1.Pojęcia, definicja, przedmiot i podział socjologii
Socjologia to nauka o zbiorowościach ludzkich, ich funkcjonowaniu, powstawaniu, przemianach, zanikaniu oraz o ludziach którzy tworzą te zbiorowości. Przedmiotem socjologii jest nieraz cała rzeczywistość społeczna. Różnorodność socjologii doprowadziła do powstania wielu dyscyplin oraz do podziału socjologii na ogólną i szczególną. Socjologia zajmuje się badaniem różnorodnych zbiorowości społecznych, zwłaszcza ich powstawanie, rozpad i struktura oraz zachodzące w nich zmiany i przekształcenia. Socjologia współczesna bada strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w nich zachodzące, czyli przedmiot badań jej jest bardzo szeroki.
Wyodrębnia się trzy działy, którymi są:
*zbiorowości społeczne - kręgi, grupy, klasy, warstwy, kategorie, zbiorowości etniczne i terytorialne,
*instytucje społeczne rozumiane jako historycznie ukształtowane układy, skupiające ludzi w rozmaite organizacje i stowarzyszenia, wśród których wyróżniamy gospodarcze, kulturalne, medyczne, naukowe, oświatowe, polityczne, religijne, socjalne,
*procesy i zjawiska masowe - ruchliwość społeczna, industrializacja, urbanizacja i ruralizacja oraz alkoholizm, przestępczość, prostytucja, współzawodnictwo,
Socjologia ogólna (teoretyczna) zajmuje się podstawowymi pojęciami, teoriami i hipotezami badawczymi. Rozwija ona cztery podstawowe teorie dotyczące struktur społecznych, zmian lub rozwoju gospodarczego, zachowania społecznego zbiorowości oraz zachowania społecznego jednostki. Socjologia szczegółowa (empiryczna), zajmuje się badaniem tylko pewnego fragmentu, aspektu zbiorowości ludzkiej. Socjologia szczegółowa dzieli się obecnie na ponad 30 subdyscyplin tj. socjologia pracy, religii, kultury, medycyny, wsi i rolnictwa miasta itd.
2.Funkcje socjologii
Podstawowe funkcje społeczne:
*humanistyczno - poznawcza - realizowana przez wzbogacenie wiedzy w społeczeństwie,
*inżynieryjno - organizatorską - przejawia się w praktycznych działaniach, mających na celu intencjonalną modyfikację zachowań jednostek i zbiorowości.
Funkcje socjologii wg koncepcji Malewskiego:
*diagnostyczna - polega na dostarczaniu praktykom wiedzy o sytuacji, w obrębie której zamierzają działać. Badacz dostarcza wiedzy celem: usunięcie niepożądanego stanu rzeczy, oceny skuteczności określonej akcji, zebrania danych ogólnych
*ideologiczna - uwidocznia się wpływem na cele stawianym przez działające jednostki
*prognostyczna - polega na wykazaniu, że określone warunki wywołują odpowiednie następstwa. Istotą funkcji prognostycznej jest znajomość praw warunkowych. Aby ją stosować należy formułować swe prawa jasno i jednoznacznie. Prawa sprzeczne z rzeczywistością należy doskonalić podobnie jak doskonalona jest rzeczywistość.
Funkcje socjologii wg A. Podgóreckiego:
*diagnostyczna - badacz śledząc określone zjawisko i procesy społeczne stara się określić czasowo - przestrzenny zasięg ich występowania i ustalić rządzące nimi prawidłowości.
*apologetyczna - badacz zbierając dane celowo pomija niektóre, aby zgromadzić tylko te z nich, które mogą stanowić empiryczną podstawę do wychwalania określonych celów, sytuacji itp.
*demaskatorska - polega na wykrywaniu i ukazywaniu zakonspirowanych cech lub aspektów badanej rzeczywistości oraz ustalaniu faktycznych motywacji ludzkiej aktywności lub jej braku.
*teoretyczna - polega na konstruowaniu koncepcji i modeli teoretycznych niezbędnych do uporządkowania i wzajemnego powiązania danych empirycznych oraz do wyjaśnienia opisywanych zależności występujących w wielokierunkowych układach życia społecznego.
*socjotechniczna - badacz wykorzystuje teorie socjologiczne do formułowania zaleceń podsuwanych praktykom profesjonalnie zajmujących się kształtowaniem i modyfikacją postaw i zachowań.
3.Podstawy życia społecznego
Życie społeczneogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Tak pojmowane życie społeczne ma szeroki zakres i odnosi się zarówno do świta ludzkiego, roślinnego i zwierzęcego. Życie społeczne ludzi różni się od życia społecznego roślin i zwierząt głównie tym, że opiera się na więzi społecznej, czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach.
Przyr. podstawy życia społecznego obejmują czynniki dotyczące samego człowieka jako istoty biologicznej, jego środowiska geograficznego i struktur.
Pods. Biol.: rozbudowany system nerwowy, mowa, przeciwstawny kciuk, rozbudowany system potrzeb, trwały popęd seksualny, wzrok skierowany na przód, długa zależność dziecka od rodziców.
Podst. Geog.: klimat, ukształtowanie terenu, szata roślinna, zwierzęta, rośliny, nawodnienie, rzeki.
Podst. Demogr.: podział na płeć, wiek, płodność, przyrost naturalny, zdrowotność.
Ekon. podstawy życia społecznego
Proste: im więcej pieniędzy tym bardziej rozbudowane społeczeństwo.
Złożone: jeśli rozwijają się siły wytwórcze, to zmienia się życie społeczeństwa.
Czynnikami ekonomicznymi stanowiącymi podstawy życia społecznego są min. Sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkującej środki zaspakajania potrzeb oraz umiejętność i sprawność ludzi uczestniczących w procesach produkcyjnych, a także organizacja pracy. Człowiek nie może istnieć, jeżeli nie zaspakaja swoich potrzeb, a nie może ich zaspokoić, jeżeli nie wyprodukuje odpowiednich środków.
Kulturowe podstawy życia społecznego. Kultura jest to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach przez przekazywanie innym zbiorowością i następnym pokoleniom. Kul. materialna: zbiór najrozmaitszych przedmiotów użytkowych. W jej skład wchodzą narzędzia, środki komunikacji, ubrania, mieszkania, czyli wszystkie wytwory zaspakajające potrzeby społeczeństwa.
Kul. niematerialna: obejmuje wytwory symbolizujące dążenia ludzkie do ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości, prawdy, wolności, równości oraz zespoły idei, wyobrażeń, dziel sztuki, symboli, obyczajów itd. Kultura pojawia się we wszystkich aspektach życia społecznego. Spożywanie posiłków, religia, odpowiednie wzorce zachowań, sposoby zaspokajania potrzeb, to wszystko tworzy kulturę, ten sposób wpływy kultury na jednostkę nazywamy socjalizacją.
4.Rola społeczna
Rola społeczna jest to sposób zachowania się, którego oczekuje grupa od osoby zajmującej określoną pozycję społeczną w grupie lub w określonej sytuacji. Przez analogię rolą organizacyjną nazywamy oczekiwany przez organizację sposób zachowania się uczestnika organizacji na zajmowanym stanowisku. Role organizacyjne są określone formalnie np. przepisami, regulaminami jak też nieformalnie - obyczajami, tradycją itp.
Niektóre role są zupełnie sformalizowane i ujęte w ścisłe przepisy. Są to role o wielkiej doniosłości dla trwania i funkcjonowania grupy, np. zachowanie się urzędnika w czasie wykonywania obowiązków i załatwiania spraw państwowych są ściśle uregulowane przepisami. Jednakże proces realizowania roli zależy od dość złożonego układu czynników: od elementów bio- i psychogennych jednostki, które mogą ułatwiać lub utrudniać wykonywanie pewnych ról, do wzoru osobowego, określającego zespół cech idealnych. Wzór osobowy określa takie cechy, jak np. honor, godność, postawa moralna, postawa obywatelska, pracowitość itp.; od definicji roli przyjętej w grupie, w której, lub przed którą dana rola jest wykonywana. Np. według przepisów ustalonych przez władze i wymaganych przez personel nauczający, student powinien być dobrym uczniem, uczęszczającym pilnie na zajęcia, systematycznie się uczącym
*realizacja roli zależy od struktury i organizacji wewnętrznej grupy, jej zwartości wewnętrznej i systemu sankcji, którym ona dysponuje,
*zależy od stopnia identyfikacji jednostki z grupą. W socjologicznym znaczeniu identyfikacja taka polega na utożsamianiu własnych interesów i własnych wartości z wartościami i interesami grupy i podporządkowanie się wymaganiom grupy jednostka uważa za cel i sens swojego życia.
5.Jaźń
Jaźń obejmuje sobą całe istnienie psychiczne człowieka i jest czymś bardziej obszernym od świadomej osobowości związanej z „ja”.
Osobowość społeczną stanowi specyficzny twór kulturowy, który odciska się na zjawiskach i procesach zachodzących między ludźmi, na życiu społecznym. Biologiczna podstawa osobowości to różne cechy i inteligencja, zamiłowania, zainteresowania itp.
Elementami osobowości społecznej wg Szczepańskiego są:
*kulturowy ideał osobowości - zespól cech, który mówi o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego człowieka,
*rola społeczne - czyli względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają wg wzorca przyjętego w danej grupie,
*jaźń subiektywna - stanowiąca zespól wyobrażeń o sobie, wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne,
*jaźń odzwierciedlona - jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie, na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.
Wyróżniamy 4 rodzaje jaźni:
*jaźń pierwiastkowa - to własny pogląd na siebie bez względu na to, co sądzą o nas ludzie i jak nas traktują.
*jaźń fasadowa - przejawia się w reklamowaniu własnej osoby
*jaźń odzwierciedlona - dotyczy wyobrażeń jednostki o tym, co inni o niej sądzą
*jaźń zobiektyzowana - stanowi najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę.
6.Pojęcie więzi społecznej i schemat powstawania więzi
Więź społeczną jest to ogół stosunków, połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Składnikami więzi są czynniki obiektywno formalne i spontaniczno subiektywne. Więź społeczna jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom. Cechuje ją zróżnicowana intensywność i trwałość, ale zawsze musi posiadać co najmniej jeden, a najczęściej większość lub wszystkie z następujących składników: styczność przestrzenna, styczność i łączność psychiczna, styczność społeczna, wzajemne oddziaływanie, wzory działań społecznych, stosunki społeczne, zależności społeczne, instytucje społeczne, kontrolę społeczną, organizację społeczną,
Styczność przestrzenna Pojawia się wówczas gdy jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni i uświadamiają sobie tę ich obecność. To co łączy to wszystko to przede wszystkim wspólne korzystnie z przestrzeni, która zbliża dotychczas obcych sobie ludzi. Przestrzenią tą może być sala wykładowa, stołówka studencka.
Styczność i łączność psychiczna - stanowi ona efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej. Osoby te widząc wzajemnie u siebie cechy pozwalające im zaspokajać różne potrzeby, interesują się sobą i zacieśniają powstającą więź
Styczności społeczne przechodzą w kolejny etap powstawania więzi jakimi są wzajemne wpływy uczestników tych układów na aspiracje, poglądy i postawy lub opinie.
Wzajemne oddziaływania - to tylko typowe społeczne działania, czyli ukierunkowanie na innych ludzi celem wywarcia na nich wpływu, które efektem byłaby modyfikacja ich zachowań.
W działaniu społecznym oprócz pomiotu i przedmiotu ważne są narzędzia a zwłaszcza stosowane w nim metody. Wywrzemy wpływ na kogoś jeśli będziemy działać według pewnego wzoru czyli w sposób zrozumiały dla tej osoby i przez nią akceptowany oraz nie naruszający obyczaju.
Stosunek społeczny sygnalizuje nam istnienie układu składającego się z:
*dwóch przynajmniej partnerów, którymi są jednostki lub zbiorowości
*łącznika czyli konkretnego przedmiotu materialnego bądź duchowego
*sytuacji stanowiącej platformę danego stosunku
*układu powinności i obowiązków czyli unormowanych czynności które partnerzy powinni wobec siebie wypełniać.
7.Zbiorowości społeczne w szczególności grupy społeczne
Pojęcie grup społecznych jest utożsamiane ze zbiorowością społeczną, czyli nadaje mu się ogólny i szeroki sens. W języku naukowym przez grupę społeczną rozumie się, co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków regulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności. O grupie społecznej można mówić, wtedy, gdy pewna zbiorowość ma do zrealizowania wspólny cel lub cele, którego osiągnięcie wymaga zbiorowego i skoordynowanego działania. Prawie każda grupa posiada takie cechy ją organizujące jak:
*przynajmniej 3 członków, którzy mają określony rodzaj członkostwa, odpowiedni wzór fizyczny i moralny oraz wynikającą z tego członkostwa funkcję - członkostwo wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy, najczęściej wyróżniamy 2 rodzaje przynależności: realna i ideologiczna.
*identyczność - odrębność od innych grup i różnych zbiorowości; *ośrodki skupienia - materialne podstawy istnienia grupy, wartości i symbole, *zadania i cele - są one ustalone i świadome, *organizacja grupy utożsamianą ze strukturą w której istotne są takie jej składniki jak: pozycja, rola i władza.
Klasyfikacja grup społecznych:
--rodzaj struktury grupy:
*małe - tworzą strukturę prostą, zwaną mikrostrukturą, której zasadniczymi elementami są poszczególni członkowie, takie grupy nie liczą więcej niż kilkanaście osób, które zazwyczaj powiązane są więzią bazującą głównie na stycznościach bezpośrednich; przykłady: seminarium magisterskie, drużyna piłkarska itp.
*duże - mają złożoną strukturę, zwaną makrostrukturą i składają się z różnych podgrup,
przykłady: Uniwersytet, Polskie Towarzystwo Socjologiczne itp.
--dominujący typ więzi
*pierwotne - charakteryzują się więzią opartą wyłącznie na stycznościach osobistych i podstawach emocjonalnych np. naród, grupa rówieśnicza,
*wtórne - cechuje tą grupę więź opierająca się na interesach i wynikająca przede wszystkim ze styczności rzeczowych,
--stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie, dzielimy na: formalne i nieformalne.
--stopień trudności wejścia do grupy, wyróżniamy :
*grupy inkluzywne (PTTK, PCK) - łatwy sposób uzyskania członkostwa
*grupy ekskluzywne (ZLP, PTS) - charakter zamknięty, przyjmują tylko niektóre kategorie jednostek, spełniające rygorystycznie przestrzegane warunki.
8.Typologia grup społecznych
Podstawy klasyfikacji:
*rodzaj struktury grupy
*dominujący typ więzi
*stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie
*stopień trudności wejścia do grupy
Podział ze względu na strukturę:
*małe - tworzą strukturę prostą, której zasadniczymi elementami są poszczególni członkowie, połączeni więzią bazującą na styczności bezpośredniej, nie dzielą się na podgrupy *duże - tworzą złożoną strukturę, składają się z różnych podgrup, oparte na stycznościach pośrednich i uprzedmiotowionych.
Podział ze względu na rodzaj więzi:
*pierwotne - więź oparta wyłącznie na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych
*wtórne - więź oparta na interesach i wynikająca ze styczności rzeczowych
Podział ze względu na zadania, występujące instytucje i organizację grupy:
*formalne - zwięzła organizacja, instytucje i ścisła kontrola wewnętrzna
*nieformalne - spontaniczny i nieformalny charakter
Podział ze względu na stopień trudności wejścia do grupy (rekrutacja członków):
*inkluzywne - łatwy sposób uzyskania członkostwa
*ekskluzywne - charakter zamknięty, przyjmują tylko niektóre kategorie jednostek spełniające rygorystyczne warunki
Rodzaje grup społecznych nie zaliczone do żadnego z w/w podziałów:
*terytorialne - wyodrębnione na podstawie przynależności do danego terytorium
*powstałe na podstawie wspólnych wartości kulturowych - różnego rodzaju grupy etniczne
*odniesienia - grupa do której jednostka należy bez względu na identyfikację.
*celowe - powstałe dla realizacji jednego celu
9.Konflikt społeczny
Konflikt społeczny - proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami w wyniku sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi, następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.
Źródła konfliktu: biologiczne, psychologiczne; psychologii społecznej (tłum); trudności adaptacyjne jednostek; nierówności społeczne.
Typologia:
*Bezpośredni - ma miejsce między dwoma antagonistycznymi grupami bez pośrednictwa strony trzeciej
*Pośredni - strona trzecia występuje, ale nie jest w niego zaangażowana.
*Elementarny - występuje pojedynczo - bez nawarstwiania innych sytuacji konfliktowych
*Jawny - jest uświadomiony przez strony, ukryty bywa wyparty do nieświadomości przez co jest trudniejszy do rozwiązania oraz powodować może negatywne objawy pośrednie w postaci nerwic czy frustracji.
*Ideologiczny - ma swoje podłoże w wyznawanych wartościach, normach czy ideologiach.
*Klasowy - wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej, politycznej i ideologicznej
*Kulturowy - ma miejsce wówczas gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele różnych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości w związku z czym mają poczucie ich zagrożenia
*Organizacyjny - powstaje pomiędzy stronami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji
*Pokoleniowy - toczy się pomiędzy generacjami, najpowszechniejszy
*Poznawczy - wynika z faktu że jednostki różnią się od siebie w ocenie otaczającej rzeczywistości i wyciągają z jej obserwacji odmienne wnioski.
Teoria konfliktu społecznego: Konflikt społeczny to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych, który prowadzi do procesu zmiany społecznej.
Twórcy teorii - Karol Marks, Georg Simmel, Lewis Alfred Coser, Ralf Dahrendorf.
Sposoby rozwiązywania konfliktów to negocjacje, mediacje, arbitraż, są, głosowanie.
10.Instytucje społeczne
Instytucje społeczne są konsekwencją dłużej trwających stosunków społecznych i ich zmian, stanowią kolejny składnik i etap rozwoju więzi. Zaspokajanie potrzeb w zorganizowanym społeczeństwie regulują określone zasady zwyczajowe i prawne. W ten sposób ukształtowały się różne urządzenia administracyjne, gospodarcze, polityczne, oświatowe itp. które zapewniały prawidłowy przebieg czynności prowadzących do zaspokojenia potrzeb.
Instytucje są zespołami urządzeń, w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i impersonalnie, dla zaspokajania potrzeb jednostkowych i grupowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy. Sprawne funkcjonowanie wszystkich instytucji a zwłaszcza państwowych jest podstawowym warunkiem prawidłowego życia zbiorowości i jej rozwoju. Czynniki które warunkują skuteczne i sprawne funkcjonowanie instytucji społecznych to: *Wyraźne określenie celu i zakresu czynności i funkcji, *Racjonalna organizacja pracy wewnątrz instytucji, *Stopień obiektywizacji czynności, aby instytucja służyła a nie szkodziła zbiorowości, *Uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji, *Bezkolizyjne włączenie się określonej instytucji w system już istniejących instytucji lokalnych, resortowych i innych.
Instytucje formalne to prawnie utworzone i uregulowana przepisami
Instytucje nieformalne nie mają prawnych podstaw a ich funkcjonowanie regulują normy przyjęte zwyczajowo
Wyróżnia się jeszcze podział instytucji ze względu na ich merytoryczne funkcje i rodzaj zaspokajanych potrzeb :
*ekonomiczne - zajmujące się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i organizacją pracy
*polityczne - wiążące się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy,
*wychowawcze i kulturalne - celem ich jest podtrzymywanie, przekazywanie i rozwijanie
dziedzictwa kulturowego, socjalizacja i wychowanie młodego pokolenia, kształcenie.
*socjalne - opiekuńczo wspomagające ludzi o ograniczonej sprawności i instytucje powołane do rozwiązywania jakichś ważnych problemów społecznych
*religijne - organizujące stosunek człowieka wierzącego
11.Kontrola społeczna
W każdej zbiorowości społecznej, a szczególnie w grupie małej i społeczności lokalnej istnieją różne sposoby wpływania na zachowanie jednostek. Sposobami tymi są min. Sugestie, nakazy, perswazje, nacisk i przymus fizyczne oraz cały system wyróżnień. Dzięki tym zmusza się innych i samego siebie do respektowania akceptowanych wzorów i systemu wartości. Cały ten skomplikowany system oddziaływań na zachowanie jednostek i zbiorowości socjologowie określają kontrolą społeczną dotyczy ona głównie czynności i działań istotnych dla przebiegu życia społecznego. Kontrolą społeczną jesteśmy objęci wszyscy w różnych stopniu jako członkowie grup, dzięki którym należymy do społeczeństwa. System kontroli społecznej składa się z różnych mechanizmów które dzielimy na:
1) mechanizmy psychospołeczne - to samokontrola, będąca między innymi charakterystycznym kontrolowaniem innych osób. Stanowi ona posłuszeństwo wobec zinterioryzowanych norm i wartości nazywane czasami sumieniem lub moralnym nakazem. 2) mechanizmy materialno społeczne - człowiek dąży do uznania społecznego i poczucia
bezpieczeństwa, zachowuje się konformistycznie dlatego, aby zaspokoić te dążenia i aspiracje, którym towarzyszą wartości materialne i moralno-społeczne.
Istotnymi składnikami mechanizmów są zwyczaj i obyczaj.
SANKCJE - rozumiane są jako pozytywne i negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych. Socjologowie wyróżniają: *Sankcje pozytywne - dotyczą zachowań lepszych niż się spodziewano np. w środowisku studenckim jest powiedzenie „świetnie to chłopie załatwiłeś”
*Sankcje negatywne - odwrotność sankcji pozytywnych, przykładem tego rodzaju sankcji może być unikanie rozmowy z kolegą, który kompromituje innych, wypowiadanie pod jego adresem różnych dokuczliwych określeń
*Sankcje formalne i nieformalne.
Sankcje pozytywne i negatywne mogą mieć charakter formalny i nieformalny, zależnie od tego, czy dane sankcje stosują koledzy czy przełożeni lub funkcjonariusze czuwający profesjonalnie nad ładem i porządkiem. Bardzo istotna wydaje się klasyfikacje sankcji ze względu na treść i charakter: prawne, etyczne, satyryczne, religijne.
12. Charakterystyka technik stosowanych w Bad. Socjologicznych.
Wyróżniamy techniki badań: *obserwacja, *ankieta, *wywiad, *bad. mat. urzędowych, * bad. mat. biograficznych, *eksperyment, *eksperyment ex-post, *socjografia.
Obserwacja to celowe, tzw. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie przedmiotu badań lub zjawiska. Zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania. Cechy obserwacji: premedytacja, planowość, celowość, aktywność, systematyczność.
Badanie ankietowe przeprowadzane na zasadzie wywiadu pisemnego w którym istotną rolę odgrywa ankieta. Stosuje się je w celu możliwie szybkiego przebadania dużej zbiorowości ludzi. Badania te są oszczędnością czasu i środków. Ankieta - charakter bezosobowy i anonimowy co pozwala na bardziej szczere odpowiedzi badającego, niż w wywiadach ustnych.
Rodzaje ankiet: środowiskowe, prasowe, pocztowe, jawne, anonimowe.
Wywiad - jest rozmową, w której biorą co najmniej dwie osoby, prowadzący wywiad i respondent, polega na zadawaniu pytań i uzyskiwaniu od respondentów odpowiedzi.
Rodzaje wywiadów: ustne, pisemne, skategoryzowane, nie skategoryzowane, jawne, ukryte, indywidualne, zbiorowe, panelowe.
Badanie bibliograficzne. Florian Znaniecki. Jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych (biograficznych), takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych.
Eksperyment - działanie polegające na kontroli pewnej ilości czynników przy manipulacji innymi w celu zaobserwowania zmian zachodzących przy danym stanie rzeczy, pomaga sprawdzić reakcje badanej grupy ludzi na interesujące zjawiska.
Pozwala na prawie pełne kontrolowanie i kształtowanie uwarunkowań sytuacyjnych danego zjawiska lub procesu. Eksperyment ex-post. Życie samo stwarza sytuacje, które chcemy stworzyć za pomocą eksperymentu i to pozwala nam badać sytuację, która już się wydarzyła. Sondaż bezpośredni kontakt z osobami, których cechy postawy są istotne dla punktu widzenia problemu badawczego.
13.Tzw. Socjologia praktyczna
Każdy człowiek zachowujący się w dowolnej sytuacji, jeśli chce osiągnąć zamierzony cel, musi korzystać z określonej teorii socjologicznej - i okazuje się, że taką teorię posiada, gdyż często zamierzony cel osiąga. Dochodzimy do stwierdzenia, że każdy jest socjologiem nie wiedząc o tym, każdy człowiek jest tak samo socjologiem, jak jest lekarzem i jego wiedza socjologiczna może być porównana do wiedzy lekarskiej. Lecząc się na własną rękę - ziółkami, opiera się na teorii medycznej o zależnościach przyczynowych między procesem chorobowym a działaniem używanego środka. Podobnie praktyka społeczna opiera się na socjologii praktycznej. Socjologia potoczna jest oparta na zdrowym rozsądku, na uogólnieniu codziennych doświadczeń sposób emocjonalny, niesystematyczny i nieweryfikowalny. Socjologia praktyczna przyjmują mylące założenia :
*znamy rzeczywistość ponieważ w niej żyjemy ale jest to mylne i ograniczone bowiem znamy tylko pewną niewielką część rzeczywistości społecznej w zależności od przypadku zainteresowań,
*stosowanie niewłaściwej metody, gdyż jej uwaga skupia się zawsze na osiągnięciu jakiegoś praktycznego celu :praktykuje się pewne normy oczekując, że rzeczywistość się do nich dostosuje, kiedy normy zawodzą staje się bezradny wobec rzeczywistości,
*rozpatrywanie faktów w izolacji od szerszych całości społecznych, praktyk znający tylko swoją dziedzinę nie szuka przyczyn i wyjaśnień w zjawiskach wykraczających poza praktyczną sferę jego działalności.
14.Właściwości organizacji społecznej i cele, funkcje
Organizacja społeczna jest to celowo zorganizowany zespół ludzki oraz racjonalnie dobrany system metod i środków. W socjologii termin ten służy do określania:
• Szeroko pojętej organizacji społecznej - z którą łączy się istniejące w danym społeczeństwie uporządkowane współżycie i współdziałanie ludzi ze sobą oparte na określonych normach zwyczajowych i prawnych, np. w ramach społeczności lokalnej lub społeczeństwa, -
• Rozmaitych instytucji, utworzonych dla realizacji określonych celów ważnych dla społeczeństwa, które wiążą się z koniecznością zaspokojenia zarówno jego potrzeb egzystencjalnych, jak i wyższego rzędu,
• w węższym znaczeniu - termin ten stał się synonimem: zarówno dobrowolnych, jak i obowiązkowych struktur społecznych, jakimi są różne związki, zrzeszenia, fundacje
• Zasad i reguł umożliwiających sprawne i efektywne funkcjonowanie określonych czyli konkretnych organizacji społecznych
Na gruncie socjologii możemy, zatem zajmować się zarówno ogólnymi aspektami socjologicznymi organizacji, które znane są w społeczeństwach ludzkich, np. rodziną i innymi wspólnotami, które, są przykładem pierwszych zorganizowanych struktur, jak też szczególnymi przypadkami organizacji, jakie istnieją w danych społecznościach lub społeczeństwach a są powoływane do życia dla zaspokojenia rozmaitych potrzeb, i wzrastających w miarę postępu cywilizacyjnego.
Cele i funkcje
Celem danej organizacji jest to, co zostało właśnie jako jej cel, określone w jakimś akcie prawnym, np.. w statucie konstytucji. Cele organizacji są często punkiem wyjścia do badań dotyczących ich działania i podstawą typologii organizacji. Cele te mogą być określane w sposób formalny albo faktyczny. Występują trzy typy celów organizacji. Pierwszy odnosi się do organizacji, w których członkostwo jest dobrowolne i dotyczy utrzymania ze sobą razem członków i pobudzanie przez ich współdziałanie wzajemnych kontaktów towarzyskich. Drugi dotyczy określonych instytucji rozumianych jako zorganizowane twory społeczne, utworzone dla realizacji pewnych funkcji powszechnie użytecznych, w których uczestnictwo jest w różnym stopniu wymuszone przez okres pobytu w nich (szkoły, szpitale, więzienia). Trzeci typ celów wiąże się z takim oddziaływaniem na członków organizacji, aby w ten sposób osiągnąć optymalną ich efektywność przy realizacji wspólnych zadań, jakie ma ona do spełnienia.
15.Przestrzeń społeczna organizacji
Podobnie jak poszczególni ludzie tak też i organizacje, które ich skupiają, zajmują określone miejsce w przestrzeni społecznej, którą współtworzą istoty ludzkie żyjące na danym terytorium i wytwory materialne i niematerialne życia społecznego. Przestrzeń społeczna jest ogólniejszym pojęciem, które obejmuje swoim zasięgiem zarówno środowisko naturalne jak i społeczne ludzi, oraz świat wartości. Organizacje nie działają w próżni, lecz tkwią zawsze w określonej przestrzeni społecznej, która kształtuje ich możliwości lepszego lub gorszego funkcjonowania. Nawet najlepiej funkcjonująca organizacja w jednej przestrzeni społecznej może okazać się niesprawną, gdy zostanie przeniesiona do innej. Przestrzeń społeczna bywa różna i nie można jej postrzegać jako zawsze takiej samej jakościowo kompozycji. Jest ona zróżnicowana tak samo, jak zróżnicowane są środowiska naturalne i społeczne oraz światy wartości poszczególnych społeczności, czy też społeczeństw. Relacje wzajemne między przestrzenią społeczną a istniejącymi w niej organizacjami nie są symetryczne. A wpływ każdej z nich zależy od siły danej organizacji i jej zdolności do oddziaływania.
16.Typologia organizacji
Typologia organizacji jest to podział organizacji ze względu na ich przedmiot działań.
1. Przedmiot działań Organizacje mogą działać w rozmaitych sferach społecznych, gospodarczych, politycznych oraz podejmować różnorodne działania ze względu na potrzeby, jakie pojawiają się w danej sferze.
2. Wielkość Można wyróżnić organizacje: wielkie tzn. bardzo liczne, zwane także masowymi; średnie, które choć nic mają wielkiej członków, ale są znane w danej społeczności lub w społeczeństwie ze względu na swoją aktywność oraz małe tzn. nieliczne i na ogół mniej znane. Wielkość organizacji nie przesądza w automatyczny sposób o jej aktywności.
3. Zasięg oddziaływania. Zasięg oddziaływania organizacji zależy w dużym stopniu nie tylko od jej wielkości, ale także od aktywności, operatywności i przebojowości jej członków.
4 Trwałość. Organizacje można podzielić na takie, które są względnie trwałe oraz na efemeryczne, które pojawiają się i zanikają z różnych przyczyn, czasem, dlatego, że są przewidywane tylko dla realizacji doraźnych celów i z tego względu są zaprogramowane jako krótkotrwałe.
5 Dostępność. Wśród różnorodnych organizacji, jakie istnieją w danym społeczeństwie, możemy wyróżnić takie, które są otwarte tzn. dostępne dla każdego oraz takie, które są zamknięte, czyli działające w zamierzonej izolacji od społeczeństwa, w którym istnieją. dostępne są na ogół wszystkie organizacje istniejące jawnie w danym społeczeństwie jak np ugrupowania wyznaniowe i polityczne.
6. Jawność. Wiadomo, że w każdym społeczeństwie istnieją nie tylko organizacje znane wy i zarejestrowane; informujące możliwie wszystkich o swoich celach i działaniach; posiadające własne statuty, regulaminy ale również takie, które choć faktycznie istnieją to jednak nie powiadamiają oficjalnie nikogo
7. Stopień sformalizowania. Można wyróżnić organizacje mało albo bardzo sformalizowane. Otóż rodzina jest przykładem organizacji mało sformalizowanej, ponieważ podział obowiązków i uprawnień, jaki ma w niej miejsce, czyli funkcje i pozycje poszczególnych jej członków są określone przez płeć i wiek każdego z nich.
Z kolei dowolny zakład pracy, szpital, szkoła są przykładem bardziej sformalizowanych organizacji które funkcjonują w oparciu o mniej lub bardziej złożone schematy, regulacje prawne, regulaminy wewnętrzne.
17.Wspólnoty, zrzeszenia
Coraz bardziej złożony charakter współżycia i współdziałania ludzi sprawił, że zaczęła rozwijać się skłonność ludzi do zrzeszenia się na coraz to szerszych podstawach niż te, które wcześniej wystarczały do powstawania wspólnot. Skutkiem tego są grupy społeczne o rozbudowywanej organizacji.
Najbardziej pierwotnymi związkami były prawdopodobnie małżeństwa zawierane pomiędzy osobnikami pochodzącymi z rożnych rodów, które umożliwiały rozbudowę dotychczasowych wspólnot opartych na więzach krwi poprzez włączenie do nich nowych osobników. Bardziej złożonymi rodzajami związków są związki o charakterze stanowym, religijnym, politycznym, zawodowym.
Kręgi sąsiedzkie są mniejszymi jednostkami terytorialnymi niż ukształtowane w procesie rozwoju życia osiadłego współczesne jednostki administracyjne - gminy. Bliskość przestrzenna zamieszkałych na określonym terenie ludzi powoduje, że oni są sobie nawzajem dobrze znani oraz stwarza możliwości funkcjonowania wzajemnej kontroli społecznej nad zachowaniem każdego z członków danego kręgu sąsiedzkiego.
Stowarzyszenia - to dobrowolne zrzeszenia skupiające ludzi, którzy wespół pielęgnują określone wartości i tradycje, dążąc do ich kultywowania lub stawiają sobie jakieś szczególne cele będące wyzwaniem ze względu na zaistniałe potrzeby lub sytuacje społeczne.
TYPY ZRZESZEŃ:
1.biorąc pod uwagę sposób tworzenia się zrzeszeń wyróżniamy: zrzeszenia obowiązkowe i zrzeszenia nieobowiązkowe
2.ze względu na terytorialny zasięg można wyróżnić zrzeszenia ogólnokrajowe, regionalne i lokalne,
3.biorąc pod uwagę status prawny można wskazać: zrzeszenia mające charakter publiczny lub prywatny.
4.Ze względu na zaspokojenie potrzeb społeczności wyróżniamy: zrzeszenia nastawione na zaspokojenie różnorodnych celów gospodarczych, politycznych, religijnych, poznawczych, kulturalnych i rekreacyjnych,
5.Biorąc pod uwagę funkcje które spełniają zrzeszenia można wyróżnić wśród nich: zrzeszenia jednofunkcyjne i zrzeszenia wielofunkcyjne.
18.Organizacje pozarządowe
To takie organizacje, które skupiają osoby dobrowolnie zrzeszone i uczestniczące w ich działalności dla urzeczywistniania dowolnych celów społecznie użytecznych w ramach obowiązującego systemu prawnego.
Zaliczamy do nich np. związki zawodowe, związki wyznaniowe, stowarzyszenia.
Te organizacje mogą powstawać z inicjatywy grupy ludzi, którzy poprzez zbiorowe działanie i dostrzeganie problemów społecznych chcą zrobić coś dobrego dla innych.
Najczęściej można wyróżnić dwie podstawowe formy współdziałania ludzi w organizacjach pozarządowych:
*Fundacje - powołane są dla wspierania rozmaitych celów społecznie użytecznych,
*Stowarzyszenia - organizacje skupiające ludzi którzy chcą razem przezwyciężać zaistniałe problemy społeczne.
Istotną cechą organizacji pozarządowych jest to, że są to organizacje, które poniekąd programowo nie powinny być nastawione na osiąganie zysków lecz na realizację określonych zadań prospołecznych, są to więc tzw. organizacje non-profit czyli że dla nich zyski nie powinny stanowić podstawowej przesłanki działania, lecz dążenie do rozwiązywania określonych problemów społecznych, jakie zostały zapisane w ich statuach. Organizacje pozarządowe spełniają różne funkcje: chronią one rządzących przed wybuchami niezadowolenia ze strony społeczeństwa spowodowanego ich bezczynnością wobec rozmaitych problemów społecznych, łagodzą skutki nierówności ekonomicznych poszczególnych grup społecznych i uzasadniają czasem racje istnienia różnych instytucji, które powołały je do życia.
19.Otoczenie organizacji społecznej
Organizacje są systemami otwartymi, stąd też ich granice z otoczeniem mają charakter umowny. Relacje organizacji z otoczeniem mają dwustronny charakter:
*z jednej strony organizacja musi przystosować się do wymogów otoczenia
*z drugiej strony dzisiejsze organizacje w aktywny sposób oddziaływają na otoczenie
Tradycyjnie otoczenie organizacji dzielono na:
*bezpośrednie — obejmujące pole bezpośrednich relacji ukierunkowanych na pozyskiwania zasobów pozwalających na przetrwanie i rozwój oraz wymianę świadczeń z innymi organizacjami,
*dalsze.
Biorąc jednak pod uwagę przebieg procesów globalizacyjnych zasadność takiego podziału jest nie do końca uzasadniona — bardziej uprawnione wydaje się rozróżnienie otoczenia ogólnego i globalnego.
Ogólne otoczenie organizacji jest zróżnicowane, stąd wynika jego podział na określone segmenty: społeczno-kulturowy, prawny, ekonomiczny, techniczno-technologiczny, ekologiczny.
Każdy system, aby się rozwijać musi być zdolny do przystosowania się do warunków otoczenia, tak aby optymalnie wyznaczać cele i środki ich realizacji, ustanawiać właściwe relacje pomiędzy elementami składowymi, dzięki tworzeniu odpowiednich wzorów kulturowych.
20.Struktura organizacji społecznej
Organizacja jest zintegrowanym zbiorem pozycji i stosunków społecznych, której wszystkie elementy składowe tworzą swoista całość, realizującą społeczne funkcje i dążącą do osiągnięcia założonych celów. Ciągłość organizacji i jej możliwości rozwojowe są w znacznej mierze uzależnione od jakości i stabilności powiązań pomiędzy jednostkami zajmującymi poszczególne pozycje, a także od umiejętności odgrywania ról społecznych. Inaczej mówiąc stabilność struktury jest silnie uzależniona od umiejętności odegrania ról organizacyjnych, czyli spełnienia oczekiwań innych uczestników organizacji.
Treść roli organizacyjnej jest uzależniona przede wszystkim od: norm zadaniowych, norm grupowych i norm wartościowania.
W założonym układzie pozycji społecznych relatywnie często pojawiają się konflikty ról, które są przede wszystkim wynikiem zaangażowania jednostki w pełnienie rozmaitych ról społecznych, zarówno jawnych jak i ukrytych.
Uniwersalnej charakterystyki można dokonać poprzez analizę następujących cech struktury: *liczby różnych rodzajów pozycji, *liczby osób zajmujących poszczególne pozycje, *charakteru powiązań pomiędzy pozycjami.
Wyróżniono 4 podstawowe parametry relacji pomiędzy elementami struktur społecznych:
*normatywny - określający charakter relacji pomiędzy normami regulującymi działania jednostek zajmujących rozmaite pozycje w strukturze organizacji,
*idealny - odnoszący się do relacji pomiędzy preferowanymi wartościami, przekonaniami i poglądami ludzi powiązanych z danymi pozycjami,
*teologiczny - charakteryzujący stopień zbieżności celów i interesów jednostek pełniących poszczególne role organizacyjne,
*komunikacyjny - wskazujący typowe formy przekazu informacji pomiędzy pozycjami w organizacji.
21.Cele organizacji
Dopasowanie organizacji do otoczenia wymaga takiego określenia celów, które pozwalałyby w maksymalnym stopniu skorelować możliwości i potencjał organizacji z potrzebami i wymaganiami otoczenia. Każda organizacja posiada pewien zestaw wartości ukierunkowujących sposób myślenia o jej przyszłości. W każdej organizacji mamy faktycznie do czynienia z wielością celów komplementarnych, hierarchicznie uporządkowanych.
Na szczycie hierarchii odnajdujemy te zamierzenia, których realizacja powinna doprowadzić do zapewnienia organizacji możliwości przetrwania i zrównoważonego rozwoju poprzez adaptację do wymogów otoczenia i kreatywnego wykorzystania wszelkich dostępnych zasobów i pojawiających się możliwości. Cele główne organizacji charakteryzują się odpowiednim poziomem ogólności dzięki czemu jest możliwe elastyczne korygowanie przyjętych założeń. Cele pośredniego rzędu związane są z realizacją funkcji na rzecz otoczenia. Spełnienie tego warunku pozwala na realizację własnych celów organizacji.
Cele najniższego rzędu, o charakterze operacyjnym, odnoszą się do konkretnych działań i przedsięwzięć realizacyjnych. Prawidłowo sformułowane cele mają elementarny wpływ na szanse rozwojowe organizacji nadając jednolity kierunek działaniom wszystkich członków organizacji.
Oceniając długofalowe cele główne można wskazać podstawowe kryteria świadczące o przyjęciu poprawnych założeń: *zgodność z wymogami otoczenia oraz dostępnymi zasobami; *przyjęcie horyzontu czasowego odpowiedniego dla organizacji danego typu; *wewnętrzną spójność układu celów; *wykonalność,; *określenie poziomu dopuszczalnego ryzyka.
22.Motywacja organizacyjna
MOTYWACJA to jest to, co skłania ludzi do podjęcia wysiłku w dążeniu do celu - jest specyficznym procesem o charakterze społecznym lub psychicznym, w efekcie, którego ludzie zachowują się w określony sposób, w tym znaczeniu motywacja może być pojmowana jako część ogólnej aktywności społecznej.
Można wyróżnić 2 rodzaje motywacji:
*motywację wewnętrzną - podejmowanie działań społecznych wynika z wewnętrznego przekonania
*motywację zewnętrzną - angażowanie organizacyjne wynika z zewnętrznych nacisk, korzyści, właściwości środowiska lub relacji międzyludzkich
Wyróżnia się 3 podstawowe mechanizmy uczestnictwa organizacyjnego:
*lęk jest jednym z podstawowych mechanizmów wpływających na przebieg procesu socjalizacji, pojęcie leku wiążemy ze stanem niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych, psychicznych lub biologicznych
*kalkulacja człowiek kieruje się w swoim postępowaniu społecznych zasadą maksymalizowania możliwości do osiągnięcia korzyści,
*lojalność uczestnictwo w organizacji stanowi wartość samą w sobie
Twórcą najpopularniejszej teorii motywacji odnoszącej się do potrzeb jednostki jest ABRAHAM MASLOW, wychodzi on z założenia, że impulsem społecznej aktywności są niezrealizowane potrzeby wywołujące napięcie psychiczne skłaniające jednostkę do podjęcia działań zmierzających do ich zaspokojenia.
Maslow podzielił potrzeby ludzkie na kategorie:
*potrzeby podstawowe (niedoboru) - do których zaliczył potrzeby biologiczne, fizjologiczne i podstawowe psychiczne; potrzeby podstawowe dominują tak długo dopóki nie zostaną zaspokojone, natomiast zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa wiąże się z wymogiem stworzenia w organizacji środowiska przewidywalnego, stabilnego o niewielkim zakresie niepewności,
*potrzeby wyższego rzędu (wzrostu) - do których zaliczył potrzebę szacunku, osiągnięć oraz samorealizacji.
23.Komunikacja i informacja między ludźmi w organizacji
Komunikacja jest to proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji wewnątrz organizacji oraz pomiędzy organizacją a otoczeniem. Celem komunikowania jest stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja bądź zmiana wiedzy, postaw, lub zachowań w kierunku zgodnym z interesem organizacji oraz stworzenie przyjaznej wspólnoty komunikacyjnej.
Funkcje komunikowanie w organizacji: informacyjne, integracyjne, motywacyjne, kontrolne, perswazyjne.
Komunikacja bezpośrednia Nadawca → komunikat → odbiorca → efekt
Komunikacja pośrednia Nadawca → komunikat → kanał → odbiorca → efekt
Pięć podstawowych obszarów analizy: nadawcy, treści komunikatu, kanału przekazu, odbiorcy, efektów komunikowania.
Podstawowe bariery utrudniające komunikowanie organizacyjne:
1.cechy nadawcy (brak predyspozycji i umiejętności porozumiewania się, manipulowanie informacjami)
2.cechy odbiorcy (bariery percepcyjne i interpretacyjne, brak umiejętności słuchania partnera, brak zaufania, bariery emocjonalne)
3.czynniki otoczenia komunikacyjnego (bariery fizyczne, zjawiska konkurencyjne wobec komunikowania, bariery kulturowe, przeciążenie informacyjne)
Istotnym problemem stała się możliwość radzenia sobie z nadmiarem informacji, z odsiewem tego, co nieważne, przypadkowe.
Wyróżniamy 4 gł. kierunki komunik.:
1.komunikowanie pionowe w dół - kierunek wyznaczony hierarchią organizacyjną (polecenia służbowe, decyzje)
2.komunikowanie pionowe w górę - polega na pozyskiwaniu informacji zwrotnych z niższych szczebli organizacji
3.komunikowanie poziome - ma charakter funkcjonalny (koordynacja, współpraca członków organizacji, którzyzajmują równe pozycje w strukturze
4.komunikowanie diagonalne (ukośne) - sytuacja, kiedy komunikujące się jednostki maja różne pozycje strukturze hierarchicznej strukturze i nie są w bezpośrednim stosunku kierownik - podwładny
*Ze względu na sposób przekazywania informacji możemy wyróżnić następujące formy porozumiewania: bezpośrednie, ustne i pisemne, werbalne.
*Ze względu na charakter relacji łączących nadawcę i odbiorcę wyróżniamy komunikowanie: formalne i nieformalne, symetryczne i niesymet., dwukierunkowe i jednokierunkowe.
24.Wartości organizacyjne
Przyjmuje się, że kształtowanie kultury organizacyjnej jest związane z:
*charakterem otoczenia, zwłaszcza jego wymiarem kulturowym - systemem wartości społeczeństwa i uznawanych sposobów postępowania oraz regionalne lub lokalne wartości kulturowe mające decydujący wpływ na proces określania tożsamości kulturowej organizacji
*przymiotami uczestników, przede wszystkim z: preferowanymi systemami wartości, ukształtowanymi społecznie postawami wobec środowiska organizacyjnego, uaktywnionymi potrzebami społeczne, cechami społeczno - demograficznymi, doświadczeniem życiowym i organizacyjnym.
*cechami organizacji, takimi jak: historia, wielkość, sposób sprawowania władzy, struktura.
*typem organizacji identyfikowanym ze względu na: sytuację rynkową, branże, proces wytwórczy lub technologiczny.
Układ wartości kulturowych powinien sprzyjać osiąganiu wysokiej efektywności przez organizację - zakłada się, że nowoczesna organizacja po to, by przetrwać i rozwijać się, powinna swoją koncepcję działań na stabilnym zestawie wartości i przekonań przyjmowanych i akceptowanych przez wszystkich członków.
Kultura organizacyjna spełnia szereg istotnych funkcji, związanych z wewnętrznymi działami organizacji, przede wszystkim o charakterze integracyjnym - rola wartości kulturowych ujawnia się na podstawowych płaszczyznach integracji społecznej: kulturowo - normatywnej i funkcjonalno - komunikacyjnej, głównie przez:
*wypracowanie wspólnego języka, aparatu pojęciowego symboli,
*określanie granic grupy, kryteriów przyjęcia lub odrzucenia,
*wyznaczenie zasad sprawowania władzy,
*ułatwienie dostosowywania się i pełnej akceptacji wymogów organizacyjnych,
*stymulowanie zaangażowania uczestników.
25.Konflikt w organizacji
Konflikt organizacyjny jest przejawem określonego zachowania się ludzi, świadomie wybieranego dla realizacji swoich celów, których osiągnięcie wymaga naruszenia interesów innych podmiotów organizacyjnych przy czym sprzeczność leżąca podstaw konfliktu nie musi występować obiektywnie. Konflikty przybierają różnorodną postać ze względu na formę, charakter, zasięg, czy też intensywność, można wskazać pewne właściwości wspólne|:
*konflikty są zjawiskami obiektywnymi zachodzącymi w określonym kontekście społecznym,
*konflikty występuję w różnych płaszczyznach życia organizacyjnego,
*są zjawiskami psychospołecznymi,
*zasadniczymi elementami sytuacji konfliktowej są : podmioty konfliktu, zasięg, przedmiot, kontekst sytuacyjny, intensywność, skutki.
Ze względu na uczestników można wyróżnić konflikty: jednostkowe i zbiorowe.
Przebieg i dynamikę konfliktów organizacyjnych można obserwować w poszczególnych stadiach rozwoju: stadium kształtowania się uwarunkowań konfliktotwórczych, stadium ujawniania się sprzeczności, stadium rozpoznania i personalizacji, stadium konfliktu otwartego, stadium efektów.
W praktyce strategie radzenia sobie z konfliktem zależą przede wszystkim od: natury konfliktu, przewidywanych skutków konfliktu, spodziewanych reakcji członków organizacji na podjęte działania, zasięgu konfliktu, intensywności przebiegu oraz czasu trwania. Właściwa analiza konfliktu obejmuje przede wszystkim ustalenie: przedmiotu, uczestników i zasięgu oraz dynamiki rozwojowej. Generalnie konsekwencje konfliktu mogą być pozytywne i negatywne. Do pozytywnych zaliczamy: szybszą internalizację wartości organizacyjnych lub grupowych, integrację grupową, nadanie impulsu rozwojowego organizacji, progresywną zmianę strategii, struktury bądź kultury organizacyjnej. Do skutków negatywnych zaliczamy wszelkie formy dezintegracji rozwojowej lub organizacyjnej wpływającej ujemnie na jej możliwości rozwojowe lub zdolności przystosowania do wymogów otoczenia.
26.Przywództwo i władza w organizacji
Pojęcie przywództwa wiąże się nierozerwalnie ze sprawowaniem władzy organizacyjnej - jest to umiejętność wpływania na zachowanie jednostek lub grupy w dążeniu do określonych celów. Zróżnicowanie i rozwój współczesnych organizacji oraz dywersyfikacja celów skutkujące rozrostem struktur organizacyjnych doprowadziły w praktyce do powstania dwóch grup ról społecznych kojarzonych z podejmowaniem działań władczych: przywódców organizacyjnych i kierowników. Przywódcy odpowiedzialni są za wytyczanie celów, tworzenie, zmianę, uzupełnianie i rozwój struktury oraz określenie koncepcji zarządzania strukturami już istniejącymi. Kierownik to osoba której zadaniem jest prowadzenie podwładnych do wyznaczonego celu, działając w oparciu o reguły postępowania wytyczone przez przywódców. Typy przywództwa organizacyjnego: przywództwo bezpośrednie, przywództwo wspomagające, przywództwo partycypacyjne i przywódca zorientowany na osiągnięcia.
W zależności od układu czynników determinujących można mówić o:
*przywódcach naturalnych, którzy w oparciu o wrodzone predyspozycje świadomie dążą do uzyskania wpływu na innych ludzi,
*przywódcach ukształtowanych - siła ich władzy jest pochodną obserwacji i przyswajania modeli zachowań władczych oraz niezbędnej samodyscypliny,
*przywódcach kształcących się - w ich przypadku jest konieczne nastawienie na zdobycie władzy poparte nauczeniem się zachowań przywódczych,
*przywódcach potencjalnych - pozycja ukształtowana wyłącznie przez cechy wolicjonalne.
27.Procesy decyzyjne
Procesy decyzyjne sprowadzają się do wyboru jednego z możliwych wariantów działania.
Najważniejsze decyzje dotyczą: *ustalenia celów organizacyjnych, *wyboru działań i środków niezbędnych do realizacji obranych celów, *pozyskania odpowiednich ludzi i kierowania ich zachowaniami
Schemat procesu decyzyjnego
sytuacja decyzyjna → decydent → uwarunkowania → osobnicze sytuacje społeczne → decyzja → implementacja → efekt
Uczestnicy procesu decyzyjnego:
Uważa się, że jakość i akceptacja przyjętych rozwiązań ma ścisły związek z tym kto i w jaki sposób dokonał wyboru działania, czy była to:
1.decyzja samodzielnie podjęta przez osobę sprawującą władzę w oparciu o posiadane zasoby informacji i wiedzy
2.samodzielna decyzja poprzedzona aktywnym poszukiwaniem informacji oraz opinii innych członków organizacji
3.decyzja jednostkowa będąca wypadkową rozwiązań podwładnych
4.wspólna decyzja grupowa
Zalety grupowego podejmowania decyzji:
*przy założeniu dobrego przepływu informacji szereg alternatywnych koncepcji działania (duży zasób informacji wnoszonych przez każdego uczestnika)
*im większe zaangażowanie tym wyższy poziom akceptacji przyjętych rozwiązań
Wady grupowego podejmowania decyzji:
*decyzje wymagają czasu
*uczestnicy nie dzielą się posiadanymi informacjami
*syndrom myślenia grupowego - presja, konformizm
*grupa zamiast dokonać analizy alternatywnych posunięć dochodzi do wniosku o słuszności i efektywności organizacyjnej
Przyjęcie dominującej postawy przez przywódcę organizacyjnego charakteryzującego się otwartością na nowe pomysły, bezstronnością pozwala skutecznie eliminować warunki sprzyjające występowaniu negatywnym konsekwencjom myślenia grupowego.
28.Kierowanie ludźmi w organizacji
Kierowanie ludźmi w organizacji obejmuje szereg powiązanych ze sobą i wzajemnie współzależnych działań prowadzących do pozyskania nowych członków i ich pełnej integracji ze środowiskiem społecznym organizacji. Do podstawowych przedsięwzięć polityki personalnej zalicza się następujące etapy:
1. PLANOWANIE PERSONELU planując działania mające na celu pozyskanie nowych członków należy brać pod uwagę :
*Skuteczność wykorzystania dotych. członków organizacji,
*Podaż i popyt na ludzi o określonych umiejętnościach i wiedzy - w zależności od układu tych czynników przyjmuje się różne koncepcje kierowania ludźmi:
2. REKRUTACJA jej celem jest przyciągnięcie jak największej liczby osób starających się o członkostwo w organizacji i spełniających kryteria naboru. Typowe wymagania to: Wykształcenia, kwalifikacji i doświadczenia organizacyjnego.
3. SELEKCJA KANDYDATÓW to proces działań polegających na gromadzeniu i weryfikowaniu informacji, przy pomocy których jest możliwy optymalny wybór jednostek o pożądanych cechach.
4. OCENA UCZESTNICTWA ORGANIZACYJNEGO sposób prowadzenia działań ewaluacyjnych wynika bezpośrednio z przyjętej strategii personalnej. Z punktu widzenia organizacji każda ocena ma 2 wymiary: diagnostyczny i prognostyczny.
5. WYNAGRODZENIE efektywny system wynagrodzenia spełnia 3 podstawowe funkcje:
pomaga pozyskać nowych członków, pozwala ich utrzymać w organizacji, motywuje do podejmowania oczekiwanych działań. Sposoby wynagradzania zależą nie tylko od oceny jakości uczestnictwa organizacyjnego ale także powinno być powiązane z kwalifikacjami, wiedzą, złożonością wymagań. Do podstawowych typów wynagrodzenia zalicza się: wynagrodzenia materialne, polityczne, społeczne i psychologiczne.
6. TWORZENIE PRZYJAZNEGO ŚRODOWISKA ORGANIZACYJNEGO Ważną wartością jest pełna identyfikacja każdej jednostki z podstawowymi celami organizacji. Można to osiągnąć dzięki: Odwołaniu się do wspólnych wartości i norm, Odnajdywaniu i zaspakajaniu potrzeb członków organizacji, Udziałowi w podejmowaniu decyzji oraz ustalaniu celów, Stymulowaniu zaangażowania emocjonalnego, Prawidłowemu obiegowi informacji