Układ moczowy
składa się z dwóch nerek, dwóch moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej
nerki filtrują osocze krwi, wytwarzają i zagęszczają mocz pierwotny, wydalają go w postaci hipertonicznego moczu ostatecznego, z moczem wydalanych jest wiele produktów toksycznych dla ustroju, przede wszystkim zawierające azot, nerki wydzielają hormony (prostaglandyny), czynnik erytropoetyczny (cytokinę), czynniki wzrostowe, biorą udział w utrzymywaniu homeostazy elektrolitów we krwi, regulują objętość krwi
z nerek mocz odprowadzany przez moczowody do pęcherza, stamtąd przez cewkę moczową na zewnątrz
Nerki
parzysty narząd kształtu ziarna fasoli, waga 120-160g, odpowiada ciężarowi ludzkiego serca u zdrowego człowieka, (jej stosunek do całkowitej masy ciała jest większy u kobiet), lewa zwykle większa od prawej, położona wyżej (różnica w usytuowaniu jest wielkości jednego kręgu), w części wklęsłej znajduje się wnęka, w której przebiega tętnica nerkowa, żyła nerkowa oraz moczowód
otoczona torebką łącznotkankową zawierającą nieliczne miocyty gładkie, pod nią brunatnoczerwona powierzchnia gładka - budowa zrazikowa (typowa dla narządu płodowego)
na przekroju nerki wyróżnia się korę nerkową oraz leżący wewnątrz rdzeń nerkowy
istota rdzenia składa się z 8-20 oddzielonych od siebie piramid nerkowych, których podstawy są zawsze zwrócone do istoty korowej, a wierzchołki (brodawki) wystają do miedniczek otoczonych kielichami nerek, od podstawy piramidy w głąb kory rozchodzą się wachlarzowato promienie rdzenne, przestrzenie pomiędzy bocznymi ścianami piramid wypełnia istota korowa (określana jako kolumny nerkowe, kolumny Bertina lub słupy nerkowe), zrąb łącznotkankowy utworzony z nielicznych włókien o nieregularnym przebiegu (włókna kolagenowe), przylegają ściśle do błony podstawnej kłębków i cewek
zrąb przechodzi w torebkę narządu, którą dzielimy na część zewnętrzną (tłuszczową) i część wewnętrzną (włóknistą), w torebce włóknistej wyróżnia się warstwę zewnętrzną (włókna kolagenowe i sprężyste) i wewnętrzną (włókna retikulinowe, kolagenowe, sprężyste, mięśnie gładkie i nerwy)
na powierzchni brodawki znajduje się 25 otworów brodawkowych (przewody brodawkowe) tworzących z tych otworów pole sitowe nerki, od podstawy piramid ku torebce biegną promienie nerki (przewody zbiorcze nerki otoczone kanalikami nefronu)
wyróżnia się płaciki nerki, składające się z kanalika zbiorczego i nefronów, płaty nerki wyraźne są tylko w życiu płodowym i u niemowląt, płat składa się z piramidy, kolumn i kory nerkowej przylegającej do niej
zrąb nerki zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej luźnej podtrzymującej naczynia krwionośne, limfatyczne, miąższ nerki oraz komórki śródmiąższowe, zrąb rdzenia jest obfitszy niż zrąb kory
miąższ nerki składa się z nefronów, które są strukturalnymi i funkcjonalnymi jednostkami nerki
nefron składa się z ciałka nerkowego (Malpighiego), kanalika I-rzędu, ramienia zstępującego pętli nefronu (Henlego), ramienia wstępującego pętli nefronu (Henlego), kanalika II-rzędu
z nefronów mocz jest zbierany w kanalikach zbiorczych, które przechodzą w przewody brodawkowe, całkowita długość nefronu - do 6 cm, w obu nerkach jest około 2,5 mln nefronów
dwa rodzaje nefronów - nefrony korowe (około 80% wszystkich nefronów - krótkie pętle Henlego), nefrony przyrdzeniowe (około 20% - długie pętle Henlego)
ciałko nerkowe składa się z kłębuszka nerkowego (zbudowanego głównie z naczyń krwionośnych włosowatych), jest on otoczony torebką kłębuszka (Bowmana), ciałko ma średnicę około 200 mikrometrów, wyróżnia się w nim biegun naczyniowy (w nim znajduje się tętniczka doprowadzająca i odprowadzająca) i biegun kanalikowy (w nim rozpoczyna się kanalik I-rzędu)
po wniknięciu do ciałka nerkowego tętniczka doprowadzająca rozgałęzia się na 4-5 naczyń włosowatych, które rozdzielają się dalej tworząc kłębuszek naczyniowy ciałka nerkowego, naczynia w kłębuszku tworzą między sobą wiele połączeń i zlewają się w tętniczkę odprowadzającą (swoisty układ tętniczo - tętniczy, w którym tętnica łączy się z tętnicą za pośrednictwem naczyń krwionośnych włosowatych), na ogół średnica tętniczki doprowadzającej jest większa niż odprowadzającej, co zwiększa ciśnienie krwi w kłębuszku i przyspiesza filtrację osocza
torebka kłębuszka (Bowmana) składa się z blaszki trzewnej torebki pokrywającej naczynia włosowate kłębuszka, oraz z blaszki ściennej torebki wyściełającej otoczenie kłębuszka, między blaszkami (listkami) znajduje się wolna przestrzeń (światło ciałka nerkowego, do którego jest filtrowany mocz pierwotny)
blaszka ścienna torebki jest typowym nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, blaszka trzewna składa się z wyspecjalizowanych komórek nabłonka zwanych podocytami - komórki oddające wypustki cytoplazmatyczne pierwszorzędowe (grubsze) i drugorzędowe (cieńsze) położone na błonie podstawnej naczynia krwionośnego
błona podstawna składa się z blaszki jasnej wewnętrznej, blaszki gęstej, blaszki jasnej zewnętrznej (od strony podocytów), między wypustkami znajdują się szczeliny, o szerokości około 25nm nazywane szczelinami filtracyjnymi, między drugorzędowymi wypustkami podocytów jest rozpięta błona zwana przeponą szczeliny
filtracja osocza krwi odbywa się przez filtr składający się z komórek śródbłonka, błony podstawnej, szczelin filtracyjnych i ich przepon
filtr kłębuszkowy działa mechanicznie w zależności od wielkości cząsteczek i średnicy porów oraz zależnie od ich ładunku elektrycznego
mezangium jest rodzajem tkanki łącznej występującym w ciałku nerkowym między tętniczkami doprowadzającą i odprowadzającą (zewnętrzne) oraz między naczyniami włosowatymi kłębuszka (wewnętrzne, jego komórki mają zdolność do fagocytozy, uprzątają cząsteczki i makrocząsteczki pozostające w kłębuszku w wyniku filtracji, odgrywają rolę błony podstawnej, mogą się kurczyć i w ten sposób zmieniać światło naczyń włosowatych kłębuszka)
kanalik I rzędu (kanalik bliższy albo kanalik główny) rozpoczyna się na biegunie kanalikowym ciałka nerkowego, jest najdłuższą częścią nefronu o długości do 1,5cm, składa się z dłuższej części leżącej w korze nerkowej - części krętej i części prostej leżącej w rdzeniu, wysłany nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, cytoplazma komórek nabłonkowych kanalika I rzędu wykazuje szczególnie dużą aktywność fosfatazy alkalicznej
pętla nefronu (Henlego) - wyróżnia się w niej ramię zstępujące (w rdzeniu, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym płaskim) i ramię wstępujące (w korze, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym), w nefronach korowych nie ma prawie wcale części (ramion) zstępującej i cały nefron jest krótszy, ramię wstępujące pętli przechodzi w pobliżu ciałka nerkowego w kanalik II rzędu
kanalik II rzędu (kanalik dalszy) ma długość około 5 mm i kręty przebieg, wysłany jest jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym, dochodząc do ciałka nerkowego przybiera cechy nabłonka jednowarstwowego walcowatego i nosi nazwę plamki gęstej, kanaliki II rzędu uchodzą do kanalików zbiorczych
kanaliki zbiorcze uchodzą na powierzchni brodawek rozszerzając się w przewody brodawkowe, całkowita długość kanalików zbiorczych i przewodów brodawkowych wynosi ok. 20 mm, na prawie całym przebiegu kanaliki zbiorcze są wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, a w przewodach brodawkowych występuje nabłonek jednowarstwowy walcowaty, nabłonek kanalików zbiorczych składa się z komórek jasnych (głównych) i komórek ciemnych (wstawkowatych)
komórki śródmiąższowe znajdują się w korze i rdzeniu nerkowym, w korze są nimi fibroblasty oraz limfocyty, w rdzeniu nerkowym komórki śródmiąższowe występują jako typu I (komórki gwiaździste endokrynowe, komórki biorące udział w regulacji przepływu krwi - mają wpływ na ciśnienie), typu II (bardzo podobne do limfocytów, mają zdolność fagocytozy), typu III (komórki okołonaczyniowe, mają zdolność kurczenia się i prawdopodobnie regulują przepływ krwi przez naczynia proste)
unaczynienie nerki odbywa się przez tętnice nerkową, tętnice międzypłatowe, tętnice łukowate (na granicy rdzenia i kory), tętnice międzypłacikowe i tętniczki doprowadzające, które rozpadają się na naczynia włosowate, tworzące kłębuszek nerkowy, z niego krew odpływa przez tętniczkę odprowadzającą
tętniczki odprowadzające nefronów korowych rozpadają się na sieć naczyń włosowatych, tętniczki odprowadzające nefronów trzyrdzeniowych oddają kilka długich naczyń prostych rzekomych
naczynia proste tworzą pętle składające się z części zstępujących i wstępujących, w których krew płynie w przeciwnych kierunkach - powstaje wymieniacz przeciwprądowy, który bierze udział razem ze wzmacniaczami przeciwprądowymi pętli nefronu w wytwarzaniu zagęszczonego i hipertonicznego moczu ostatecznego
oprócz naczyń prostych rzekomych w rdzeniu nerkowym znajdują się także naczynia proste prawdziwe, które są bezpośrednimi odgałęzieniami tętnicy łukowatej
z naczyń włosowatych krew przepływa do żył powierzchniowych korowych, z nich do żył gwiaździstych uchodzących do żył międzypłacikowych, a stąd przez żyły łukowate i żyły międzypłatowe do żyły nerkowej
aparat przykłębuszkowy jest narządem receptorowo - wydzielniczym nerki, składa się z komórek przykłębuszkowych Jg, komórek plamki gęstej, komórek mezangium zewnętrznego.
Komórki przykłębuszkowe Jg - zmodyfikowane miocyty gładkie, syntetyzują i wydzielają białka, ich cytoplazma ma niewiele elementów kurczliwych, a dużo pęcherzyków wydzielniczych, ziaren (czasami określane jako komórki ziarniste), wydzielają do krwi enzym proteolityczny reninę, występują w błonie środkowej tętniczki doprowadzającej w pobliżu kłębuszka i w mniejszej liczbie w błonie środkowej tętniczki odprowadzającej
komórki plamki gęstej - zmodyfikowane komórki nabłonka kanalika II rzędu, walcowate lub sześcienne, mające aparat Golgiego w części podstawnej cytoplazmy (inne komórki kanalika II rzędu w części wierzchołkowej cytoplazmy), są osmoreceptorami odbierającymi zmiany ciśnienia osmotycznego moczu przepływającego przez kanalik II rzędu
komórki mezangium zewnętrznego - są komórki łącznotkankowe leżące na ciałku nerkowym, pośredniczą w przekazywaniu sygnałów między osmoreceptorami plamki gęstej, a komórkami JG tętniczki doprowadzającej i odprowadzającej
komórki aparatu przykłębuszkowego biorą udział w utrzymywaniu homeostazy jonowej organizmu oraz w regulacji objętości i ciśnienia krwi.
Wytwarzanie moczu
w nerkach zachodzi wytwarzanie moczu ostatecznego odbywające się we współdziałaniu filtracji osocza krwi oraz czynnej i biernej absorpcji składników moczu do krwi
filtracja osocza krwi zachodzi w ciałkach nerkowych pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego krwi (wielkość filtracji kłębuszkowej - GFR, która zależy od filtracji osocza)
filtrat, czyli mocz pierwotny spływa do światła torebki, skąd odpływa do kanalika I rzędu, mocz pierwotny jest osoczem krwi pozbawionym komórek i makrocząsteczek, obie nerki filtrują w ciągu doby około 175 l moczu pierwotnego, w ciągu doby człowiek wydala 1-1,5 l moczu ostatecznego, mocz pierwotny przepływając przez kanaliki nefronu ulega 110-170 - krotnemu zagęszczeniu, staje się hipertoniczny
nabłonek kanalików I rzędu pełni absorpcyjne czynności, pętla Henlego pełni funkcję wzmacniacza przeciwprądowego, w kanalikach II rzędu następuje resorpcja Na+ z moczu (zwiększa się ich przepływ do krwi), wpływają na regulację gospodarki kwasowo - zasadowej organizmu, kanaliki zbiorcze spełniają rolę wymieniacza przeciwprądowego - zagęszczają mocz i powodują jego hipertonię
Kielichy, miedniczki i moczowód
układ odprowadzający mocz
błona śluzowa kielichów i miedniczek jest stosunkowo gładka, błona śluzowa moczowodu wykazuje podłużne fałdy zanikające w czasie przepływu moczu, na jej powierzchni nabłonek przejściowy, błona śluzowa właściwa jest tkanką łączną właściwą luźną zawierającą dużo włókien kolagenowych i nieliczne włókna sprężyste, znajdują się tu grudki limfatyczne (szczególnie w ścianie miedniczki), liczne limfocyty
błona mięśniowa kielichów miedniczek i górnego odcinka moczowodu składa się z dwóch warstw miocytów gładkich - wewnętrznej podłużnej i zewnętrznej okrężnej lub spiralnej, w dolnym odcinku moczowodu składa się z trzech warstw - podłużnej, okrężnej i podłużnej
komórki śródmiąższowe (Cajala) warstwy mięśniowej ściany kielichów mniejszych funkcjonują jako rozruszniki, wytwarzając impulsy do rytmicznych skurczów błony mięśniowej, skurcze te przesuwają wytwarzany mocz do dalszych części dróg wyprowadzających
przydanka jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, zawierającej liczne włókna sprężyste
Pęcherz moczowy
jest workowatym zbiornikiem moczu, którego wielkość zależy od stopnia wypełnienia moczem, ściana składa się z błony śluzowej, błony mięśniowej, przydanki i błony surowiczej
błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem przejściowym wielowarstwowym sześciennym i składa się z 3-6 warstw komórek zwanych urocytami, powierzchniowe komórki nabłonkowe są duże, sześcienne, mają po 2 jądra (komórki baldaszkowate), ich wolna powierzchnia ma dwie swoiste cechy - znajdują się na niej liczne plamki składające się ze ściśle upakowanych cząsteczek białka, mają liczne fałdy i zgrubienia (wgłobienia - rezerwa błony komórkowej)
większość zewnętrznej powierzchni pęcherza moczowego pokrywa przydanka (tkanka łączna właściwa), górna powierzchnia pokryta błoną surowiczą, z nabłonkiem surowiczym na powierzchni
Cewka moczowa
u mężczyzn ma długość około 20 cm, u kobiet 4 cm, jest przewodem łączącym pęcherz moczowy ze środowiskiem zewnętrznym
cewka moczowa męska składa się z 3 części - sterczowej, błoniastej i gąbczastej
część sterczowa biegnie przez gruczoł krokowy, ma długość około 4 cm, uchodzą do niej liczne przewody wyprowadzające gruczołu krokowego, na jej tylnej ścianie znajduje się łagiewka sterczowa, jest wysłana nabłonkiem przejściowym leżącym na błonie podstawnej, błona śluzowa właściwa jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, pod którą znajdują się dwie warstwy mięśni gładkich: zewnętrzna - podłużna i wewnętrzna - okrężna, przydanka cewki moczowej przechodzi w zrąb gruczołu krokowego
część błoniasta ma długość około 1cm, leży w przeponie miednicy i przeponie mięśniowo - płciowej, wysłana nabłonkiem wielorzędowym walcowatym, na zewnątrz błony śluzowej odnoga mięśnia poprzecznego głębokiego krocza (tworzącego zwieracz)
część gąbczasta cewki moczowej ma długość około 15 cm, wysłana nabłonkiem wielorzędowym walcowatym, na całej długości tej części znajdują się ujścia gruczołów Littrego oraz gruczołów opuszkowo - cewkowych
cewka moczowa żeńska ma światło w kształcie półksiężyca, wysłana jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, błona śluzowa właściwa zawiera dużo naczyń krwionośnych, błona mięśniowa składa się z miocytów gładkich, układających się w podłużną warstwę wewnętrzną i okrężną zewnętrzną
Układ płciowy męski
składa się z dwóch jąder, przewodów wyprowadzających nasienie, gruczołów dodatkowych i prącia
jądra są narządem parzystym, pełnią funkcje wytwarzania męskich komórek rozrodczych - plemników oraz wewnętrznego wydzielania hormonów płciowych męskich
parzyste przewody wyprowadzające (najądrza, nasieniowody) magazynują i kształtują plemniki
narząd wzwodowy - prącie zawiera cewkę moczową, za jego pomocą komórki płciowe wprowadzane są do dróg rodnych kobiety
gruczoły męskie pomocnicze - pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo - cewkowe wydzielają substancje nośne i odżywcze aktywujące ruch plemników
zewnętrzne narządy płciowe męskie to moszna i prącie
Jądra
mają owalny kształt, umieszczone w mosznie, wytwarzają męskie komórki płciowe oraz płyn, w którym są zawieszone, wydzielają hormony płciowe męskie i regulują wytwarzanie plemników
każde jądro okryte podwójną błoną surowiczą (otrzewną) zwaną osłonką pochwową pokrytą nabłonkiem surowiczym, pod jej powierzchnią tkanka łączna właściwa włóknista - błona biaława, jej wewnętrzna część ma luźne utkanie, w którym znajduje się duża ilość naczyń krwionośnych i limfatycznych (nazywana też błoną naczyniową), w górnej i tylnej części jądra błona biaława grubieje i przechodzi w śródjądrze, od którego odchodzi tkanka łączna właściwa luźna, wchodzi w głąb jądra rozdzielając je na płaciki (w jednym jądrze około 250 płacików)
płacik zbudowany ze zrębu i 1 - 4 kanalików krętych (nasiennych, długość każdego wynosi od 30 do 70 cm, w dorosłego zdrowego mężczyzny od 150 do 1200 m), każdy przechodzi w kanalik prosty
kanalik nasienny zbudowany z nabłonka plemnikotwórczego z błoną podstawną oraz 3 - 5 warstw komórek mioidalnych, tkanka łączna właściwa luźna zawierająca dużą ilość fibroblastów
nabłonek plemnikotwórczy - wielowarstwowy nabłonek leżący na błonie podstawnej, zbudowany z komórek podporowych Sertolego oraz komórek szeregu spermatogenezy
komórki Sertolego - duże, wysokie, rozciągają się od błony podstawnej do światła kanalika, mają owalne lub trójkątne jądro, jasną cytoplazmę, gładką siateczkę śródplazmatyczną, zawierają ziarenka glikogenu, tłuszczu i mitochondria, na powierzchni mają liczne wgłobienia lub jamy, w nich komórki spermatogenezy, między komórkami Sertolego ścisłe połączenie tworzące barierę krew - jądro, regulują one przechodzenie komórek spermatogenezy do nabłonka plemnikotwórczego, trawią resztki cytoplazmatyczne, wytwarzają płyn, w którym zawieszone są plemniki
plemniki powstają w kanalikach krętych nasiennych z komórek macierzystych, w czasie wędrówki rozmnażają się dając gonocyty, proces wytwarzania plemników nazywa się spermatogenezą i rozpoczyna się u chłopców od 10 do 13 roku życia
spermatogeneza dzieli się na spermatocytogenezę (rozmnażanie i różnicowanie spermatogonii), mejozę (powstają spermatocyty I i II rzędu i wytwarzają spermatydy), spermiogenezę (przekształcanie spermatyd w plemniki)
plemniki nie mają zdolności dzielenia się, długości 60 mikrometrów, składają się z główki (charakterystyczny gruszkowaty kształt, zawiera akrosom, na który ściśle przylega czapeczka, między akrosomem a jądrem plemnika leży gęsta elektronowo przestrzeń), szyjki (składającej się z centrioli, ciałka podstawowego i części łączącej, która zbudowana jest z 9 włókien posegmentowanych łączących się z włóknami witki i wstawki), wstawki (leży między szyjką a pierścieniem dalszym, w jej osi przebiega włókno osiowe składające się z 1 pary tubul centralnych i 9 par obwodowych, na zewnątrz wstawki zwinięte mitochondria tworzące pochwę mitochondrialną) oraz witki (przebiega od pierścienia dalszego do fragmentu końcowego plemnika, na całej długości pokryta aksonemą i osłonką włóknistą, w płaszczyźnie środkowej posiada zgrubienie - kolumny wzdłużne plemnika) z odcinkiem końcowym (odcinek końcowy mikrotubul to błona komórkowa)
plemniki w drogach rodnych kobiety mogą przebywać jako żywe do 7 dni, połowa plemników ma chromosomy Y, druga połowa X, plemniki Y o wiele szybciej i energiczniej się poruszają, natomiast żyją o wiele krócej, jest to związane z regulacją płci dzieci, zaplemnienie w czasie owulacji daje większe prawdopodobieństwo zapłodnienia plemnikami Y i urodzenia chłopca, wydłużenie czasu między zaplemnieniem i owulacją zwiększa prawdopodobieństwo zapłodnienia plemnikami X i urodzenia dziewczynki
plemniki powstałe w kanalikach nasiennych a także transportowe (które idą do przewodu najądrza) są niedojrzałe, nie mają zdolności zapładniania i ruchu, dopiero w przewodzie najądrza dojrzewają pod wpływem testosteronu i witaminy A
pełną zdolność zapłodnienia w warunkach naturalnych uzyskują w momencie przejścia przez drogi rodne kobiety - ulegają uzdatnieniu lub kapacytacji polegającej na rozłożeniu pewnych enzymów w główce plemnika, jego zbliżenie do komórki jajowej powoduje reakcję akrosomalną, następuje fuzja główki plemnika z błoną akrosomu
cykl kanalika nasiennego jest to 6 następujących po sobie układów (I, II, III, IV, V, VI), wynosi 16 dni, wytwarzanie plemników obejmuje 4 cykle czyli 64 dni, przejście z kanalików do nasieniowodów trwa 12 dni, jeśli chodzi o bezpłodność, plemniki można badać po 76 dniach od momentu wytworzenia
komórki śródmiąższowe jądra (komórki Leydiga) stanowią 12% objętości jądra, uwalniają i syntetyzują androgeny (hormony steroidowe) i testosteron, oba jądra uwalniają dziennie około 7 mg testosteronu dziennie do krwi i zrębu jądra
spermatogeneza jest bardzo wrażliwa na działanie czynników uszkadzających - alkoholu, cytostatyki, naświetlania promieniami jonizującymi, niedożywienia
przewody wyprowadzające nasienie - kanaliki proste (łączą się tworząc skomplikowaną sieć jądra) i przewodziki sieci jądra (wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, każdy przewodzik uchodzi do 10 - 15 mniejszych przewodzików odprowadzających jądra wysłanych nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, który miejscami może przechodzić w walcowaty
Najądrze
podłużny narząd, nakłada się na powierzchnię jądra, składa się z trzonu, głowy (pozwijane przewodziki odprowadzające, uchodzą do przewodu najądrza, są długości 4 - 6 m, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, na wolnej przestrzeni znajdują się pojedyncze mikrokosmki - stereocylie) i ogona
Nasieniowód
parzysty narząd łączący najądrze z częścią sterczową cewki moczowej, w pobliżu gruczołu krokowego rozszerza się tworząc bańkę nasieniowodu, w której są przechowywane plemniki, od tej bańki nasieniowód nazywany jest przewodem wytryskowym
ściana nasieniowodu składa się z błony śluzowej wysłanej nabłonkiem wielorzędowym walcowatym, błony mięśniowej zbudowanej z 3 warstw mięśni gładkich (podłużne - okrężne - podłużne) oraz z przydanki zbudowanej z tkanki łącznej właściwej włóknistej
Gruczoły dodatkowe
pęcherzyki nasienne - uchyłki cewkowate nasieniowodu, średnica około 3 mm, długość około 12 cm, gdy się zwiną tworzą pęcherzyki o średnicy około 5 cm, składają się z błony śluzowej, mięśniowej i przydanki, ich wydzielina to żółtawy, lepki i słabo zasadowy płyn zawierający duże ilości fruktozy, pęcherzyki są głównym źródłem prostaglandyn nasienia, ich wydzielina stanowi około 70% objętości nasienia
gruczoł krokowy (stercz) - składa się z 30 - 50 gruczołów pęcherzykowo - cewkowych, zbudowany z błony śluzowej, podśluzowej i gruczołów głównych, otacza go sterczowa część cewki moczowej i w 100% po 50 roku życia ulega przerostowi, między przewodami odprowadzającymi znajdują się kieszonki uchodzące do cewki moczowej - pęcherzyki sterczowe lub męska macica, męskim odpowiednikiem pochwy łagiewka sterczowa, wydzielina gruczołu krokowego jest słabo kwaśna, bezbarwna, stanowi 20% objętości nasienia
gruczoły opuszkowo - cewkowe - małe gruczoły w kształcie fasoli, wydzielają śluz pod wpływem pobudzenia płciowego, śluz następne spływa do cewki moczowej
Prącie
zbudowane z części gąbczastej cewki moczowej, 2 ciał jamistych, ciała gąbczastego i żołędzi prącia
ciała jamiste i ciało gąbczaste otoczone są powięzią prącia - błoną białawą
ciała jamiste to połączenia tętniczo - żylne, które mogą się usztywniać i zwiększać swoją objętość, mają gąbczastą budowę jamistą ?! (same drobne jamki)
ciało gąbczaste ma podobną budowę, wewnątrz niego biegnie tętnica głęboka prącia
zewnętrzna powierzchnia prącia pokryta skórą bez tkanki podskórnej i tłuszczowej, ciemniejsza niż inne okolice ciała, u podstawy prącia w skórze znajdują się włosy
napletek to ruchomy fałd skórny pokrywający żołądź prącia, ma charakter błony śluzowej z bardzo licznymi gruczołami łojowymi (gruczołami Tysona)
nasienie jest to gęsty, nieprzejrzysty, lepki płyn, składający się z osocza nasienia i zawieszonych w nim plemników
jeden ejakulat (objętość nasienia wydalonego w czasie ejakulacji) zawiera 20 - 300 mln plemników
Układ płciowy żeński
składa się z narządów wewnętrznych (jajniki, jajowody, macica, narządy płciowe żeńskie szczątkowe, pochwa) i zewnętrznych (wargi sromowe mniejsze i większe, łechtaczka, przedsionek pochwy, gruczoł sutkowy)
w czasie życia rozrodczego kobiety (między okresem pokwitania i przekwitania) zachodzą cykliczne zmiany nazywane cyklem jajnikowym lub menstruacyjnym, trwa on zazwyczaj 28 dni, dochodzi w tym momencie do wytworzenia dojrzałej komórki jajowej (oocytu II rzędu), wydaleniu jej z jajnika (owulacja) i wejściu do jajowodu
Jajnik
parzysty narząd pokryty błoną białawą, od strony jamy brzusznej pokryty jest nabłonkiem płciowym, na zewnątrz występuje kora jajnika (pęcherzyki jajnikowe) oraz rdzeń, zrąb stanowi tkanka łączna właściwa luźna
proces wytwarzania komórek jajowych nazywany jest oogenezą
komórki ektodermalne (prekursory komórek jajowych) - oogonia - oocyty I rzędu - oocyty II rzędu - zapłodniona komórka jajowa (zygota)
w korze jajników znajdują się pęcherzyki jajnikowe pierwotne i dojrzałe (pęcherzyki Graafa), pęcherzyk Graafa zbudowany jest z jamy pęcherzykowej, jego ściana z warstwy ziarnistej oraz warstwy wewnętrznej i zewnętrznej osłonki pęcherzyka
dojrzałe pęcherzyki uwalniają i wydzielają estrogeny, dojrzewają w nich oocyty II rzędu zdolne do zapłodnienia
owulacja (jajeczkowanie) jest to wydalanie oocytu II rzędu otoczonego osłonką i komórkami ziarnistymi wieńca promienistego, w miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego powstaje ciałko żółte (mniej więcej w 15 dniu cyklu), jego czynność polega na syntezie i uwalnianiu progesteronu
progesteron przygotowuje błonę śluzową do przyjęcia zarodka, utrzymuje ten stan macicy w czasie ciąży, przygotowuje gruczoły sutkowe do wydzielania mleka
gdy nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte nazywane jest wówczas ciałkiem żółtym menstruacyjnym, po zapłodnieniu - ciałkiem żółtym ciążowym, od 6 miesiąca ciąży ulega inwolucji, powstaje blizna zwana ciałkiem białawym
Jajowód
przewód długości 15 cm, dzieli się na lejek, bańkę, cieśń i część maciczną, ściana zbudowana z błony śluzowej, mięśniowej i surowiczej
błona śluzowa składa się z nabłonka jednowarstwowego walcowatego, zawierającego kilka rodzajów komórek - urzęsionych, wydzielniczych, klinowatych, śródnabłonkowych limfocytów, błona śluzowa właściwa zbudowana z tkanki łącznej właściwej podtrzymującej bardzo liczne naczynia krwionośne
najgrubsza błona mięśniowa składająca się z warstwy okrężnej i podłużnej
błona surowicza jest listkiem otrzewnej pokrytym nabłonkiem surowiczym
poprzez jajowód z macicy odbywa się transport plemników, jest najczęstszym miejscem zapłodnienia
Macica
masa 30 - 40 g, składa się z trzonu, cieśni i szyjki, w niej rozwija się zarodek, później płód
błona śluzowa macicy przekształca się w doczesną, która wchodzi w skład łożyska, w ścianie macicy zachodzą cykliczne zmiany, które przygotowują ją do przyjęcia zarodka, ich uzewnętrznieniem comiesięczne krwawienie maciczne - menstruacja
w ścianie macicy wyróżnia się błonę śluzową (endometrium), mięśniową (mejometrium), surowiczą (perimetrium)
błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, wyrazem dojrzewania kobiety jest zapoczątkowanie cyklów menstruacyjnych (10 - 15 rok życia)
w cyklu menstruacyjnym wyróżnia się 3 fazy - złuszczania się i krwawienia (miesiączkową - menstruacyjną, 3 - 5 dni), wzrostu (proliferacyjną - estrogenową, 5 - 14 dzień, do momentu owulacji), wydzielniczą (sekrecyjną - progesteronową, 14 - 28 dzień)
błona mięśniowa najgrubsza (15 mm), składa się z miocytów gładkich ułożonych w 3 warstwy - podłużną, okrężną, podłużną
błona surowicza jest otrzewną, która tworzy więzadło szerokie macicy
cieśń macicy jest jej dalszą dolną częścią długości 1 cm, łączy trzon z szyjką, zbudowana tak samo jak ściana trzonu
szyjka macicy - dolna wąska część stercząca do pochwy, wewnątrz znajduje się kanał szyjki (przedłużenie cieśni macicy), pokryta nabłonkiem wielorzędowym płaskim nierogowaciejącym, miejscowo przechodzącym w walcowaty, pod nabłonkiem błona śluzowa zawierająca liczne gruczoły śluzowe od 14 dnia cyklu wydzielające obficie śluz uwodniony, w fazie progesteronowej śluz zagęszczony, mniej obfity
Narządy szczątkowe
nadjajnik pokryty nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, leży między jajnikiem a jajowodem
przyjajnik stanowi przedłużenie kanału nadjajnika, biegnie wzdłuż bocznej krawędzi jajnika
Pochwa
narząd rurowaty o długości około 7 cm, łączy szyjkę macicy z przedsionkiem pochwy, górna część pochwy tworzy sklepienie, do którego składane jest nasienie, ściana zbudowana jest z błony śluzowej, mięśniowej i przydanki
błona śluzowa wytwarza okrężne fałdy, składa się z nabłonka i błony śluzowej właściwej, pochwę wyściela nabłonek wielorzędowy płaski (3 - warstwowy - postawny, ? i powierzchowny), pod wpływem estrogenów ulega on zgrubieniu, w okresie menopauzy (po 50 roku życia) staje się bardzo cienki
błona mięśniowa zbudowana z miocytów gładkich o przebiegu podłużnym i okrężnym
przydanka składa się z tkanki łącznej właściwej włóknistej, łączy pochwę z narządami otaczającymi
Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne
przedsionek pochwy - niewielkie zagłębienie, do którego uchodzi pochwa i cewka moczowa, zbudowany z błony śluzowej pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, znajdują się tu dwa gruczoły przedsionkowe (Bartholina) o średnicy 1 cm, wydzielają duże ilości śluzu, ich zaczopowanie może prowadzić do kłopotów u starych panien i zakonnic
warga sromowa mniejsza - fałd zbudowany z tkanki łącznej właściwej, pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, na niej znajduje się bardzo duża ilość gruczołów łojowych
warga sromowa większa - odpowiednik moszny u mężczyzn, zbudowana ze skóry i cienkiej warstwy mięśni gładkich, występuje bardzo duża ilość gruczołów łojowych i potowych
łechtaczka - odpowiednik prącia, zawiera niewielkie ciało jamiste i żołądź łechtaczki, pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, znajduje się na niej bardzo duża ilość naczyń krwionośnych i zakończeń nerwowych