KONSPEKT DOM DZIECKA, PSYCHOLOGIA, adopcja, dom dziecka, rodzina zastępcza, opieka zastępcza


KONSPEKT ZAJĘĆ Z PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ

TEMAT: Domy dziecka i grupy usamodzielnienia.

PROWADZĄCY:
Jolanta Bień,
Kinga Cholewa,
Kinga Foszczyńska,
Sylwia Gołąb.

DATA: 6 kwietnia 2009 r.

MIEJSCE: Instytut Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, ul. Ingardena 4.

KIERUNEK I SPECJALNOŚĆ: pedagogika społeczno-opiekuńcza.

GRUPA: A.

LICZBA UCZNIÓW: 33.

CELE:

FORMY PRACY: zbiorowa, grupowa.

METODY: wykład, pokaz wizualny, pokaz audiowizualny, test, scenki problemowe.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: przeźrocza, arkusze testowe, film nt. Grupy Usamodzielnienia z Radomia, przykładowy kontrakt (do przeglądnięcia).

TREŚĆ I PRZEBIEG ZAJĘĆ.

  1. PRZEDSTAWIENIE DEFINICJI I HISTORII DOMÓW DZIECKA.

„Starajmy się tak postępować i tak żyć, by nikomu w naszej Ojczyźnie nie brakło dachu nad głową i chleba na stole, by nikt nie czuł się samotny, pozostawiony bez opieki”.

/Jan Paweł II (Karol Wojtyła)/

"Dom Dziecka - nie nauczy dzieci najważniejszego: kochać. Męża, żony, Boga - nikogo. Dom Dziecka choćby najlepszy, z górami czekolady, ze wspaniałymi wychowawcami odbarwia serca z miłości i nic się na to nie poradzi." Takie słowa znajdujemy w nr 42. czasopisma POLITYKA. Smutne, ale niestety dosyć prawdopodobne. Dlaczego tak właśnie jest? Dlaczego mimo usilnych starań pedagogów, którzy wkładają wiele czasu i niejednokrotnie jeszcze więcej serca w swoją pracę, wychowankowie domów dziecka nie są w stanie kochać i przyjmować miłości innych? To pytanie pozostawiamy każdemu do własnego przemyślenia, a teraz postaramy się przybliżyć Wam szczegóły dotyczące funkcjonowania tych placówek socjalizacyjnych.

Dzisiejszy temat otwiera nam obszar zagadnień związanych z instytucjonalnymi formami opieki na dzieckiem.

Definicja.

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku podaje, że dom dziecka to placówka opiekuńczo - wychowawcza, socjalizacyjna zapewniająca całodobową opiekę i wychowanie dzieciom, których rodzice trwale lub okresowo nie mogą, nie potrafią lub nie chcą stworzyć właściwych warunków życia i rozwoju. Obejmuje opieką wychowawczą dzieci i młodzież do 18. roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki - do 25. roku życia.

Wincenty Okoń w Słowniku Pedagogicznym definiuje dom dziecka jako internatowy zakład wychowawczy dla dzieci i młodzieży w wieku 3-18 lat, pozbawionych opieki rodziny. Zadaniem domu dziecka jest zastąpienie wychowankom domu rodzinnego, pełnienie funkcji opiekuńczych i wychowawczych, umożliwienie wykonania obowiązku szkolnego i zdobycia zawodu, przygotowanie do samodzielnego życia.

Historia.

Idea opieki nad sierotami była obecna już w czasach starożytnych. Żydowskie prawo nakazywało objęcie opieką wdów i sierot; prawo Ateńskie wspierało dzieci poniżej 18 r. ż., które zostały sierotami w wyniku działań wojennych.

W średniowieczu opieka nad sierotami sprawowana była przez osoby duchowne. Biskup krakowski Iwo Odrowąż w 1220 r. sprowadził Zakon Ducha Świętego do Krakowa. Powierzył opiece zakonu pierwszy szpital w królewskim mieście. Pod koniec XIII wieku powstały również duchackie szpitale w Kaliszu, Sandomierzu i Sławkowie. W szpitalach tych bracia i siostry, nazywani w Polsce popularnie duchakami i duchaczkami, prowadzili dzieło miłosierdzia. Udzielali pomocy biednym i opuszczonym, szukając ich także poza obrębem szpitala. Oddziałem żeńskim zajmowały się siostry, prowadziły także dom sierot, wychowując dzieci.

Pierwszy zakład opiekuńczy wyłącznie dla dzieci, tzw. Dom Podrzutków, nazywany też „szpitalem dla przyjmowania i wychowania niemowląt”(najstarszy w Polsce dom dziecka), powstał w 1736 r. w Warszawie z inicjatywy ks. Gabriela Baudouina i przetrwał- w zmienionej formie- do II wojny światowej. Znajdowały tu opiekę sieroty- podrzutki, dzieci więźniów, matek leczonych w szpitalach i rodziców umysłowo upośledzonych. Przed wejściem zainstalowano w ścianie drewniane koło z przegródkami. Wystarczyło włożyć w jedną z nich dziecko, obrócić koło i wtedy uruchamiał się dzwonek. Wówczas osoba pracująca w placówce odbierała dziecko.

Podczas rozbiorów uległa znacznemu zróżnicowaniu sytuacja zakładów opiekuńczych w poszczególnych częściach Polski, zależnie od polityki zaborców oraz aktywności obywatelskiej. Pogorszyła się ona jeszcze bardziej w okresie I wojny światowej- wiele zakładów uległo likwidacji, niemal wszystkie zubożały, a liczba dzieci wymagających ich opieki rosła.

Po odzyskaniu niepodległości zorganizowano wiele nowych placówek, przystąpiono do formułowania perspektywistycznego programu zagwarantowania opieki dzieciom i młodzieży oraz określenia podstaw działalności opiekuńczo-wychowawczej. Wielkość podejmowanych inicjatyw sprawiła, że poszczególne zakłady różniły się: charakterem i zakresem sprawowanej opieki, sposobami działania, źródłami finansowania, liczebnością i wiekiem wychowanków, nazewnictwem, itp. Istniały więc domy matki i dziecka, domy wychowawcze, domy sierot, sierocińce, ochronki, przytułki, domy chłopców, domy dziewcząt, ogniska, bursy, internaty, zakłady opiekuńcze, gniazda sieroce, itp. Najbardziej wartościowe wychowawczo placówki tego okresu związane są z nazwiskami wybitnych pedagogów. Należały do nich: gniazdo sieroce K. Jeżewskiego, „Nasz Dom” założony w Pruszkowie przez S. Sempołowską i J. Strożecką, „Dom Sierot” i „Nasz Dom” prowadzone przez J. Korczaka.

Dla działalności zakładów opiekuńczych duże znaczenie miały podjęte- pierwsze w dziejach narodu- próby ustawowego uregulowania kwestii opieki. Zapowiedziała je Konstytucja marcowa z 1921 r., ale nie w pełni podtrzymała Ustawa o opiece społecznej z 1923r., a zwłaszcza rozporządzenia szczegółowe Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, do którego należał nadzór nad zakładami opiekuńczymi. Ministerstwo to wydało również instrukcję o organizacji pracy w zakładach opiekuńczych oraz ramowy regulamin tych placówek (1926 r.), określający ich funkcje, treści pracy oraz organizację wewnętrzną. Stanowił on, iż zadaniem zakładów jest zapewnienie wychowankom prawidłowego rozwoju fizycznego, umysłowego, moralno- religijnego oraz przygotowanie do pracy zawodowej. Zalecał m.in. wychowanie narodowe i religijne, kształcenie i przygotowanie do zawodu, wzajemny szacunek między wychowawcą i wychowankiem, rozważne wprowadzenie samorządu dziecięcego, podział wychowanków na grupy wiekowe, organizowanie zajęć rekreacyjnych, ograniczenie kar cielesnych do „niezbędnego minimum” i eliminację „kar szkodliwych dla zdrowia” takich jak ograniczanie jedzenia, spania, spaceru, zabawy.

W latach wojny i okupacji hitlerowskiej wiele zakładów uległo likwidacji, pozostałe funkcjonowały w warunkach permanentnego zagrożenia, na pograniczu nędzy. Zginęło wielu wybitnych wychowawców, a wśród nich Korczak, Falska, Zawadzka, Tarnawska. Znacznie wzrosła liczba sierot, półsierot, dzieci zagubionych. Według spisu szkolnego przeprowadzonego w 1947 r. prawie 3 miliony dzieci wymagało różnych form pomocy.

Podjęta 12 czerwca 1945 r. uchwała Rady Ministrów zadecydowała, że dzieci do lat 3, pozbawione własnej rodziny, będą się wychowywać w domach małych dzieci podległych resortowi zdrowia, zaś starsze- w państwowych domach dziecka tworzonych przez resort oświaty.

Pod wpływem zmieniającej się rzeczywistości społecznej, rozwoju wiedzy i nabywania doświadczeń, ewolucyjnym zmianom ulegał dom dziecka, zmieniały się też jego elementy strukturalno- funkcjonalne, a wśród nich przede wszystkim wychowankowie. Miejsce sierot, głównie wojennych, które w 1947 r. stanowiły 54,5% wychowanków domów dziecka, stopniowo zajęły dzieci mające oboje rodziców nazywane sierotami społecznymi, umieszczone w placówce opiekuńczej na mocy postanowienia sądu rodzinnego. W końcu 1991 r. dominowały one w domach dziecka, stanowiąc większość ogółu wychowanków tych placówek. Ich rodzice mają przeważnie zawieszoną, ograniczoną bądź odebraną władzę rodzicielską z powodu rażącego zaniedbywania dzieci, demoralizowania ich, nieudolności wychowawczej bądź niemożności zapewnienia im przynajmniej dostatecznych warunków rozwoju..

W Polsce w roku 2005 placówek socjalizacyjnych było 291. Liczba ta spadła do końca 2007 roku o 18. Obecnie liczba wychowanków w placówkach socjalizacyjnych w Polsce to ok. 9830, czyli mniej niż w roku 2005, kiedy tam przebywało ok. 11 772 dzieci. Biorąc pod uwagę wszystkie placówki opiekuńczo-wychowawcze, jest ich w Polsce ok. 697, a dzieci i młodzież, która w nich przebywa sięga liczby 20 000. Aż 98 % z nich, czyli prawie wszystkie dzieci, posiadają jedno lub oboje rodziców.
(Dane z Małego Rocznika Statystycznego Polski 2008)

  1. ZAPOZNANIE Z AKTAMI PRAWNYMI, REGULUJĄCYMI KWESTIE DOTYCZĄCE FUNKCJONOWANIA DOMÓW DZIECKA.

Podstawowymi dokumentami, na mocy których funkcjonują domy dziecka są:

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych.

2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

3. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych, dom dziecka zalicza się do placówek typu socjalizacyjnego. Placówka taka:

1) zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby (przez opiekę całodobową należy rozumieć zaspokajanie potrzeb życiowych dziecka zgodnie z ustalonym w rozporządzeniu standardem opieki i wychowania oraz standardami usług opiekuńczo-wychowawczych, jeżeli potrzeby te stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym);

2) zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym - odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne;

3) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych;

4) podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej;

5) pracuje z rodziną dziecka;

6) organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku, grupy usamodzielniające oraz kontakt z rodzinami zaprzyjaźnionymi;

7) może prowadzić hostel oraz mieszkanie usamodzielnienia.

  1. KTO TRAFIA DO DOMU DZIECKA?

Do domów dziecka kierowane są dzieci i młodzież, których potrzeby stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym.
„Podstawą skierowania do placówki jest orzeczenie sądu o umieszczeniu dziecka w placówce albo wniosek rodziców lub opiekunów prawnych o umieszczenie dziecka w placówce.”

„W uzasadnionych przypadkach dyrektor placówki może przyjmować dziecko bez skierowania na jego prośbę, na wniosek jego rodziców lub opiekunów prawnych, celem objęcia całodobową opieką, w miarę posiadania wolnych miejsc, jednakże w liczbie nie większej niż 15 % miejsc w placówce przeznaczonych dla dzieci objętych taką opieką.”

Powrót dziecka do rodziny następuje:
1) okresowo na podstawie wniosku stałego zespołu o zaistnieniu podstaw powrotu dziecka do rodziny i gdy sąd przychyli się do tego wniosku;
2) w przypadku orzeczenia sądu o zakończeniu pobytu dziecka w placówce.

  1. OMÓWIENIE FUNKCJI I ZADAŃ DOMÓW DZIECKA.

Zadania domu dziecka (wg B. Czeredreckiej) powinny być odpowiednio zróżnicowane w zależności od potrzeb danego zespołu dzieci, ich wieku, stopnia zaangażowania i zaawansowania w nauce szkolnej, rodzaju zaniedbań wychowawczych oraz aktualnej sytuacji rodzinnej.

Zadania te są następujące:

1. wszechstronna znajomość wychowanków - ich dotychczasowych kolei życia, wychowania i środowiska rodzinnego, co pozwoli zastosować wobec nich właściwe metody postępowania, uniknąć błędów, które później trudno naprawić. Dalsze poznawanie wychowanków odbywa się już w toku pracy wychowawczej poprzez bezpośrednią obserwację zachowania się dziecka w różnych codziennych sytuacjach, indywidualne rozmowy, a także analizę wykonanych przez niego wytworów.

2. przywracanie równowagi psychicznej. W tym celu wychowawcy i zespół wychowanków powinni tworzyć swobodną atmosferę domową. Organizacja codziennych czynności powinna kształtować się w oparciu o życzliwość i zaufanie między personelem a wychowankami, jak tez wśród samych wychowanków. Dom dziecka stara się zapewnić wychowankom dobre samopoczucie i przywrócić równowagę psychiczną, dać poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji życiowej. Zapewnia się też indywidualną opiekę niektórym wychowankom ze strony kolegów i innych zaprzyjaźnionych osób.

3. normalizacja sytuacji rodzinnej. Placówka zobowiązana jest do wypełnienia wobec wychowanka w czasie jego pobytu podstawowych funkcji rodzinnych oraz kompensowania braków i niedostatków środowiska rodzinnego. Obowiązkiem jest także podtrzymywanie więzi rodzinnych, umożliwienie kontaktów i doprowadzenie w miarę możliwości do częściowej normalizacji sytuacji rodzinnej.

4. zaspokajanie potrzeb życiowych. Ważne w tym względzie są upodobania dzieci wzorowane na wychowaniu w rodzinie. Decyzje powinny być podporządkowane celom wychowawczym. Warunki bezpieczeństwa i zdrowia zapewnia należyta organizacja pracy i fachowa opieka higieniczno-lekarska. W toku codziennego życia wychowankowie przyswajają sobie praktyczną wiedzę i nawyki z tego zakresu.

5. tworzenie środowiska wychowawczego, sprzyjającego rozwojowi, tzn. takiego, w którym podobnie jak w dobrej rodzinie, dorosłych i dzieci wiążą wspólne zadania, rozwijające zainteresowania poznawcze, społeczne, estetyczne, pobudzające do samodzielności. Ważnym elementem jest wytwarzanie w dziecku aktywnej postawy świadomego współdziałania z wychowawcami w pracy nad własnym wychowaniem.

6. zapewnienie pomyślnej realizacji kształcenia ogólnego i zawodowego. Przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia obejmuje różne dziedziny. Należy zapewnić warunki kształcenia i pomoc w nauce, wypełnianiu obowiązku szkolnego, a następnie pomoc w wyborze kierunku kształcenia i zawodu.

7. kształcenie umiejętności wartościowego spędzania wolnego czasu według upodobań oraz zapewnienie dzieciom warunków kształtowania wartościowych nawyków i zamiłowań w tej dziedzinie. Zajęcia organizowane w domu dziecka musza uwzględnić własną inicjatywę i dążenia dziecka. Powinny być tak wzbogacone, by ukazywać różnorodne możliwości wartościowej rozrywki i korzystania z dóbr kulturalnych. Należy przy tym przechodzić stopniowo od zajęć prowadzonych pod kierunkiem i z inicjatywy wychowawcy do zajęć wybieranych przez same dzieci, organizowanych z ich własnym udziałem.

8. rozwijanie postaw społecznych i nawyków pracy. Wychowankowie angażowani są do praktycznych i pożytecznych prac, rozbudza się w nich zamiłowanie do dobrej pracy i wyrabia trwałe nawyki w tym zakresie. Wymaga się od wychowanków gotowości i umiejętności współżycia i współdziałania w zespole kolegów i kontaktach z innymi ludźmi, co przygotowuje ich do samodzielnego życia w społeczeństwie.

9. przyswajanie praktycznych umiejętności i wiadomości . Dom dziecka przygotowuje wychowanków do praktycznego i samodzielnego życia osobistego. Chodzi tu o nauczenie zaradności życiowej, umiejętności racjonalnego, oszczędnego gospodarowania własnymi rzeczami, pieniędzmi. Zleca się więc dzieciom dokonywanie zakupów oraz załatwianie różnych spraw w urzędach i instytucjach, przez co nabierają doświadczenia i umiejętności radzenia sobie. Placówka uczy także wychowanków planowania ważniejszych części dnia.

Do podstawowych funkcji domu dziecka zaliczyć można:
- funkcję readaptacyjną,
- funkcję kompensacyjną,
- funkcję opiekuńczą,
- funkcję wychowawczą,
- funkcję profilaktyczną.

W ramach funkcji readaptacyjnej wychowawca przysposabia nowo przybyłego wychowanka do warunków życia placówki, do społeczności domu dziecka oraz do klasy szkolnej. Treścią funkcji kompensacyjnej jest niwelowanie odchyleń w rozwoju dziecka i wyrównywanie braków wynikłych z niepełnowartościowego środowiska, w jakim ono przebywało przed przybyciem do placówki opiekuńczej. Do wychowawcy należy diagnozowanie, ustalanie i realizowanie indywidualnego planu pracy z wychowankiem, zadania psychoterapeutyczne, leczenie, konsultacje ze specjalistami. Funkcja opiekuńcza polega na zaspokajaniu potrzeb, czuwaniu nad bezpieczeństwem i zdrowiem dzieci. Funkcję tę wychowawca realizuje poprzez rozpoznanie i zaspokojenie indywidualnych potrzeb swych podopiecznych oraz zadbanie o taką organizację życia, która gwarantowałaby komfort psychiczny. Funkcja wychowawcza sprowadza się do działań ukierunkowanych na wszechstronny rozwój osobowości dziecka i stymulowanie jego aktywności. Wychowawca zobligowany jest do tworzenia sytuacji wychowawczych i organizowania procesu wychowawczego. Funkcja profilaktyczna polega na usuwaniu czynników, które zagrażałyby zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi wychowanka. Jednym z podstawowych zadań jest ciągłe zaspokajanie opiekuńczych potrzeb wychowanków. Wychowawca, który jest blisko dziecka, łatwo i trafnie może określić, czego aktualnie dziecku brak i w jakim zakresie należy mu przyjść z pomocą.

  1. PRZYBLIŻENIE SZCZEGÓŁÓW DOTYCZĄCYCH ORGANIZACJI DOMU DZIECKA.

Wewnętrzna organizacja domu dziecka zależy od struktury zespołu dziecięcego i pracowniczego - ich uprawnień, kompetencji i obowiązków. Dom dziecka stanowi zespół dzieci wraz z małą grupą dorosłych. Zarówno dzieci, jak i dorośli są ze sobą wzajemnie powiązani i współzależni w działaniach. Interakcje zachodzące w domu dziecka są uregulowane normatywnie poprzez statut i zalecenia dotyczące pracy w placówce socjalizacyjnej.

Dom dziecka, jako placówka socjalizacyjna, realizując zaspokajanie potrzeb dziecka, kieruje się w szczególności:
- dobrem dziecka,
- poszanowaniem praw dziecka,
- potrzebą wyrównywania deficytów rozwojowych,
- koniecznością wspierania rozwoju dziecka poprzez umożliwienie kształcenia, rozwój zainteresowań i indywidualizowanie oddziaływań wychowawczych,
- potrzebą działań przygotowujących do samodzielnego życia,
- poszanowaniem praw rodziców wynikających z przepisów prawa rodzinnego, a przede wszystkim prawa do kontaktowania się z dzieckiem,
- potrzebą działań w celu utrzymywania więzi dziecka z rodziną i umożliwienia jego powrotu do rodziny.

Zasady te dotyczą pracy wychowawczej i organizacji w domu dziecka, a w szczególności stosowane są przy opracowywaniu diagnozy wychowanka, jak i indywidualnego planu pracy. Szczegółowe zadania, organizacje pracy oraz specyficzność i zakres sprawowanej opieki zawiera regulamin placówki. Regulamin domu dziecka opracowywany jest przez dyrektora w porozumieniu z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie. Z regulaminem powinny być zaznajomione dzieci przebywające w domu dziecka.

Dzieciom w placówce zapewnia się:

1) wyżywienie dostosowane do ich potrzeb rozwojowych;
2) dostęp do opieki zdrowotnej;
3) dostęp do zajęć wychowawczych, kompensacyjnych, terapeutycznych i rewalidacyjnych;
4) wyposażenie w:
a) odzież, obuwie, bieliznę i inne przedmioty osobistego użytku, stosownie do wieku i indywidualnych potrzeb,
b) zabawki odpowiednie do wieku rozwojowego,
c) środki higieny osobistej;
5) zaopatrzenie w:
a) leki,
b) przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze; placówka pokrywa udział własny dziecka do wysokości limitu przewidzianego w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
c) podręczniki i przybory szkolne;
6) kwotę pieniężną do własnego dysponowania przez dzieci od 5. roku życia, której wysokość, nie niższą niż 0,5 % i nie wyższą niż 5 % kwoty, o której mowa w art. 78 ust. 2 ustawy, ustala co miesiąc dyrektor placówki w porozumieniu z samorządem placówki
7) dostęp przez całą dobę do podstawowych produktów żywnościowych oraz napojów;
8) odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne;
9) dostęp do nauki, która w zależności od potrzeb dzieci odbywa się:
a) w szkołach poza placówką,
b) w szkołach zorganizowanych na terenie placówki,
c) w systemie nauczania indywidualnego;
10) pomoc w nauce, w szczególności przy odrabianiu zadań domowych, oraz w miarę potrzeby przez udział w zajęciach wyrównawczych;
11) uczestnictwo, w miarę możliwości, w zajęciach pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych;
12) opłatę za pobyt w bursie lub internacie, jeżeli dziecko uczy się poza miejscowością, w której znajduje się placówka;
13) pokrycie kosztów przejazdu do i z miejsca uzasadnionego pobytu poza placówką.

Domem dziecka kieruje dyrektor, powoływany przez organ prowadzący. Dom dziecka w zależności od potrzeb zatrudnia następujących specjalistów: wychowawców, pedagogów, psychologów, terapeutów, pracowników socjalnych, opiekunki dziecięce, lekarzy, pielęgniarki. Ponadto zatrudnia się też pracowników na etacie: księgowy, intendent, kucharz, praczka, pracownik gospodarczy.

Wychowawca domu dziecka, kierujący procesem wychowawczym dziecka, wypełnia kartę pobytu dziecka oraz opracowuje przy udziale dziecka indywidualny plan pracy w porozumieniu z psychologiem, pedagogiem, pracownikiem socjalnym, a także innymi członkami zespołu specjalistów (oraz z rodzicami lub członkami rodziny).

Indywidualny plan pracy opracowywany jest na podstawie informacji dotyczących życia dziecka zawartych w dokumentacji, analizy procesu zmian rozwoju psychicznego i fizycznego w trakcie pobytu dziecka w placówce. W planie tym istotna jest sytuacja rodzinna dziecka, jak i efekty pracy socjalnej z rodzicami oraz planowanie przyszłości dziecka. Jeżeli dziecko nie może powrócić do domu rodzinnego, planuje się rodzinną opiekę zastępczą bądź adopcyjną. Indywidualny plan pracy uwzględnia w szczególności wiek dziecka, możliwości psychofizyczne, potrzeby, możliwości ich zaspokajania, a także planowanie procesu usamodzielnienia wychowanka (w sytuacji, kiedy nie można planować rodzinnej opieki zastępczej). Indywidualny plan pracy modyfikowany jest w zależności od zmieniającej się sytuacji dziecka, nie rzadziej niż co pół roku.

Wychowawca zapisuje na karcie pobytu dziecka informacje i oceny dotyczące:
- zainteresowania rodziców dzieckiem
- starań rodziców o powrót dziecka do domu
- więzi emocjonalnej dziecka z rodziną
- poszanowania autorytetu rodziców
- rozwoju poznawczego dziecka
- motywacji do nauki
- ujawnianych zdolności
- wyników w nauce
- zainteresowań zawodowych
- stosunku do nauczycieli
- umiejętności społecznych oraz funkcjonowania w placówce i poza placówką
- pozycji w grupie
- funkcjonowania emocjonalnego
- samodzielności i nawyków higienicznych
- stanu zdrowia
- szczególnych potrzeb dziecka
- efektywności różnych oddziaływań wychowawczych
- przygotowania dziecka do życia społecznego
- przygotowania do usamodzielnienia

W placówce dla każdego dziecka prowadzi się także kartę udziału w zajęciach specjalistycznych z opisem ich przebiegu oraz arkusze badań i obserwacji psychologicznych oraz pedagogicznych.

Wychowawcę wspierają w pracy różni specjaliści, wolontariusze i Stały Zespół do Spraw Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka. Działalność wolontariuszy ma w szczególności na celu rozszerzenie zakresu opieki nad dzieckiem w placówce poprzez organizowanie kół zainteresowań, rozwijanie indywidualnych zdolności dziecka. Rolę wolontariatu pełnią rodziny zaprzyjaźnione z dzieckiem, które kompensują brak opieki rodziny własnej, są autentycznym przykładem prawidłowego funkcjonowania rodziny i pozytywnie wspierają dziecko, szczególnie w procesie usamodzielniania.

Liczba dzieci pozostających pod opieką jednego wychowawcy w placówce musi być odpowiednia do potrzeb dzieci oraz rodzaju prowadzonych zajęć. 

Dzieci podzielone są zwykle na grupy, ok. 10-15 osobowe. W placówce tworzone są:
- grupy samych chłopców lub samych dziewczynek,
- grupy koedukacyjne,
- grupy dzieci w tym samym wieku niezależnie od płci,
- grupy rozwojowe, dzieci w grupach niezależnie od wieku - od zupełnie małych do prawie dorosłych,
- grupy rodzinkowe, czyli grupy 7-8-osobowe. Są to dzieci w różnym wieku i różnej płci, które wspólnie prowadzą gospodarstwo, robią zakupy, płacą rachunki, itd.,
- grupy mieszkaniowe - są autonomicznymi strukturami organizacyjnymi funkcjonującymi w odrębnych segmentach mieszkaniowych. Mieszkańcami grup są  dzieci młodsze od 6 roku życia do 15 lat,  w przypadku rodzeństwa także starsze.

W domu dziecka działa Stały Zespół do Spraw Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka. Do zadań tego zespołu należy w szczególności:
1) ustalanie aktualnej sytuacji rodzinnej dziecka;
2) analiza stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną;
3) modyfikowanie indywidualnego planu pracy;
4) zgłaszanie do ośrodka adopcyjno-opiekuńczego dzieci z uregulowaną sytuacją prawną umożliwiającą adopcję;
5) ocena stanu zdrowia dziecka i jego aktualnych potrzeb;
6) ocena zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce;
7) informowanie sądu o potrzebie umieszczenia dziecka w innej placówce, działającej na podstawie odrębnych przepisów dotyczących kształcenia i opieki zdrowotnej, w tym w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, ośrodku leczniczo-wychowawczym.

Stały zespół dokonuje okresowej oceny sytuacji dziecka w miarę potrzeb, nie rzadziej niż co pół roku. W skład stałego zespołu wchodzą:

1)   dyrektor placówki lub osoba przez niego wyznaczona;
2)   pedagog, psycholog oraz pracownik socjalny, jeżeli są zatrudnieni w placówce;
3)   wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka;
4)   przedstawiciele właściwego centrum pomocy oraz ośrodka adopcyjno-opiekuńczego.
W skład stałego zespołu mogą też wchodzić inne osoby, w szczególności lekarz i pielęgniarka.

W celu uzyskania wiedzy o sytuacji socjalnej i prawnej oraz rodzinnej dziecka, do udziału w posiedzeniu stałego zespołu mogą być zapraszani przedstawiciele: sądu, właściwego ze względu na miejsce położenia placówki, ośrodka pomocy społecznej, Policji, służby zdrowia, instytucji oświatowych oraz organizacji społecznych statutowo zajmujących się problematyką rodziny i dziecka, a także mogą być zapraszane osoby bliskie dziecku.

Po dokonaniu okresowej oceny sytuacji dziecka stały zespół formułuje na piśmie opinię dotyczącą zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce. Na podstawie tej opinii dyrektor placówki informuje sąd o zaistnieniu podstaw do powrotu dziecka do rodziny naturalnej albo - wobec niemożności powrotu dziecka do rodziny naturalnej - informuje ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, a w przypadku gdy na terenie powiatu nie działa ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, właściwe centrum pomocy, celem umieszczenia dziecka w rodzinie przysposabiającej, rodzinie zastępczej lub w placówce rodzinnej.

Samorząd wychowanków.

W skład struktury organizacyjnej domu dziecka wchodzi samorząd wychowanków, zwany także radą wychowanków. Czołowy polski wychowawca Józef Czesław Babicki w swoich placówkach dla sierot realizował zadanie opiekuńczo- wychowawcze opierające się na samorządzie. Podobny cel realizował Janusz Korczak, który samorząd ujmował jako ważny instrument i podmiot pracy wychowawczej. Samorząd domu dziecka polega na wytworzeniu dzieciom i młodzieży takich warunków, dzięki którym będą one mogly uczestniczyć w organizowaniu własnego życia społecznego grupy i całej placówki, w inicjowaniu, realizacji i ocenie wszelkich zadań podejmowanych dla wychowanków w ich imieniu i przez nich samych.

Autentyczna samorządność wychowanków przejawia się jako rezultat długotrwałych, świadomych działań względnie stabilnego zespołu wychowawców i wychowanków. Samorządność i dynamizm młodzieży przejawiają się najpełniej, gdy:
- udaje się zainteresować dzieci i młodzież ważnym dla życia placówki zadaniem,
- systematycznie rozszerza się zakres spraw i zadań pozostawionych wychowankom do samodzielnego rozwiązania,
- w toku realizacji zadań pojawiają się problemy, a także krystalizują opinie służące utrwalaniu norm i zasad postępowania,
- wspólnie podejmowane działania sprzyjają wytwarzaniu się własnych obyczajów i tradycji,
- wychowawcy są zmuszeni do rozwiązywania trudności wynikających raczej z nadmiaru inicjatywy młodzieży niż z braku zainteresowań i aktywności.

Samorząd wychowanków spełnia następujące funkcje:

- funkcja rzeczowa (użytkowa), polegająca na podejmowaniu przez dzieci działań na rzecz zaspokojenia potrzeb własnych i potrzeb grupy (samoobsługa, system dyżurów)

- funkcja wychowawcza, polegająca na nabywaniu przez dzieci doświadczeń społecznego działania, wdrażania do życia społecznego, uzyskiwaniu umiejętności dokonywania wyboru zadań oraz podejmowaniu indywidualnej i zbiorowej odpowiedzialności za ich wykonanie (współudział dzieci i młodzieży w organizowaniu życia i podejmowaniu zadań wychowawczych)

- funkcja kompensacyjna - dzieci kierowane do domu dziecka, oderwane od domu rodzinnego, mają silne poczucie osamotnienia, szczególnie w początkowym okresie pobytu w placówce. Samorząd daje szansę przezwyciężenia poczucia osamotnienia i zminimalizowania przeżywanej straty, uczucia pustki. Zaangażowanie wychowanka w przeżycia związane z wykonywaniem wspólnych zadań mogą wzmacniać sferę emocjonalną dziecka, zwłaszcza poczucie własnej wartości.

Zasady wyboru i działania organów samorządu określa regulamin uchwalony przez dzieci przebywające w domu dziecka. Podopieczni wybierają spośród wychowawców opiekuna samorządu, jak również członków rządzących spośród społeczności wychowanków.

Działalność samorządu stwarza dzieciom i młodzieży warunki do współdecydowania, kierowania np. czasem wolnym, zagospodarowaniem domu, pokoi, urządzaniem imprez (imienin, urodzin, konkursów, zabaw, itp.). Zadania powierzone samorządowi domu dziecka dotyczą również organizowania prac porządkowych, gospodarczych, organizowania nauki własnej i różnych form pomocy koleżeńskiej, rozwijania zainteresowań, organizacji życia kulturalnego, w tym wyjścia do kina, teatru, muzeów. Samorząd bierze także udział w organizowaniu zajęć sportowych i turystycznych wycieczek. Zadaniem samorządu jest również wdrażanie podopiecznych do aktywnego udziału w zajęciach kulinarnych: gotowaniu, pieczeniu ciast, przygotowywaniu posiłków, deserów, kanapek.

Współpraca z rodziną.

Zadaniem domu dziecka jest nie tylko konieczność współpracy z rodziną dziecka, ale także podjęcia wszelkich działań umożliwiających powrót dziecka do rodziny własnej. Jeżeli więc zdiagnozowana sytuacja życiowa dziecka i jego rodziny pozwala na proces reintegracji, należy jak najszybciej rozpocząć odpowiednie działania.

Pojęcie reintegracji oznacza planowy proces odbudowania więzi w rodzinach, w których na skutek kryzysu więzi te zostały zerwane lub nadwerężone.

Celem reintegracji jest umożliwienie i utrzymanie, w odniesieniu do każdego dziecka i rodziny, stosownie do sytuacji, optymalnego poziomu kontaktów i pełnego włączenia w system rodzinny poprzez inne formy, takie jak, wizyty czy kontakty telefoniczne, potwierdzające przynależność dziecka do rodziny.

Etapy oddziaływań wobec rodziny nowo przyjętego wychowanka:

1. Analiza dokumentów
2. Wywiad
3. Spotkanie z rodziną dotyczące możliwości współpracy
4. Opracowanie planu pracy z rodziną
5. Oddziaływanie korekcyjne:
- motywowanie do leczenia w przypadku alkoholizmu
- edukacja
- terapia małżeńska
- terapia rodzinna
- pomoc socjalna

Celem oddziaływań jest powrót dziecka do domu rodzinnego z możliwością rozłożenia go na etapy:
- status „wychowanka dochodzącego”,
- urlopowanie,
- powrót pod całkowitą opiekę rodziców.

Reintegracja rodziny w warunkach domu dziecka odbywa się więc na różnych poziomach, a jej optymalny wynik stanowi całkowite przywrócenie dziecka rodzinie. Nie w każdej sytuacji jest to możliwe. W przypadku gdy rodzice pozbawieni są władzy rodzicielskiej, dzieci powinny mieć możliwość zachowania związku z przeszłością, trzymając fotografie i inne pamiątki rodzinne, nawet jeśli będą wychowywać się w rodzinie adopcyjnej.

Ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Przyczyny ograniczenia władzy rodzicielskiej:

A. Sąd ograniczy władzę rodzicielską w przypadku zagrożenia dobra dziecka, a więc w sytuacji, gdy rodzice niewłaściwie sprawują władzę rodzicielską, dzieci są zaniedbane, zaś ich podstawowe potrzeby nie są zaspokajane; dzieje się tak też wówczas, gdy rodzice nie mogą poradzić sobie z wychowaniem dzieci (art. 109§1 KRiO).

B. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje rodzicom nie pozostającym ze sobą w związku małżeńskim lub małżonkom pozostającym w faktycznej separacji, Sąd Opiekuńczy może powierzyć wykonywanie władzy jednemu z nich, ograniczając władzę rodzicielską drugiemu do określonych obowiązków i uprawnień (art. 107 KRiO).

Sposoby ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109§2 i 3 KRiO):

(a) zobowiązanie rodziców oraz dziecka do określonego zachowania - ze wskazaniem kontroli tego zachowania,

(b) określenia tych czynności podejmowanych przez rodziców, które wymagać muszą zezwolenia Sądu Opiekuńczego,

(c) ustanowienie kuratora nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej,

(d) umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej,

(e) powierzenie kuratorowi zarządu majątkiem dziecka.

Przyczyna zawieszenia władzy rodzicielskiej to przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np. choroba, konieczność poddania się zabiegowi lekarskiemu, wyjazd) - po jej ustaniu Sąd uchyli zawieszenie (art. 110 KRiO).

Przyczyna pozbawienia władzy rodzicielskiej (art. 111§1 i 2 KRiO):

Pozbawienie władzy rodzicielskiej stanowi najdalej idącą ingerencję Sądu we władzę rodzicielską; stosuje się je wówczas, gdy do tej pory stosowane środki nie przyniosły oczekiwanego rezultatu, jak również, gdy bezcelowe jest zastosowanie środków łagodniejszych, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się potrzebami dziecka. Jej przyczyny to:

(a) zaistnienie trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np.: pobyt w szpitalu związany z nieuleczalną chorobą, porzucenie dziecka),

(b) nadużywanie władzy rodzicielskiej (np.: fizyczna lub psychiczna przemoc stosunku do dziecka),

(c) rażące zaniedbywanie potrzeb dziecka (żywieniowych, ubraniowych, mieszkaniowych czy szkolnych.

  1. CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONOWANIA GRUP USAMODZIELNIENIA.

Grupa Usamodzielnienia to forma wsparcia dla usamodzielniającej się młodzieży. Celem takiej grupy jest realizacja praktycznego programu, służącego przygotowaniu wychowanków do samodzielnego życia.

Najczęściej grupa taka działa w ramach placówki socjalizacyjnej - Domu Dziecka. Wtedy najczęściej wydziela się jakąś osobną część budynku lub osobny budynek, jako mieszkanie dla usamodzielniającej się młodzieży. Prócz zapewnienia opieki i pomocy wychowankom, wychowawcy Grup prowadzą często poradnictwo dla wychowanka i członków jego rodziny. W ten sposób starają się ograniczyć kryzys w rodzinie, pojednać dziecko z członkami rodziny, umożliwić powrót. Działania takie mają na celu zapobieganie pogłębiania kryzysu w rodzinie.

Praktyczny program wychowawczy obejmuje:

- rozwijanie umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego i gospodarowania budżetem domowym,

- rozwijanie umiejętności życia w rodzinie,

- kształtowanie umiejętności interpersonalnych i współżycia społecznego,

- nabywanie umiejętności załatwiania spraw urzędowych,

- kształtowanie właściwego stosunku do pracy i obowiązków, wyrabianie nawyków poszanowania mienia osobistego, innych osób i mienia społecznego,

- nabywanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych oraz rozwiązywania konfliktów bez stosowania przemocy,

- mobilizację do doskonalenia charakteru oraz rozwijania własnych zainteresowań i zdolności,

- aktywne uczestnictwo w procesie sporządzania i realizacji indywidualnego planu pracy oraz indywidualnego programu usamodzielnienia.

Zasady funkcjonowania Grup Usamodzielnienia:

- zostaje skierowany przez dyrektora danego Domu Dziecka na podstawie pozytywnej opinii Stałego Zespołu ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka,
- ukończył 16 lat i realizuje obowiązek szkolny,
- wyraża zgodę na umieszczenie w Grupie i podpisze na czas określony stosowny kontrakt,
- zapoznał się z regulaminem Grupy i zobowiązuje się do jego przestrzegania.

Każdy wychowanek Grupy Usamodzielnienia powinien mieć zapewnione:

- odpowiednie warunki mieszkaniowe,

- środki na zaopatrzenie w żywność, odzież, środki higieniczne, leki, podręczniki szkolne,

- drobne kwoty na działalność dydaktyczno-wychowawczą,

- opiekę psychologiczno-pedagogiczną,

- warunki do osiągnięcia jak najlepszych wyników w nauce i rozwijania uzdolnień,

- pomoc w uzyskaniu mieszkania, pracy oraz pomoc w zagospodarowaniu miejsca na usamodzielnienie.

Zgodnie z Art. 88. Rozdz. 4, Dz. II Ustawy o pomocy społecznej, osoba, która osiągnęła pełnoletniość w rodzinie zastępczej, oraz osoba pełnoletnia, opuszczająca placówkę opiekuńczo-wychowawczą typu rodzinnego i socjalizacyjnego, dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, specjalny ośrodek szkolnowychowawczy i młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zwana dalej „osobą usamodzielnianą”, zostaje objęta pomocą mającą na celu jej życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem przez pracę socjalną, a także pomocą:

1) pieniężną na usamodzielnienie;

2) pieniężną na kontynuowanie nauki;

3) w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym;

4) w uzyskaniu zatrudnienia;

5) na zagospodarowanie - w formie rzeczowej.

Kontrakt - to forma pisemnej umowy, jaką zawiera wychowanek, wstępujący do Grupy Usamodzielnienia, z Domem Dziecka, przy którym działa Grupa Usamodzielnienia. Taki kontrakt zawiera elementy prowadzenia pracy z wychowankiem (warunki). Wychowanek samodzielnie określa je i również dopisuje prawa, jakie są mu dodatkowo dawane jako np. dorosłemu podopiecznemu, z którym realizuje się jeszcze plan usamodzielnienia. Wspólne opracowanie z wychowankiem kontraktu ma na celu lepszy kontakt, zrozumienie jego potrzeb, uzmysłowienie jego ważności w podejmowaniu decyzji oraz nauczenie go samooceny, krytycznego spojrzenia na siebie, a zarazem wiary w swoje możliwości.
(Przykładowy kontrakt - do przeglądnięcia - znajduje się w załączniku nr 3.)

Grupy Usamodzielnienia działają w oparciu o ustalone regulaminy, które muszą być zgodne z podstawami prawnymi, zawartymi w:

Mimo, iż każda Grupa Usamodzielnienia ustala swój własny regulamin, są pewne elementy (części składowe), które muszą zostać zawarte w każdym regulaminie:

- podstawa prawna,

- lokalizacja Grupy (także wielkość mieszkania i liczba pomieszczeń) i źródła pochodzenia środków na utrzymanie Grupy,

- skład Zespołu do Spraw Okresowej Sytuacji Dziecka,

- cel i zadania Grupy,

- zasady funkcjonowania Grupy,

- prawa i obowiązki wychowanków Grupy.

Rola Stałego Zespołu ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka w przypadku grup usamodzielnienia.

Grupa usamodzielnienia również jest uzależniona w niektórych kwestiach od decyzji Stałego Zespołu ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka. Skład jest podobny, jednak szczególną rolę pełni jeszcze jedna osoba - koordynator grupy. Pełen skład stałego zespołu obejmuje następujące osoby:

- dyrektora domu dziecka,

- pedagoga z domu dziecka,

- pracownika socjalnego domu dziecka,

- wychowawców (opiekunów Grupy - podejmują zintegrowane działania wychowawcze, edukacyjne, socjoterapeutyczne oraz prowadza prace z rodzinami wychowanków),

- koordynatora Grupy Usamodzielnienia (odpowiada za funkcjonowanie i sprawuje nadzór nad pracą podległych mu pracowników Grupy).

O potrzebie tworzenia grup usamodzielnienia..

Wiosną 2001 roku Urząd Miasta Krakowa przekazał jednemu z domów dziecka 100-metrowe mieszkanie w centrum. Zamieszkało tam wraz z wychowawcą dziesięcioro wychowanków w wieku od 16 do 19 lat. Tu wszystko jest jak w normalnym domu. Zakupy, pranie, sprzątanie i gotowanie. Młodzi mieszkańcy chodzą do pracy i do szkoły, spotykają się ze znajomymi. Na koniec miesiąca płacą rachunki. Słowem, robią wszystko, co przyjdzie im robić w dorosłym życiu. - Dzięki temu mieszkaniu będziemy mieli lepszy start, przygotujemy się do normalnego życia - opowiada Angelika. - Tu jest więcej obowiązków, ale naprawdę warto się pomęczyć!

- Nie musieliśmy się godzić na odejście do mieszkania - dodaje Agnieszka Tarnowska, najstarsza, prawie dwudziestoletnia lokatorka nowego domu. - Baliśmy się, ale teraz jest w porządku. Nie wyobrażam sobie powrotu do normalnego domu dziecka.

- Tu jest jak w normalnym domu. Gotujemy, sprzątamy, rozmawiamy o przyszłości, jak w normalnej rodzinie - mówi Justyna, osiemnastolatka. Artur Dudek, dwudziestolatek, nie jest pewien, czy chciałby tu zamieszkać, ale przychodzi prawie codziennie - między pracą a szkołą. W domu dziecka jedynie śpi. - Mam dosyć miejsca, gdzie nigdy nie jest się u siebie i ciągle widzi się mnóstwo twarzy - opowiada. Agnieszka Tarnowska podkreśla: - Najważniejsze, żebyśmy po wyjściu stąd nie czuli się opuszczeni i niepotrzebni...

To na razie tylko eksperyment. Ale w obecnej sytuacji gospodarczej to paląca potrzeba. Równie szybko jak dzieci w domach dziecka, przybywa nam bezrobotnych wychowanków, dlatego grupy usamodzielnienia stwarzają ogromną szansę dobrego startu dla wychowanków, opuszczających placówki socjalizacyjne.

  1. PROBLEMY W DOMACH DZIECKA I GRUPACH USAMODZIELNIENIA.

Biorąc pod uwagę taką cechę domu dziecka, jak zbiorowość (dzieci, wychowawców, pracowników obsługi), można zwrócić uwagę na problem z prywatnością czy intymnością, które są minimalizowane poprzez koniczność ciągłego przebywania w grupie. Utrudnia to również indywidualny kontakt z wychowawcami. Również hałas może wpływać niekorzystnie na prawidłowe funkcjonowanie dziecka.

Życie w zbiorowości pociąga za sobą swego rodzaju koszarowość życia, czyli przystosowanie się do różnego rodzaju wymogów, regulaminów i przyjętych zasad przebywania w domu dziecka. Organizacja domu dziecka narzuca pewien rytm dnia, do którego dziecko musi się przystosować: pobudka, toaleta poranna, śniadanie, wyjście i powrót ze szkoły, obiad, czas wolny, nauka, kolacja, toaleta wieczorna i cisza nocna. Wielu wychowanków ma ogromne trudności z dostosowaniem się do takiego planu dnia, gdyż w domu pod tym względem dziecko miało zupełną lub częściową swobodę. Umieszczenie dziecka w placówce posiadającej stały rytm dnia porównać można do zamknięcia dzikiego zwierzęcia w klatce, żyjącego do tej pory na wolności. Najwięcej trudności przysparza szkoła, gdzie z dnia na dzień dziecko musi codziennie chodzić, systematycznie odrabiać lekcje, pisać, czytać i ćwiczyć matematykę przy całkowitej kontroli ze strony wychowawcy. Stąd też właśnie rodzi się powszechność wagarów wśród wychowanków domów dziecka oraz problemy wychowawcze, które stwarzają w szkole.

Dość ważnym czynnikiem ujemnym, mającym wpływ na rozwój, a szczególnie emocjonalny, dzieci przebywających w placówce, jest mało stabilne środowisko wychowawcze oraz fluktuacja (przypadkowość) wychowawców i kadry. Dzieci bardzo boleśnie odczuwają chłód emocjonalny wychowawców w stosunku do nich. Nawet jeśli wiążą ich silne, pozytywne więzi, mają świadomość, że wychowawcy przebywając z nimi są po prostu w pracy - po dyżurze wrócą do swoich domów, a opiekę przejmą inni.

Inną kwestią, która zasługuje na uwagę w temacie problemów, z jakimi borykają się wychowankowie domów dziecka to silne poczucie tymczasowości swojego losu. Dla wielu z nich obecny dom jest już koleją placówką opiekuńczą. Pojawiają się tutaj trudności w zakorzenieniu się w placówce. Dzieci traktują ją jako sytuację do wyjaśnienia, żywiąc tym samym stale nadzieję na powrót do domu. Powoduje to dystans emocjonalny do wychowawców kolegów, niechęć do uczestnictwa w zbiorowych formach życia społecznego placówki, a także prowadzi do wytworzenia się u niektórych wychowanków postawy roszczeniowej - mentalności gościa hotelowego. „Skoro mnie tu trzymacie, a ja nie chcę tu być, to spełniajcie moje zachcianki”. Stąd pojawia się powierzchowne traktowanie obowiązków, a przyczynia się do tego jeszcze fakt, ze w takiej placówce sprząta sprzątaczka, pranie robi praczka itd. A dla wychowanków zostaje niewiele do zrobienia. Konsekwencją tego może być lęk przed samodzielnym życiem lub kurczowe trzymanie się placówki.

Kolejnym problemem jest silne poczucie inności wobec kolegów, z którymi spotykają się w szkole, na podwórku, na wycieczkach i gdziekolwiek indziej. Wstydzą się powiedzieć, ze są z domu dziecka, stanowi to dla nich ogromną trudność, bo wiedzą, że będą wtedy napiętnowani i wyśmiewani. Niestety rówieśnicy, i nie tylko oni, bywają brutalni w stosunku do „odmieńców”. W sytuacjach, kiedy w szkole zdarza się np. kradzież, pierwszymi podejrzanymi są właśnie wychowankowie domów dziecka (chociaż nie zawsze tak się dzieje bez przyczyny, o czym będzie mowa za chwilę). Poczucie inności ściśle wiąże się z niską samooceną i poczuciem niższej wartości tych dzieci, co utrudnia pracę wychowawczą z nimi, gdyż nie wierzą oni we własne siły i trudno przekonać ich o potencjale, jaki może w nich tkwić - trudno zachęcić takie dzieci do pracy nad sobą, rozwijania się i uczenia. Są one nieufne, zamykają się na wszelkie oddziaływania wychowawcze, bywają również agresywne, pogłębia się ich lęk przed światem i postawy wrogości. Często w dorosłym życiu nie potrafią sobie radzić z problemami, nie wierząc, że można je rozwiązać.

Trudności w wychowaniu dzieci w placówkach socjalizacyjnych wynikają też z faktu, iż bardzo często nie potrafią one odróżniać dobra od zła, nie wiedzą, jakie zachowanie jest etyczne, a jakie uważa się za niemoralne. Nie jest to ich niechęć, ale raczej nieumiejętność. Środowisko, w jakim wzrastali nierzadko nie dostarczało im wzorców etycznego postępowania, coś, co uważa się za przestępstwo wg norm społecznych (np. kradzież, pobicie, poszanowanie cudzego mienia) dla nich jest powodem do chluby.

Jest rzeczą naturalną, że problemy pojawiają się nieustannie i ciągle będą towarzyszyć pracy wychowawczej, ale pamiętać trzeba, że równocześnie szanse na ich rozwiązywanie są coraz większe. Istnieje wiele propozycji i pomysłów na zreformowanie placówek socjalizacyjnych. Najlepszym z nich wydaje się być jednak umieszczenie dzieci na powrót w rodzinie. Bardzo rzadko zdarza się, ze jest to rodzina biologiczna, ale rolę rodziny może przejąć rodzina adopcyjna lub rodzinny dom dziecka.

  1. AKTYWIZACJA GRUPY.

    1. Ćwiczenie.
      Dzielimy całą grupę na 4 mniejsze grupy. Każda mała grupa dostaje na karteczce określenie jednego z problemów, z jakimi często borykają się wychowankowie domów dziecka. Zadaniem grupy jest odegranie scenki problemowej, w której jedna z osób wciela się w rolę wychowawcy, do którego wychowankowie przychodzą z danym problemem. Należy wczuć się w odgrywane postacie oraz spróbować rozwiązać dany problem.
      Przykładowe problemy: