prawo międzynarodowe publiczne, stosunki międzynarodowe


KOLOKWIUM : STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

ROZDZIAŁ I i IV

ROZDZIAŁ PIERWSZY

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA A PRAWO MIĘDZYNARODOWE

POJĘCIE I SKŁAD SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

W węższym znaczeniu społeczność międzynarodowa to ogól państw suwerennych, utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe.

W szerszym znaczeniu społeczność międzynarodowa obejmuje także niesuwerenne podmioty, czyli wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych wyposażonych w zdolność do działań w płaszczyźnie międzynarodowej, których prawa i obowiązki są określone przez prawo międzynarodowe.

W Europie wielość państw należących do wspólnego kręgu kulturowego, zaliczanych do rodziny „ narodów państw chrześcijańskich „, sprzyjała w wysokim stopniu rozwojowi stosunków międzynarodowych., poczynając od wczesnego średniowiecza. Stosunki te w sposób szczególny nabrały intensywności w okresie przejścia od średniowiecza do czasów nowożytnych w rezultacie odkryć geograficznych, podbojów kolonialnych i rozwoju gospodarczego krajów europejskich. W procesie kształtowania się społeczności międzynarodowej istotną rolę odegrał pokój westfalski z 1648 r. , który - kładąc ostateczny kres zwierzchnictwa cesarza - otworzył w Europie okres stosunków oparty na stopie równości.

Decydujące znaczenie w dalszym kształtowaniu się społeczności międzynarodowej miał wiek XIX. Szybki rozwój przemysłu, odkrycia naukowe , konieczność wielostronnego rozwiązywania różnorakich problemów stosunków międzynarodowych doprowadziły do odbycia wielu konferencji oraz powstania pierwszych organizacji międzynarodowych, ujednolicających miary i wagi, ustanawiających ochronę własności przemysłowej oraz dzieł literackich i artystycznych, regulujących zagadnienia komunikacji i łączności międzynarodowej

Wszystko to, nie eliminując wojen i konfliktów międzypaństwowych, spowodowało jednak wykształcenie się minimalnego poczucia wzajemnych więzów dla istnienia wszelkich społeczności.

Państwo wchodzi do społeczności nie tyle w wyniku czy poprzez uznanie międzynarodowe, lecz głównie w konsekwencji swego powstawania i nabycia zdolności do działań w płaszczyźnie zewnętrznej.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

Tak jak prawo międzynarodowe różni się od prawa wewnętrznego, tak samo społeczności, w obrębie których obowiązują różne systemy prawne, wykazują znaczną odmienność. Najczęściej, porównując społeczność międzynarodową ze społecznością państwową, wymienia się jako swoiste cechy społeczności międzynarodowej: małą liczbę członków, oparcie stosunków wzajemnych podmiotów na zasadzie równości, niezbyt zaawansowany stopień zorganizowania wewnętrznego oraz brak obowiązkowego sądownictwa.

Równość w prawie międzynarodowym to przede wszystkim równość wobec prawa. Dowodzi tego fakt, że państwa mają z reguły po jednym głosie w organizacjach lub na konferencjach, że protokolarna precedencja ustalana jest nie na podstawie wielkości terytorium, liczby ludności, potencjału ekonomicznego czy wojskowego, lecz na podstawie kryteriów formalnych: czasu złożenia listów uwierzytelniających w państwie przyjmującym w przypadku szefów misji dyplomatycznych czy alfabetu w przypadku miejsca na sali lub kolejności głosowania na konferencjach międzynarodowych.

Równość w społeczności międzynarodowej oznacza, że prawa poszczególnych podmiotów muszą być tak samo respektowane, bez względu na to, czy chodzi o państwo wielkie, czy małe, i czy jest ono w stanie wymusić ich przestrzeganie.

Równość wobec prawa nie ma charakteru niezbywalnego i państwo może się jej w szczególnych sytuacjach zrzec, wchodząc np. do organizacji międzynarodowych , w których zamiast zasady: jedno państwo - jeden głos, obowiązuje zasada różnej liczby głosów, czyli gdzie występuje tzw. Głosowanie ważone.

W społeczności międzynarodowej pozycję „pierwszych wśród równych” zajmują wielkie mocarstwa, których szczególna rola podkreślona została przez to, iż maja one stałe mijsca i prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa. Stało się to za zgodą wszystkich państw, jakie weszły do ONZ; zaakceptowały one takie uprzywilejowane potraktowanie wielkich mocarstw w uznaniu szczególnych obowiązków i szczególnej roli w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Społeczność międzynarodową charakteryzuje mały stopień zorganizowania. Nie ma w niej - w przeciwieństwie do społeczności państwowej - ani władzy ustawodawczej, ani wykonawczej, ani obowiązkowego sądownictwa. ONZ nie jest taką władzą, państwa nie są jej podporządkowane i spełnia ona główne funkcje koordynujące.

SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA A WSPÓLNOTA.

UNIWERSALIZM A REGIONALIZM

W społeczności międzynarodowej wyróżnia się grupy państw połączone ze sobą ściślejszymi więzami, gospodarczymi, wojskowymi, które nazywane są wspólnotami.

Przykładem wspólnoty regionalnej jest kontynent amerykański, Afryka i Europa. Wspólnoty regionalne oparte są zazwyczaj na organizacji regionalnej, jak Organizacja Państw Amerykańskich. Organizacja Jedności Afrykańskiej czy Liga Państw Arabskich. Państwa należące do wspólnoty regionalnej łączy także - poza sąsiedztwem - wspólna historia, a nierzadko język, czy religia. Na kontynencie europejskim wspólnotę taką tworzą państwa należące do Rady Nordyckiej.

Tworzą ją państwa należące do organizacji międzynarodowej mającej na celu bezpośrednie koordynowanie prowadzonych działań w dziedzinie gospodarczej lub wojskowej, jak w wypadku NATO. Termin „ wspólnota” występuje zresztą niekiedy w nazwach organizacji, np. Europejska Wspólnota Gospodarcza. Cechą charakterystyczną wspólnot funkcjonalnych jest czasem daleko idące ograniczenie wykonywania kompetencji państw na rzecz organizacji w regulowanej przez nią dziedzinie gospodarki. Prowadzi to do kwalifikowania takich organizacji jako panadpaństwowych czy wskazywania, iż wspólnota funkcjonalna tworzy sui generis federację funkcjonalną.

Rozróżnienie między społecznością a wspólnotą pozwala w znacznej mierze przeprowadzić rozróżnienie między normami o charakterze uniwersalnym a regionalnym. Normy odnoszące się do całej społeczności są normami uniwersalnymi, natomiast normy odrębne dla jakiejś wspólnoty regionalnej lub subregionalnej są normami regionalnymi. Warto odnotować, że normy regionalne mogą być bardziej zaawansowane w porównaniu z normami uniwersalnymi, gdyż osiągnięcie porozumienia w grupie bardziej homogenicznej jest łatwiejsze.

2. POJĘCIE I ISTOTA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

DEFINICJA

Prawo międzynarodowe można zdefiniować jako zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych.

NAZWA

Termin ten przyjął się w odniesieniu do norm regulujących stosunki między państwami.

Od XVIII występują równolegle obie nazwy - zarówno prawo narodów jak i prawo międzynarodowe.

Prawo międzynarodowe nie reguluje stosunków między narodami, poza odrębną sytuacją narodu walczącego o niepodległość , lecz między państwami, w nauce zastanawiano się, czy nie należy zmienić tej nazwy.

Prawo międzynarodowe reguluje dzisiaj nie tylko stosunki między państwami, ale i organizacjami międzynarodowymi.

SYSTEMATYKA

Mino usilnych, podejmowanych w nauce i dydaktyce, prób wypracowania jednolitej systematyki prawa międzynarodowego, czyli ścisłego podziału na pozostające ze sobą w określonych relacjach podziały, żadna z przedstawianych dotychczas propozycji nie uzyskała powszechnej akceptacji.

Trudności ze znalezieniem jednolitego systemu prawa międzynarodowego są konsekwencją jego ciągłego dynamicznego rozwoju, przystosowania do zmieniającej się rzeczywistości międzynarodowej, do postępu nauki i techniki. Wynikają one również z niejednolitej natury norm, z braku całościowej kodyfikacji.

PODSTAWA OBOWIĄZYWANIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Zwana jest też doktryną podstawowych, zasadniczych praw państwa. Odwołuje się do prawa natury. Zasady prawa międzynarodowego, zdaniem jej zwolenników, mogą być wyprowadzane z istoty czy natury państwa. Z samego faktu istnienia państwo bowiem ma przyrodzone, podstawowe czy fundamentalne prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty.

Doktryna podstawowych praw państw jest w istocie przeniesieniem na grunt prawa międzynarodowego teorii naturalnych praw człowieka, która legła u podstaw Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych z roku 1776 czy Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela rewolucji francuskiej z roku 1789.

Podkreślając znaczenie suwerenności i równości praw, odegrała ona pozytywną rolę w stosunkach międzynarodowych.

Współcześnie konsekwencje tej teorii są raczej negatywne, gdyż nadmierne akcentowanie swobód i praw państw, przy pomijaniu obowiązku respektowania praw innych, obraca się w rezultacie przeciwko prawu międzynarodowemu. Prowadzić może do atomizowania społeczności międzynarodowej, do podkreślania i zakwestionowania możliwości istnienia wspólnego interesu. Społeczność zmierza nie ku podkreśleniu absolutnego charakteru suwerenności poszczególnych państw, lecz przy obecnej współzależności ku rozwijaniu współpracy i wspólnemu rozwiązywaniu wyłaniających się problemów globalnych.

Wskazuje ona, że podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest wspólna wola państw. Wola ta znajduje swój wyraz bądź to w normach zwyczajowych, a więc powszechnej praktyce uznanej za prawo, bądź to w normach konwencyjnych. W prawie międzynarodowym obowiązuje zasada dobrej wiary, która oznacza że podstawą stosunków wiążących państwa jest ich wola, która je wiąże. Państwo przyjmuje zatem obowiązki z własnej woli, jeśli jednak wyraziło swą zgodę, to wywołuje ona skutki prawne, stwarza zobowiązanie międzynarodowe, które trwa niezależnie od jego zgody. Z twierdzenia, że podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest wola lub zgoda państw, nie można wyprowadzać tezy, iż mogą one w każdej chwili jednostronnie cofnąć swą zgodę na obowiązywanie określonej normy prawa międzynarodowego. Normy prawa międzynarodowego mogą być zmienione, ale tylko za zgodą wszystkich związanych nimi państw.

Obowiązywanie norm nie jest na gruncie prawa tożsame z przestrzeganiem. Norma może obowiązywać, ale może równocześnie nie być przestrzegana.

Normy przestrzegane są ze względu na:

Na przestrzeganie norm prawa międzynarodowego wpływa także występowanie w nim zasady efektywności, zgodnie z którą istnienie pewnych przewidzianych przez prawo międzynarodowe sytuacji faktycznych bądź wywołuje skutki prawne, bądź jest też warunkiem niezbędnym do ich powstania.

Prawo międzynarodowe będące produktem społeczności państw pozbawionej centralizmu, charakterystycznego dla systemów wewnętrznych, musi uwzględniać działanie zasady efektywności. Istnienie władzy centralnej stanowiącej normy i zapewniającej ich wykonanie rozwiązuje w zasadzie problem ich zmiany i skuteczności w systemie prawa państwowego. Przymus jakim dysponuje państwo, zapewnia przestrzeganie poszczególnych norm niezależnie od tego, czy są one zgodne z jakąś rzeczywistością społeczną, czy też operują fikcją.

Konflikt powstający pomiędzy faktem a normą jest rozwiązywany w różny sposób w prawie międzynarodowym i w prawie wewnętrznym. W przypadku prawa wewnętrznego - jeśli normy nie są w stanie kontrolować faktów, gdy system traci swą skuteczność - mamy do czynienia z rewolucją, która przynosi nowy początek. W przypadku prawa międzynarodowego nie istnieje zjawisko rewolucji. Gdyż prawo to z reguły dostosowuje się do nowej sytuacji. Mechanizmem pozwalającym na to jest właśnie zasada rzeczywistości (efektywności).

SANKCJE

Nie każda norma jest zaopatrzona w przymus bezpośredni, jednak system norm, jako całość, rozporządza sankcją.

Istnienie poszczególnej normy prawnej jest niezależne od sankcji. Również w prawie wewnętrznym nie każda norma zaopatrzona jest w sankcję. W odróżnieniu jednak od prawa wewnętrznego, w prawie międzynarodowym przymus pojawia się w formach specyficznych. Społeczność międzynarodowa nie ma władzy stojącej nad podmiotami władzy, która ustanawiałaby normy i zapewniała ich stosowania za pomocą specjalnego aparatu. Normy są tworzone i wykonywane przez państwa, do nich też należy stosowanie przymusu. Może on być zastosowany przez państwa z ich własnej inicjatywy w charakterze odwetowego działania za naruszenie prawa, czyli indywidualnie, lub na podstawie decyzji organu międzynarodowego, czyli kolektywie.

Są wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe, które określają dokładnie sytuacje, w jakich można je zastosować, rodzaj, sposób w jaki mają być podjęte oraz organ decydujący o ich zastosowaniu.

Skutki niewykonywania zobowiązań, wyraźnie przewidziane przez umowę, podzielić można na trzy grupy:

Nie są one przewidziane w umowie, choć wszyscy sygnatariusze liczą się z ich istnieniem. Sankcje nie zorganizowane - to przede wszystkim sankcje socjologiczne, czyli reakcje opinii publicznej ( międzynarodowe i wewnętrznej ) i odwet ( w postaci zawieszenia świadczeń, zastosowania środków socjalnych np. odstąpienia od wykonywania pewnych zobowiązań ).

3. PRAWO MIĘDZYNARODOWE A PRAWO WEWNĘTRZNE

Stosownie do założeń teorii monistycznej prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym. W zależności od sposobu ustalenia hierarchii między normami wyróżnia się monizm z prymatem prawa wewnętrznego i monizm z prymatem prawa międzynarodowego.

Monizm z prymatem prawa wewnętrznego traktuje prawo międzynarodowe jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego działania.

Monizm z prymatem prawa międzynarodowego, najpełniej reprezentowany w pracach szkoły wiedeńskiej, do dziś cieszy się pewnym uznaniem w doktrynie. Można powiedzieć, że wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w obrębie której prawo międzynarodowe jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego, w związku z czym ogranicza swobodę działania państwa.

Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią nie tylko dwie odrębne gałęzie, lecz dwa całkowicie odrębne systemy różniące się między sobą przedmiotem regulacji i źródłami.

Ani normy prawa wewnętrznego nie mogą być wyprowadzane z prawa międzynarodowego, ani też odwrotnie. Ze względu na odrębność norm, nie jest również możliwa kolizja między nimi.

Zgodnie ze stanowiskiem dualistów, normy prawa międzynarodowego mogą uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji.

Rozróżnia się przy tym tzw. Transformację zwykłą, kiedy każda ratyfikowana umowa międzynarodowa ogłaszana jest w odpowiednim dzienniku urzędowym, i transformację generalną, kiedy na podstawie ogólnej klauzuli - znajdującej się z reguły w konstytucji - wszystkie normy wiążące państwo włączone są do prawa wewnętrznego.

Teoria dualistyczna jest bliższa rzeczywistości.

STOSUNEK PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO DO PRAWA WEWNĘTRZNEGO W PRAKTYCE MIĘDZYNARODOWEJ

Ze względu na brak normy prawa międzynarodowego, która regulowałaby wzajemny stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego, praktyka międzynarodowa jest różnorodna. Państwa wyrażają swoje stanowisko w tej kwestii, zamieszczając odpowiednią klauzulę w konstytucji.

W sytuacji, gdy wiele konstytucji nie zawiera żadnej wskazówki, a przyjęte rozwiązania nie są jednolite i podlegać mogą różnym interpretacjom, nie można stwierdzić, by praktyka była wystarczająco instruktywna. Z analizy praktyki międzynarodowej nie wynika jednoznacznie uznanie wyższości prawa międzynarodowego nad prawem wewnętrznym, choć można zauważyć tendencję w tym kierunku. Każde państwo ma swobodę określania relacji prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego, nie może jednak przyjąć rozwiązania uznającego wyższość prawa wewnętrznego. Nie ulega wątpliwości, że umowy międzynarodowe muszą być przestrzegane.

STOSOWANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH W PORZĄDKU PRAWNYM RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Zgodnie z ustawą z 30 grudnia 1950 roku o wydawaniu Dziennika Urzędowego „ Monitor Polski” - w dzienniku ustaw ogłaszane były „ umowy zawarte przez Państwo Polskie z innymi państwami oraz oświadczenia rządowe w sprawie mocy obowiązującej tych umów, ich ratyfikacji oraz uczestnictwa w nich innych państw”.

W połowie roku 1991 po kilkuletnich dyskusjach, zespół prawa międzynarodowego Rady Legislacyjnej przedstawił projekt regulacji konstytucyjnej odnoszącej się do miejsca norm międzynarodowych w krajowym porządku prawnym. Zawierał on ogólną deklaracje „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążących ją norm prawa międzynarodowego”.

Projekt nie mówił wyraźnie o wyższości prawa międzynarodowego nad prawem krajowym, przewidywał jednak, iż w wypadku kolizji między normami, umowa zawarta za zgodą Sejmu przeważa nad ustawami, jeżeli umowy tej nie da się pogodzić z ich przepisami. Proponowano zatem przyznanie nie wszystkim umowom, lecz tylko tym, które zawarto za zgodą sejmu. Zastrzeżenie to brało pod uwagę fakt, iż każdego roku zawierana jest pokaźna liczba umów rządowych i resortowych, które mogą dotyczyć kwestii regulowanych ustawowo przez sejm. Przyznanie wyższości każdej umowie mogłoby oznaczać, zdaniem autorów, że w praktyce rząd czy resorty mogłyby „ zmieniać” ustawy umowami międzynarodowymi bez kontroli Sejmu.

Zgodnie z projektem, zgoda Sejmu byłaby wymagana na zawarcie traktatów pokoju, umów wprowadzających zmianę granic państwa, umów kształtujących sojusze polityczne i wojskowe, umów dot. Nabycia przez Polskę członkostwa w organizacjach międzynarodowych, umów handlowych i celnych, umów trwale obciążających państwo pod względem finansowym, umów dotyczących materii regulowanych w ustawie lub dla wykonania których konieczna jest ustawa.

Pozycja ta została uwzględniona w Ustawie Konstytucyjnej z 17 października 1992.

Mała konstytucja nie wypowiadała się na temat relacji między prawem międzynarodowy a wewnętrznym.

Wyższość wiążących norm międzynarodowych nad normami wewnętrznymi zostało uwzględnione w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r.

ROZDZIAŁ CZWARTY

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. POJĘCIE PODMIOTOWOŚCI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

O ile w prawie wewnętrznym ustawodawca rozstrzyga problem podmiotowości, o tyle w prawie międzynarodowym, brak jest analogicznej normy konwencyjnej. Pojęcie i rozumienie podmiotowości jest zagadnieniem rozpatrywanym przede wszystkim przez doktrynę.

Podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli inaczej zdolnością do posiadania praw i obowiązków oraz zdolnością do czynności prawnych, możliwością bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, co związane jest ze zdolnością występowania w stosunkach międzynarodowych. Nie ulega wątpliwości, że podmiotami prawa międzynarodowego są tylko państwa mające międzynarodową zdolność do czynności prawnych, tzn. utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, zawierania umów, występowania z roszczeniami i ich dochodzeniem poprzez odwołanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych, ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej, sprawowania opieki dyplomatycznej, posiadania własnego obywatelstwa, przynależności państwowej itp.

Prawa i obowiązki międzynarodowe oraz zdolność bezpośredniego ich nabywania mają jednak współcześnie nie tylko państwa, lecz również niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych : organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska.

Podmioty suwerenne - państwa - mają pierwotny charakter, zakres ich zdolności do czynności prawnych jest pełny. W przeciwieństwie do nich, podmioty niesuwerenne maja charakter pochodny i ograniczony. Ich podmiotowość jest rezultatem nadania lub uznania.

O ile podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, od niezależna od czyjejkolwiek woli, o tyle np. podmiotowość organizacji międzynarodowej ma charakter wtórny, jest nadana, stworzona przez państwa, które w umowie konstytucyjnej przyznają jej zdolność prawną i zdolność do czynności, przez co nadają jej także podmiotowość. Podmiotowość pochodna nie jest identyczna we wszystkich wypadkach, jej zakres może być różny, zależy bowiem od stopnia zdolności do czynności prawnych, w jakie niesuwerenny uczestnik stosunków międzynarodowych został wyposażony.

Waga zdolności do czynności prawnych podkreślona jest przez warunkowania podmiotowości posiadaniem organów do występowania w stosunkach międzynarodowych.

2. PAŃSTWO JAKO PODMIOT PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

ELEMENTY SKŁADOWE I ISTOTA PAŃSTWA

W doktrynie wylicza się zazwyczaj trzy elementy konieczne dla powstania państwa

Państwo może istnieć tylko wtedy, gdy posiada pewne terytorium, społeczność ludzką żyjącą na tym terytorium, rząd wykonujący władzę nad tą społecznością i terytorium. Te wymogi uznawane są za niezbędne i niemożliwe jest wyobrażenie sobie państwa bez któregokolwiek z nich.

Próbę pewnego zawężenia prawnomiędzynarodowego pojęcia państwa daje konwencja o prawach i obowiązkach państw przyjęta w Montevideo w roku 1933. Do trzech atrybutów państwowości dodaje ona jeszcze czwarty - zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Nowe państwo powstaje wówczas, kiedy pewna wspólnota uzyskuje - ze znacznym prawdopodobieństwem stałości - zorganizowany rząd, określone terytorium i taki stopień niezależności od jakiegokolwiek innego państwa, który umożliwia jej wprowadzenie własnych stosunków zagranicznych.

Analiza kryteriów państwowości prowadzi do wniosku, że najważniejszą rolę odgrywa wymóg posiadania efektywnego, ustabilizowanego rządu, co ma zasadnicze znaczenie dla istnienia nowego państwa, korzystania przezeń z przysługujących mu praw oraz wykonywania obowiązków zgodnie z prawem międzynarodowym.

Jest to zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów, sprawowania władzy politycznej nad określonym terytorium, grupą osób lub samym sobą. Suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych.

Suwerenność państw jest jednym z podstawowych terminów prawa międzynarodowego. Oznacza ona niezależność państwa, wyrażająca się w posiadaniu osobowości prawnej, stanowiącej najwyższą władzę na danym terytorium. Państwo suwerenne jest zatem w stosunkach międzynarodowych podmiotem prawa międzynarodowego. Władze państwowe mogą więc podejmować dowolne działania, takie, jak uznają za najkorzystniejsze dla interesów danego państwa. Jednakże granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności pozostałych podmiotów prawa międzynarodowego oraz norm, które przyjęły na siebie w wyniku podpisywania różnego typu zobowiązań prawno - międzynarodowych

W prawie międzynarodowym suwerenność jest jednoznaczna z podmiotowością międzynarodowo-prawną. Podmiotami prawa międzynarodowego są w pierwszym rzędzie suwerenne państwa, a jednocześnie pojęcie suwerenności wciąż odnosimy tylko do państwa (np. organizacje międzynarodowe nie posiadają atrybutu suwerenności, choć mogą mieć bardzo rozległe kompetencje).

O ile w okresie absolutyzmu ludność traktowania była jako dodatek do terytorium, biernie dzieliła też jego los, o tyle współcześnie - w wyniku przejęcia zasady samostanowienia - rola ludności ogromnie wzrosła

Naród jest nosicielem suwerenności, a suwerenność państwa jest w istocie przejawem zwierzchnictwa narodu. Prawo międzynarodowe, przyznając narodowi prawo do samostanowienia, wymaga jednak określonego stopnia zorganizowania, traktuje państwo jako wyraz woli i interesów narodu, jako rezultat samostanowienia.

POWSTANIE I UPADEK PAŃSTW. ZAGADNIENIE SUKCESJI

Powstanie państwa jest czystym faktem wymykającym się spod oceny prawnej. Fakt ten kwalifikowany jest najczęściej jako historyczny, polityczny, socjologiczny czy pozaprawny.

Skoro państwo powstaje w wyniku ewolucji historycznej, często w procesie walki o niepodległość, to prawo międzynarodowe nie wpływa i nie jest w stanie wpływać bezpośrednio na sam przebieg łańcucha przyczyn i skutków, jakie prowadzą do powstania czy zniknięcia jego podmiotu w tym samym stopniu, w jakim prawo wewnętrzne nie determinuje bezpośrednio narodzin i śmierci swych podmiotów - osób fizycznych.

Sklasyfikowanie przyczyn sposobów powstania nowych państw, jest zadaniem trudnym z uwagi na wielość punktów widzenia. Zarówno z uwagi na okoliczności, jak i sytuację, która towarzyszy powstaniu nowego państwa, można stwierdzić, że pojawiają się one bądź w wyniku wojny, bądź w wyniku procesu pokojowego. Za podstawę klasyfikacji służyć może także inicjatywa czy wola, która doprowadza do powstania nowego tworu terytorialnego. Te zaś można wiązać z określoną osobą, grupą osób czy narodem bądź też z jakimś państwem lub państwami. Można także wskazywać na różnice w aktach prawnych proklamujących powstanie nowego państwa.

Państwa powstają przez oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, rozpad takich podmiotów lub połączenie.

W czasach współczesnych państwa powstają przede wszystkim w konsekwencji prawa narodów do samostanowienia - do tworzenia własnej organizacji państwowej. W dalszym ciągu występuje proces łączenia i separacji, ale nie jest on już wynikiem woli władców, lecz przede wszystkim konsekwencją rozwijania się świadomości narodowej i tożsamości kulturowej.

Proces dekolonizacji przybrał na sile po drugiej wojnie światowej, by osiągnąć swój punkt szczytowy w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, kiedy to ONZ powiększyła się prawie o sto nowo powstałych państw.

Pewną procedurę prowadzącą do usamodzielnienia niektórych obszarów zależnych przewidywał Pakt Ligi Narodów w ramach systemu mandatowego, stwierdzając w art. 22 „ Niektóre wspólnoty, należące poprzednio do cesarstwa Otomańskiego, osiągnęły taki stopień rozwoju, że ich istnienie jako narodów niepodległych może być tymczasowo uznane, pod warunkiem że rady i pomoc mandatariusza kierować będą ich administracją, aż do chwili, kiedy się staną zdolne do samodzielnych rządów”

Ustanowiony w Karcie NZ w rozdziale XII i XIII system powiernictwa również przewidywał, że celem jego jest doprowadzenie obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego. Z wyjątkiem obszarów strategicznych, wszystkie terytoria powiernicze osiągnęły już stopniowo bądź niepodległość przez utworzenie samodzielnego państwa, bądź samorządność i stowarzyszyły się z sąsiednim państwem, które istniało już jako niezależny organizm polityczny w momencie osiągnięcia samorządu lub powstało równocześnie.

Zarówno powstanie jak też zniknięcie państw stwarza w stosunkach międzynarodowych problem sukcesji, czyli przejęcia praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium.

Problem sukcesji powstaje zarówno wówczas gdy dotychczasowy podmiot zachowuje swe istnienie, bądź przeciwnie - wejścia w skład całkowicie nowego państwa. Problem przejścia praw i obowiązków powstaje także wtedy gdy następuje przejście części terytorium w wyniku cesji między państwami.

Sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad częścią lub całością określonego terytorium państwowego.

Przedmiotem sukcesji mogą być:

W sprawie przejmowania długów państwowych w nauce podkreśla się znacznie zasady dobrej wiary, wskazuje się także że większą swobodę w tym względzie mają państwa powstałe w wyniku dekolonizacji.

3. RODZAJE PAŃSTW Z UWAGI NA ICH STRUKTURĘ

Występuje w stosunkach międzynarodowych suwerennie podmioty (państwa) mogą być jednolite lub złożone. Państwo jednolite występuje na zewnątrz jako jeden podmiot. Mimo istniejącego wewnętrznego podziału administracyjnego na departamenty, województwa czy obwody nie powstaje w ich przypadku problem podziału suwerenności między całość i części składowe. Jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności do czynności w stosunkach międzynarodowych. Zdecydowana większość istniejących obecnie podmiotów to państwa jednolite.

Istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między całość i części składowe. Państwa złożone dzieli się na państwa związkowe ,w których całość jest podmiotem prawa międzynarodowego, a części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stosunków zewnętrznych, oraz na związki praw, w których podmiotami prawa międzynarodowego są częsci składowe, a całości albo w ogóle nie ma, albo ma ograniczoną zdolność do czynności w stopniu określanym odpowiednim aktem leżącym u podstaw połączenia.

Istota federacji jest posiadanie centralnych organów, w związku z czym występuje ona jako jeden podmiot prawa międzynarodowego. Państwa związkowe rezygnują z prowadzenia stosunków międzynarodowych na rzecz federacji i nie mają związku z tym w ogóle lub mają w bardzo ograniczonym stopniu zdolność do czynności w stosunkach międzynar. W konsekwencji części państwa związkowego nie są podmiotami prawa międzynarodowego (Szwajcaria RFN).

Jest luźnym związkiem państw opartym na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Z reguły nie ma centralnej władzy wykonawczej. Państwa związkowe pozostają suwerennymi i samodzielnymi podmiotami prawa międzynarodowego, natomiast związek może mieć ograniczoną podmiotowość (współcześnie nie występuje).

WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW

WNP powstała na mocy tzw. układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 podpisanego przez prezydentów Borysa Jelcyna, Leonida Krawczuka i Stanisława Szuszkiewicza. WNP obejmowała wówczas jedynie trzy kraje słowiańskie: Rosję, Ukrainę i Białoruś. Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych osiem republik rozwiązanego ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Armenia i Azerbejdżan. W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie oraz Gruzja.

Statut WNP podpisany został 22 stycznia 1993, wszedł w życie dwa lata później. Statutu WNP do tej pory nie ratyfikowała Ukraina, co powoduje, że formalnie Ukraina posiada status członka obserwatora.

W grudniu 1993 akces do WNP zgłosiła Gruzja, po tym jak obalony został rząd Zwiada Gamsachurdii. Od tego czasu wspólnota liczy 12 członków. W lutym 2006 Gruzja wystąpiła z Rady Ministrów Obrony WNP ze stwierdzeniem "Gruzja obrała kurs na członkostwo w NATO i nie może być członkiem dwóch struktur militarnych jednocześnie"[1].

12 sierpnia 2008 prezydent Gruzji Micheil Saakaszwili ogłosił, że jego kraj występuje ze Wspólnoty Niepodległych Państw, 14 sierpnia gruziński parlament jednomyślnie przyjął odpowiednią uchwałę w tej sprawie. 18 sierpnia 2008 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Gruzji poinformowało Sekretariat Wykonawczy WNP o wystąpieniu Gruzji ze wspólnoty. Decyzja wejdzie w życie po upływie roku, 18 sierpnia 2009. [2

Celem WNP jest prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, uregulowane odrębnym traktatem taszkenckim z maja 1992 roku), stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska, prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości. Kwestie te reguluje deklaracja ałmacka oraz statut z 1993 roku

WSPÓLNOTA NARODÓW

To międzynarodowa organizacja powstała w 1931, gdy przyjęty został Statut Westminsterski. Obecnie zrzesza ona niepodległe kraje, z których większość była w ubiegłych wiekach częścią brytyjskiego imperium kolonialnego. Część z nich to dawne dominia brytyjskie.

Część państw członkowskich Wspólnoty Narodów uznaje brytyjskiego monarchę za głowę swojego kraju, jednak większość z nich to republiki, w których głową państwa jest prezydent, a niektóre mają własne monarchie. Królowa Elżbieta II wszędzie traktowana jest jako Głowa Wspólnoty Narodów.

4. RODZAJE PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA OGRANICZENIE ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

PAŃSTWA ZALEŻNE

Zależne w rozumieniu prawa międzynarodowego jest państwo, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarod. I prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu. Zależność prawnomiędzynarodowa to przejście reprezentacji zewnętrznej jednego państwa przez inne, występujące w jego imieniu. Nie pozbawia ono podmiotowości prawnomiędzynarodowej, ale w konsekwencji ograniczenia jej istotnego atrybutu, jakim jest zdolność do czynności prawnych, prowadzi do jej upośledzenia.

Minipaństwa można uznać za protektoraty międzynarodowe. Odróżninie ich od innych protektorantów jest konsekwencją w szczególności ich sytuacji: maleńkiego terytorium i niewielkiej liczby ludności, co uniemożliwia im niejako fizyczne występowanie w stosunkach międzynarodowych w pełnym wymiarze, i dlatego też przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie.

PAŃSTWA TRWALE NEUTRALNE

Pewne ograniczenie zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej może być rezultatem przyjęcia przez państwo statusu trwałej neutralności. Państwo trwale neutralne w zamian za uzyskaną w umowie międzynarodowej gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu ani nie przystępować do toczących się już działan wojennych, z wyjątkiem samoobrony. Konsekwencją statusu trwałej neutralności jest wyłączenie możliwości przystępowania do sojuszy i organizacji wojskowych, uczestnictwa w systemie bezpieczeństwa zbiorowego oraz zakazu udostępniania swego terytorium na bazy wojskowe. Stałą neutralność należy odróżniać od neutralności części terytorium, neutralności wojennej oraz polityki neutralności. Państwo trwale neutralne - mimo pewnego ograniczenia zdolności do zawierania umów i uczestniczenia w organizacjach wojskowo-politycznych - jest państwem w pełni suwerennym. Ma ono prawo, a nawet obowiązek obrony swej neutralności, w związku z czym może mieć własną armię i używać jej dla swej obrony.

5. PODMIOTOWOŚĆ NARODU

Konsekwencją zaakceptowania w stosunkach międzynarodowych prawa do samostanowienia jest problem podmiotowości narodu. Prawo do samostanowienia, proklamowane w XIX w jako „zasada narodowości”przez P.S. Manciniego, ogólnikowo tylko zostało wymienione w Karcie NZ. Artykuł I Karty uznaje za jeden z celów organizacji rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów.

PODMIOTOWOŚĆ ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

O ile podmiotowość warunkuje się przymiotami, które może mieć tylko państwo, jak suwerenność, ludność czy terytorium, to, oczywiście, organizacja nie spełniać takich waruknków. Jeśli jednak za kryterium podmiotowości uznaje się zdolność do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej, to może wskazać organizacje, które dysponuja znacznymi kompetencjami w tym zakresie i z powodzeniem mogą być uznane za podmioty.

PODMIOTOWOŚĆ STOLICY APOSTOLSKIEJ

Specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego jest Stolica Apostolska - głowa kościoła katolickiego, przez którą zgodnie z prawem kanonicznym rozumie się papieża wraz z podległym mu zespołem urzędów kurialnych.

Możliwość zmiennego występowania w stosunkach międzynarodowych Stolicy Apostolskiej i Watykanu, co w części wiąże się z rozróżnieniem spraw doczesnych

i duchownych, formalnie uzasadnia tezę także o istnieniu dwóch odrębnych podmiotów.

PODMIOTOWOŚĆ OSÓB FIZYCZNYCH I PRAWNYCH

Kwestia podmiotowości osób fizycznych i prawnych jest przedmiotem sporu w nauce prawa międzynarodowego. Wprawdzie przeważa pogląd odmawiający osobom fizycznym podmiotowości, jednakże przeciwne zdanie wypowiadane przez niektórych uczonych uzasadnione jest istnieniem norm międzynarodowych adresowanych bezpośrednio do osób fizycznych, dających im określone prawa, a także nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność.

Istnienie norm adresowanych do osób fizycznych, posiadanie praw i obowiązków niezależnie od ich sporadyczności, nie wystarcz jeszcze do uzyskania podmiotowości. Prawa i obowiązki należy uzyskiwać lub zaciągać poprzez własne działania. Natomiast w przypadku praw człowieka czy mniejszości narodowych są to prawa uzyskiwane poprzez państwo i za jego zgodą. Jeśli państwo nie jest stroną odpowiednich umów, to jednostka - jego obywatel nie ma uprawnień przewidzianych w tych umowach. Za naruszenie norm zawartych w umowach traktujących o prawach człowieka państwo ponosi odpowiedzialność nie wobec jednostki, której prawa naruszyło, lecz wobec innych stron umowy.

Współczesne prawo petycji i zwracania się do organów międzynarodowych przewidują niektóre umowy o ochronie praw człowieka. Możliwość składania petycji przez osoby fizyczne jest przewidziana w Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz w protokole opcyjnym do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

17


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
prawoMiedzIPolicyjne, Prawo Międzynarodowe, Prawo Międzynarodowe Publiczne zespół norm, które regulu
Prawo miedzynarodowe publiczne, notatki - zagadnienia ogólne, STOSUNKI, ZDARZENIA I AKTY (CZYNNOŚCI)
Testy prawo, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie - STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE, Semestr III, Prawo Między
KW o stosunkach dyplomatyczncyh, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
pmp pytania, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie - STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE, Semestr III, Prawo Między
Cerazy Mik, Prawo międzynarodowe publiczne, Organy państwa w stosunkach międzynarodowych
Dyplomacja, Prawo międzynarodowe publiczne
wykład 1 prawo międzynarodowe publiczne
prawo 23-44, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
KSOP 22.03.2009, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochrona praw człowiek
Prawo międzynarodowe publiczne( 03
Prawo międzynarodowe publiczne wykład z dn  października 11 r
prawo międzynarodowe publiczne
Prawo międzynarodowe publiczne, opracowania ustaw
prawa.cz owieka. skrypt. egzamin, Administracja-notatki WSPol, prawo międzynarodowe publiczne i ochr
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE – ĆWICZENIA, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne

więcej podobnych podstron