1. Termoregulacja - zespół fizjologicznych i sposobu zachowania się umożliwiających utrzymanie optymalnej dla przebiegu czynności życiowych temp. ciała. 2.Skóra - warstwa ochronna: a) oddziela wnętrze organizmu od środowiska zewnętrznego. b) zapewnia stabilność środowiska wewnętrznego. c) waga ok. 5kg. 3.Funkcje skóry: Ochronna, receptorowa, termoregulacyjna, funkcja oddechowa, magazynująca(woda, krew, witaminy i prowitaminy, głownie A i D) RESORPCJA - głównie wnikanie przez ujście gruczołów łojowych, niektórych leków w postaci maści. 4. Budowa skóry: a) naskórek - (wielowarstwowy nabłonek płaski - rogowacenie). Zawiera melaninę, czyli pigment chroniący przed przegrzaniem i promieniowaniem oraz ciałka zmysłowe odbierające wrażenia. b) skóra właściwa - (wielowarstwowa tkanka łączna, włóknista, zbita, nie ukształtowana). Zawiera wielokierunkowo. Mniej obecne: * gruczoł łojowy - (łój - ochrona naskórka przed wysychaniem i pękaniem, połysk włosa) * gruczoł potowy - (termoregulacja, wydalanie zbędnych produktów przemiany materii, działanie bakteriobójcze) * gruczoł przywłosowy - (możliwość poruszania włosem - stroszenie włosa). c) tkanka podskórna - zbudowana z włókien tkanki łącznej wiotkiej; magazyn subst. energetycznych ( tu komórki tłuszczowe), funkcja izolacyjna i zabezpieczenie przed urazami; W tkance podskórnej występują: nerwy, naczynia krwionośne, podściółka tłuszczowa. 6. Wytwory naskórka: włosy i paznokcie. 7. Choroby skóry: a)trądzik młodzieńczy b)depigmentacja: ( albinizm, bielactwo nabyte, znamiona barwnikowe) c) grzybice d) oparzenia słoneczne 8.Hipotermia - obniżenie temp. ciała organizmu stałocieplnego; h. kontrolowana jest stosowana w celu zmniejszenia zapotrzebowania tkanek na tlen, np. podczas operacji na otwartym sercu lub w neurochirurgii. 9.Hipertermia - (przegrzanie) wzrost temp. ciała ponad normę; skutek np. gorączki lub utrudnienia oddawania ciepła przy wzmożonej pracy fiz.; stan krańcowy — udar cieplny. 1. Zdrowie - to stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego. *ZADROWIE, to pełna homeostaza organizmu. 2. Patogen - to mikroorganizm wywołującym chorobę. To mogą być bakterie, wirusy, grzyby, protesty (pierwotniak), priony. 3. Infekcja - to wniknięcie mikroorganizmu do organizmu gospodarza. często związane z uszkodzeniem naturalnych barier ochronnych takich jak: skóra czy śluzówka. Rozpoczęcie procesu chorobowego uzależnione jest od rodzaju mikroorganizmu. Jego zjadliwość i ilość oraz stanu odporności gospodarza. Infekcje mogą być jawne i utajone (nosicielstwo). 4.Aseptyka - to jest postępowanie, którego celem jest uzyskanie jałowych (pozbawionych drobnoustrojów) przedmiotów albo pomieszczeń. 5. Profilaktyka - to wszelkie działania i środki zmierzające do zapobiegania choroby lub do ich ujawnienia we wczesnych uleczonych stadiach. a) działania profilaktyczne: - przestrzeganie higieny, - stosowanie szczepień, - racjonalne odżywianie się, - czyny i bierny wypoczynek, - okresie badania diagnostycznego,np. :cytologia, mammografia, prostata. 6. Sposoby rozprzestrzeniania się patogenu: a) Droga Kropelkowa ( w czasie rozmowy, kichanie, kaszlu) b) kontakt pośredni ( podczas dotykania obiektu, które miały kontakt ze źródłem zakażenia) c) kontakt bezpośredni ( dotyk, pocałunek, stosunek) d) przez nośniki (napoje, krew, kurz, jedzenie) e) wektory zwierzęce (zwierzęta przenoszą patogeny, same nie chorując, np.: komary, kleszcze, pchły, wszy, muchy) 7. Antybiotyki - to subst. Wytwarzane przez bakterie lub grzyby (także syntetyczne) niszczące bakterie: a) działanie bakteriostatyczne - hamują procesy podziału komórek bakterii. b) działanie bakteriobójcze - niszczy bakterie. * po zastosowaniu antybiotyku mogą się pojawić szczepy bakterii odporne na jego działanie. Cecha ta jest uwarunkowaniem genetycznym. OPORNOŚĆ, bakterii na dany antybiotyk eliminuje z leczenia u zmusza lekarza do zmiany innego specyfiku. Aby tego zapobiec, należy ściśle stosować zalecenia lekarza, dotyczące stosowania leku nawet, gdy pacjent czuję się lepiej. Jeśli wbrew temu leczenie antybiotykami zostanie przerwane tworzą się szczepy odporne i po pewnym czasie powracają objawy i po pewnym czasie powracają objawy choroby. Na powstanie szczepów odpornych, duży wpływ ma również często w błahych przypadkach. 8. Choroby nękające współczesnego człowieka można podzielić na kilka podstawowych grup: a)choroby cywilizacyjne - to schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji (sytuacjach stresowych, napięciu nerwowym, małej ruchliwości mięśniowej, oddziaływaniu skażeń środowiska i hałasu, nieracjonalnym odżywianiu). Są to głównie: nadciśnienie tętnicze, otyłość, choroba wieńcowa i wrzodowa, schorzenia alergiczne, zaburzenia psychiczne, cukrzyca, choroby nowotworowe, AIDS, anoreksja, bulimia, alkoholizm, narkomania  . b)choroby społeczne - choroby występujące powszechnie, łatwo rozprzestrzeniające się w zależności od określonych warunków społ.; prowadzą do zmniejszenia wartości biol. społeczeństwa; np. gruźlica, alkoholizm, choroby reumatyczne, choroby przenoszone drogą płciową, cukrzyca. c)choroby dziedziczne (genetyczne choroby) - choroby, których wyłączną lub gł. przyczyną są mutacje genów lub aberracje chromosomowe przekazywane potomstwu wraz z gametami rodziców bądź też powstają podczas wczesnych podziałów zygoty. Choroby takie jak: albinizm, daltonizm, hemofilia, dziedziczna karłowatość, fenyloketonuria. d)choroby zakaźne - schorzenia ludzi, zwierząt, także roślin wywoływane przez zarazki: bakterie, wirusy, riketsje, grzyby i substancje biologicznie czynne przez nie wytwarzane; przenoszone np. przez bezpośredni kontakt, za pośrednictwem zakażonego materiału; niektóre występują nagminnie (epidemie) lub stale na pewnych terenach (endemie) oraz wówczas gdy swym zasięgiem obejmują bardzo duże obszary, np. Kraj, kontynent, a nawet cały świat (pandemii) e)Choroby pasożytnicze (inwazyjne) - choroby człowieka i zwierząt, wywoływane przez pasożyty, np. protozoonozy (przez pierwotniaki), helmintozy (przez tzw. robaki), artropodozy (przez stawonogi — np. świerzb); występowanie ch.p. wiąże się często z niskim poziomem higieny. 9.Etapy infekcji wirusowych: a)ADSORPCJA - wirus łączy się ze swoistymi białkami błonowymi komórki gospodarza. b)WNIKANIE - enzymy zaatakowanej przez wirusa komórki rozkładają białkowy kapsyd. W wyniku tego procesu uwolniony zostaje kwas nukleinowy wirusa. *Kompletny wirus wnika do komórki gospodarza. c)EKLIPSA - kwas nukleinowy wirusa, pomimo obecności na terenie komórki gospodarza, nie zmienia jej metabolizmu. d)REPLIKACJA - z nagromadzonych w komórce gospodarza podjednostek białkowych -kapsydu i materiału genetycznego wirusa odtwarzane są kompletne wiriony. *Kwas nukleinowy wirusa podporządkowywuję metabolizm komórki gospodarza realizacji swojej informacji genetycznej. e)SKŁADANIE - z nagromadzonych w komórce gospodarza podjednostek białkowych kapsydu i materiału genetycznego wirusa odtwarzane są kompletne wiriony. *komórka gospodarza, wykorzystując własny aparat translacyjny, aminokwasy, nukleotydy i energię, syntezuje elementy składowe wirusa. f) UWALNIANIE - dojrzałe wirusy wydostają się z komórki gospodarza, powodując jej śmierć.

1. Nowotwór - to zmieniona patologicznie rozrastająca się tkanka powstała na wskutek niekontrolowanego podziału komórek nowotworowych. Leczenie i profilaktyka chorób nowotworowych zajmuję się onkologia. 2. Podstawowe typy nowotworowe: a) mięsak - rozbija się z tkanki nie nabłonkowej, np. w obrębie mięsni kości, mięsni lub chrząstek. b)chłoniak - rozrasta się w tkance limfatycznej, czyli chłonnej. c) rak - rozwija się z tkanki nabłonkowej, np.: skóry, płuc, gruczoły. d) Białaczka - nowotwór kom. układu krwionośnego tworzy guza. 3. Różnice między nowotworem złośliwym, a łagodnym: a)NIEZŁOŚLIWY: - rośnie powoli - komórki tworzą zbita strukturę - często jest otorbiony wydzielają tkanki łącznej - nie daje przerzutów b)ZŁOŚLIWY: - rośnie szybko - nacieka i przerasta tkanki - stymuluję rozrost naczyń krwionośnych - nie jest otorbiony - tworzy przeżuty 4.Etapy rozwoju nowotworu złośliwego: a) działanie kancerogenu b)mutacje (pierwotna przyczyna transformacji zdrowej komórki z nowotworową) c) intensywne podziały mitotyczne kom. nowotworowych. d) przerastanie zdrowych tkanek. e) ANGIOGENEZA - stymulacja naczyń krwionośnych do rozrostu. f)migracja komórek nowotworowych wraz z krwią lub limfą i tworzenie przerzutów (kolonizacja). 5.Kancerogeny - to czynniki, które pośrednio lub bezpośrednio powodują rozwój nowotworu: a)endogenne: - wrodzona podatność organizmu na zmiany genetyczne, - zadłużenia odporności - zadłużenia hormonalne - starzenie się organizmu b)egzogenne: - BIOLOGICZNE (wirusy WZW typu B; wirus HIV-u; wirus opryszczki) - FIZYCZNE (promieniowanie UV; promieniowanie jonizujące, rentgenowskie) -CHEMICZNE (benzopiren dymu tytoniowego; azbest; węglowodory aromatyczne; sadza; smoła; biksyny; anaboliki; środki androgenne) 6.Najczęściej występujące nowotwory złośliwe: a) U kobiet: -sutek, jelito grube, płuca, szyjka macicy b) u mężczyzn: -płuca, jelito grube, gruczoł krokowy(prostata). 7.Leczenie chorób nowotworowych: a)Chirurgia Jest ono tym bardziej skuteczne, im wcześniej nowotwór zostanie wykryty i zdiagnozowany. Oprócz klasycznych metod chirurgicznych przy użyciu noża chirurgicznego, stosuje się współcześnie nowoczesne techniki operacyjne, np. z wykorzystaniem lasera, kriosondy czy endoskopu. Dzięki chirurgii laserowej leczy się zmiany nowotworowe umiejscowione na skórze lub na błonach śluzowych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i narządów moczopłciowych. W kriochirurgii wykorzystywana jest kriosonda oziębiana ciekłym azotem do temperatury -180°C. Narzędzie to pozwala prawie bezboleśnie usuwać niewielkie powierzchniowo nowotwory skóry. Chirurgia endoskopowa natomiast umożliwia operowanie nowotworów wewnątrz jam ciała, bez konieczności otwierania jamy brzusznej lub klatki piersiowej. b)Radioterapia Jest to leczenie promieniowaniem jonizującym, np. Promieniami rentgenowskimi, gamma, radu, jodu, kobaltu. Źródło promieniowania może być zewnętrzne lub wewnętrzne - umieszczone bezpośrednio w guzie albo w jego otoczeniu. Możliwe jest również stosowanie izotopów promieniotwórczych dożylnie lub doustnie (np. preparaty z jodem promieniotwórczym stosowane w leczeniu raka tarczycy). c)Chemioterapia Chemioterapia jest sposobem leczenia raka. Dzięki tej metodzie można niszczyć komórki nowotworowe w całym ciele, gdziekolwiek by się one nie znajdowały. W zależności od typu nowotworu i stadium jego rozwoju można dzięki chemioterapii: a) wyleczyć chorobę nowotworową; b) powstrzymać jej rozwój i rozprzestrzenianie się ( tworzenie przerzutów); c) spowolnić postęp choroby nowotworowej; d) podnieść jakość życia i złagodzić symptomy choroby. d)Hormonoterapia i immunoterapia Hormonoterapia polega na podawaniu odpowiednich hormonów w leczeniu nowotworów tzw. hormonozależnych, np. przy raku sutka u kobiet lub gruczołu krokowego u mężczyzn. Immunoterapia natomiast to leczenie środkami zwiększającymi odporność organizmu. Ta metoda leczenia będzie odgrywała prawdopodobnie bardzo istotne znaczenie już w niedalekiej przyszłości. f)Terapia Genowa Jej ideą jest uzdrowienie czynności komórki zmienionej nowotworowo przez wprowadzenie do niej DNA genów uzupełniających funkcje ich zmienionych odpowiedników. Metoda ta jest jednak jeszcze sprawą odległa, gdyż prowadzi się dopiero pierwsze eksperymenty. 1.Choroby inwazyjne - to te, które zostały spowodowane obecnością pasożytów w organizmie człowieka. 2. Pasożytnictwo - to forma współżycia organizmu polegająca na tym, że jeden z nich (pasożyt) żyje kosztem innego (żywiciela) 3. Przystosowanie do pasożytnictwa: a) uzyskanie zdolności do oddychania beztlenowego b) wykształcenie na powierzchni ciała ośrodków chroniących przed działaniem enzymów żywiciela. c) przebudowa (nawet zaniku) ukł pokarmowego d)zmiany w sposobie rozmnażania, np. paraterogeneza (dzieworództwo) e) bardzo wysoka rozrodczość 4.Pasożytami człowieka i zwierząt są: świerzbowiec, owsik (wewnątrz, stałe), tasiemiec (wewnątrz), glista ludzka (stałe), pijawka, wesz, kleszcz: (zewnętrzne, czasowe), motylica wątrobowa, włosień spiralny, bruzdogłowiec szeroki. 5.Żywiciel ostateczny - organizm, w którym powstaje dorosła, rozmnażająca się płciowo forma pasożyta. Bardzo często żywiciel ostateczny umiera z powodu wyczerpującego jego organizm pasożyta, co jednak nie musi być koniecznością, gdyż znaczna część pasożytów jest specjalnie przystosowana do życia w cudzym organizmie w taki sposób aby nie doprowadzić do jego zgonu. 1.Alergia(uczulenie) - zmiany zachodzące w org., wywołane tzw. alergenami, których działanie podobne jest do działania antygenów. Pierwsze zetknięcie się z czynnikiem uczulającym, wywołuje stan nadwrażliwości, który ujawnia się przy powtórnym zetknięciu. *ALERGENY - indukują powstanie swoistych przeciwciał (IgE) oraz powstanie reawiu, które uczulają spojówkę oka, błony śluzowej nosa i przewodu pokarmowego. 2.Alergeny - subst. pochodzenia białkowego lub innego, które po wniknięciu do org. wywołują alergie. Dostają się do org. najczęściej samorzutnie: wdychanie., kontakt przez dotyk, wstrzyknięcie podskórne, przewód pokarmowy. 3.ALERGENY: a) pochodzenia roślinnego: -pyłki kwiatowe, owoce (truskawki) b) pochodzenia zwierzęcego: -włosy, pierze, sierść c)bakteryjnego: -bakterie lub produkty ich przemiany d)chemicznego: -leki, kosmetyki, barwniki, lakiery 4.Objawy alergii: Skurcz mięsni gładkich, katar sienny, kichanie, łzawienie, obrzęki, zaczerwienienie, opuchlizna, astma alergiczna. 5.Mechanizm reakcji alergicznej: osoby uczulone na pyłki roślin, zarodniki niektórych grzybów i kurz, przeciwciała IgE pobudzają pewne łącznotkankowe komórki błony śluzowej nosa do produkcji i wydzielania subst., takich jak HISTAMINA czy SEROTONINA. Powodują one między innymi miejscowe rozszerzenie drobnych naczyń krwionośnych i zwiększenie przepuszczalności śródbłonka naczyń włosowatych. Skutkiem są zaczerwienienia, obrzęki i inne uporczywe objawy alergii. Gdy reakcja alergiczna zachodzi w oskrzelikach płucnych, rozwija się Astma Alergiczna. Jej charakterystycznym, dodatkowym objawem jest zwężenie przekroju oskrzelików, co poważnie utrudnia oddychanie. 6.Wstrząs anafilaktyczny - (szok krążeniowy) Może do niego dojść, np.: po podaniu penicyliny, wniknięciu jadu szerszenia albo innego owada. Uwalnia wówczas w dużych ilościach do krwi histamina jest przyczyną szybkiego zmniejszania się objętości krwi. Stąd nagłe zaczerwieniania skóry oraz przyspieszenie akcji sera. Szok krążeniowy wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, ponieważ może spowodować utratę przytomności i śmierć.

DROGA ZAKAŻENIA

PRZYKŁADY CHOROBY

PROFILAKTYKA

KROPELKOWA

Błonnica, płonnica, ospa prawdziwa, grypa

Unikanie kontaktów, szczepienia, izolacja chorych 9dezynfekcja po chorobie), witaminy

POKARMOWA

HAV (wirus zapalenia wątroby typu A); włośnica

Myć ręce, higiena, sprawdzane/badane mięso

BEZPOŚREDNI KONTAK Z CHORĄ OSOBĄ LUB ZWIERZĘCIEM

Kiła, rzeżączka, tężec zgorzel, HBV (w.zap.wąt.t. B),

opryszczki

Higiena osobista, bez sexu, test Wassermana, szczepienia, podanie surowicy przeciwtężcowej, kremy osuszające, pozbycie kosmetycznie

1.Trucizny pochodzenia naturalnego- wytwarzane głównie przez bakterie chorobotwórcze, trujące grzyby i rośliny oraz zwierzęta 2.Trucizny antropogeniczne- wytwarzane przez samego człowieka 3.Egzotoksyny wydalane są do środowiska przez żywe komórki bakteryjne. Są to bardzo silne jady białkowe, wytwarzane głównie przez bakterie Gram-dodatnie; E. Wykazują wrażliwość na działanie wysokiej temperatury. Maja określoną aktywność antygenową, wywołującą odporność organizmu, mogą powodować zatrucia przewodu pokarmowego(t. salmonelli lub działać na układ nerwowy (t. laseczek tężca i jadu kiełbasianego) 4.Endotoksyny- uwalniane dopiero po śmierci Komorek bakteryjnych. Charakteryzują się znacznie słabszym działaniem toksycznym, są to kompleksy cukrowo- lipidowo- białkowe, stanowiące składnik ścian komórkowych bakterii Gram-ujemnych, mają słabe właściwości antygenowe, silne właściwości gorączkotwórcze(t. duru plamistego) 5.Neurotoksyny(komórki sinic)- atakują układ nerwowy zwierząt 6.Hepatotoksyny- uszkadzają wątrobę 7.Alkaloidy- związki organiczne o skomplikowanej budowie, zawierające azot i wykazujące właściwości zasadowe 8.Glikozydy- połączenie cukrów prostych ze związkami o charakterze alkoholi lub fenoli. 9.Jadowite zwierzęta- produkują substancje toksyczne, które mogą spowodować śmierć(osa, szerszeń, pszczoła) Żądląc wydzielają jady, które powodują obrzęk i ból w miejscu użądlenia, duszności, zapaść. Substancje wydzielane przez węże, skorpiony, pająki wywołują zaburzenia układu nerwowego lub rozpad krwinek czerwonych 10.Dioksyny- toksyczne związki chemiczne działające mutagennie i kancerogennie, dostają się do organizmu przez ściany układu oddechowego i pokarmowego.

PASOŻYT	ŻYWICIEL (ZAATAKOWANY NARZĄD)	OBJAWY ZAKAŻENIA	ZAKAŻENIE	PROFILAKTYKA
LEMBLIA JELITOWA	Jelito cienkie i woreczek żółciowy człowieka	Nudności, bóle w okolicy żołądka, biegunki lub zaparcia, wychudniecie.	-drogą pokarmową przez połknięcie cyst pierwotniaka	-higiena osobista -badania osób pracujących w przemyśle spożywczym igastronomicznym
TASIEMIEC UZBROJONY	Bardzo groźny pasożyt dla którego człowiek może być żywicielem pośrednim, chociaż jest przede wszystkim żywicielem ostatecznym.	niedokrwistość, uczucie ogólnego osłabienia, bóle brzucha, biegunka lub zaparcia, nadmierna pobudliwość albo apatia, pobolewanie i zawroty głowy, utrata apetytu, nudności, chudnięcie.	- nie myte jarzyny, owoce, itp. - niedogotowane lub surowe mięso wieprzowe.	Ponieważ każdego dnia, w każdej godzinie narażeni jesteśmy na infekcję, należy przynajmniej raz na pół roku systematycznie dokonywać profilaktyki oczyszczania organizmu z pasożytów oraz odtruwania z toksyn.
TASIEMIEC NIEUZBROJONY	występuje w jelicie cienkim człowieka	- zawroty lub bóle głowy, - osłabienie, - mdłości, - wymioty, - bóle brzucha,które pojawiają się zwłaszcza na czczo.	jedząc surowe lub niedogotowane mięso wołowe, w którym mogą znajdować się otorbione larwy tasiemca tzw. wągry.	Kuracja przeciwtasiemcowa powinna trwać minimum kilka miesięcy ponieważ za pierwszym razem nie zawsze udaje sie usunąć całego robaka. Często wydostają się na zewnątrz same człony, a w jelicie pozostaje mocno przytwierdzona główka, z której po pewnym czasie mogą wyrosnąć nowe człony.
TOKOPLAZMA	choroba wywołana przez organizm zaliczany do protistów (dawniej zwany pierwotniakiem)	W większości przypadków toksoplazmoza przebiega bezobjawowo, czasami tylko jest przyczyną powiększenia węzłów chłonnych, czyli limfadenopatii. Istnieją jednak dwie grupy osób, dla których zakażenie stanowi o wiele większe niebezpieczeństwo niż kilkutygodniowe obrzmienie węzłów szyjnych czy karkowych.	Źródło zakażenia stanowią zwierzęta dzikie i domowe (zwłaszcza koty). Zarażenie może nastąpić przez spożywanie i obróbkę surowego lub niedogotowanego mięsa pochodzącego z zarażonych zwierząt. 80 % przypadków toksoplazmozy u człowieka to skutek spożycia zakażonego mięsa. Zarazić może wypicie wody zanieczyszczonej oocystami	Ponieważ każdego dnia, w każdej godzinie narażeni jesteśmy na infekcję, należy przynajmniej raz na pół roku systematycznie dokonywać profilaktyki oczyszczania organizmu z pasożytów oraz odtruwania z toksyn. Kuracja profilaktyczna Leczenie polega na zniszczeniu pasożytów
WŁOŚEIŃ SPIRALNY	znajdującymi się w mięśniach chorych świń,dzików, koni.	- wysoka gorączka, - bolesność mięśni, - bóle brzucha, - biegunka, - uczucie rozbicia, - dreszcze, - bóle głowy, - pocenie się, - zespoł objawów alergicznych.	-Człowiek zakaża się poprzez zjedzenie mięsa lub jego przetworów zawierających inwazyjne larwy włośnia krętego, nie poddanych odpowiedniej obróbce termicznej	Ponieważ każdego dnia, w każdej godzinie narażeni jesteśmy na infekcję, należy przynajmniej raz na pół roku systematycznie dokonywać profilaktyki oczyszczania organizmu z pasożytów oraz odtruwania z toksyn.
GLIZDA LUDZKA	w jelicie cienkim człowieka	-objawy alergiczne -napady duszności -bóle brzucha, kolki -omdlenia -drgawki -wzdęcia, zaparcia lub luźne stolce -obniżenie zdolności do pracy i nauki	-za pośrednictwem środowiska zewnętrznego (gleba, woda) -spożywając surowe warzywa i owoce z ogrodów nawożonych odchodami ludzkimi -dzieci w czasie zabawy -dorośli przy pracach w polu i ogrodzie -Człowiek nie może się zarazić bezpośrednio od drugiego człowieka.	-przestrzegając podstawowych zasad higieny osobistej i żywienia -myjąc jarzyny i owoce przeznaczone do spożycia -unikając używania niekompostowego kału ludzkiego do nawożenia ogródków, zwłaszcza tych, w których uprawia się truskawki i sałatę. Ogródki już zanieczyszczone inwazyjnymi jajami glisty należy przeznaczyć na kilka lat pod uprawę roślin okopowych. -poprzez picie przegotowanej wody -uczulając dzieci aby myły ręce przed jedzeniem, zwłaszcza po każdej zabawie z rówieśnikami oraz po skorzystaniu z toalety
ZARODZIEC MALARII	U człowieka pasożytuje on w erytrocytach i układzie siateczkowo-śródbłonkowym (głównie śledziona i wątroba).	Wywołuje to atak malarii z wysoką gorączką, dreszczami i ogólnym złym samopoczuciem	Roznosicielem malarii jest komar widliszek	stosowanie płynów odstraszających komary, spanie pod moskitierami, przyjmowanie profilaktycznie leków antymalarycznych.

NAZWA CHOROBY	BAKTERIA	SPOSÓB ZAKAŻENIA	OBJAWY	PROFILAKTYKA
GRUŹLICA	prondki gruźlicy	Bezpośredni kontakt z prądkującą osobą lub przebywanie w skażonych prątkami źle wentylowanych budynkach - przez ukł. oddechowy	Choroba atakuje płuca, mózg, nerki, nasady kości, chudnięcie, gorączka, długo trwały kaszel	Szczepienia ochronne, higiena pomieszczeń, wietrzenie
CHOLERA	Przecinkowiec cholery	Droga pokarmowa: spożycie wody, skażonej zainfekowanymi ludzkimi odchodami, zjedzenie skażonych owoców morza.	Biegunka, wymioty, śpiączka	Oczyszczanie wody pitnej, mycie rąk i owoców morza
ZAPALENIA OPON MÓZGOWYCH	Dwoinka zapalenia opon mózgowo-rzdzeniowych	Droga kropelkowa	Ból głowy i gardła, gorączka sztywność karku, wymioty	Unikanie kontaktu z chorymi, przestrzeganie higieny, ani gryza, ani liza
DŻUMA	Pałeczka dżumy	Ukąszenie przez zainfekowane pchły	Wysoka gorączka, poty, dreszcze, rozszerzenie naczyń krwionośnych, ból głowy, osłabienie, powiększenie węzłów chłonnych	Unikanie kontaktów z dzikimi zwierzętami
BŁONICA	Dyfteryt	Maczugowiec błonicy, przenoszony głownie drogą kropelkową	Osłabienie, bóle gardła, gorączka, zaczerwienienie gardła i migdałków, obrzęk podżuchwowych węzłów chłonnych	Unikanie kontaktów z chorymi, obowiązkowe szczepienia ochronne.
KIŁA	Syfilis	Krętek blady, przenoszony drogą płciową i z matki na dziecko przed lub podczas porodu	Owrzodzenia na narządach płciowych, czerwona wysypka na ciele, bóle głowy, kości i stawów. Po wielu latach utajenia zapalenia stawów, uszkodzenie serca i ukł. nerwowego (wcześnie wykryta jest całkiem uleczalna, nieleczona kończy się śmiercią!)	Higiena osobista i unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych, obowiązkowe badania kobiet w ciąży(test Wassermanna na obecność zakażenia)
RZEŻĄCZKA	Gram - ujemna bakteria	Dwoinki rzeżączki przenoszone drogą płciową oraz przez wspólne używanie, np. pościeli, ręczników	U mężczyzn: ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, w stanie przewlekłym zapalenie gruczołu krokowego. U kobiet: upławy, zaburzenia cyklu mies., bezpłodność, zapalenie stawów	Podobnie jak w kile (powyżej)
DUR PLAMISTY	Tyfus plamisty	Riketsje (pałeczki) przenoszone przez wesz odzieżową lub rzadziej głowową	Wys. gorączka, dreszcze, utrata przytomności, drobna plamista wysypka na ciele, halucynacje	Zwalczanie wszawicy, izolacja chorych, szczepienia ochronne
PŁONNICA	Szkarlatyna	Paciorkowiec ropny przenoszony droga powietrzną	Zapalenie gardła, gorączka (39-40), wymioty, bóle brzucha i głowy, biegunka, szkarłatna wysypka	Izolacja chorych, dezynfekcja mieszkania po wyzdrowieniu chorego.
TĘŻEC	Laseczki tężca	Laseczki tężca występującego w zanieczyszczonej ziemi w kontakcie ze zranioną skóra	Mrowienie w okolicach rany, niepokój, bole głowy, szczękościsk i utrudnione połykanie, bolesne skurcze i bóle mięsni.	Szczepienia ochronne, w przypadku zranień podanie surowicy przeciwtężcowej
ZGORZELEC	gangrena	Laseczka zgorzeli gazowej przenoszona podobnie jak laseczka tężca	Martwica tkanek	W wypadku zranienia podanie surowicy przeciwtężcowej

---