slowniczek z Babbie, Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna, Metody i Techniki Badań

Paradygmat

model, wzorzec, podejście metodologiczne, które można wykorzystać do opisu oraz interpretacji jakiegoś zjawiska, zachowania, postawy itp.

Teoria paradygmatów została sformułowana przez amerykańskiego metodologa Thomasa Kuhna (ur. 1922 - zm. 1996), w jego głośnej książce „Struktura rewolucji naukowych” (1962, wyd. polskie 1968).

Makroteoria

teoria zorientowana na wyjaśnienie ogólnych zasad kształtujących porządek świata społecznego.

Mikroteoria

teoria zorientowana na opis i wyjaśnienie jednego wybranego aspektu świata społecznego.

Mikroteoria nie zajmuje się światem społecznym w całej jego złożoności, ani zasadami, które mogą kształtować jego porządek. Koncentruje się wyłącznie na poszczególnych elementach życia społecznego, z których każde ma jakiś wpływ na ogólny porządek, ale tylko częściowy.

Funkcjonalizm

orientacja teoretyczna, metodologiczna i badawcza rozpowszechniona w antropologii społecznej oraz socjologii w pierwszej połowie XX wieku.

W antropologii społecznej głównymi teoretykami funkcjonalizmu byli Bronisław Malinowski oraz Alfred R. Radcliffe Brown.

W socjologii funkcjonalizm był rozwijany głównie przez socjologów amerykańskich: Talcotta Parsonsa i Roberta K. Mertona („Teoria socjologiczna i struktura społeczna”, 1949).

Głównym założeniem funkcjonalizmu było uznanie, że zasadniczą rolą instytucji społecznych i jednostek wchodzących w skład danej społeczności jest jej utrzymanie w stanie permanentnej równowagi (equilibrium), gwarantującej wzajemne przetrwanie. Przedmiotem zainteresowania funkcjonalistów były szczegółowe powiązania pomiędzy instytucjami tworzącymi daną społeczność oraz role i zadania społeczne, których wypełnienie pozwala utrzymać ład społeczny.

Społeczeństwo można postrzegać w kontekście licznych wzajemnych zależności zachodzących pomiędzy instytucjami i jednostkami wchodzącymi w jego skład. Rozpoznanie i opis tych zależności stały się zasadniczym przedmiotem badań empirycznych podejmowanych przez funkcjonalistów.

Hipoteza

niesprawdzone twierdzenie dotyczące przyczyn jakiegoś zjawiska rynkowego, zachowania i reakcji konsumentów, zdarzenia w działalności jakiegoś przedsiębiorstwa itp. W celu potwierdzenia lub obalenia hipotezy można przeprowadzić konkretne badanie, które pozwoli wyjaśnić wątpliwości.

Operacjonalizacja

proces przekształcania abstrakcyjnych pojęć, dotyczących przedmiotu badania, w konkretne wskaźniki i zmienne, dające się zmierzyć w sposób empiryczny.

Definicja operacyjna

w ogólnym znaczeniu jest to opis pojęcia lub terminu dotyczącego przedmiotu badania, w którym określone jest w jaki sposób ustalić, że badany obiekt, zachowanie lub zjawisko można zaklasyfikować pod tym właśnie terminem.

Przykładowa definicja operacyjna terminu „osoba z wykształceniem wyższym” może wyglądać następująco: „osoba, która zdała wszystkie egzaminy przewidziane w programie studiów oraz uzyskała dyplom magistra”.

Hipoteza zerowa

rodzaj hipotezy zakładającej brak zależności (istotnych statystycznie) pomiędzy zmiennymi, analizowanymi w trakcie jakiegoś badania. Znalezienie takich zależności (istotnych statystycznie) pomiędzy zmiennymi pozwala zwykle na odrzucenie hipotezy zerowej.

Jednostka analizy

każda pojedyncza osoba, gospodarstwo domowe, firma, instytucja lub inny obiekt, będąca przedmiotem analizy w trakcie realizowanego badania.

Jednostka analizy może, ale nie musi być tym samym, co jednostka losowania. W próbie gospodarstw domowych jednostką analizy jest zwykle osoba, która je zamieszkuje; gospodarstwo w tym przypadku jest jednostką losowania.

Wytwory społeczne

wszelkiego rodzaju wytwory kulturalne, materialne i niematerialne, które zostały stworzone przez człowieka i dla niego (wiersze, książki, obrazy, samochody, budynki, piosenka, dowcip)

Błąd ekologiczny rozumowania

błąd rozumowania polegający na tym, że wnioski zebrane w trakcie badania lub obserwacji grupy osób (wspólnoty, społeczności itp.) odnosimy jednocześnie do każdej pojedynczej jednostki, wchodzącej w skład tej grupy.

Redukcjonizm

podejście naukowe stosowane w badaniach społecznych, marketingowych i rynkowych, polegające na tym, że część lub wszystkie zjawiska, postawy oraz trendy będące przedmiotem analizy i wyjaśnień, sprowadzane są do kilku uniwersalnych zasad wyjaśniających.

Badania przekrojowe - składające się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska zebranych w jednym punkcie w czasie.

Badania przekrojowe

badania, których celem jest obserwacja jakiegoś zjawiska lub obiektu w jednym konkretnie wybranym okresie czasu.

Badania dynamiczne

badania, których celem jest obserwacja wybranych obiektów i zjawisk w dłuższym okresie czasu np. kilkumiesięcznym, kilkuletnim i dłuższym. Badania dynamiczne umożliwiają systematyczne gromadzenie danych dotyczących badanego zjawiska, obserwację zachodzących zmian oraz wyjaśnianie ich przyczyn.

Badania trendów

badania, których celem jest systematyczny opis zmian zachodzących w opinii społeczeństwa, a dotyczących m.in. poparcia dla partii politycznych, zaufania do instytucji publicznych, zadowolenia z życia, optymizmu konsumenckiego, oceny sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju itp.

Analiza kohort

badanie opinii grupy ludzi identyfikowanych ze względu na zdarzenie, które miało miejsce w ich życiu w tym samym czasie. Do takiej grupy - zwanej kohortą - można zaliczyć osoby, które w tym samym roku urodziły się, ukończyły studia, po raz pierwszy podjęły pracę zawodową, wzięły udział w wyborach politycznych itp.

Badania panelowe

badania prowadzone w sposób ciągły, na tej samej grupie osób lub innych obiektów (gospodarstw domowych, sklepów itp.). W celu zapewnienia jakości wyników, co pewien czas część osób biorących udział w badaniu może podlegać losowej wymianie.

Wskaźnik

miara charakteryzująca wartość, wielkość, intensywność lub szeroko rozumianą specyfikę jakiegoś zjawiska, będącego przedmiotem badania. Wskaźnikiem zamożności może być wysokość uzyskiwanych dochodów; wskaźnikiem religijności może być częstość praktyk religijnych; wskaźnikiem czytelnictwa może być liczba przeczytanych książek w jakimś okresie.

Konceptualizacja

ogólna nazwa postępowania badawczego, w trakcie którego definiuje się precyzyjnie problem badawczy, określa wszelkie terminy, pojęcia i wskaźniki opisujące ten problem, ustala metody, techniki i narzędzia, które zostaną wykorzystane w badaniu.

Wymiar

aspekt pojęcia możliwy do wyszczególnienia (np. rozróżnienie na współczucie dla ludzi i zwierząt).

Pomiar nominalny

pomiar pozwalający na klasyfikację zmiennych ze względu na ich cechy jakościowe, takie jak płeć, miejsce zamieszkania, wykonywany zawód, status społeczny itp.

Pomiar nominalny umożliwia jedynie podział zmiennych ze względu na posiadanie lub nie posiadanie konkretnych wartości. Jedyne dopuszczalne operacje obliczeniowe w przypadku pomiaru nominalnego to zliczanie częstości i odsetek. Wartościom zmiennych można wtedy przypisywać wartości liczbowe (np. dla zmiennej płeć przypisujemy 1 kobiecie, a 2 mężczyźnie), ale ma to jedynie charakter umowny, umożliwiający najprostszą klasyfikację wartości zmiennych.

Pomiar porządkowy

pomiar pozwalający na klasyfikację/rangowanie zmiennych wg określonego kryterium, np. poczynając od wartości zmiennej uznawanej przez nas za najniższą, do wartości uznawanej za najwyższą.

Pomiar porządkowy można stosować do określenia takich zmiennych jak wykształcenie, status społeczny, satysfakcja z użytkowania jakiegoś produktu, ocena szkolna itp. Zakres operacji obliczeniowych w przypadku pomiaru porządkowego jest jednak ograniczony.

Jesteśmy w stanie określić, że ocena 5 jest wyższa niż ocena 4, ale nie jesteśmy w stanie sensownie określić o ile ocena 5 jest wyższa od oceny 4. Podobnie w przypadku wykształcenia: wykształcenie wyższe to więcej niż wykształcenie średnie, ale nie sposób ocenić, o ile wykształcenie wyższe jest większe od średniego.

Pomiar porządkowy jest dokładniejszy od pomiaru nominalnego, ale mniej dokładny od pozostałych rodzajów pomiaru - interwałowego oraz ilorazowego.

Pomiar interwałowy

pomiar pozwalający na klasyfikację zmiennych ze względu na ich określone wartości, przy jednoczesnym założeniu, że odległości pomiędzy poszczególnymi wartościami zmiennych są sobie równe w sensie matematycznym.

Przykładem zmiennych do których można stosować pomiar interwałowy jest temperatura na skali Celsjusza albo czas kalendarzowy. W tym przypadku można empirycznie stwierdzić, że pomiędzy temperaturą 20 stopni Celsjusza a temperaturą 21 stopni jest dokładnie jeden stopień Celsjusza różnicy.

Pomiar interwałowy jest dokładniejszy od pomiaru nominalnego i porządkowego, ale mniej dokładny od pomiaru ilorazowego.

Pomiar ilorazowy

pomiar pozwalający na klasyfikację zmiennych ze względu na ich wartości, na których można jednocześnie dokonywać dowolnych operacji obliczeniowych. Pomiar ilorazowy jest najwyższym ze wszystkich rodzajów pomiaru (po pomiarze nominalnym, porządkowym oraz interwałowym).

Cechą charakterystyczną pomiaru ilorazowego jest to, że odnosi się on do wartości zmiennych, które mają swój naturalny punkt zero. Cecha ta umożliwia wykazanie, o ile razy dana wartość zmiennej jest większa/mniejsza od innej wartości tej samej zmiennej. Pozwala to z kolei na operacje dzielenia i mnożenia dokonywane na wartościach zmiennej (stąd nazwa pomiar ilorazowy).

Za pomocą pomiaru ilorazowego można mierzyć takie zmienne jak dochód (wyrażony w jednostkach pieniężnych) albo wiek liczony w latach (ale już nie wiek kalendarzowy, który mierzony jest za pomocą pomiaru interwałowego).

Rzetelność (Guilford)

dokładność, z jaką wyniki testowe odzwierciedlają status badanego w każdym z aspektów mierzonych przez test;

Rzetelność

cecha pomiaru polegająca na tym, że w przypadku przeprowadzenia ponownego pomiaru - np. za pomocą tego samego narzędzia badawczego - uzyskamy zawsze ten sam rezultat. Rzetelność jest cechą niezbędną do tego, aby uznać dany pomiar za wiarygodny. Nie jest to jednak cecha wystarczająca, ponieważ aby pomiar był w pełni wiarygodny, to musi charakteryzować się drugą ważną cechą tj. trafnością.

Trafność

cecha pomiaru polegająca na tym, że mierzy on to, co rzeczywiście mierzyć powinien, czyli że pomiar jest adekwatny do celów postawionych przez badacza. Liczba przeczytanych książek w ciągu miesiąca może być trafnym wskaźnikiem do pomiaru aktywności kulturalnej badanej osoby. Intensywność życia seksualnego może być wskaźnikiem ogólnej satysfakcji z pożycia małżeńskiego. Poparcie udzielane danej partii politycznej może być wskaźnikiem poglądów konserwatywnych lub liberalnych itd.

W praktyce badawczej nie można nigdy stwierdzić z całkowitą pewnością, że dany pomiar jest w pełni trafny. Prawdopodobieństwo, że dany pomiar jest trafny, osiągane jest zwykle w trakcie wieloletniej praktyki badawczej, wykorzystywania licznych i różnorakich wskaźników oraz dyskursu prowadzonego między badaczami.

Trafność fasadowa

cecha wskaźnika lub narzędzia pomiarowego polegającego na tym, że mierzą one faktycznie to, co mierzyć powinny, czyli są adekwatne do przedmiotu badania.

Przykładem trafności fasadowej może być liczba przeczytanych książek w określonym czasie jako wskaźnik zainteresowania życiem kulturalnym. Akceptacja prawa do aborcji może być wskaźnikiem poglądów liberalnych i w tym sensie taki wskaźnik również cechowałby się trafnością fasadową. Poparcie dla partii lewicowej może być trafnym wskaźnikiem poglądów lewicowych itd.

W praktyce badawczej uznanie jakiegoś wskaźnika lub narzędzia za cechujące się całkowitą trafnością fasadową jest jednak najczęściej niemożliwe do przeprowadzenia. Uznanie trafności fasadowej wiąże się zatem z subiektywną oceną badacza i jego przekonaniem, że wskaźnik lub narzędzie pomiarowe przez niego proponowane cechują się omawianą wartością.

Trafność kryterialna

trafność narzędzia pomiarowego, którą można określić na podstawie trafności innego narzędzia pomiarowego, wykorzystanego do pomiaru tej samej cechy, ale w późniejszym czasie. Trafność kryterialna zwana jest również trafnością predykcyjną (prognostyczną), ponieważ do jej ustalenia konieczne jest przewidywanie związku pomiędzy pomiarem bieżącym a pomiarem przyszłym.

Przykładem trafności kryterialnej może być test służący do oceny poziomu zaawansowania językowego kandydatów na kurs językowy i przypisania ich do grupy o odpowiednim stopniu zaawansowania. Trafność kryterialna testu ustalana jest w tym wypadku poprzez późniejsze osiągnięcia uczestników kursu w trakcie zajęć i egzaminu końcowego.

Trafność teoretyczna

trafność narzędzia pomiarowego, polegająca na tym, że narzędzie obejmuje możliwie wyczerpującą ilość pojęć i wskaźników, logicznie ze sobą powiązanych, które w ten sposób mogą zostać wykorzystane do pomiaru jakiegoś obiektu, zjawiska itp.

Narzędzie cechujące się trafnością teoretyczną powinno zatem umożliwiać pomiar badanego obiektu lub zjawiska w jego możliwie pełnym wymiarze.

Trafność treściowa

trafność narzędzia pomiarowego, którą można określić poprzez sprawdzenie zakresu wskaźników i mierników wykorzystywanych do pomiaru określonego zjawiska. Im obszerniejszy zakres wskaźników, tym z większym prawdopodobieństwem można uznać dane narzędzie za cechujące się trafnością treściową.

Przykładem może być pomiar satysfakcji pracowników z wykonywanej pracy. Samo pytanie o zadowolenie z wysokości otrzymywanej pensji może być trafnym wskaźnikiem zadowolenia z pracy, ale na pewno nie wystarczającym. Jeśli pomiar satysfakcji pracowników mielibyśmy uznać za trafny treściowo, to pomiar taki powinien również obejmować pytania o satysfakcję z relacji z przełożonymi, współpracownikami, zadowolenia z otrzymywanych zadań, poczucia własnych kompetencji itp.

Indeks

miernik ilościowy stosowany do pomiaru zjawisk społecznych, ekonomicznych, politycznych itp., będący zazwyczaj syntetycznym ujęciem kilku lub kilkunastu różnych wskaźników, opisujących dane zjawisko.

Przykładowo indeks rozwoju gospodarczego można stworzyć w wyniku zsumowania lub średniej ważonej takich wskaźników jak stopa bezrobocia, inflacji, wzrostu oszczędności gospodarstw domowych itp.

SKALA -

Analiza pytań

procedura badawcza, której celem jest ustalenie, czy poszczególne pytania zamieszczone w ankiecie lub kwestionariuszu wywiadu nie powtarzają tych samych treści i zagadnień, są adekwatne w stosunku do tematyki badania i logicznie ze sobą powiązane.

Walidacja

procedura sprawdzania narzędzi badawczych (skal, indeksów), które mają być wykorzystane w planowanym badaniu, pod kątem ich poprawności, trafności, dokładności itd.

Skala dystansu społecznego Bogardusa

skala stosowana w badaniach społecznych do określenia dystansu społecznego.
Skala Bogardusa pozwala określić, w jakim stopniu członkowie społeczności są uprzedzeni wobec przedstawicieli innej grupy społecznej (narodowej, rasowej, religijnej itp.). Pytanie na skali Bogardusa może wyglądać następująco:

A. Czy jesteś skłonny(a) zgodzić się, aby człowiek narodowości cygańskiej:

1. przyjechał z wizytą turystyczną do Twojego kraju
2. dostał kartę stałego pobytu w Twoim kraju
3. został jego obywatelem
4. zamieszkał w Twoim mieście
5. został Twoim sąsiadem
6. kolegą z pracy
7. znajomym/przyjacielem
8. partnerem życiowym Twojego syna lub córki.

Im wcześniej respondent udzieli odpowiedzi negatywnej, tym w większym stopniu można mówić o istniejącym uprzedzeniu i dystansie społecznym.

Skala Guttmana

skala składająca się z szeregu hierarchicznie uporządkowanych pytań, dotyczących tego samego zagadnienia. Nazwa skali pochodzi od nazwiska jej twórcy, Louisa Guttmana, izraelskiego socjologa amerykańskiego pochodzenia (ur. 1916 - zm. 1987).

Cechą skali Guttmana jest to, że odpowiedź twierdząca na pierwsze lub każde kolejne pytanie, powinna powodować odpowiedź twierdzącą również na wszystkie następne pytania.

Skala Guttmana może wyglądać następująco:

A. Czy zgadasz się, żeby cudzoziemcy mieszkający w Polsce przez dłuższy okres czasu mieli prawo do:

1. otrzymania obywatelstwa polskiego i wszystkich praw
2. karty stałego pobytu
3. kupna ziemi lub nieruchomości
4. założenia własnej firmy
5. pozwolenia na pracę najemną
6. pozwolenia na naukę
7. przedłużenia wizy pobytowej.

Skala Guttmana wykorzystywana jest do badania postaw, stopnia akceptacji zjawisk budzących kontrowersje społeczne itp. Im wcześniej respondent zaczyna odpowiadać twierdząco na jakieś stwierdzenie, tym większa jest jego akceptacja ocenianych postaw, zachowań i zjawisk.

Skala Thurstone'a

skala wykorzystywana do badania i mierzenia postaw, skonstruowana przez amerykańskiego psychologa Louisa Thurstone'a (ur. 1887 - zm. 1955). Skala ta - z uwagi na swoją budowę - zwana jest również skalą równych odcinków.

Skala Likerta

jedna z najbardziej znanych skal pomiarowych, stosowana powszechnie w badaniach marketingowych, rynkowych i społecznych. Nazwa skali pochodzi od nazwiska jej twórcy, amerykańskiego socjologa Rensisa Likerta (ur. 1903 - zm. 1981). Początkowo skala Likerta była znacznie bardziej złożona; obecnie stosuje się jej uproszczoną wersję.

Respondentowi przedstawiana jest lista twierdzeń dotyczących ocenianego produktu, usługi lub innego zjawiska, a jego odpowiedzi mierzone są na dwubiegunowej, zazwyczaj pięciopunktowej skali:

1. zdecydowanie się nie zgadzam
2. raczej się nie zgadzam
3. ani się nie zgadzam, ani się zgadzam
4. raczej się zgadzam
5. zdecydowanie się zgadzam.

Poszczególnym odpowiedziom mogą być przypisywane wartości numeryczne od 1 do 5, rzadziej od - 2 do 2 (zero oznacza odpowiedź neutralną).

Dyferencjał semantyczny

skala pomiarowa stosowana powszechnie w ocenie postaw, produktów, usług itp.

Skala składa się z kilku kategorii (najczęściej pięciu lub siedmiu), oznaczonych liczbami. Bieguny skali (czyli jej początek i koniec) opisane są antonimami, którymi można określić oceniany obiekt: nudny - ciekawy, tradycyjny - nowoczesny, tani - drogi itp.

Przykładowa skala dyferencjału semantycznego może wyglądać następująco:

Czy Pana(i) zdaniem produkt X jest:

Tani 1 2 3 4 5 6 7 Drogi

Respondent może wskazać na kategorie skrajne lub wybraną kategorię pośrednią, która najbardziej odpowiada jego ocenie.

Dyferencjał semantyczny nazywany jest również skalą semantyczną lub skalą Osgooda, od nazwiska jej twórcy, amerykańskiego psychologa Charlesa E. Osgooda (ur. 1916 - zm. 1991).

Typologia

klasyfikacja metodologiczna badań, narzędzi i technik badawczych ze względu na ich podstawowe cechy oraz przeznaczenie.

Dobór nieprobabilistyczny

każdy dobór próby badanej, w którym nie stosuje się żadnych technik losowania. Jednostka z populacji trafia do próby na podstawie arbitralnej decyzji badacza lub wg innego kryterium, ale zawsze z pominięciem rachunku prawdopodobieństwa.

Najbardziej znanymi przykładami doboru nieprobabilistycznego jest dobór celowy i dobór kwotowy.

Dobór celowy

metoda nielosowego doboru próby badanej, do której jednostki wybierane są na podstawie arbitralnej decyzji badaczy. Kryterium doboru celowego jest wyłącznie to, że uczestnik badania spełnia określone kryterium (płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie, wykonywany zawód itp.)

Metoda kuli śnieżnej

nielosowa metoda doboru respondentów do próby badanej. Po zakończeniu każdego kolejnego wywiadu ankieter prosi respondenta o wskazanie jakiejś znajomej osoby, z którą mógłby również przeprowadzić wywiad dotyczący tego samego tematu.

Metoda kuli śnieżnej przydatna jest w badaniach grup społecznych, które mogą być dla badacza trudno dostępne: mniejszości narodowych, religijnych, seksualnych, członków subkultur, osób znajdujących się w szczególnej sytuacji życiowej itp.

Dobrym rozwiązaniem w takich sytuacjach jest odnalezienie na początek kilku osób z takiej grupy; po przeprowadzeniu wywiadów i pozyskaniu zaufania, ankieter dzięki ich pomocy oraz rekomendacji może zacząć poszukiwania kolejnych respondentów.

Dobór kwotowy

metoda nielosowego doboru próby badanej. Udział (liczebność, odsetek) osób w próbie ustalany jest w taki sposób, żeby był proporcjonalny do ich rzeczywistego udziału w całej populacji. Przy doborze kwotowym uwzględniana jest zwykle płeć, wiek i miejsce zamieszkania badanych osób.

Informator

potoczne określenie osoby pomagającej badaczom w dotarciu do określonej społeczności (grupy społecznej, wspólnoty, subkultury).

Informator jest zazwyczaj członkiem społeczności, do której chcą dotrzeć badacze (chociaż nie musi to być regułą). Dysponuje wiedzą na temat całej społeczności i jej członków, orientuje się w możliwościach nawiązania przez badaczy kontaktu z nimi. Dzięki temu, że jest członkiem społeczności może pośredniczyć w nawiązaniu kontaktu pomiędzy badaczami i członkami społeczności, przekonując ich do wzajemnej współpracy i udziału w ewentualnym projekcie badawczym.

Informator jest bardzo przydatny w sytuacji, gdy badacze chcą przeprowadzić badanie w grupach trudnodostępnych: sektach religijnych, subkulturach młodzieżowych, jak również wspólnotach zrzeszających mniejszości seksualne, narodowe itp.

Bramkarz (ang. gatekeeper)

osoba zajmująca wysoką pozycję w jakiejś grupie lub organizacji społecznej o sztywnej, hierarchicznej strukturze zarządzania oraz przepływu informacji. Dla badaczy zainteresowanych zbadaniem takiej grupy pozyskanie bramkarza jest często czynnikiem decydującym o powodzeniu projektu badawczego.

Bramkarz może udostępniać badaczom informacje na temat struktury i funkcjonowania grupy, ułatwiać kontakt z jej członkami, w tym również z osobami zajmującymi wyższą pozycję, niż sam bramkarz.

Dobór probabilistyczny

każdy dobór próby badanej, w którym został wykorzystany operat losowania oraz określona technika losowania jednostek.

Dobór systematyczny

metoda doboru próby losowej, polegająca na losowaniu co n-tej jednostki z operatu losowego.

Reprezentatywność

cecha próby badawczej wybranej w taki sposób, że częstość i rozkład cech jednostek wchodzących w skład próby (np. płci, wieku, miejsca zamieszkania) jest proporcjonalna do częstości tych cech wszystkich jednostek wchodzących w skład badanej populacji.

Reprezentatywność próby umożliwia uogólnianie wyników przeprowadzonego badania na całą populację generalną. Reprezentatywność próby badawczej uzyskiwana jest za pomocą rozmaitych technik losowania.

Metoda równego prawdopodobieństwa wyboru

metoda losowego doboru próby badawczej, w trakcie którego każdy element z populacji badanej ma jednakowe losowe szanse trafienia do tej próby.

Dobór grupowy

metoda doboru próby badanej, do której najpierw losowane są jednostki pierwszego rzędu (gminy, powiaty, miasta, szkoły, uczelnie, instytucje itp.), z których następnie losowane są mniejsze jednostki dalszego rzędu, w nich się zawierające.

Przykładowy schemat doboru grupowego może wyglądać następująco: miasto - dzielnica - osiedle - budynek mieszkalny - mieszkanie.

Dobór warstwowy

ogólne określenie prób badawczych przygotowanych w ten sposób, że najpierw dzieli się badaną zbiorowość na homogeniczne grupy (wydzielone z uwagi na płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie itp.), a następnie z każdej grupy losuje się wymaganą liczbę jednostek badanych.

Dobór proporcjonalny

metoda doboru próby, polegająca na losowaniu jednostek w taki sposób, aby ich liczebność w próbie była wprost proporcjonalna do udziału tych jednostek w całej badanej populacji.

Dobór losowy

metoda doboru próby badanej, do której osoby lub inne jednostki, wybierane są z operatu losowania, za pomocą określonej techniki losowania i zgodnie z zasadami rachunku prawdopodobieństwa.

Proporcja losowania

stosunek wielkości próby do wielkości populacji, z której została pobrana.

Ważenie

procedura matematyczna stosowana w trakcie analizy danych ilościowych (np. wyników sondażu), której głównym celem jest skorygowanie struktury badanej próby w taki sposób, aby odpowiadała ona populacji, z której została pobrana. Im bardziej „doważona” próba, tym większa jest jej reprezentatywność dla całej badanej populacji.

Element

każda pojedyncza jednostka należąca do populacji, który jest wybierana do próby badanej.

Populacja badana

populacja, z której została pobrana (wylosowana) próba badawcza.

Operat losowania

baza zawierająca dane adresowe jednostek należących do określonej populacji, z której można wylosować próbę reprezentatywną do badania.

Do największych krajowych operatów losowania należą m.in. baza PESEL (ewidencja ludności) oraz baza gospodarstw domowych GUS.

Losowanie proste

rodzaj losowania, w którym każda jednostka znajdująca się w operacie losowania ma takie samo prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie badanej.

Jednostka losowania

każda pojedyncza osoba, gospodarstwo domowe, firma, instytucja lub inny obiekt, która jest losowana do próby badanej.

Parametr

wielkość lub wartość charakterystyczna dla jakiejś zmiennej, będącej przedmiotem opisu badawczego. Parametrem dla wartości dochodów uzyskiwanych w określonej populacji może być np. średnia albo modalna.

STATYSTYKA -

Błąd doboru próby

błąd popełniany w trakcie losowania próby badanej. Może polegać na nietrafnym zdefiniowaniu populacji, wykorzystaniu nieaktualnego operatu losowania, zastosowaniu nieodpowiedniej metody losowania itp.

Poziom ufności

stopień prawdopodobieństwa, z jakim możemy ocenić wiarygodność wyników badania, przeprowadzonego na jakiejś próbie losowej. W szczególności poziom ufności pozwala ocenić prawdopodobieństwo, z jakim wyniki przeprowadzonego badania będą mieścić się w tzw. przedziale ufności.

Poziom ufności jest jednym z czynników decydujących o wielkości próby. Im większy poziom ufności, tym większa będzie wielkość próby. W badaniach sondażowych przyjmuje się zwykle poziom ufności p=95% lub 99%.

Przedział ufności

przedział liczbowy, w którym zawiera się prawdziwa, nieznana wartość szacowanego parametru w badanej populacji.

Przedział ufności jest zawsze wyznaczany z określonym prawdopodobieństwem, nazywanym poziomem ufności.

Interwał losowania

określony odstęp pomiędzy jednostkami znajdującymi się w operacie losowym i losowanymi do próby. Interwał losowania o wartości „10” oznacza, że losowana jest co 10 jednostka z operatu.

Pretest

badanie poprzedzające oddziaływanie jakiegoś bodźca, którego celem jest ocena jego przewidywanej skuteczności i efektywności. Przykładem może być ocena konceptu planowanej reklamy telewizyjnej przez jej potencjalnych odbiorców.

Posttest

badanie zrealizowane po oddziaływaniu jakiegoś bodźca , np. po przeprowadzeniu kampanii reklamowej, którego celem jest ocena, na ile pod wpływem tego bodźca, osoby badane zmieniły swoje opinie i zachowania. Rezultatem takiego badania może być modyfikacja przekazu reklamowego, tak żeby zwiększyć jego skuteczność.

Randomizacja

metoda losowego doboru osób do grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Stosowana jest po to, aby przydzielenie uczestników eksperymentu do poszczególnej grupy było wyłącznie dziełem przypadku.

W ten sposób zostaje zachowane prawdopodobieństwo, że obie grupy nie będą się różnić między sobą ze względu na płeć, wiek i inne cechy demograficzne, co w przeciwnym wypadku mogłoby zafałszować wyniki eksperymentu.

Grupa eksperymentalna

grupa osób uczestniczących w eksperymencie, wobec których stosowane są bodźce eksperymentalne i związane z tym manipulacje.

Grupa kontrolna

grupa osób utworzona w trakcie przygotowań do realizacji eksperymentu, obok grupy eksperymentalnej.

Grupa kontrolna ma takie same cechy jak eksperymentalna; różnica polega na tym, że wobec osób z grupy kontrolnej nie stosuje się żadnych manipulacji i bodźców eksperymentalnych.

Na zakończenie eksperymentu dokonuje się pomiaru zachowań osób z obydwu grup. Dzięki temu można ocenić znaczenie i wpływ bodźca na zachowanie osób z grupy eksperymentalnej.

Eksperyment podwójnie ślepy

eksperyment, w trakcie którego zarówno osoby badane jak i zespół badaczy nadzorujący jego przebieg, nie wiedzą, która grupa jest grupą eksperymentalną, a która kontrolną.

Dopasowanie

metoda doboru osób do grup eksperymentalnych i grup kontrolnych biorących udział w jakimś eksperymencie. Celem dopasowania jest przyporządkowanie osób do poszczególnych grup w taki sposób, żeby były one proporcjonalne pod względem najważniejszych cech społeczno-demograficznych uczestników (wieku, płci, wykształcenia itp.).

Zapewnienie analogicznej struktury społeczno-demograficznej w grupach eksperymentalnych i kontrolnych sprzyja uzyskaniu wiarygodnych wyników eksperymentu.

Nietrafność

cecha wniosków i konkluzji dotyczących przeprowadzonego eksperymentu, obserwacji lub innego badania, które w istocie nie mają związku z wynikami tego eksperymentu.

Nietrafność może być powodowana błędami poczynionymi w trakcie eksperymentu, artefaktami itp.

Naturalizm

kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.

Etnografia

określenie kierunku w badaniach terenowych, których głównym celem jest opis struktury, zachowań i zwyczajów wybranych grup społecznych. Metody badawcze, które są najczęściej wykorzystywane w etnografii to obserwacja uczestnicząca oraz wywiady osobiste.

Pierwotnie termin „etnografia” oznaczał osobny kierunek w naukach etnologicznych, którego przedmiotem badań były studia nad ludami, narodami i grupami etnicznymi. W Polsce etnografia była często nazywana ludoznawstwem.

Etnometodologia

kierunek w socjologii, rozwinięty w latach 60. XX wieku przez amerykańskiego socjologa Harolda Garfinkla („Studies in ethnomethodology”, 1967). Przedmiotem zainteresowania etnometodologii były sposoby komunikacji językowej między ludźmi, z pomocą których określają szeroko rozumiany porządek świata społecznego.

Do najbardziej znanych doświadczeń etnometodologów należały analizy rozmów prowadzonych przez ludzi w codziennych, życiowych sytuacjach. Częścią tych doświadczeń były osławione eksperymenty, w trakcie których badacze rozmawiając z ludźmi o banalnych codziennych sprawach, celowo wprowadzali swoich rozmówców w konsternację, dopytując się ich nieustannie, co mieli ma myśli, używając rozmaitych potocznych zwrotów i wyrażeń.

Etnometodolodzy chcieli zwrócić uwagę na fakt, że wyrażenia, za pomocą których komunikujemy się między sobą, chociaż są oczywiste dla każdego i samo-przez-się-zrozumiałe, pomagają nam w znacznie większym stopniu „ustawiać” świat, niż nam się wydaje. Etnometodologia nie usiłowała tłumaczyć ładu społecznego i porządku świata, w którym żyjemy. Była typowym przykładem mikroteorii, koncentrując się na wybranym aspekcie życia społecznego, jakim jest język i sposoby (tzw. etnometody), za pomocą ludzie porządkują wspólne widzenie świata.

Teoria ugruntowana
spójny system metod jakościowych opracowany przez Anselma Straussa oraz Barneya Glasera i opisany w 1967 w książce The Discovery of Grounded Theory.

Teoria ugruntowana opiera się na założeniu, że rzeczywistość społeczną najlepiej rozumieją zaangażowani w nią aktorzy. W związku z tym odrzuca tradycyjne funkcjonalistyczne podejście, w którym badacz analizuje zbiorowość przy użyciu wcześniej opracowanego modelu teoretycznego, ponieważ uznaje, iż powoduje to jedynie samopotwierdzanie się danej teorii (badacz utwierdza się we własnym zamyśle, bo znajduje to, co chce znaleźć).

Paradygmaty Badań Terenowych:
1.Naturalizm - to tradycja badań jakościowych, mówiąca, że rzeczywistość społ. Jest "na zewnątrz”, że badacz może ją naturalnie obserwować "taką jaką jest naprawdę”. Etnografia - jest jedną z pierwszych prac ilustrującą te tradycję badacza. Etnografia to badania skupione na szczegółowym i dokładnym opisie niż na wyjaśnianiu. Naturalizm opiera się na opowiadaniu "ich” historii tak jak one "naprawdę” są, a nie zaś jak rozumie "je” etnograf.
2. Etnometodologia - wywodzi się od filozoficznej tradycji fenomenologii; etnometodologowie sceptycznie podchodzą do sposobu w jaki ludzie opisują swoje doświadczenia na temat rzeczywistości. Alfred Schutz zapoczątkował fenomenologię. Uważał, że rzeczywistość jest społecznie konstruowana, a nie jest "poza” nami, co umożliwiałoby obserwację. Ludzie opisują swój świat nie takim jakim on jest, lecz takim jakie oni mu nadają znaczenie. Etnografowie- zanurzanie się w konkretną kulturę i opowieści ich informatorów przedstawiają rzeczywistość. Fenomenologowie - widzą potrzebę nadawania im sensu.
3. Teoria ugruntowana - jest połączeniem 2 tradycji badawczych: pozytywizmu i interakcjonizmu, połączyli je B.Glaser i A. Strauss. Teoria ta jest próbą wyprowadzania teorii z analizy wzorców, tematów i wspólnych kategorii ujawnionych w obserwacjach. Strauss i Corbin sądzą że badacz może być naukowy i twórczy jeśli spełnia 3 wskazówki: 1) raz na jakiś czas cofaj się i pytaj : o co chodzi. 2) zachowaj sceptyczną postawę 3) stosuj procedury badawcze. Teoria ta kładzie nacisk na procedury badawcze
4. Stadium przypadku i metoda rozszerzonych przypadków - stadium przypadku skupia się na jednym lub kilku zjawisk społecznych tj. wioska, rodzina, gang nastolatków. Głównym celem studium przypadku może być opis np. gdy antropolog opisuje kulturę plemienia. Badacze stosując studium mogą jedynie poszukiwać zrozumienia przypadku. Lub studium przypadku Mogą tworzyć podstawę do teorii. Burawy widzi metodę rozszerzonych przypadków

Case study (studium przypadku)

projekt badawczy, którego celem jest pogłębiona analiza i wyjaśnienie problemu dotyczącego działalności przedsiębiorstwa, firmy, instytucji itp. W case study wykorzystywane są rozmaite metody badawcze: wywiady fokusowe, IDI, obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca, desk research itp.

Etnografia instytucjonalna

metoda badawcza opracowana w latach 80. XX wieku przez kanadyjską socjolożkę Dorothy E. Smith (ur. 1926) i wykorzystywana początkowo w ramach studiów kobiecych (ang. women's studies) prowadzonych przez badaczkę.

Etnografia instytucjonalna posługuje się tradycyjnymi metodami badawczymi wykorzystywanymi w ramach swojej dyscypliny (obserwacja uczestnicząca, wywiady osobiste, analiza dokumentów). Zasadniczym przedmiotem zainteresowania etnografii instytucjonalnej jest wpływ jaki rozmaite instytucje mogą wywierać na członków konkretnej grupy społecznej i kształtować ich wzajemne relacje oraz osobiste doświadczenia i postawy.

Badania uczestniczące

badania, w trakcie których jego realizatorzy biorą aktywny udział w zajęciach badanej grupy społecznej, działaniach przedsiębiorstwa, instytucji itp.

Wywiad jakościowy

ogół wszystkich wywiadów stosowanych w badaniach jakościowych, z wykorzystaniem niestandaryzowanych narzędzi badawczych (scenariuszy wywiadu), pozwalających na zbieranie swobodnych, obszernych odpowiedzi respondentów, bez narzucania z góry określonych możliwości odpowiedzi.

Grupa fokusowa

potoczne określenie osób uczestniczących w FGI; również termin oznaczający wywiad realizowany tą metodą.

Badania ewaluacyjne

badania, których celem jest ocena efektywności programów oraz inicjatyw społecznych, realizowanych przez organizacje rządowe i samorządowe, instytucje publiczne, przedsiębiorstwa itp.

Badania ewaluacyjne są często realizowane w trakcie lub po zakończeniu projektów finansowanych z funduszy unijnych, dotacji państwowych itp. Pozwalają ustalić, czy projekty zostały przeprowadzone zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, przyniosły oczekiwane rezultaty, a środki finansowe zostały należycie wydane.

Quasi-eksperyment

badanie zbliżone do klasycznego schematu eksperymentalnego, ale nie spełniające pewnych istotnych kryteriów formalnych eksperymentu.

W quasi-eksperymencie pomija się wymóg przeprowadzania pretestu; rezygnuje się również z wprowadzania grup kontrolnych.

Quasi-eksperyment ogranicza się do wybrania grupy eksperymentalnej, aplikacji bodźca eksperymentalnego oraz posttestu, czyli pomiaru końcowego. Brak pomiaru początkowego (pretestu) przed rozpoczęciem quasi-eksperymentu oraz rezygnacja z grupy kontrolnej powodują, że nie można uznawać wyników takiego badania za w pełni wiarygodne i rzetelne.

Grupa kontrolna

Nierównoważna grupa kontrolna

Wskaźniki społeczne

Świadoma zgoda

Anonimowość badania

podstawowa zasada etyczna prowadzenia badań marketingowych, rynkowych i społecznych, polegająca na tym, że zarówno wykonawca badania, jak i jakikolwiek odbiorca jego wyników, nie mogą powiązać konkretnego respondenta z odpowiedziami, których udzielił.

Poufność badania

podstawowa zasada prowadzenia badań marketingowych, rynku i opinii, polegająca na stosowaniu odpowiednich procedur i udzieleniu respondentom gwarancji, że otrzymane odpowiedzi nie zostaną wykorzystane do identyfikacji uczestników badania.

Sesja poeksperymentalna

Metoda	opis	Zalety	wady
Obserwacja	Ukryta obserwacja w warunkach naturalnych	- Spontaniczność zachowań; - badani nie muszą opisywać swoich doświadczeń	- rzadkość niektórych interesujących zachowań; - skupianie uwagi przez obserwatora na jednych aspektach kosztem innych (błąd obserwatora); - badacz może wchodzić w interakcję z obserwowanym obiektem;
Wywiad	Uzyskiwanie informacji bezpośrednio od osób badanych przy pomocy zadawania pytań	- osoba badana może podzielić się swoim sposobem interpretowania swojej sytuacji; - uzyskujemy szeroki zestaw danych	- osoby badane mogą nie potrafić lub nie chcieć odpowiadać szczerze na pytania; - znamy jedynie ich punkt widzenia, dane mogą być nieobiektywne
Testy psycholo-giczne	Badacz próbuje ocenić zdolności, przekonania, motywy lub zachowania badanych	- pozwala na ocenę cech nieobserwowalnych - pozwala odnieść wyniki badanego do wyników innych ludzi	- testy mogą być nierzetelne lub nietrafne;
Studium przypadku	Dogłębne zbadanie wybranej osoby lub grupy	- bogate źródło hipotez - badanie rzadkich, nietypowych zachowań	- błąd obserwatora; - problemy z uogólnianiem wyników; - nie można uzupełnić i odtworzyć wielu danych;