0 głosów

Przed powstaniem socjologii jako odrębnej dyscypliny wiedzy, funkcje jej z powodzeniem pełniła filozofia. Można by wprawdzie rzec, że ta ostatnie zajmowała się zwykle raczej oczekiwanym niż rzeczywistym funkcjonowaniem społeczeństwa, nie zawsze jednak tak było. Na przykład Platon, wypracowując swoją ideę państwa, analizował jednocześnie świat społeczny będący przedmiotem jego doświadczenia. Stosując swoją idealistyczną metodę do analizy życia społecznego i praw jego rozwoju, ujmował je jako pewną systemową jedność. Celem nadrzędnym była tu trwałość wspólnoty społecznej spajana przez prawo. `Prawu nie na tym zależy, aby jakiś jeden rodzaj ludzi był osobliwie szczęśliwy; prawo zmierza do tego stanu dla całego państwa; harmonizując obywateli namową i przymusem, skłania ich do tego, żeby się z sobą dzielili tym pożytkiem, jaki każdy potrafi przynieść dla wspólnego dobra; prawo samo wytwarza takich ludzi w państwie nie na to, żeby potem pozwolić każdemu, niech sobie idzie, którędy sam zechce, ale na to, żeby się nimi posługiwać dla zjednoczenia państwa'. Krytykując systemy ustrojowe, czynił liczne obserwacje dotyczące faktycznej organizacji społeczeństwa i przeciwstawiał jej własną teorię, która w części przynajmniej była socjologicznej przecież natury.
Podobne obserwacje natury społecznej, które uznać można za początki zarówno socjologii jak i nauki o polityce, odnajdujemy u największego filozofa starożytności, Stagiryty. Arystoteles analizował na przykład dokładnie ustrój polityczny poszczególnych greckich polis, czego wyrazem jest choćby, zachowany do czasów obecnych, Ustrój polityczny Aten. Z naszego punktu widzenia najistotniejsze są jednak socjologiczne konstatacje tego filozofa, zwłaszcza dotyczące społecznej natury człowieka. I tak na przykład w I księdze Polityki odnajdujemy stwierdzenie, mówiące iż `człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie', natomiast w Etyce nikomachejskiej - sformułowanie głoszące, że `człowiek jest istotą społeczną i do współżycia z innymi się narodził' oraz że `człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia życiem społecznym'..Ów społeczny charakter człowieka, stanowiący jego cechę gatunkową, wyznaczał antropologiczną postawę koncepcji Arystotelesa, będącej właściwie skrzyżowaniem nauki o państwie i socjologii. Koncepcja ta, ujmująca państwo jako swego rodzaju organizm, kreśliła wielowymiarowy obraz struktury społecznej, rozpatrywanej z różnych punktów widzenia, na przykład w aspekcie podziału społeczeństwa ze względu na funkcje wykonywane przez rozmaite grupy obywateli.
Również na gruncie wczesnej filozofii chrześcijańskiej, skupionej przecież głównie na sprawach eschatologicznych, widzimy pewne socjologiczne intuicje stanowiące elementy rozwoju myśli społecznej. Problematyka ta, stanowiąca próbę określenia miejsca wspólnoty ludzi wierzących w rzeczywistym świecie społecznym późnej starożytności, znalazła swe najpełniejsze rozwinięcie w dziele świętego Augustyna O państwie Bożym. Postulując istnienie dwóch porządków, niebieskiego i ziemskiego, filozof ten analizował i jednocześnie krytykował organizację społeczności ziemskiej.

2
Czynniki mające wpływ na powstanie socjologii:
-postęp techniczny, ekonomiczny
-wielkie inwestycje przemysłowe
-rozwój klasy robotniczej, miast
W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się konieczność regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek socjologii. Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby łagodzić konflikty społ. wynikające głównie z niesprawiedliwości społ. Pojawiła się ankieta, czyli narzędzie socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth . W wyniku pracy reformatorów narodziła się dziedzina pracy naukowej - socjotechnika (empiryczna opozycja społ. zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy nowego społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy socjalistyczne (Fourier, Owen ).
August Comte chciał wprowadzić takie poznanie świata, które byłoby pewne. Herbert Spencer chciał wyjaśnić ewolucję ludzkości, bo wiek XIX to okres szybkiego rozwoju przemysłu.
USA- szkoła chicagowska (Park, Burges)
NIEMCY- Wilhelm Dilthey- nowe założenia badań społeczeństwa
ROSJA- Petrażycki- nowa koncepcja badań zjawisk prawnych

3
W początkowym okresie swego istnienia socjologia interesowała się głównie zjawiskami i procesami zachodzącymi na poziomie makrospołecznym. W odniesieniu do społeczności tego poziomu podstawową kategorią analityczną był społeczeństwo, a głównym przedmiotem zainteresowania jego części składowe, ich wzajemne relacje, czynniki decydujące o spójności społeczeństwa i przeciwdziałające jej oraz mechanizmy jego zmian.
Głównie kwestią narodową zajmowali się socjologowie z centralnej i wschodniej Europy(gł. Niemcy i Polska).

4
Socjologia:
-TEORETYCZNA- zajmuje się kwestiami teoretycznymi
-EMPIRYCZNA- porusza się po obszarach rzeczywistości społecznej, stosując różne metody i techniki badań socjologicznych, których celem jest budowa teorii socjologicznej i wyjaśnienie rzeczywistości w celach określonej praktyki społecznej
-OGÓLNA-stosuje metody i techniki opisujące społeczeństwa globalne, narodowe, klasy społeczne, działania kulturowe, działania o charakterze światopoglądowym, zmiany zachodzące w zbiorowościach.
-SZCZEGÓŁOWA- bada i opisuje wybrane dziedziny życia społecznego np. socjologia pracy, religii, kultury ,wsi ,miast,.

SOCJOLOGIA PRACY jest jednym z działów socjologii, specyficznym, zajmującym się opisem i wyjaśnianiem zachowań społecznych ludzi w procesie pracy , podczas produkcji dóbr i usług. Socjologia pracy w szerszym tego słowa znaczeniu , zawiera socjologie przemysłu i obejmuje takie zakresy badań jak:
a)    społeczne uwarunkowania , motywy i skutki pracy w ogóle
b)    zakład pracy jako system społeczny, tzn. system grup i stosunków społecznych
c)    konflikty społeczne i zjawiska dezorganizujące zakład pracy i ich przezwyciężanie
d)    zakład pracy jako złożona część składowa życia ogólnospołecznego , będąca systemem na przykład społeczności lokalnej czy badanej branży.
SOCJOLOGIA PRACY w węższym znaczeniu określana jest jako dział socjologii , który zajmuje się praca jako procesem społecznym , wpływem warunków społecznych na motywy , przebieg, intensywność i wyniki pracy społeczeństwa oraz badaniem skutków , jakie praca wywołuje w strukturze , działania oraz rozwoju szerszych i węższych zbiorowości. Bada przede wszystkim zakład pracy jako miejsce, w którym procesowi pracy towarzysza rozmaite zjawiska społeczne, zatem jej znajomość i stosowanie wyników jej badań może pozwolić na lepsze rozwiązywanie problemów związanych z gospodarka zasobami ludzkimi - ale nie tylko.

5
August Comte (1798 - 1857), Herbert Spencer (1820-1903), Karol Marks (1818-1883), Max Weber (1864-1920)
Hegel George(1770-1831)-Podstawowym założeniem filozofii Hegla było uznanie, że cała rzeczywistość kształtuje się wg jednej, rozwijającej się dialektycznie idei, stanowiąc proces realizowania się absolutu (rozumu hist., ducha świata) zmierzającego do uświadomienia sobie swojej własnej wolności. Dzieje ludzkości, będąc etapem w tym procesie, przechodzą przez stadia ducha subiektywnego (rozwoju jednostki), ducha obiektywnego (rozwoju społeczeństwa) i ducha absolutnego (rozwoju kultury); realizacja idei świadomości wolności w dziejach dokonuje się przez instytucje społ., stosunki społ., moralność, państwo, osiągając formy najwyższe w sztuce, religii i filozofii, prowadzi ona od wolności jedynie władcy (w despotiach starożytnego Wschodu), przez wolność niektórych (w staroż. Grecji i Rzymie) do wolności wszystkich, kształtującej się w epoce chrześc.-germ. Filozofia Hegla wywarła znaczny wpływ na dalszy rozwój filozofii europejskiej, zwł. niemieckiej, oraz stała się jednym z gł. źródeł marksizmu, który podejmując jej problemy i metodę, nadał im materialistyczną interpretację.
Comte August (1798 - 1857) Dzieło: „Kurs filozofii pozytywnej”. Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu, stworzył termin „socjologia”, dlatego nazywa się go ojcem socjologii. Wprowadził pojęcie metoda pozytywna - jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy. W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję „wojny wszystkich ze wszystkimi”
Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:
-    obserwacja - oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu)
-    eksperyment - zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną
-    porównanie - wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz
Comte stworzył swoją ewolucjonistyczną wersję rozwoju społecznego. Ponieważ wywodził socjologię z biologii, jego teoria ewolucji była oparta na ontogenezie. Trzy fazy rozwoju człowieka (dzieciństwo, dojrzałość, dorosłość) przeniósł on na fazy rozwoju społecznego: faza teologiczna (dzieciństwo) - oparta na wojsku, faza metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej, faza naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania tą rzeczywistością; wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści. Klasyfikacja nauk wg Comte'a; ogólne - najmniejsze zastosowanie praktyczne, proste (np.: matematyka); szczegółowe - największe zastosowanie praktyczne, złożone (np.: biologia, socjologia). Wg Comte'a podstawową jednostką w rzeczywistości społecznej jest rodzina - w niej dokonuje się przekazywanie wzorców społecznych.

6
Florian Znaniecki(1882-1958), Hochfeld Julian(1911-1966), Jan Szczepański(1913), Zygmunt Bauman(1925), Jerzy Wiatr(1931), Stefan Czarnowski(1879-1937)

7
Zainteresowanie socjologią w społeczeństwie polskim pojawiło się już w 2 połowie XIX w. Początkowo zajmowano się nią na marginesie uprawiania innych dziedzin wiedzy. Oczekiwano, że będzie służyć przebudowie społeczeństwa. Socjologia polska instytucjonalizowała się dzięki publikacjom socjologicznym i kontaktom z międzynarodowym, naukowym ruchem socjologicznym.
Pierwsza katedra socjologii powstała w roku akademickim 1919/20 na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego dla Petrażyckiego, do którego następnie dołączyli Krzywicki i Czarnowski.
Na UW w l. 1930-31 Czarnowski uzyskał nominacje na prof. w Katedrze Socjologii i Historii Kultury.
W 1934 r. na UW stworzono drugą Katedrę socjologiczną. Powierzono ją Bystroniowi, który podjął zajęcia dydaktyczne. Pracowali tam też Chałasiński i Ossowski.
Znaniecki zapoczątkował studia socjologiczne jako odrębny kierunek wykształcenia uniwersyteckiego i co stanowiło początek instytucjonalizacji socjologii jako odrębnej dyscypliny akademickiej. Padła propozycja dotycząca utworzenia instytutu, który gromadziłby materiały socjologiczne, wydawał dzieła i czasopisma z zakresu socjologii, kształcił socjologów. Instytut taki utworzono w 1920 r., a w 1927 r. przemianowano go na Polski Instytut Socjologiczny (PIS). Było to stowarzyszenie grupujące zawodowych socjologów. Znaniecki powołał w 1930r. „Przegląd Socjologiczny” i stworzył serię wydawnictw książkowych o tematyce socjologicznej. Powstaniu środowiska socjologicznego służyły zjazdy socjologów polskich i utworzenie Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (1930r.).
Polskie środowisko socjologiczne poniosło znaczne straty w czasie II wojny św. Zmarło wielu wybitnych socjologów jak Krzywicki, Rychliński, Okiński. Proces tworzenia instytucji socjologicznych został przerwany . Mimo to socjologia nie przestała istnieć. Zostały uruchomione konspiracyjne studia socjologiczne na Uniwersytecie Ziem Zachodnich (UP), socjologia była wykładana na tajnych kompletach historii UW, studenci często podejmowali samokształcenie, korzystając z pomocy kadry profesorskiej. W warunkach konspiracyjnych funkcjonował PIS (Chałasiński, Ossowski i Rychliński).
Po wojnie odbudowa instytucji naukowych odbywała się w zupełnie zmienionych warunkach ustrojowych. Polska znalazła się w sferze wpływów ZSRR. Poza granicami znalazły się 2 ośrodki akademickie: Lwów i Wilno. W obrębie nowych granic znalazł się Wrocław mający znakomite tradycje uniwersyteckie.
Mimo trudności z obsadą katedr udało się wprowadzić studia socjologiczne na pięciu uniwersytetach: warszawskim, łódzkim, wrocławskim, lubelskim i toruńskim. Reaktywowano „Przegląd socjologiczny”. Wielu socjologów publikowało swoje prace w „ Myśli Współczesnej”.
Rozpoczęto badania socjologiczne, gł. na Ziemiach Odzyskanych , którymi kierowali m.in. Ossowski, Rybicki, Dobrowolski. W badaniach powrócono do przedwojennej koncepcji socjologii, odwoływano się do tych samych teorii, wykorzystywano te same metody.
Rozwój ten został przerwany na początku lat 50tych , w czasach stalinizmu w Polsce. Nastąpiło znaczne cofnięcie procesu instytucjonalizacji socjologii . Socjologia stała się znów domeną „samotnego uczonego”, przy czym teraz była dziedziną zakazaną.
Likwidacja studiów socjologicznych spowodowała , że zainteresowania problematyką socjologiczną były traktowane jako prywatne i rozwijane bez publicznej dyskusji nad teoria socjologiczną , metodologią, bez wspólnych prac badawczych .
Materializm historyczny, który zajął miejsce socjologii, nie doprowadził jednak do zupełnego zerwania z tradycją socjologiczną . Skutki zerwania tradycji socjologicznych szybko usunięto. W 1956r. rozpoczęły się ponownie wykłady z socjologii, a w 1957 trzy uniwersytety (UW,UŁ,UJ) po kilkuletniej przerwie ogłosiły przyjęcia na studia socjologiczne. Odtworzono katedry socjologii prawie na wszystkich uniwersytetach, w których istniały one przed ich likwidacją (m.in. na UP- Kowalski i Markiewicz, na UWr- Bierut, KUL- Turowski, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Poznaniu- Szczurkiewicz). Profesorowie socjologii odzyskali swoje dawne miejsca pracy.
W porównaniu z okresem międzywojennym rozwinęły się instytucje reprezentujące subdyscypliny socjologii- na uczelniach powołano katedry, zakłady z subdyscyplin socjologii, uruchomiono wykłady i organizowano konferencje dotyczące np. socjologii miast, wsi, przemysłu, polityki, moralności, praw itp.
Podjęto od nowa starania o uzawodowienie studiów socjologicznych.
W latach 60- tych nie ustalił się kanon wiedzy socjologicznej, ale powstało wiele cennych prac integrujących różne podejścia do badanych problemów.
W latach 60- tych po raz pierwszy zorganizowano całościowe badania problemów społecznych regionów podlegających uprzemysłowieniu. Na przełomie lat 60- tych i 70- tych wprowadzono tzw. problemy węzłowe w różnych dziedzinach nauki. Zgodnie z założeniem pozwalało to na objęcie systematycznymi badaniami ważniejszych problemów socjologicznych.
Jednocześnie powołano zespoły badawcze opracowujące węższe problemy socjologiczne.
Reforma uniwersytetów, wprowadzenie instytutów zwiększała niezależność młodego pracownika naukowego.
Na etapie Wielkiej Nauki obserwujemy dominację jednej koncepcji socjologii. Wysiłki socjologów zmierzały do rozwoju badań empirycznych, formułowania hipotez i ich weryfikacji. Czołowym teoretykiem tego kierunku w Polsce stał się Nowak.
Przez następne dziesięciolecie zwiększyła się liczba instytucji naukowych w socjologii polskiej. Uruchomiono studia socjologiczne na kilku nowych uniwersytetach . Katedry i zakłady socjologii funkcjonują na prawie wszystkich uczelniach wyższych niezależnie od ich specjalizacji. Znacznie zwiększyła się liczba socjologów zatrudnionych zarówno w instytucjach naukowych jak i pozanaukowych. Nie wykształcił się wprawdzie zawód socjologa o wyraźnie określonych wspólnych cechach i zadaniach, ale zwiększyły się możliwości zatrudnienia absolwentów; powstały bowiem państwowe i prywatne ośrodki prowadzące badania utylitarne tj. sondaże opinii publicznej na zlecenia różnych instytucji, badania rynku, skuteczności reklamy itp. Po latach instytucjonalizacji socjologia polska osiągnęła poziom Wielkiej Nauki.

8
DURKHEIM MILE (1858-1917), franc. socjolog i filozof; twórca tzw. francuskiej szkoły socjologicznej, jeden z klasyków socjologii; prof. Uniwersytetu w Bordeaux (od 1887 kier. pierwszej we Francji katedry socjologii) i od 1906 Sorbony. Założył i wyd. (1896-1913) czasopismo socjologiczne „L'Anne sociologique”, będące organem utworzonej przez niego szkoły.
Główne prace: De la division du travail social (1893), Zasady metody socjologicznej (1895, wyd. pol. 1970), Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii (1912, wyd. pol. 1990).
·    Natura ludzka jest złożona z dwóch przeciwstawnych elementów:
-    element biologiczny, zmysłowy, egoistyczny; jednostkowość
-    elementy kulturowe, duchowość, altruizm, działania pro społeczne
·    Biologizm - człowiek jest istotą biologiczną, ale też społeczną (Freud), zawiera w sobie element ziemski (biologiczny) i nadprzyrodzony
Religia to zestaw podstawowych przekonań - posiadają je wszystkie społeczeństwa; jest podstawą człowieczeństwa i życia społecznego w jakiejkolwiek sferze; jest źródłem dla wszelkiej ludzkiej wiedzy - najpierw pojawiła się religia, a później wiedza o świecie
·    Durkheim zapoczątkował funkcjonowanie socjologii wiedzy. Wg niego życie społeczne uzależnione jest od wiedzy; podstawowym wyznacznikiem ludzkiej wiedzy jest religia - zasady religijne dają jednostce motywację do życia społecznego, nadają mu kształt.
·    Przedstawienia zbiorowe - człowiek posiada pewne wyobrażenia i wspólnie z innymi je tworzy. To co człowiek myśli jest tworzone społecznie - elementy czasu, przestrzeni itp.
Specyfika społeczna wyznacza sposób myślenia
·    Badanie faktów społecznych:
-    badać należy na wzór badań naturalistycznych (traktować fakty społeczne jak rzeczy)
-    wyzbycie się wszelkiej przemocy i uprzedzeń
-    zjawiska badane z punktu widzenia funkcji jaką pełnią
-    wyzbycie się wszelkich emocji i uprzedzeń dotyczących badanego zjawiska
·    Religia to wzór wszystkich instytucji społecznych:
-    Religia Inicjuje jednostkę do życia w społeczeństwie; wyznacza kręgi społeczne, w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania jednostka przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę do życia zbiorowego (np.: przyjęcie sakramentów w chrześcijaństwie)
-    Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie
-    Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały (każda religia wymaga brania udziału w obrzędach)
-    Religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować
-    Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odpowiedź na to skąd bierze się cierpienie itd.
·    Zagadnienie więzi społecznej
Istnieją 2 rodzaje praw:
a)    karne, które powoduje pewne sankcje
b)    kooperacyjne - przywraca stan sprzed naruszenia prawa
Temu podziałowi odpowiadają 2 typy więzi społecznej: (więź to solidarność, coś co łączy, spaja):
a)    mechaniczna - opiera się na podobieństwie (jednostki zjednoczone, bo podobne do siebie)
b)    organiczna - oparta na specjalizacji; jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne -ludzie uzupełniają się nawzajem
Każdy z tych typów ma charakter idealny - w rzeczywistości społecznej nie istnieją one pojedynczo, ale są wymieszane. Więzi mają charakter ewolucjonistyczny - we wcześniejszych etapach rozwoju społecznego przeważała solidarność mechaniczna

9
Główną problematyką amerykańskiej socjologii okresu międzywojennego była społeczność lokalna. Zainteresowanie tą problematyką ukształtowało się głównie w kręgu tzw. szkoły chicagowskiej; była to grupa kilku badaczy skupionych wokół Roberta Park'a. Park zwrócił uwagę na przestrzenne uwarunkowanie zjawisk społecznych. Głównym pytaniem przez nich stawianym było: jak w warunkach miejskich można uzyskać ład społeczny taki, jaki istniał zanim pojawiło się życie wielkomiejskie. Nawiązując do ekologii wprowadził pojęcie EKOLOGII SPOŁECZNEJ.
·    Podejście ekologiczne
1.    Skupiska ludzkie są określone według jakiegoś wzoru przestrzennego - jest on podyktowany przez środowisko przyrodnicze
2.    Terytorialnie wyróżnione strefy posiadają specyficzne wskaźniki np.: religię, mentalność, obyczaje, język, poziom dochodu, zawód itp.
3.    Rzeczywistość społeczna jest dynamiczna, wiąże się ze zmianą terytorialną
4.    Przedstawiciele tej szkoły przedstawiali wyniki swoich badań w sposób graficzny

Druga cechą socjologii uprawianej przez Park'a był zainteresowanie miastem oraz uczynienie podstawowym przedmiotem badań zjawisk i procesów społecznych zachodzących na jego obszarze (przestrzenna organizacja życia w mieście, usytuowanie dzielnic nędzy i bogactwa za pomocą wykresów i map).
Trzecia cecha to empiryzm. Socjologowie chicagowscy byli badaczami terenowymi, którzy stworzyli wzorzec socjologicznych badań terenowych. Park wprowadził nowy system badania zwany „metodą monograficzną” i określany mianem SOCJOGRAFII. Polega to na „intensywnym badaniu stosunków i procesów występujących w pojedynczym wypadku. Badacz wybiera grupę lub jakiś aspekt zachowania się grupowego odpowiednio do postawionego przez siebie problemu, po czym studiuje je z możliwie wielu punktów widzenia”.
Park i Burges są autorami „Wprowadzenie do nauki socjologii” oraz artykułu „Miasto - uwagi na temat badań zachowania ludzkiego w mieście”


10
WEBER MAX (1864-1920), brat Alfreda, niem. socjolog, historyk, religioznawca, ekonomista, prawnik, teoretyk polityki i metodolog nauk społ.; jeden z najbardziej wszechstronnych przedstawicieli nauk społ., twórca tzw. socjologii rozumiejącej; Wykładał prawo na uniwersytecie w Berlinie (od 1892 r.), ekonomię polityczną na uniwersytecie we Fryburgu (od 1894) i ekonomię na uniwersytecie w Heidelbergu (od 1897 r.), gdzie był związany z neokantowską szkołą badeńską. W 1893 r. Weber ożenił się z Marianne Schnitger, późniejszą feministką (napisała też jego biografię). Po śmierci ojca przeżył ciężkie załamanie nerwowe. Na uniwersytet powrócił w 1918 r. obejmując katedrę w Wiedniu, a następnego roku pierwszą w Niemczech katedrę socjologii w Monachium. W tym mieście spędził resztę życia.
Najważniejsze dzieła Webera to Etyka protestancka i duch kapitalizmu (1905, wyd. pol. 1994 r.) oraz Gospodarka i społeczeństwo (1922, wyd. pol. 2002 r.).

Weber uważał, że człowiek zawsze działa jako jednostka, ale jego działanie ma charakter zbiorowy - jest nakierowane na innych i zawsze zawiera w sobie element społeczny.
„Teoria biurokracji“: Z założenia przyjętego przez Maxa Webera biurokracja miała być idealną i bezbłędną formą organizacji. Nie oznacza on wzoru doskonałości, ale ABSTRAKCYJNY MODEL, SKONSTRUOWANY Z CECH ISTOTNYCH JAKIEGOŚ ZJAWISKA. Model ten, ukazując istotę danego zjawiska, jest przydatnym narzędziem jego analizy, chociaż istniejące w rzeczywistości wcielenia modelu są zawsze połączeniem cech istotnych z różnymi innymi cechami, które są różne w każdym przypadku. Mianem biurokracji nazwał władzę legalną.
Typologia władzy:
-    tradycjonalna (władcy rządzą na mocy starodawnego i szanowanego zwyczaju, dziedziczą władzę po swoich przodkach)
-    racjonalno - legalna (oparta na systemie zasad i regulacji akceptowanych przez społeczeństwo)
-    charyzmatyczna (związane z cechami władcy)
Weber twierdził, iż z władzą legalną w idealnej postaci mamy do czynienia gdy zatrudnionych w administracji biurokratów cechuje następujące postępowanie: posiadają wolność osobistą, hierarchia ich urzędów i zakres kompetencji są jasno zdefiniowane, sprawowany urząd to jedyne bądź główne źródło utrzymania danej osoby, urzędnik nie ma prawa do zawłaszczenia swojego stanowiska; jest poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli.
„Typ idealny”
Wg. Webera socjologia miała być nauką społeczną, która opisze sens działań społecznych, w którym mieści się też opis sensu wszystkich najważniejszych instytucji społecznych, chociaż są one efektem ciągle powtarzanych działań społecznych. Problem to jak dojść do opisu działań społecznych, jak poznać i zrozumieć ich sens. Punktem wyjścia ma być tutaj metoda „typów idealnych”. Weber rozumie przez to pewien idealny, racjonalny przebieg pewnych działań społecznych, motywacji, instytucji społecznych czy zjawisk społecznych. Typ ten powstaje w umyśle badacza. Jest on pewną fikcją. Socjolog obserwuje badane przez siebie działania społeczne czy instytucje społeczne i stara się zrozumieć motywacje konkretnych badanych przez siebie działań. Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich: działania tradycjonalne, emocjonalne, celowo-racjonalne i zasadniczo-racjonalne.

11
VILFREDO PARETO (1848 - 1923)
·    Koncepcja Pareto należy do nurtu psychologistycznego - związanego z nowszą psychologią,
·    Z wykształcenia ekonomista
·    Pareto uwzględniał w swoim ujęciu tą część wiedzy psychologicznej, która mówiła o: instynktach, uczuciach, podświadomości
-    człowiek opiera swoje działanie na pierwotnych, podstawowych instynktach,
-    przyjmował wizję, gdzie człowiek jest istotą, którą kierują ciemne (trudne do odkrycia) siły
-    działanie człowieka ma podstawy irracjonalne,
·    Socjologia zakłada, że człowiek działa, myśli w sposób logiczny i dlatego można wszystko wytłumaczyć.
Wg Pareto ludzie działają nielogicznie - związek ich zachowań z działaniami logicznymi jest przypadkowy. Ludzie wyróżniają się od istot żywych tym, że mają wewnętrzną, zakorzenioną potrzebę ukrywania irracjonalności. Człowiek jest istotą myślącą, cechuje go głód myślenia, nie lubi irracjonalności, ma potrzebę działania w sposób racjonalny, logikę uważa za ideał i stara się ukazać, że działa logicznie.
·    Socjologia V. Pareto:

Rezydua - wynikają z psychologicznej podstawy, są ukryte, nikt ich nie formułuje, są najsilniejszym elementem oddziaływania na ludzi, utrwalone wyobrażenia, nie zmieniają się, są podstawą, sprawiają że życie społeczne ma charakter względnie trwały.
Różne typy rezyduów:
a)    rezyduum kombinowania - układania na nowo wyobrażeń i pojęć,
b)    rezyduum utrwalania - swojej pozycji w środowisku społ.,
c)    rezyduum ekspresji - każdy dąży do pokazywania swoich uczuć,
d)    rezyduum towarzyskie - potrzeba podtrzymywania kontaktów z innymi jednostkami,
e)     rezyduum rozwijania własnej osobowości, czasem tworzenie jej na nowo,
f)     rezyduum dążeń seksualnych.
Z rezyduów wynikają derywacje.

Derywacje (przekonania ludzi o własnych działaniach) - twory kulturowe, które są naturalną ludzką reakcją na rezydua, są przyjmowane ze względu na przydatność w uzasadnieniu rezyduów. Celem derywacji jest ukazanie logiczności, wzniosłości działań ludzkich. Derywacje są zmienne (zakodowana jest w nich zmienność).
Derywacje:
-    tworzone w odwołaniu się do imperatywu (nakaz moralny),
-    tworzone w oparciu o autorytet,
-    tworzone w oparciu o uczucia.
Z derywacji tworzą się teorie - wizje rzeczywistości społ.
Z teorii powstających z derywacji Pareto wyróżnił:
-    teorie pseudonaukowe - starają się zachować pozory myślenia logicznego,
-    teorie sięgające poza doświadczenie - nie odwołujące się do logicznego myślenia i empirii, ale odwołują się do czegoś, co jest poza ludzkim doświadczeniem.
Wg Pareto to, co widzimy to derywacje, a to czego nie widzimy to rezydua.
Rezydua mogą stać się derywacjami i odwrotnie.
Wg Pareto:
a)    życie społeczne to system społeczny,
b)     życie społeczne znajduje się w stanie względnej równowagi,
c)     koncepcja elit - opisuje to, co się w społeczeństwie dzieje, co się zmienia, wyjaśnia istniejące konflikty:
-    w społeczeństwie występują elity i masy (rządzący i rządzeni),
-    mechanizm, który decyduje o powyższym podziale jest mechanizmem, który występuje zawsze, gdyż wynika z nierówności ludzi i uwarunkowania psychiki ludzkiej,
-     elitę tworzą ludzie, którzy w danym momencie (określone warunki historyczne) potrafią panować nad innymi, każde warunki historyczne tworzą inne wymogi, wyższość tych ludzi jest tylko chwilowa - lepiej dostosowali się do sytuacji.W warstwach biednych też rodzą się ludzie zdolni, ale nie są dopuszczani do władzy przez warstwy wyższe. To powoduje tworzenie elit w warstwach niższych i dążenie do obalenia rządów obecnych elit. W ten sposób powstaje sytuacja powodująca wymianę elit.
-    nierówność społeczna jest czymś, czego nie można usunąć, wynika z istoty życia społecznego.

12
ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882-1958), filozof i socjolog; jeden z gł. przedstawicieli tzw. socjologii humanistycznej; 1917-19 wykładowca uniw. w Chicago; 1920-39 prof. uniw. w Poznaniu, 1940-50 — University of Illinois w Urbana; 1953-54 przewodnik Amer. Tow. Socjol.; założyciel Inst. Socjol. w Poznaniu (1921) i czasopisma „Przegląd Socjologiczny” (1930). Dzieła: „Cultural reality” (1919) „Wstęp do socjologii” (1922) „Socjologia wychowania” „Miasto w świadomości i jego obywatele” „Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości” „Methods of sociology” „Społeczna rola uczonych”

Znaniecki w najszerszym zakresie interesował się kulturą, na tym właśnie tle stworzył koncepcję socjologii.
·    Zdaniem Znanieckiego błędem jego poprzedników było traktowanie tworów kultury jako czegoś co już istnieje. Według niego twory kultury powstają lub zmieniają się w momencie ich obserwacji, wraz ze zmianą obserwującego je podmiotu. Aby opisać świat kultury nie należy opisywać przedmiotów kultury, lecz relacje między obiektem kultury, a ich badaczem. Przebieg procesu poznania nie jest całkowicie subiektywny, ale też nie do końca obiektywny - określił go jako względnie obiektywny.
Człowiek poznaje rzeczywistość kulturową na podstawie świata wartości.
Rzeczywistość kulturową należy badać uwzględniając, że należy ona do pewnych określonych podmiotów (bez nich nie istnieje).
Kultura ma wymiar historyczny, ponieważ podmioty są uwarunkowane historycznie. Tym niemniej istnieją pewne obiektywizacje (niezależne od historii) - są to systemy wartości.
Aby określić obiekt kultury należy umieścić go w powiązaniu z innymi obiektami kultury. Bezpośredni kontekst (jednostki ludzkie go oglądające i inne obiekty) nadaje sens obiektom. Konteksty tworzą systemy wartości.
Systemy kulturowe (z których składa się kultura) są różnorodne - religijne, symboliczne, estetyczne, prawne, ekonomiczne itd.
Całe społeczeństwo jako część kultury także składa się z szeregu drobnych systemów.
Znaniecki twierdził, że nie można badać całej kultury czy całego społeczeństwa, właśnie ze względu na mnogość różnych elementów.
·    Na tym gruncie Znaniecki określił swoją koncepcję socjologii jako nauki. Uważał, że socjologia początku XX wieku jest podzielona na 2 nurty:
-    nurt teoretyzowania
-    nurt socjologii opisowej (nieuporządkowane gromadzenie faktów)
Swoją koncepcję socjologii przeciwstawiał Znaniecki obu tym nurtom.
Wszelkie nauki humanistyczne powinny opierać się na wzorach nauk przyrodniczych (czyli patrzeniu z zewnątrz), ale z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego (świadomość jednostek)
Konsekwencje takiego ujęcia:
-    wszelkie nauki o kulturze muszą być na nowo zinterpretowane w oparciu o współczynnik humanistyczny
-    zmiana sposobu patrzenia na rzeczywistość kulturową (wszystko co widzimy, poddajemy określonej interpretacji, wynikającej z faktu, że rzeczywistość kulturowa jest tworzona przez czyjąś świadomość)
-    należy rozszerzyć pojęcie danych dostarczanych podczas doświadczenia kultury:
dane zmysłowo dostrzegalne
dane ze sfery świadomości
·    Pośród innych systemów kultury mieści się też system społeczny. Określa on wartości funkcjonujące w świecie między ludźmi. Inne systemy opisują relacje jednostek ludzkich wobec przedmiotów materialnych lub niematerialnych. System społeczny określa odniesienie jednostek do innych jednostek.
Socjologia zajmuje się badaniem systemów społecznych.
Wszelkie systemy kulturowe działają poprzez świadomość; system społeczny jest o tyle specyficzny, że zarówno podmiot, jak i przedmiot refleksji są obdarzone świadomością. Dlatego znaczenie czynnika ludzkiego w socjologii jest szczególnie duże.
Dzięki socjologii uzyskujemy pewną skrótową wiedzę na temat kultury, jako całości. Systemy społeczne w jakiś sposób stanowią uproszczony obraz całej kultury.
Socjologia powinna być równie ścisła, jak nauki przyrodnicze, ale z uwzględnieniem czynnika ludzkiego.

13
SPOŁECZEŃSTWO:
JAN TUROWSKI: „jest pewnym związkiem współwystępowania”
STEFAN DZIABAŁA: „zgodnie z definicją marksistowską jest historycznie ukształtowanym typem zbiorowości, w którym dominuje określony typ stosunków produkcji, połączony więzią pracy, jako podstawową formą więzi społecznej, na którą skład się całokształt stosunków społecznych (ekonomicznych, politycznych) wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dominującego sposobu produkcji. Sposób produkcji jest w teorii marksistowskiej czynnikiem nadrzędnym i determinującym całokształt stosunków społecznych, Wg definicji marksistowskiej społeczeństwo jest zatem tożsame z pojęciem i typem formacji społeczno-ekonomicznej”.
BAZA- to siły wytwórcze i uwarunkowane nimi stosunki produkcji
NADBUDOWA- ustrój prawno-polityczny i charakterystyka kultury symbolicznej każdej formacji
ZMIANA- jest to konstatacja (ustalenie faktu), że w określonym czasie obserwowane zjawisko społeczne zmieniło się.

14
WIĘŻ- są to relacje i zależności wiążące jednostkę z grupą; Są to również wskaźniki spójności grupy, przejawy takich samych postaw, uznawanie jednakowych norm, wzorów zachowań, wspólne działania. Pojęcie więzi jest różnie interpretowane przez różnych socjologów.
CZAS I PRZESTRZEŃ- w kształtowaniu się więzi to warunki zewnętrzne; czas i przestrzeń, które przeżywamy. Chodzi tu o czas społeczny, np. czas świąt, wakacji- czas kojarzony społecznie, a nie poprzez datę; przestrzeń społeczna- to przestrzeń, która nas otacza, ta najbliższa, np. własnego osiedla.
WSPÓLNOTA- tworzy więź bez zamysłu racjonalnego i często wynika z faktu np. zamieszkiwania wspólnej przestrzeni.
POWSTANIE WIĘZI- więź społeczna wytwarzana jest przez całą serię zdarzeń, nie jest nikomu dana, to efekt nakładania się na siebie owej serii zdarzeń. Jest to wyraz zmienności warunków, w jakich toczy się nasze życie. Powstaje ona w 5 etapach: 1- STYCZNOŚĆ PRZESTRZENNA (ludzie postrzegają się nawzajem i rejestrują cechy oraz właściwości innych; następuje styczność psychiczna, a potem styczność społeczna); 2- WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIA (działania zmierzające do wywołania odpowiednich reakcji u partnera); 3- DZIAŁANIA SPOŁECZNE (celem ich jest zaspokojenie pewnych potrzeb); 4- STOSUNKI SPOŁECZNE (trwałe układy, które są określone normami i związane z pewnymi obowiązkami); 5- WZAJEMNE ZALEŻNOŚCI (np. więzi między przełożonym a podwładnym).
TYPY WIĘZI SPOŁECZNYCH:
NATURALNE- dotycz ą tych zbiorowości, których podstawą powiązań i przynależności jest wspólne pochodzenie i pokrewieństwo (np. rodzina)
ZRZESZENIOWE- tworzone są na zasadzie dobrowolności przez ludzi należących do organizacji społecznych i politycznych
STANOWIONE- są narzucone z zewnątrz lub ustanowione siłą

15
ZBIOROWOŚĆ- zespół ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje(chociaż przez krótki czas) więź społeczna.
NORMA SPOŁECZNA- obowiązek określonego zachowania się człowieka w różnych sytuacjach życiowych.
INSTYTUCJA SPOŁECZNA- grupa osób realizujących zadania powierzone im przez daną zbiorowość lub środki służące realizacji tych zadań. Wyróżnić można instytucje formalne i nieformalne.
KONTROLA SPOŁECZNA w najszerszym i najstarszym znaczeniu to WSZELKIE MECHANIZMY URUCHAMIAJĄCE, A NIEKIEDY I WYMUSZAJĄCE WSPÓŁDZIAŁANIE, KTÓRE UTRZYMUJE PORZĄDEK SPOŁECZNY. Jest to system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości, czyli kontrola zgodności ich postępowania zgodnie z ogólnie przyjętymi normami, wartościami. Mechanizmy kontroli społecznej: przemoc fizyczna, środki prawne i polityczne, presja ekonomiczna, lotka i ośmieszanie, pogarda i wykluczenie, perswazja, system moralny, kodeksy środowiskowe.

WIĘŹ SPOŁECZNA- pyt. nr 14
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA- to zbiorowość ludzi zamieszkująca wspólne terytorium (wieś, miasteczko) powiązanych ze sobą systemami więzi społecznych wyróżniająca się spośród innych podobnych społeczności zbiorem samodzielnie wypracowanych elementów kultury (normy postępowania, zwyczaje i obyczaje oraz tradycje)

16
NORMA SPOŁECZNA to taka wypowiedź, która orzeka o powinności pewnego zachowania, stanu rzeczy czy sposobu myślenia. Z normą społeczną mamy do czynienia wtedy, kiedy pewien określony sposób zachowania się jest uznawany za właściwy bądź pożądany przez członków danego społeczeństwa.
NORMY:
PRAWNE- zasady zachowania się, które oparte są na przepisach prawnych (zagrożone sankcjami), jednej stronie przypisują pewne uprawnienia, na druga nakładają pewien obowiązek.
RELIGIJNE- dotyczą osób danego wyznania (zagrożone klątwą w kościołach katolickich i prawosławnych)
MORALNE- zasady zachowania się oparte na ocenach i wartościach moralnych (nie zagrożone sankcjami). normy moralne bardziej niż jakiekolwiek inne wywołują poczucie powinności, której niespełnienie rodzi wyrzuty sumienia, szlachetne oburzenie, zgorszenie, niesmak a spełnienie wywołuje uznanie, wdzięczność, podziw. Nakazują lub zalecają pewien sposób postępowania, ale nie dają nikomu uprawnienia, by te normy egzekwować.
OBYCZAJOWE- nawyki zachowania się, rytuały czy sposób ubierania się uznane w danej zbiorowości (nie zagrożone sankcjami)

17
KONTROLA SPOŁECZNA- pyt. nr 15.
SANKCJE (nagrody i kary)-każda zbiorowość posiada własny system, który zachęca lub zniechęca do pewnych zachowań. Istnieją sankcje formalne i nieformalne. FORMALNE- określane są przez przepisy oraz kodeksy karne, których zastosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany

---