PIELĘGNOWANIE
„pomaganie człowiekowi, aby mógł coraz lepiej żyć i zachować zdrowie, w czasie choroby przyczyniać się do tego, żeby procesy zdrowienia przebiegały jak najszybciej, służyć mu oparciem wówczas gdy umiera”/Nightingale F. 1820-1910/
„asystowanie człowiekowi, które zmierzać będzie do osiągnięcia przez niego optimum funkcjonowania w różnych stanach zdrowia”/ŚOZ (WHO) 1956/
„pielęgnowanie to asystowanie ludziom chorym i zdrowym w podejmowaniu działań znaczących dla umacniania i przywracania zdrowia (także dla zapewnienia spokojnego umierania), które podejmowaliby sami, gdyby mieli potrzebną siłę, wolę, wiedzę; pielęgnowanie jest także pomaganiem ludziom w przeprowadzaniu przepisanego leczenia oraz w osiąganiu przez nich pełnej niezależności tak szybko, jak tylko to jest możliwe. /Henderson V. 1960, za Poznańska S. [w] Zahradniczek K. (red.) Pielęgniarstwo. PZWL, 2004/.
Definicja przyjęta przez Międzynarodową Radę Pielęgniarek (ang. International Council of Nurse, ICN)
„Pielęgniarka nierzadko staje się świadomością człowieka, który utracił świadomość, ukochaniem życia dla samobójcy, nogą amputowanego, oczami tego, który świeżo utracił wzrok, środkiem lokomocji dla noworodka, źródłem wiedzy i zaufania dla młodej matki oraz rzecznikiem tych, którzy nie mogą lub nie chcą mówić” /Henderson V. 1960/
„aktywność, którą ludzie inicjują i realizują osobiście w stosunku do siebie samych, aby utrzymać własne życie i zdrowie oraz zapewnić sobie dobre samopoczucie” /Orem D. 1980/
„wyuczone, podejmowane w sposób wysoce humanistyczny i umiejętny opiekowanie się, polegające na asystowaniu ludziom z różnych kultur i z różnych warstw społecznych, a ukierunkowane na pomaganie im w kształtowaniu korzystnego dla zdrowia trybu życia, zapobieganie chorobie oraz odzyskiwanie zdrowia” /Leininger M. 1977/
„troszczenie się o siebie, własne życie i zdrowie, a także pomaganie w tym innym” /Poznańska S. 2004/
„pomaganie człowiekowi zdrowemu i choremu nie mogącemu wykonać podstawowych czynności dla zapewnienia zdrowia” /Collins S., Parker E.: Propedeutyka Pielęgniarstwa. PZWL, Warszawa 1989/
POMAGANIE
- pomagać to znaczy dawać to, czego komuś brakuje (niedostatek bytowy, materialny, choroba, cierpienie) (Mellibruda 1986).
- pomaganie przejawia się w działaniach skierowanych na zwiększenie wewnętrznych możliwości osoby (np. instruowanie w zakresie postępowania), zwiększenie zewnętrznych/środowiskowych możliwości osoby (np. udostępnianie sprzętu).
- pomaganie ma 3 cechy: ma zastosowanie w sytuacji ograniczonych, ale obecnych możliwości podmiotu pomocy; osoba pomagająca uwzględnia autonomię i podmiotowość osoby oczekującej pomocy; zachowana jest pomiędzy stronami pomocy równorzędność pozycji.
- pomaganie opiera się na założeniach teoretycznych:
a) podejście behawioralne (monitorowanie procesu pomagania)
b) podejście empiryczno-racjonalne (ocenianie i korygowanie procesów myślenia)
c) podejście transakcyjno - komunikacyjne (analizowanie roli wzorów komunikacji interpersonalnej, np. w rodzinie w procesie pomagania)
d) podejście fizjologiczne (w procesie pomagania należy stymulować zmysły człowieka)
e) podejście eklektyczne (wypracowanie własnych teorii pomagania w oparciu o rozległą wiedzę z tego obszaru).
- „gotowość do bezinteresownego działania w sytuacjach beznadziejnych i cierpienia innych, ratowanie w chwilach zagrożenia indywidualnego i zbiorowego, odpowiednie poradnictwo, wsparcie ludzi w rozwoju i wzroście, czyli pomagać to chronić, poznawać, przekształcać, wydobywać siły, nieść bezinteresowną pomoc w bezradności i cierpieniu”
/Radlińska H. „Pedagogika społeczna”/
- pomagać to informować, oddziaływać wychowawczo, wzbudzać motywację do działania, prowadzić edukację zdrowotną, uczyć, doradzać, a nie całkowicie realizować działania za pacjenta”
ASYSTOWANIE podmiotowi opieki
być obecnym z nim, nie pozostawiać go z jego problemami zdrowotnymi i pielęgnacyjnymi, współdziałać.
OPIEKA
Swoista działalność, która sprowadza się do zaspokajania potrzeb jednostki, jeśli nie jest ona zdolna przejściowo, trwale, częściowo lub całkowicie samodzielnie zaspokoić je, gdyż wykraczają one poza jej możliwości.
Pod pojęciem opiekować się kryją się następujące znaczenia: „zajmować się, uważać na kogoś, udzielać pomocy, troszczyć się, dbać, doglądać, czuwać, pocieszać, roztaczać ochronę, chronić, utrzymywać” /Szymczak M. 1999/
Seria długofalowych i trwałych interakcji pomiędzy dwojgiem lub większą liczbą ludzi, których przedmiotem jest ochrona, zapobieganie, pomoc, wsparcie, niesienie ulgi. /Hall J.N. 1992/
„działania podejmowane wobec osób, rzeczy ze względu na faktyczne czy potencjalne zagrożenia ich istnienia przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężania tego zagrożenia ich własnymi siłami” (Kelm 1978)
Czynniki determinujące opiekę:
- niezdolność do samodzielnego zaspokojenia potrzeb
- konieczność zachowania życia ludzkiego w wymiarze gatunkowym i jednostkowym, rozwoju człowieka, optymalnego poziomu zdrowia, zapewnienia bezpieczeństwa.
Klasyfikacja opieki:
- ludzka (osoba, dobra kultury, natura)
- transcendentna/religijna (wynikająca z wierzeń, oczekiwań, np. opatrzność Boska)
Opieka przeznaczona jest dla tych, którzy tego potrzebują, ze względu na:
- wiek, np. niemowlę
- stan zdrowia, np. nieprzytomny
- brak wiedzy, umiejętności, motywacji w zakresie samodzielnego dbania o własne zdrowie.
„Opieka to zwracanie na kogoś specjalnej uwagi, służenie człowiekowi, zapewnianie ochrony, sygnalizowanie międzyludzkiej relacji pomagania, stan gotowości do pomagania u tego, kto opiekę zapewnia”/D. Orem/
OPIEKUŃCZOŚĆ
- to sposób bycia, odnoszenia się, działania, jakościowego inwestowania, angażowania się w przeżycia i doświadczenia innej osoby,
- w relacjach międzyludzkich stanowi sens istnienia grupy, rodziny, wspólnoty, społeczeństwa, życia razem,
- relacje opiekuńcze umacniają społeczeństwo, uczą jak być człowiekiem przez identyfikowanie się z innymi ludźmi,
- to sens istnienia,
- to dawanie i branie, czyli uczenie się od drugiego człowieka, wzbogacanie osobowości, modyfikowanie własnego życia, rozwój psycho-moralny w kontaktach z człowiekiem chorym, cierpiącym, starszym, samotnym. /Lenartowicz 2001/
OPIEKA
- interakcja (werbalna, niewerbalna) między opiekunem i osobą wymagającą opieki,
- bycie z podopiecznym,
- skupienie uwagi na oczekiwaniach i potrzebach podopiecznego,
- czujność na wypadek gdyby stan podopiecznego wymagał szybkiej interwencji,
- wsparcie w codziennych czynnościach, poprzez udzielanie pomocy fizycznej przy wykonywaniu czynności, motywowanie do samodzielnych działań, umożliwianie dokonywania wyboru,
- przekazywanie informacji, udzielanie wskazówek, instrukcji,
- czynności opiekuńcze rozłożone są w czasie,
- opiekun może przeżywać różnorodne uczucia w sytuacjach opiekuńczych (obowiązek, zniechęcenie, bezradność, lęk, frustracja, wyczerpanie, wina, żal), powinien sobie umieć radzić z nimi.
OPIEKA ZDROWOTNA
kryterium zakresu (poz, ponadpodstawowa)
kryterium stanu (przedporodowa, pooperacyjna)
charakter opieki (pediatryczna, internistyczna)
przygotowanie dawcy (profesjonalna, nieprofesjonalna)
OPIEKA NIEPROFESJONALNA
najczęściej sprawowana jest w domu przez opiekunów nieformalnych, jest to pomoc udzielana przez krewnych (rodzice, dzieci, współmałżonek), przyjaciół, sąsiadów, innych pacjentów w ramach samopomocy. Osoby świadczące tą opiekę postępują najczęściej intuicyjnie, wykorzystując wzory czerpane z najbliższego środowiska lub przekazów zwyczajowych i dlatego wymagają pomocy i wsparcia ze strony profesjonalistów. Do opieki nieprofesjonalnej zaliczamy też samoopiekę.
SAMOOPIEKA
polega na podejmowaniu przez człowieka w codziennym życiu decyzji i działań dotyczących zdrowia i życia. Jest to wykonywanie tych wszystkich czynności życia codziennego, które przyczyniają się do utrzymania i wzmacniania zdrowia człowieka oraz wpływają na dobre samopoczucie każdego człowieka.
OPIEKA PROFESJONALNA
opiekun wykonuje zadania w sposób rzeczowy, zgodnie z ustalonymi normami, zasadami, algorytmami, procedurami, opierając się na wiedzy zdobytej w wyniku systematycznego kształcenia i stałego doskonalenia; ma kwalifikacje niezbędne do świadczenia określonego zakresu opieki.
Może być świadczona w domu, instytucjach ochrony zdrowia (szpital, ambulatorium, poz, przychodnia), zakładach opieki społecznej (DPS).
Może dotyczyć:
wzmacniania zdrowia - promowania zdrowia,
zapobiegania chorobom i urazom - profilaktyki,
wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, leczniczych, rehabilitacyjnych.
Zasady postępowania
- podstawowe reguły wykonania zadań i rozwiązywania problemów zawodowych;
- określają i wyznaczają racjonalny sposób postępowania uważany za obowiązujący, ponieważ został opracowany przy wykorzystaniu wiedzy, wyników badań zweryfikowanych praktyką;
- twierdzenia oparte na prawach naukowych rządzących określonym procesem, np. zasady aseptyki opracowane na podstawie wyników badań z zakresu epidemiologii, mikrobiologii, wirusologii;
- chronią przed postępowaniem opartym tylko na intuicji, naśladowaniu, świadczeniu usług nieprofesjonalnych na niskim poziomie;
- chronią przed powikłaniami i niebezpieczeństwami, często groźnymi dla zdrowia i życia pacjenta;
- chronią pielęgniarki przed chorobą zawodową;
- niektóre zasady są wspólne, np. dla pielęgniarki, lekarza (zasady podawania leków)
- w działalności zawodowej pielęgniarka powinna kierować się zasadami etyki.
Algorytm
- przepis wykonania zadania;
- schemat zawierający plan kolejnych czynności składających się na wykonanie zadania, sposób wykonania każdej czynności, poprawny wynik każdej operacji;
- suma kolejnych poprawnych wyników cząstkowych daje poprawny wynik całego działania.
Algorytm wykorzystywany jest w procesie uczenia się, w kształtowaniu i doskonaleniu umiejętności. Umożliwia sprawdzenie poprawności (przebiegu i wyniku) wykonania całego działania. Może być przedstawiony w formie pisemnej, za pomocą rysunków, fotografii, rycin. Może być wykorzystany do opisu obsługi sprzętu i aparatury. Ułatwia pracę, ponieważ pozwala na wykonanie zadań zgodnie z ustaloną procedurą.
Procedura
To unormowany sposób postępowania. Procedura ustalana jest na podstawie zasad postępowania, obowiązujących przepisów, najczęściej uwzględnia zwyczaje i doświadczenia praktyczne osób wykonujących zadanie. Opisuje sposób wykonania (metodę, technikę) i zalecaną organizację pracy osób wykonujących zadanie, kompetencje tych osób.
Norma (standard)
wzór proponowanych usług, które grupa zawodowa oferuje odbiorcom, informując ich o zakresie i gwarantowanej jakości, np. standard zapobiegania odleżynom.
W ustalaniu standardów pielęgnowania uwzględnia się:
- obowiązujące przepisy regulujące praktykę zawodową,
- realne warunki funkcjonowania służby zdrowia w Polsce,
- kompetencje pielęgniarki pracującej na różnych stanowiskach,
- zasady postępowania, zasady etyki zawodowej.
Standardy wpływają na jakość opieki pielęgniarskiej. Obejmują kryterium:
- wyniku (stan który pacjent powinien osiągnąć)
- procesu (czy postępowanie, działanie podejmowane było zgodnie z ustalonymi zasadami)
- struktury (czy zostały spełnione warunki niezbędne do realizowania opieki i osiągnięcia wyniku: warunki organizacyjne i techniczne, przepisy, zasoby ludzkie i rzeczowe, kwalifikacje i kompetencje).
OPIEKUN
osoba (grupa osób czy instytucji), która odpowiada za podopiecznego, cechuje go:
- przychylność, życzliwość
- zdolność wczuwania się i rozumienia sytuacji drugiej osoby (empatia)
- cierpliwość
- taktowność
- respektowanie indywidualności podopiecznego
- autentyczna skłonność do pomagania i dawania oparcia
- odwaga i sprawiedliwość (Dąbrowski 2000)
PIELĘGNOWANIE
to wyuczona, celowa i planowa praca pielęgniarki realizowana na rzecz człowieka (ludzi) potrzebującego(cych) fachowej opieki.
/Widomska-Czekajska T., Górajek-Jóźwik J. (red.): Przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek. PZWL, Warszawa 1996/
PIELĘGNOWANIE
to samodzielna i niezależna działalność pielęgniarki, oparta na solidnych podstawach teoretycznych oraz ogólnych zasadach postępowania, zasadach etycznych i moralnych.
/Górajek-Jóźwik J., Ciechaniewicz W. (red.): Zasady postępowania pielęgniarskiego w wybranych stanach klinicznych. PTP, Warszawa 1999/
PIELĘGNOWANIE ZAWODOWE
- pielęgnowanie świadczone przez osobę posiadającą uprawnienia do wykonywania tego zawodu.
PIELĘGNOWANIE ZAWODOWE
to działalność praktyczna pielęgniarki, polega na profesjonalnym pomaganiu w pielęgnowaniu, towarzyszeniu człowiekowi i lub grupie ludzi w zdrowiu, chorobie, niepełnej sprawności, kształtowaniu umiejętności do samoopieki i samopielęgnowania w celu utrzymania komfortu życia codziennego, a jeśli nie jest to możliwe, to do życia z chorobą i(lub) w cierpieniu. /Górajek-Jóźwik J. 2001
PIELĘGNOWANIE TRADYCYJNE
- opieka pielęgniarska pojmowana i realizowana jest jako pomocnicza, podporządkowana działaniom leczniczym (lekarzowi i diagnozie lekarskiej),
- jest ograniczone i zależne,
- zakres i charakter pracy pielęgniarki jest wyznaczony zleceniami lekarskimi wynikającymi z programu leczenia oraz specjalizacją zawodową lub funkcyjną pielęgniarki (np. pielęgniarka opatrunkowa).
PIELĘGNOWANIE NOWOCZESNE
- pozostaje w opozycji do tradycyjnego,
- zorientowane jest na stan zdrowia podmiotu opieki,
- pielęgnowanie może być realizowane niezależnie od leczenia (autonomia),
- pielęgnowanie oparte jest na zdobyczach pielęgniarstwa (nauka o pielęgnowaniu ludzi) oraz naukach wspierających, np. medycyna, psychologia,
- istotą pielęgnowania jest pomaganie i asystowanie podmiotowi opieki,
- podczas pomagania podmiot opieki nie jest pozbawiany własnych chęci i sił do:
a) samodzielnych działań na rzecz własnego zdrowia,
b) przejawiania własnej inicjatywy,
c) tworzenia warunków sprzyjających lepszemu poznaniu samego siebie,
d) tworzeniu warunków sprzyjających braniu odpowiedzialności za zdrowie i życie własne, swoich najbliższych, społeczności, w której dana osoba żyje.
PIELĘGNOWANIE WSPÓŁCZEŚNIE
„pomaganie i towarzyszenie człowiekowi w zdrowiu i w chorobie, niepełnej sprawności, kształtowanie umiejętności samoopieki w celu utrzymania komfortu życia codziennego w zdrowiu, życiu w cierpieniu i życiu z chorobą” /Zarzycka 2004/
PRZESŁANIE DO PIELĘGNIARKI
WYSŁUCHAJ MNIE
ZAPYTAJ O MOJE ZDANIE
NIE LEKCEWAŻ SKARG
PATRZ ZAWSZE NA MNIE, A NIE NA MOJĄ CHOROBĘ
MÓW DO MNIE, A NIE PRZY MNIE
ZACHOWAJ DYSKRECJĘ
NIE KAŻ MI CZEKAĆ NA SIEBIE
NIE MÓW MI, CO MAM ROBIĆ, ZANIM NIE POWIESZ, JAK MAM TO ZROBIĆ
INFORMUJ MNIE ZAWSZE
PAMIĘTAJ KIM BYŁEM
POZWÓL MI DOZNAĆ I PRZEŻYĆ CIEPŁA TWOJEJ OPIEK. /Mesner, 1993 American Journal of Nursing/
PIELĘGNIARSTWO
„termin wieloznaczny używany w takich znaczeniach, jak: szeroko rozumiana
działalność zarówno w zakresie kształcenia, jak doskonalenia zawodowego pielęgniarek, system organizacyjny tych działań, zespół działań profesjonalnych, składowa cześć pojęcia służby zdrowia z jej różnorodną problematyką, techniką, sztuką, wiedzą, nauką”. /Poznańska S. 1989/
PIELĘGNIARSTWO
to działalność praktyczna pielęgniarki realizowana na rzecz osób, rodzin, innych grup ludzi oraz dyscyplina naukowa (nauka o pielęgniarstwie), która opisuje i wyjaśnia zjawiska przyczyniające się do rozwoju teorii i praktyki pielęgniarskiej. /Górajek-Jóźwik J. 2001/
PIELĘGNIARSTWO PRZEDNOWOCZESNE
PIELĘGNIARSTWO NOWOCZESNE
PIELĘGNIARSTWO WSPÓŁCZESNE
to złożona działalność na rzecz ciągłego zwiększania jakości i efektywności praktyki pielęgniarskiej oraz kształtowania jej systemów w zmieniającym się systemie opieki nad zdrowiem. /S. Poznańska 2004/
ZAWÓD
system czynności czy prac, który jest wewnętrznie spójny, skierowany na wytwarzanie jakiegoś przedmiotu czy usług zaspokajających określone potrzeby. Wymaga określonego zakresu wiedzy i umiejętności, wykonywany systematycznie, stanowiący podstawę zajmowania określonego miejsca w strukturze społecznej. /Szczepański J.: Socjologia zawodów. Warszawa 1965/.
PIELĘGNIARSTWO JAKO ZAWÓD - zespół czynności wyuczonych/kwalifikacje; ich stałe lub względnie stałe wykonywanie; otrzymywanie za to wynagrodzenia zapewniającego środki utrzymania.
- wymaga przygotowania,
- wymaga określonego czasu pracy,
- wyznacza miejsce w społeczeństwie (prestiż, autorytet),
- kształtuje osobowość,
- wyznacza rolę społeczną,
- wprowadza człowieka w rodziny zawodowe,
- narzuca styl życia,
- tworzy wzorce,
- należy do grupy zawodów opiekuńczych,
- F. Nightingale w drugiej połowie XIX w. stwierdziła, że pielęgniarstwo jest zawodem,
- pielęgniarstwo w Polsce stało się zawodem na mocy Ustawy o pielęgniarstwie z 1935 r.,
- obecnie w Polsce wykonywanie zawodu pielęgniarki regulowane jest Ustawą o zawodzie pielęgniarki i położnej z 5 lipca 1996 r. (Dz. U. RP 1996 nr 91).
Zgodnie z zapisami ustawy o zawodzie z 1996 r. wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę mającą kwalifikacje, świadczeń:
- pielęgnacyjnych,
- zapobiegawczych,
- diagnostycznych,
- leczniczych,
- rehabilitacyjnych,
- z zakresu promocji zdrowia.
„Pielęgniarstwo jest osobnym, równorzędnym zawodem, który wprawdzie z zawodem lekarskim współpracuje, ale posiada własny zakres, własną technikę, własne metody i organizację pracy, własną etykę zawodową i wobec tego własną nie mniej niż medycyna ważną rolę do spełnienia w postępie kulturalnym ludzkości”. /Kulczyńska T. 1936 za: Zahradniczek K. 1999/
PIELĘGNIARSTWO JAKO PRZEDMIOT WYKŁADOWY
np. ogólne, psychiatryczne, rodzinne
PIELĘGNIARSTWO JAKO SŁUŻBA
- służenie innym w celu zapobiegania chorobom, dodawania otuchy w sytuacjach stresowych na krawędzi życia i śmierci, cierpiącym, okaleczonym.
- służba, która polega na troszczeniu się o zdrowie tych ludzi, którzy nie są w stanie zapewniać sobie samoopiekowania się w sposób ciągły, tzn. wtedy, gdy samoopiekowanie wymaga od nich zbyt wielu różnych aktywności (ilość), albo gdy sami nie potrafią sobie zapewnić takiej opieki, jakiej potrzebują, ze względu na jej jakość w procesie rozwoju lub terapii.(Orem za Poznańska 2001)
PIELĘGNIARSTWO JAKO POWOŁANIE
„zapał, który musi mieć każdy od szewca do rzeźbiarza, ażeby iść ze swym powołaniem szlachetnie pojętym”/Nightingale F. „Uwagi o pielęgniarstwie”/
PIELĘGNIARSTWO JAKO DYSCYPLINA PRAKTYCZNA
powstaje dzięki rozwojowi wiedzy pielęgniarskiej. D. Orem wyróżnia dwa typy aktywności w praktyce pielęgniarskiej:
- aktywności określające - są podejmowane dla celów rozpoznania potrzeb zdrowotnych pacjenta
- aktywności produktywne - dotyczą podejmowania różnych decyzji, istotnych dla zapewnienia takiej pomocy, jaka jest mu potrzebna (planowanie, realizowanie planu, ocenianie działania)
Aktywności te wymagają od pielęgniarki wiedzy, sprawności technicznych, uwzględniania w nich kontekstu społecznego. Postępowania zgodnie z określonymi zasadami, standardami profesjonalnymi oraz uwzględniania relacji międzyludzkich.
PROFESJA
zawód wymagający osiągania wysokiego poziomu sprawności umysłowych, wiedzy naukowej, wysokiego poziomu doświadczenia. Zawód ten cechuje autonomia. Profesjonaliści spełniają misję w społeczeństwie, chroniąc jego największe wartości.
PROFESJA
wolny zawód, u podstaw którego leży założenie o indywidualnym i grupowym rozwoju, akceptacja i samokierowanie. O powstaniu i rozwoju profesji przesądzają: odpowiednio długi okres kształcenia, swoisty zasób wiedzy i umiejętności, akceptacja profesji przez ich przedstawicieli, własny kodeks etyczny, autonomia i samozarządzanie, a w realizowaniu zadań zawodowych orientacja na wyniki, zwarta i aktywna organizacja samorządowa./Lenartowicz H.: Sprawy doskonalenia. CDNŚSzM 1991, 14/
PIELĘGNIARSTWO JAKO PROFESJA
- pełnienie służby społecznej o istotnym znaczeniu dla ludzkiego zdrowia,
- dysponowanie zasobem wiedzy specyficznie pielęgniarskiej,
- podejmowanie badań naukowych,
- zapewnienie wszechstronnej edukacji na poziomie akademickim, umożliwiającej zdobywanie wysokich kompetencji pielęgniarskich,
- zapewnienie doskonalenia zawodowego przez całe życie,
- zapewnienie rozwoju naukowego i uzyskiwania stopni naukowych,
- posiadanie własnego kodeksu etyki zawodowej,
- wysoki poziom autonomii profesjonalnej - pielęgniarki same nadzorują i oceniają własną praktykę, poprawiają jej jakość, prowadzą kształcenie,
- aktywny udział w zespołach interdyscyplinarnych,
- aktywne funkcjonowanie organizacji pielęgniarskich.
Proces profesjonalizacji pielęgniarstwa rozpoczęła F. Nightingale - opracowaniem jego szerokiej koncepcji i zapoczątkowaniem szkolnego przygotowania do tego.
PIELĘGNOWANIE PROFESJONALNE - sprawowanie opieki pielęgniarskiej opartej nie tylko o podstawową i specjalistyczną wiedzę naukową (medyczną, psychologiczną, socjologiczną, filozoficzną) lecz również powołanie uwarunkowane wewnętrzną siłą i motywacją pielęgniarki. To samodzielne podejmowanie odpowiedzialnych i autonomicznych decyzji dotyczących pielęgnowania odwołującego się do zasad etyki zawodowej. /Barczyński, Bogusz 1993/
Pielęgniarstwo to profesja, w której dopełniają się humanistyczne transakcje, np. dawania i brania /Lenartowicz 2001/
PIELĘGNIARKA PROFESJONALISTKA
- to myślący praktyk, który musi dokonywać wyborów, podejmować szybkie decyzje w różnych złożonych sytuacjach zawodowych, poprzez proces kształcenia przygotowany do krytycznego (refleksyjnego) myślenia - w odniesieniu do przyswajanej wiedzy, rozwijanych umiejętności, własnych osiągnięć i braków w rozwoju pielęgniarskim.
- to kompetentny praktyk, o czym stanowią: opiekuńczość, podejmowanie decyzji, komunikowanie, przewodzenie, zarządzanie oraz współdziałanie,
KOMPETENCJE
- wiedza, umiejętności, postawy i wartości.
Wiedza naukowa i wiedza gromadzona w doświadczeniach własnych.
Umiejętności psychomotoryczne, interpersonalne (komunikowania), rozwiązywania problemów.
Postawy to wyuczone i względnie stałe tendencje do reagowania w określony sposób na powtarzające się sytuacje; są efektem doświadczeń nabywanych i gromadzonych w ciągu życia. Do bardzo pożądanych postaw należą postawy opiekuńczości/troskliwości, szacunku dla człowieka, życzliwości, gotowości do świadczenia pomocy.
Postawa to określony stosunek, określone stałe nastawienie do przedmiotu postawy, którym może być określona rzecz, działanie, idea, osoba.
Wartościami są zasady, reguły, które człowiek przyjmuje i którymi się kieruje w swoim postępowaniu. Zasady i reguły etycznego postępowania pielęgniarki zawarte są w kodeksach etyki zawodowej. Do zasad tych zalicza się zasadę: autonomii, sprawiedliwości, dobroci, poufności, prawdomówności, powstrzymania się od czynów szkodliwych, odpowiedzialności. Zasady moralne umożliwiają osąd moralnego postępowania, pomagają w podjęciu etycznie słusznych decyzji, gdyż służą jako kryteria oceny czynów.
KWALIFIKACJE = WIEDZA + UMIEJĘTNOŚCI
KOMPETENCJE = KWALIFIKACJE + UPRAWNIENIA + ODPOWIEDZIALNOŚĆ
KSZTAŁCENIE PIELĘGNIAREK O WYSOKICH KOMPETENCJACH PROFESJONALNYCH JEST UKIERUNKOWANE NA PRZYGOTOWANIE PRAKTYKÓW W PEŁNI ŚWIADOMYCH:
- rosnącej złożoności systemu ochrony zdrowia,
- postępu naukowego i technicznego,
- konieczności kontynuowania kształcenia w ciągu całego życia zawodowego,
- znaczenia współpracy interdyscyplinarnej,
- rosnących oczekiwań społecznych.
CELEM KSZTAŁCENIA JEST PRZYGOTOWANIE PIELĘGNIAREK PROFESJONALISTEK W PEŁNI SAMODZIELNYCH, ODPOWIEDZIALNYCH I ZDOLNYCH DO:
- dokonywania krytycznej oceny praktyki pielęgniarskiej,
- wprowadzania zmian na rzecz jakości i efektywności,
- podejmowania własnej praktyki na wysokim poziomie,
- współdziałania zespołowego.
W NAUCE WYSTĘPUJĄ:
- twierdzenia o faktach (przedmioty, zdarzenia, procesy),
- porządkowanie i klasyfikowanie faktów,
- prawa naukowe, tj. zasady rządzące różnymi procesami; ich wykrywanie stanowi cel badań naukowych,
- teorie naukowe - systemy twierdzeń logicznie uporządkowanych i powiązanych, występujących w danej nauce oraz spełniających przyjęte w niej kryteria naukowości i poprawności metodologicznej.
ROZWÓJ NAUKI WYMAGA:
- stosowania metod naukowych, wg założeń metodologii jako nauki o metodach badawczych
- języka naukowego, ściśle definiowanego,
- twierdzeń uzasadnionych, tj. wysoce prawdopodobnych i uporządkowanych,
- krytycyzmu wyrażanego sprawdzaniem tych twierdzeń,
- twórczości badawczej.
PIELĘGNIARSTWO JAKO NAUKA O PIELĘGNOWANIU
- teorie/modele naukowe,
- badania naukowe,
- pielęgniarki korzystają w swojej praktyce z wiedzy naukowej z różnych dyscyplin (nauki medyczne: fizjologia, mikrobiologia, anatomia, nauki kliniczne; nauki społeczne: psychologia, socjologia, pedagogika), z wiedzy pielęgniarskiej, z wiedzy zdobywanej we własnych doświadczeniach w praktyce, a także przez inne pielęgniarki oraz z intuicji,
- naukowe czasopismo pielęgniarskie „Nursing Research” 1952 r.
- konferencje naukowe,
- Workgroup of European Nurse Researchers 1978 r.
Jego początków należy szukać w pracach F. Nightingale, twórczyni światowego, świeckiego pielęgniarstwa. Dla rozwoju pielęgniarstwa naukowego w Polsce kluczową rolę miało powstanie Wydziałów Pielęgniarskich w akademiach medycznych (pierwszy w Lublinie w 1969 r., w Krakowie w 1975 r.).
To, że pielęgniarstwo jest nauką wymaga odkrywania praw zdrowia i choroby, praw/zasad pielęgniarstwa - stwierdziła F. Nightingale. Korzystała z wiedzy z różnych dziedzin dla potrzeb pielęgniarstwa, sama wykonywała statystyczne badania, opracowała pierwszy model/teoria pielęgniarstwa.
Pielęgniarstwo jako nauka zapewnia korzystanie w praktyce z twierdzeń pewnych, uzasadnionych i racjonalnych uważała V. Henderson
Według D. Orem w pielęgniarstwie występują trzy typy wiedzy:
- wiedza spekulatywnie praktyczna (wysoki poziom abstrakcji, umożliwia wgląd w naturę pielęgniarstwa, formułowanie koncepcji i wyjaśnień różnych elementów praktyki pielęgniarskiej)
- wiedza kliniczna - praktyczna (obejmuje standardy praktyki; jej rozwój umożliwiają doświadczenia nabywane przez pielęgniarki-praktyków)
- wiedza z innych nauk
Wiedza wymaga stałego weryfikowania i pogłębiania. Obejmuje wiedzę o sobie oraz o tych, którym pielęgniarka świadczy pomoc.
Zadania stojące przed pielęgniarstwem jako dyscypliną naukową:
- definiowanie pojęć,
- ukazywanie i wyjaśnianie istoty związków zachodzących między poszczególnymi pojęciami,
- formułowanie uogólnień i praw.
Jest to niezbędne do właściwego wykorzystywania w praktyce, komunikowania się w obrębie własnej grupy zawodowej, z pacjentem, członkami zespołu terapeutycznego, do inwestowania w jakość opieki i naukę.
Sztuka to aktywność wymagająca twórczej wyobraźni, innowacyjności, kreatywności, refleksyjności. Sztuka to wyuczone sprawności i kompetencje profesjonalistów. Sztuki piękne, użyteczne.
PIELĘGNIARSTWO JAKO SZTUKA
- wymaga wysokich kompetencji umysłowych, złożonych sprawności pielęgniarskich, wiedzy, twórczej refleksji i innowacyjności skoncentrowanych na osiąganiu przez pacjenta możliwie największych korzyści zdrowotnych,
- wymaga, aby w centrum uwagi i zainteresowań pielęgniarki był człowiek, któremu pomaga na wysokim poziomie dzięki troskliwości, uznawaniu go jako wartość najwyższą, respektowaniu jego prawa do szacunku, godności, wolności, zapewnianiu mu opieki w sposób całościowy (holistyczny) skupiając uwagę nie tylko na jego potrzebach biologicznych (fizycznych), ale także psychicznych, społecznych, duchowych, kulturowych, zapewnianiu mu wsparcia emocjonalnego i pomocy w rozwiązywaniu różnych problemów zdrowotnych, a w świadczeniu pomocy branie pod uwagę zarówno indywidualnego człowieka jak i złożoność sytuacji w której się znajduje,
- wymaga odchodzenia od rutyny i schematyzmu, miłości i pełnego zaangażowania,
- pielęgniarstwo to sztuka o charakterze moralnym, gdyż w postępowaniu pielęgniarki powinna dominować etyczna zasada osiągania dobra przez tego, komu pielęgniarka świadczy swoją pomoc.
„Zapewnianie pomocy zindywidualizowanej wymaga od pielęgniarki twórczego planowania” uważała V. Henderson
„Pielęgniarstwo jest sztuką, ponieważ wymaga zapewniania troskliwych świadczeń pielęgnacyjnych w sposób twórczy, zindywidualizowany, z zapewnieniem ich efektywności. Wymaga takiego opanowania wiedzy i techniki, jakie jest niezbędne ze względu na złożoność różnych sytuacji i potrzeb zdrowotnych człowieka. Jest sztuka w ogólnym rozumieniu i obejmuje szereg sztuk podstawowych, np. sztukę prowadzenia celowych rozmów, sztukę kształtowania relacji człowiek-człowiek, sztukę koordynowania własnych aktywności z aktywnościami innych, sztukę dyskusji i perswazji”/Orem za Poznańska 2001/
„Kto szuka chleba w swoim zawodzie, ten chleb może znajdzie, ale pustki życia tym sposobem nie wypełni: A wypełnić życie tak, żeby w nim żadnej szczeliny, żadnej pustki nie pozostało, stanowi całą sztukę życia i bodaj czy nie całe życie człowieka” /Biegański 1866-1911; „Myśli i aforyzmy o etyce lekarskiej”/
„pielęgniarki przynoszą nadzieję, niezbędną by żyć, prawdziwie konieczną, delikatną jak mgła; chronić nadzieję, nie dopuścić by się nie wypaliła, rozpłomieniać tę małą iskierkę, zwłaszcza w trudnych momentach choroby, słabości, straty, śmierci kogoś bliskiego, dodawać woli życia - to właśnie jest sztuką pielęgnowania, misterium relacji z drugim człowiekiem; to coś zupełnie innego niż tanie pocieszanie - proszę się nie martwić, wszystko będzie dobrze”/Lenartowicz 2001/
Podstaw i źródeł troskliwości można szukać w:
- filozoficznych dialogach Platona
- w fenomenologii (Heidegger)
- filozofii dialogu Levinasa
- filozofii egzystencjonalnej (Sartre, Marcel, Kierkegaard, Nietsche)
- filozofii humanistycznej, personalistycznej (opiekun spolegliwy - Kotarbiński)
- u filozofów Wschodu
- w religii (przypowieść o miłosiernym Samarytaninie)
- w duchowości
Znaczące miejsce troskliwość znajduje w:
- naukach biologicznych
- psychologii
- naukach o środowisku
- pielęgniarstwie (Orem, Watson, Leininger)
- antropologii, która bada objawy troski w różnych kulturach
- epistemologii, która bada co trzeba wiedzieć, aby zrozumieć naturę troski
- pedagogice, która studiuje problem przekazania wartości troski i metody nauczania o trosce
- ontologii, która bada naturę troski
- etyce
- humaniści, poeci, artyści, socjologowie również podejmują tematykę troskliwości i przedstawiają ją w opisach współodczuwania, sympatii, humanizmu, wzajemnej bliskości, dzielenia przeżyć, gotowości do samopomocy.
Według filozofów troska to autentyczny ludzki stan bycia, to wartość interpersonalna i międzyludzka. Ten człowiek może prawdziwie troszczyć się o drugą osobę, który potrafi troszczyć się o siebie, to znaczy poznał siebie, sam doznał twórczej siły troski /Brykczyńska 1993/
Roach, analizując naturę troski, uważa, że fenomen troski w kontekście pracy pielęgniarskiej składa się z 5 integralnych pojęć:
- wczucia i empatii
- kompetencji
- pewności siebie i zaufania
- zobowiązania się i zaangażowania się
- sumienności i uczciwości.
Troskliwość pielęgniarska
- jest znacząca w opiece nad zdrowiem człowieka /F.Nihgtingale/
- istota, natura, esencja, credo, sedno pielęgniarstwa /M. Leininger/,
- podstawowa idea przewodnia profesjonalizacji, która zapewni pielęgniarstwu wpływ na rozwój cywilizacji i będzie determinować jego wkład do ludzkich społeczności oraz zachowania godności człowieka /Watson/
- troskliwość i miłość są najbardziej uniwersalnymi i najbardziej tajemniczymi siłami kosmosu, jednoczą najważniejszą i najbardziej uniwersalną energię psychiczną. /Watson/.
- troska/troskliwość/troszczenie się/opiekuńcza troskliwość to skupianie na kimś uwagi, zapewnianie mu ochrony i pomocy, opiekowanie się, asystowanie, wspieranie
- troskliwość dotyczy cech człowieka, jego postaw, dyspozycji, motywów działań w stosunku do tego, kto potrzebuje pomocy i ochrony.
„Troska oznacza stan występujący w procesie rozwoju człowieka, który skłania go do zajmowania się czymś albo kimś i zabiegania o coś lub kogoś, a także chronienia kogoś albo czegoś, utrzymywania kogoś, dzielenia się posiadanym dobrem; opiekuńcza troskliwość jest przejawem troszczenia się o kogoś lub coś w sposób pieczołowity, staranny” /S. Poznańska 2004/
Zapewnianie troskliwości wymaga:
- wiedzy, a także doświadczenia w każdym z poszczególnych rodzajów praktyki,
- sprawności technicznej,
- refleksji,
- pozyskiwania zaufania i wzajemności, rozwijania współdziałania i pobudzania aktywności,
- bycia ekspertem w świadczeniu pomocy specyficznie pielęgniarskiej,
- koncentrowania się wokół człowieka jako całości nie tylko wtedy, kiedy odczuwa on dyskomfort fizyczny i przeżywa stres emocjonalny, jest bezradny i wymaga pomocy, ale także gdy podejmuje swoją codzienną aktywność znaczącą dla życia, zdrowia, samopoczucia, funkcjonowania i rozwoju,
- wrażliwości, współodczuwania i brania pod uwagę wielu znaczących szczegółów,
- wysokiego poziomu moralnego; etyka troski powinna być podstawą relacji pielęgniarka-pacjent; troska jest wskazywana jako podstawowa wartość w etyce zawodowej pielęgniarki; opiekuńcza troskliwość kształtuje moralną świadomość pielęgniarki, jest busolą ukierunkowującą jej postępowanie na dobro i zło,
- znajomości siebie i swoich ograniczeń,
- skupiania uwagi, chronienia i służenia temu, komu się pomaga.
Troskliwość opiekuńcza pielęgniarki cechuje się:
- wrażliwością na ludzkie cierpienie i ból,
- traktowaniem człowieka w sposób zindywidualizowany,
- braniem pod uwagę jego złożonych potrzeb i przeżyć,
- akceptowaniem go takim jakim jest,
- poszanowaniem jego godności,
- okazywaniem szacunku,
- ułatwianiem w dążeniu do samodzielności, a nie okazywaniem swojej przewagi i kontrolowaniem,
- podejmowaniem takich decyzji, które mają u swoich podstaw wysokie kompetencje oraz refleksyjne myślenie,
- darzeniem ludzi ciepłymi uczuciami, okazywaniem tych uczuć w relacjach opiekuńczych,
- lubieniem ludzi w taki sposób, że ich różne problemy i trudności nie pozostają pielęgniarce obojętne,
- zainteresowaniem się ludźmi, angażowaniem się w świadczeniu opiekuńczej pomocy,
- stałą gotowością do dawania tego, co człowiek najbardziej potrzebuje,
- skupianiem uwagi na szczegółach w zapewnianiu pomocy
- starannością,
- znajomością i rozumieniem tego komu pomaga oraz jego problemów zdrowotnych
Troskliwa opiekuńczość „sygnalizuje taki stan umysłu i zainteresowania tym, kogo ktoś otacza opiekuńczą troskliwością, wykazuje ścisłą łączność z pragnieniem zapewnienia mu wszystkiego najlepszego, cechuje się pomaganiem, regulowaniem, przystosowywaniem oraz działaniami niezbędnym do odzyskiwania samodzielności przez niego” /Orem za Poznańska 2001/
Korzyści z filozofii troski:
- prowadzi do wzbogacenia zarówno pielęgniarki, jak i tych, którymi się opiekuje (rozwija wyobraźnię, pozwala przełamywać utarte schematy, unikać automatycznego systematyzowania, generalizowania, klasyfikowania, szufladkowania, unikania błędów)
- poprawia jakość pracy pielęgniarki
- doskonali profesjonalną indywidualność
Tożsamość zawodowa, identyfikacja z zawodem, docenianie wartości i roli pielęgniarstwa przez same pielęgniarki jest możliwa, gdy wiedzą co jest sensem zawodu, do czego aspiruje ta profesja. To pozwala dostrzec ważność wykonywanej pracy, jest warunkiem jakości opieki.
OPIERAJĄC ISTOTĘ PIELĘGNIARSTWA NA FILOZOFII TROSKI, OPIEKUŃCZOŚCI SIĘGAMY DO NAJBARDZIEJ UNIWERSALNYCH WARTOŚCI ORAZ ODCZUWANYCH POTRZEB.
KAŻDY PRAGNIE KOCHAĆ I BYĆ KOCHANY, OPIEKOWAĆ SIĘ I DOŚWIADCZAĆ OPIEKI, TROSZCZYĆ SIĘ I BYĆ OTACZANY TROSKĄ.
WYMAGA TO:
- podejmowania badań i gromadzenia wiedzy niezbędnej do starannego i pieczołowitego zapewnienia opiekuńczości pielęgnacyjnej w zróżnicowanej praktyce pielęgniarskiej
- opisywania i wyjaśniania wszystkiego, co charakteryzuje i warunkuje staranność i pieczołowitość opiekuńczości pielęgnacyjnej
- wprowadzania takich programów, metod i strategii kształcenia oraz doskonalenia zawodowego pielęgniarek, jakie zapewniać będą rozwijanie pielęgniarskiej troskliwości
- wprowadzania koniecznych zmian w praktyce zawodowej pielęgniarek.
1