardzo pragnie widzieć szczęśliwą i wolną. W tym celu żąda od Boga by dał mu moc panowania nad światem , wówczas będzie rządził ludźmi czystym aktem woli- uczuciem. Bunt przeciwko obojętnemu na nieszczęścia ludzi Boga wyraża się w trzech bluźnierstwach. Konrad chce jak mityczny Prometeusz podjąć samotna walkę z Bogiem w celu uszczęśliwienia narodu. To równanie się z Bogiem jest przejawem wielkiego indywidualizmu Konrada , jego zarozumiałości i pychy. Buntujący się przeciw Bogu Konrad mimo swego patriotyzmu , umiłowania narodu , którego cierpienia ponosi jak swoje czuje że ponosi klęskę . Bluźnierstwa wypowiedziane powodują, że Konrad popada w moc szatana. Mickiewicz skrytykował to ,że Konrad działa w osamotnieniu, świadomie wywyższa się ponad ludzi , o których szczęście i wolność chce walczyć .

33. Na czym polegał mesjanizm narodowy zawarty w Widzeniu ks. Piotra

Mesjanizm przywołuje na myśl hasło „Polska Chrystusem narodów”. Polska w roli mesjasza narodów jest przedmiotem wizji Księdza Piotra. To on widzi młodzież wywożoną na katorgę. Męczeństwo narodu przedstawione jest na wzór Chrystusowego. Symboliczna wizja Księdza Piotra odczytywana jest w kontekście pasji Zbawiciela, ramiona krzyża to zaborcze państwa, alegoryczna Matka Wolność opłakująca tragedię narodu kojarzy się z Maryją stojącą pod krzyżem i przeżywającą cierpienia Syna, przebicie boku narodu jest znakiem ciosu, jakim było stłumienie powstania. Innym obrazem w widzeniu Księdza Piotra jest prorocza wizja zmartwychwstania i wniebowstąpienia Polski. Wizja zmartwychwstałego i uświęconego narodu jest zapowiedzią nie pozostawiającą cienia wątpliwości, że zostanie zrealizowana. Nadzieja, że męczeństwo Polski nie pójdzie na marne, że odrodzi się ona na nowo i będzie tryumfowała, miała wypełnić umysły udręczonych zaborami, załamanych klęską powstania Polaków.

34. Jak wypada ocena społeczeństwa polskiego w świetle sceny pt Salon Warszawski

Scena w salonie warszawskim pokazuje podział społeczeństwa na dwie grupy: patriotów, oraz siedzącą przy stolikach arystokrację. Patrioci to spiskowcy, rozmawiają o sytuacji w kraju, traktują sprawy ojczyzny z powagą, chcą walczyć o niepodległość. Krąg arystokratów zajmuje się zupełnie innymi sprawami, rozmawiają o balu, nie interesuje ich aktualna sytuacja kraju, są obojętni, preferują język i poezję francuską. Społeczeństwo jawi się jako niespójne, podzielone stosunkiem do sprawy narodowej. Postawa arystokracji jest poddana krytyce, pozytywnie ukazany natomiast obraz młodych patriotów.

35. Na przykładzie Konrada z dziadów przedstaw biografię bohatera romantycznego

Konrad - główny bohater "Dziadów cz. III" Adama Mickiewicza - jest postacią dojrzałego romantyzmu, który dobro narodu przedkłada nad własne problemy. Konrad to przede wszystkim bohater dynamiczny. Już na początku dramatu przechodzi przeobrażenie. Bohater Mickiewicza jest indywidualistą, nawet w obecności przyjaciół pozostaje samotnikiem, skłóconym ze światem i ludźmi, mówi: "śpiewam samemu sobie". Czuje się wyobcowany i uważa , że nikt nie potrafi go zrozumieć. Konrad to także poeta, który w improwizowanych wystąpieniach jawi się jako rzecznik zemsty i odwetu. Pogardza dotychczas żyjącymi poetami, jest dumny z własnej twórczości.
Bojownik sprawy narodowej wierzy, że jako poeta ma specjalne prawa, przemawia w imieniu ojczyzny i narodu, twierdzi, że jest "na ziemi sercem z wielkim ludem zbratan". Jawi się nam jako Prometeusz, tytan, a władza jest mu potrzebna nie na własny użytek, ale po to by dźwignąć ojczyznę i zdziwić świat.
Swój bunt obraca przeciw Bogu, któremu zarzuca obojętność wobec cierpień swych rodaków, czuje się odpowiedzialny za losy ojczyzny, uważając nawet "Ja i ojczyzna to jedno". Czuje się tak silny jak On, pragnie władać zjawiskami przyrody, duszami ludzkimi. Sprawdza czy rozsadza go pycha, czy też ma moc, jakiej nie mają inni ludzie. Konrad posuwa się nawet do bluźnierstwa, ale mdleje i słowa porównujące Boga do cara wypowiada diabeł.
W "Wielkiej Improwizacji" bohater romantyczny ponosi klęskę. Klęskę ponosi również idea samotnej, indywidualnej walki. Mickiewicz przekonuje, że nawet gorący patriotyzm i wiara w zwycięstwo nie przynoszą rezultatów, jeśli walczy się samotnie.
Cechy Konrada jako bohatera romantycznego :

1. Jest samotnikiem
2. Uważa sie za wyraziciela cierpień całego narodu
3. Jest zdolny do bluźnierstwa wobec Boga
4. Jest poeta świadomym wartości swojego talentu
5. Jest buntownikiem
6. W prologu przechodzi symboliczną przemianę z nieszczęśliwego kochanka w patriotę walczącego o wolną ojczyne

36. Udowodnij ze dziady są dramatem romantycznym

Za tym ,że Dziady to dramat romantyczny przemawia:

-brak jedności czasu miejsca i akcji

-Luźna kompozycja

- występowanie samodzielnych epizodów luźno z akcja powiązanych

- występowanie zbiorowości na scenie

- łączenie świata realnego ze światem pozaziemskim

- bohater romantyczny : poeta , samotny , tajemniczy , skłócony ze światem, odtrącony przez ukochaną, kochający ojczyznę,

- połączenie rodzajów literackich

- łącznie elementów podniosłych ze scenami nasyconymi komizmem, satyrą , drwiną

- zmienność nastrojów w utworze

- elementy ludowości

37. Jakie były okoliczności powstania Pana Tadeusza

Po zrywie narodowym, jakim było powstanie listopadowe i sromotnej klęsce Polaków, cały naród odczuł większe represje ze strony zaborców. Likwidacji uległa polska armia, ograniczona została autonomia Królestwa Polskiego. Uczestników powstania objęły kary i prześladowania, wywożono ich na Sybir i odbierano mienie. Zaborca aktywnie walczył z polskością i wszelkimi jej przejawami.
Mickiewicz, przebywający na obczyźnie, boleśnie przeżywał narodową klęskę. Pierwsze słowa Pana Tadeusza są dowodem tęsknoty autora za ojczyzną. Utwór jest swoistym wyrazem miłości do kraju, nostalgicznym spojrzeniem na czasy świetności ojczyzny, które bezpowrotnie minęły.
Poeta pragnie przenieść się do kraju dzieciństwa i wspomnień z nim związanych. Jest również rozczarowany zatargami miedzy emigrantami i ich trudną sytuacją na obczyźnie, o czym mówi w nacechowanym refleksjami Epilogu dzieła. To wszystko przyczyniło się do rozpoczęcia pracy nad utworem, który miał być swoistym utrwaleniem czasów chwały i świetności ojczyzny, szlacheckiej przeszłości i Soplicowa, które stało się symbolem miejsca szczęśliwego i centrum polskości. Inspiracją były kontakty z weteranami wojen napoleońskich i pobyt w wielkopolskich dworach.
Praca nad Panem Tadeuszem trwała od grudnia 1832 roku do czerwca 1834 roku. Pierwotnie dzieło miało nosić tytuł Żegota, jednak ostatecznie autor nadał tytuł; Pan Tadeusz Ostatni Zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem.
Praca nad utworem nie była ciągła. Mickiewicz często odkładał na bok pisanie, kończąc inne utwory. Początkowo zakładał utrzymanie utworu w tonacji sielanki, która miała obejmować jedynie krąg spraw domowych Soplicowa. W 1833 roku zmienił całkowicie koncepcję dzieła i przesunął środek ciężkości na postać Jacka Soplicy, który w habicie bernardyna stał się emisariuszem napoleońskim. Coraz częściej pojawiają się też wątki patriotyczne. Po kolejnej przerwie w pisaniu, poeta zamknął dzieło w dwunastu księgach.

38. Przedstaw zawartość treściową Pana Tadeusza

„Pan Tadeusz” przenosi czytelnika na Litwę w lata 1811 - 1812, czyli w burzliwe lata epoki napoleońskiej, dokładnie w czas przygotowań Napoleona do wojny z Rosją. Z tą batalią wiązali Polacy nadzieję szczególną. Akcja rozgrywa się na niewielkiej przestrzeni - we dworze Sopliców i na zamku Horeszków. Główne postacie to gospodarz dworu - Sędzia Soplica, skromny duchowny - ksiądz Robak, wierny sługa Protazy i goście mieszkający we dworze, w tym elegantka Telimena i będąca pod jej opieką Zosia Horeszkówna. Do dworku przybywa ze szkół bratanek Sędziego - tytułowy pan Tadeusz. Zamku Horeszków wciąż jeszcze pilnuje stary klucznik Gerwazy, który młodego potomka rodu - Hrabiego usiłuje zarazić nienawiścią do Sopliców i żądzą zemsty. Tuż obok znajduje się zaścianek Dobrzyn. Akcję zaś organizują trzy równoległe wątki:
• Działalność konspiracyjna księdza Robaka. Ksiądz Robak usiłuje przygotować powstanie na Litwie wspomagające Napoleona w wojnie przeciw Rosji. Agituje do tego patriotycznego dzieła szlachtę zaścianka. Pla-ny krzyżuje mu zjazd zorganizowany przez Hrabiego i Klucznika. W trakcie bójki ksiądz zostaje ranny - na łożu śmierci wyznaje, że jest Jackiem Soplicą, ojcem Tadeusza i bratem Sędziego. Odtrącony przez Stolnika Horeszkę, gdy chciał ożenić się z jego córką Ewą, wiedziony odruchem zemsty i rozpaczy, strzelił do pysznego magnata akurat w chwili, gdy ten bronił się przed najazdem Moskali! Został zatem Soplica okrzyczany nie tylko zabójcą, lecz także zdrajcą. Z kolei Rosjanie uznali go za sprzymierzeńca. Jacek Soplica srogo to odpokutował. Tułał się, ożenił się z przypadkową dziewczyną, której nie kochał, opuścił kraj. Starał się zadośćuczynić przeszłości jako żołnierz, emisariusz, zakonnik, pragnął także pogodzenia zwaśnionych rodów przez ślub Zosi i Tadeusza. Umarł z nadzieją w sercu, gdyż właśnie dotarła do Soplicowa wiadomość o wybuchu wojny z Rosją. Kulminacja wydarzeń następuje w chwili, gdy dochodzi do zajazdu na Sopliców. Namówiony przez Gerwazego Hrabia podbuntował szlachtę Dobrzyna i najechali dwór. Zwaśnione strony pogodził dopiero wróg trzeci - batalion rosyjski, przeciw któremu zgodnie występują Soplicowie, Horeszkowie i Dobrzyńscy. Gdy wkracza do Soplicowa Wielka Armia Napoleona, podczas uczty następują zaręczyny Zosi i Tadeusza - młoda para dziedziców uwalnia chłopów i nadaje im ziemie. Optymistyczna uczta zaręczyn wieńczy dzieło Mickiewicza.
• Miłosne perypetie Tadeusza. Młody szlachcic - pan Tadeusz, syn Jacka Soplicy, powróciwszy ze szkół do domu, już na wstępie ujrzał cudne zjawisko - pannę Zofię, którą z miejsca pokochał. Niestety, później pomylił Zosię z Telimeną, która zresztą kokietowałe młodzieńca bez skrupułów. Był więc moment, kiedy wszystko się poplątało: Hrabia zalecał się do Zosi, a Tadeusz do Telimeny. Potem było odwrotnie: Tadeusz zrozumiał, że Zosia jest panią jego serca, a Hrabia zwrócił się ku Telimenie, nie miał jednak poważnych zamiarów, ale dama myślała o małżeństwie. Zawiły romans kończy się szczęśliwie - w Księdze XII „ucztujemy” na zrękowinach Zosi i Tadeusza, a praktyczna Telimena wydaje się za Rejenta.
• Spór o zamek Horeszków, który pozostał po śmierci Stolnika. Został on nadany Soplicom, lecz Hrabia - potomek Horeszków także zgłaszał do niego prawa. Toczył się zatem proces, i Hrabia, znudzony, już chciał zaprzestać sporu, lecz Klucznik Gerwazy swoim opowiadaniem o dziejach zamku wzniecił w nim wolę walki. Zamek stał się przyczyną zajazdu. Sprawa znalazła polubowne zakończenie dopiero wraz z małżeństwem potomków obu rodzin: Zosi i Tadeusza.

39. Jaka role odgrywa historia w Panu Tadeuszu

Akcja poematu przypada na lata 1811-1812. Jest to czas stosunkowo świeżej niewoli narodowej. Jest to jednak przede wszystkim okres kampanii Napoleona i jego przygotowań do wojny z Rosją, która wybuchłą w 1812r. Właśnie mit Cesarza jest najbardziej znamiennym rysem historyczno-politycznego tła poematu. W licznych wspomnieniach i retrospekcjach przywołuje się także ważne dla polskiej historii postaci dawniejsze, tj. Kościuszko, Rejtan, Jasiński. Tę wcześniejszą historię z realiami ukazanymi w trakcie akcji łączy motyw mazurka Dąbrowskiego - początkowo (zanim stał się hymnem państwowym) pieśni legionów polskich. Mówiąc o funkcjonowaniu historii w utworze należy jeszcze wspomnieć o losach Księstwa Litewskiego i Korony (Polska). Sprawę solidarności i wyraźnych deklaracji ponownego zjednoczenia się obu części Rzeczpospolitej traktuje Bernardyn jako jeden z ważniejszych aspektów swojej działalności. Ostatecznie losy Litwinów i Polaków splotą się razem w słowach Gerwazego

40. Czy Jacek Soplica jest bohaterem romantycznym

Bohater romantyczny to postać literacka pozostająca w konflikcie ze światem, zbuntowana wobec ludzi i ich systemu wartości. Żyje w odosobnieniu i samotności, jest tajemnicza. Nieszczęśliwa miłość i indywidualizm to także atrybuty bohatera romantycznego. Taką osoba jest Jacek Soplica ,posiada on wiele cech bohatera romantycznego i można go za takiego bohatera uznać. Należy jednak pamiętać, że nie jest on typowym wzorcem romantycznym, stanowi on odrębny wzorzec bohatera stworzonego specjalnie na potrzeby „Pana Tadeusza”. Jest to jeden z najciekawiej zarysowanych bohaterów literatury romantyzmu, który trwale zapisał się w świadomości narodu - tak nie stało się w przypadku bohaterów powołanych do życia przez pisarzy innych epok. Za tym, że Soplica jest bohaterem romantycznym przemawia:

1-ambitna indywidualność , niezwykła inteligencja 2-przeżywa jedyną w życiu nieszczęśliwa miłość do Ewy Horeszkówny , przekreśloną przez ojca panny, nie zrealizowaną w małżeństwie z powodu różnic społecznych 3-przeżywa wewnętrzne konflikty- wyrzuty obciążonego sumienia po spełnieniu zbrodni , później niepewność skuteczności swych działań i poświęcenia 4 - zbuntowany przeciw światu, złu, krzywdzie, niesprawiedliwości , niewoli narodowej i przesądom stanowym nie pozwalającym połączyć się ludziom , którzy się kochają 5 -patriota , poświęcający się dla ojczyzny , służba dla niej chce zmazać swoja winę z lat młodzieńczych 6 -dokonuje się w nim przemiana wewnętrzna 7-jego przemiana z hulaki i zabijaki w cichego i ofiarnego bojownika o niepodległość ojczyzny jest symbolem porozbiorowego odrodzenia całego narodu polskiego , przykładem przyszłej postawy obywatelskiej

41. Jak Mickiewicz charakteryzuje szlachtę w Panu TADEUSZU

W epopei „Pan Tadeusz” ma miejsce swoista idealizacja szlachty. Trwa ona w poczuciu patriotyzmu i jest ostoją dawnej tradycji oraz świadectwem świetności minionych czasów. Świat szlachty to świat spokoju, ładu i harmonii. Wszystkie postacie nacechowane są charakterystycznymi dla Polaków wadami i zaletami. Autor przedstawia i niejako opiewa zalety szlachty, natomiast jej wady traktuje w sposób humorystyczny, z dystansem. Szlachtę cechuje ogromny patriotyzm i zdolność do największych poświęceń w walce o ukochaną ojczyznę. Walka w obronie kraju nabiera dużego znaczenia, zwłaszcza w obliczu zagrożenia. Wtedy to cała zbiorowość szlachecka, zapominając o prywatnych interesach, walczy ze wspólnych wrogiem. Jako wady szlachty autor ukazuje jej skłonność do alkoholu, indywidualizm i popędliwy charakter. Autor ukazuje też rozwarstwienie szlachty, spowodowane różnicami majątkowymi.

42. W jaki sposób Mickiewicz przedstawił realizm życia obyczajowego szlachty w Panu Tadeuszu

"Pan Tadeusz" jest realistycznym obrazem ówczesnej Polski szlacheckiej. Szlachta polska nie była klasą jednolitą, toteż spotykamy w utworze przedstawicieli arystokracji, dumnego i zarozumiałego Stolnika Horeszkę, któremu - jak twierdzą biografowie poety - nadał Mickiewicz cechy hrabiego Ankwicza, poznanego w Rzymie, który niechętnie patrzył na młodego poetę zabiegającego o rękę jego córki. Na przykładzie rodu Horeszków Mickiewicz przedstawia zachodzący w tym czasie proces ubożenia magnatów. Majątek Horeszków został skonfiskowany, ponieważ Horeszko jest uczestnikiem konfederacji barskiej.
Do bogatej szlachty można zaliczyć Podkomorzego, który cieszy się pewnym poważaniem wśród szlachty, jest dumny ze swego stanowiska, które w istocie jest mało znaczące.
Natomiast Soplicowie należą do szlachty średniozamożnej. Jacek Soplica staje się wzorem obywatela i patrioty, ale także jego brat - Sędzia oczekuje na przyjście Napoleona, a swego bratanka stara się wychować w duchu patriotyzmu. Podkreślić należy również jego humanitarny stosunek do służby, troskę o gospodarstwo.
Typowym rezydentem, zubożałym szlachcicem jest Wojski, urodzony myśliwy, organizator polowań, słynny ze swej gry na rogu. Pełni on w Soplicowie rolę marszałka dworu.
Natomiast Woźny Protazy - Baltazar Brzechalski i Klucznik - Gerwazy Rębajło pełnią rolę zwykłych służących, chociaż mogą udowodnić swe szlacheckie pochodzenie. Są oddani i wierni swym panom, a doskonałym przykładem tego jest Gerwazy, który po zabójstwie swojego pana poprzysiągł zemstę wszystkim Soplicom, przebaczając Jackowi dopiero przed jego śmiercią.
Zupełnie odrębną grupę stanowi szlachta zaściankowa, osiadła w Dobrzynie. O Dobrzyńskich dowiadujemy się, że przybyli z centralnej Polski na Litwę, dawniej byli rodem dość licznym i możnym, ale zubożeli. Oprócz posiadania herbów rodowych niczym właściwie nie różnili się od chłopów, sami musieli pracować na swych małych zagonach. Na czele zaścianka stał Maciej Dobrzyński, starzec po siedemdziesiątce, cieszący się wielkim poważaniem wśród swoich. Tę
szlachtę zaściankową poeta ukazał w jasnym świetle. To właśnie Maciej Dobrzyński obok Jacka Soplicy jest przykładem wielkiego patrioty, który "tam szedł, gdzie Ojczyzny dobro upatrywał". Maciek Dobrzyński jest także nosicielem wielu innych dodatnich cech. Jest odważny i szlachetny, cechuje go wielka mądrość życiowa. Swej odwagi dowiódł walcząc w powstaniu kościuszkowskim, wracając na pole bitwy, będące pod ciągłym ostrzałem Moskali, aby zabrać stamtąd pozostawionego przez innych ciężko rannego szlachcica. Należnej mu nagrody nie
przyjął jednak, mimo że był ubogi. Cieszył się poważaniem, ponieważ znał się doskonale na gospodarstwie, jego rady były zawsze mądre i dobre, ale nie zabiegał o tę popularność, wręcz odwrotnie. Tak więc, zdaniem autora, to właśnie te szlacheckie zaścianki były ostoją patriotyzmu i polskości. Zaściankowa szlachta podtrzymywała świadomość narodową, przywiązana do swych
herbów rodowych, które niezależnie od stanu majątkowego pozwalały jej przynależeć do wielkiej społeczności szlacheckiej.
Adam Mickiewicz z niezwykłym sentymentem opisywał szlachtę polską, z której sam się wywodził, tworząc niemal sielankowy obraz życia dworskiego. Ta sielankowa atmosfera różni "Pana Tadeusza" od innych utworów poety, czyni go jakby bardziej sentymentalnym . Mimo sentymentu poeta potrafi zdobyć się na obiektywizm, ukazując zarówno zalety, jak i wady szlachty. Dominującą cechą polskiej szlachty jest patriotyzm i przywiązanie do tradycji. Działalność księdza Robaka pada na podatny grunt, szlachta nienawidzi Moskali i jest gotowa z nimi walczyć. Przywiązanie do tradycji uzewnętrznia się w przestrzeganiu staropolskich
zwyczajów i gościnności, którym żaden szlachcic nie umiałby uchybić.
Jednocześnie poeta dostrzega wady tego środowiska i pisze o nich najczęściej z dyskretnym humorem. Główną wadą szlachty jest pieniactwo, skłonność do awantur, burd, bijatyk i procesów. Takim pieniaczem był nawet w młodości Jacek Soplica - doskonałą ilustrację tej cechy stanowi spór Asesora z Rejentem czy Doweyki z Domeyką, a przede wszystkim ciągnący się od wielu lat spór o zamek, w którym żadna ze stron nie chce ustąpić. Szlachta nie jest też dostatecznie
wykształcona, o czym świadczą wykład Wojskiego o astronomii czy też niezrozumienie przez Sędziego mowy Hrabiego o gotyckiej architekturze zamku.
Oprócz tych cech wspólnych, charakterystycznych dla całego środowiska szlacheckiego, zadbał autor także o indywidualizację postaci, która wyrażała się w charakterystycznym stroju, specyficznej mimice i ruchach, określonej pozie, a nawet w posługiwaniu się językiem, całkowicie odmiennym w ustach Rejenta, Protazego i Podkomorzego.
Ten realistyczny obraz szlachty byłby niepełny, gdyby poeta nie zauważył szerzącego się wśród szlachty kosmopolityzmu. Bezkrytyczne zapatrzenie się w cudze wzory, lekceważenie cech narodowych, były wadami społecznymi, które wytykał już Ignacy Krasicki "Satyrach". W "Panu Tadeuszu" takimi kosmopolitami są Hrabia i Telimena. Śmieszna jest skłonność Hrabiego do przeżywania romantycznych przygód. Niestety, nie docenia też piękna ojczystej przyrody,
z zachwytem wspomina lazurowy błękit włoskiego nieba.
Podobny typ reprezentuje Telimena, która mimo romantycznej pozy, śmieszy czytelnika swymi zabiegami i staraniami o męża. Wiąże swe nadzieje z o wiele młodszym od siebie Tadeuszem, potem obiektem jej uczuć zostaje Hrabia, zamieniony z konieczności na Rejenta, który może zostać jej mężem, jeśli będzie się ubierał według francuskiej mody. Telimena z dumą wspomina swój pobyt w Petersburgu, chlubi się swymi znajomościami z urzędnikami carskimi.
Ten obraz życia i obyczajów szlacheckich, nakreślony przez autora z takim upodobaniem, pozwolił mu rzeczywiście uciec od "za późnych żalów, potępieńczych swarów" do "kraju lat dziecinnych", który "zawsze zostanie święty i czysty, jak pierwsze kochanie".

43. Udowodnij ze pan Tadeusz spełnia wymagania gatunku jakim jest epos

1.utwór wierszowany - utwór pisany wierszem, trzynastozgłoskowcem, stylizowanym na mowę potoczną, gawędziarską,
2. dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów - jako bohater zbiorowy szlachta jest jednocześnie wpisana w historię narodu polskiego jako warstwa społeczna, która przez wiele wieków tworzyła historię Polski,
3. tło wydarzeń przełomowe dla danej społeczności narodowej - tłem wydarzeń są próby wywołania powstania na Litwie oraz wybuch wojny, która niosła ze sobą nadzieje na odzyskanie niepodległości,
4. bohaterowie powiązani ze środowiskiem społecznym i z jego obyczajowością - bohaterowie dzieła są przedstawicielami stanu szlacheckiego i wszystkiego, co się z nim wiąże (zwyczaje, obyczaje, stroje, tradycja),
5. charakterystyka psychologiczna postaci - każdy bohater jest silnie zindywidualizowany, posiada charakterystyczne cechy osobowe, które wpływają na jego postępowanie, kierują jego działaniem i są swoistym sumieniem,
6. czyny bohaterów podlegają kwalifikacjom etycznym - postępowanie bohaterów Pana Tadeusza jest nacechowane poczuciem dobra i zła oraz podlega ocenie nie tylko ogółu ale przede wszystkim sumieniu postaci,
7. inwokacja, odwołująca się do Muzy z prośbą o natchnienie - utwór rozpoczyna inwokacja, w której podmiot liryczny zwraca się do Matki Boskiej z prośbą o odzyskanie utraconej ojczyzny i przeniesienie do kraju dzieciństwa,
8. narrator wszechobecny i obiektywny - narrator dzieła jest wszechobecny i obiektywny, uczestniczy we wszystkich wydarzeniach i je relacjonuje,
9. realistyczny i drobiazgowy styl opisu - drobiazgowe opisy szlacheckiego ubioru, przedmiotów życia codziennego, realistyczne opisy natury i przyrody,
10. patetyczny styl opowiadania - utwór opowiada o rzeczach ważnych i wzniosłych, dotyczących przeszłości narodu, bieżących wydarzeń,
11. opisy scen batalistycznych - niezwykle plastyczny i dynamiczny opis potyczki, stoczonej z Moskalami w Księdze IX Bitwa,
12. opisy wstrzymujące akcję, charakterystyka postaci lub sytuacji - bardzo obszerne opisy przyro

13. rozbudowane porównania homeryckie - Mickiewicz stosuje rozbudowane nieraz na kilka czy kilkanaście wersów opisy zjawisk:
14. miara wiersza - heksametr - trzynastozgłoskowiec, będący odpowiednikiem antycznego heksametru,
15. podział na księgi - podział treści dzieła na dwanaście ksiąg,
16. wielowątkowość fabuły - w Panu Tadeuszu wyszczególnić można kilka wątków głównych: miłosny, patriotyczny, spór o zamek oraz liczne wątki poboczne, miedzy innymi spór o psy.

44. Jakie tematy poruszone w Kordianie Słowackiego uznasz za najważniejsze

Podsumowanie i ocena powstania listopadowego. Kordian próbuje znaleźć przyczyny klęski powstania. W „przygotowaniu” spotykają się osoby, aby stworzyć przywódców powstania. Poeta pokazuje w ten sposób, że wina za przegrane powstanie leży po stronie jego przywódców, którzy byli niedołężni, ostrożni, powolni, a nawet oskarża ich o zdradę. Innym ważnym tematem jest też polemika z Adamem Mickiewiczem. W „Prologu” krytykuje jego koncepcje mesjanizmu, wzywa do walki. Istotny jest też Motyw spisku- podkreśla nieprzygotowanie społeczno - polityczne do ogólnonarodowego zrywu, osamotnienie w działaniu - brak zaangażowania obywateli (bo wstępnie był to jedynie bunt wojskowych), poparcia ze strony części społeczeństwa (chłopi, szlachta, skłonni do lojalizmu przywódcy) oraz ze strony mocarstw Europy Zachodniej: Anglii i Francji.

45. Jaka ocenę powstania listopadowego zawarł Słowacki w Kordianie

W całym tym utworze jest zawarta ocena powstania listopadowego z pozycji człowieka, który już to powstanie przeżył. Już we wstępie - "Przygotowaniu" Szatan z diabłami tworzą postacie, które później będą wpływały na losy powstania. Kolejno więc powoływani są do życia: książę Adam Czartoryski - przesadnie ostrożny, zmienny i pyszny z powodu arystokratycznego pochodzenia; Piotr Skrzynecki - powolny, przewlekający sprawy, niezdecydowany; Generał Krukowiecki - określany mianem zdrajcy; Chłopicki - niechętny niższym warstwom, nie umiejący walczyć; Julian Niemcewicz - konserwatywny starzec żyjący marzeniami; oraz Joahim Lelewel - blady mol książkowy, niezdecydowany, zajęty jedynie problemami rodzinnymi. Tak więc wszyscy przywódcy uzyskali jedynie negatywne oceny, co może stanowić próbę wytłumaczenia i znalezienia przyczyn klęski tego zrywu narodowego.

Ocena tego powstania zawarta została również w III akcie zatytułowanym "Spisek koronacyjny". Być morze Słowacki pod pretekstem przygotowania zamachu na cara chciał ukazać kulisy sporów, podziałów i poglądów powszechnych w społeczeństwie polskim przed wybuchem powstania. Jedynie młodzi oficerowie dążą do otwartej walki z caratem. Drugą grupę dążącą do wybuchu powstania stanowi społeczeństwo (Nieznajomy, Starzec, Żołnierz), chcą oni jednak, aby kierował nimi ktoś doświadczony, Natomiast kler, arystokracja i starzy oficerowie pamiętający Napoleona, dążą do powstrzymania wybuchu walk twierdząc, że nie przyczynią się one do poprawy sytuacji społeczeństwa.

Wreszcie sama klęska powstania ukazana jest na przykładzie tragicznej i niepotrzebnej śmierci Kordiana co świadczy o tym, że jednostkowy bunt bez poparcia całego społeczeństwa nie ma szans na powodzenie a więc na zmianę sytuacji politycznej Polski. Tak więc Juliusz Słowacki krytykuje przywódców i podziały w społeczeństwie, ukazując bezsens samotnej działalności nawet najwybitniejszych postaci nie popartej siłą całego narodu, ale nie krytykuje samego czynu patriotycznego.

46.  W jaki sposób zamieszcza słowacki w Kordianie polemikę z Adamem Mickiewiczem

Rozprawa Słowackiego z Mickiewiczem dotyczyła roli poety w życiu całego narodu oraz wyboru metody walki zbrojnej z zaborcami. W utworze Juliusza Słowackiego „Kordian” znów można odnaleźć polemikę dwóch wieszczów narodowych. Scena na górze Mont Blanc i Wielka Improwizacja („Dziady” cz.III) są do siebie podobne. Ich bohaterowie przechodzą stan wewnętrznej przemiany z kochanka kobiety na wojownika, który broni swego kraju. Oboje byli indywidualistami, patriotami i młodymi chłopakami.
Ten pojedynek między wieszczami był zdecydowanie największy.
Słowacki tak jak Mickiewicz ukazywał narodowi poprzez swe utwory postawę, jaką powinien obrać prawdziwy patriota walczący o wolność dla swojego kraju. Powinien on być człowiekiem odważnym i gotowym nawet na śmierć. W żadnym wypadku nie może się poddawać tak jak inne wojska polskie broniące wolności i niepodległości kraju w odległych czasach.
Mickiewicz i Słowacki polemizowali ze sobą przez cały okres życia twórczego. Prawie każde ich utwory można ze sobą porównać, ponieważ dotyczą tej samej problematyki - wolności narodu. Główni bohaterowie ich dzieł również są do siebie podobni, ponieważ mają te same cech charakteru i pełnia podobną rolę wśród społeczeństwa

47. Jak oceniasz typ psychologiczny reprezentowany przez Kordiana ? przedstaw dzieje bohatera

Słowacki przedstawił w nim dramat i portret psychologiczny młodzieńca, który za wszelka cenę chce być bohaterem i wyzwolić ojczyznę z wrogiej okupacji. Młody, piętnastoletni chłopieć oczytany jest w wielkich dziełach romantycznych i ma to ogromny wpływ na jego psychikę i życie. Postrzega rzeczywistość przez pryzmat właśnie tych lektur. Sensem jego życia jest odnalezienie wielkiej miłości, jak bohaterowie romantyczni, chce mieć swą ukochaną. Uważa siebie za romantyka i idealistę, marzyciela. Niestety rzeczywistość okazuje się całkowicie inna niż ta, którą sobie wymyślił. Kobieta, w której się zakochał uważa go za dziecko, które nie ma pojęcia o tym, czym jest miłość, dlatego też odrzuca jego zaloty. To powoduje u Kordiana wewnętrzny dramat i przemianę. Z romantycznego kochanka zamienia się w romantycznego bojownika o wolność. Jednakże i w tej materii sobie nie radzi. Nie mając pojęcia o tym, czym jest powstanie i walka wyzwoleńcza, planuje zamach na Cara, nie zastanawiając się nad tym, jakie mogą być tego konsekwencje. Kiedy jego plan nie zyskuje akceptacji towarzyszy, postanawia sam działać. Kiedy ma dojść do zamachu uzmysławia sobie jednak, że zadania, które sobie postawił, w pojedynkę nie da się wykonać. Ogarnia go wielki strach, który doprowadza bohatera do utraty przytomności.

Słowacki chciał nam tu pokazać jak wielkie działanie i siłę ma ludzka psychika. Różnego rodzaju wyobrażenia i wizje mogą doprowadzić często do tragedii, dlatego też powinno się zgłębiać jej tajemnicę.

48. Jak rozumiesz hasło polska Winkelriedem narodów

Hasło to głosi apologię czynu. Wyzwolenie narodu poprzez czyn. Myśl ta odwołuje się do Winkelrieda- szwajcarskiego bohatera, który wbił w siebie tyle włóczni wroga, że Szwajcarzy zwyciężyli bitwę, dzięki jemu poświęceniu.

(Hasło winkelriedyzmu głosi Kordian na szczycie Mont Blanc. Słowacki zamieszcza ją jako własną, specyficzną, odmienną, nieco od mickiewiczowskiej, koncepcję mesjanizmu narodowego. Myśl ta odwołuje się do średniowiecznej historii Winkelrieda - rycerza szwajcarskiego, który w czasie bitwy wbił w siebie tyle wrogich włóczni, że przez wytworzoną lukę mogli przedrzeć się jego towarzysze. W ten sposób, poświęcając swoje życie, Winkelried umożliwił szwajcarom zwycięstwo pod Semapch. Nazywając Polskę Winkelreidem, Słowacki stawia znak równości pomiędzy czynem rycerza a powstaniem listopadowym. Swoim zrywem - według tej koncepcji, Polska skupia na sobie uwagę mocarstw, zwłaszcza Rosji, tym samym umożliwiając innym uciśnionym narodom czyny niepodległościoweSłowacki ogląda sprawę w wymiarze historycznym i politycznym, “sprowadza ów mesjanizm na ziemię”. Winkelreid nie był Bogiem, dzieło Polski jest umotywowane politycznie, koncepcja pozbawiona jest elementu religijno - metafizycznego.)

49.Na czym polegał tragizm Kordiana

Kordian był osobą słabą psychicznie. Chce zamordować cara, ale jednak boi się konsekwencji swojego czynu. Chce pomścić swój naród, lecz budzi to w nim lęk. Wie, że zbrodnia, nawet dokonana w dobrej wierze, pozostanie zbrodnią. Jest skazany na klęskę. Jeśli zabije cara, stanie się zbrodniarzem. Jeśli tego nie zrobi będzie bezsilny na cierpienia swojej ojczyzny. Marzył on o wielkim czynie jednak pokonał go Strach i Imaginacja.

50. Zinterpretuj wybrany liryk słowackiego z okresu pobytu w Szwajcarii

Rozłączenie - Juliusz Słowacki Rozłączenie- wiersz napisany nad jeziorem Leman (Szwajcaria) w 1835 roku. Jest to liryk o sytuacji psychicznej osób oddalonych od siebie, o tym, co czują bliscy, kochający się ludzie, gdy dzieli ich przestrzeń. Przestaje być ważne, do kogo poeta kieruje słowa (czy jest to ukochana kobieta, czy matka) - istotna jest rejestracja odczuć. Wiersz jest pełną tęsknoty apostrofą. Początek stwarza pozór „duchowej korespondencji” - biały gołąb smutku nosi ciągle wieści. Poeta rekonstruuje obraz osoby, do której tęskni - elementy świata który ją otacza, ogrodu, komnaty, domu, kwiatów, sukni wśród drzew... Następnie powracamy do krajobrazu, w którym przebywa poeta. Być może, natchniony goryczą, rujnuje uporządkowany pejzaż, dynamizuje i stwarza od nowa - można powiedzieć, że wkracza w kompetencje Boga. Oto dzieło „zwalenia nieba na ziemię”, by nazwać je jeziorem. Oto gest rozłamania nieba i jeziora na pół, rozgraniczenie skałami, ustrojonymi w strugi deszczu, oświetlonymi księżycem. To poeta samowolnie dokonuje efektów świetlnych i dekoracyjnych, wybiera i obarcza rolą stróżowania gwiazdę, ze światłami po drugiej stronie jeziora wiąże swoje uczucia i tęsknoty. Ten plastyczny obraz jeziora i gór dzielących dwoje ludzi kończy smutna refleksja - świadomość, że jest to wieczne rozłączenie, że stęsknionym ludziom pozostaje tylko łączność dusz, wołanie uczuć podobne do płaczu słowików. Jeśli uznamy rozłączenie za wiersz - list to osoba, która mogłaby go otrzymać, odczyta nie tylko ładunek uczuć, tęsknoty i żalu, lecz także fotografię świata stworzonego przez poetę. Jeśli powiemy, że to zapis myśli człowieka, który wpatruje się w jezioro i maleńkie światełka na drugim brzegu, to wiemy, że jest to człowiek smutny, człowiek, który tęskni i siłą swojego uczucia przekształca pejzaże.

51.Jak odbierasz i rozumiesz wymowę wiersza Rozłączenie Słowackiego

„Rozłączenie”- jest to wiersz o sytuacji psychicznej osób oddalonych od siebie, o tym, co czują bliscy, kochający się ludzie, gdy dzieli ich przestrzeń. Nie jest ważne, do kogo dokładnie poeta kieruje słowa (czy jest to ukochana kobieta, czy matka)-istotny jest zapis uczuć. Wiersz jest pełną tęsknoty apostrofą. Początek stwarza pozór duchowej korespondencji-biały gołąb smutku nosi ciągłe wieści. Poeta rekonstruuje obraz osoby, do której tęskni-elementy ogrodu, komnaty, domu, kwiatów, sukni wśród drzew. Następnie powracamy do krajobrazu, w którym znajduje się poeta, tylko, że jest on rozgoryczony i stwarza otaczający go świat od nowa. Dokonuje dzieła „zwalenia nieba na ziemię”, by nazwać je jeziorem. Poeta samowolnie dokonuje efektów świetlnych i dekoracyjnych, wybiera gwiazdę do stróżowania. Ten plastyczny obraz jeziora i gór dzielących dwoje ludzi kończy smutna refleksja, maja oni świadomość, że jest to wieczne rozłączenie, że stęsknionym ludziom pozostaje tylko łączność dusz, wołanie uczuć przyrównane tutaj do płaczu słowików. Osoba czytająca ten wiersz-list przeczyta nie tylko o wielkim żalu i tęsknocie podmiotu, ale także o stwarzanym przez niego świecie. Podmiot w tym wierszu swoje uczucia smutku, tęsknoty, żalu przekształca w piękne pejzaże.

52.Jakie uczucia budzi w odbiorcy Hymn Smutno mi Boże Słowackiego

Utwór przepełniony jest smutkiem noszącym znamiona beznadziejnego. Podmiot liryczny jest właściwie obojętny na uroki natury. Mimo iż ją docenia, emocjonalnie związany jest z przyrodą ojczystą i bardziej ucieszyłby go widok Polski, niż nawet najbardziej przepyszny orient. Ukazuje on nam jak wielka może być rozpacz tęskniącego za narodem człowieka. Potrafi on wzruszyć nawet najtwardsze serce. W utworze panuje uroczysty nastrój, można nawet powiedzieć, że modlitewny, co podkreślone jest powtarzającymi się w każdej zwrotce słowami: „Smutno mi Boże”. Ponadto każda zwrotka przynosi nowe obrazy, wspomnienia, refleksje wywołane widokiem zachodzącego Słońca, tonącego jak gwiazda w lazurowej wodzie. Podczas obserwacji przyrody, oprócz zachwytu nad jej pięknem, poeta odczuwa żal, poczucie własnej nicości w zestawieniu z odwiecznym pięknem przyrody, całkowicie obojętnym na los człowieka.

53. Jakie były okoliczności powstania Nie-Boskiej Komedii z. Krasińskiego

Nie-Boska komedia" powstała prawdopodobnie w 1833 roku. Zygmunt Krasiński miał wtedy 21 lat. Dramat został wydany anonimowo w Paryżu w drukarni Pinarda w1835 roku.

Na powstanie dramatu wpłynęły doświadczenia poety związane z manifestacją warszawską w trakcie pogrzebu senatora Bielińskiego, w której Zygmunt Krasiński, zgodnie z przykazaniem ojca, a wbrew własnemu sumieniu, nie uczestniczył. Również zakaz ojca dotyczący udziału twórcy w powstaniu listopadowym, które Wincenty Krasiński (lojalny wobec cara) przedstawiał synowi jako wojnę pomiędzy tradycją, porządkiem a buntem i anarchią rewolucyjną. Wewnętrzne rozterki poety dotyczące wyboru między posłuszeństwem wobec ojca a patriotycznymi uczuciami, a także przeinaczony i zdemonizowany obraz powstania, wpłynął na kształt ideowy pisanego wówczas "Irydiona" i "Nie-Boskiej Komedii". Również obserwacja aktualnej sytuacji ekonomicznej w Europie w latach trzydziestych XIX wieku wpłynęła na kształt artystyczny "Nie-Boskiej Komedii". Jednym z takich wydarzeń było powstanie robotników w Lionie w 1831 roku, krwawo stłumione przez wojsko po kilkunastu dniach walki. Powstanie to było wynikiem problemów w stosunkach między proletariatem a arystokracją, zarówno rodową, jak i "nową" - bogatą burżuazją

54. O czym traktuje Nie-Boska komedia

Na wstępie trzeba od razu powiedzieć, że Nie-boska komedia (1835) Zygmunta Krasińskiego jest dziełem poruszającym cały szereg problemów, jak zresztą każde romantyczne dzieło. Stąd interpretacja utworu jest rzeczą niezwykle trudną, tak jak i rozszyfrowanie symbolicznych często wypadków fabularnych.
Główną postacią utworu jest Mąż (Henryk, arystokrata, hrabia, a przede wszystkim poeta). Poznajemy go w dniu ślubu z Żoną (Marią). Niestety we śnie zjawa (Dziewica) nawiedza Męża, próbując go uwieść. Po 3 tygodniach przybywa do mieszkania młodych. Choć Żona czuje zapach siarki i przestrzega Henryka, ten odchodzi u boku zjawy. Później odbywa się chrzest syna (Orcia - zdrobnienie od imienia Jerzy) Marii i Henryka. Matka błogosławi dziecko, pragnie, by został poetą, bo wtedy ojciec go będzie kochał i wróci do nich. Po chwili jednak oznajmia w obłąkaniu: Przeklinam cię, jeśli nie będziesz poetą, po czym mdleje. W tym samym czasie Henryk uprzytamnia sobie, że Dziewica jest Złym Duchem, który go ciągnie do piekła. Anioł Stróż ratuje mężczyznę i każe wrócić do domu, by nie grzeszył więcej i kochał swoje dziecię. Po powrocie Henryk dowiaduje się od Sługi, że jego żona trafiła do domu wariatów. Udaje się tam i spotyka obłąkaną Marię. Ta oznajmia mu, że jest teraz równa jemu i nie pogardzi już nią, bo została poetką i jego syn też będzie, po czym dodaje: Kto jest poetą, ten nie żyje długo. Chwilę po tym umiera w obłąkaniu.
Część druga zaczyna się rozmową Henryka z Orciem. Chłopiec zdradza ojcu, że widuje mamę we śnie. Henryk jest przerażony, wszystko wskazuje na to, że przekleństwo matki się spełni. W wieku 14 lat chłopiec traci wzrok i mówi, że widzi oczyma duszy, lecz tamte pogasły. Ojciec jest zdruzgotany, a z góry odzywa się głos: Twój syn poetą - czegóż żądasz więcej?
Część trzecia i czwarta dotyczą problemy rewolucji. Tu akcja przenosi się w pobliże okopów Świętej Trójcy na Podolu, gdzie resztka arystokratów ukryła się przed poganami, którzy wszczęli rewolucję w imię wolności, mającą na celu obalić dawny porządek feudalny. Pankracy, przywódca buntowników, chce spotkać się z hrabią Henrykiem o północy, by ten poddał się bez walki. Wcześniej wysyła sługę, Przechrztę, by poinformował hrabiego o spotkaniu, lecz Henryk pojmuje Przechrztę i zmusza go, by zaprowadził go do ich obozu. Tam, obaj w przebraniu, obserwują przygotowania do ataku i „obrzędy nowej wiary”. O północy dochodzi do spotkania hrabiego i Pankracego. Rozpoczyna się wspaniały, wielki dialog ideologiczny. Henryk staje w imię dawnego porządku, Pankracy przekonuje go, że dawny świat musi ustąpić w imię wolności i równości (echa Wielkiej Rewolucji Francuskiej). Henryk nie daje się przekonać. Bitwa jest nieunikniona.
Część czwarta to już właściwy szturm na zamek. Trwają przygotowania, Henryk zostaje obrany wodzem zamku. Potem rozmawia z Orciem. Syn znów ma wizje (słyszy w snach głosy zmarłej matki) i przepowiada ojcu, że będzie cierpiał, on zaś sam jeszcze dziś złączy się z mamą. Jednocześnie wśród arystokratów rodzi się bunt, chcą się poddać, ale Hrabiemu udaje się stłumić niepokoje i dochodzi do bitwy. Orcio, jak przepowiedział, zostaje postrzelony. Umiera. Hrabia Henryk ucieka, popełnia samobójstwo, skoczywszy w przepaść. Pankracy odnosi zwycięstwo, ale złości się, że nikt nie wie, gdzie podział się hrabia (uważał go za jedynego przeciwnika w budowie nowego porządku świata). W pewnej chwili Pankracy doznaje wizji, oślepia go jasne światło - jest to nadprzyrodzone widzenie Chrystusa. Pankracy umierając pod wpływem wizji, wymawia dwa słowa: Galilee, vicisti! (Galilejczyku, zwyciężyłeś), czym przyznaje się do swojej porażki.
Zakończenie Nie-boskiej… jest symboliczne. Jak samobójstwo Henryka było wyrazem bankructwa dawnego świata, tak śmierć Pankracego jest dowodem, że ze zła nie powstanie dobro, że zniszczenie ogólne (krwawa rewolucja) nie zapoczątkuje ogólnego rozkwitu (nawiązanie do Fausta Goethego).
Ale utwór traktuje też o innych problemach: jest to przede wszystkim próba odpowiedzi, kim jest poeta i sama poezja, czym jest małżeństwo i poświęcenie dla miłości (Henryk przez całe życie czuje się winny obłąkania i śmierci żony oraz ślepoty syna), w końcu jest zapowiedzią obalenia obecnego porządku świata i nieuchronnego nadejścia nowego świata. Krasiński niezwykle trafnie przewidział przeszłość i nadchodzące rewolucje, które objawiły się - już po 10 latach od powstania utworu - w postaci… Wiosny Ludów.

55.Wyjaśnij znaczenia tytułu Nie Boska komedia

Tytuł dramatu nawiązuje do „Boskiej komedii" Dantego i jest różnie interpretowany. Poeta chciał prawdopodobnie ukazać działania ludzi jako „nie-boski" czynnik dziejów, ewentualnie zasugerować, że wydarzenia przedstawione w utworze toczą się przeciwko Bogu, wbrew jego woli.

Tytuł dramatu jest znaczący. Wskazuje on na powiązanie z dziełem Dantego - Boską komedią. Oryginalna nazwa zostaje jednak zanegowana, poprzedzona partykułą „nie”. Można to odczytywać w różny sposób. Być może Krasiński chciał zaakcentować świat bez Boga - brakuje Go bowiem w sposobie postrzegania świata obydwu głównych bohaterów i obaj ponoszą klęskę. Charakterystyczna jest zwłaszcza postać Pankracego. Na końcu utworu poraża go wizja triumfującego Chrystusa-Mściciela, co zdaje się dowodzić, że historia dziejąca się bez Boga, a w dodatku będąca zaprzeczeniem jego odwiecznych praw (przeciw którym występują rewolucjoniści) nie prowadzi do stworzenia lepszej rzeczywistości, a skutkuje chaosem, klęską, zatraceniem. W Boskiej komedii Dante opisywał pewną ewolucję swojego bohatera. Wędrował on kolejno przez Piekło, Czyściec i Raj, by w końcu spotkać się z Bogiem. W Nie-Boskiej... rzeczywistość ukazana jest jedynie jako piekło, z którego nie sposób się wydostać. Nawiązaniem do Dantego jest również scena, w której Henryk zwiedza obóz rewolucjonistów oprowadzany po nim przez Przechrztę (aluzja do Wergiliusza). Pierwotnie tytuł dramatu miał brzmieć Mąż. Wieloznaczność tego słowa - mąż jako głowa rodziny (dramat rodzinny Henryka) oraz jako przywódca, mąż stanu (dramat społeczny, udział w rewolucji) zapowiada płaszczyzny działań, w których będzie usiłował spełnić się Henryk.

56. Jak przedstawiony został dramat rodzinny w nie boskiej komedii

Dzieło dzieli się tradycyjnie na dwa ogniwa. Pierwsze dwie części opisują życie prywatne bohatera i nazywa się je dramatem rodzinnym Henryka. Poeta przedstawia tu postać skrajnego romantycznego indywidualisty i egocentryka - Męża. Poślubia on prostą, ale do szaleństwa w nim zakochaną dziewczynę. Szybko razi go jednak przyziemność małżeńskiego żywota, a zwłaszcza prozaiczność codziennych, rodzinnych obowiązków. Rojący niespełnione ambicje poetyckie Henryk postrzega małżeństwo jako degradację, zniżenie się do niższej, prymitywnej rzeczywistości. Poszukuje zatem wzniosłości, jaka mogłaby nadać jego życiu sens. Kuszony przez zjawy, rzuca się w pogoń za Dziewicą - wyobrażeniem romantycznej miłości i poezji. To, że Henryk nie pojawia się na chrzcinach swojego syna, prowadzi do dramatycznych rozstrzygnięć. Jego żona popada w obłęd, a syn zostaje naznaczony tragicznym losem - będzie poetą, ale jego żywot stanie się nieszczęśliwy i krótki. Porzucenie żony i syna przez uwiedzionego romantycznymi majakami Henryka pociąga za sobą rozpad więzów rodzinnych i decyduje o jego klęsce. Kiedy bohater orientuje się, że tropi jedynie widziadła i chce powrócić do żony, okazuje się, że jest już na to za późno. Znajduje się ona w domu dla obłąkanych, a jego syn ślepnie. To surowa kara za zaniechanie powinności głowy rodziny.

57. Czym jest poezja w świetle nie boskiej komedii

Bardzo wiele miejsca poświęca Krasiński w Nie-Boskiej... roli poezji romantycznej i losom poety. Sam hrabia Henryk mieni się być wielkim poetą, odczuwa metafizyczne, wzniosłe dążenia. Nie posiada jednak talentu poetyckiego. W przeciwieństwie do niego, ów talent ma natomiast jego syn - Orcio. Poezja zostaje w dramacie przedstawiona jako siła niszcząca, destrukcyjna, prowadząca do tragicznych rozstrzygnięć i zatracenia bohaterów. Ceną, jaką płaci za ów dar Orcio, jest jego ślepota, choroba nerwowa oraz przedwczesna śmierć. Henryka poezja romantyczna odwodzi od rodzinnych obowiązków i decyduje o jego dramatycznych losach. U progu klęski obrońców dawnego ładu, w Okopach św. Trójcy, Henryk rzuca się w przepaść ze słowami. To poezja, zdaniem bohatera, jest winna jego upadku. Ukształtowała w nim wrażliwość, indywidualizm romantyczny, a ostatecznie okazała się fałszywą. Znamienna jest scena dramatu, gdy Henryk rusza w pogoń za Dziewicą - symbolem idealnej poezji. Gdy wreszcie udaje się mu do niej zbliżyć, okazuje się, że ma ona twarz trupa. Poezja okazuje się ułudą, majakiem. Charakterystyczna jest również w odniesieniu do poezji kwestia moralności. Bohater bez skrupułów porzuca żonę i nie udaje się na chrzciny dziecka, tłumacząc się koniecznością podjęcia działań wyższego rzędu. Poezja zabija zatem moralność. Po raz pierwszy w romantyzmie poezja - dotąd postrzegana wyłącznie jako siła kreująca i esencja świata - została przedstawiona jako coś, co może prowadzić do wykolejenia bohatera. Wyjątkowe posłannictwo poety, jego odmienność od innych nie przynoszą mu u Krasińskiego splendorów, ale decydują o jego klęsce. Także Maria - prosta dziewczyna, będąca żoną Henryka odnajduje w sobie pierwiastki poetyckie. Ją prowadzi to jednak do szaleństwa i skutkuje pobytem w domu dla obłąkanych, a w konsekwencji i śmiercią.

58.Jak wizje rewolucji przedstawia Krasiński w nie boskiej komedii

Nie Boska komedia to dramat o powszechnej rewolucji społecznej, który nie mówi konkretnie o powstaniu listopadowym , ale nawiązuje do niego przez podkreślenie , że celem rewolucji jest zniszczenie arystokracji. Rewolucjoniści z "Nie-Boskiej komedii" domagają się zmiany dawnych stosunków społecznych. Pragną zemsty za krzywdy wyrządzone im przez arystokrację. Krasiński stworzył monumentalny, potężny i groźny wizerunek plebejskiego buntu, rewolucyjnego entuzjazmu i siły działania mas. Obraz rewolucji stanowi groza żywiołu, szaleństwo i występki. Rewolucyjne tłumy nie wiedzą co to litość. Sieją zniszczenie i są pełne okrucieństwa. Rewolucja sama w sobie nie stanowi więc siły konstruktywnej, a jedynie przynosi zniszczenie Nowa klasa doprowadza do chaosu i anarchii. Bezwzględnie postępuje ze swoimi poprzednikami. Urządza rzeź, a zabijanie starej klasy utożsamia z "wolnością". Postępowanie obozu rewolucji opiera się na negacji dotychczasowych wartości. "Wolny" świat w ich mniemaniu to świat bez zakazów moralnych, w którym na porządku dziennym będzie prymitywne zaspokajanie najniższych instynktów. Wizja rewolucja pozbawiona jest śladów sympatii. Krasiński ukazuje niebezpieczeństwo rozwiązywania konfliktów społecznych na drodze rewolucji, rozwiązania, które do niczego nie prowadzi i które doprowadza do zastąpienia starych zbrodni nowymi.

59.Czym jest prowidencjalizm i jak jest realizowany w nie boskiej komedii

Prowidencjalizm - (łac. providentia - opatrzność) - pogląd historiozoficzny uznający Opatrzność za siłę kierującą losami ludzi i świata. Przekonanie o istnieniu Opatrzności, która czuwa nad światem i dziejami. Podstawowe założenie wczesnośredniowiecznej historiografii; przekonanie, że zdarzenia dziejowe mieszczą się bez reszty w planie Opatrzności i poprzez nie Bóg realizuje własne zamierzenia i decyzje. Pogląd ten wywodzi się z historiozofii św. Augustyna: ludzkość, według Boskiego planu, zmierza ku celowi ostatecznemu, jakim jest powrót do stanu sprzed upadku człowieka.

Krasiński w Nie-Boskiej komedii dał wyraz swemu przekonaniu, że świat rozwija się na drodze gwałtu, poprzez niszczenie starych form społecznych, których miejsce zajmują nowe. Będąc świadomym tej konieczności dziejowej, jednocześnie obawiał się o losy własnej klasy społecznej i całej ludzkości, wobec niedojrzałości i nieprzygotowania nowych pokoleń do przyjęcia przywódczej roli. Dlatego zakończenie swojego dramatu rozstrzygnął katastroficzną wizją Chrystusa, ukazującego się niczym na Sądzie Ostatecznym. Zarówno Hrabia jaki i Pankracy giną wobec niewystarczalności swoich idei, z których każda rościła sobie prawo do wyłączności. Za chęć ingerencji w losy świata (hrabia przez próbę powstrzymania rozwoju dziejów, Pankracy zaś przyspieszenie), spotyka ich boska kara. Ujawnia się tutaj pogląd autora, traktujący historię jako wynik wyroków boskich, stojących ponad sferą ludzkiego działania, efekt boskiego planu, wobec którego człowiek jest bezsilny (prowidencjalizm). Dlatego też działania bohaterów w utworze postrzegane są jako występujące przeciw bożej woli (nie-boskie) i skazane są na niepowodzenie.

60.Na czym polega nietypowość Hrabiego Henryka jako bohatera romantycznego

Jest poetą - poezja staje się jego zgubą, lecz także siłą, która wyróżnia go wśród zwykłych śmiertelników i nie pozwala żyć spokojnie w przyziemnym świecie.
Jest nieszczęśliwy i przechodzi metamorfozę - z Męża staje się Hrabią, z nieszczęśliwego poety i małżonka - wodzem arystokratów, bojownikiem o ideę ogólną.
Nie jest też ideałem, jego czyny są dyskusyjne moralnie, zwłaszcza, gdy występuje w roli męża. Schemat został zachowany.
Są także odstępstwa:
-życie prywatne bohatera układa się nietypowo - następuje szczęśliwe uwieńczenie miłości, ślub, małżeństwo i obecność Orcia - dziecka, potomka poety;
-negatywne czyny bohatera, jego stosunek do rodziny, nie są umotywowane poświęceniem dla wielkiej, ogólnej idei;
-po metamorfozie (realnie umotywowanej fabułą), bohater staje na czele grupy arystokratów, czyli nie walczy o sprawę ojczyzny, narodu, czy wolności lecz o interesy danej klasy społecznej;
-Hrabia Henryk ginie śmiercią samobójczą w końcowych partiach utworu.

61. Wymień najbardziej znane utwory C.K.Norwida

Liryki :

• Bema pamięci żałobny rapsod (1851)

• ***[Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie] (styczeń 1856)

• Do obywatela Johna Brown (1859)

• W Weronie

• Moja ojczyzna

• Pieśń od ziemi naszej

• Fortepian Szopena

62.Wymień charakterystyczne motywy i tematy podejmowane w poezji przez Norwida

motywy :

-motyw pielgrzyma

-motyw poezji

- tęsknota za krajem

- miłość miedzy dwojgiem ludzi

63.Jak realizuje się kult ludzi wielkich w poezji Norwida

Cyprian Kamil Norwid był poetą, który interesował się wielkimi ludźmi (min. Generałem Józefem Bemem, Fryderykiem Chopinem, Jonem Brownem) w związku z tym pisał o nich wiersze w momencie ich śmierci lub po śmierci, w celu uwydatnienia ich wielkości. Dzięki utworom oddawał hołd wielkim artystom romantyzmu. Norwid pisał o wybitnych osobistościach, które niejednokrotnie w swoich czasach uchodziły za osoby niezrozumiałe i odtrącone przez społeczeństwo, jednak i nim budziły podziw, gdyż były pewnym odbiciem jego położenia.
Kult wielkich ludzi w utworze Norwida pokazany jest jako prezentacja jakiejś postaci i próba wykorzystania tego jako punkt do dalszych rozważań, powtarza się motyw niedoceniania za życia. Nasuwa się myśl, że prawdziwie wielka jednostka nigdy nie będzie doceniana za życia, dopiero po latach następne pokolenia odkryją i pojmą sens jej idei. Wybitna jednostka nie dotrze od razu do ludzi, najpierw musi przejść przez upokorzenia, obojętność i niechęć, a dopiero po tym etapie może zostać uznana. Wielkich ludzi F. Chopina, J.Browna i J.Bema nie doceniano za życia, gdyż nie rozumiano ich twórczości i czynów, dopiero po śmierci zyskali miano bohaterów i genialnych indywidualności.

64. Podaj przykład utworu w którym Norwid podejmuje temat miłości między dwojgiem ludzi

Jest to wiersz „W Weronie „

65. Jaka polemika ma miejsce w wierszu Norwida W Weronie

W Weronie" Cypriana Kamila Norwida to utwór, który stanowi swoistą polemikę pomiędzy ludźmi uczonymi a występującymi również w utworze cyprysami. Wiersz ten bezpośrednio nawiązuje do słynnej historii dwojga kochanków, która miała miejsce właśnie w Weronie. To właśnie w tym mieście spotkało się dwoje kochanków i tam też finał znalazła ich tragiczna miłość, Liryk Norwida przedstawia uczucia, które targały wszystkimi, którzy byli świadkami tego uczucia, Nad ich tragedią rozpaczają nie tylko ludzie, ale również niebo, które przypatrując sie tragicznej historii dwóch zwaśnionych rodów, popada w zadumę, I nagle z tak pięknego nieba spada gwiazda. Wszyscy zastanawiają się skąd się wzięła i czym jest, czego znakiem, symbolem, Być może to wyraz współczucia, solidaryzowania sie nieba z bólem kochanków, być może to tylko zjawisko fizyczne, Do głosu dochodzą w tym utworze racje racjonalistów i romantyków, Tych drugich reprezentantem są cyprysy, Bez względu na fakt, którą interpretację przyjmiemy, obie mówią o samotności człowieka w świecie, Podmiot liryczny puentując podkreśla, że człowiek ze swoim cierpieniem może liczyć bądź na pomoc świata, bądź pozostaje z tym cierpieniem sam.

66. W jakich utworach można odnaleźć refleksję Norwida o sobie samym i własnym życiu

Jest to utwór „Klaskaniem mając obrzękłe prawice „.Norwid pisze tu o sobie i swoich odczuciach, przy czym nie jest to jedyny temat - drugi to perspektywiczne przedstawienie świata i ocena jego prawidłowości. "Treść" można następująco omówić: w świecie, w którym znudzony pieśniami lud domaga się czynu, w ojczyźnie, w której jest "laurowo i ciemno" ("laurowo" z pieśnią romantyczną,, "ciemno" - bo są czasy terroru, niewoli i niepewności), w takiej atmosferze pojawia się nowy poeta - Norwid. Jest samotny i nie rozumiany (nie naśladuje wielkich wieszczów i nie idzie ich drogą). Wędruje przez świat sam i oto, co ogląda:
- ludzi zapatrzonych w przeszłość i tam tylko szukających wartości

- kobiety - sztuczne i fałszywe jak posągi, wierne salonowym konwenansom,
- czas "przesytu i Niedzieli" - czyli bierności i lenistwa.
Taki świat przemierza Norwid jako poeta - wędrowiec i poezja jego jest "obłędnym!... ależ - wielce rzeczywistym" pamiętnikiem. Poeta żywi jednak nadzieję, że jego wiersze - listy trafią do idealnej przyszłości i kończy tak charakterystycznym motywem: "syn - minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku" - miną pokolenia, zanim społeczność doceni twórczość Norwida. To proroctwo wypełniło się całkowicie.

67.Jakie gatunki literackie uznasz za charakterystyczne dla romantyzmu

• dramat romantyczny - odrzucał klasyczne zasady, charakteryzowała go kompozycja otwarta, baśniowość, pomieszanie scen realistycznych i fantastycznych , zerwanie z zasadą trzech jedności, obecność bohatera romantycznego

• poemat dygresyjna

• epopeja - Obejmuje utwory najczęściej poetyckie, rzadziej tworzone prozą , ukazujące dzieje życia legendarnych, częściowo lub całkiem historycznych bohaterów, na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu, lub też opowieść o prapoczątkach tego narodu lub grupy etnicznej, a także omawia początki kultów religijnych. Często opowiadają nie tylko o postaciach ludzkich, ale też boskich, magicznych czy demonicznych

• oda - patetyczny utwór literacki , wierszowany, chwalący jaka osobę, opiewający ideę lub zdarzenie

• ballada - wierszowana opowieść, łącząca w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi), której tematem są niezwykłe wydarzenia

1. Jakie motywy romantyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu

1. motyw miłości ( Pan Tadeusz )

2. motyw natury (Sonety Krymskie „Ajudah”)

3. motyw pielgrzyma (sonety krymskie „Pielgrzym”)

4. motyw poety ( Nie Boska komedia )

5. motyw ojczyzny ( Kordian )

2. Uporządkuj informacje o literaturze i jej twórcach w dobie romantyzmu

Dokonania pisarzy krajowych doby romantyzmu popowstaniowego nikną w historii literatury (szczególnie tej szkolnej) postawione obok takich twórczości Mickiewicza, Słowackiego czy Krasińskiego, nie znaczy to jednak, że w tym czasie na ziemiach polskich nie działali ciekawi twórcy. Myśląc literaturze krajowej doby popowstaniowej należy pamiętać, że liczne represje oraz zaostrzenia, jakie zapanowały w poszczególnych zaborach po upadku powstania - to stanowiło pierwszy czynnik czasowo hamujący rozwój literatury.
Drugi czynnikiem był szok, w jakim znaleźli się Polacy po utracie kolejnej nadziei na odzyskanie niepodległości. Tak więc o ile dla literatury emigracyjnej okres pierwszego dziesięciolecia po upadku powstania był momentem kluczowym i najbardziej płodnym w wielkie dzieła, o tyle na ziemiach polskich dopiero lata czterdzieste przyniosły pełne odrodzenie kulturalne i literackie.

Twórcy polskiego romantyzmu :

Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid

Literatura romantyczna wyraża przede wszystkim indywidualne cechy jednostki, która występuje w imieniu większej grupy społecznej-narodu. Przede wszystkim to poeta kreował się na przywódcę, proroka, geniusza. Jego wyobraźnia i natchnienie prowadziło do frenezji. Romantyzm wykształca typ bohatera romantycznego. Jedną ze stałych jego cech było przeżywanie wielkiej romantycznej miłości, która stawała się wielką namiętnością, była też dowodem - wyznawanej przez romantyków - dominacji uczuć nad rozumem. Miłość romantyczna jest najczęściej nieszczęśliwa i prowadzi bohatera do samobójczej śmierci. Romantycy stworzyli też nową koncepcję poezji i poety - wieszcz i geniusz - wprowadzone przez niemieckich teoretyków romantyzmu. Poeta w ich ujęciu stawał się najwyższym prawodawcą i prorokiem, wysłannikiem Boga. Literatura danego narodu miała przedstawiać jego dawne i teraźniejsze dzieje, sławić bohaterów, w razie potrzeby podtrzymywać na duchu i zagrzewać do walki z wrogiem.

Romantyzm dystansując się od klasycznych wzorców literatury antyku, przeciwstawiał im tradycję narodowościową, kulturę ludową, mitologię europejską oraz motywy orientalne i biblijne. Powstały nowe gatunki literackie takie jak:

- poemat dygresyjny

- powieść poetycka

- powieść historyczna

70. Jakich bohaterów romantycznych poznałeś? Co ich łączy a co różni

1. Konrad Wallenrod

2. Gustaw z III cz. Dziadów

3. Jacek Soplica

4. Kordian

5. Hrabia Henryk

Każdy z nich jest samotnikiem i indywidualistą. Nie identyfikuje się on ze światem czy społeczeństwem, od którego doznaje cierpienia czy też spotyka się z ustawicznym niezrozumieniem. Jego osoba, ze względu na rażące niedopasowanie do otoczenia, ma niewiele wspólnego z innymi ludźmi. Poczucie wyobcowania potęguje w bohaterze romantycznym tak zwany „ból istnienia”, nazywany często „chorobą wieku”, gdyż publikacje romantycznych utworów uczyniły odczuwanie go w pewnym sensie modnym. Tak więc bohater nie jest w stanie egzystować szczęśliwie we wrogim świecie, jest nieustannie trapiony przez cierpienie, które w pewien sposób sam w sobie wywołuje. Przeżyciem, które stanowi wspólną płaszczyznę dla wszystkich romantycznych bohaterów, jest nieszczęśliwa miłość. Nieodwzajemnione czy niespełnione uczucie często popycha te namiętne jednostki do destrukcyjnych działań, skierowanych przeciwko nim samym lub innym ludziom. Jeśli zawęzimy obszar badań do literatury polskiej, możemy wyróżnić kolejną cechę charakterystyczną dla bohatera romantycznego. Jest to różnie wyrażana, ale zawsze silnie zakorzeniona miłość do ojczyzny.

Mimo licznych cech wspólnych udało się wyodrębnić typy bohatera romantycznego. Pierwszym z nich jest bohater werteryczny, którego cechuje wrażliwość, delikatność skłonność do porywów uczuciowych. Bohater werteryczny nie potrafi skutecznie przezwyciężać przeciwności losu jak Werter, kiedy nic nie czynił by przypodobać się Lotcie. Bohater wzorowany na "Cierpieniach młodego Wertera" skłonny jest uciec się nawet do samobójstwa.

Wallenrod różni się bardzo od pozostałych postaci. Za cel pierwszorzędny stawia sobie on dobro ojczyzny. Jest gotów poświęcić się dla dobra narodu, zostawiając swoje zachcianki i potrzeby na drugim planie. Również cierpi z miłości, ale wyrzeka się jej równie stanowczo jak własnego honoru i godności, aby ratować swój lud. Jedynym ratunkiem dla niego jest samobójstwo.

71. Udowodnij że twórcy literatury romantycznej nawiązywali do epoki średniowiecza

Romantycy szczególnie upodobali sobie wieki średnie. W swoich utworach chętnie użyczali miejsca opisom średniowiecznych, mrocznych zamków i doborowego rycerstwa. To właśnie ten czynnik zadecydował o popularności Szekspira - średniowieczna sceneria jego dramatów rozpaliła w romantykach zainteresowanie dla dramaturga i sprawiła, że zapomniany, w romantyzmie został odkryty na nowo. Uwaga: w tym pytaniu nie należy mylić gotyku ze średniowieczem! Gotyk to jeden z charakterystycznych dla średniowiecza prądów w sztuce.

72. Udowodnij ze orientalizm jest cechą polskiej literatury romantycznej

Orientalizm, czyli zachwyt tradycją arabską, perską, japońską, chińską, zaowocował w wielu
dziełach kultury, przede wszystkim opisem egzotycznych krajobrazów, akcją umieszczoną w podwojach tureckich haremów raz opisem bogactwa, obyczajów wschodnich, przeniesionych do europejskiej kultury.
To zainteresowanie światem bliskiego i środkowego wschodu szczególnie zaobserwować można w dziełach epoki romantyzmu oraz w okresach literackich, które do założeń romantyzmu nawiązywały. Orientalizm często wykorzystywany był przez twórców jako sposób widzenia i przedstawiania rzeczywistości.

Zachwyt kulturą i przyrodą wschodu cechuje także największego przedstawiciela polskiego romantyzmu Adama Mickiewicza. dla niego orientalizm to tajemniczość świadomość istnienia wyższego bytu a także oryginalna przyroda-niezbadana pełna żywiołowości uduchowiona i wiecznie żywa .Swoje zainteresowanie ta kultura Mickiewicz
potwierdza Sonetami Krymskimi wydanymi w 1826r. i wyrażającymi zachwyt
orientem. to cykl wierszy z których każdy stanowi samodzielny utwór. elementem
głównym i wiodącym jest przyroda ale stanowi ona pretekst do wyrażania uczuć
podmiotu lirycznego. sposób widzenia i przedstawiania rzeczywistości oraz
mentalności ludzi wschodu. obrazy przyrody i architektury tej krainy

73.Jak romantycy realizowali hasło ludowości w swoich utworach?

Ludowość w literaturze to program estetyczny głoszący potrzebę nawiązania w kulturze do literatury ludowej. Dzięki ludowości, która swoje źródła czerpała z kultur słowiańskich i pogańskich, początek swój wzięła m. in. narodowa odrębność.
Przedstawiciele epoki romantycznej w swoich utworach przyjęli ludową koncepcję świata, zapewniającą żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha i siłami nadprzyrodzonymi.
Jednym z romantyków, który tematy swoich utworów zaczerpnął z ludowych wierzeń i podań, krążących w ustnych przekazach był Adam Mickiewicz. Wątki wywodzące się z opowiadań ludności zawarł głównie w cyklu ”Ballad i romansów”, a ich charakter w dużym stopniu wypłynął z romantycznego zafascynowania poety ową ludowością. Liczne motywy pozwoliły mu na przedstawienie ludowych bohaterów, ich wewnętrznego świata przeżyć, związku człowieka z przyrodą, a także wprowadzenie do utworów tajemniczych zjawisk oraz fantastycznych postaci: upiorów, zjaw, widm, nimf.
W balladach przyroda nie została przedstawiona jako element sentymentalizmu, ale już jako siła sprawiedliwości, która wymierza surowe kary winnym jakichś zbrodni. Stąd też, początek swój wzięła, prezentowana w „Balladach i romansach” wiara w przenikanie się świata żywych i umarłych oraz surowe zasady moralne, które nawiązują do twierdzenia iż nie ma zbrodni bez kary.

74. Jaka jest i w jakich utworach została opisana miłość romantyczna

Dla romantyków jednak miłość stanowiła gwałtowny żywioł, niszczący człowieka. Podstawową zasadą romantyzmu było uważanie za wielka wartość samo doświadczenie miłości, niezależnie czy przynosi ono szczęście, czy też dostarcza przykrych chwil. Romantyczna miłość prowadziła kochanków często do zguby. Przedstawiając w tej konwencji miłosne poczynania bohaterów literackich romantycy uzmysławiali ludziom, że miłość bywa przeżyciem niebezpiecznym, że grozi śmiercią lub nawet okaleczeniem umysłu.

Adam Mickiewicz Romantyczność

To historia nieszczęśliwej Karusi, która po śmierci ukochanego Jasia zachowuje się jak obłąkana. Wydaje jej się, że obcuje z tym człowiekiem, mówi do niego, widzi go. Jest to oczywiście przykład miłości wszechogarniającej, takiej, która przekracza granice życia i śmierci. Romantyczny irracjonalizm nie tylko dopuszcza, ale i popiera takie spojrzenie na miłość, ponieważ potwierdza ono jedynie pogląd, że świat poznaje się przez pryzmat uczuć i odczuć, a nie przez racjonalizm i empiryzm.

Adam Mickiewicz Dziady, cz. IV

Często łączy się ten dramat z nieszczęśliwą miłością samego Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny. Głównym bohaterem dramatu jest Gustaw, a w zasadzie jego duch, który przybywa do domu księdza i spędza tam trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi. Opowiada historię swojej miłości do kobiety, która opuściła go, wybierając innego i wychodząc za mąż. Gustaw jest najlepszym przykładem romantycznego kochanka, który uwielbia kobietę, podziwia ją, potem szaleje z rozpaczy, bólu, cierpi i posuwa się do samobójstwa.

Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia

Tu mamy obraz niedobranego małżeństwa. Hrabia Henryk, żeni się z Marią, ale małżeństwo to nie jest szczęśliwe, ponieważ Mąż dość szybko nudzi się, ukazuje mu się duch Dziewicy i opuszcza żonę. Potem biega za Dziewicą, by w końcu przekonać się, że to szkaradna zjawa, ułuda, która nie da mu spełnienia i radości. Kiedy wraca do żony, jest za późno, ponieważ Maria popadła w obłęd, słyszy głosy i umiera w szpitalu dla psychicznie chorych. Mamy tu do czynienia przede wszystkim z dramatem rodzinnym. Tekst jest jednak pewnym wyrazem poglądów samego autora, który w jednym z listów do przyjaciela, Henryka Reeve'a, pisze, że żona jest „zwykłą śmiertelniczką, taką, co cerowałaby mi pończochy i w chorobie podawała ziółka”, kochanka natomiast „była aniołem, kimś nieporównanie wyższym od kobiety”.

75. W jakich utworach podejmowali romantycy temat patriotyzmu i walki o wolność ojczyzny

1. Dziady część III Adam Mickiewicza

2. Kordian Juliusz Słowacki

3. Konrad Wallenrod Adam Mickiewicz

4. Pan Tadeusz

76. W jakich utworach i jak realizują romantycy hasło mesjanizmu narodowego

Mesjanizm narodowy - to wiara w to , że Polska jest narodem wybranym , że zabory - to jej męczeństwo , które odkupi winy innych krajów , że emigranci polscy to apostołowie wolności , za którą cierpi ich ojczyzna . Słowem jest to słynne hasło : "Polska Chrystusem narodów". Różne ujęcia mesjanizmu znajdujemy w utworach romantycznych :

"Dziady" Adama Mickiewicza . Tu hasło mesjanizmu narodowego zostało chyba najpełniej i najbardziej obrazowo zrealizowane . Mickiewicz - gorący zwolennik tej ideologii - zamieścił wizję Polski jako Zbawiciela w Widzeniu ks. Piotra (III Cz. Dziadów) . Ksiądz Piotr ujrzał historię Polski na kształt męki Chrystusa - poprzez sąd , drogę krzyżową , ukrzyżowanie i wniebowstąpienie . Proroctwo przyszłości jaką ujrzał , jest zapowiedzią wyzwolenia . Taka właśnie interpretacja dziejów kraju jest najpełniejszą realizacją hasła mesjanizmu narodowego .

"Kordian" J.Słowackiego - prezentuje nieco inne "wydanie" mesjanizmu narodowego . Tu Polska jest Winkelriedem narodów europejskich . Słowacki przywołał historię Winkelrieda- szwajcarskiego rycerza , który dla zwycięstwa poświęcił życie . Mesjanizm w tej postaci posiada mniej boski wymiar , realia historyczne (powstanie listopadowe) znajdują bardziej polityczne niż religijne wyjaśnienie - lecz to taklże jest koncepcja poświęcenia się za inne kraje.

77. W jaki sposób dramat romantyczny nawiązuje do tematyki powstania listopadowego

Dramaty , które powstały w dobie romantyzmu w swej treści odnoszą się do powstania listopadowego oraz do skutków tego wydarzenia. Poeci ujmowali to wydarzenie w swych utworach ponieważ chcieli zająć stanowisko wobec powstania listopadowego , poczuć odpowiedzialność za losy narodu , odpowiedzieć na pytanie dlaczego powstanie listopadowe upadło i jaką rolę powinna spełniać twórczość poety narodu podbitego.

78. Jak wielcy twórcy romantyczni ujmowali temat poezji i poety

1) Adam Mickiewicz III cz. „Dziadów”. Autor przedstawia nam wielką improwizacje. Jest to obraz poety romantycznego. Konrad to poeta, który wadzi się z Bogiem. Wieszcz patriota, który poświęca się dla narodu (postawa prometejska). Siłą uczucia, talentem, mądrością równa się z Bogiem, oskarża go nawet o obojętność wobec narodu polskiego.

2) Juliusz Słowacki „Grób Agamemnona” - w części pierwszej utworu znajdują się rozważania na temat poezji, które poeta snuje odwiedzając tytułowy grób. Porównuje swoją twórczość z twórczością Homera i czuje się wobec niego nie doskonały. Poza ty żali się, że jego poezja niezrozumiała dla narodu i niedoceniona.
3) Juliusz Słowacki „Testament mój” - mamy tu obraz poety, który jakby żegna się z życiem, podsumowuje swoje życie i twórczość, podkreśla, że swoją poezją zawsze służył ojczyźnie, ale narzeka na brak uznania. Jako poeta nakazuje narodowi służyć ojczyźnie.
4) Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia” - kompozycja dramatu jest trójdzielna. W pierwszej części (w tz. dramacie rodzinnym) mąż-bohater jest przedstawiony jako poeta oderwany od życia, żyjący w świecie poezji i marzeń. Przedkładający poezję nad rodzinę. Symbolem poezji jest Anioł-Dziewica, która kusi poetę i doprowadza do nieszczęścia. Przedstawiając taką koncepcję poezji i poety Krasiński krytykuje romantyczną poezję (marzycielską, oderwaną od rzeczywistości, egoistyczną).

79.W jaki sposób literatura romantyczna nawiązuje do Biblii

W tej epoce Święta Księga nabiera szczególnego znaczenia. Przede wszystkim charakterystyczny dla polskiego romantyzmu mesjanizm, przez co poeci rozumieli traktowanie Polski i Polaków jako narodu wybranego. Nawiązania do tematyki biblijnej pojawiają się w każdym rodzaju literackim - w liryce, epice czy dramacie. W swoich utworach do Biblii sięgają Mickiewicz,. To jakby narodowa ewangelia mesjanistyczna, której zadaniem jest podsycanie w Polakach wiary w możliwość odzyskania niepodległości. I Mickiewicz i Słowacki pisząc prozą biblijną poruszają tematy emigracyjne. U Mickiewicza jest to porównanie ludzie będących na emigracji do pierwszych apostołów. U Mickiewicza pojawia się jeszcze w trzeciej części "Dziadów" próba przełożenia historii Polski jako historii odwiecznej walki dobra ze złem (oczywiście ten motyw także zaczerpnięty z Biblii). Zło jest tutaj "reprezentowane" przez Nowosilcowa i cara, a dobro to ksiądz Piotr i cała Polska. Nawet słynne widzenie księdza jest ustylizowane na biblijną ewangelię. Niewątpliwie celem Mickiewicza było przywrócenie wiary Polakom nie tylko w zwycięstwo sprawiedliwości ale także w samego Boga. Poeta mówi nam, że nie wolno się poddawać cierpieniu. Trzeba je dzielnie znosić bowiem ono też ma sens. Tak jak Chrystus cierpiał za nas na krzyżu tak i Polska cierpi za inne narody. Inspiracje biblijne możemy także odnaleźć w "Nie-Boskiej komedii". Jego końcowa scena jest nawiązaniem do Apokalipsy. Także w twórczości Norwida widać wpływ Biblii: jego wiersze "Do Najświętszej Marii Panny", "Psalm w Hebronie"

80. Jaki obrazy szlachty polskiej znalazłaś w literaturze polskiego romantyzmu

Obraz szlachty w literaturze polskiego romantyzmu jest zróżnicowany. W „Dziadach: A. Mickiewicza pojawia się obraz szlachty jako kosmopolitów rozmawiających po francusku, nie interesujących się losami kraju, ale jest także młodzież, wykazująca się odwagą, patriotyzmem i niezłomnością. W Epopei A. Mickiewicza „Pan Tadeusz” pojawia się wyidealizowany obraz szlachty, która dba o tradycje i obyczaje. Są oni wielkimi patriotami. Choć w utworze pojawiają się też negatywne cechy, jak porywczość czy kosmopolityzm (np. Hrabia), to jednak w obliczu zagrożenia wszyscy potrafią się zjednoczyć. Obraz szlachty widoczny jest także w utworze „Kordian” J. Słowackiego. Autor ukazuje ich jako patriotów, nie akceptujących rządów nowego władcy, która chętnie by przeciwko niemu wystąpiła. Jednak są oni niezdolni do walki, zastraszeni, brak im poparcia ze strony społeczeństwa. Boją się konsekwencji walki i boją się jej podjąć.

81.Jak wyjaśnisz sens istnienia bohatera romantycznego w ówczesnym świecie

W współczesnym świecie można spotkać osoby , które można by było określić mianem bohatera romantycznego. Bohaterowie romantyczni wciąż są wśród nas, tylko w bardziej nowoczesnej formie, np. poprzez zmianę języka czy stylu życia. Z pewnością mogę również powiedzieć, że jestem pełna podziwu dla romantyków, żyjących w realnym świecie, gdyż nawet dziś, gdyby zaszła taka potrzeba, mieliby odwagę walczyć o Polskę, o swoją ojczyznę. I takich właśnie ludzi nasz kraj teraz potrzebuje, aby naprawić sytuację polityczną i gospodarczą wewnątrz, a także stosunki międzynarodowe na zewnątrz państwa .
82. Na czym polegała romantyczna kreacja świata twórców tej epoki

Literatura romantyczna była wyrazem protestu przeciw racjonalizmowi i klasycyzmowi doby Oświecenia, przeciwko obumierającej kulturze klasycystycznej i narzucaniu wzorów oraz imitatorstwu. Był to bunt jednostki przeciwko rzeczywistości, która nie dawała się już racjonalnie wyjaśnić. Bunt przeciwko nadmiernemu kultowi rozumu i podporządkowaniu przesłankom rozumowym całego ludzkiego życia przerodził się z czasem w kult uczucia. Przyjęta przez romantyków postawa irracjonalna rodzi skłonność do analizy psychologicznej i ukazywania uczuć nie tylko bohaterów, ale także samego poety. Motywem łączącym wszystkich bohaterów romantycznych jest problem walki narodowowyzwoleńczej. Najważniejsze założenia filozoficzne i ideowe romantyzmu kształtowały się w oparciu o dążenia do społecznych i politycznych przemian demokratycznych, do odrodzenia bądź wyzwolenia narodowego oraz w parciu o przewartościowanie podstawowych poglądów na świat i człowieka sformułowanych w epoce oświecenia (bunt „młodych" przeciw „starym").
Myśl wielu romantyków skupiała się wokół tematyki historycznych przemian i rewolucji, rozwoju świata osiąganego wśród męki i poświęceń ducha, zagadnienia roli jednostki i zbiorowości w historii, czy potęgi świadomej woli ludzkiej (historyzm). Ponadto negując podstawy oświecenia, romantycy przeciwstawili „uczucie" - „rozumowi, „naturę" - „cywilizacji", „prawdy żywe" - „prawdom martwym", autentyczność - fałszowi, spontanicznej i bezpośredniej pierwotności życia - abstrakcyjną wtórność rozumu.
Romantyzm skupiał się na wizji świata jako żywego i dynamicznego organizmu, złożonego z różnorodnych i niepowtarzalnych elementów, których nie można poznać intelektem czy zamknąć w systemie - rzeczywistość można starać się pojąć jedynie poprzez intuicję i spontaniczną wyobraźnię, poprzez kreację symbolicznych odpowiedników niedostępnych dla zmysłów bytów duchowych. Również istotne miejsce w myśli romantycznej zajmowała natura, będąca żyjącą i czującą całością, przybliżającą utajone sensy uniwersum. To właśnie tajemniczość, zagadkowość, to, co nieznane, irracjonalne, nadprzyrodzone, magiczne i nieskończone tworzy bogaty, „rozwichrzony", sprzeczny, niepojęty i skomplikowany obraz rzeczywistości.

83.Jak oceniasz twórców romantyków

Ta epoka jest w Polsce powszechnie uważana za jedną z najciekawszych i najdonioślejszych ze względu na głębokie powiązanie z życiem człowieka. Zależności te miały miejsce we wszystkich okresach i epokach, ale właśnie w czasach romantyków mają one szczególną wartość, której to odzwierciedlenia możemy dopatrywać się przez całe następne wieki. Najistotniejszym elementem kultury, nad którym zapanował romantyzm była literatura.

Jednakże nie można twierdzić, iż twórczość romantyków to tylko literatura. Romantyzm został uznany za tak istotny, gdyż jest najściślej związany z życiem, z historią, która ma tak wielkie znaczenie dla Polaków. Epoka „Pana Tadeusza” wytworzyła pewien styl życia, postrzegania piękna, obcowania z elementami metafizycznymi. Ma miejsce także ogromne podkreślenie wartości duszy człowieka, a także konkretnych osobowości, jako indywidualności posiadających cechy, które rzutowały na całość wizji świata w romantyzmie. Świadczy to o zdolności panowania nad umysłem, a nie tylko nad poszczególnymi dziedzinami kultury. Ten fakt podsuwa nam stwierdzenie, iż romantyzm zdołał narzucić określony typ zachowania nie tylko jednostce, ale także całemu społeczeństwu. Przy tak wielkim znaczeniu i zależności różnych dziedzin życia nie sposób zapomnieć o dziełach epoki. I właśnie tu możemy powiedzieć o wielkiej spuściźnie i narodowym testamencie, które romantyzm pozostawił.

84. Jak sądzisz czy literatura romantyczna jest dziś czytelna i lubiana przez odbiorców

Miom zdaniem odbiorca współczesnego świata nie zbyt lubi utwory doby romantyzmu, ponieważ są one pisane językiem poetyckim , pełnym licznych środków stylistycznych. Czytając te utwory trzeba bardzo często zastanwiać się nad kontekstem treści. Ludo

wość, kultura wsi też nie jest dla nas interesująca. Wszystko związane ze wsią wydaje się nam być zacofane i prostackie, śmiejemy się z tego i uważamy za nudne. Twierdzimy, że liczy się tylko przyszłość, którą jest związane tylko z miastami, a nie z prowincją i wsiami.
Kolejnym mitem romantycznym jest poeta- wieszcz, przywódca ludu, inżynier dusz. Kogoś takiego nie ma już we współczesnej literaturze. Utwory Słowackiego, Mickiewicza czy też Norwida, nie miałyby szans na miejsce wśród współczesnych bestsellerów. Poruszające trudne i uważane za wielkiej wagi sprawy, przy tym napisane dość niezrozumiałym językiem dziś nie znalazłyby szerszego odbiorcy.

85. Wyjaśnij nazwę i czas trwania pozytywizmu w europie

Nazwa epoki pochodzi od tytułu dzieła Augusta Comte'a Kurs filozofii pozytywnej i ma bezpośredni związek z rozwijanymi w nim poglądami myśliciela. Filozofia pozytywna to nie tylko pewnego rodzaju ruch ideowy, ale też program konkretnych wskazań, mających na celu rozwój wszystkich komórek państwa. Terminu pozytywizm oznaczającego nazwę epoki literackiej używa się w zasadzie jedynie w Polsce. W pozostałych krajach europejskich mowa jest o literaturze realizmu. Czas trwania epoki : połowa XIX do 1880 roku.

86.Zaprezentuj głównych filozofów europejskiego pozytywizmu i ich koncepcje

August Comte (1798-1857)- Był francuskim matematykiem, filozofem, pisarzem politycznym i krytykiem religii. Pionier myśli społecznej i twórca nauki zwanej socjologią (on ukuł ten termin i jako pierwszy się nim posługiwał). Jego najważniejsze dzieło to opublikowany w 1842 r. w sześciu tomach Kurs filozofii pozytywnej - od niego pochodzi nazwa kierunku w filozofii oraz socjologii, a także nazwa epoki literackiej w drugiej połowie XIX w. w Polsce. W swoich poglądach głosił przekonanie o konieczności praktycznego charakteru filozofii, mogącej posłużyć poprawie warunków życia.

Hipolit Taine (1828-1893)-Francuski filozof i historyk, członek Akademii Francuskiej. Główne dzieło: Filozofia sztuki. W swoich poglądach stał na stanowisku, że na dzieje ludzkości mają wpływ czynniki geograficzne, etniczne, środowiskowe i społeczne. Uznawany jest za twórcę determinizmu, opisał szczegółowo elementy, jakie mogą warunkować dalsze życie człowieka.

 John Stuart Mill (1806-1873)-Angielski filozof, ekonomista i logik. Rozwijał ideologię utylitaryzmu (użyteczności) każdego wytworu rąk i umysłów ludzkich (więc także literatury czy sztuki).

 Karol Darwin (1809-1892)- Angielski przyrodnik i myśliciel. Twórca teorii ewolucji, która odegrała potem ogromną rolę w rozwoju nauki, nie ograniczając się tylko do biologii. Sformułował koncepcję naturalnego doboru gatunków i konieczności nieustannej walki o byt. Główne dzieło: O pochodzeniu gatunków drogą doboru naturalnego.

 Herbert Spencer (1810-1903)-Angielski filozof i socjolog. Rozwinął koncepcję determinizmu (zgodnie z którą każde zdarzenie jest określone przez ogół warunków) oraz organicyzmu (przekonanie, że społeczeństwo przypomina ludzki organizm, stąd istotne znaczenie dla rozwoju i dobrobytu danej grupy ma każda, najmniejsza nawet komórka społeczna). Przyjmował też, w oparciu o obserwację natury, ciągłą i nieuchronną zmienność rzeczywistości.

Karol Marks (1818-1883)-Niemiecki myśliciel i działacz rewolucyjny. Autor tzw. materialistycznego poglądu na świat. Na kartach swego głównego dzieła - Kapitał - poddaje krytycznej analizie ekonomię społeczeństwa kapitalistycznego. Przywódca I Międzynarodówki i autor Manifestu komunistycznego. Od jego nazwiska pochodzi określenie marksizm, z którego czerpał swe podstawy komunizm i socjalizm.

87.Jakie pojęcia związane z pozytywizmem europejskim możesz wymienić i objaśnić

Scjentyzm-Prąd myślowy stanowiący jądro nie tylko polskiego pozytywizmu. Radykalne przekonanie, że wszystko daje się wyjaśnić naukowymi sposobami. Traktowanie wiedzy i nauki jako złotych środków, umożliwiających rozwiązanie wszystkich bolączek dnia codziennego. Dążenie do rozwoju intelektualnego, gospodarczego, politycznego i społecznego, w oparciu o wiedzę i dzięki niej. Podstawowe znaczenie dla przedstawicieli tego nurtu filozoficznego ma poznanie naukowe, oparte na doświadczeniu i obserwacji (empiryzm). Dominującą rolę przypisuje się tu naukom przyrodniczym, marginalizując nieco humanistyczne - są one bowiem w przekonaniu scjentystów o tyle użyteczne, o ile idzie za nimi postęp i konkretne działania. Scjentyzm wyrastał na podłożu XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej, rozwoju wynalazczości, przewrotu w medycynie. Zwolennicy tego nurtu odrzucali dywagacje natury religijnej, metafizycznej, moralnej - traktując je jako nieuzasadnione i bezużyteczne.

Ewolucjonizm-Kierunek w filozofii i socjologii, rozwijany głównie przez Darwina i Spencera zakładający ciągły, nieuchronny rozwój w każdej dziedzinie życia. Zarówno w odniesieniu do przyrody, jak i do człowieka czy całych społeczeństw, ewolucjoniści szukali wspólnych prawideł i uwarunkowań. Opierał się na sformułowanej przez Darwina teorii ewolucji gatunków, ale szedł o wiele dalej, stając się pewną ideologią, ogólną zasadą określającą formy i strukturę rzeczywistości. Ewolucjoniści opierali swą naukę na przekonaniu, że nowe wypiera stare, mniej doskonałe. Tym samym owa ewolucja oznacza jednocześnie postęp.

Darwinizm-Tak nazywa się prąd myślowy, powiązany z zagadnieniami ewolucji gatunków sformułowanymi w 1859 roku przez Karola Darwina. Uzasadnia ona zachodzące w danej grupie społecznej zmiany, doborem naturalnym i nieustanną walką o byt. Ów prąd myślowy bardzo silnie oddziaływał na kulturę drugiej połowy XIX wieku. Powstały w oparciu o teorie Darwina kierunek w literaturze nazywany jest naturalizmem. Najwybitniejszym jego przedstawicielem był Francuz Emil Zola, a w Polsce najlepsze jego realizacje dał Adolf Dygasiński.

Praca organiczna -Obok pracy u podstaw kluczowe i najchętniej podejmowane hasło programowe polskiego pozytywizmu. Wyznaczało ono drogi rozwoju działalności publicznej ludności kraju pozostającego pod zaborami. Opierał się na organicyzmie, przekonaniu, że wszystkie komórki danej grupy społecznej (niczym poszczególne członki organizmu człowieka) muszą zgodnie współdziałać i dążyć do postępu w każdej dziedzinie życia - polityce, gospodarce, ekonomii, kulturze. Jako że pozytywiści postrzegali rzeczywistość dynamicznie, obserwując ją w ciągłym procesie ewolucji, praca organiczna pełnić miała funkcje profilaktyczne i rozwojowe zarazem. Z jednej strony chodziło bowiem o odnalezienie i „wyleczenie” chorych ogniw danej grupy, z drugiej zaś miało to być usprawnienie, optymalizacja działań już podjętych. W koncepcji tej mieści się też wyobrażenia człowieka jako jednostki o nieprzeciętnym znaczeniu dla całego społeczeństwa, o ogromnej odpowiedzialności swoich poczynań. Program pracy organicznej nie zakładał działań zbrojnych, mających na celu walkę o niepodległość, ale wzrost gospodarczy i kulturalny kraju. Stąd przedstawiciele tego nurtu byli często atakowani jako zbyt kompromisowi. Echa ideologii pracy organicznej odnajdziemy w twórczości Orzeszkowej (publicystyka), Sienkiewicza czy Prusa (Faraon).  

Praca u podstaw-Jedno z kluczowych haseł polskiego pozytywizmu. Niekiedy nazywane też zamiennie „pracą dla ludu”. Było ono ściśle powiązane z założeniami pracy organicznej. Praca u podstaw była swoistą misją dziejową, zadaniem klas posiadających i uprzywilejowanych, by zajęły się one losem najuboższych. Chodziło przede wszystkim o rozwiązanie problemu niedoli ludności wiejskiej. Postulowane w teorii konkretne rozwiązania nie natrafiły na podatny grunt i nie spotkały się z szerszym zainteresowaniem. Tym samym reforma uwłaszczeniowa chłopów z 1864, jaką ideolodzy pracy u podstaw traktowali jako szansę rozwoju wsi, faktycznie nie spełniła swojego zadania. Główną areną, na której ujawniła się koncepcja pracy u podstaw była publicystyka; zaś najgorliwszym propagatorem owego hasła był Aleksander Świętochowski.

Organicyzm-Teoria socjologiczna, zgodnie z którą społeczeństwo jako suma jednostek jest podobne do organizmu ludzkiego, złożonego z członków, komórek i tkanek, które harmonijnie współdziałają. Tym samym na każdym przedstawicielu danej grupy społecznej spoczywa ogromna odpowiedzialność. Jego działania nabierają znaczenia wyższego rzędu i warunkują harmonijne trwanie, a optymalnie i rozwój, całej grupy. Przedstawicielami tego modelu myślenia byli August Comte i Herbert Spencer. Jedno z podstawowych haseł formułowanych przez polskich pozytywistów - konieczność pracy organicznej - jest bezpośrednio związane z teorią organicyzmu.

 Mowa ezopowa-Podczas gdy Polska w II połowie XIX wieku jest podzielona pomiędzy zaborców, rozwija się tzw. mowa ezopowa. Jest to formułowanie wypowiedzi w taki sposób, by była ona czytelna dla zainteresowanych, a jednocześnie nie zwróciła na siebie uwagi cenzorów. Owa technika pisarska, którą posługiwali się w zasadzie wszyscy ważniejsi polscy literaci okresu pozytywizmu polegała na operowaniu alegoriami, czytelnymi symbolami, wprowadzaniem analogii. Jej nazwa pochodzi od imienia starożytnego bajkopisarza Ezopa, który wprowadzał do swych bajek stereotypowo ujęte postaci zwierzęce dla ukazania ludzkich przywar. Mowa ezopowa rozwija się też w każdej formie rządów totalitarnych, stąd była żywotna w Polsce również w okresie komunizmu.

 Emancypacja kobiet- Istotne zagadnienie społeczne drugiej połowy XIX wieku, które znajduje swoje odzwierciedlenie nie tylko w publicystyce epoki, ale pojawia się również w literaturze pięknej. Najwięcej miejsca roli kobiety, jej nieprzystosowaniu i upośledzeniu w zdominowanym przez mężczyzn społeczeństwie poświęca Eliza Orzeszkowa, zwłaszcza w powieści Marta. Kwestię tę podejmuje również Bolesław Prus w Emancypantkach, co dowodzi, że emancypacja kobiet to znaczący problem społeczny polskiego pozytywizmu.

Kwestia żydowska-Jedno z podstawowych zagadnień, a zarazem problemów społecznych epoki. Narastający antysemityzm oraz niejednoznaczny stosunek Polaków do przedstawicieli mniejszości żydowskiej wkracza także na karty literatury polskiej. By przypomnieć tutaj tylko najważniejsze dzieła: Maria Konopnicka Mendel Gdański, Eliza Orzeszkowa Meir Ezofowicz.

Utylitaryzm- Jeden z podstawowym prądów myślowych pozytywizmu. Zapoczątkowany przez Anglika Milla, znalazł w Polsce ważnego kontynuatora - Piotra Chmielowskiego. Głosił on postulat użyteczności każdego przejawu ludzkich poczynań. W odniesieniu do literatury przekonanie to wiązało się z ideą pracy organicznej. Propagowano mianowicie tworzenie dzieł, w których eksponowane byłyby wartości materialne i duchowe, a zatem w pewien sposób propagandowych, tendencyjnych

88 Wyjaśnij czym jest realizm w literaturze i sztuce

Zasadniczą metodą twórczą w literaturze był realizm. Realizm to zasada prawdziwego i wiernego odtworzenia rzeczywistości. Metoda ta sprzyjała powstawaniu powieści. Twórczość pozytywistyczna jest twórczością prozatorską. Pisarze ukazywali świat po wielkich przemianach politycznych i społecznych. Świat w którym spotykali się ludzie różnych warstw społecznych. Bohaterowie powieści są zazwyczaj silnymi osobowościami działającymi na styku różnych światów np. Rzecki, bohater "Lalki" porusza się w obszarze świata romantycznego i pozytywistycznego natomiast Wokulski zna świat arystokracji i mieszczaństwa. Takie usytuowanie bohaterów pozwala pisarzowi na ukazanie problemów współczesnego mu świata. Ostry styl w malarstwie na obrazach realiści przedstawiali zwykłych ludzi pogrążonych w trudach życia codziennego w zajęciach takich jak np. praca żniwiarzy, robotników, drwali, kamieniarzy. Paleta kolorów w tym nurcie stała się ciemna oraz stonowana.

Głównymi założeniami tego nurtu były:

• przedstawienie prawdziwej niezakłamanej rzeczywistości dostępnej każdemu człowiekowi

• rezygnacja z jakichkolwiek ozdobników płótna, przesadnie żywych kolorów oraz jasnych promiennych świateł

• prezentowanie głównie życia zwykłych ludzi, problemy życia codziennego, pracy i trosk

89.Na czym polega uniwersalna wymowa powieści Dostojewskiego Zbrodnia i kara

Uniwersalizm powieści Dostojewskiego leży w zagadnieniach moralnych rozpatrywanych tu w kontekście prawa (naturalnego oraz ustanowionego przez ludzi) i wiary w Boga. Odnosi się on również do odwiecznej prawdy o złożoności istoty ludzkiej, zdolnej niekiedy do najbardziej zaskakujących zachowań i spekulacji, ale i do współczucia, ofiarności, miłości. Komplikacje zachodzące w duszy człowieka są za każdym razem inne, związane z jego indywidualną konstrukcją psychiczną, wychowaniem, warunkami, w jakich przyszło mu żyć, a także z formacją religijną. Wspólna jest jednak prawda, że człowiek bywa słaby i upada, ale umie się także podnieść i odrodzić, odrzucić samotność na rzecz bliskości z drugą osobą, służenia jej i pełnego oddania. Nie zawsze też to, co pozornie jest dowodem upadku, powinno być tak interpretowane. Sonia nie jest przecież postacią podlegającą moralnej dyskwalifikacji, wręcz przeciwnie - uprawiany przez nią „zawód” wzmacnia jej pokorę, wiarę i pozwala przyjąć postawę ofiarności na rzecz innych.

Polega to na tym, że Raskolnikow - główny bohater powieści "Zdrodnia i Kara" próbuje wprowadzić swój ład publiczny. Stawia siebie w miejscu Boga. Raskolnikow jest tylko istotą ludzką, mimo, że uważa się za osobę wyższą.Resztę społeczeństwa traktuje jak "wszy"
Aby odnieść się do Uniwersalizmu tej powieści należy spojrzeć na nie z kontekstu prawa i zaganień moralnych. W Raskolnikowie trudno jest dostrzec jakichkolwiek racjonalnych myśli. W jego głowie rodziły się miliony pomysłów, za każdym razem inne.

90.Jakie są daty graniczne i wewnętrzny podział pozytywizmu polskiego

Pozytywizm w Polsce trwał od 1864 r do 1895 r.
Podział pozytywizmu:
• Początek epoki jest związany z upadkiem powstania styczniowego 1864 r
• Rozkwit pozytywizmu przypada na lata 80. W 1883 r Z. Wróblewski i K. Olszewski skroplili powietrze, I. Łukasiewicz wydestylował naftę, a M. Skłodowska - Curie wraz z mężem odkryli we Francji rad i polon.
• Schyłek: przejście od pozytywizmu do Młodej polski przebiegło w sposób płynny. W 1891 r debiutowali młodopolscy poeci: K. Przerwa - Tetmajer, F. Nowicki, ale jednocześnie w dalszym ciągu tworzyli pisarze pozytywizmu: m. in. H. Sienkiewicz (Quo vadis), który w 1905 r został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury.

91. Jakie hasła charakterystyczne dla realiów popowstaniowej polski głosili młodzi pozytywiści

1. nowy wzór patriotyzmu - zastąpienie walki pracą na rzecz ojczyzny. Walka zbrojna romantyków pchnęła naród w cierpienie i prześladowania zaborców, trzeba więc zastąpić ją codzienną pracą, która stworzy ekonomiczną i społeczną potęgę narodu polskiego.

2. praca u podstaw - wraz z uwłaszczeniem chłopów w 1863 r. przyszła ich wolność osobista, która ujawniła że są oni warstwą całkowicie nieprzygotowaną do zmierzania się z rzeczywistością: nie potrafią pisać ani czytać, nie znają się na sprawach administracyjnych takich jak płacenie podatków itp. Są oni więc bezbronni wobec kapitalistów i zaborców. Obowiązkiem warstw wyższych społeczeństwa (szlachty, inteligencji) jest więc pomoc tej warstwie najniższej poprzez uczenie jej i pomaganie w znalezieniu drogi życiowej. Praca dla ludu i z ludem.

3. praca organiczna - państwo jest jak jeden organizm, aby sprawnie funkcjonować wszystkie jego organy muszą być zdrowe. W związku z tym wszystkie warstwy społeczne muszą ze sobą współpracować. Dlatego warstwy wyższe powinny opiekować się warstwami niższymi np. poprzez zatrudnianie ich w zakładach pracy, przyuczanie do zawodu.

4. emancypacja kobiet - danie kobietom szansy na samodzielne utrzymanie się (odpowiednie do pracy wynagrodzenie); dostęp do edukacji (prawo do kończenia szkół wyższych);nauka rzeczy użytecznych a nie życia salonowego; te wszystkie zamiary miały poprawić los tych kobiet, które po upadku powstania styczniowego zostały bez środków do życia bo mężczyźni albo zginęli w walce albo wyemigrowali. Postulat ten brał w obronę rzeszę kobiet z warstw niższych, które zmuszone były opuścić wieś i przenieść się do miasta.

5. asymilacja Żydów - Żydzi jako społeczność zamieszkują ziemie polskie od wieków. Ich przedsiębiorczość i zaradność pozwoliła nie tylko na to, że są warstwą posiadającą pieniądze ale też na utrzymanie odrębności narodowej i kulturowej. W tym względzie Polacy powinni brać z nich przykład i włączyć ich w obręb własnego społeczeństwa po to by nauczyć się od nich zasad handlu, gospodarki, kapitalizmu.

6. bogacenie się - jednostka nie powinna bogacić się dla siebie tylko dla państwa, bo silne ekonomicznie państwo będzie mogło na arenie międzynarodowej domagać się zwrotu niepodległości.

7. utrzymanie polskiej ziemi w polskich rękach - obowiązkiem patriotycznym jest dbałość o posiadane majątki ziemskie po to aby polska ziemia nie przeszła w ręce zaborców, gdyż np. na Litwie gdy bankrutował polski majątek, prawo zakupu mieli Rosjanie a nie Polacy.
8. potępienie argonautyzmu - tak jak w micie o „Jazonie i argonautach” załoga wyrusza na poszukiwanie złotego runa czyli symbolu szczęścia i bogactwa, tak część społeczeństwa polskiego wyjeżdżała za granicę w poszukiwaniu lepszego życia, uważano to za zdradę narodową to każdy obywatel powinien pracować dla dobra ojczyzny.

92. Omów rozwój prasy w okresie pozytywizmu polskiego

Pozytywizm jest swoistą matką publicystyki, epoką rodzenia się nowego zawodu - dziennikarza oraz czasem, gdy literaci doskonalili swój warsztat w redakcjach czasopism. Prasa cieszyła się coraz większym szacunkiem społeczeństwa, co wiązało się poniekąd z rozwijającą się cywilizacją, która wymagała by czasopisma informowały na bieżąco o najnowszych dokonaniach artystów, uczonych czy innych przedstawicieli elit tworzących XIX-wieczną mozaikę „wieku pary i elektryczności”. Na gwałtowny rozwój prasy wpływ miały także wynalazki unowocześniające jej powstawanie (nieznana dotąd technika druku, nowoczesna technika redakcyjna, ulepszony dobór i komponowanie materiałów, wzorowanie się na pismach francuskich) czy kolportaż (na ulicach stali chłopcy, sprzedający nowe numery). Prócz propagowania i rozpowszechniania zdobyczy cywilizacyjnych, była areną prezentowania pozytywistycznych idei (nagłaśniała program pracy u podstaw i pracy organicznej). Zastępując nieistniejące instytucje kulturalne, oświatowe i naukowe, kształtowała opinię publiczną, umacniała formy potocznego mówienia i pisania. XIX-wieczne dziennikarstwo mimo wszystkich swych błędów i niedociągnięć wychowało nowoczesnego dziennikarza wpływającego poglądami na masowego czytelnika, stworzyło swój nowoczesny warsztat, upowszechniło wiele dziedzin wiedzy, podniosło poziom kultury oraz ukształtowało światopogląd polskiej inteligencji. Liczny udział pisarzy w tworzeniu prasy wpłynął na wysoki poziom literacki i intelektualny gatunków publicystycznych, które uległy zdecydowanemu unowocześnieniu (głównie reportaż i felieton), dostarczając wzory późniejszym mistrzom gatunku.

93. Jakie przykłady nowel pozytywistycznych możesz podać . określ ich problematykę

Nowelę Marii Konopnickiej "Mendel Gdański" można by rozpatrywać w kategoriach programu asymilacji Żydów. Autorka ukazała w niej, bowiem głębokie wartości tej odmiennej kulturowo warstwy.

Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza przedstawiony jest dramat małego chłopca, którego zainteresowanie muzyką i chęć posiadania skrzypek doprowadzają go do przywłaszczenia instrumentu, a tym samym dopuszczenie się do wykroczenia, za które zostaje postawiony przed sąd u wójta. Kara za występek jest niewspółmiernie duża w stosunku do winy. Janek zostaje ciężko pobity, co doprowadza do jego śmierci.

"Antek" Bolesława Prusa. Tytułowym bohaterem jest uzdolniony manualnie chłopiec, któremu jednak warunki życiowe nie pozwalają na rozwijanie uzdolnień. Antek zmuszony sytuacją wyrusza więc w świat. W noweli obok historii chłopca jest przedstawione również środowisko chłopskie, jego zacofanie i ciemnota.

94. jakim gatunkiem jest nowela wskaz cechy gatunku na wybranym przykładzie

Cechy noweli:

• utwór epicki niewielkich rozmiarów

• wyrazista narysowana, skondensowana akcja, która zmierza do wyraźnego punktu kulminacyjnego, a następnie do puenty

• jednowątkowa fabuła, brak epizodów

• ograniczenie opisów postaci

• autor posługuje się typowymi środkami stylistycznymi i kompozycyjnymi: kontrastem, gradacją napięcia, powtórzeniami, motywem niespodzianki, inwersją czasową, wprowadzeniem symbolicznego przedmiotu lub osoby.

• narrator 3-osobowy - relacjonuje wydarzenia, wszechwiedzący, auktorialny, pojawia się narrator faktyczny, narrator staje się bohaterem; ograniczony jest monologiem wewnętrznym,

• występuje też pierwszoosobowy, subiektywny narrator, co sprzyja autentyczności wydarzeń

• najczęściej brak komentarzy

• istnienie więzi przyczynowo-skutkowej

Kamizelka to jedna z najbardziej udanych nowel Bolesława Prusa. Skupia w sobie wszystkie najważniejsze cechy tego gatunku. Akcja utworu jest silnie skondensowana i skupia się na przedstawieniu jednego tylko wątku. Fabuła jest zwykle osnuta wokół wydarzeń dramatycznych, akcja eksponuje tragiczne losy postaci. Ważna jest rola motywów organizujących akcję (tutaj tytułowa kamizelka), wreszcie historia zmierza do punktu kulminacyjnego (tutaj ustalenie, że oboje małżonkowie majstrowali przy pasku).

95. Jaka wymowę zawarł Prus w KAMIZELCE

Kamizelka jest piękną nowelą opowiadającą przede wszystkim o niezwykłej miłości dwójki zwykłych ludzi. W imię tego niezwykłego uczucia małżonkowie posunęli się do kłamstwa i oszustwa, aby przynieść ulgę i spokój ukochanej osobie. Ponieważ działali w szczytnej intencji nie można nazwać ich czynu inaczej niż dowodem bezwarunkowej miłości.

Ważnym kontekstem odczytania Kamizelki jest etyka. W noweli Prus ujawnia myślenie o świecie, które moglibyśmy określić jako relatywizm (względność) moralny. Dotyczy to zwłaszcza tytułowego elementu męskiej garderoby. Oboje małżonkowie okłamują siebie nawzajem - majstrując przy pasku i sprzączce kamizelki. Jednak tutaj typowe role zostają jakby odwrócone. Czyn moralnie negatywny - wprowadzanie drugiej osoby w błąd, nabiera tu mianowicie pozytywnych znamion. Bohaterowie czynią to bowiem jedynie z troski o swego życiowego partnera. Chcą dodać sobie wzajemnie otuchy, nie myślą o sobie, lecz o małżonku. Radość mężczyzny z faktu, że zdrowieje, jest tak ogromna, że uzasadnia ona tzw. kłamstwo w dobrej wierze. Podobnie ujęte zagadnienie moralne informowania (lub nie) umierającego o jego rychłej śmierci stanowi ważny, do dziś kontrowersyjny i niejednoznaczny temat. Prus tak jednak konstruuje swoją opowieść, że czytelnik ocenia postawę żony pozytywnie.

96. Na czym polega specyfika noweli Orzeszkowej Gloria Victis

Specyfika noweli tkwi w jej kompozycji. Zamysł autorki polega na konstrukcji podwójnej treści. Plan pierwszy noweli to zaprezentowana czytelnikowi rozmowa wiatru z lasem. Sytuacja jest typowo baśniowa. Dzięki zabiegom animizacji i personifikacji wszelkie elementy leśnej przyrody mówią. Opowiadają, co widziały na leśnej polanie, a były świadkami powstańczego epizodu. Plan drugi noweli stanowi sama treść opowieści lasu, czyli to, co las widział. Okazało się, że widział on "kawałek" powstania styczniowego. Oddział partyzancki, wodza powstańców Traugutta i trójkę głównych bohaterów, których losy są ukazane bliżej: dziewczynę, jej brata i ich wspólnego przyjaciela. Ludzi tych wiążą uczucia: miłość braterska, przyjaźń towarzyszy broni, a nawet zalążek uczucia miłości między siostrą a przyjacielem. Drzewa opowiadają o bitwie pod Kołodnem na Polesiu litewskim, o bohaterskiej walce Polaków z Rosjanami, o okrucieństwie wroga, który wymordował nawet rannych. Później drzewa widziały bitwę i klęskę obu młodzieńców. Łzom osieroconej i pogrążonej w żałobie dziewczyny towarzyszą tylko trawy i drzewa.
Śmierć obrońców ojczyzny, uczestników powstania styczniowego została przedstawiona w kategoriach początku, nowego życia, które wyrośnie z ziarna buntu, walki o niepodległość. Orzeszkowa pokazuje ciągłość niepodległościowych idei. Następne pokolenie z pewnością przejmie patriotyczne idee przodków i będzie je kontynuować. Dlatego utwór nosi tytuł, który po polsku brzmi : Chwała zwyciężonym! Ich śmierć nie pójdzie na marne. Tę chwałę, zarazem zwycięstwo moralne, rozprzestrzenia po świecie przyroda, która jest tu wiernym współuczestnikiem dziejów człowieka.

97. Zaprezentuj świat przedstawiony Nad Niemnem Orzeszkowej

Świat przedstawiony powieści jest ukazany bardzo dokładnie, a jego opis jest realistyczny i bogaty w szczegóły. Orzeszkowa dokładnie określa czas - porę roku, pogodę, wprowadza słynne opisy przyrody stanowiące panoramę nadniemeńskiej okolicy. Używa scenicznej prezentacji zdarzeń, czyli zanim wprowadzi postać opisuje miejsce. Bohaterowie - ludzie ,,z krwi i kości”, realni, są przedstawicielami różnych warstw społecznych, mówią językiem, który odzwierciedla rzeczywistość obyczajową i społeczną. Akcja jest prawdopodobna, pozbawiona jakiejkolwiek fantastyki czy baśniowości, zwarta - jedne wydarzenia pociągają za sobą następne. Można śmiało nazwać tę powieść ,,nadniemeńskim zwierciadłem”. ,,Nad Niemnem” stanowi permanentnie ważne ogniwo rozwoju realizmu literatury polskiej w II połowie XIX wieku. Powieść ta pojawiła się po okresie literatury romantycznej, poruszała najważniejszy dla pokoleń popowstaniowych problem życia po klęsce. U progu lat osiemdziesiątych powieściopisarka sformułowała teoretyczne założenia powieści realistycznej, kwestionując jednocześnie program prozy tendencyjnej. Dla Orzeszkowej powieść to ,,połączenie żywiołu piękna z żywiołem prawdy”, pisarzowi zaś przyświeca cel poznawczy, moralny i estetyczny. Przy tym zastrzega ona, że ,,treść powinna powstawać jednocześnie z formą”. Według pisarki są dwa najważniejsze momenty procesu twórczego: pomysł i kompozycja. Pomysł, który może stać się zadatkiem udanej powieści, powinien ujmować sytuację dramatyczną, konflikt jednostek lub grup. Konflikt ten powinien harmonizować z całością świata przedstawionego. Tę harmonie pozwoli osiągnąć ,,drugi moment tworzenia, kompozycja”. Nie jest to, więc wyłącznie i ściśle koncepcja literatury naśladującej rzeczywistość, lecz pogląd o tworzeniu obrazu świata w znacznej mierze zracjonalizowanego. Wierność odbicia jest podporządkowana logice założeń filozoficzno-estetycznych i to decyduje o roli kompozycji.

98. Jakie punkty problemowe składają się na wymowę powieści Nad Niemnem

Można mówić o dwóch rodzajach konfliktów w Nad Niemnem:

1. Konflikt na tle ekonomicznym między dworem w Korczynie a zaściankiem Bohatyrowiczów.
2. Spór toczący się między dwoma przedstawicielami rodu Korczyńskich - ojcem steranym i zgorzkniałym w coraz trudniejszej walce o utrzymanie ziemi, a synem - przedstawicielem “powracającej fali” entuzjazmu patriotycznego i społecznictwa.

Oba wątki mają optymistyczne zakończenie - dwór i zaścianek ponownie zbliżają się do siebie za sprawą miłości Jana i Justyny, a między ojcem a synem zostaje odnowiona więź duchowa.
Poprzez ukazanie drugiego konfliktu Orzeszkowa chciała z jednej strony pokazać niebezpieczeństwa jednostronnie pojętego organicznikowstwa (Witold) oraz dowartościować tradycje niepodległościowe romantyzmu (którego reprezentantem jest Benedykt, mimo że o dawnych wartościach zapomniał). Autorka chciała pokazać, że połączenie dobrych stron obu tych postaw jest możliwe i pożyteczne. Orzeszkowa w swojej powieści chciała także w sposób patetyczny wezwać do wierności wobec ziemi i przeszłości, apoteozuje bezkompromisową idealistyczną ofiarność, patriotyczne i demokratyczne dziedzictwo ideowe roku 1863 oraz kult pracy.
Symbolem zgody i powrotu do tradycji solidaryzmu są dwie mogiły - grób Jana i Cecylii oraz Mogiła powstańców.

99.W jaki sposób udowadnia orzeszkowa wartość pracy opowiedz w oparciu o Nad Niemnem

Stosunek pisarki do ideału pracy jest jasny-propaguje on pogląd, że praca jest najwyższą wartością wolnego człowieka, stanowi o jego godności, nadaje życiu sens i szczęście. Praca jest sensem życia i źródłem utrzymania ludzi. Daje im zadowolenie, poczucie wolności , a nawet zdrowie (Jan I Anzelm Bohatyrowiczowie). Ci którzy prace ukochali i w niej właśnie widzą największą wartość to przede wszystkim mieszkańcy zaścianka, Bohatyrowicze. Życie wypełnione pracą przynosi im nie zmęczenie i udrękę, ale zdrowie, piękno fizyczne i moralne, satysfakcję i szczęście. Szacunek do pracy okazują również niektórzy mieszkańcy dworu - Benedykt Korczyński, jego siostra Marta, syn Wiktor. Próżniactwo, utracjoszustwo, wielkopańskie maniery to wszystko prowadzi w konsekwencji do bankructwa (Kirło), sztucznych egzaltacji I śmiesznego manieryzmu, apatii I wyobcowania.

100. Jak wygląda ocena romantyzmu i romantyków w świetle Nad Niemnem

Romantyzm w utworze objawia się poprzez nawiązania do przeszłości, do powstań narodowowyzwoleńczych: walki napoleońskich, powstania listopadowego i styczniowego.Autorka jednak składa hołd minionej epoce poprzez wspomnienie Mogiły powstańców 1863 roku, którą pokazuje Justynie, Jan. Był to przecież ostatni romantyczny zryw Polaków.
"Nad Niemnem" to jednak również krytyka miłości romantycznej - uniesień, westchnień, za którymi kryje się zakłamanie i udawanie niemające nic wspólnego z miłością prawdziwą - pełną szacunku, wzajemnej pomocy, wspólnego trudu. Eliza Orzeszkowa ośmiesza schematy romantyczne, pogardza biernymi postawami romantyków, drwi z ich stosunku do życia: Emilia Korczyńska, która żyje tylko czytaniem romansów, buja w obłokach, cierpi na nerwy i jest wiecznie słaba, choruje na globus. Inne postacie "romantyczne" to Zygmunt Korczyński, Różyc.
Kolejny element, którym pisarka nawiązuje do romantyzmu, to opisy liczne przyrody: opiewają piękno kraju i współistnienie człowieka i natury. Powieść "Nad Niemnem" jest szeroko zakrojoną powieścią środowiskową. Panuje w niej słoneczna pogoda, opisane są piękne krajobrazy, występuje ciepły humor ogarniający wszystkie postaci (z wyjątkiem nierobów i kosmopolitów). Liryzm wspomnień powstańczych oraz optymizm, który napełnia otuchą na przyszłość. Cechy te pozwalają porównywać powieść Orzeszkowej do mickiewiczowskiej epopei i zjednują jej miano - powieści - eposu.

101. Jakie wydarzenia historyczne stały się tłem Potopu Sienkiewicza

Tłem historycznym utworu jest najazd Szwedów na Polskę w połowie XVII. Dokładnie powieść obejmuje 2 lata najazdu Szwedzkiego, zwanego przez autora „potopem” - 1655-1656. Centralnym wydarzeniem historycznym jest obrona Jasnej Góry.

102. Jakie wydarzenia potopu uznasz za kluczowe dla akcji tej powieści

-Poznanie przez Kmicica Oleńki
-Kmicić pali Wołmontowicze
-Kmicić przysięga Radziwiłłowi wierność
-Kmicić przekonuje się o zdradzie Radziwiłła, porywa księcia
-obrona Jasnej Góry
-Kmicic ratuje życie królowi

103. Jakie były okoliczności i cele powstania Potopu

Idea "Ku pokrzepieniu serc" jest myślą przewodnią i głównym celem powstania całej trylogii, co Autor skrupulatnie podkreślił na końcu ostatniej części: "Pan Wołodyjowski";
Całość powstawała w trudnym dla Polski okresie rozbiorów, co nie sprzyjało optymizmowi narodu jako takiego, zwłaszcza po klęsce dwóch kolejnych powstań. Głównym celem Sienkiewicza było właśnie poprawienie tego nastroju i pokazaniu, że to nie może być koniec.
Poprzez ramy historyczne trzech, dość krytycznych dla egzystencji Rzeczypospolitej wydarzeń, w naszym przypadku koncentrujemy się na najeździe szwedzkim XVII wieku, Autor stara się osiągnąć kilka ważnych celów: dydaktyczny - o historii Polski; ukazanie dawnej wielkości i świetności kraju oraz jego znaczenia na arenie międzynarodowej; dzięki ukazaniu tego, że Polacy mogą się zjednoczyć i zwyciężyć nawet wtedy, gdy sytuacja wydaje się być beznadziejną - dodać otuchy na Przyszłość i pokazać, że istnieje realna szansa na Odrodzenie kraju; w ramach tej idei ukazać pozytywne wzorce osobowe godne do naśladowania nawet po tych kilku wiekach;
Konkretnymi przejawami idei pokrzepienia serc są między innymi: koncepcja bohatera, który mimo popełnionych błędów ma szansę pełnej rehabilitacji i pełnej weryfikacji swojej przeszłości co daje nadzieję, we wszystkich znaczeniach tego słowa; Walka ze Szwedami przypomina Powstanie ogólnonarodowe (ważna są niższe stany wg autora); jest też to sprawiedliwy Sąd nad społeczeństwem - mimo iż są zdrajcy to są jednak jednostki wybitnie patriotyczne; pokazana jest także zmiana nastawienia społecznego po powrocie króla - pokazana jest tu Potrzeba posiadania przywódcy tak duchowego jak i ideowego; jest to również ważna postać, jako wzorzec wszelkich cnót, sprawiedliwości; wzorcami osobowymi mogą być także inne postacie: Wołodyjowski oraz Strateg Czarniecki; pokazana jest też również jednocząca Rola religii (obrona Jasnej Góry); optymistycznie działa także na czytelnika zakończenie: odkupienie win wskazuje, że Wartość człowieka należy mierzyć również wg umiejętności to korygowania własnego postępowania;
Podsumowując, Powieść miała duże znaczenie nie tylko literacko, ale również dla narodu jako całości - podtrzymywała integralność narodową, poczucie własnej Wartości i Uczucie patriotyczne.

104. Czy Kmicica można uznać za bohatera romantycznego

I tak i nie :)

argumenty na TAK:
metamorfoza wewnętrzna i zewnętrzna (zmiana nazwiska)
miłość poddana trudnością
rozdarcie wewnętrzne (nie chce odwrócić się od kraju, ale jednocześnie nie chce złamać przysięgi, musi wybierać między miłością do Oleńki, a powinnością wobec kraju)
działa spontanicznie, targają nim emocje (pod wpływem emocji spala wieś)
poświęca się dla ojczyzny, jest gotów oddać za nią życie
Argumenty na NIE:
Nie jest zafascynowany przyrodą
nie poetyzuje rzeczywistości
nie popełnia samobójstwa
szczęśliwie zakochany w Oleńce (miłość odwzajemniona, kończy się ślubem)
nie jest wyobcowany, nie działa samotnie
walczy czynnie w obronie kraju

105. Zaprezentuj świat postaci opisany w Lalce Prusa

1.Stanisław Wokulski- czterdziestopięcioletni bogaty kupiec galanteryjny. Wokulski pochodził ze zubożałej szlachty, ciężko pracował. Jako młody chłopak, w 1860 roku był subiektem w kawiarni Hopfera, gdzie służył gościom. Udzielał korepetycji. Zdecydował się kształcić, wstąpił do Szkoły Przygotowawczej. W 1863 roku Wokulski przerwał naukę, by wziąć udział w powstaniu, a po jego klęsce został zesłany w okolice Irkucka. Wokulski ożenił się z wdową po Minclu, Małgorzatą. Po śmierci Minclowej, odziedziczył sklep i trzydzieści tysięcy rubli. W Rosji dorobił się milionowej fortuny. Jest właścicielem sklepu i kamienicy. Zakochuje się w Izabeli Łęckiej. Miłość ta doprowadza go do upadku psychicznego i próby samobójstwa.

2.Izabela Łęcka- młoda arystokratka, kobieta wyrachowana i dumna. Zapatrzona w siebie, zimna jak lalka. Nie szanuje pracy, gardzi uczuciami Wokulskiego, traktuje go z lekceważeniem. Liczą się dla bogactwo i luksusy, od dzieciństwa jest do tego przyzwyczajona. Ludzi traktuje z wyższością, przez pryzmat pochodzenia arystokratycznego. Izabela bawi się mężczyznami, drwi ze Stanisława, jest dla niej zwyczajnym kupcem. Dama wyniosła, egzaltowana, popada w uniesienia nad sobą, egoistka.

3.Tomasz Łęcki- ojciec Izabeli, człowiek mający wysokie mniemanie o sobie. Arystokrata, który roztrwonił majątek.

4.Ignacy Rzecki- subiekt w sklepie u Wokulskiego. Mieszka w małym mieszkanku za sklepem. Człowiek sumienny i pracowity. Żyje przeszłością, darzy uwielbieniem ród Bonapartych. Brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech i w powstaniu styczniowym.

5.Baronowa Zasławska- szlachetna i mądra kobieta, przychylnie nastawiona do Wokulskiego, z jego stryjecznym dziadkiem łączył ją kiedyś romans. Szanowana, gospodaruje rozsądnie swoim majtkiem, pomaga chłopom.

6.Baronowa Krzeszowska- intrygantka, skłócona z sąsiadami, szykanująca studentów.

7.Baron Krzeszowski- żyje ponad stan, tonie w długach, chce rozwodu, na który nie zgadza się baronowa Krzeszowska.

8.Pani Stawska- ideał uczciwości i pracowitości. Mieszkała w kamienicy Łęckich. Rzecki chciał ja wydać za Wokulskiego, sam był w niej zakochany. Darzy uczuciem Wokulskiego, lecz on kocha inną kobietę.

9.Kazio Starski- arystokrata, bawidamek, uwodziciel i rozpustnik. Cyniczny, pozbawiony zasad moralnych, utracjusz pogrążony w długach. Ucieka za granicę.

10.Julian Ochocki- młody naukowiec i wynalazca. Jedyną jego pasją jest nauka, chce zbudować latającą maszynę. Arystokrata, zafascynowany nauką, chce być sławnym naukowcem. Ukończył studia przyrodnicze i mechaniczne. Nie dba o dobra materialne. W kraju nie znajduje zrozumienia i warunków do pracy, wyjeżdża za granicę.

11.Hrabina Wąsowska- kobieta inteligentna. Zainteresowana Wokulskim, kobieta wyemancypowana, słynie z licznych romansów.

12.Geist- profesor, zagłębiony w swojej pracowni w Paryżu. Uważany przez środowisko naukowe za szaleńca. Pragnie namówić Wokulskiego do współpracy.

13.Mraczewski- flirciarz, świetny sprzedawca.

14Klein i Lisiecki- subiekci Wokulskiego.

106. Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego - głównego bohatera lalki

Po stracie majątku przez jego rodzinę, młody bohater postanowił samodzielnie zebrać pieniądze na naukę i poszedł do pracy. Przyjęto go do winiarni Hopfera, w której poznał pracujących studentów. Cały czas ciężko pracował i wciąż się uczył - cechy pozytywisty. Po jakimś czasie wstąpił do Szkoły Przygotowawczej, a gdy pomyślnie zdał w niej końcowe egzaminy - do Szkoły Głównej. Przerwał jednak studia i wziął udział w powstaniu styczniowym, przez co został zesłany na Syberię do Irkucka - biografia godna romantyka.
Po powrocie do Warszawy miał duże problemy ze znalezieniem pracy, ale dzięki pomocy przyjaciela - Ignacego Rzeckiego - został przyjęty do sklepu Jana Mincla. Po śmierci Niemca ożenił się z wdową, dużą starszą Małgorzatą Pfeifer. Małżeństwo mu nie służyło: powoli tracił cel życia, opadał z sił. Gdy nagle został wdowcem i odziedziczył duży majątek po żonie, nie poprawiło to jego samopoczucia. Na próżno próbował kontynuować młodzieńcze pasje naukowe. Podczas przedstawienia teatralnego spotkał Izabelę Łęcką i zakochał się w romantyczny sposób.

Postanowił zdobyć dla niej majątek i dlatego wyjechał na wojnę rosyjsko-turecką, z której wrócił z pokaźną sumą pieniędzy. Wszelkimi sposobami (jak pozytywista) próbował zdobyć serce panny Łęckiej: otworzył nowy sklep, założył spółkę do handlu ze Wschodem, prowadził interesy z Rosjaninem Suzinem (praca organiczna) oraz udzielał się charytatywnie: pomógł między innymi prostytutce Mariannie, furmanowi Wysokiemu, a także Węgiełkowi (praca u podstaw).
W efekcie nieszczęśliwej miłości wyjechał do Paryża, gdzie spotkał profesora Geista, nie mogąc jednak uleczyć się z uczucia - wrócił do Warszawy i ponownie oczarowywał Izabelę. Z jej powodu próbował nawet popełnić samobójstwo (jak romantyk) i wpadł w stan apatii.
Jego losy zakończyły się nagłym zniknięciem: jedni twierdzili, że bohaterowi udało się w końcu zabić co uczynił w ruinach zasławskiego zamku (taka wersja wydarzeń była efektem listu Węgiełka do Rzeckiego i wiadomości od doktora Szumana, któremu ktoś doniósł, że Wokulski kupował dynamit u jednego z górników), drudzy z kolei - że ponownie wyjechał do Paryża i rozpoczął tam współpracę z Geistem (tę wersję wydarzeń potwierdzał wyjazd do stolicy Francji fascynata naukowych wynalazków - Juliana Ochockiego), a jeszcze inni, wierzący w wiadomość od Szlangbauma - że za granicą Stanisław rozpoczął całkiem nowe życie.

107. Czym jest idealizm ? jak interpretuje to pojecie Prus w swojej powieści Lalka

Idealizm to postawa, w której człowiek kierujący się w postępowaniu wzniosłymi zasadami, zdolny jest do poświęceń dla ich realizacji, wyobrażający sobie świat lepszym niż jest on w rzeczywistości. Idealista to także marzyciel, fanatyk idei, która przesłania mu realne spojrzenie na świat. Wśród bohaterów "Lalki" znaleźć możemy postacie, które odpowiadają powyższemu opisowi. Są nimi:
- Stanisław Wokulski, idealista miłości;
- Ignacy Rzecki, idealista polityczny;
- Julian Ochocki, idealista nauki.

Powyższe typy idealistów formułuje w swej powieści Prus celowo. Czyni tak, by wykazać, iż przeminęły już romantyczne ideały, iż romantyczne podejście do życia jest skazane na porażkę, iż idealizm nie jest siłą budującą, lecz niszczącą. Idealiści - trochę szaleni, opętani, lecz sympatyczni - giną, gdy nie mają realnych podstaw do walki o swoją ideę. Idea Rzeckiego nie miała szans realizacji, staruszek zmarł, czekając nadejścia Napoleona. Idea Wokulskiego - romantyczna wiara w miłość - przyniosła opłakane skutki: być może śmierć, a z całą pewnością bolesne rozczarowanie i wykluczenie bohatera ze środowiska.
Jedynie idea Ochockiego wydaje się mieć pewne szanse powodzenia. Wprawdzie jego poszukiwania "metalu lżejszego od powietrza" skazane są na niepowodzenie, lecz jego idea spełnia się w postaci machin latających. To dzięki ludziom pokroju Ochockiego możliwy jest postęp w nauce i nowe wynalazki.

108. Czy Wokulski jest bohaterem romantycznym czy pozytywistycznym

Cechy romantyka:
- romantyczna biografia młodzieńczego okresu, wątek walki o wolność: Wokulski bierze udział w postaniu styczniowym, poświęcając młodość patriotycznej walce o wolność i niepodległość, za swą miłość do ojczyzny cierpi na syberyjskim zesłaniu;
- romantyczna, nieszczęśliwa i nieodwzajemniona miłość, która jest motorem jego działań, a w której przeszkodą według bohatera są konwenans i stosunki społeczne; idealizowanie swej wybranki do takiego stopnia, iż nie wyobraża sobie życia bez swej „bliźniaczej duszy” i być może nawet popełnia z jej powodu samobójstwo (jedną nieudaną próbę odebrania sobie życia z powodu Izabeli miał już za sobą); jest romantycznym kochankiem podobnym do Gustawa;
- skłonność bohatera do depresji, stanów apatycznych i melancholijnych, głębokich przemyśleń, rozpamiętywania setki razy tej samej sytuacji, wspominania każdego gestu, uśmiechu czy słowa ukochanej;
- indywidualizm;
- skłonność do częstych zmian nastroju, do popadania ze stanów euforycznych a depresyjne;
- niejasne zakończenie życia.

Cechy pozytywisty:
- realizm, racjonalizm, scjentyzm - kluczowe pojęcia epoki; szacunek do nauki, pragnienie wiedzy;
- realizacja ideałów pracy organicznej:
* otworzył nowy sklep

* założył spółkę do handlu ze Wschodem,
* prowadził interesy z Rosjaninem Suzinem,
oraz pracy u podstaw:
* udzielał się charytatywnie,
* pomógł między innymi prostytutce Mariannie, furmanowi Wysockiemu oraz kamieniarzowi Węgiełkowi;
- popierał działalność naukowców i badaczy (Ochocki, Geist);
- tolerancja dla poglądów i postaw innych;
- akceptował hasła głoszące asymilację Żydów i innych narodowości zamieszkujących Polskę (Szlangbaum, Mincel);
- energia i determinacja w zdobywaniu wykształcenia, majątku (do fortuny doszedł własną pracą i wysiłkiem) oraz w pokonywaniu własnych słabości;
- próbuje zdobyć Izabelę w pozytywistyczny sposób, chcąc uzależnić jej byt od własnego majątku

Autor powieści dał nam jednoznacznej odpowiedzi, co do kwestii, które cechy zwyciężyły w bohaterze. Nie wiemy czy romantycznie zginął pod gruzami zasławskiego zamku, czy raczej pojechał do Paryża, aby pracować naukowo (pozytywistyczne rozwiązanie).

109. Omów kompozycje Lalki Prusa

Kompozycja cechuje się:
- zwartością,
- spójnością, ale także:
- wielowątkowością, epizodycznością,
- luźnymi związkami, a nawet niekiedy lukami między opisem poszczególnych wydarzeń, czego przykładem może być brak powiązania przyczynowo-skutkowego (często utrudniający lekturę powieści),
- fragmentarycznością świata przedstawionego,

- „dwugłosem narracyjnym”,
- panoramicznym przekrojem wszystkich warstw społecznych ówczesnej Warszawy,
- realizmem szczegółu,
- prawdopodobieństwem sytuacji,
- otwartym, niejasnych zakończeniem.
Występujące w „Lalce” gatunki literackie to między innymi:
- powieść psychologiczna (przejawiająca się w opisie losów Wokulskiego),
- powieść społeczna (panorama społeczeństwa),
- elementy pastiszu, satyry, groteski (charakterystyka arystokracji),
- elementy humoreski (fragmenty o studentach),
- powieść historyczna (przebijająca z 9 rozdziałów Pamiętników starego subiekta),
- powieść fantastyczno - naukowa, której to Prus był prekursorem (wynalazki Ochockiego i zainteresowanie nimi Stacha Wokulskiego, spotkanie profesora Geista).

110. Jak kształtowała się poezja w dobie pozytywizmu

Liryka romantyczna, czerpiąca wiele z osiągnięć po­przedniego okresu, zwłaszcza w nurcie sentymentalizmu, stano­wiła jednocześnie odbicie romantycznego przełomu: najpełniej spo­śród rodzajów literackich proponowała nowy, przeciwstawny wobec oświeceniowego typu, wzór osobowy - niepowtarzalną indy­widualność, której miała być nie ograniczoną żadnymi naka­zami ekspresją. Romantycy nieufni wobec stałej esencji rzeczy - widzieli objawienie się człowieka w świecie w zmiennych sytuacjach egzysten­cjalnych, które poezja wyraża przy pomocy ekspresji psycho­logicznej . Poezję traktowano jako ideę piękna, dobra i prawdy oraz wszechpotężną siłę twórczą lub jako tajemniczy głos „wnętrza”. Kreowała ona nieprzeciętne, romantyczne „ja” podmiotu mówiącego, romantycznego przywódcę-wieszcza, osobowość, która z wiarą i entuzjazmem wzywa do stawania na nogi niemocnych i doskonaleniu się wewnętrznym. Miała ogromną zdolność oddziaływania, poprzez cele wzniosłe, loty górne, wielkie myśli i mocne uczucia. I stąd wynikają wyniosłe i nadzwyczajne żywe myśli, górne obrazy, nagłe wzruszenia, które możemy nazwać lirycznym uniesieniem. Właśnie te cechy najpełniej odzwierciedlały ducha romantyzmu.

111. Jakie motywy tematyczne uznasz za charakterystyczne dla poezji Asnyka

W poezji Adama Asnyka charakterystycznymi motywami tematycznymi są postawy buntownicze wobec Boga i świata, motyw człowieka pragnącego swobody, stłamszonego, przygniecionego szarą rzeczywistością.
1. Motywy morskie „w zatoce Baja”

2. motyw natury-krajobraz tatrzański „limba”

3. motyw konfliktu pokoleń „ do młodych”

112. Wyjaśnij koncepcję filozoficzną jaką zawarł w swojej poezji Asnyk

Do młodych” jest przykładem jednego z pozytywistycznych nawoływań do zmiany koncepcji filozoficznych. Autor poprzez wpływ na młode społeczeństwo chce wyprzeć stare obyczaje, zarwać z przeszłością i nadać nowatorski, progresywny pogląd w życiu całego narodu. Styl wiersza, jego podniosły charakter i ton wypowiedzi wydają się gwarantować mu duże powodzenie i realizację założonych celów.

Poeta, podobnie jak inni pozytywiści, uważał, ze wykrwawionemu narodowi potrzebna jest siła, która umożliwi mu wytrwanie. Przeciwstawiał sie jednak wszelkim próbom "samobójstwa ducha", o czym pisał w sonecie XXIX z cyklu "Nad głębiami". W sonecie tym pojawiają sie refleksje nad istota wolności, walki i rezygnacji z głoszonych wcześniej wartości. Według Asnyka naród, który rezygnuje z walki, jest zgubiony, zaś oddanie w ręce wroga i wyrzeczenie sie własnych ideałów przynosi wstyd i hańbę. Trzeba zawsze walczyć, trzeba wierzyć w zwycięstwo. W sonecie tym zawarta jest wiec ogromna wiara w potęgę narodu. Dążenie do polaczenia postępu z tradycja wytworzyło u Asnyka swoisty nurt refleksyjno - filozoficzny. Ujawnił sie on m.in. w cyklu trzydziestu sonetów, zatytułowanych "Nad głębiami" oraz w cyklu pejzażowych wierszy pt.: "W Tatrach". Zawarł tu poeta własna koncepcje dziejów, która dokonuje sie według zasad postępu i moralnego doskonalenia sie ludzkości. Historia wzbogaca sie twórczym wysiłkiem następujących po sobie pokoleń.

113. Dlaczego wiersze „daremne ale” i „ do młodych” Asnyka uważane są za wiersze manifesty

W wierszach tych zawarty jest pewien apel. W wierszu „Daremne żale” apeluje do romantyków, mówi on, że nadchodzi już epoka pozytywistów, jest to nieuchronne, więc romantycy muszą określić swoją postawę wobec zaistniałej sytuacji. W wierszu „do młodych” już sam tytuł sugeruje, że jest to apel. Poeta zwraca się do pozytywistów, apelując o poszukiwanie przez nowe pokolenia prawdy i odkrywanie nowych dróg. Przestrzega jednocześnie przed odcinaniem się od własnych korzeni.

114. Jakie tematy podejmowała M. Konopnicka w noweli „Mendel Gdański

Konopnicka w trosce o moralną kondycję narodu podejmuje w utworze drażniącą kwestię polskiego antysemityzmu. Asymilacja (od łac. assimilatio - upodobnienie) Żydów to program, który został stworzony w XIX wieku, nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach europejskich. Według polskich pozytywistów celem tego programu było narodowe i kulturowe zjednoczenie Polaków i Żydów, pod warunkiem zachowania odrębności wyznaniowej. Program asymilacji akceptowało wielu wykształconych Polaków i Żydów, którzy prowadzili działalność na rzecz poprawy życia biednych środowisk, walczyli z ciemnotą i zacofaniem. Pragnęli, aby środowiska żydowskie włączały się w polskie życie społeczne i kulturalne, by przybliżali też Polakom kulturę żydowską. Nie wszyscy jednak byli zwolennikami tego programu asymilacyjnego, zarówno Żydzi, którzy obawiali się wynarodowienia, jak i Polacy, którzy bali się, że Żydzi zdominują polską gospodarkę, a głównie handel. Wielu Polaków było przeciwnych asymilacji, bo polskość utożsamiali nieodłącznie z katolicyzmem, więc już w tym aspekcie nie mogło być mowy o zjednoczeniu polskiego i żydowskiego narodu. To właśnie przeciwnicy asymilacji podżegali do wystąpień przeciwko Żydom, organizowali manifestacje i pogromy, podczas których dochodziło do bijatyk, okaleczeń, niszczenia mienia rodzinom żydowskim. Antysemici nie uważali Żydów za równorzędnych obywateli polskich, nawet gdy ci posiadali polskie obywatelstwo. Asymilacja Żydów stanowiła ogromny problem, szczególnie w dobie pozytywizmu, a jeszcze większym problemem dla światłych pozytywistów było odrzucenie programu asymilacji i niezgoda na równe traktowanie ludności żydowskiej ze strony ugrupowań antysemickich.

115. Dokonaj podsumowania dorobku literackiego twórców pozytywizmu

Była to epoka mocniej związana z tradycją. Światopogląd był pod wieloma względami minimalistyczny i ograniczony , odrzucał idee niepodległościowe , sprzeciwiał się działaniom rewolucyjnym. Realizm jako prąd i postawa twórcza stał się zasadniczym sposobem kształtowania świata. Wielka opowieść realistyczna udowodniła , iż okres twórczości nowelistycznej , przez która przeszli jej autorzy , miał istotne znaczenie.

Pozytywizm rozwinął gatunki epickie, ponieważ to one właśnie najbardziej nadawały się do wyrażania idei i myśli dominujących w tej epoce. Zadaniem literatury pozytywistycznej było badanie rzeczywistości, odzwierciedlanie jej, przekazywanie wzorców ideowych i osobowych. Zadaniem pisarza była służba idei, społeczeństwu, a zarazem przewodzenie innym, wskazywanie drogi rozwoju. Dzieło literackie powinno zatem nie tylko wzruszać, ale przede wszystkim uczyć, oddziaływać. Wśród gatunków prozatorskich szczególną uwagę zwrócić należy na nowelistykę, która stała się orężem pozytywistów w walce o nowy, lepszy świat.
Nowela jest krótkim utworem epickim, charakteryzującym się niewielkimi rozmiarami, o niezwykle rygorystycznej i zwartej kompozycji. (Typowa nowela to zaledwie parę stron tekstu.) Takie ograniczenie formalne powoduje różnorakie następstwa, z których wynikają zasadnicze cechy noweli.

Nowelistyka polska podlegała w okresie pozytywistycznym stopniowej ewolucji. Początkowo jej autorzy korzystali z tradycyjnych schematów, wzbogaconych składnikami ideowymi programu. Stąd bliski związek noweli i opowiadań z ówczesnymi gatunkami publicystycznymi. Fabuły nowel miały charakter tendencyjnie uformowanego pozytywistycznego przykładu. Najsilniej jednak nowelistykę z publicystyką łączyła wspólnota problematyki. Wynikała ona z obowiązującego w pozytywizmie nastawienia na aktualność oraz z obowiązku interwencyjności. Aktualność oznaczała propagowanie środkami literackimi tez programowych, a więc założeń „pracy u podstaw” i „pracy organicznej”.

Problemy obecne w programach i publicystyce okresu poszerzały krąg tematów literackich. Zagadnienia asymilacji, zwłaszcza Żydów, podejmowała Orzeszkowa i Konopnicka („Mendel Gdański”); problematyka emancypacji znalazła odzwierciedlenie u Orzeszkowej, natomiast o społecznej genezie przestępstw kryminalnych pisała Orzeszkowa w „Opowiadaniach prawnika” i Konopnicka w „Obrazkach więziennych”.

Utwory pozytywizmu :

„Potop” Henryka Sienkiewicza, „Nad Niemnem” „Gloria victis” Elizy Orzeszkowej, „Lalka” „ Kamizelka” Bolesława Prusa, „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej

116. Jakie gatunki literackie uznasz za typowe dla tej epoki pozytywizmu

Nowela - to krótki utwór epicki o zwartej konstrukcji fabularnej, zbliżonej do dramatycznej, o przewadze motywów dynamicznych,jednorodnej akcji, zwykle wyraźnie zaznaczonej pozycji narratora i znaczącym dla fabuły zakończeniu (puenta). Jednowątkowość noweli ukazują już same tytuły ("Katarynka" "Kamizelka"). Klasyczna nowela ma rygorystyczną, ściśle określoną przez Giovanni Boccaccio w "Sokole" budowę.

Opowiadanie:-Gatunek nowelistyczny o swobodnej budowie (brak wyraźnych konturów kompozycji), lecz zwięzły, jednowątkowy.Wyróżniamy opowiadanie o pojedynczym zdarzeniu, tzw. anegdotę (np. "Wspomnienie z Maripozy" Henryka Sienkiewicza)Fabuła opowiadania może być rozwinięta, mogą pojawiać się w niej nawet sytuacje nie związane bezpośrednio z wątkiem głównym (np. choroba Rozalki w "Antku"). W rozbudowanych opowiadaniach jest nawet miejsce na opisy przyrody, analizy psychologiczne, rozmyślania narratora , bohatera.

Powieść- Jest to utwór fabularny, wielowątkowy, najczęściej obszerny, poruszający ważne zagadnienia społeczne, polityczne, obyczajowe, itp. Łączy w sobie realizm, literacką fikcję, naturalizm (zależnie od rodzaju), wprowadza bohaterów (głównych, pobocznych, epizodycznych). Akcja, temat jako zbiór wątków i motywów, wyraźna narracja (1- lub 3-osobowa), opisy, dialogi bohaterów - to podstawowe jej cechy.Fabuła powieści ma zamknięty charakter: początek i zakończenie, ważne, węzłowe momenty.

Publicystyka - jako, że z założenia publicystyka traktuje o aktualnych sprawach społecznych i politycznych w epoce pozytywizmu miała szansę bardzo się rozwinąć ze względu na szerokie spektrum tematów tamtych czasów. Działalność publicystyczna związana jest też z sytuacją materialną ówczesnych twórców. Mało który mógł sobie pozwolić na publikowanie tylko literatury, a działalność publicystyczna była na pewno lepiej opłacana.

- Reportaż - jest to gatunek dziennikarski, który wyrasta z tradycji relacji podróży. Opiera się na faktach znanych bezpośrednio autorowi, prawdziwych, potwierdzonych i udokumentowanych przez reportera (narratora). Najważniejsze w nim jest to, że jest aktualny, konkretny, że przedstawia wydarzenia z określonego miejsca i czasu. Narrator jest często uczestnikiem opisywanych wydarzeń i obserwując je wyciąga wnioski i komentuje je. Reportaże mogą być sprawozdawcze lub unaoczniające (za przykład można podać "Listy z podróży do Ameryki" Sienkiewicza)

- Felieton - jest to artykuł skierowany w zasadzie do czytelnika, nastawiony na kontakt z nim, o luźnej formie, który łączy w sobie rożną tematykę. Cechuje się lekkością, ironią, satyrą, anegdotą czy komizmem. W pozytywizmie oprócz funkcji rozrywkowej miał także funkcję dydaktyczną (przykład - Prus "Kroniki

117. Jaki był stosunek pozytywistów do romantyzmu

Pozytywiści, którzy na własne oczy widzieli klęskę powstanie styczniowego, byli zniecierpliwieni hasłami romantyków. Zaczęli głosić inne ideały, do romantyzmu i postawy romantyka odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, lub kpinę (np. ośmieszająca postać Zygmunta, czy też Różyca z powieści „Nad Niemnem”). Głosili inne hasła, często sprzeczne z tymi, głoszonymi przez romantyków. Są jednak utwory, które pokazują, że nie wszystkie ideały były poddawane krytyce, np. powstanie styczniowe w powieści „Nad Niemnem”

118Na czym polegała różnica miedzy nowelą a powieścią? Omów różnice na przykładach

• nowela - zwięzły utwór narracyjny, pisany prozą, o wyraźnej akcji i prostej, najczęściej jednowątkowej fabule; wydarzenia z życia bohatera rozgrywają się w krótkim okresie czasu, przy czym autor unika wszelkich komentarzy, szczegółowych opisów zarówno postaci, jak i sytuacji; istotnym elementem noweli jest pointa, czyli kulminacyjny, końcowy moment wyrażający sens przedstawionych wydarzeń;

• powieść - rozbudowany gatunek epicki, obejmujący utwory o znacznej objętości i swobodnej kompozycji, pozwalający na łączenie wielu wątków w rozbudowanej fabule, a także powoływanie dużej liczby bohaterów w dowolnej formule świata przedstawionego, umożliwiał najpełniejsze przekazywanie wiedzy i najsugestywniejsze przekonanie słuszności własnych racji.

Dla porównania można przytoczyć dwa utwory jakimi są „Kamizelka” i „Nad Niemnem”.

Kamizelka to krótki utwór narracyjny w którym wyraźnie pojawia się dominujący motyw jakim jest kamizelka, fabuła jest jasna i jednowątkowa , ograniczeni bohaterowie do minimum - jest to młode małżeństwo. Rola narratora jest skromna , sprowadza się do przedstawiania faktów. Zwroty akcji sprawiają, że akcja szybko się posuwa i zmierza do punktu kulminacyjnego jakim w tym przypadku jest śmierć pana. Nowela jest zakończona puentą, będącą wyrazem nadziei na istnienie gdzieś na świecie prawdziwej, szczerej i bezinteresownej miłości.

Natomiast Nad Niemnem to długi utwór epicki składający się z trzech tomów, po kilka rozdziałów każdy, występuje w nim wielowątkowość. Oprócz wątku miłosnego Justyny i Janka, można zaobserwować wątek konfliktu Korczyńskich z Bohatyrowiczami, dzieje dwóch głównych rodzin. Występuje szeroka gama bohaterów o wyraźnie zarysowanych cechach, często kontrastowych. Wydarzenia ujęte są w klamry chronologii, teraźniejszość przeplata się z wydarzeniami sprzed setek lat. Cza akcji to lato 1866r tak więc utwór obejmują dłuższy okres czasu. Występują liczne opisy liryczne , opisy przyrody i przeżyć wewnętrznych bohaterów . dodatkowo występują epizody np. wesele Elżuni Bohatyrowiczówny i Franka Jaśmota.

119 Udowodnij ze literatura pozytywizmu ma charakter utylitarny oraz dydaktyczno - wychowawczy

Dla utylitarystów najważniejsze było szczęście ogółu, które powinno kształtować jednostka i któremu powinna się podporządkować
Jednostkę i społeczność wartościowano na podstawie kryterium ich produktywności tj. zdolności tworzenia nowych dóbr materialnych i duchowych
Pozytywiści pisali proza, by dotrzeć do większej ilości odbiorców. Literatura ma pełnić role dydaktyczna i przynosić pożytek (czyli być utylitarna). Pisarz ma tworzyć wzory i antywzory aby dać czytelnikowi przykład postępowania. Dzieło nieutylitarne nie zasługuje na uwagę. Sam poeta jest stracony z piedestału. Uważa się ze pisarz jest człowiekiem jak każdy inny wyróżnia się jedynie umiejętnościami i wiedza. Obowiązkiem jego jest dzielić się swoja wiedza. Powieść ma role edukacyjna.

120. Jak literatura pozytywistyczna przedstawia obraz arystokracji polskiej

Arystokracja przedstawiona w „Lalce” Bolesława Prusa ma poczucie odrębności i wyższości nad resztą społeczeństwa. Gardzi ludźmi niższego stanu, jest niezdolna do żadnej produktywnej pracy i użytecznej społecznie działalności. Arystokraci prowadzą całkowicie próżniaczy tryb życia, zajmują się grą w karty, wyścigami konnymi, rodzinnym swataniem i intrygami, składają sobie wizyty, bywają w teatrze i na koncertach. Grupa ta jest moralnie zepsuta, co widać na przykładzie traktowania spraw tyczących miłości i małżeństwa. Kobiety z wielkiego świata, wychowane w duchu konwenansu i pozoru, są niezdolne do miłości, zimne i nieczułe jak lalki, obłudne i cyniczne w postępowaniu. Wychodzą za mąż, kierując się rozsądkiem lub koniecznością (zła sytuacja finansowa rodziców). Pośród arystokracji nie ma żadnych dzieci. Jest to celowy zabieg autora, który chce w ten sposób podkreślić, że nie ma ta grupa możliwości przetrwania, jest biologicznie zwyrodniała, skazana na wymarcie. Ta grupa sama nie potrafi stworzyć żadnej wartości i utrudnia to innym.
Arystokraci są warstwą charakteryzującą się przeważnie egoizmem, nicością moralną, tępotą i degeneracją, zamkniętą we własnym świecie, nie dopuszczającą do swej świadomości żadnych przemian, ani nowych twarzy. Prus przedstawił polską arystokrację jako klasę ludzi przeżytych, niezdolnych do odegrania jakiejkolwiek pożytecznej roli społecznej. Nie widzimy ich przy żadnej pracy, która przynosiłaby pożytek im lub społeczeństwu. Tryb życia arystokracji nastawiony jest wyłącznie na zaspokajanie zachcianek i szukanie przyjemności.
Arystokraci to w przeważającej części kosmopolici pozbawieni żywszego poczucia narodowego. Mimo, iż sami są niezdolni do działania nie chcą ustąpić pierwszego miejsca w społeczeństwie. Tworzą zamknięty klan i gardzą wszystkimi, którzy wywodzą się z niższego stanu. Jako klasa społeczna arystokracja nie tworzy żadnych wartości.

W "Nad Niemnem" występują przedstawiciele wszystkich warstw społeczeństwa szlacheckiego - od arystokracji do zaścianka. Różnią się posiadanym majątkiem, a także podejściem do spraw narodowych. Najbardziej negatywnie przedstawia się arystokracja, która jest zdegenerowana moralnie, nastawiona kosmopolitycznie, gardzi ziemią ojczystą i tradycjami narodowymi. Poza p. Andrzejową Korczyńską wszyscy reprezentanci tej warstwy nie rozumieją swoich rodaków i nie podzielają trosk, które ich gnębią. Są to ludzie bezużyteczni, przynoszący tylko szkodę i hańbę ojczyźnie. Pozbawieni inicjatywy, energii życiowej, myślący tylko o sobie i własnym zadowoleniu konformiści, zakłamani i zepsuci moralnie, cenią tylko pieniądze, pracę uważają za hańbę. Najbardziej podzielone jest środowisko średniozamożnego ziemiaństwa zarówno pod względem finansowym, jak i ideowym. Zamykają się we własnym, złudnym świecie i żyją kosztem innych, są lekkomyślni i nieodpowiedzialni, egoistycznie wykorzystują najbliższych, bo lenistwo i głupota zdominowały ich charakter

121.Jak pisarze pozytywizmu ujmowali w swojej twórczości zagadnienie organicyzmu i nierówności społecznej

To pochodna ewolucjonizmu i patrzenie na świat z punktu widzenia biologa. Założenie tego poglądu to społeczeństwo=organizm. Jeśli choruje jakakolwiek, nawet najdrobniejsza jego cześć- całe społeczeństwo to odczuwa. Aby organizm się rozwijał każda tkanka musi dobrze funkcjonować. W organizmie istnieje współpraca i prawo wymiany usług między poszczególnymi organami- tak samo powinno być w społeczeństwie ludzi, w którym każda klasa społeczna to odrębny organ. Wszyscy muszą mieć jeden cel: dobro społeczeństwa. Aby tak było społeczeństwo musi być jednolite narodowo tymczasem istnieją organizmy w organizmie- stąd asymilacja Żydów.musi nastąpić.

Nowela była narzędziem polityki społecznej. Za jej pomocą pozytywistyczni twórcy najczęściej poruszali tematy dotyczące niedoli niższych warstw społecznych - chłopów i robotników, stosunku klas wyższych do tych grup społecznych oraz tematy patriotyczne. Ukazywali jak wygląda Zycie biednych ludzi którzy toczą walkę o utrzymanie się przy życiu. Pisarze pozytywiści bardzo zwracali uwagę na krzywdę dzieci wiejskich i uświadamiali potrzebę zaopiekowania się tymi, które były w jakimś kierunku szczególnie uzdolnione


122. Jakie postacie kobiece - bohaterki epoki pozytywizmu - uważasz za najciekawsze

Proza pozytywizmu stworzyła cały szereg postaci kobiecych. Dobrych, pięknych i złośliwych. Izabela Łęcka jest piękna, ale nudna. Brakuje jej wdzięku, nie jest interesującą kobietą. Pogardzała Wokulskim, nie szanowała jego uczuć. Gardziła również pracą, czas spędzała na salonach- "salonowa lalka". Była pustą wewnętrznie pannicą. Izabela wcale nie budzi powszechnego zainteresowania. We wspomnianym "Nad Niemnem" Orzeszkowa wyeksponowała postać Justyny, młodej kobiety, która zakochuje się w Janku Bohatyrowiczu. Nie boi się mezaliansu, porzuca życie salonowe na rzecz pracy, którą poznała dzięki ukochanemu.

123. Jak bohaterowie pozytywizmu i romantyzmu poszukiwali wartości życia

Dla bohaterów pozytywistycznych sensem życia była szeroko pojmowana praca . Praca wytyczająca drogi postępowania bohaterów i kształtująca ich morale. Już w programie pozytywistów polskich odnajdujemy hasło "pracy organicznej” i "pracy u podstaw". Na pojęcie to składa się zarówno walka o równouprawnienie kobiet, kwestia żydowska li praca z ludem i dla ludu.

Dla bohaterów romantycznych wartością i sensem było szczęście szeroko pojmowane . W ujęciu romantyków koncepcja szczęścia występuje przeważnie w dwóch współbrzmiących ze sobą płaszczyznach, w realizacji - szczęście indywidualne a szczęście narodu. W tym momencie rodzi się pytanie: czy bohater romantyczny wyżej ceni sobie szczęście indywidualne czy szczęście narodu. Na to pytanie mogą odpowiedzieć tylko sami bohaterowie. Poprzez swą walkę przyczynia się do odzyskania szczęścia narodu. Jak zatem widzimy , głównym i nadrzędnym celem bohatera romantycznego jest walka narodowyzwoleńcza. Ta walka wytycza mu drogę w życiu, jest dla niego drogowskazem, idea nie rodzi się od razu. Człowiek w miarę dojrzewania szuka dopiero tej najważniejszej wartości swojego życia.

124. Czy powieści pozytywizmu mogą zainteresować współczesnego czytelnika

Moim zdaniem tak, ponieważ w utworach tych jest wiele postaci budzących nieprzemijające czytelnicze fascynacje. Wielu czytelników stara się z nimi utożsamić . innym powodem jest fakt ,że epoka pozytywizmu propagowała kult rozumu , postrzeganie świata właśnie przez jego pryzmat a w dzisiejszych czasach ludzie również zwracają na to dużą uwagę. Jednym z utworów jest „Potop” , który na pewno zainteresuje współczesnego czytelnika choć by dlatego , że przedstawione są w tym utworze dzieje naszego narodu.

125.Porównaj epoki pozytywizm i romantyzm . która epoka jest ci bliższa i dlaczego

ROMANTYZM POZYTYWIZM

1.dominacja poezji i dramatu w literaturze 1. Dominacja prozy(opowieść, nowela, opowiadanie)

2. serce uczucie walka 2. Wiedza, scjentyzm ( wiedzy dostarczają tylko nauki przyrodnicze)

3. postrzeganie przez pryzmat duszy 3. Postrzeganie przez pryzmat rozumu

4. występowanie fantastyki 4. realizm

5. idea „mierz siły na zamiary 5. Praktycyzm , utylitaryzm(najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa

6. idea walki 6. Idea pracy

7. ekspresja i wyobraźnie w sztuce 7. Mimetyzm(zdolność upodabniania się wyglądem do otoczenia) , utylitaryzm , realizm w sztuce

8. postacie: poeta, mistrz, wódz, indywidualna jednostka 8. Twórca w służbie idei społecznych reform i ideałów

9. profetyzm ( występowanie w imieniu Boga , 9. . Agnostycyzm - pogląd, według którego

prorokowanie) nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia Boga

mistycyzm (możliwość duchowego kontaktu

z bóstwem, zjawiskiem pozaziemskim )

10. natura- wielkim tematem literatury 10. Miasto, cywilizacja jako nowe tematy literatury.

Bardzie bliższy jest mi Romantyzm ponieważ wykreował patrzenie na świat przez pryzmat serca, a nie rozumu. Za popieranie indywidualizmu, sprzeciwianie sie kanonom. Ogólnie za umiłowanie natury, za walkę narodowowyzwoleńczą. Literatura romantyczna to także rozwój epiki, powieści gotyckiej, powieści grozy

---