ZYWIENIE OSOB STARSZYCH W starszym wieku dochodzi do wielu zmian w funkcjonowaniu organizmu. Mniej wydajnie pracuje układ pokarmowy (zmniejszenie wydzielania soków trawiennych, zahamowanie ruchów robaczkowych), co może powodować częste występowanie niestrawności, biegunek lub zaparć. Maleje również odporność organizmu, dlatego tak bardzo groźne w starszym wieku mogą być infekcje. Niekorzystne zmiany zachodzą również w układzie kostno-szkieletowym, gdzie następują zaburzenia w gospodarce wapniowo-fosforowej prowadzące do zrzeszotnienia kości zwanego osteoporozą. Zmiany nie omijają również układu krążenia i dotyczą przede wszystkim wzrostu ciśnienia tętniczego oraz utraty elastyczności tętnic, która może być spowodowana przez miażdżycę. Ogólne zasady żywienia ludzi starszych przedstawiają się następująco: - w jadłospisach należy uwzględniać różnorodne produkty, szczególnie o dużej wartości odżywczej np. przetworów mlecznych z odtłuszczonego mleka, chudego mięsa( wołowina), drobiu, wędlin, ryb i -jeśli nie ma przeciwwskazań - przetworów zbożowych z pełnego ziarna, ciemnego pieczywa pszennego - ograniczać spożycie cukru oraz tłuszczów pochodzenia zwierzęcego: masło, smalec - do smarowania pieczywa używać miękkich margaryn, smarować tak by widoczna była porowatość pieczywa - do sporządzania zup i sosów nie zalecamy stosowania tłustych wywarów z kości i mięsa - stosować gotowanie na wodzie i parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii, bardzo rzadko smażenie i to tylko na oleju, który po smażeniu wylewamy - do sałatek stosujemy oleje i naturalne jogurty - codziennie spożywamy owoce i warzywa, w miarę możliwości w stanie surowym - unikamy spożywania większej ilości soli i ostrych przypraw - posiłki jemy regularnie o małych objętościach, 4-5 razy dziennie, ostatni posiłek na 2-3 godziny przed snem - stosujemy przyprawy ziołowe : bazylia, estragon, majeranek, tymianek - unikamy przejadania się i nadwagi - wypijamy większą ilość płynów niegazowanych - ograniczamy spożywanie alkoholu - prowadzimy aktywny fizycznie i umysłowo tryb życia - znajdujemy przyjemność w jedzeniu Zdrowe żywienie osób starszych ma bardzo duży wpływ na zahamowanie procesów starzenia. NIEDOKRWISTOSC W walce z anemią niezwykle istotną rolę odgrywa właściwa dieta. Anemia objawia się niedoborem żelaza we krwi, co prowadzi do zaniżonego poziomu hemoglobiny i zbyt małej ilości czerwonych krwinek. Dlatego też dieta osoby chorej powinna zawierać produkty bogate w żelazo, witaminę B12 i kwas foliowy. Najważniejszym ich źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego i warzywa. Odpowiedni dobór składników odżywczych skutecznie pomaga zwalczać objawy dolegliwości. aby skutecznie walczyć z anemią lub by uniknąć jej wystąpienia, wystarczy trzymać się kilku prostych zasad. Należy: spożywać produkty pełnowartościowe, bogate w minerały i substancje odżywcze, unikać słodyczy i wyrobów cukierniczych, jeść produkty bogate w żelazo, jeść dużo warzyw i owoców, zminimalizować picie kawy i herbaty. Witamina B12, zwana także kobalaminą, uczestniczy w wielu procesach zachodzących w naszym organizmie. Wpływa na pracę mięśni, bierze udział w przemianach metabolicznych, pomaga tworzyć osłonki mielinowe otaczające komórki nerwowe, pomaga w utrzymaniu równowagi psychicznej, a przede wszystkim wspomaga wytwarzanie czerwonych krwinek, zapobiegając niedokrwistości. Stąd tak wielka jej rola w diecie anemika. Do produktów bogatych w witaminę B12 zaliczamy: wątrobę wołową i wieprzową, nerki i serca zwierząt, chude mięso, jaja sery, skorupiaki, ryby.   Kolejne dwa ważne składniki w diecie anemika, żelazo i kwas foliowy. Żelazo zawarte jest w produktach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Lepiej przyswajalne przez organizm jest żelazo pochodzenia zwierzęcego. Do produktów spożywczych o największej zawartości żelaza zaliczamy podroby i warzywa strączkowe; nieco mniej znajduje się go w drobiu i kaszach. Warzywa bogate w ten pierwiastek to także brokuły, buraki, brukselka oraz korzeń pietruszki. Warto dodać, że dla prawidłowego wchłaniania do krwi, niezbędne jest dostarczanie organizmowi produktów bogatych w witaminę C. Obecność w diecie kwasu foliowego, zwanego inaczej witaminą B9, zapobiega niedokrwistości u kobiet miesiączkujących bądź odchudzających się. Kwas foliowy sprzyja procesom krwiotwórczym. Jego najważniejszym źródłem są warzywa zielone. Alkohol, kawa czy środki antykoncepcyjne zmniejszają zawartość witaminy B9 w organizmie. Niedobór kwasu foliowego prowadzi do anemii megaloblastycznej, objawiającej się przemęczeniem i problemami z koncentracją. Zbyt duża ilość kwasu foliowego w diecie może wywołać bezsenność oraz rozdrażnienie. Produkty bogate w żelazo, kwas foliowy i witaminę B12 stanowią nieodłączny element skutecznego leczenia anemii, dlatego tak ważne jest wprowadzenie ich do codziennej diety anemika. Głównym i najlepszym źródłem żelaza w żywności, są produkty zwierzęce. Wchłania się z nich około 25% żelaza. Są to: chude mięso mięso wołowe, indyk, drób, tłuste ryby, wątroba zwierząt i żółtko jaja. Z produktów roślinnych wchłania się o wiele mniej tego pierwiastka, bo niepełne 5%. Roślinnym źródłem żelaza są rośliny strączkowe, zielone, świeże warzywa (brokuły, papryka, szpinak, natka), owoce (suszone figi), nasiona (sezam) i płatki śniadaniowe. Można jednak zwiększyć stopień wchłaniania żelaza, łącząc produkty zawierające ten pierwiastek z żywnością bogatą w witaminę C: owoce cytrusowe, świeże warzywa, soki owocowe; fruktozę (wszystkie owoce); białko (mięso zwierząt i ryb). Pamiętajmy, że nadmiar błonnika, wapnia, cynku i manganu w diecie może przyczynić się do zaburzeń wchłania żelaza w organizmie. Poniedziałek: 2500 kcal, 42 mg żelaza Pierwsze śniadanie: 3 kromki ciemnego pieczywa, łyżeczka margaryny light, 3 liście sałaty, twarożek z 2 plasterków białego sera, 6 rzodkiewek, łyżki szczypiorku, 2 łyżek jogurtu i łyżeczki otrąb pszennych, szklanka herbaty owocowej Drugie śniadanie: 2 kromki białego chleba, 4 plasterki chudego pasztetu polane sosem z 2 łyżek śmietany 9 proc. i łyżeczki chrzanu, 2 liście sałaty, szklanka soku marchwiowego Obiad: zupa z fasolki szparagowej (250 ml), nerki cielęce duszone z cebulą i 4 dużymi pieczarkami; 3/4 szklanki kaszy gryczanej; pół brokuła; surówka z 3 liści sałaty, pomidora i łyżeczki oleju słonecznikowego, szklanka soku jabłkowego Podwieczorek: 5 łyżek serka waniliowego ze szklanką jagód, kromka ciemnego pieczywa z masłem, szklanka soku z czarnej porzeczki Kolacja: befsztyk z polędwicy wołowej (150 g), 3 ziemniaki z łyżką koperku, surówka z dużej marchwi i małego jabłka z łyżeczką oleju słonecznikowego, szklanka soku z buraków  Jeśli cierpisz na anemię, w twoim dziennym jadłospisie powinny znaleźć się produkty zawierające co najmniej 30 mg żelaza. Najwięcej tzw. żelaza hemowego, dobrze przez nas przyswajanego, znajduje się w czerwonym mięsie i wątróbce. Wtorek: 2600 kcal, 30 mg żelaza Pierwsze śniadanie: szklanka kakao z mlekiem, 3 kromki ciemnego chleba, 2 łyżeczki margaryny light, małe opakowanie galaretki z drobiu, duży pomidor z łyżką szczypiorku Drugie śniadanie: sałatka z ogórka, połowy puszki zielonego groszku, plastra chudej szynki, łyżki kopru polana sosem z łyżki majonezu i 2 łyżek jogurtu, kromka ciemnego chleba, szklanka soku marchwiowo-owocowego Obiad: 250 ml zupy ziemniaczanej, pulpety cielęce (ze 150 g mięsa); szklanka pęczaku; 4 łyżki buraczków przyprawionych odrobiną cukru i kwasku cytrynowego (bez zasmażki); 3 łyżki surówki z białej kapusty z sosem winegret Podwieczorek:  szklanka kisielu z żurawin, 2 łyżki twarożku wiejskiego light z łyżeczką otrąb pszennych, kromka białego chleba, duża gruszka Kolacja: bitki wołowe (150 g), 3 ziemniaki z łyżką kopru, surówka z papryki i cebuli, szklanka soku z czarnej porzeczki W laboratorium... Oto jakie parametry dostarczają nam informacji na temat niedokrwistości z niedoboru żelaza: hemoglobina (Hb lub HGB) - norma: 12-17 g/dl. hematokryt (HT lub HCT) - norma: 40-45% u mężczyzn / 37-47% u kobiet erytrocyty, krwinki czerwone (RBC) - norma: 5,4 mln/mm3 u mężczyzn / 4,5 mln/mm3 u kobiet poziom żelaza (Fe): 50-150ug/dl () wysycenie transferyny żelazem (TfS) - norma: 25-50% całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC) - 45-70 μmol/l (251-391 μg/dl) u mężczyzn 40-80 μmol/l (223-446 μg/dl) u kobiet ferrytyna (FR) - norma: 15-200 µg/l u mężczyzn / 12-150 µg/l u kobiet średnia objętość krwinki czerwonej (MCV) - norma: 82-94 fl średnia zawartość hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH) - norma: 28-36 pg Wymienione składniki krwi i parametry, w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza, ulegają obniżeniu. Podany zakres norm jest orientacyjny. Każde laboratorium ma swoje kryteria, jednak są one zbliżone do przedstawionych powyżej.

DNA MOCZANOWA Dna moczanowa jest chorobą cywilizacyjną, jedną z jej głównych przyczyn jest nieodpowiednia dieta. Do ataków dny moczanowej dochodzi najczęściej po ciężkim posiłku zawierającym dużą ilość mięsa, oraz alhokolu. Z tego powodu do niedawna dna moczanowa była nazywana chorobą bogaczy. Jednakże wraz z postępem cywilizacyjnym choroba ta dotyka coraz więcej osób, jako że i nasz dieta staje się coraz bardziej obfita w mięso i alkohol. To co jeszcze kilkadziesiąt temu było dostępne wyłącznie dla bogaczy, obecnie jest dostępne dla większości ludzi, a tym samym dna moczanowa dotyka coraz większą ilość osób. Dna moczanowa polega na nadprodukcji kwasu moczowego, który następnie wytrąca się w postaci kryształków - najczęściej ma to miejsce w okolicach stawów, ścięgnach, i małżowinie usznej. Jednym z najczęściej atakowanych miejsc jest staw dużego palca u nogi, jest to tak częste, że nawet wyróżnia się specjalną nazwę - w przypadku gdy dna moczanowa zaatakuje duży palec u nogi mówimy o podagrze. Dieta osób cierpiących na dnę moczanową musi nie może zawierać produktów zawierających związki purynowe. Należy odstawić większość warzyw, tłuszcze, mięso, potrawy smażone. Konieczne może również okazać się zrezygnowanie z kawy czy herbaty. Produkty uznawane za bezpieczne dla cierpiących na dnę moczanową to mleko i jego przetwory (np. sery), ryż oraz owoce. Dna moczanowa (podagra) to choroba, która polega na nadmiernym gromadzeniu kwasu moczowego we krwi, który odkłada się w mięśniach i stawach wywołując stany zapalne. To zaś prowadzi do ataków dny, najczęściej w nocy: podwyższenia temperatury ciała, obrzęków i bólu stawów. W takim przypadku w leczeniu pomaga także odpowiednia dieta, która pomaga obniżyć poziom kwasu moczowego we krwi. Zaleca się: -  Jeść regularnie 4-5 małych posiłków dziennie w odstępach 2-3 godzinnych. - Ostatni posiłek należy spożyć 4 godziny przed snem, by nie dopuścić do zatrzymywania w organizmie kwasu moczowego, co wywołuje dolegliwości bólowe. Z jadłospisu należy wykluczyć produkty zawierające dużo puryn (przekształcają się one w kwas moczowy). Są to: RYBY: flądra, lin,  karp, łosoś, makrela, sola, szczupak, szprotki wędzone, sardynki, śledzie, krewetki, MIĘSO: cielęcina, jagnięcina, podroby, dziczyzna, wszystkie sosy i wywary mięsne WARZYWA: groch, fasola, soczewica, dynia, brokuły, kalafior, brukselka, groszek zielony, kukurydza, papryka, por, zielona fasolka szparagowa, jarmuż, kapusta czerwona i włoska, szczaw, szpinak, rabarbar, GRZYBY; pieczarki, boczniaki, prawdziwki, OWOCE: banan, melon NAPOJE: kakao, kawa, mocna herbata, NABIAŁ: sery topione i pleśniowe, tłusty ser twarogowy, WĘDLINY: kiełbaski "Frankfurterki", szynka, parówki, kaszanka, INNE: konserwy,marynaty, ostre przyprawy, pieprz i musztarda, czekolada. W ograniczonych ilościach (50 g na dzień) z mięs dozwolona jest wołowina (oprócz rostbefu), wieprzowina (oprócz karkówki) i drób, z ryb dorsz, sandacz, mintaj i pstrąg - trzeba je gotować w dużej ilości wody, co zmniejszy zawartość puryn. Podstawowymi składnikami diety powinny być produkty z niewielką ilością puryn są to: NABIAŁ: mleko, kefir, jogurt, maślanka, mleko acidofilne, mleko zsiadłe, chude twarogi, serek wiejski ziarnisty, DODATKI DO DAŃ: ryż, ziemniaki, makaron, PIECZYWO: kajzerka, chleb pszenny, chleb chrupki, pieczywo ryżowe, , WARZYWA; buraki czerwone, cebula, chrzan, cukinia, kapusta biała, kapusta kwaszona, kapusta pekińska, marchew, ogórki, pomidory, rzodkiewka, sałata, OWOCE: ananas, agrest, brzoskwinie, czereśnie, gruszki, jabłka, kiwi, maliny, oliwki, pomarańcze, porzeczki, truskawki, winogrona, wiśnie, ZIARNA I ORZECHY: słonecznik, sezam, orzechy laskowe, ziemne i włoskie, NAPOJE: soki owocowe, herbatki ziołowe i owocowe, INNE: miód, dżemy, marmolada. - Jeśli chory nie ma cukrzycy ani zaburzeń lipidowych, zalecane są: masło, śmietana, miód i cukier - trzeba pić co najmniej 8-10 szklanek płynów dziennie (picie wody powoduje wzrost wydalania kwasu moczowego w nerkach i zapobiega powstawaniu kamieni nerkowych), najlepsze będą woda mineralna alkaliczna, np. Zuber lub słaba herbata, herbaty ziołowe i owocowe, soki warzywne, soki owocowe (najwyżej 1-2 szklanki dziennie), koktajle owocowe - potrawy powinny być łagodne w smaku i nie pikantne, - potrawy należy gotować, dusić bez obsmażania na tłuszczu i piec bez dodatku tłuszczu. Przykładowe menu na jeden dzień Śniadanie: - grahamka posmarowana łyżeczką masła lub margaryny - chudy twaróg z warzywami: wymieszać (150 g) chudego twarogu z 4 łyżkami jogurtu naturalnego, dodać pokrojony pomidor, łyżkę posiekanego szczypiorku i łyżkę posiekanej natki. - szklanka słabej herbaty II śniadanie: - miseczka sałatki owocowej z surowego jabłka, pomarańczy, mandarynki i kiwi. Skropić sokiem z cytryną, można dodać garść orzechów włoskich, polać 3-4 łyżkami jogurtu, dodać łyżeczkę zmielonego siemienia lnianego - 2-3 kromki chleba chrupkiego - szklanka herbatki z owoców leśnych. Obiad: - miseczka (250 ml) krupniku ugotowanego na wywarze warzywnym z ziemniakami,   - 2 łyżki stołowe brązowego ryżu - udko kurczaka pieczone w folii aluminiowej - surówka z połowy cykorii, marchewki i połowy jabłka, skropiona sokiem z połowy cytryny łyżeczką oleju rzepakowego. - szklanka kompotu z truskawek Podwieczorek: - surówka z marchewki i jabłka (obrać i umyć marchewkę, zetrzeć na drobnej tarce, dodać do niej starte na tarce jabłko skropione sokiem z cytryny). Do surówki można dodać łyżkę płatków owsianych - szklanka herbatki owocowej Kolacja: Makaron z serem (2/3 szklanki ugotowanego makaronu, np. świderki, 50 g chudego twarogu, 2 łyżki jogurtu naturalnego, płaska łyżeczka cukru, - 2 mandarynki - szklanka herbatki z melisy.

DIETA DLA OSOB DIALIZOWANYCH Prawidłowe odżywianie jest niezwykle ważne w przypadków osób z niewydolnością nerek. Chociaż nie ma uniwersalnych ścisłych reguł, istnieją ogólne wskazania co do optymalnej diety pacjenta. Warto pamiętać, że sposób odżywiania wskazany dla osób dializowanych nie różni się znacząco od zdrowej diety, którą powinna stosować każda osoba dbająca o zdrowie. OGÓLNE WSKAZANIA · Należy unikać produktów zawierających dużą ilość fosforanów. Do grupy tych produktów zaliczają się: ser, mleko oraz orzechy. Nadmiar fosforanów może być przyczyną utraty wapnia z kości. · Istotną kwestią dla pacjentów hemodializowanych jest również spożywanie odpowiedniej ilości białka. Jego nadmierna ilość może powodować zwiększanie poziomu zbędnych produktów przemiany materii we krwi. Zbyt niskie stężenie białka może natomiast powodować niedożywienie. U osób dializowanych następuje utrata białka z płynem dializacyjnym, dlatego należy je systematycznie uzupełniać. · Ważne jest także by wzbogacać dietę w błonnik, który zapobiega zaparciom. W przypadku osób dializowanych zaparcia mogą hamować odpływ płynu dializacyjnego z organizmu. · U pacjentów poddawanych hemodializom wskazane jest monitorowanie ilości przyjmowanego potasu, którego zachwiany poziom może być niebezpieczny dla serca. Składnik ten znajduje się m.in. w mleku, warzywach, niektórych owocach, orzechach, czekoladzie oraz w substytutach soli kuchennej. · Należy także zwracać uwagę na ilość przyjmowanej soli. Zbyt duża ilość soli może być przyczyną zatrzymywania wody w organizmie i wzrostu ciśnienia tętniczego. · W przypadków niewydolności nerek nie wolno pić alkoholu. · Trzy duże posiłki dziennie należy zastąpić pięcioma małymi. Najlepiej jest spożywać ciepłe potrawy. ZASADY DIETY Zazwyczaj zalecana jest dieta bogata w węglowodany i białko z ograniczeniem błonnika i tłuszczu. Ilość podawanego białka powinna się zmieścić w ilości od 1,5 do 2 g na 1 kg masy ciała (na dobę). Tłuszcze powinny być spożywane w ilościach od 0,5 do 1 g na 1 kg masy ciała (na dobę). Spożycie węglowodanów powinno wynikać z aktualnego zapotrzebowania organizmu. Należy przyjmować łatwo strawne tłuszcze, takie jak: oliwa, masło czy olej słonecznikowy. Dieta powinna być bogata we właściwą ilość witamin oraz składników mineralnych. Należy wyeliminować używki, ostre przyprawy, produkty ciężkostrawne oraz powodujące wzdęcia. Powinno się unikać podawania czosnku i cebuli. Należy także ograniczać pokarmy zawierające dużą ilości kwasu szczawiowego. Do produktów tego typu zalicza się: szpinak, rabarbar oraz szczaw. PRODUKTY Pieczywo Zaleca się pieczywo z jasnej, pszennej mąki. Powinno być ono dobrze wypieczone, ale nie bardzo świeże. Wśród wskazanych produktów znajdują się: chleb pszenny, bułki pszenne, weka, chałka oraz pszenne suchary. Można także sięgnąć po ciasto biszkoptowe lub ciasto drożdżowe (nie bardzo świeże). Nie powinno się spożywać pieczywo ciemnego, żytniego, razowego, chleba Graham ani pieczywa z otrębami. Mąka Zaleca się mąkę pszenną lub kukurydzianą. W małych ilościach dozwolona jest także mąka ziemniaczana. Nie powinno się spożywać mąki razowej, żytniej, sojowej oraz mieszanej. Kasza i przetwory zbożowe Zaleca się następujące kasze: kaszę kukurydzianą, grysik, kaszę krakowską, ryż oraz płatki ryżowe. Można także spożywać drobne makarony niskojajeczne. Wśród dozwolonych produktów znajdują się: płatki owsiane, kukurydziane oraz pozostałe kasze - ale tylko po przetarciu. Należy unikać kaszy gryczanej, jaglanej i pęczaku oraz grubych, wysokojajecznych makaronów. Jaja Zaleca się przyrządzanie potraw zawierających same białka jaj. Spożywanie całych jaj należy ograniczyć do 2-3 tygodniowo. Nie powinno się spożywać potraw zawierających dużą ilość całych jaj lub żółtek. Produkty mleczne Zaleca się: mleko świeże oraz zsiadłe. Powinno być chude - zawartość tłuszczu nie powinna przekraczać 2,0%. Można także sięgnąć po chudy twaróg, jogurt oraz kefir. Przy dobrej tolerancji od czasu do czasu można spożywać półtłusty twaróg, mleko o zawartości tłuszczu do 2,8% oraz serki homogenizowane. Należy unikać tłustych serów - białych, żółtych oraz topionych. Powinno się także zrezygnować z bryndzy, oscypków oraz wszystkich produktów, które zawierają więcej niż 3,2% tłuszczu. Mięsa Zaleca się mięsa chude - młodą wołowinę, cielęcinę oraz królika. Wskazany jest także chudy drób (kurczak, indyk) oraz ryby takie jak: dorsz, sandacz, szczupak, leszcz, karaś i lin. Wśród dozwolonych produktów znajdują się: nóżki cielęce, serca, karp (w wadze do 1 kg), pstrąg, filety z mintaja lub morszczuka oraz flądra. Powinno się wyeliminować mięsa tłuste, wędzone, z dużą ilością soli, takie jak: wieprzowina, baranina, kaczka, gęś, dziczyzna, móżdżek, nerki, flaki, mięsa w konserwach oraz mięsa marynowane. Należy także unikać tłustych oraz wędzonych ryb, takich jak: łosoś, śledź, węgorz, halibut, makrela oraz sardynki. Wędliny Zaleca się chude wędliny - polędwicę, szynkę wołową oraz cielęcinę w galarecie. Można także spożywać małe ilości chudej szynki wieprzowej oraz niemielonej szynki konserwowej. Nie powinno się sięgać po tłuste wędliny, pasztety, boczek oraz mieloną szynkę. Tłuszcze Tłuszcze należy spożywać w ograniczonych ilościach. Wśród zalecanych produktów znajdują się: świeże masło, oliwa z oliwek oraz słodka, niskoprocentowa śmietanka. Jeśli organizm dobrze toleruje tłuszcze można używać masła roślinnego oraz olejów roślinnych (słonecznikowego, sojowego, kukurydzianego oraz arachidowego). Powinno się natomiast wyeliminować masło topione, smalec, słoninę, olej palmowy, łój, ceres i wszystkie pozostałe tłuszcze oraz tłustą śmietanę. Warzywa Zaleca się ziemniaki (gotowane, tłuczone lub puree), marchew (gotowaną lub duszoną) oraz sok z marchwi. W niewielkich ilościach można też spożywać: zieloną sałatę, buraki, szpinak, pietruszkę, główki szparagów, seler, czarną rzodkiew, szczaw oraz surowe soki z pozostałych warzyw (zawsze rozcieńczone). Od czasu do czasu można sięgnąć po potrawy przygotowane ze świeżych ogórków, umytych i pieczonych w łupinach ziemniaków, pomidorów (bez skórki i nasion), gotowanej młodej rzodkiewki, zielonego groszku, świeżego rabarbaru lub młodej dyni. Należy unikać: cebuli, kapusty, kalafiorów, czosnku, grzybów, brukselki, jarmużu, kiszonych ogórków, grochu, fasoli, soczewicy i soji. Powinno się także wykluczyć: placki ziemniaczane, frytki, zapiekanki oraz inne potrawy ze smażonych lub odgrzewanych na tłuszczu warzyw. Owoce Zaleca się owoce dojrzałe, świeże i w miarę słodkie: banany, wiśnie, jabłka (bez skórki), ananasy, arbuzy, grejpfruty, melony, pomarańcze, mandarynki oraz cytryny. Można także spożywać (w niewielkich ilościach) dojrzałe morele, brzoskwinie, śliwki, czereśnie oraz winogrona (wszystkie bez pestek i skórek), a także soki z pozostałych owoców. Powinno się wykluczyć spożywanie czarnych jagód, porzeczek, borówek, żurawiny, truskawek, poziomek, surowych gruszek, agrestu, fig, migdałów, orzechów, suszonych śliwek i jabłek oraz wszystkich innych owoców niedojrzałych lub ze śladami nadpsucia. Słodycze Zaleca się ograniczyć spożywanie słodyczy. Można sięgać po cukier, miód prawdziwy, syropy, galaretki owocowe, landrynki oraz dropsy. Wśród produktów dozwolonych znajdują się także: dżemy, konfitury (w małych ilościach), marmolady oraz powidła. Nie powinno się spożywać czekolady, czekoladek nadziewanych, chałwy, pralinek, ciastek czekoladowych lub w czekoladzie oraz owoców kandyzowanych. Przyprawy i zioła Można używać przypraw łagodnych: wanilii, cynamonu, anyżu, zielonego koperku, natki pietruszki, lubczyku, melisy, bazylii, ziela angielskiego (w małych ilościach), kolendry oraz soku z cytryny. Zaleca się picie naparów z rumianku, mięty, dziurawca, melisy oraz kocanki. Można także sięgać po gotowe mieszanki ziołowe. Należy wyeliminować pieprz, ocet, paprykę, curry, imbir, musztardę, gałkę muszkatołową oraz ostre przyprawy do zup. Używki Zaleca się picie niezbyt mocnej herbaty i kawy zbożowej. Nie powinno się spożywać prawdziwej kawy, mocnej herbaty, kakao, napojów gazowanych oraz napojów alkoholowych.

PRZYRZĄDZANIE POTRAW Zaleca się spożywanie potraw gotowanych, duszonych oraz pieczonych w folii. Potrawy smażone i pieczone nie są wskazane. Zupy i sosy powinny być przyrządzane na wywarach z warzyw, ewentualnie z dodatkiem zawiesiny z mąki i wody lub mleka. Należy wykluczyć z diety wszelkiego rodzaju zasmażki. Tłuszcz można podawać tylko w postaci surowej do gotowych już potraw. Warzywa i owoce najlepiej spożywać gotowane i rozdrobnione, a nawet przecierane. Surowe soki mogą być podawane jedynie w celu uzupełnienia witaminy C. Zaleca się spożywać pięć posiłków dziennie. Ich objętość nie powinna być zbyt duża. Wszystkie posiłki powinny być łatwo strawne, ciepłe, ale nie gorące. Powyższy opis należy traktować jedynie jako ogólne wskazówki. Zasadą powinno być natomiast ustalenie przez lekarza i dietetyka indywidualnej diety dla konkretnego chorego z uwzględnieniem między innymi obecności diurezy resztkowej, aktualnego stanu odżywienia oraz występowania chorób współistniejących DIETA W CUKRZYCY Odpowiednie odżywianie jest jednym z najistotniejszych czynników gwarantujących osiągnięcie właściwych wyników leczenia. Dieta może być jedynym czynnikiem wpływającym na regulację poziomu cukru we krwi lub też wspomagać leczenie doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, czy insuliną. Dieta osób chorych na cukrzycę powinna być zbliżona do racjonalnego żywienia osób zdrowych. Podstawowym celem diety cukrzycowej jest: A/ dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz składników pokarmowych potrzebnych do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania organizmu B/ redukcja masy ciała u chorych z nadwagą i otyłością oraz utrzymanie jej na prawidłowym poziomie C/ uzyskanie stężenia glukozy we krwi na poziomie możliwie najbardziej zbliżonym do prawidłowego D/ przeciwdziałanie powikłaniom cukrzycy W planowaniu żywienia należy kierować się następującymi zasadami: Dieta chorego na cukrzycę powinna być dobrana indywidualnie dla każdego chorego przez lekarza prowadzącego oraz dietetyka i zawierać odpowiednią wartość energetyczną oraz odżywczą. Wartości te oblicza się w zależności od wieku pacjenta, płci oraz aktywności fizycznej. Należy pamiętać, że zarówno nadmiar, jak i niedobór pożywienia jest niewskazany i może być przyczyną różnych powikłań. Nadmiar pożywienia prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi oraz do otyłości, niedobór może być przyczyną niedocukrzenia. W przypadku osób z nadwagą lub otyłością konieczne jest zastosowanie diety niskoenergetycznej. Redukcja masy ciała polepsza wyniki leczenia cukrzycy: - normalizuje zaburzenia w wydzielaniu insuliny u osób otyłych - zmniejsza oporność tkankową na insulinę zarówno tę wytwarzaną w organizmie, jak i podawaną we wstrzyknięciu - zwiększa skuteczność doustnych leków przeciwcukrzycowych Redukcja masy ciała powinna być odpowiednio rozłożona w czasie. Nie należy stosować diet głodowych. W ciągu tygodnia nie powinno się chudnąć więcej niż 0,5 - 1 kg. Dieta powinna dostarczać wszystkie składniki odżywcze (węglowodany, białka, tłuszcze, błonnik pokarmowy, składniki mineralne i witaminy) w odpowiednich ilościach i proporcjach. WĘGLOWODANY Węglowodany to składniki pokarmowe, które w bezpośredni sposób wpływają na stężenie glukozy we krwi. Powinny one stanowić 45 - 50 % dziennego zapotrzebowania energetycznego. Wyróżniamy 2 rodzaje węglowodanów: przyswajalne i nieprzyswajalne. Węglowodany przyswajalne dzielimy na: a/ szybkowchłanialne (cukry proste i dwucukry)-są to: glukoza, fruktoza, sacharoza, laktoza (występują one w produktach takich jak: cukier, miód, słodycze, syropy, soki, owoce, mleko płynne, mleko w proszku, mleko skondensowane,zabielacze do kawy). b/ wolnowchłanialne (cukry złożone)- jest to skrobia (źródłem węglowodanów złożonych są: kasze, ryż, płatki zbożowe, pieczywo, makarony, mąka, ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych). Skrobia w przewodzie pokarmowym ulega stopniowemu trawieniu i jest rozkładana do cząsteczek glukozy. Trawienie i wchłanianie skrobi następuje powoli, co zapobiega niekorzystnym wahaniom poziomu glukozy we krwi. Dlatego produkty skrobiowe powinny być głównym źródłem węglowodanów w diecie cukrzycowej i stanowić podstawę każdego dobrze skomponowanego posiłku. Błonnik pokarmowy jest bardzo ważnym składnikiem diety. Zaliczany jest do węglowodanów nieprzyswajalnych. Nie ulega on trawieniu w przewodzie pokarmowym, nie ma wartości energetycznej, powiększa natomiast objętość posiłków dając uczucie sytości, reguluje pracę jelit, ma również wpływ na szybkość wchłaniania cukrów. Wyróżniamy dwa rodzaje błonnika pokarmowego: rozpuszczalny i nierozpuszczalny. Błonnik rozpuszczalny ma szczególne znaczenie w diecie osób chorych na cukrzycę (spowalnia wchłanianie cukrów, dzięki czemu zapobiega dużym wahaniom poziomu glukozy we krwi, ma również wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi). Występuje on w produktach takich jak: otręby i płatki owsiane, suche nasiona roślin strączkowych, marchew, dynia, brokuły, kapusta, jabłka, owoce cytrusowe (szczególnie polecane grejpfruty). Błonnik nierozpuszczalny wpływa na pracę jelit, zapobiega zaparciom, zwiększa objętość stolca, przyspiesza pasaż jelitowy oraz pochłania i wiąże niektóre substancje, również toksyczne, z przewodu pokarmowego. Jest również bardzo pomocny w diecie redukcyjnej osób z nadwagą i otyłością. Pełni on rolę tzw. wypełniacza, daje uczucie sytości na dłużej. Występuje w następujących produktach: otręby pszenne, pieczywo razowe z mąki z pełnego przemiału, grube kasze (gryczana, pęczak), ciemny ryż, warzywa, owoce, szczególnie ze skórką i drobnymi pestkami. BIAŁKO Białko to składnik pożywienia, który jest materiałem budulcowym dla komórek organizmu. Powinno ono stanowić 15 - 20 % wartości energetycznej diety. Dieta ze zwiększoną zawartością białka może przyczynić się do szybszego zmniejszenia masy ciała i poprawy wyrównania glikemii. Nie należy go jednak jeść w nadmiarze. Jest ono bowiem obciążeniem dla nerek, dlatego osoby z istniejącą nefropatią cukrzycową powinny ograniczyć spożycie białka do 0,8 g / kg należnej masy ciała, równocześnie zwiększając udział białka roślinnego. Białko może pochodzić zarówno z produktów zwierzęcych, jak i roślinnych. Produkty zwierzęce bogate w pełnowartościowe białko to: mięso, drób, ryby, jaja, mleko oraz jego przetwory. Trzeba jednak pamiętać, że mleko (szczególnie słodkie), oprócz pełnowartościowego białka, jest również źródłem węglowodanów szybko wchłanialnych (laktozy) dlatego jego ilość w diecie powinna być ograniczona (można go spożyć ok. 300 ml dziennie). Bardziej polecane są fermentowane przetwory z mleka (kefir, jogurt naturalny). Wskazane jest zwiększenie spożycia ryb, szczególnie morskich. Powinny być one spożywane przynajmniej 1 - 2 razy w tygodniu. Ryby są bogatym źródłem zarówno pełnowartościowego białka, jak i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega - 3, które mają wpływ na obniżenie cholesterolu i ciśnienia krwi oraz działają przeciwzakrzepowo. Z produktów roślinnych bogatym źródłem białka są suche nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soczewica, soja), polecane w diecie osób chorych na cukrzycę również ze względu na znaczną zawartość błonnika rozpuszczalnego (pektyn). TŁUSZCZE Są najbardziej kalorycznym składnikiem diety, dlatego należy je jeść z umiarem. Tłuszcz powinien stanowić 30 - 35 % zapotrzebowania energetycznego. Należy pamiętać, że prawie połowa spożywanego przez nas tłuszczu znajduje się w produktach białkowych tzn. w mięsie, wędlinach, serach, jajach, mleku. Źródłem tłuszczu są zarówno produkty roślinne, jak i zwierzęce. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego to: masło, śmietana, smalec, oraz tłuszcz pochodzący z: mięsa, wędlin, jaj, mleka i jego przetworów. Są to tłuszcze zawierające kwasy tłuszczowe nasycone, które powodują wzrost stężenia cholesterolu we krwi i mogą przyczyniać się do rozwoju miażdżycy. Dlatego powinny być w diecie ograniczane. Osoby mające podwyższony poziom cholesterolu we krwi powinny ograniczyć również spożycie żółtek do 2 - 3 tygodniowo. Zaleca się natomiast spożywanie tłuszczów roślinnych, będących źródłem jedno - i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Źródłem kwasów tłuszczowych jednonienasyconych jest olej rzepakowy i oliwa z oliwek. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe występują natomiast w oleju sojowym, słonecznikowym, kukurydzianym i arachidowym.

WARZYWA I OWOCE Warzywa i owoce, szczególnie w postaci surowej, są dobrym źródłem witamin, składników mineralnych i błonnika, dlatego powinny się znaleźć w każdym posiłku. Warzywa gotowane mają wyższy indeks glikemiczny (szybciej podnoszą poziom cukru we krwi), z tego powodu nie należy ich rozgotowywać. Ta sama zasada dotyczy gotowania kasz i makaronów. Warzyw można zjeść więcej, ok. 700g w ciągu dnia, natomiast owoce należy ograniczyć do 250 -300g ze względu na dość dużą zawartość fruktozy. SÓL KUCHENNA Należy ograniczyć spożycie soli kuchennej. Nie powinno się jej jeść więcej niż 6g dziennie (1 łyżeczka). Spożywanie większej ilości soli sprzyja wzrostowi ciśnienia krwi i rozwojowi nadciśnienia tętniczego. Zamiast soli można używać przypraw ziołowych. ALKOHOL Alkohol najlepiej wykluczyć z diety całkowicie. Dotyczy to szczególnie osób przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe, czy insulinę. Alkohol może nasilać ich działanie i doprowadzić do hipoglikemii. Dopuszczalne jest spożycie niewielkich ilości alkoholu wytrawnego okazjonalnie, ale tylko w trakcie posiłku, nigdy na czczo. Mogą sobie na to pozwolić jedynie osoby z wyrównaną cukrzycą, u których nie występują inne współistniejące schorzenia takie jak: nadciśnienie tętnicze czy nadwaga. 4. Dieta powinna dostarczać podobnych ilości składników pożywienia w każdym kolejnym dniu i w ten sposób przyczyniać się do stabilności przebiegu cukrzycy. (Dotyczy to szczególnie osób leczonych insuliną). Dodatkowe ilości pożywienia są dozwolone wyłącznie w dniach, w których wykonuje się większy niż zwykle wysiłek fizyczny (praca mięśni obniża poziom cukru we krwi) lub kiedy organizm traci energię z powodu dodatkowej choroby (np. gorączka, infekcja). Przed wysiłkiem fizycznym, wykraczającym poza zwykle na co dzień wykonywane czynności, należy zjeść dodatkową porcję węglowodanów (np. ½ szklanki soku owocowego,1kromkę chleba lub 2 - 3 herbatniki na 1 godzinę zwykłego spaceru). Ilość i rodzaj węglowodanów wchodzących w skład dodatkowego posiłku jest uzależniona od poziomu glikemii bezpośrednio przed wysiłkiem. Czasami taki posiłek może nie być w ogóle potrzebny. Nie należy podejmować wysiłku fizycznego w przypadku, gdy wartość glikemii przekraj 250 mg/dl (13,9 mmol/l) u chorych z cukrzycą typu I i 300 mg/dl (16,7 mmol/l) u chorych z cukrzycą typu II. 5. Bardzo ważne jest, aby w rozkładzie posiłków w ciągu dnia uwzględnić rodzaj stosowanej insuliny, jej szczyt działania oraz ilość wstrzyknięć. Wielkość posiłku (szczególnie zawarta w nim ilość węglowodanów) musi być dostosowana do wielkości dawki insuliny. Ilość posiłków może być różna (4 - 7 posiłków w ciągu dnia), w zależności od rodzaju i ilości wstrzyknięć insuliny. Są to przeważnie: 3 posiłki główne, większe objętościowo (śniadanie, obiad, kolacja), oraz mniejsze objętościowo tzw. przekąski (II śniadanie, podwieczorek, posiłek przed snem). Posiłki powinny być spożywane co 2 - 3 godziny. Stosowanie większej ilości mniejszych posiłków pozwala uniknąć uczucia głodu oraz uzyskać lepsze wyrównanie cukrzycy. W przypadku stosowania analogów insuliny (np. Humalog, NovoRapid) wystarczą 4 posiłki, można wówczas zrezygnować z II śniadania i podwieczorku. Bardziej rygorystycznie muszą przestrzegać pór i wielkości posiłków chorzy stosujący konwencjonalną insulinoterapię (2 wstrzyknięcia w ciągu doby). Pacjenci stosujący metodę wielokrotnych wstrzyknięć insuliny mają większą możliwość przesuwania pory posiłku lub zmiany wielkości posiłku w zależności od potrzeb i okoliczności. 6. Główne trzy posiłki (I śniadanie, obiad i kolacja) powinny zawierać produkty dostarczające białko zwierzęce (mięso, ryby, jaja, sery, mleko). Najlepiej posiłki komponować tak, aby zawierały wszystkie składniki pokarmowe (białko, tłuszcz, węglowodany). Białko i tłuszcz opóźniają wchłanianie węglowodanów, co pozwala na uniknięcie znacznych wahań poziomu cukru we krwi. Całkowita ilość węglowodanów, które należy zjeść w ciągu dnia powinna być podzielona na wszystkie posiłki. Spożycie węglowodanów najlepiej kontrolować stosując wymienniki węglowodanowe (WW). 1 WW to taka ilość produktu, która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych. NIEDOCUKRZENIE Osoby przyjmujące insulinę zawsze powinny nosić przy sobie glukozę lub inne produkty zawierające węglowodany szybkowchłanialne (np. cukier, słodki sok owocowy, coca - cola). Jest to konieczne w przypadku hipoglikemii (obniżenia poziomu cukru we krwi do < 60 mg %, lub < 3,3 mmol/l). W takiej sytuacji należy natychmiast zjeść 2-3 łyżeczki cukru (najlepiej rozpuszczone w wodzie lub herbacie) lub wypić ½ szklanki coca-coli, albo słodkiego soku owocowego, a następnie zjeść kanapkę. Cukier, sok czy coca - cola zawierają cukry proste, które szybko podniosą poziom glukozy we krwi, natomiast skrobia znajdująca się w pieczywie zapewni utrzymanie się odpowiedniego poziomu cukru we krwi przez dłuższy czas.

PRODUKTY WSKAZANE I PRZECIWWSKAZANE W DIECIE CUKRZYCOWEJ PRODUKTY ZBOŻOWE Wskazane jest pieczywo ciemne i jasne, a także - w ograniczonej ilości - makarony (polecane szczególnie z mąki razowej), kasze i ryż. Unikać należy chałek, strucli, bułek maślanych, rogali, pieczywa półfrancuskiego, chleba razowego na miodzie. Z kasz wybierać trzeba raczej grube, jak gryczana i pęczak. Musli najlepiej przygotować samemu, bez cukru, miodu i czekolady. OWOCE W diecie codziennej powinno się znaleźć 250 - 300g owoców w kilku porcjach. Owoce zawierają głównie glukozę i fruktozę, dlatego zjedzone jednorazowo w dużych ilościach znacznie podnoszą poziom glukozy we krwi. Nie powinno się zjadać więcej niż 3 wymienniki owocowe dziennie. Najmniej węglowodanów dostarczają np. grejpfruty (szczególnie zielone), poziomki, truskawki, maliny. Owoce o średniej zawartości węglowodanów to: agrest ,arbuzy, brzoskwinie, czereśnie, jagody, jabłka, gruszki, kiwi, morele, mandarynki, pomarańcze, porzeczki czerwone, wiśnie. Dużo węglowodanów zawierają czarne porzeczki, winogrona, banany i ananasy z puszki. Należy jeść różne owoce, lecz np. grejpfrutów i truskawek można zjeść więcej niż winogron czy bananów. Natomiast trzeba znacznie ograniczać spożycie owoców suszonych i koniecznie wyeliminować syropy owocowe, dżemy, powidła, marmoladę. Bardzo rzadko można sobie pozwolić na odrobinę dżemu niskosłodzonego. Tyle samo węglowodanów (10g = 1 WW) zawiera np.: 120g arbuza, średnie jabłko (140 g), ok. 18 czereśni (80 g), 20 średnich truskawek (200 g), pół małego banana (50 g), 3 płaskie łyżeczki dżemu niskosłodzonego. WARZYWA Należy je spożywać codziennie, w każdym posiłku, łącznie około 500g, przynajmniej połowę na surowo. Najmniej węglowodanów dostarczają: cykoria, kalafior, brokuły, kapusta pekińska, kapusta kiszona, ogórki świeże i kiszone, pomidory, rzodkiewki, sałata zielona, szparagi, szpinak, cukinia ,seler naciowy i korzeniowy, papryka zielona, grzyby. Więcej - buraki, cebula, fasolka szparagowa, wszelkie rodzaje kapusty, marchew, pietruszka, papryka czerwona, pory. Warzywa o dużej zawartości węglowodanów to: suche nasiona roślin strączkowych, bób, groszek zielony, groszek konserwowy, soczewica, kukurydza, soja, ziemniaki. Warzyw zawierających małe ilości węglowodanów można zjeść więcej, bogatszych w węglowodany, odpowiednio mniej. Znacznie trzeba ograniczyć spożycie suchych nasion roślin strączkowych. Nie należy z nich jednak rezygnować całkowicie, gdyż są one dobrym źródłem błonnika rozpuszczalnego, który zwalnia wchłanianie węglowodanów i ma wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Są również dobrym źródłem białka, które jest polecane w diecie osób chorych na cukrzycę. Warzywa przyrządza się z niewielką ilością tłuszczu. Do surówek dodaje się olej słonecznikowy, sojowy lub kukurydziany. Śmietanę powinno się zastąpić zsiadłym mlekiem, kefirem lub jogurtem naturalnym. Do warzyw gotowanych trzeba dodać trochę margaryny lub masła. ZIEMNIAKI Należy je jeść z umiarem, najlepiej ugotowane lub upieczone bez dodatku tłuszczu. Lepiej jest jeść ziemniaki ugotowane w całości. Ziemniaki ubite, w postaci puree bardzo szybko podnoszą poziom cukru we krwi (mają wysoki indeks glikemiczny). Z placków ziemniaczanych powinno się zrezygnować. Tradycyjne, smażone frytki powinno się zastąpić mrożonymi, przeznaczonymi do pieczenia. NAPOJE Najbardziej wskazana jest zwykła woda - przegotowana lub mineralna nie gazowana. Soki owocowe dostarczają dużo cukrów, należy więc pić je w bardzo małych ilościach i rozcieńczone, przy czym najbardziej wskazane są: grejpfrutowy, pomarańczowy i jabłkowy. Winogronowego i porzeczkowego należy unikać. Soki warzywne zawierają mniej cukrów niż owocowe, ale nie mogą zastąpić ani owoców, ani warzyw. Cukrzycy powinni zrezygnować ze słodkich napojów gazowanych, zawierają bowiem dużo cukru, a nie dostarczają żadnych wartościowych składników. Z umiarem można je pić, gdy są słodzone aspartamem. Pół szklanki soku grejpfrutowego zawiera tyle samo węglowodanów przyswajalnych, co 1 szklanka soku wielowarzywnego lub 2 szklanki soku pomidorowego (10g = 1 WW). JAJA Prawie nie zawierają węglowodanów. Jednak - ze względu na dużą zawartość cholesterolu w żółtku - powinno się jadać nie więcej niż 2 - 3 tygodniowo. Białka jaj nie mają cholesterolu, można więc właśnie ich użyć do jajecznicy, sałatek, majonezu, klusek. MLEKO I PRZETWORY MLECZNE Jednorazowo nie można pić dużych ilości mleka, kefiru i jogurtu naturalnego, gdyż zawierają one laktozę (cukier mleczny), która stosunkowo szybko podnosi poziom glukozy we krwi. W ciągu dnia można wypić ok. 300 ml mleka, najlepiej w kilku porcjach. Bardziej wskazany jest kefir, jogurt, czy maślanka niż mleko słodkie. Najlepiej wybierać produkty o najwyżej 2 % zawartości tłuszczu. Przeciwwskazane są jogurty owocowe, słodkie twarożki i desery mleczne. 1 szklanka mleka - 200ml (1 WW) zawiera tyle cukru, co 170ml jogurtu naturalnego 2% tłuszczu, lub 150 ml jogurtu naturalnego 0,1 % tłuszczu, lub 130 ml jogurtu owocowego 1,5 % tłuszczu. Wszystkie sery zawierają mało cukru mlecznego. Z twarogowych najlepiej wybierać chude i półtłuste. Do przygotowania twarożków wskazane jest używać zsiadłego mleka, kefiru lub jogurtu naturalnego. Sery żółte są dosyć tłuste i dlatego trzeba ograniczyć ich spożycie do kilku plasterków tygodniowo (z serów żółtych najlepiej wybierać tłuste niż pełnotłuste, a z topionych tłuste niż kremowe). MIĘSO I JEGO PRZETWORY Należy wybierać tylko chude gatunki. Najbardziej polecane: drób (kurczak, indyk), cielęcina, młoda wołowina, w ograniczonej ilości chudy schab. Drób powinno się jeść bez skóry. Ograniczyć należy spożycie baraniny, wieprzowiny, mięsa kaczki i gęsi oraz podrobów. Z wędlin najbardziej wskazane są drobiowe, unikać należy tłustych (np. parówek, serdelków, szynki wieprzowej, kiszek, salcesonów i pasztetów) oraz konserw. Wskazane jest częste spożywanie ryb, zwłaszcza morskich. Zaleca się je spożywać 2 - 3 razy w tygodniu. Dla osób otyłych najbardziej wskazane są ryby chude np. dorsz, flądra, morszczuk, płastuga, kargulena, pstrąg. Ci, którzy nie mają kłopotów z nadwagą, mogą spożywać również tłuste gatunki ryb takie jak: halibut, makrela, śledź, tuńczyk. Cukrzycy powinni w zasadzie jeść tylko mięso gotowane albo pieczone w specjalnych foliach lub na ruszcie, a jeśli smażone, to na patelni nie wymagającej stosowania tłuszczu. Jeżeli jednak czasem użyje się tłuszczu, najlepiej, by była to oliwa z oliwek lub olej rzepakowy niskoerukowy. TŁUSZCZE Należy jeść z dużym umiarem, a osoby otyłe wyraźnie muszą je ograniczyć. Wykluczyć z diety należy słoninę, boczek i smalec. Masła można używać w ograniczonych ilościach, a lepiej zastąpić je margaryną miękką. Śmietanę lepiej zastąpić jogurtem naturalnym lub kefirem. ZUPY I SOSY Powinno się przyrządzać bez zasmażek, tylko na chudych wywarach warzywnych albo mięsnych. Można zagęszczać je odrobiną mąki rozprowadzoną wodą lub mlekiem. Osoby wymagające redukcji masy ciała mogą stosować zupy czyste lub zamiast zupy soki warzywne. CUKIER, MIÓD, CIASTA I SŁODYCZE Najlepiej zupełnie z nich zrezygnować. Cukier lepiej zastąpić słodzikami zawierającymi substancję słodzącą o nazwie ASPARTAM np. DIASPAM, SUKRAM lub PEPTIS. Należy je jednak stosować z umiarem, a najlepiej przyzwyczaić się do picia gorzkich napojów. Słodzików z aspartamem nie mogą stosować osoby chore na fenyloketonurię. Do pieczenia i gotowania należy stosować słodzik o nazwie ACESULFAM K. Tylko przy objawach niedocukrzenia ( hipoglikemii ) osoba chora na cukrzycę musi natychmiast spożyć trochę cukru buraczanego, glukozy, miodu lub wysoko słodzonego dżemu (jednak nie więcej niż 2-3 łyżeczki), po czym powinien zjeść kanapkę. Wyjątkowo rzadko - i najlepiej po konsultacji z lekarzem można pozwolić sobie na małą porcję czegoś słodkiego, ale w tym przypadku należy zrezygnować z odpowiedniej ilości produktów węglowodanowych np. pieczywa. Ciasta i desery przeznaczone dla chorych na cukrzycę powinny zawierać bardzo mało cukru, tłuszczu i żółtek. Mogą to być ciasta drożdżowe, biszkoptowe ptysiowe lub ucierane (ewentualnie obsypane słodzikiem). Z deserów poleca się bezcukrowe galaretki, kisiele, budynie (mogą być z dodatkiem słodziku). Do ciast i deserów można dodać owoce. Należy też ograniczyć spożywanie orzechów i migdałów, gdyż zawierają dużo tłuszczu. Tak zwane słodycze dla cukrzyków również podnoszą poziom glukozy we krwi, choć wolniej niż tradycyjne wyroby cukiernicze, natomiast zawierają podobne ilości tłuszczu. W ograniczonych porcjach mogą je spożywać tylko osoby szczupłe, z uregulowaną cukrzycą, ale wliczając je do dziennej puli wymienników węglowodanowych. ALKOHOL Najlepiej z niego całkowicie zrezygnować.

---