PEDAGOGIKA OGÓLNA dr Małgorzata Miksza

Wykład 1 23.10.2010

Etymologia terminu PEDAGOGIKA

*PAIDAGOGOS

Gr .PAIS -chłopiec, dziecko PAIDOS - dopełniacz AGO -prowadzę AGAGOS - imiesłów -prowadzący
PAIDOS + AGAGOS= PAIDAGOGOS =PROWADZĄCY DZIECKO(CHŁOPCA)
-niewolnik w starożytnej Grecji, który odprowadzał synów wolnych obywateli greckich na palestrę( sens fizyczny), później do akademii( sens moralno - duchowy)

*PAIDAGOGIJA = PEDAGOGIA - dzieło wychowania; zespół czynności i umiejętności wychowawczych paidagogosa (charakter rzemieślniczy, rutynowy lub „sztuka sztuk”)

*PAIDAGIGIKE TECHNE - podstawowa wiedza paidagogosa o wychowaniu, wskazówkach postępowania z dziećmi/młodzieżą, znajomość swego zawodu

*PEDAGOGIKA - W językach europejskich nazwa „pedagogika”- od „paidagogige techne”.

W rozumieniu greckim pedagogika była refleksją na działaniem paidagogosa (podobny status jak matematyka, logika) ! Pedagologia ??? ! Pedagografia???

S. Kunowski: „pedagogika współczesna zatrzymuje swą historyczną nazwę, chociaż etymologicznie odnosi się do wychowania dzieci”(s.27).

*HEBAGOGIKA

*ANDRAGOGIKA

*GERONTAGOGIKA

TERMINY POCHODNE W PEDAGOGICE

PEDAGOG - etymologicznie od „paidagogos”

• osoba zawodowo zajmująca się wychowaniem (teoretycy, np. twórcy systemu wychowawczego i praktycy, np. opiekunowie)

• pracownik naukowy zajmujący się badaniami oraz pisarstwem w dziedzinie wychowania o oświaty

• nauczyciel

Pedagogami = wychowawcami dzieci byli w przeszłości”(za R .Schulzem):

• paidagogosi;

• kapłani w starożytnym Egipcie;

• filozofowie -sofiści;

• nauczyciele wymowy( retoryki) starożytnym Rzymie;

• piastunki dzieci królewskich;

• mistrzowie fechtunku na dworach feudalnych;

• guwernerzy w domach arystokratycznych;

• mentorzy (mentor =”nauczyciel,wychowawca, mądry doradca”)

• tutorzy(tutor =w anglosaskich kolegiach i uniwersytetach -wychowawca paroosobowej grupy uczniów lub studentów)

• belfrowie w tradycyjnej szkole wiejskiej itp…

PAIDEIA - całość czynności i skutków wychowania. Termin stworzony przez sofistów-oznaczał całość wykształcenia w gramatyce, retoryce i dialektyce ; formacja duchowa zawierająca najwyższy ideał kształcenia humanistycznego Cycero gracką paideię przetłumaczył na łaciński wyraz humanitas = ludzkość, człowieczeństwo

PEDOLOGIA - (gr.pais - dziecko, logos- słowa/nauka) . Nauka o dziecku, jego rozwoju psychofizycznym, umysłowym i moralnym
*Jozefa Joteyko- propagatorka ruchu pedologicznego w Europie na przełomie XIX/XX w.

PEDEUTOLOGIA - gr.paideutes-wychowawca, nauczyciel

-wiedza, nauka o nauczycielu

*Eusebietti - na przełomie XIX/XX w. wprowadził termin; Dzieło ”Pedagogia generale”

Polscy prekursorzy, pierwsi badacze:

*Jan Władysław Dawid -„miłość dusz ludzkich”
*Zygmunt Mysłakowski- talent, „kontaktowość”
*Stefan Szuman-takt pedagogiczny
*Mieczysław Kreutz -„zdolność sugestywna”

WIELOZNACZNOŚĆ POJĘCIA PEDAGOGIKA

*refleksja filozoficzna
*samodzielna część nauk humanistycznych
*przedmiot kształcenia akademickiego i zawodowego
*subiektywna teoria wychowania
*wspólnotowa formacja intelektualna

PEDAGOGIKA JAKO REFLEKSJA FILOZOFICZNA

• myślenie o procesie wychowania

• badanie wychowania i kształcenia człowieka jako procesu historycznego, społecznego, psychicznego i kulturowego.

Zadania filozofii wychowania :

• ukazanie filozoficznych przesłanek teorii i praktyk pedagogicznych;

• uświadomienie warunków generujących wiedzę i doświadczenie pedagogiczne;

• opracowanie metateorii edukacji;

• zdefiniowanie miejsca pedagogiki pośród innych nauk;

• sformułowanie fundamentalnej bazy pojęciowej związanej z wychowaniem;

• dialog interdyscyplinarny o istocie procesów wychowania.

Formy myślenia o wychowaniu:

• Myślenie typu rozumiejącego- zorientowane na ustalanie ogólnych prawidłowości procesów wychowawczych i edukacyjnych, ujawnianie ich sensu, określenie związków między nimi.

• Myślenie typu poznawczego- będące wynikiem aktywności intelektualnej w oświacie, zorientowane na poszukiwanie przyczyn warunkujących skuteczność procesów edukacyjnych, wprowadzanie zmian czy zarządzanie edukacją.

• Myślenie typu praktycznego, pragmatycznego czy terapeutycznego - zorientowane na rozpoznawanie i rozwiązywanie określonych problemów praktycznych na różnych poziomach i w różnych dziedzinach edukacji(za R. Schulzem).

Jan Fryderyk Herbart - symbol początku pedagogiki naukowej

Polscy wybrani filozofowie wychowania:

• Józef Maria Hojne- Wroński

• Sergiusz Hessen

• Karol Kotłowski

• Bogdan Nawroczyński

• Bogdan Suchodolski

• Stefan Kunowski

• Lech Witkowski

Potrzeba integracji pedagogiki z filozofią: - badania metateoretyczne i metahistoryczne

Metapedaogika - teoria teorii pedagogicznych, pedagogika teoretyczna, poddająca analizie rożne teorie procesów pedagogicznych oraz rożne odmiany pedagogiki, prądów i kierunków pedagogicznych; dyscyplina odkrywająca i systematyzująca prawidłowości i niezmienniki wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka - względnie nieograniczone czasowo i względnie nieograniczone przestrzennie oraz dyscyplina analizująca i porządkująca dorobek naukowy pedagogik praktycznie zorientowanych, projektująca kierunki głównych badań pedagogicznych i wyrażająca stanowisko pedagogów w ważnych kwestiach społecznych

PEDAGOGIKA JAKO DYSCYPLINA WIEDZY O KSZTAŁCENIU I WYCHOWANIU

• Pedagogika - wyłoniła się z filozofii (J. F. Herbart)

• Pedagogika - część humanistyki

• Współpraca z innymi naukami ( socjologia, psychologia, biologia…)

• Nauka opisowa , wyjaśniająca, normatywna prakseologiczna i prognostyczna dotycząca

praktyki wychowawczej

• Probabilistyczny charakter pedagogiki.

PODSTAWOWE DYSCYPLINY WIEDZY PEDAGOGICZNEJ ( KRYTERIUM- PRZEDMIOT BADAŃ):

• Historia wychowania i myśli pedagogicznej

• Pedagogika ogólna

• Dydaktyka

• Teoria wychowania

• Pedagogika społeczna

• Pedagogika porównawcza

• Pedagogika opiekuńcza

• Pedagogika specjalna

• Pedagogika resocjalizacyjna

• Pedagogika pracy

• Pedagogika dorosłych

• Pedagogika medialna

• Pedagogika zdrowia

• Pedeutologia

• Diagnostyka pedagogiczna

• Polityka oświatowa (za:B.Śliwerski)

PEDAGOGIKA JAKO PRZEDMIOT KSZTALCENIA AKADEMICKIEGO I ZAWODOWEGO

Jan Henryk Pestalozzi ( 1746 - 1827) - pierwszy humanista głoszący potrzebę akademickiego kształcenia nauczycieli

ZADANIE PEDAGOGIKI JAKO PRZEDMIOTU KSZTALCENIA

Dostarczanie studiującym kompetencji i wiedzy na temat:

• stymulowania procesów socjalizacyjnych, kształcenia i wychowania,

• zasad, metod, form, technik i środków oddziaływania

formacyjnego na osoby,

• procedur badawczych,

• formułowaniu pytań,

• konceptualizacji własnego doświadczenia i zawodu,

• rewidowania profesjonalnej tożsamości.

ZADANIA PEDAGOGIKI JAKO NAUKI PRAKTYCZNEJ (Wolfgang Brzezinka):

• proponuje wychowawcom wartościującą interpretację sytuacji społeczno - kulturowej,

• wytycza i uzasadnia cele wychowania

• dostarcza praktycznych ocen, reguł lub propozycji dotyczących działań wychowawczych oraz form instytucji wychowawczych,

• promuje cnoty zawodowe wychowawców , udziela im intelektualnego i emocjonalnego

wsparcia.

Typy szkół wyższych:

• uczelnie akademickie( uniwersytety, akademie, politechniki)

• uczelnie magisterskie

• uczelnie licencjackie

• zakłady kształcenia nauczycieli

PEDAGOGIKA JAKO SUBIEKTYWNA I POTOCZNA TEORIA WYCHOWANIA

• charakter prywatny, osobisty; wynika z doświadczeń i własnej praktyki

• system poznawczy pedagoga: umiejętności, wzory postrzegania, oczekiwania, oceny i strategie osobistego działania pedagogicznego ( za: J.L. Party).

Potoczna teoria pedagogiczna jest zbiorem wiedzy zdroworozsądkowej o wychowaniu, jako zbiór wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań, idei na temat istoty, celów, uzasadnień i sposobów oddziaływania ped. na innych.

• przeciwieństwo wiedzy naukowej

• jest silnie związana z praktyką wychowania

• powstała na drodze przednaukowego poznania

• w sposób naturalny, biograficzny jest traktowana jako prawdy oczywiste

• zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

• dominują w niej informacje epizodyczne, zaś o wiedza o wychowaniu jest artykułowana językiem codziennym, potocznym

Wykład 2 06.11.2010

PEDAGOGIKA OGÓLNA - pojęcie i zakres badawczy

1.Kwestie terminologiczne

2.Przedmiot badawczy pedagogiki ogólnej i jej miejsce w pedagogice

a. Polskie tradycje w ujmowaniu przedmiotu

badawczego pedagogiki ogólnej; miejsce pedagogiki ogólnej we współczesnej pedagogice

b. „O trudnościach, konieczności i możliwości istnienia pedagogiki ogólnej” wg. Dietricha Bennera

Ad 1. KWESTIE TERMINOLOGICZNE

Polska

• pedagogika ogólna

• podstawy pedagogiki

• pedagogika teoretyczna

• filozofia wychowania

• filozofia pedagogiki

• pedagogika filozoficzna

• metateoria edukacji

• wstęp do pedagogiki

• wprowadzenie do pedagogiki

Niemcy

• Systematische Paedagogik - pedagogika systematyczna ( H. Henz)

• Fundamentalpaedagogik - pedagogika podstawowa

• Allgemeine Paedagogik-pedagogika ogólna (W.Flitner, J.F. Herbart, D. Benner)

Francja

• Pedagogie generale -pedagogika ogólna

Włochy

• Pedagogia generale

Rosja

• Osnowy pedagogiki -podstawy pedagogiki (N. K. Gonczarow )

Anglia

• Foundations of education -podstawy pedagogiki (G. F. Kneller )

Ad 2. PRZEDMIOT BADAWCZY PEDAGOGIKI OGÓLNEJ I JEJ MIEJSCE W PEDAGOGICE

1. Polskie tradycje w ujmowaniu przedmiotu badawczego pedagogiki ogólnej; miejsce pedagogiki ogólnej we współczesnej pedagogice

SERGIUSZ HESSEN (1887 - 1950) Podstawy pedagogiki, Warszawa 1931. 

Ścisły związek pomiędzy wychowaniem a kulturą („wychowanie jest kulturą jednostki”), stąd„ Pedagogika jest stosowana filozofią, gdyż wychowanie ma ścisły związek z kulturą…”. Pedagogika jest „ogólną teorią wychowania” (teoria wychowania moralnego, naukowego, artystycznego, religijnego, gospodarczego). Normatywny charakter pedagogiki

BOGDAN NAWROCZYŃSKI (1882 - 1974) Teoria i praktyka wychowania, Warszawa 1923.

Specyfiką przedmiotu badań pedagogiki ogólnej jest holistyczne ujmowanie zjawisk i procesów wychowawczych przy uwzględnieniu teleologii (normatywny charakter pedagogiki ogólnej).

 KAZIMIERZ SOŚNICKI (1883 - 1976 ) Pedagogika filozoficzna, „Nowa Szkoła”, Warszawa - Łódź 1946, r. II, nr 10 -12.

Pedagogika ogólna jest działem pedagogiki. Pedagogika ta porównawczo rozważa właściwości, charakter i sens różnorodnych terminów i zagadnień pedagogicznych. Prowadzi także refleksję nad mechanizmami tworzenia się systemów pedagogicznych, które porównuje i opisuje( w odróżnieniu od pedagogiki normatywnej). Pedagogika ogólna jest pedagogiką filozoficzną, czysto teoretyczną o charakterze idealistycznym. Autor klasyfikacji systemów i kierunków w pedagogice przełomu XIX/XX w. (por. K. Sośnicki, Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX/XX w. Warszawa 1976)

BOGDAN SUCHODOLSKI ( 1903 - 1992 ) Trzy pedagogiki, Warszawa 1970. Pedagogika. Podręcznik dla nauczycieli, Warszawa 1980.

Pedagogika ogólna -podstawa dla wszystkich pedagogiki szczegółowych, ścisły związek z praktyką wychowania( wychowanie jest zarówno przedmiotem pedagogiki, jak i jej wytworem). Pedagogika ogólna wg. B Suchodolskiego ściśle wiąże się z antropologią filozoficzną, tj. z pytaniem:

• kim jest człowiek, jaka jest jego natura?

Blokowy podział pedagogiki:

• Pedagogika

• pedagogika ogólna

• teoria wychowania

• teoria nauczania( dydaktyka)

• historia wychowania

• polityka oświatowa

• pedagogika społeczna itd….

Pedagogika ogólna zajmuje się:

• podstawami, strukturą i celami wychowania

• motodologią badań

• analizą ogólnych doktryn pedagogicznych

• filozoficzną problematyką wychowania

• dziedzinami, które się jeszcze nie usamodzielniły

FILOZOFICZNE KONCEPCJE CZŁOWIEKA (B. Suchodolski)

Metafizyczna -określa człowieka ze stanowiska wartości absolutnych; człowiek jest istotą, która powinna być taka, jak tego owe wartości wymagają; religijne i świckie jej odmiany(platonizm, chrystianizm, Kartezjusz, Kant…); normatywny charakter pedagogiki

Empiryczna - określa człowieka z pozycji jego cech rzeczywistych; początek: N. Machiavelli(Książę), M. Montaigne (analiza własnego postępowania)… filozofie empiryczne, m. in. T. Hobbes, D. Hume…

Człowieka jako istota aktywna -człowiek tworzy swą własną rzeczywistość i samą siebie (filozofie materialistyczne, Renesansu, Oświecenia, filozofia idealistyczna, np. F. Hegla, filozofia marksistowska).

STEFAN KUNOWSKI (1907 - 1977) S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Łódź 1980.

Pionowa struktura pedagogiki:

I poziom:

• pedagogika praktyczna (empiryczna, obserwująca)

II poziom:

• pedagogika opisowa (eksperymentalna)

III poziom:

• pedagogika normatywna

IV poziom:

• pedagogika teoretyczna - ogólna

Pedagogika ogólna(teoretyczna) -  w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny pedagogika ogólna dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań i w ten sposób, jako teoria obiektywnie odtwarza całą rzeczywistość wychowawczą.

Współcześnie:

JANUSZ GNITECKI Możliwość uprawiania pedagogiki jako teorii krytycznej i metateorii, (w): T. Hejnicka - Bezwińska (red), Pedagogika ogólna, Bydgoszcz 1995.

Pedagogika ogólna - powinna odpowiadać na pytanie, jakie trzeba tworzyć warunki dla edukacji, aby przygotować młode pokolenie do realizacji ideałów kultury i człowieczeństwa. Jest to metateoria jako próba rekonstrukcji decentrowanego obrazu współczesnej pedagogiki poprzez budowanie krytycznej teorii edukacji.

JOANNA RUTKOWIAK Pedagogika ogólna a struktura i jakość wiedzy o wychowaniu (w): T. Hejnicka - Bezwińska (red), Pedagogika ogólna, Bydgoszcz 199 5.

Pedagogika ogólna - określana mianem podstaw pedagogiki, wprowadzenia do pedagogiki, wstępu do pedagogiki, filozofii pedagogiki, zawiera treści wyjściowe niezbędne do scharakteryzowania pedagogiki jako nauki, czyli jej przedmiotu, zadań, metod badań, podstawowych pojęć i zagadnień.

STEFAN WOŁOSZYN S. Wołoszyn, Pedagogika ogólna i metodologia nauk pedagogicznych w Polsce Ludowej,(w): Stan i perspektywy rozwoju nauk pedagogicznych: zbiór studiów, red. W . Okoń, Warszawa 1976 .

Pedagogika ogólna - zajmuje się filozoficznymi podstawami i przesłankami wychowania. Poddaje krytyce systemy wychowania i koncepcje pedagogiczne, określa podstawy pedagogiki, rozważa metodologiczny charakter pedagogiki i nauk pedagogicznych.

WINCENTY OKOŃ Nowy Słownik Pedagogiczny , Warszawa 2 001.

Pedagogika ogólna - dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami wychowania, jego strukturą i celami oraz metodologią badań i filozoficznymi podstawami edukacji, jak również analizą doktryn pedagogicznych. Niekiedy p.o. utożsamia się z pedagogiką teoretyczną.

MARIAN NOWAK Podstawy pedagogiki otwartej, Lublin 2 003

Pedagogika ogólna jako podst awy pedagogiki . Jej przedmiotem są podstawy wychowania rozważane w perspektywie filozoficzno - antropologicznej.

Specyficzny sektor i sposób badań „podstawy pedagogiki” powinny stanowić kręgosłup, niejako centralny punkt odniesienia, koordynujący i chroniący nauki pedagogiczne przed niebezpieczeństwem rozproszenia lub zgubienia swojego pedagogicznego charakteru (za K. Sośnickim).

Propozycja M. Nowaka:
Pedagogika ogólna = pedagogika o t w ar t a -postawa ciągłego poszukiwania, stawiania pytań;
Pedagogika ogólna =pedagogika integralna-wieloaspektowa i interdyscyplinarna;
Pedagogika ogólna = pedagogika holistyczna- całościowa.

2. „O trudnościach, konieczności i możliwości istnienia pedagogiki ogólnej” wg. Dietricha Bennera

Trudności i ryzyko współczesnej pedagogiki ogólnej w ustaleniu swojego pola badawczego; spory o ogólną prawomocność wiedzy pedagogicznej

Zagrożenia (niepowodzenia )w podejmowaniu dyskusji nad ukonstytuowaniem pedagogiki ogólnej:

1. nie wszyscy pedagodzy mogą odczuwać potrzebę badań nad pedagogiką ogólną

2. trudności w dowiedzeniu, że istnieje „podstawowa idea myślenia i działania pedagogicznego”

(wielość zadań i różnorodność kierunków oraz tradycji badań w naukach o wychowaniu)

3. istnieją różne, konkurujące ze sobą wyobrażenia praktyki pedagogicznej, stąd roszczenie pedagogiki ogólnej do rozwinięcia w sposób systemowy wewnętrznie spójnych podstaw myśli o wychowaniu nie jest już postrzegane jako prawdziwe.

Aporia ( gr. aporia) - bezradność, trudność, nierozwiązywalny przy stanie wiedzy problem na drodze poprawnego rozumowania.

Tradycje w pedagogice aporetycznych sposobów mówienia i refleksji( od Sokratesa)

Możliwość i konieczność stworzenia globalnych podstaw myśli pedagogicznej można wykazać wyłącznie dzięki odwołaniu do historycznego faktu istnienia kontrowersyjnego pytania o osobliwość myślenia i działania pedagogicznego.

Trudności z porozumieniem praktyki i pedagogiki jako nauki

• brak konsensu wśród przedstawicieli nauk pedagogicznych w sprawie systemowego powiązania z innymi naukami np. dyskusje wokół kryteriów naukowości

• trudności wyraźnego oddzielenia od siebie obszarów rzeczywistości i podstawowych form działania ludzkiego np. pedagogika, ekonomia, polityka -często przenikają się nawzajem, stąd ich autonomiczne traktowanie jest prawie niemożliwe

• wewnątrz samej pedagogiki - trudności uporządkowania pól praktyki i teorii

• wątpliwość w sformułowaniu ogólnej podstawowej myśli pedagogicznej dla praktyki i samej pedagogiki jako nauki o wychowaniu

Możliwość globalnej, ogólnej myśli pedagogicznej- tylko, gdy pedagogikę traktuje się jako naukę jednorodną, odróżniającą się od innych nauk, mającą swoisty przedmiot badań

Istnieją różne, konkretne formy aktywności pedagogicznej, zawody związane z pedagogiką, ale brak jest powszechnie uznawanego myślenia, wiedzy i umiejętności pedagogicznych, które by nimi kierowały i stanowiły spoiwo.

-potrzeba pedagogiki ogólnej wynika z postrzegania jej jako spoiwa różnorodnego myślenia i działania pedagogicznego

-sensowność i konieczność pedagogiki ogólnej jest konsekwencją stawiania jej na pozycji postrzegania tez jako twierdzeń obowiązujących wszystkie działania pedagogiczne i całość nauk o wychowaniu ( teza otwarta z perspektywy różnicowania się nauki o wychowaniu na subdyscypliny)

PEDAGOGIKA OGÓLNA

 

1) ZBYTECZNOŚĆ 2) KONIECZNOŚĆ

*BEZRADNOŚĆ *FUNKCJA

WOBEC WIELOŚCI SPAJAĄCA A ZARAZEM

I ROŻNORODNOŚCI KONTROLNA I NARZUCAJĄCA

MYŚLENIA I DZIAŁANIA SPOSÓB SYNTETYCZNEGO

PEDAGOGICZNEGO MYŚLENIA I DZIAŁANIA PED.

Krytyka powyższych sposobów uzasadnień…

• Podstawową strukturę myślenia i działania pedagogicznego da się wyjaśnić wyłącznie dzięki ponownemu odwołaniu się do konieczności, która stanowi przed refleksyjną podstawę pojedynczych działań pedagogicznych i dyscyplin nauki o wychowaniu

• nie odwoływanie się do historii i nauk społecznych, hermeneutyki, refleksji nad treściami pedagogicznymi

• konieczność analizy teorii działania i historii problemu, jako podstawa do sformułowania myśli wskazującej podstawową strukturę pedagogiczną zakorzenioną w ludzkim myśleniu i działaniu - wyjaśnienie niemożności wniknięcia do niej od strony pojedynczych działań praktyki pedagogicznej i różnych dyscyplin nauki o wychowaniu - konieczność wychodzenia od samego ludzkiego działania, by na nowo postawić pytanie o podstawową strukturę i indywidualną logiką praktyki pedagogicznej

• Pedagogika ogólna, posługująca się w/w argumentacją, nie będzie skazana na rolę jednej z dyscyplin nauki o wychowaniu, postrzeganej w efekcie jako całkowicie zbędna, czy niepożądana. Konfrontowałaby raczej praktykę pedagogiczną i naukę o wychowaniu z koniecznością, która nie jest im narzucona z zewnątrz, lecz leży u podstaw samego myślenia i działania pedagogicznego.

• Współczesna pedagogika ogólna nie jest możliwa bez przejścia „okrężną drogą” wiodącą przez historię problemu…

DETERMINANTY LUDZKIEJ KOEGZYSTENCJI : sześć zjawisk (Eugene Fink):

• ekonomia

• etyka

• polityka

• sztuka

• religia

• pedagogika

 

Wykład 3 20.11.2010

Analiza systemów, kierunków, prądów i nurtów pedagogicznych jako problem pedagogiki ogólnej

1. Pojęcie systemu pedagogicznego wg Kazimierza Sośnickiego

2. Klasyfikacja systemów i kierunków w pedagogice wg w/w autora

3. System pedagogiczny J.F. Herbarta jako początek rozwoju pedagogiki naukowej

AD. 1. Pojęcie systemu pedagogicznego wg Kazimierza Sośnickiego ( 1883 - 1976 )

 Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX/XX w. , Warszawa 1976.

 

System pedagogiczny- ma możliwie jednoznacznie określony przedmiot swego badania; badania nad tym przedmiotem przeprowadza w różnych dziedzinach stanowiących modyfikację tego przedmiotu; systemem jest taka teoria wychowania, która możliwie to samo pojęcie wychowania śledzi w różnych dziedzinach np. w wychowaniu szkolnym, ogólnym, zawodowym itp. Fakty i uogólnienia w tych różnych dziedzinach wychowania są ułożone w sposób logicznej systematyki tak, że mimo tych działów stanowią jedną całość o wspólnym charakterze naukowym.

Kierunek pedagogiczny - „ ogranicza się do jednej dziedziny wychowania, np. do nauczania ogólnego i określa w sposób właściwy przedmiot, treści i metody pedagogiczne dla tej dziedziny lub nawet dla pewnej strony lub składnika tej dziedziny” (np. kierunki szkoły pracy).

AD.2. Klasyfikacja systemów i kierunków w pedagogice wg K. Sośnickiego

SYSTEMY:

• Pedagogika (szkoła) tradycyjna - Jan Fryderyk Herbart

• *Pedagogika pragmatyzmu - John Dewey

KIERUNKI:

• Wiejskie domy wychowania - C. Redie, H. Lietz, E. Demolins

• Szkoła pracy

-produkcyjnej- P. Błoński

- życia- P. Oestereich, G. Kawerau

-rzemieślnicznej/manualnej- G. Kerschensteiner

-ilustrującej - O. Seinig

-czynu- A. Lay

-swobodnej pracy duchowej- H. Gaudig

• Pedagogika funkcjonalna - E. Claparede

• Pedagogika eksperymentalna - E. Meumann

• Pedagogika a psychologia głębi; intuicja w wychowaniu -H. Bergson, B. Croce, R. Hubert

• Personalizm i psychologia humanistyczna - E. Spranger, W. Dilthey

• Pedagogika kultury - S. Hessen, G. Kerschensteiner

• Pedagogika społeczna -P. Bergemann, P. Natorp, E. Durkheim

• Filozofia realizmu i pedagogika na niej oparta - H.Feigl, J. Wild

• Egzystencjalizm a pedagogika - J. P. Sartre, J. Maritain, M. Dixon

AD.3. System pedagogiczny J.F. Herbarta jako początek rozwoju pedagogiki naukowej

Jan Fryderyk Herbart  ur. 1776 r. w Oldenburgu zm. 1841 r. w Getyndze 1809 r. -obejmuje katedrę filozofii w Królewcu po I. Kancie; zakłada przy niej seminarium pedagogiczne oraz szkolę ćwiczeń dla nauczycieli szkół średnich. W 1883 r. powraca na katedrę w Getyndze

SYSTEM PEDAGOGICZNY

1. Źródła i podstawy pedagogiki

FILOZOFIA - stanowisko realizmu epistemologicznego; rzeczywistość składa się z wielości zróżnicowanych elementów - realiów, oddziaływujących na siebie. Wpływ filozofii moralności I.Kanta i filozofii społecznej Wolffa

 PSYCHOLOGIA - psychika jest zespołem oddziaływujących na siebie elementarnych jednostek ( wyobrażeń). Życie psychiczne jest swoistą „mechaniką” wyobrażeń, którą rządzą dwa prawa; kojarzenie i apercepcja

ETYKA(filozofia praktyczna) -nauka o moralności cel wychowania

PSYCHOLOGIA- wskazuje drogę i środki realizacji celu wychowania . „Pedagogika naukowa opiera się o filozofię praktyczną(etykę) i psychologię. Pierwsza wskazuje cel kształcenia, druga zaś - drogę, środki i przeszkody”. (J.F. Herbart, Zarys wykładów pedagogicznych, 1835).

CEL WYCHOWANIA -kształtowanie ( urabianie ) silnych moralnie charakterów (doprowadzenie do cnoty). Osoby o takich charakterach kierują się w postępowaniu „ideami moralnymi” które określają ideał osobowości człowieka i jego cel życia.„Podstawowym pojęciem pedagogiki jest ukształcalność wychowanka…( ukształcalność woli człowieka do życia moralnego)”J. F.Herbart.

*Idee moralne (pierwotne):

• doskonałości - wskazuje kierunek, zakres i siłę dążeń człowieka

• życzliwości -pozwala uzgadniać i podporządkowywać własną wolę woli innych

• prawa -zapobiega narastaniu konfliktów powstających w wyniku rozbieżności w dążeniach i pragnieniach jednostki

• słuszności -nakłada na człowieka obowiązek wynagradzania krzywd wyrządzonych innym ludziom

• wewnętrznej wolności -zapewnia zgodność woli jednostki z jej pragnieniami i przekonaniami

Jeśli działanie człowieka jest zgodne z tymi ideami, można je nazwać „cnotliwym”.   

*Idee moralne (wtórne):

• społeczeństwo prawa

• system wynagradzania

• system zarządzania

• system kultury 

Ich realizowanie oznacza tworzenie „społeczeństwa uduchowionego” . Drogą jest przestrzeganie przez jednostki idei pierwotnych ( kategoria „wspólnego sumienia”)

2. Składowe części wychowania

KIEROWANIE (Regierung) - dziećmi i młodzieżą, organizowanie zajęć, aby dzieci były cały czas zajęte, pielęgnowanie ich rozwoju fizycznego, wdrażanie do porządku; celem jest osiągnięcie zmiany w sferze wolicjonalno -uczuciowej dziecka, doprowadzenie do porządku

Środki kierowania dzieckiem- groźba , dozór , miłość , autorytet , wydawanie poleceń

Miłość i autorytet pomagają przysposobić sferę wolicjonalno - emocjonalną do kierowania- warunek uwewnętrznienia kierowania. Miłość i autorytet - sprzyja temu, że człowiek będzie umiał łączyć w sobie trzy stany: cierpliwość, posiadanie, aktywność.

NAUCZANIE WYCHOWUJĄCE - związek nauczania z wychowaniem(wola i charakter rozwijają się równolegle z rozumem). Nauczanie wychowujące ma pobudzić „duchową aktywność”, a następnie „pomnażać ją i uszlachetniać”.

Cele nauczania:

Cel ostateczny - cnota
Cele bliższe: ”wielostronność zainteresowań”(„interesów”)

DYSCYPLINOWANIE (Zucht) - „łagodzi kierowanie dzieckiem, które w przeciwnym razie osiągnęłoby być może swój cel przy zastosowaniu bardziej surowych środków”.

Łagodzi też samo nauczanie, które staje się mniej „napięte”.

Sztuka dyscyplinowania - „jednoczenie się z kierowaniem i nauczaniem”.Skuteczność dyscyplinowania -właściwa postawa wychowawcy(otwartość, życzliwosć).

Cel dyscyplinowania - rozwijanie „siły charakteru moralnego”

Środki: presja, przymus, kara

Dyscyplinowanie powinno utrwalać, nakłaniać, regulować; powinno troszczyć się o to, aby cała sfera wolicjonalno - uczuciowa była spokojna i czysta; dyscyplinowanie powinno na nią oddziaływać częściowo poprzez uznanie i ganienie; dyscyplinowanie powinno we właściwym czasie przypominać i prostować. (J.F. Herbart)

Etapy i stadia	Stopnie przyswajania wiedzy	Stopnie lekcji
1.spoczynek myśli (pogłębianie)	zgłębianie spoczywające	jasność
2.ruch myśli (pogłębianie)	zgłębianie postępujące	kojarzenie
3.spoczynek myśli (namysł)	ogarnianie spoczywające	system
4.ruch myśli (namysł)	ogarnianie postępujące	metoda

Jasność, kojarzenie, system , metoda -wyznaczały tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauczania

Tok lekcji:

• syntetyczny -nauczyciel sam określa układ tego, co jest nauczane

• analityczny - uczeń najpierw wyraża swoje myśli, następnie myśli te są po kierownictwem nauczyciela -wyjaśniane, prostowane, uzupełniane

Treści nauczania -różnorodne, z naciskiem na treści humanistyczne, duża ilość materiału (encyklopedyzm), wiedza statyczna, uzasadniona naukowo

Metody nauczania - werbalne, słabe wykorzystanie metod aktywizujących, praktycznego działania

Środki nauczania- podręczniki, słowo nauczyciela

Nauczyciel - autorytet z racji pełnionej funkcji, realizuje cel wychowania poprzez kierowanie, nauczanie wychowujące i dyscyplinowanie

Szkoła - nauczanie wychowujące
Rodzina - zajmuje się wychowaniem społecznym i religijnym

Pedagogika J. F. Herbarta jako system pedagogiki naukowej:

Logiczna struktura systemu:

• Filozoficzne umocowanie pedagogiki

• Etyka(filozofia praktyczna) -nauka wskazująca cel wychowania( teleologia wychowania)

• Psychologia - nauka wskazująca drogę osiągania celu wychowania oraz środki realizacji

Określenie przedmiotu badań pedagogiki jako „ukształcalność „i „nauczanie wychowujące” :

-cele, metody, treści, środki realizacji
-naukowe opracowanie i uzasadnienie stopni formalnych lekcji oraz toku nauczania w systemie klasowo - lekcyjnym

Szerokie rozumienie wychowania:

1)strona wolicjonalno -emocjonalna osobowości- charakter, cnota, wielostronność zainteresowania

2)strona instrumentalna -wiedza ,umysł

Krytyka systemu pedagogicznego J. F. Herbarta(za: K. Sośnicki)

• system intelektualistyczny, z przewagą aspektu dydaktycznego

• cele wychowania i nauczania wychowującego nakierowane na urabianie charakteru moralnego

• bezwzględny autorytet nauczyciela i metod podających jako podstawowych źródeł wiedzy

• encyklopedyzm i statyczność wiedzy w procesie nauczania, przecenianie przedmiotów humanistycznych na niekorzyść nauk matematyczno - przyrodniczych

• metody werbalne, słabe uwzględnianie metod aktywizujących…

• schematyzm w nauczaniu - budowa lekcji nie dostosowana do wielu i przedmiotu nauczania

• (rutyna, konserwatyzm metodyczny)

• wychowanie dyrektywne( kierowanie, dyscyplinowanie…)

• szkoła jako instytucja realizująca nauczanie wychowujące (z nasileniem na stronę intelektualną wychowanka); słabe uwzględnienie wychowania społecznego

System pedagogiczny w wersji praktycznej dydaktyki - jako system klasowo - lekcyjny to początek rozwoju pedagogiki naukowej zwanej pedagogiką( szkołą) tradycyjną.

OGÓLNIE

• WYCHOWANIE BEZPOŚREDNIE-DYREKTYWNE

• KSZTAŁTOWANIE CHARAKTERÓW WG Z GÓRY ZAŁOŻONEGO CELU

• SZKOŁA - KLASA SZKOLNA- LEKCJA -NAUCZANIE FRONTALNE

• NAUCZYCIEL(PODMIOT) A UCZEŃ(PRZEDMIOT)

• WYCHOWANIE REPRODUKTYWNE

Bogusław Śliwerski Współczesne teorie i nurty wychowania

Nazwa	Przedstawiciele	Główna teza
Pedagogika filozoficzno - normatywna	Karol Kotłowski (1910 - 1988)	Pedagogika umocowana w filozofii, wychowanie oparta na wartościach, znaczenie wychowania moralnego
Chrześcijańska pedagogika personalno - egzystencjalna	ks. Janusz Tarnowski ur. 1919	Człowiek traktowany jako osoba, wychowanie dialogowe w perspektywie spotkania pomagające nabycie dojrzałości ludzkiej i chrześcijańskiej
Pedagogika społeczno - personalistyczna	Aleksander Kamiński ( 1903 - 1978)	Jednostka ujmowana w rozwoju, w dialektycznym związku ze społeczeństwem i tradycją, znaczenie aktywności człowieka na rzecz grupy(harcerstwo)

	Maria Łopatkowa ur. 1927	Potrzeba miłości jako wyznacznik relacji dorosły - dziecko, respektowanie podmiotowości dziecka, wychowanie jako pomoc w rozwoju, wychowanie człowieka dobrego, urzeczywistniającego miłość
Duchowa pedagogika miłości	Artur Bruhlmeier (Szwajcaria)	Nawiązanie do pedagogiki J.H. Pestalozziego; optymizm pedagogiczny; znaczenie osobowości nauczyciela, który wspiera i pobudza wychowanka poprzez kształtowanie „ożywczego” środowiska jego życia i rozwoju(szkoła dla dziecka); miłość jako centrum wychowania

Pedagogika nie dyrektywna	Carl C. Rogers (1902 - 1987) Am.	Idea wychowania oraz uczenia się dzieci i dorosłych opartego na wzajemnej niezależności oraz braku kierowania(autentyczność, czujność do udzielania pomocy, empatia, twórczość, swoboda); odwoływanie się do ped. humanistycznej
Pedagogika nieautorytarna	Thomas Gordon am.	Wychowanie bez zwycięzców i bez pokonanych - teoria równoważnych (symetrycznych stosunków interpersonalnych miedzy ludźmi(rodzice - dzieci, nauczyciele - uczniowie) Znaczenie autonomii, autentyzmu, samoakceptacji; przykład pedagogiki emancypacyjnej

Pedagogika Gestalt	Olaf Axel Burow (Niemcy) Ruth C. Kohn Fritz Perls	Edukacja przez “stapianie się”; aktywizujące łączenie w procesie wychowania i kształcenia dziecka jego emocji, postaw i wartości oraz docieranie poprzez te działania do coraz głębszych sfer jego istnienia; edukacja holistyczna, integracyjna refleksyjna, humanistyczna
Pedagogika wychowania integralnego	Volker Buddrus (Niemcy) HeinrichDauber (Niemcy) Neil Postman (Am.) i in.	Ścisłe powiązanie z pedagogiką i terapią humanistyczną; integracja doświadczeń pedagoga z elementami pedagogiki Gestalt, analizy transakcyjnej, sugestopedii, pedagogicznej teorii ról, psychodramy, neurolingwistycznego programowania; kategoria podmiotowości i holizmu, znaczenie w kształceniu wychowawców; pokój, ekologia jako istotne wątki koncepcji

Pedagogika antyautorytarna	Aleksander S. Neill (1883 - 1973 ) Benjamin Spock (1903 - 1998) Am.	Należy zrezygnować w wychowaniu ze środków dyscyplinujących(dobro natury dziecka), najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, partnerskie relacje z dorosłymi, samostanowienie, samorządność, dobrowolny udział w zajęciach szkolnych, uczenie się w toku odkrywania, zabawy
Pedagogika radykalnego humanizmu	Erich Fromm (1900-1980) (Niemcy)	Obrona własnego humanizmu przez człowieka, znaczenie asertywności; idea wychowania funkcjonalnego, antyautorytarnego, personalistycznego o orientacji biofilnej; obawa przed destrukcją, przemocą, biurokratyzacją szkoły; promowanie przez szkołę postawy typu „być”, wychowawca poszerza margines wolności oraz wspiera warunki sprzyjające biofilii

Krytyczna nauka o wychowaniu

Jurgen Habermas ur.1929 (Niemcy)

Podział nauk na nauki empiryczno-analityczne, historyczno-hermeneutyczne i społeczne(nakierowane na interes emancypacyjny społeczeństwa).Pojęcie „racjonalności Komunikacyjnej”- konieczność odblokowania komunikacji społecznej wolnej od nacisków, prowadzącej do wspólnej zgody. Edukacja jest pomostem pomiędzy rozwojem jednostki a rozwojem społecznym; edukacja uczy kompetencji poznawczo - technicznych, w tym językowych, interakcyjnych i emancypacyjnych

Pedagogika emancypacyjna	Paolo Freire ur.1921 (Brazylia)	Pedagogika uciśnionych. Wyzwolenie od: despotyzmu, nieuzasadnionych stosunków władzy, przymusu i przemocy, irracjonalizmu, głupoty. Walka o:samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie, demokrację, samorządność, mądrość i racjonalizm-aby zostały stworzone warunki, umożliwiające proces osiągania stanu autonomii, dorosłości(dojrzałości osobowej). Wychowawca sytuuje się po stronie podmiotów zniewalanych, biednych, uciśnionych, by przywrócić im siłę do walki o swoje sprawy. Postawa autentycznej miłości do ludzi. Wychowanie jest działaniem komunikacyjnym, interakcjonistycznym.
Pedagogika międzykulturowa	Hartmut M.Griese ( Niemcy )	Inspirowanie wzajemnych spotkań i wymiany doświadczeń osób pochodzących z rożnych krajów i kultur zamieszkujących dany teren(problem migracji). Zadania nauczycieli: pomoc wychowankom w poznaniu języka obcego - urzędowego kraju migracji, zrozumieniu obcej kultury, sytuacji prawnej i społecznej. Znaczenie postawy tolerancji.
Pedagogika przezwyciężania obcości	Jaques Derrida ur.1930 Algier	Kategoria „różnicy”. Jeśli osoba ma posiadać tożsamość, najpierw należy ją odróżnić od innych, oddzielić, wyodrębnić: wyróżnić. Różnica pozwala temu, co identyczne, być sobą. Rola języka…
Pedagogika analityczno -krytyczna	Michael Foucault (1926 - 1884 ) Francja	Krytyka pojęć w filozofii: prawda, wiedza, historia. Afirmacja: różnicy, odrębności, inności; walka przeciwko wyzyskowi, przemocy, rożnym formom dyskryminacji, obrona epresjonowanych. Krytyka szkoły jako instytucji dyscyplinowania, ujarzmiania(oceny, egzaminy, nadzór, władza); konieczność przeciwstawienia się przemocy strukturalnej.
Antypedagogika	Heinrich Kupfer ur.924 Niemcy Ekkehard von Braunmuhl ur.1940 Niemcy Hubertus von Schoenbeck, 1947 Niemcy	Całkowita rezygnacja z roszczeń wychowywania innych. Radykalna krytyka pedagogiki. Zerwanie z fenomenem pojęcia „wychowanie”: Wspierać zamiast wychowywać Znaczenie kategorii podmiotowości dziecka.
Pedagogika (w) ponowoczesności (postmodernizm)	Francis Fukuyama Heinrich Kupffer Tomasz Szkudlarek	Zerwanie z poszukiwaniem optymalnego wychowania; nie obowiązuje w tej pedagogice autorytet, nie apeluje się do posłuszeństwa, przestrzegania norm, postępowania wg. wzorów.Dominującą kategorią w społeczeństwie postmodernistycznym jest dobrowolność. Konsekwencje dla wychowania: Nie pytamy o metody i cele wychowania lecz o społeczną funkcję jaką ma spełnić wychowanie, np.: nie powinniśmy pytać jak najskuteczniej chronić dzieci przed przemocą lecz: gdzie możemy dzisiaj i jutro rozpoznać we współżyciu struktury niosące przemoc, które domagają się od nas przemian. Prawo do wolności dla wychowanków i wychowawców; podmiotowość, emancypacja. Przywracanie konstruktywnej rangi w wychowaniu kultury popularnej. Miarą edukacji jest jej elastyczność i tworzenie otwartości.

WYKŁAD 4 04.12.2010

FAZY ROZWOJU WSPÓŁCZESNEJ NAUKI O WYCHOWANIU W POLSCE - klasyfikacja B. Śliwerskiego

I. ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA

II. HETERODOKSJA

III. INTERAKCJA GLOBALNA ( postmodernizm )

I. FAZA

ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA

• linearny rozwój pedagogiki od końca lat 40. poprzez lata 50., 60.,70 XX wieku

• po 1947 r. - kryzys i załamanie w polskiej pedagogice w wyniku przyjęcia przez Biuro Polityczne KC PPR ofensywy ideologicznej, wzmocnionej stosowaniem przemocy i represji celem podporządkowania centrum systemu oświatowego

• lata 50. -adaptacja i upowszechnianie pedagogiki radzieckiej

• lata 60 - 70.te

• upaństwowienie i upartyjnienie pedagogiki

Cechy ortodoksji:

• ideał człowieka zgodny z ideologią polityczną

• „dwubarwne „ postrzeganie świata,

• zamknięcie się na przenikanie informacji z Zachodu

• wykluczająca krytyka wszystkich nurtów z okresu II RP i nurtów zachodnich (tj. burżuazyjnych)

• dominacja metodologii pozytywistycznej z dążeniem do ustalania prawidłowości naukowych za pomocą empirii (uwolnienie się od filozofii)

• dominacja paradygmatu„naukowej pedagogiki socjalistycznej”

• marginalizacja wszystkich innych orientacji pedagogicznych

Przedstawiciele:

*Miron Krawczyk

*Kazimierz Jaskot

*H.Muszyński

*B. Suchodolski

*Heliodor Muszyński

Podejścia do pedagogiki jako nauki w fazie ortodoksji: 

1. Pedagogika jako autonomiczna nauka o wychowaniu; jako jednorodna nauka o wychowaniu ( S. Wołoszyn, B. Suchodolski).

B. Suchodolski:

„Pedagogika jest jednorodną nauką zajmującą się całością zjawisk wychowawczych, tzn. warunkami, w których one przebiegają, celami, którym mają służyć, procesem i treścią działalności wychowawczej, metodami, które mają jej zapewnić skuteczność, oraz instytucjami, które tę działalność prowadzą”

2. Pedagogika jako pedologia

Rozwój na przełomie XIX/XX w.
Pedologia=nauka o dziecku
Badania nad sytuacja społeczną dziecka, badania eksperymentalne nad jego rozwojem

Przedstawiciele:

*Oskar Chrisman (1893 - am. badacz wprowadził termin „pedologia”)

*Alfered Binet

*Edouard Claparede

*Józefa Joteyko - główna propagatorka ruchu pedologicznego
W II poł. XX w. pedologia stała się nazwą historyczną
- nie można zawężać pola badań do dziecka

3. Model integracji wewnętrznej pedagogiki

Ten stan rozwoju nauki, w którym miała ona integrować w sobie wiedzę o wychowaniu i kształceniu człowieka , jaka powstała zarówno w wyniku badań własnych jak i nauk pomocniczych(por. Pedagogika, B. Suchodolski).

Pedagogika - wyzwolona z filozofii, korzystała z dorobku innych nauk pogranicza (nauki pomocnicze): biologia, psychologia, socjologia, nauki polityczne, ekonomia, demografia, filozofia.

Korzystanie z dorobku w/w nauk było jednokierunkowe , o charakterze pozytywistycznym (samozadowolenie, uproszczenie wyników badań).

!!! Etap ortodoksji dotyczył innych krajów w Europie, m.in. w Niemczech po II wojnie światowej…

Specyfika rozwoju pedagogiki w Niemczech po II wojnie światowej

• Faza restauracjonizmu( 1945 - 1955) - dominacja pedagogiki reformy z okresu przedwojennego(pedagogika kultury): Theodor Herman Nohl, Wilhelm Flitner

• Faza konserwatyzmu( 1955 - 1965 )
  -pedagogika empiryczna(teoria wychowania behawioralnego, autorytarnego)
  - antropologia pedagogiczna: Wolfgang Brezinka, Otto Friedrich Bollnow

II.FAZA

HETERODOKSJA

• lata 80. XX w. - okres powstania niezależnego ruchu „Solidarność” i zmiany ustrojowej po 1989 r.

• efekt wzrostu napięć politycznych i stopnia represyjności systemu

• krytyka ped. socjalistycznej, zakwestionowanie jej ideologii

• otwarcie się humanistów na prądy zachodnie ścieranie się różnych poglądów na wychowanie, konkurencyjność poglądów

• „dekadencki” i „partyzancki” styl uprawiania pedagogiki

• studia i ideologie feministyczne

• opozycja wobec rożnych systemów i teorii (często marginalnych i rozproszonych) - traktowanie ich jako element gry w pozory, „gry o przetrwanie”

• zmiana podejść do pedagogiki autorów z okresu ortodoksji*np. H. Muszyński - rozczarowany brakiem rezultatów w budowaniu pedagogiki socjalistycznej, empirycznej, scjentystycznej, stwierdził, że pedagogikę czeka przejście

• Nawiązywanie do uznanych autorytetów w pedagogice, wznawianie wartościowych podręczników np. S. Kunowskiego

W Polsce : m.in.

-Bogusław/Wiesława Śliwerscy

(„edukacja w wolności”)

-Aleksander Nalaskowski (”szkoła z wyboru”)

-Ryszard Łukaszewicz(„edukacja dialektyczna”)

Podobna tendencja w innych krajach:

we Francji pod koniec lat 60. XX w.

• „nauki o wychowaniu” na uniwersytetach zamiast pedagogiki : Mialaret, Debesse

w Niemczech :

• faza kontestacji, II poł. lat 60. XX w. -rozwój pedagogiki emancypacyjnej(teorii krytycznych), ped. analityczno - empirycznej

• faza rezygnacji, poł. lat 70. XX w. - rozwój pedagogiki humanistycznej(rogerowska, Gestalt), wypieranie teorii emancypacyjnych przez neokonserwatywne, rozwój antypedagogiki i czarnej pedagogiki

III. FAZA

INTERAKCA GLOBALNA (postmodernizm )

• lata 90. XX w. w Polsce

• heterogeniczność pedagogiki

• dominacja różnych gier mimetycznych

• (maski-uczulenia-ucieczki-nawrócenia) - tendencje do ukrycia, wyparcia, pomniejszenia lub zapomnienia przeszłości

• przełom formacyjny1989 r. postawił problem otwarcia się na nowe, częściowo nieznane prądy i teorie pedagogiczne, znane poza Polską

• otwartość i zainteresowanie pedagogiką zachodnią- recepcja modeli wychowania

• zainteresowanie pedagogiką zachodnią, alternatywną m.in:

• przedszkola/szkoły Waldorfskie(Rudolfa Steinera)

• przedszkola/szkoły Montessori

• „Pomóż mi samemu to zrobić”

• otwartość na radykalne teorie, metodologie i modele edukacyjne, np.

• teorie radykalnego humanizmu(teorie krytyczne) ,

• teorie radykalnego interpretatyzmu( teorie fenomenologiczne i hermeneutyczne), promujące metody jakościowe

• eklektyczny, ambiwalentny model

• uprawiania pedagogiki

• pojawienie się map teorii pedagogiczny

• stanowisko „równorzędnych” teorii

• walka teoretycznych dyskursów i ich miejsce w centrum

• obiektywizm - subiektywizm

• uniwersalizm - relatywizm

• adaptacja - transformacja

• porządek - konflikt

• wolne działanie - strukturalne zniewolenie

• neutralność aksjologiczna - wartość jako podstawa zaangażowania ( za: Z. Melosik)

W Polsce :

*Zbigniew Kwieciński

*Lech Witkowski

*Ewa Rodziewicz

*Zbyszko Melosik

*Joanna Rutkowiak

*Bogusław Śliwerski

Ogólnie:

• przedmiotem pedagogiki staje się edukacja (nie tylko wychowanie)

• poszukujące, wyjaśniające badania w pedagogice

• ożywione dyskusje wokół tożsamości pedagogiki

• wspólnota badań porównawczych i syntetycznych

• współpraca pedagogów w skali międzynarodowej

• relatywizacja myśli pedagogicznej

Dwukierunkowość dyskusji nad polską pedagogiką:

1)zamykanie się tożsamości pedagogiki w granicach obowiązującej ortodoksji i heterodoksji pedagogiki monistycznej (odrzucenie alternatywności)

2)”epistemologiczna niepewność” - pedagogika otwarta, bez granic, kompleksów, świadomej swej interdyscyplinarności i wewnętrznego zróżnicowania, wielokierunkowej i wieloparadygmatycznej

Hans Berner, Współczesne kierunki pedagogiczne

Nazwa kierunku	Przedstawiciel(e)	Główne tezy
Antropologia pedagogiczna (powiązana z filozofią egzystencjalną)	Otto Fryderyk Bollnow (1903 -1991)	Analiza niestałych form wychowania: kryzys, spotkanie Szkoła jako miejsce osobistych spotkań; procesy kształcenia i spotkania uzupełniają się; stworzenie dziecku poczucia bezpieczeństwa
Analityczno - empiryczna nauka o wychowaniu	Wolfgang Brzezinka (ur.1928)	Pedagogika naukowa pomijająca element teleologiczny; zwolennik jasnych pojęć w pedagogice, np. wychowanie: „działania społeczne, poprzez które ludzie starają się w jakikolwiek sposób trwale ulepszyć strukturę psychicznych skłonności innych ludzi bądź utrzymać komponenty uznane za wartościowe, lub też zapobiegać powstaniu skłonności, które są uznawane z szkodliwe”.
Krytyczna nauka o wychowaniu (Szkoła Frankfurcka)	Theodor Adorno (1903-1969) oraz: Maks Horkheimer Herbert Marcuse Erich Fromm Jurgen Habermas (druga generacja Szkoły Frankfurckiej)	Fazy rozwoju teorii krytycznej: 1.krytyka rzeczywistości; wyzwolenie go ze zniewalających warunków(społecznych); zniesienie niesprawiedliwości społecznej 2.w okresie Niemiec faszystowskich: próba wyjaśnienia „dlaczego ludzkość zamiast wkroczyć w stan prawdziwie ludzki, popada w nowego rodzaju barbarzyństwo” (Adorno, Horkheimer) -instrumentalizacja , uprzedmiotowienie człowieka 3.kontynuacja i rekonstrukcja dziedzictwa teorii krytycznej(Habermas) Niedouczone społeczeństwo(połowiczność wykształcenia); rola szkoły we wzmacnianiu zdolności autorefleksji i autonomii uczniów; wychowanie do dojrzałości, sprzeciwu, stawiania oporu, krytycznego analizowania rzeczywistości społecznej. Wychowanie do dojrzałości społecznej, wolnego od okrucieństwa i przemocyAby nie powtórzył się Oświęcim!
Neo konserwatyzm pedagogiczny	Hermann Lubbe (ur.1926 ) Christa Meves	Rekcja a na ruch z lat 1966-1974 domagający się większej demokracji, lepszego kształcenia, odwagi utopijnego myślenia - reakcja na „rewolucję kulturalną”, „skutek rozprawienia się z rozczarowaniem”. Konferencje naukowe, na których ostro krytykowano stan polityki oświatowej Niemiec oraz cele wychowania emancypacyjnego(dojrzałości, umiejętności krytykowania, żądania szczęścia itd…)
Psychologia i pedagogika humanistyczna	Carl Rogers (1902 - 1987)	Protest przeciwko wojnie w Wietnamie, walka o prawa kobiet, czarnoskórych i Indian.Obrona prawdziwości, autentycznych spotkań, wyrażania uczuć. Tezy psychologii humanistycznej: -w centrum jest osoba przeżywająca -nacisk na cechy człowieka: zdolność wyboru, kreatywność, samourzeczywistnianie…. -poszanowanie wartości i godności człowieka -rozwój wewnętrznego potencjału człowieka Terapia dialogu(wzajemne zaufanie pomiędzy klientem a terapeutą) Nauczyciel - doradca, pomocnik, terapeuta, mający zaufanie do ucznia, zapewniający odpowiedzialność i wolność w klasie, wiara w naturalne skłonności do chęci uczenia się dziecka
Antypedagogika	Ekkehard von Braunmuhl Hubertus von Schoenbeck Alce Miller	-Żaden człowiek nie potrzebuje wychowania -Żaden dorosły nie jest odpowiedzialny z dzieci ! -Kto kocha dzieci, ten ich nie wychowuje !

Zbiór myśli antypedagogicznych  

• Przekonanie, że człowiek od narodzenia czuje, co jest dla niego najlepsze: człowiek nie jest istotą wybrakowaną, lecz istotą cudowną ( kompetentne dziecko );

• Nie istnieje nawet najmniejsza odpowiedzialność za innych, lecz tylko odpowiedzialność za siebie samego: postawa pedagogiczna jest określana jako destruktywna „kradzież odpowiedzialności”;

• Młodzież nie potrzebuje wychowania: człowiek nie jest homo educandus

• Akty wychowawcze nie prowadzą do zamierzonego celu;

• Dorośli potrzebują wychowania ( w sensie odczuwania potrzeby wychowywania); wykorzystują wychowanie swoich

• dzieci do tego, aby móc im przekazać dalej cierpienia zadane im samym w dzieciństwie;

• Zamiast wychowania - postulat postawy towarzyszenia i wspierania związanej z szacunkiem, respektem, tolerancją i gotowością dorosłych do nauki.

KONSTRUKTYWIZM I PEDAGOGIKA KONSTRUKTYWISTYCZNA

 Wg konstruktywistów ludzie nie są świadomi swego aktu odkrywania , dlatego nie wiedzą, że to, co znalezione, w zasadzie odpowiada temu, co wynalezione. W rzeczywistości rzeczywistość jest całkiem inna.

Prekursorzy idei konstruktywizmu(lata 70 -te XX w.)

- chilijscy neurobiolodzy: Humberto Maturalna i Francisco Ravela

 Poznanie jako fenomen biologiczny - „poznanie zobowiązuje do postawy ciągłej czujności wobec pokusy pewności. Zobowiązuje nas do zrozumienia tego, iż nasza pewność nie jest dowodem rzeczywistości, że świat, jaki widzi każdy, nie jest tym światem, lecz światem jaki tworzymy razem z innymi. Zobowiązuje nas do zrozumienia, że świat zmieni się tylko wtedy, gdy będziemy żyć inaczej. Zobowiązuje nas do tego, że jeśli wiemy, że wiemy, nie możemy udawać wobec siebie i wobec innych, że nic nie wiemy” (U. Maturana, (w): H.Berner, s. 204).

KONSTRUKTYWIZM

• przejście od starego do nowego obrazu świata

• przejście od zdeterminowanego lub mechanicznego obrazu świata, z podziałem hierarchicznym, opierającego się na centralnym sterowaniu, na racjonalności i kontroli , w kierunku niezdeterminowanego, probabilistycznego, zdecentralizowanego obrazu świata, składającego się z wielu małych, prostych cząstek tworzących sieci, o częściowo stałych, częściowo zmiennych przebiegach, ale zawsze jedynie w ograniczonym stopniu przewidywalnych (E. Terhart,(w): H. Berner, s.205).

• otwartość , nieuchwytność, pluralizm postrzegania świata; uznanie jakościowo różnych form konstrukcji rzeczywistości ( jako wiedzy ogólnej i jako sztuki, jako „dokładnej” nauki przyrodniczej i jako mitu, jako technologii komputerowej i jako intuicji)
  Kluczowe kompetencje konstruktywistyczne

• Refleksyjne korzystanie z wiedzy i niewiedzy

• Otwartość na różnice, obcość, pluralizm

• Tolerowanie rozbieżności w sytuacji dylematów, paradoksów i niepewności;

• Wrażliwość kontekstualna na strategie myślenia i rozwiązywania problemów;

• Zdolność i gotowość do obserwacji;

• Gotowość do stałej kontroli własnych konstruktów;

• Odpowiedzialne postępowanie z własną i obcą emocjonalnością;

• Umiejętność oraz gotowość do postrzegania i akceptowania innych perspektyw;

• Otwartość na publiczne tematy i zasadnicze problemy;

• Autoafirmacja jako efekt postrzegania własnej odpowiedzialności

PEDAGOGIKA KONSTRUKTYWISTYCZNA - Ernst von Glasersfeld (1917) Horst Siebert
“Filozofia uczenia się oparta na założeniu, że przez analizę naszych doświadczeń konstruujemy własne rozumienie świata, w którym funkcjonujemy (S. Juszczyk, s. 770)

Źródła naukowe:

• cybernetyka -Heine von Foerster

• psychologia rozwojowa i komunikacyjna- J. Piaget 1896 - 1980, Lew Wygotski, Jerome S. Bruner, S. Papert

• psychologia poznawcza- Ernst von Glasersfeld

• biologia

• teoria systemowa - Niklas Luhmann

Wpływ poglądów Jeana Piageta - działania, pojęcia i operacje pojęciowe są użyteczne wtedy, gdy pasują do celów lub opisów, do których ich używamy.

Podstawowe zasady:

• Wiedza nie jest przyswajana pasywnie- ani przez narządy zmysłów, ani przez komunikację;

• Wiedza jest aktywnie tworzona przez myślący podmiot;

• Funkcja poznania ma charakter przystosowawczy, jest ukierunkowana na zgodność lub użyteczność;

• Poznanie służy organizacji doświadczenia świata przez podmiot, a nie „poznaniu” obiektywnej rzeczywistości ontologicznej (E. Glasersfeld,(w): H.Berner, s.241).

E. von Glasersfeld a koncepcja uczenia się

Uczeń nie jest odbiorą wiedzy wtłaczanej do jego świadomości przez jakąś „zewnętrzną rzeczywistość”.Za Platonem uważa, że każda osoba ma kontakt jedynie z tymi wrażeniami, które docierają do niego przez organy zmysłowe; zadaniem uczącego się jest konstruowanie na podstawie tych wrażeń zmysłowych pewnego zasobu wiedzy. Wiedza ta ma mu pomóc przystosować się do środowiska, w którym się znajduje.

Teza(kontrowersyjna):nie mamy podstaw aby wierzyć w jakąkolwiek formę obiektywnej rzeczywistości zewnętrznej.

Każdy z nas wg. Glasersfelda, w subiektywny sposób konstruuje funkcjonalnie adekwatny zestaw przekonań, nie mogą one jednak zostać uznane za obiektywnie reprezentujące rzeczywistość zewnętrzną, istniejącą poza naszym aparatem poznawczym(za Kantem). Inne osoby konstruują w swój sposób struktury. Nauczyciele nie powinni więc zakładać, że sposób w jaki rozumieją uczniowie, przypomina proces typowy dla nich.

Postawa nauczyciela - konstruktywisty przypomina nauczyciela - progresywistę (J.Dewey);

• -uczniowie będą aktywnie angażować się w interesujące i ważne dla nich problemy;

• będą dyskutować ze sobą i z nauczycielem;

• będą poszukiwać odpowiedzi w sposób aktywny, a nie bierny;

• będą dysponować wystarczającym czasem na refleksje;

• będą mieć sposobność do przetestowania lub oceny skonstruowanej przez siebie wiedzy;

• będą poważnie zastanawiać się nad konstrukcjami stworzonymi przez innych uczniów i nauczyciela

Konstruktywizm a dydaktyka

 Zasady:

1. Uczenie się jest poszukiwanie znaczeń , dlatego musi się rozpocząć od problemów, wokół których uczący się będą aktywnie próbować konstruować znaczenie;

2. Znaczenie wymaga zrozumienia zarówno całości, jak i jej części, które z kolei muszą być rozumiane w kontekście całości;

3. Do efektywnego nauczania konieczne jest poznanie i zrozumienie modeli mentalnych, które uczący się wykorzystują do postrzegania, percypowania świata i założenia, które przyjmują do budowy tych modeli;

4. celem uczenia się jest dla jednostki konstruowanie jej własnego znaczenia, a nie jedynie zapamiętywanie tylko „dobrych” odpowiedzi i wydawanie jakichś znaczeń. Edukacja jest tu interdyscyplinarna, drogą pomiaru edukacyjnego pozostaje umożliwienie oszacowania części procesu uczenia się, zapewniając, przez dostarczenie uczącym się niezbędnych informacji, wysoką jakość procesu uczenia się (S. Juszczyk, s. 770 - 771).

Konsekwencje w/w punktu widzenia:

 W procesie nauczania należy skupić się na uczącym się, ale nie w ujęciu klasowo - lekcyjnym.

Nie ma wiedzy niezależnej od znaczenia związanego z doświadczeniem ( konstruowanym ) uczącego się lub społeczności uczących się (S. Juszczyk, s, 771).

 

Konstruktywizm a proces uczenia się:

1)Uczenie się jest procesem aktywnym, w którym uczący się wykorzystuje zmysły w celu konstruowania znaczeń o świecie fizycznym i społecznym(podobnie jak u J. Dewy'a); jest to proces, który wprowadza aktywnego uczącego się w otaczającą rzeczywistość

2)Ludzie poznają, w jaki sposób się uczą-uczenie się zawiera zarówno konstruowanie znaczeń, jak i konstruowanie systemów znaczeń; 

 3)Decydującym działaniem w konstruowaniu znaczenia jest umysł; konstruowanie odbywa się w mózgu. Działanie fizyczne, własne doświadczenia mogą być konieczne w uczeniu się, szczególnie w przypadku dzieci, lecz nie są wystarczające;

4)Uczenie wprowadza język, a język, którym się uczący posługuje, wpływa na jego uczenie się;

5) Uczenie się jest czynnością społeczną: uczenie się jest wewnętrznie i gruntownie związane z ludźmi;

6)Uczenie się ma charakter kontekstowy- nie można uczyć się odizolowanych faktów i teorii w eterycznym, abstrakcyjnym miejscu. Człowiek uczy się w relacji do tego, co już wie, w co wierzy, co składa się na całokształt jego życia i doświadczenia;

7)Aby się uczyć, potrzebna jest wiedza wstępna; nie jest możliwa asymilacja nowej wiedzy bez posiadania pewnej struktury rozwiniętej w wyniku budowy wiedzy poprzedniej. Im więcej już wiemy, tym łatwiej możemy się uczyć dalej. Nawiązywanie do wiedzy uprzedniej uczącej się osoby; 

8) Uczenie się wymaga czasu, nie jest natychmiastowe. Aby się dobrze nauczyć powinniśmy dokonać wielostronnej analizy problemu, rozważyć , opisać, rozwiązać go, a rozwiązania starać się sensownie wykorzystać w celowo dobranych kontekstach;

9)Motywacja jest kluczowym składnikiem uczenia się (S. Juszczyk, s. 782).

Program nauczania:

Domaganie się eliminacji standaryzowania programu uczenia się. Promocja wykorzystania programów dostosowanych do wstępnej wiedzy uczących się. Podkreślenie wagi zagadnienia kształtowania umiejętności twórczego rozwiązywania problemów.

Proces nauczania:

 Nauczyciel powinie skupić się na tworzeniu związków między faktami i stymulować proces rozumowania u uczących się. Powinien dostosować swoje strategie nauczania do odpowiedzi uczących się oraz zachęcić ich do analizowania, interpretacji oraz przewidywania otrzymania nowych informacji. Ekspansywny dialog z uczniami(S. Juszczyk, s. 771- 772)

Rola nauczyciela:

• stawia problemy

• przedstawia surowe fakty, pierwotne źródła informacji i interaktywne materiały, które sprzyjają realizacji doświadczeń

• monitoruje postępowanie badawcze

• wskazuje uczącemu się kierunki dociekań

• promuje nowe struktury myślenia ,uczy, jak się uczyć, jak rozwiązywać problemy, jak rozumować(uczenie się generatywne), uczy współdziałania i współpracy

OGÓLNIE

Kluczowe zasady konstruktywizmu:

1)Sytuacyjne uczenie się-

uczenie się jest zależne od kontekstu, stąd kognitywne doświadczenia sytuowane w środowiskach autentycznych działań, takich , jak: uczenie się przez tworzenie projektu, kognitywne praktyki lub uczenie się poprzez indywidualne przypadki, skutkują w bogatszych i bardziej pełnych znaczeń doświadczeniach edukacyjnych;

2) Społeczny kontekst wiedzy -

Proces, w którym uczący się tworzą i weryfikują swoje konstrukty w dialogu zarówno z innymi jednostkami jak i społeczeństwem;

3)Współpraca-

jako sedno działań edukacyjnych, warunek zaistnienia dyskusji, ustalającej koncensus i weryfikację wiedzy.

WYKŁAD 5 18.12.2010

ANTYPEDAGOGIKA- nurt pedagogiczny XX wieku

Terminologia
Heinrich Kupffer ( Niemcy ) - użył po raz pierwszy tego terminu
 Ekkhard von Braunmühl ( Wiesbaden ) - pierwsza praca dotycząca antypedagogiki
Hubertus von Schöenebeck ( Münster ) -popularyzacja stanowiska; praca doktorska nt: Determinanty osobistej komunikacji z młodymi ludźmi- model przyjacielskiej komunikacji

Antypedagogika - przełamuje sposób myślenia o wychowaniu, życiu człowieka obciążonego negatywnymi i fałszywymi mitami

Geneza:

Nawiązanie do teorii Alice Miller - krytyka wychowania autorytarnego, problem szkodliwych następstw wychowania we wczesnym dzieciństwie
1970 - USA
1974 - Niemcy-reakcja na pedagogiczną manipulację w edukacji rodzinnej, szkolnej i pozaszkolnej

Stanowisko wobec terminu ,,wychowanie”

• Otwarte

• Agresywne

• całkowita rezygnacja z roszczeń do wychowywania innych

•  krytyka pedagogiki / jej ,,nędza” /

•  zerwanie z pojęciem i fenomenem wychowania

Oskarżenia wobec wychowania(E. von Braunmühl):

• stosunki międzyludzkie, to ,,wojna wychowawcza”, akty wychowawczy to:

•  ,,mały mord, psychiczne tortury, pranie mózgu, planowe niszczenie, duchowa wykańczalnia i deformacja, skandaliczny akt zadawania cierpień, socjalizacyjna forma zewnętrznego opresjonowania ludzi”

• -pedagodzy to ,,tendencyjni faszyści”

Miejsce antypedagogiki we współczesnych prądach pedagogicznych (klasyfikacja za L. Kolbergiem, R. Mayerem):romantyzm
- transmisja kulturowa antypedagogika nie mieści się
- progresywizm w tym podziale

Neoromantyczny charakter antypedagogiki:
- nawiązanie w idei do romantycznej tradycji ruchów wolnościowych XVIII/XIX w.
- romantyczna wizja człowieka
- bliskość z pedagogiką antyautorytarną i emancypacyjną

Antypedagogika a teorie wychowania:
Odcięcie się niemal od wszystkich teorii; korzystanie z osiągnięć niektórych postępowych teorii

• pedagogika pajdocentryczna

• pedagogika antyautorytarna

• pedagogika adaptacyjna

• pedagogika emancypacyjna

• pedagogika dialogowa

• pedagogika chrześcijańska

• element psychoanalizy, psychopedagogiki, psychologii humanistycznej

Punkty wspólne antypedagogiki w krytyce współczesnej pedagogii:

• negacja tradycji wychowawczej /opresja, etykietowanie, mistyfikacja przeżyć, depersonalizacja, manipulacja/

• negacja zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia jako źródła dehumanizacji stosunków międzyludzkich

• negacja idei i funkcji wychowania jako takiego

• negacja pedagogicznych teorii, ich podstaw i rozwoju

Ogólnie:
Antypedagodzy upatrują kryzysu wychowania i nauk o wychowaniu w przyjętej przez nie antropologii pedagogicznej, zgodnie z którą musi ona być podporządkowana społeczeństwu/władzy/. Dzieci rozpatrywane są jako ,,więźniowie” instytucji i doktryn edukacyjnych

Podstawowa teza antypedagogiki:
Dziecko:

• człowiek jest podmiotem; nie jest punktem dojścia lecz wyjścia w stosunkach międzyludzkich

• nosiciel i nauczyciel wolności, zna jej wartość z chwilą przyjścia na świat; tę suwerenność trzeba umieć odkryć już w dniu narodzin /F. Laboyer, Narodziny bez przemocy/

• musi być sobą, podmiotem decydującym o sobie tak w sferze życia indywidualnego, jak społecznego

Cechy charakterystyczne dla myślenia antypedagogicznego:

• twórczy niepokój o losy dziecka i ludzkości

• zasada nieingerowania

• bezpośredniość interakcji w poznawania dzieci, bez założeń epistemologicznych

• sztuka słuchania, koncentracji na innych

• wsłuchiwanie się we własne potrzeby

• przyjaźń z dzieckiem

• wspierać zamiast wychowywać

• otwarty model osobowości /osoba ludzka w pełni odpowiedzialna za samą siebie/

Krytyka ( recepcji ) antypedagogiki:

• wychowanie dzisiejsze rozumiane jest jako dialog, wyzwalanie, wspieranie

• łączenie swobody z przymusem

• człowiek - uwikłany w konieczności i powinności wobec innych i świata

• nie można odwracać piramidy rozwoju / dziecko nie może na początku swego rozwoju wiedzieć lepiej niż dorosły, co dla nie jest dobre

Radykalny pogląd H. von Schöenebecka:
 strategia ,,zejścia z pola walki”- „Ja opuszam platformę pedagogicznego myślenia i działania, postrzegając ją jako niezgodną z rzeczywistością..., nie mówię, że pedagodzy nie mają racji, lecz chcę zaznaczyć swój sprzeciw wobec ich założeń antropologicznych”.

Maria Montessori i jej pedagogika (1870 - 1952 )

I. Wprowadzenie

II. Istota koncepcji pedagogicznej M. Montessori

1.Wychowanie i jego cel

2.Przygotowane otoczenie jako warunek wspierania rozwoju dziecka

3.Wiedza o rozwoju dziecka jako warunek rozumienia wychowania w przygotowanym otoczeniu

III. Wartości pedagogiki M. Montessori

1. Wprowadzenie.
   Pedagogika M. Montessori -pomiędzynaturalizmem, socjologizmem, pedagogiką kultury i personalizmem

,, Pomóż mi samemu to zrobić ”

Maria Montessori zaliczana jest do głównych reprezentantów „nowego wychowania” i współczesnej pedagogiki alternatywnej.

Miejsce w klasyfikacjach kierunków pedagogicznych m.in:

B. Nawroczyński, H. Rowid, L.Chmaj - pedagogika indywidualistyczna

L. Chmaj - pedagogika indywidualistyczna i częściowo personalizm oraz pedagogika kultury

S.Kunowski -system wychowania liberalnego

S.Wołoszyn -nurt pedagogiki psychologicznej w ramach „nowego wychowania ”-”metoda swobodnego wychowania przedszkolnego w domach dziecięcych

W. Bohm - aktywizm i pragmatyzm pedagogiczny

K. Sośnicki, G. Gutek - nie występuje w ich klasyfikacjach…..

M. Montessori zasłużyła się przede wszystkim w opracowaniu nowatorskiej koncepcji edukacji dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym. Zaproponowała również ciekawą ideę kształcenia młodzieży. Rozwinęła oryginalną metodykę wychowania religijnego.
Poglądy M. Montessori wywarły duże znaczenie na współczesną pedagogikę dla pokoju i edukację proekologiczną. Doceniona została przez Papieża Jana Pawła VI i Jana Pawła II, którzy widzieli w Jej pedagogice humanistyczne i personalistyczne wartości.

Odkrycie zjawiska „polaryzacji uwagi”, czyli słynne „odkrycie dziecka” w Casa dei Bambini (Domu dziecięcym)w San Lorenzo w Rzymie w roku 1907 stało się symbolicznym początkiem w dziejach myśli pedagogicznej widzenia dziecka jako podmiotu , który tworzy swoją własną, niepowtarzalną osobowość.
Montessori pragnęła poprzez swą działalność praktyczną i teoretyczną wykazać, że wychowania nie należy rozumieć jako urabianie, kształtowanie osobowości dziecka,ale jako wspieranie indywidualnego i moralno -społecznego rozwoju człowieka w rozsądnie realizowanej wolności,
z miłością i w duchu pokoju.

Obecnie na całym świecie funkcjonuje wiele przedszkoli i szkół montessoriańskich.

Od końca lat 80 -tych XX w. teoria i praktyka montessoriańska zaczęła na stałe wpisywać się w strukturę edukacyjną Polski. Powstały przedszkola,grupy montessoriańskie oraz szkoły.

06 stycznia 1907

• otwarcie Casa dei bambini w rzymskiej dzielnicy San Lorenzo dla ok. 50 zaniedbanych dzieci w wieku 2 - 6 lat.

• odkrycie „polaryzacji uwagi”

1909

• I Międzynarodowy Kurs Szkoleniowy dla ok.100 nauczycieli w Rzymie; wydanie pierwszej książki pt:
  „ Il metodo della pedagogica scientifica all' educatione infantile nelle casa dei bambini”
  ( pol. wyd. „Domy dziecięce” 1913)- opis koncepcji przedszkola i zarys metody pracy z dziećmi w „przygotowanym otoczeniu”

1910 - 1952

• okres popularyzacji metody i rozwój teorii pedagogicznej:

• 38 kursów narodowych i międzynarodowych( Europa, Ameryka ,Azja)

• 9 międzynarodowych kongresów np.1937 r. VI w Kopenhadze nt: „Wychowanie dla pokoju” i IX w Londynie w 1951 nt.„Wychowanie jako pomoc dla naturalnego rozwoju dziecięcej psychiki od narodzin po uniwersytet”

1929

• założenie Association Montessori Internationale (AMI) z siedzibą w Berlinie; Montessori zostaje prezesem, Mario sekretarzem;

od roku 1936 do dzisiaj siedzibą Międzynarodowego Stowarzyszenia Montessori jest Amsterdam

• Polskie Stowarzyszenie powołane zostało w 1994 r. z siedzibą w Łodzi

• Stowarzyszenie Montessori - Europa powstało w roku 2003 (Siedziba w Bad Honnef /Niemcy)

1949

• wytypowanie M. Montessori do pokojowej nagrody Nobla

• Krzyż Legii Honorowej z rąk rektora Sorbony w imieniu republiki francuskiej

1952

• plany podróży do Ghany w celu przeprowadzenia kursu dla nauczycieli afrykańskich

06 maja 1952

• nagła śmierć w małej miejscowości holenderskiej Noordvijk (Zee) ; tam zostaje pochowana

II. Istota koncepcji pedagogicznej M. Montessori
1.Wychowanie i jego cel

Wychowanie jest wspieraniem indywidualnego i społecznego rozwoju dziecka .Celem wychowania jest „normalizacja”

Wyznaczniki „normalizacji”:

• Samodzielność

• Odpowiedzialność za siebie, innych i świat

• Samodyscyplina

• Pracowitość

• Wysoki poziom rozwoju społeczno - moralnego

• Miłość do ludzi, świata przyrody i kultury

• Umiłowanie pokoju na świecie

2. Przygotowane otoczenie jako warunek wspierania rozwoju dziecka

Aspekty

• Materialny

• Strukturalno dynamiczny

• Osobowy

Przygotowane otoczenie to „pas startowy do samodzielnego lotu”

Materialny aspekt przygotowanego otoczenia:

Budynek placówki wraz z wyposażeniem,meblami i pomocami rozwojowymi Montessori

Pomoce rozwojowe- „zmaterializowana abstrakcja” „klucze do świata”

Grupy pomocy rozwojowych Montessori:

• Praktyczne ćwiczenia dnia codziennego

• Budowanie pojęć poprzez kształcenie zmysłów

• Edukacja matematyczna

• Edukacja językowa

• Wychowanie kosmiczne

• Wychowanie religijne

Aspekt strukturalno - dynamiczny przygotowanego otoczenia to normy konstrukcji przygotowanego otoczenia i pomocy rozwojowych:

Zasady konstrukcji przygotowanego otoczenia:

• estetyki

• logicznej konstrukcji przygotowanego otoczenia

• ograniczenia

• zasada odkrywania przez dziecko filozofii świata struktury porządku (szeregi)

• podobieństwa (pary, identyczności)

• kontrasty

• luki

• dysharmonie

Zasady budowy pomocy rozwojowych Montessori:

• estetyki

• izolacji trudności

• samokontroli

• aktywnego działania

• stopniowania trudności

• kontynuacji

• transferu

Znaczenie respektowania zasady porządku i wolności:

Porządek to porządek w otoczeniu, logiczna jego konstrukcja oraz budowanie samodyscypliny,
porządku moralnego poprzez samodzielną pracę w otoczeniu z uwzględnieniem pomocy nauczyciela

Wolność w sensie pedagogicznym to swoboda wyboru:

• przedmiotu pracy

• miejsca wykonania

• czasu potrzebnego do realizacji zadania

Aspekt osobowy przygotowanego otoczenia

Nauczyciel- pomocnik, doradca, obserwator, cechujący się miłością do dziecka, odpowiedzialnością, pogłębioną wiedzą merytoryczną z zakresu nauk o człowieku

Grupa dzieci - wymieszana wiekowo ,co najmniej w trzech rocznikach

Rodzice współpracujący z przedszkolem/ szkołą

Wiedza o rozwoju dziecka jako warunek zrozumienia wychowania w przygotowanym otoczeniu

Dziecko - „budowniczym samego siebie”; znaczenie aktywności, twórczości, autokreacji i samowychowania

Polaryzacja uwagi - głęboka koncentracja na przedmiocie pracy, umożliwiająca efektywne uczenie
się i nabywania określonych kompetencji, pojawia się we wrażliwej fazie; efektem jest normalizacja

Wrażliwe fazy - szczególna wrażliwość dziecka na określone impulsy z otoczenia, wewnętrzna
motywacja pobudzenia” na określone treści co prowadzi do wielokrotnego wykonywania danego ćwiczenia; dziecko uczy się z ogromnym zaangażowaniem, jest wysoce zmotywowane, czuje radość z efektów swej pracy

Absorbująca psychika (absorbujący duch) - nieświadoma siła duchowa, gotowa do całościowego, bezpośredniego odbierania i rejestrowania wrażeń z otoczenia („absorbcja”); możliwość bezpośredniego, „lekkiego” uczenia się charakterystyczna dla małego dziecka; jej „echa” odzywają się we wrażliwych fazach

Rozwój uwzględniający wrażliwe fazy

Okres życia w latach	Wrażliwe fazy
0 - 3 „absorbująca psychika”	chodzenie, mówienie
3 - 6	ruch (mała i duża motoryka), porządek (budowanie pojęć o świecie), język (pisanie, czytanie), zachowania społeczne
7 - 12	różne dziedziny wiedzy (idea wychowania kosmicznego), moralność, uczucia religijne
13 - 18	wiara w swe siły, odpowiedzialność

II. Wartości pedagogiki Marii Montessori

• Humanistyczny i pokojowy wymiar teorii i praktyki pedagogicznej

• Podmiotowe traktowanie dziecka jako osoby, szacunek dla rozwijającej się osobowości

• Aktywność i samodzielność dziecka jako warunek poznawania świata

• Ideał wychowawczy twórczo łączący cele indywidualnego i społecznego rozwoju w grupach wymieszanych wiekowo

• Wychowawczy i kształcący sens „przygotowanego otoczenia” w przedszkolu

• Pomysłowe, oryginalne i estetyczne pomoce rozwojowe, dostosowane do „wrażliwych faz”, które „zapraszają” do aktywnego działania i wywołują „polaryzację uwagi”

• Nauczyciel, który „ogarnia swym ciepłem, ale nie spala, pomaga, lecz nie wyręcza”, ściśle współpracuje z rodzicami

• Możliwość integracji dzieci z różnorakimi upośledzeniami z dziećmi zdrowymi

• Przedszkole i szkoła przyjazne dziecku

• Życie aktywne - życie kontemplacyjne

Wykład 6 15.01.2011

Koncepcja wychowania S. Kunowskiego (1909 - 1977)
Pedagog, profesor KUL
*1945 - 1957 Kierownik Katedry Psychologii Wychowawczej na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej

*Zainteresowania naukowe:
- terminologia i metodologia pedagogiczna
- analiza porównawcza systemów edukacji
*liberalnego
*chrześcijańskiego
*socjalistycznego
- warstwicowa teoria wychowania S. Hessena
- proces wychowawczego rozwoju człowieka
*Najważniejsze prace:
- Podstawowe wiadomości z dydaktyki ogólnej (1946).
- Proces wychowawczy i jego struktury (1946)
- Podstawy współczesnej pedagogiki (1981, 1993, 2001)
1.Problemy definiowania terminu „wychowanie”

2.Klasyfikacja definicji „wychowanie”

3. Czynniki dynamizujące wychowanie

4.Wychowanie jako rozwój biosu, wpływ etosu i agosu

1. Problemy definiowania terminu „wychowanie”
Wychowanie - etymologia terminu w języku polskim  
Dawniej, w wieku XVIII w j. polskim- wychowanie oznaczało tyle, co ,,żywienie”, ,,utrzymanie”, ,,chowanie”, dostarczanie jednostce środków do życia
,,Dobrze kogoś chować = dobrze odżywiać”
Podobnie: < j. rosyjski - wospitanije / pitanije - jedzenie >

* EDUKACJA:
Łac. < eduacare - ex - duco - wyprowadzać, czyli:
Łac. < edukacja = wychowywać = wyprowadzać ze stanu gorszego do lepszego, ze stanu ,,niższego” do ,,wyższego”, czyli ze stanu natury ( po urodzeniu ) do stanu kultury
Podobnie:
< j. niemiecki - erziehen - wychowywać / ziehen - podnosić, ciągnąć /
< j. francuski - elever - wychowywać / podnieść /

Uwaga:
* 1773 Komisja Edukacji Narodowej nie nosiła
nazwy Komisji Wychowania Narodowego = Komisja Aprowizacji
* 1808 Niemyer, „Zasady edukacji i instrukcji”
Współcześnie realne znaczenie wychowania polega na przekształcaniu człowieka, na wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa.

Inne wyjaśnienie etymologii terminu „wychowanie”

*Adolf E. Szołtysek

Wy - chowanie < wy-dobywanie > tego co ukryte

2. Klasyfikacja definicji wychowania według S. Kunowskiego

Składniki myślenia o wychowaniu	Potoczne przykłady określeń	Grupa definicji wychowania	Naukowe przykłady definicji	Koncepcje pedagogiczne
1.Działalność wychowawcza, czynności wychowawcze	Rodzina i szkoła zajmują się wychowaniem	O charakterze działaniowym, prakseologicznym - działania: celowe, planowe, planowe, metodyczne, długotrwałe, kształcące.	,,Wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrzne życie innych”/ T. Waitz /	-Socjologizm: społeczne działanie dorosłych - Wychowanie dyrektywne, urabiające osobowość -,,stara szkoła” J. F. Herbarta
2.Warunki, bodźce,sytuacje wychowawcze	Dziecko potrzebuje atmosfery miłości, podlega wpływom z otoczenia	O charakterze sytuacyjnym , warunkującym/ jak organizować środowisko wychowawcze, biorąc pod uwagę wpływy nieświadome /	,,Wychowanie jako przygotowanie do życia przez życie”/ O. Decroly /	-pedagogika społeczna - prądy i kierunki ,,nowego wychowania” podkreślające problem sytuacji wychowawczych / P. Petersen - Plan Jenajski: przeżycia wspólnotowe poprzez zabawę, pracę, uroczystości /
3.Wynik, wytwór, cel wychowania	Człowiek ma charakter; człowiek ma wychowanie, jest przystosowany do życia	O charakterze wytworowym - adaptacyjnym/ cel: osobowość, adaptacja /	,,Wychowanie zmierza do rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich domagają się od niego społeczeństwo” / E. Durkheim /	- aksjologizm socjologiczny - odmiany pedagogiki socjologicznej, np. pedagogika państwowa, narodowa, klasowa

Wychowanie - definicje o charakterze:
1* działaniowym - prakseologicznym
2* rozwojowym - ewolucyjnym
3* sytuacyjnym - warunkującym
4* wytworowym - adaptacyjnym
Uwaga:
W teorii pojawiają się głównie definicje krzyżujące się.

Próba ramowego określenia wychowania
* Trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu terminu ,,wychowanie”:
- konieczność wskazania najbliższego rodzaju pojęciowego ( genum proximum ) i różnicy gatunkowej( differenntia specifica )
- różne wskazane elementy myślenia o wychowaniu
Stefan Kunowski - tzw. ramowe określenie wychowania:
 ,,Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia”.
Ramy dla właściwego procesu wychowania:
- pokolenia starsze społeczeństwa
- ich system kierującego działania
- ideał nowego człowieka
- przyszły kształt życia

3. Czynniki dynamizujące wychowanie.
* Zdaniem S. Kunowskiego wychowanie zawierające
w sobie elementy:
- działania pedagogicznego
- swobodnego rozwoju wychowanka
- oddziaływania sytuacji wychowawczych
- celu, wytworu wychowania
powinno uwzględniać składniki, które z różnym nasileniem dynamizują wychowawczy rozwój człowieka.

SKŁADNIKI / DYNAMIZMY / WYCHOWANIA

1/ BIOS 2/ ETOS 3/ AGOS 4/ LOS

1.BIOS (gr. bios - życie )
- pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu, przebiega on niezależnie od woli;
- bios wyraża się w życiu jednostki tzw. biotonusem, czyli rozmachem życiowym /silny, słaby/
- na siłę biosu składa się jakość wyposażenia dziedzicznego, system nerwowy, hormonalny, uzdolnienia itp.

2. ETOS (gr. Ethos) - obyczaj, przyzwyczajenie/
- nurt życia społecznego kierujący biosem jednostki dla określonych celów społecznych
- siła społeczna obyczajowości i moralności zbiorowej urabiająca kształt biosu za pomocą przymusu, nacisku, presji opinii publicznej, kontroli sankcji karnych
- stwarzanie sytuacji wychowawczych w grupach społecznych w celu przystosowania jednostek do społeczeństwa - ,,dziedziczenie kulturowe”
- siła etosu zależy od poziomu moralności grup (rodziny, szkoły, państwa, itd.)
- sensem działania etosu jest socjalizacja - proces uspołecznienia

3. AGOS ( gr. ago - prowadzę )
- siła działania autorytetu moralnego i umysłowego wychowawców, których zadaniem jest korygowanie negatywnych wpływów płynących z etosu, pomoc w personalizacji, prowadzenie jednostki wzwyż ku ideałom wychowawczym
- siła agosu zależy od poziomu moralnego wychowawców, ich wiedzy, umiejętności i autorytetu.

4. LOS ,

wg S. Kunowskiego ,,tajemnicza, nieobliczalna, niewymierna, nie dająca się przewidzieć siła, która swoimi ciosami lub uśmiechami fortuny decydująco wpływa na życie, rozwój i wychowanie człowieka”.
Koncepcje losu: 
- fatalistyczne - ,,nieubłagany los” /gr. moira/, jest przeznaczony człowiekowi i wobec niego jest on bezradny
- deterministyczne - los zależy od przyczynowego porządku świata i od praw rządzących rzeczywistością, dzięki czemu człowiek może wpływać na swój los przez posłuszeństwo prawom natury /np. F. Bacon/
- indeterministyczne - los jest działaniem czystego przypadku, a nie konieczności, człowiek skazany jest na wolność, musi stale wybierać sposób działania - tworzy, kształtuje swój los (np. J. P. Sartre)

W chrześcijaństwie wolność, łaska i los wyznaczają w ramach Opatrzności Bożej drogę życiową człowieka; w losie odróżnia się czynniki przeznaczeniowe (śmierć) i wokacjonalne, czyli powołanie do wolności(np. R. Guardini).

W pedagogice - szczególne znaczenie SPOTKANIA /łac. concursio, niem. Begegnung/
główne zdarzenie losowe dotyczące spotkania z prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia, porwie za sobą, wciągnie na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad sobą /pogląd J. Bukowskiego/ dotyczy także spotkania z dziełami mówiącymi o człowieku, przyrodą(pogląd A. Nowickiego)
Los dynamizuje bios, etos i agos

4. Wychowanie jako rozwój biosu, wpływ etosu i agosu
Koncepcja pedagogiczna Stefana Kunowskiego jako przykład uwzględnienia w wychowaniu aspektu rozwojowego, sytuacyjnego, działaniowego i wytworowego w wychowaniu

4. 1. Wychowanie jako rozwój BIOSU
* Kierunki rozwoju wychowawczego
A) progresja wychowawcza - rozwój wzwyż; każdy etap jest podstawą kolejnego; proces doskonalenia się człowieka; proces wzrostu ilościowego ( dyferencjacja ) i jakościowego ( dojrzewanie )

B) degresja wychowawcza - rozwój utrzymujący się na pewnym osiągniętym poziomie; rozwój zahamowany/ plateau /; niemożność doskonalenia się, dalszej dyferencjacji
C) regresja wychowawcza - rozwój inwolucyjny (w dół), proces wykolejenia prowadzący do wynaturzenia człowieka
! Optymizm pedagogiczny-możliwość zmiany rozwoju b i c

* Teoria warstwicowego rozwoju zakłada, że czynniki wewnętrzne są zróżnicowane i spontanicznie dochodzą do głosu we właściwym dla siebie czasie i ustalonej kolejności, tworząc różne podłoża wychowania, w których zachodzą zmiany ilościowe a potem dojrzewanie jakościowe

- rozwój każdego podłoża manifestuje się wzrostem potrzeb
- warstwy wcześniejsze stanowią fundament dla następnych

* Warstwy rozwojowe:
- biologiczna:
tworzy organizm człowieka; intensywny rozwój fizyczny do okresu szkolnego
- psychologiczna:
rozwija całokształt psychiki, charakterystyczna dla okresu szkolnego; rozwój inteligencji, zainteresowań; intensywność przeżyć i nowych doświadczeń

- socjologiczna:
formuje osobę społeczną; związana z procesem intensywnego rozwoju społeczno - moralnego; wchodzenie w intensywne role społeczne
- kulturowa:
wyrabia twórcę kultury
- światopoglądowa ( duchowa ):
tworzy syntezę światopoglądową i duchową; dążność do szukania wartości najwyższych ( Prawdy, Dobra, Piękna ); otwarcie na głębie metafizyczną; rola zdarzeń losowych ( spotkanie )

4. 2. Wychowanie jako wpływ sytuacji społecznych ETOSU

Środowisko życiowe

Wychowawcze: całokształt rzeczywistych wpływów na jednostkę działających nieświadomie i w sposób niezamierzony, stały i zmienny ( wytwór społecznego życia etosu )

Pedagogiczne: świadomie i celowo wpływa na rozwój jednostki, kieruje ku wartościowym wzorcom i ideałom ( celowe działanie agosu )

• Sytuacje wychowawcze: układy bodźców, czynników i wpływów wywołujących rozwój człowieka
  działających w ramach instytucji wychowawczych
  * Morale sytuacji społecznych etosu: siła moralna grupy lub środowiska; zgodność między obowiązującymi normami etycznymi a faktycznymi poglądami i postępowaniem członków grupy

- Etos poprzez instytucje wychowawcze kieruje rozwojem biosu

BIOS - ETOS

Warstwy rozwojowe człowieka	Instytucje wychowawcze
duchowa	kościół
kulturowa	instytucje kulturalno- oświatowe
socjologiczna	organizacje młodzieżowe, samorządowe, obywatelskie, polityczne
psychologiczna	szkoły, instytucje dokształcające, kursy
biologiczna	rodzina, przedszkole Dom Dziecka

4. 4. Wychowanie jako wpływ AGOSU
 Funkcje i czynności AGOSU

* Rola agosu:
- makroedukacja - wpływ na bios populacji, np. rodziców ( profilaktyka, walka z chorobami społecznymi, nałogami ), przeciwdziałanie szkodliwym wpływom etosu
Zadanie agosu: pomoc wychowawcza w procesie całkowitego i wszechstronnego rozwoju człowieka poprzez zaspokajanie coraz to wyższych jego potrzeb, aby doskonalił się progresywnie do pełni człowieczeństwa i duchowości

* Pomoc w kategoriach funkcji i czynności
FUNKCJE:
- sanare ( łac. uzdrawiać ) podsycanie energii i żywotności wychowanka, potęgowanie jego tężyzny witalnej, zdrowia i chęci do życia (pedagogika lecznicza, wychowanie zdrowotne, higiena psychiczna, resocjalizacja, psychoterapia )
- edocere dostarczanie wartościowego materiału nauczania w celu wszechstronnego wychowania umysłowego ( przygotowanie do samodzielnego samokształcenia )

- educere wyzwalanie z ciasnoty, egoizmu, prowadzenie ku postawom altruistycznym, uspołecznienie ( socjalizacja)
- educare skierowanie rozwoju wychowanka ku określonemu ideałowi człowieka; rola wychowania narodowego, wychowanie poprzez wzorce osobowe
- initiare ( wtajemniczanie )najstarsza funkcja wychowawcza mająca dawniej znaczenie magiczne potem religijne; w chrześcijaństwie - sakramenty święte; initiare oznacza wtajemniczanie wychowanka w sprawy losu doczesnego i wiecznego

* CZYNNOŚCI WYCHOWAWCZE:
- dozorowanie- ochrona rozwoju organizmu, jego zdrowia i bezpieczeństwa, pilnowanie przestrzegania norm, ustaleń, pielęgnacja zdrowia fizycznego i moralnego, profilaktyka, prewencja

- nauczanie- formalne i wychowujące; złożona czynność wychowawcza, zmierzająca do formowania świadomości wychowanka w trakcie poznawania otaczającej rzeczywistości
- wychowanie - formowanie strony wolitywnej, przekonaniowej, uczuciowej; celem jest tworzenie przekonań osobistych, siły woli i moralności aby wychowanek umiał dostosować się do życia w społeczeństwie, nie zatracając swojej indywidualności i osobowości ( personalizacja )

- kształcenie - za G. Kerschensteinerem - samodzielne dorabianie się przez wychowanka własnej struktury duchowej, którą może być charakter moralny, typ osobowości, czy struktury światopoglądowej; tworzy syntezę nauczania i wychowania; wychowawca pełni tu rolę przewodnika, kierownika i doradcy w procesie twórczym

- spotkanie - z drugim człowiekiem lub wytworami rąk ludzkich (książka, film itp.), z Bogiem; zdarzenie losowe bądź wywołane przez wychowawcę w sytuacjach pedagogicznych; spotkania pojawiają się także w wymienionych czynnościach wychowawczych
Cel (wytwór) wychowania - osiągnięcie samodzielności i wolności wychowanka przy pomocy wychowawcy

Wykład 7 29.01.2011

Podmiotowość w wychowaniu
Uwagi ogólne
* Podmiotowość - wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości
* Interdyscyplinarny charakter problemu podmiotowości:
- filozofia
- psychologia
- socjologia
- pedagogika

1. Podmiotowość w filozofii

* Stanowiska deterministyczne
- pojęcie podmiotowości nie występuje
* Stanowiska indeterministyczne / wolnościowe /

- pojęcie uzasadnione

1. Filozofia starożytna Dalekiego Wschodu
-podmiotowość łączy się z ideą doskonałości, godności istoty ludzkiej; podmiotowość, czyli dusza wędruje, wchodząc w coraz to nowe formy dążąc do samorealizacji
2. Filozofia chrześcijańska
-człowiek otrzymał od Boga w darze rozumną i czującą duszę, uzyskał większą wolność i towarzyszące temu poczucie odpowiedzialności za swe czyny; jednak jego czyny oceniane są przez Boga

3. Filozofia nowożytna /Kartezjusz, Kant /
-Immanuel Kant - dwie kategorie podmiotowości:
 a/ podmiotowość egzystencjalna - podmiot refleksyjny jako źródło myślenia
b/ podmiotowość kategorialna - przedmiot percepcji jako przedmiot myślenia, akt poznawania samego siebie
* Człowiek myśli o sobie jako o istocie refleksyjnej i może w tym akcie percypować samego siebie

4. Filozofia egzystencjalna /J. P. Sartre/
-podmiotowość łączy się ze świadomością własnej świadomości; człowiek zyskuje samoświadomość w toku rozwoju, staje się więc również podmiotem myślącym, czującym i działającym w świecie obiektywnym
*samoświadomość jako konstytutywna cecha podmiotowości

5. Personalizm /Jacques Maritain, Jan Paweł II/
-znaczenie osoby ludzkiej jako wartości najwyższej, nieredukowalnej do innych i nie wymienialnej

( pierwiastek duchowy )
-osoba ludzka jest emanacją czystej podmiotowości i nie jest porównywalna z innymi obiektami świata rzeczywistości

-świadomość siebie i świadomość własnej odrębności i wyjątkowości we wszechświecie

* podmiotowość zdobywa się w relacjach z drugim człowiekiem (w dialogu)
-na podmiotowość składa się samoświadomość, miłość, wiara i nadzieja oraz jego istotowość w wymiarze duchowym i cielesnym

6. Marksizm - podmiotowość łączy się ze sprawstwem
-człowiek jest istotą przekształcającą świat materialny i społeczny
-człowiek ma pewien margines swobody działania, który może wykorzystać z pożytkiem dla własnego rozwoju i rozwoju świata społecznego, w którym aktywnie uczestniczy
-podmiotowość jednostkowa musi uwzględniać interesy innych członków grupy, czyli interesy podmiotu zbiorowego

7. Postmodernizm ( H. Giroux, P. McLaren )
-podmiotowość jest konstruowana i rekonstruowana przez sfragmentaryzowaną, wewnętrznie niespójną świadomość
-podmiotowość odzwierciedla obiektywne warunki egzystencji ludzi, jak i społeczne reformy postrzegania i przedstawiania tego życia

8. Filozofia New Age
-podmiotowość łączy się z substancjonalnością istoty ludzkiej z wartościami; podmiot jest zdolny do rozpoznawania wartości występujących w zmiennej rzeczywistości

II. Podmiotowość w psychologii
* Dostrzeganie w człowieku istoty działającej, przekształcającej rzeczywistość i realizującą potencjalne zdolności w swoim życiu
* Behawioryzm, psychologia zachowania i uczenia, klasyczna psychoanaliza nie podejmuje problemu podmiotowości

1.Nowy nurt psychoanalizy / Carl Gustaw Jung, Erik H. Erikson, Igor Kon /C. G. Jung
 -nowa koncepcja rozumienia ego jako reprezentacji spostrzeżeń myśli i uczuć; centrum
samoświadomości człowieka
-dzięki ego jednostka ma poczucie tożsamości własnych działań, doznań i myśli
-podmiotowość jako wyraz poczucia osobowej jednolitości

2.Psychologia poznawcza / Józef Kozielecki /
-znaczenie podmiotowości w rozwoju psychicznym
-powiązanie podmiotowości z samowiedzą; świadomość swoich możliwości i ograniczeń - warunek adekwatnego reagowania na rzeczywistość
-znaczenie wiedzy samoświadomego podmiotu w związku z jej odpowiedzialnością za działania

3.Krzysztof Korzewski - autorska koncepcja podmiotowości w oparciu o podmiotowość w marksizmie - dynamiczna psychologia czynności
-ludzka samorealizacja jest możliwa tylko w toku działań konstruktywnych zmieniających warunki egzystencji społecznej

-podmiotowość wyraża się w przedmiotowej działalności człowieka, a nie w biernym kontemplowaniu rzeczywistości i swojej roli w tej rzeczywistości
-świadomość aktywności w świecie przedmiotowym; świadomość człowieka tego, że
to on jest sprawcą i kontroluje to, co robi
-świadomość własnej podmiotowości - to świadomość odrębności w świecie materialnym i społecznym; podmiot wie o tym, że różni się od innych i wie, że inni wiedzą o tym fakcie

4.Psychologia humanistyczna / Carl Rogers /
-osoba ludzka, a zatem jej podmiotowość jest najwyższą wartością
-jednostka w otoczeniu społecznym zyskuje samoświadomość i świadomość własnej podmiotowości w interakcjach społecznych
-możliwość spełnienia własnej naturalnej wrażliwości emocjonalnej i moralnej na drodze naturalnej i sztucznej

-wartość drogi naturalnej przejawiając się w codziennych szczerych, autentycznych kontaktach z innymi ludźmi /problemy z realizacją we współczesnym świecie/ 
-problem stosunków nieautentycznych, rywalizacji, walki o wpływy - utrata pierwotnej wrażliwości /rola grup terapeutycznych/

III. Podmiotowość w socjologii
-znaczenie ludzkich działań realizowanych zespołowo w rzeczywistości
1. Stanowisko Piotra Sztompki
-podkreślenie aktywnego wpływu działań ludzkich, poszczególnych indywiduów na kształt
struktury społecznej

-podmiotowość rozumiana jako zdolność do wywierania wpływu na struktury społeczne czyli podmiotem jest jednostka oddziałująca na grupę społeczną, w której funkcjonuje
-podmiotowość widziana od strony społecznej - podatność grupy na wpływ jednostek, zdolność do reformowalności układu /np. klasy społecznej, ruchu społecznego/

IV. Podmiotowość w pedagogice
1. Badania nad podmiotowością
-od lat 80 - tych i 90 - tych XX w. czas wielkiej inicjatywy w zakresie oświaty niepublicznej i społecznej
2. Problem podmiotowości nauczycieli
-konstruowanie programów, klas i szkół autorskich

3. Uzyskiwanie podmiotowości całej oświaty jako struktury społecznej a poszczególnych składników struktury - nauczycieli i uczniów /?/

4.Powstawanie prac empirycznych na temat impilicite problematyki podmiotowości
a/ podmiotowość a samorealizacja nauczycielska / Józef Górniewicz /
b/ możliwości wpływania na kształt szkolnej edukacji przez nauczycieli, uczniów i rodziców / Andrzej Olubiński /
c/ podmiotowość jako cel działalności pedagogicznej szkoły / Stanisław Nalaskowski /

*Problemy badawcze:
-podmiotowe aspekty roli nauczyciela i ucznia
-psychologiczne i społeczne aspekty pracy zawodowej nauczycieli
-postawy wychowawcze nauczycieli w czasie przewartościowania politycznego i ekonomicznego w Polsce

*Uwaga metodologiczna
W pracach tych nie podjęto próby eksplikacji problematyki podmiotowości, lecz starano się ustalić jej wskaźniki empiryczne przy założeniu, że czytelnik zna istotę podmiotowości

d/ badania nad podmiotowością w pedagogice w oparciu o filozofię i psychologię / Antonina Gurycka /
*postulat dla wychowania, zadania dla edukacji
-podmiotowy wymiar doświadczeń szkolnych uczniów i nauczycieli, ich samopoczucie w szkole w okresie transformacji ustrojowej, stosunek do szkoły jako instytucji społecznej

e/ badanie warunków i efektów wychowania podmiotowego / Ewa Kubiak - Jurecka, A. Molesztak
-pedagogika tradycyjna - podmiotowość wyraża się w aktywności własnej wychowanka w procesie wychowania, rzadziej oznacza konieczność głębokiego kontaktu psychicznego i zrozumienia między wychowawcą a wychowankiem

-jeśli wychowanie rozumiane jest jako oddziaływanie / kształtowanie, urabianie, intencjonalne ukierunkowanie /, to nie można mówić o poczuciu sprawstwa, swobody wyboru, umiejętności podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za działanie

*Podmiotowość ma miejsce w wychowaniu rozumianym jako byt społeczny, a więc zjawisko / fakt, wydarzenie, proces / będące wytworem przynajmniej dwóch osób, którego cechą konstytutywną jest zachodząca pomiędzy nimi relacja. Relacja ta wyraża się w tym, że jeden z podmiotów / wychowujący / kierując się powszechnym uznanym dobrem umożliwia drugiemu podmiotowi / wychowywanemu / dążenie do uzyskiwania własnej tożsamości / za A. Tchorzewskim /

** ,,Wychowanie podmiotowe to takie, które sytuację wychowawczą, wyznaczoną zawsze układem ludzi, rzeczy i zadań traktuje jako sytuację dwupodmiotową. W sytuacji tej podmioty wychowania włączają się
wzajemnie a linie własnych działań stają się równoprawnymi i równoważnymi aktorami. Wychowanie podmiotowe to tworzenie warunków takiej aktywności wychowanka, która jest inicjowana i rozwijana przez niego według jego własnych osobistych wartości i standardów.” /E. Jurecka 1993, s. 53/.

-wychowanie podmiotowe prowadzi do realizacji celu wychowania, tzn. świadomego kształtowania orientacji podmiotowej, czyli aktywności sprawczej obejmującej następujące składniki:

• generatywność - skłonność do spontanicznej emisji zachowań, tendencja do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania

• optymizm - nastawienie jednostki na zdarzenia pozytywne, oczekiwanie sukcesu, powodzenia

• zaufanie do siebie - manifestuje się w stosunku do preferencji własnych możliwości, pomysłów, inteligencji

• selektywność - wyraża się jasnym, zdecydowanym wartościowaniem uwagi tylko na pewne aspekty otoczenia, selektywnym odbiorem i przetwarzaniem informacji

• poszukiwanie przyczynowości - to nastawienie na wykrywanie związków przyczynowo -skutkowych między zjawiskami / własne zachowania a możliwe następstwa /

Kształtowanie takiej orientacji podmiotowej jest procesem długotrwałym i trudnym

f/ Próby syntezy myśli filozoficznej o podmiotowości w kontekście edukacyjnym w świetle pedagogiki humanistycznej / Bogdan Suchodolski, Irena Wojnar,Artur Brühlmeier /
-człowiek staje się podmiotowością w toku swego podmiotowego działania w świecie materialnym; wyraża ją w twórczej działalności przekształcając świat, wyraża i zmienia siebie; podmiotowość ściśle związana z samorealizacją

-podmiotowość i samorealizacja stają się dwiema stronami tego samego procesu -procesu samorozwoju i samokształtowania
 -zadaniem pedagogiki humanistycznej jest nauczenie ludzi rozumienia świata i kierowania sobą

g/ Stanowisko antypedagogiki / Hubertus von Schöenebeck, Stanisław Ruciński /
-sprzeciw pedagogiki przeciwko zniewalania spontanicznej natury dziecka
-osoba ludzka z perspektywy psychologii humanistycznej jest osobą jako wartość niepowtarzalna, najwyższą, nieredukowalną 
-postulat zniesienia wychowania jako formy praktyki życia społecznego podmiotowość ludzka jako dobro najwyższe
-wolność, podmiotowość, wrażliwość i autentyczność można uzyskać tylko w relacjach międzyludzkich pozbawionych intencji zmieniania jednej osoby przez innych

h/ Stanowisko fenomenologii i hermeneutyki pedagogicznej / Andrea Folkierska /
-wychowanie jako proces zdobywania tożsamości podmiotowej
-świadomość podmiotową uzyskuje człowiek nie sam z siebie, ale poprzez fakt, iż ktoś uznał go za odrębny byt - za podmiotowość

-podmiotowość jednostka zdobywa w rzeczywistych działaniach w realnej historyczno - społecznej rzeczywistości, w toku interakcji społecznych
-człowiek nabywa w toku swego rozwoju dystansu do samego siebie jako źródła poznania i do tego, co jest treścią tego poznania

* Wychowanie to zdobywanie świadomości podmiotowej, jest tożsame z byciem posłusznym, tzn. byciem posłusznym wobec słowa, tożsame ze słuchaniem innych.
,,To nie my tworzymy słowa, ale słowa tworzą nas samych.” / J. Górniewicz 1997, s. 40/

Podsumowanie:
*Aspekty podmiotowości w wychowaniu:
1)aksjologiczny - podmiotowość jako wartość
2)teleologiczny - podmiotowość jako cel edukacji 
3 )ontologiczny - wychowawca - wychowanek
-ujęcia przedmiotowe lub podmiotowe

,,Badania pedagogiczne nad podmiotowością dotykają najgłębszych i fundamentalnych zagadnień ludzkiej egzystencji. Wychowanie nie może się dokonywać poza podmiotowością. Wychowanie jest w swej istocie tworzywem owej podmiotowości. Toteż niedostrzeganie problemu podmiotowości jak też nadmierne jego eksponowanie, zwłaszcza w kontekście politycznym wydają się zabiegami sztucznymi i pozbawionymi głębszego merytorycznego uzasadniania. Problem podmiotowości łączy się z zagadnieniem samorealizacji i taka perspektywa analizy pedagogicznej wydaje się być płodna poznawczo” (J. Górniewicz 1997, s. 41).

Warunki właściwych interakcji pomiędzy wychowawcą (nauczycielem ) a wychowankiem ( uczniem )

*INTERAKCJA ( za Aliną Szczurek ) to splot wielorakich aspektów wzajemnego wpływu jednostek na siebie w skali makro i mikro, dotyczących szeregu aspektów kontaktów międzyludzkich i uwarunkowanych najróżniejszego typu zmiennymi:

-status społeczny

-typ osobowości

-reprezentowany poziom wiedzy

-wiek

-preferowane i nauczane procedury lekcyjne

-oczekiwania dotyczące relacji nauczyciel - uczeń

* Czynniki wpływające na jakość interakcji (za j.w. i A.Janowskim)

A) cechy osobowości podmiotów interakcji ( nauczyciel - uczeń )

B) kontekst sytuacyjny ( np. klasa szkolna )

C) konteksty społeczno - pedagogiczne ( np. w klasie szkolnej .lub poza szkołą)

A) Cechy osobowości wychowawcy - nauczyciela

Okres międzywojenny:

*Dedukcyjne (filozoficzne) badania pedeutologiczne

- poszukiwanie idealnej cechy osobowości nauczyciela;

Jan Władysław Dawid - ,,miłość dusz ludzkich”

,,Miłość dusz jest źródłem entuzjazmu, wiary w swe powołanie, siły w pracy, jest też tajemnicą główną powodzenia...”

Zygmunt Mysłakowski

- talent i ,,kontaktowość”, takt pedagogiczny

Stefan Szuman - takt pedagogiczny

Mieczysław Kreutz - ,,zdolność sugestywna”

,,Człowiek obdarzony tą zdolnością potrafi drugich zapalić, porwać, potrafi pozyskać sobie ich uczucia, co jest w wychowaniu rzeczą ogromnej wagi”.

* Indukcyjne ( empiryczne ) badania pedeutologiczne

Maria Lipska Librachowa

Wanda Dzierzbicka (ankiety)

Typy nauczycieli:

-uczuciowy

-intelektualny

-aktywny i ich połączenia

Maria Grzegorzewska: nauczyciel wyzwalający i hamujący

Przykłady badań nad osobowością nauczyciela od lat 80 - tych XX wieku ( za A. Janowskim )

- abstrakcyjność - konkretność

- przywódca charyzmatyczny

- doświadczenie i przygotowanie nauczyciela

- postawy (np. nadzorczo - opiekuńcze i humanistyczne)

- oczekiwania a rezultaty uzyskiwane przez uczniów

* styl kierowania:

- autokratyczny

( introwersja, depresyjność, nadmierna samokontrola, niestałość emocjonalna, konkretność )

- demokratyczny

( ekstrawersja, optymizm, równowaga emocjonalna, plastyczność percepcyjna, abstrakcyjność )

- liberalny

Inwentarze cech na podstawie badań empirycznych, duże populacje, np. w USA - D. M. Medley,

lista cech nauczycieli lubianych:

1. umiejętność nauczania

2. pogodny, łagodny, cierpliwy, nie daje się niczym zirytować

3. przyjacielski, koleżeński, nie trzyma się na uboczu

4. interesuje się uczniami, rozumie ich

5. bezstronny - nie ma swoich ,,pupilków”

6. sprawiedliwy przy stawianiu stopniu i ocenianiu

Cechy osobowości nauczyciela utrudniające prawidłowy kontakt interpersonalny z uczniem ( badania S. Turleja )

- neurotyczność

- drażliwość

- brak kontroli emocjonalnej

- obniżony nastrój

- agresywność słowna

- nieprzychylne nastawienie wobec innych ludzi

- podejrzliwość

* Przykłady badań nad cechami ucznia warunkującymi jakość interakcji ( za A. Janowskim )

Samoocena

- stopień, w jakim jednostka uważa samą siebie za zdolną, osiągającą sukcesy i wartościową ( informacje od innych, porównywanie się z innymi, odgrywanie ról )

- dążenie do utrzymania korzystnej, realistycznej samooceny

Aspiracje i potrzeba osiągnięć

- aspiracje - natężenie pragnienia lub dążenia związane z zaspokajaniem pewnej potrzeby i/lub nakierowane na określony cel

Podmiotowość - przedmiotowość

- duże poczucie podmiotowości jednostki - przeświadczenie, że jej działanie może w znacznym stopniu wpłynąć na otaczające zjawiska

Poziom uspołecznienia i rozwoju moralnego np. w postępowaniu wysoce moralnym można wyróżnić następujące komponenty:

- akceptacja faktu, że uczucia i sprawy innych ludzi są również ważne jak własne

- świadomość własnych uczuć i uczuć innych ludzi

- opanowanie wiedzy wystarczającej do oceniania ewentualnych skutków własnego postępowania

- umiejętność racjonalnego sformułowania pewnych zasad regulujących życie własne człowieka,

jak i sprawy innych ludzi

- umiejętność przetransponowania zasady na działanie i umiejętność postępowania zgodnie z nimi

B) Kontekst sytuacyjny, np. właściwości zespołu (klasy szkolnej ) jako warunek prawidłowych interakcji

- struktura zespołu - określa układ miejsc, jakie zajmują poszczególni jej członkowie względem siebie; miejsce w tej strukturze to pozycja jednostki

* Miejsce jednostki w strukturze zespołu wyznaczają następujące czynniki:

- ogólna jej atrakcyjność dla innych członków zespołu

- role pełnione w zespole oraz status, jaki pozostali członkowie rolom tym przypisują

- miejsce w strukturze porozumiewania

- zgodność lub niezgodność z normami grupowymi

- miejsce w strukturze przywódczej

- samopoczucie w zespole

* Elementy składające się na spójność grupy:

- swoiste poczucie wysokiego znaczenia danej grupy, jej roli i odrębności od innych grup

- atrakcyjność grupy dla jej członków

- orientacja na osiągnięcie wspólnych celów (wartościowych dla wszystkich członków grupy )

- zbieżność interesów i motywów skłaniających poszczególnych członków grupy do przynależności do niej

- akceptacja przez wszystkich członków zespołu obowiązujących w nich norm

- liczba związków przyjacielskich łączących członków grupy

- różne płaszczyzny więzi łączące uczestników grupy

- współpraca - współdziałanie - współzawodnictwo

*Rola gier symulacyjnych w diagnozowaniu rywalizacji, współdziałania, umiejętnościami kierowania zespołem itp.

C) Kontekst społeczno - pedagogiczny - na przykładzie klasy szkolnej ( za A. Szczurek - Borutą)

- sympatia ucznia wobec nauczyciela (np. uczniowie, którzy darzą pozytywnymi uczuciami nauczyciela, częściej uczestniczą w interakcjach )

- sympatia ucznia do nauczyciela a oceny ucznia z przedmiotu i zachowania

- styl kierownictwa wychowawczego ( nie ma istotnych różnic w ilości podejmowanych interakcji przy stylu auto- lub demokratycznym - kwestia jakości

Wnioski z badań:

- procesy interakcji nauczyciel - uczeń różnią się w sposób istotny statystycznie w zależności od osiągnięć uczniów, ich postaw wobec nauczyciela i inteligencji

- trudności metodologiczne w badaniach społeczno - pedagogicznych i osobowościowych determinantów interakcji: interakcje jako zjawiska psychiczne i społeczne są subtelne i niepowtarzalne; nie zawsze są dostępne metodom pomiaru ( badania jakościowe )

- komunikowanie powinno przyjąć formę spotkania, w którym dzięki autentyczności, wzajemnej akceptacji dochodzi się do porozumienia ( dialog)

- cechy osobowości podmiotów interakcji nie są pierwszoplanowe; należy je zawsze łączyć z kontekstami społecznymi ( odmienność osobowości podmiotów, ich role, pozycje, oczekiwania i inne

*Znaczenie autorytetu wychowawcy - nauczyciela

- wyzwalający

- prawdziwy

- wewnętrzny

Asymetria świadczeń w relacjach nauczyciel - uczeń.

Nie można dać uczniom odczuć, że oczekujemy od wychowanka wdzięczności!

*WYMAGANIA -OBOJĘTNOŚĆ -BEZINTERESOWNOŚĆ.

Autorka preferuje tu bezinteresowność, jako obdarzanie kogoś zaufaniem bez stawiania konkretnych żądań. Nauczyciel powinien reprezentować postawę: „Inwestuję swój wysiłek w twój rozwój, bo mi na tobie zależy, jest to moje zawodowe zobowiązanie wobec ciebie”.

Bycie nauczycielem zakłada skromność; nauczyciel musi być świadom ograniczeń rozwoju niektórych uczniów i potencjału rozwojowego innych uczniów.

„Pokora oznacza stan psychiczny polegający na braku zarozumiałości, pychy, buty…Pokora jest konieczna w działaniu złożonym, które wymaga subtelności.

Nauczyciel wykazujący pokorę wobec tajemnicy rozwoju dziecka wie, że konieczny jest ciągły namysł, chroniący przed pochopną, błędną decyzją.

Bycie prawdziwym wychowawcą to konieczność poznania ucznia jako osoby wolnej, z którą należy się liczyć, której należy okazywać szacunek `'.

1

---