X. ORGANY WŁADZY SĄDOWNICZEJ
Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości
w RP wymiar sprawiedliwości (art. 175) sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe
sądy wyjątkowe lub tryb doraźny - tylko na czas wojny
zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości - dwa elementy: podmiotowy i przedmiotowy (działalność polegająca na rozwiązywaniu sytuacji spornych powstających na gruncie obowiązujących norm prawnych, przez podmiot niezaangażowany w spór, który rozstrzyga sytuacje wykorzystując środki przymusu państwowego)
niezbędne jest występowanie stron, reprezentujących przeciwstawne interesy oparte na prawie, podmiot rozstrzygający nie jest w sytuację zaangażowany, nie działa z własnej inicjatywy, jego rozstrzygnięcie wydane jest z upoważnienia państwa
Zasada niezależności sądownictwa
art.10 - idea podziału władzy - sądy (i trybunały) organami odrębnej władzy sądowniczej; niezależność potwierdza także art. 173
niezależność organizacyjna - samodzielność i odseparowanie od innych organów państwowych; ograniczeniem na rzecz parlamentu - wymóg (konstytucyjny) ustawowego określenia ustrojów sądów (ustawa o SN, ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa - Prawo o ustroju sądów administracyjnych, ustawa o ustroju sądów wojskowych)
związana z problemem wykonywania administracji wymiaru sprawiedliwości (konkretyzowanie struktury wewnętrznej, polityka etatowa, zarządzanie środkami finansowymi i rzeczowymi) - ograniczenia na rzecz Prezydenta (SN i NSA), Min. Sprawiedliwości (sądy powszechne), Min. Obrony (sądy wojskowe) - ale w żadnym wypadku nie dochodzi do przekazania organom egzekutywy całości uprawnień z zakresu administracji sądowej
Krajowa Rada Sądownictwa - zapewnienie respektowania granic zewnętrznej ingerencji w niezależność sądów
niezależność funkcjonalna - wyodrębnienie przedmiotu działalności sądów od sfer aktywności innych władz - niemożność przejęcia przez legislatywę i egzekutywę kontroli nad działalnością orzeczniczą sądów
jedyną możliwością modyfikacji - prezydenckie prawo łaski
Zasada niezawisłości sędziów (gwarancje)
ściśle personalny charakter zasady niezależności, odnoszący się do sędziów - nie mogą być narażeni na jakiegokolwiek rodzaju naciski i oddziaływania, ich decyzja winna opierać się wyłącznie na treści obowiązującego prawa i własnym przekonaniu (odnośnie oceny ustalonych okoliczności)
niezawisłość w sprawowaniu urzędu (art. 178) - odnosi się jedynie do płaszczyzny działań orzeczniczych (jurysdykcyjnych) sędziego; nie obejmuje działań związanych z administracją sądową (ingerencja wewnętrzna i zewnętrzna w pewnych granicach dopuszczalna)
zasada podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (178) - granicą niezawisłości związanie tymi źródłami prawa
sędziowie - nie są kompetentni w kwestii orzekania konstytucyjności ustawy - w przypadku wątpliwości: pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego
w przypadku nieusuwalnej niezgodności między ustawą a ratyfikowaną za zgodą w ustawie umową międzynarodową - pierwszeństwo ustawie (art. 91 u. 2)
kompetencja do samodzielnej, „incydentalnej” kontroli zgodności aktów podustawowych z ustawami i Konstytucją - możliwość niezastosowania ich w konkretnej sytuacji (także tutaj - możliwość skierowania pytania prawnego do TK) - sędziowie podlegają innym aktom normatywnym pod warunkiem ich zgodności z aktami hierarchicznie wyższymi (o czym sami mogą decydować)
art. 179 - sędziowie powoływani przez Prezydenta na wniosek KRS
Krajowa Rada Sądownictwa - 186 - podstawowym zadaniem: stanie na straży niezależności i niezawisłości sędziów
w skład: I prezesi SN i NSA, Minister Sprawiedliwości, osoba wskazana przez Prezydenta, 15 członków spośród sędziów wszystkich rodzajów sądów, 4 posłów, 2 senatorów
kadencja członków wybieranych - 4 lata
prawo KRS kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów
KRS przedstawia Prezydentowi kandydatury sędziów zgłaszanych przez zgromadzenia ogólne SN, NSA, sędziów apelacji i okręgowych
ustawowe kompetencje KRS: wypowiadanie się w sprawach etyki zawodowej, wysłuchiwanie informacji I prezesa SN, prezesa NSA, Min. Sprawiedliwości, przew. Wyższego Sądu Dyscyplinarnego o stanie kadry sędziowskiej; wyrażanie stanowiska w sprawie propozycji zmian ustroju sądów i w innych sprawach dot. warunków funkcjonowania; zapoznawanie się z projektami aktów normatywnych dot. sądownictwa
zasada nieusuwalności sędziów - wyjątki pod wymogiem, by następowało to wyłącznie na mocy orzeczenia sądu i w przypadkach określonych w ustawie (prawo odwołania się do sądu w przypadku przeniesienia w stan spoczynku oraz przeniesienia wbrew woli sędziego do innej siedziby lub inne stanowisko)
gwarancją niezawisłości - immunitet - o charakterze formalnym: zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienia wolności bez zgody sądu określonego w ustawie, zakaz zatrzymania (z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku - powiadomienie prezesa właściwego miejscowego sądu, który może nakazać zwolnienie zatrzymanego)
ustawowa zasada wyłącznie dyscyplinarnej odpowiedzialności sędziów za popełnione wykroczenia
zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności publicznej niedającej pogodzić się z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów; wykluczenie sprawowania mandatu poselskiego i senatorskiego
178 - materialne warunki pracy i wynagrodzenia powinny odpowiadać godności urzędu i zakresowi obowiązków sędziów
Zasada wieloinstancyjności postępowania sądowego
176 - postępowanie co najmniej dwuinstancyjne - gwarancja dla każdej ze stron prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji - wskazanie jedynie dolnej granicy instancji
apelacja - środek odwoławczy od orzeczeń sądu I instancji (rejonowe, okręgowe)
kasacja - wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy kwestionujący określone w przepisach proceduralnych okoliczności - ponowne rozpatrzenie sprawy jedynie pod względem zgodności podjętego rozstrzygnięcia z prawem - Sąd Najwyższy (istnieje możliwość przekazania rozpatrywania kasacji sądom apelacyjnym)
Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
182 - nie rozciąga się w sposób konieczny na całą działalność i wszystkie rodzaje sądów - określone przez ustawodawcę
udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości - nie biorą udziału w realizacji kompetencji sądów niemieszczących się w zakresie pojęcia `wymiaru sprawiedliwości'
powoływanie ławników sądów okręgowych i rejonowych - do właściwości rad gmin: spośród kandydatów zgłoszonych przez prezesów sądów, stowarzyszenia, organizacje, związki zawodowe lub grupy co najmniej 25 obywateli z czynnym prawem wyborczym
kadencja ławników - 4 lata
w zakresie orzekania - równe prawa z sędziami zawodowym, nie dysponują gwarancjami niezawisłości sędziów
Zasady wynikające z gwarantowanych lub przyznanych wolności i praw: prawo do sądu, zasada jawnego rozpatrywania sprawy, zasada nullum crimen nulla poena sine lege, prawo do obrony, zasada domniemania niewinności
Struktura sądownictwa
Sąd Najwyższy; sądy powszechne; sądy administracyjne; sądy wojskowe
Sąd Najwyższy
183 - sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania - nadzór judykacyjny
101, 125 - stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu, na urząd Prezydenta, ważności referendum ogólnokrajowego (w tym konstytucyjnego)
I Prezesa SN powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN - kadencja 6 lat
podział na Izby: Cywilną, Karną, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Wojskową
zasada wzajemnej autonomii Izb -dot. tematycznego podziału spraw rozpatrywanych - każda z Izb sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem w sprawach jej przypisanych, nie może wkraczać w dziedzinę innej Izby, nie może być przez którąś zastępowana
wykonywanie nadzoru: przez rozpoznawanie kasacji i innych środków odwoławczych; podejmowanie rozstrzygających zagadnienia prawne uchwał oraz rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach
kasacja - wyłoni się zagadnienie prawne budzące wątpliwości - odroczenie wydania orzeczenia i przekazanie zagadnienia do rozpatrzenia powiększonemu składowi SN (inicjatywa także sądów okręgowych, apelacyjnych rozpoznających środki odwoławcze lub sądów rozpatrujących sprawy, w których apelacja nie przysługuje) - uchwały interpretacyjne, bez waloru powszechnego obowiązywania, jeżeli nie zostały uznane za zasadę prawną, formalnie wiążą tylko w danej sprawie
SN - właściwy w sprawach rozstrzygnięć nadzorczych samorządów zawodowych: adwokatów, radów prawnych i notariuszy - prawo zaskarżania ich uchwał: Min. Sprawiedliwości
organy SN: I Prezes, Prezes SN, Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izby SN, Kolegium SN
I Prezes - kieruje pracami, reprezentuje SN, wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi
Prezes SN - kieruje pracami Izby
Zgr. Ogólne - omawianie i przyjmowanie projektów corocznych informacji (dot. całokształtu działalności sądu, istotnych problemów orzecznictwa), przedstawianie KRS kandydatów na sędziów SN;
zgromadzenia sędziów - omawianie corocznych informacji przedstawianych przez prezesa Izby, wybieranie członków Kolegium SN
Kolegium - ustalanie podziału czynności (przydzielanie sędziów do Izb), opiniowanie kandydatów na Prezesów SN
w zakresie administracji sądowej - SN autonomiczny, czynności z nią związane wykonuje I Prezes
Sądy powszechne
wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem zastrzeżonych dla właściwości innych sądów (ustawowo) - w przypadkach spornych domniemanie właściwości
sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne
rozpatrywanie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego, pracy i ubezpieczeń społecznych
domniemanie właściwości sądów rejonowych, z wyjątkami spraw ustawowo przekazanych do właściwości sądów okręgowych
sądy apelacyjne - wyłącznie odwoławczy charakter
dodatkowe kompetencje przypisane mocą innych ustaw
organy sądów apelacyjnych i okręgowych: prezes, kolegium sądu; w sądach rejonowych - wyłącznie prezes
powoływanie i odwoływanie prezesa sądu apelacyjnego - Min. Sprawiedliwości (o kandydatach opinie wyraża zgromadzenie ogólne sędziów apelacji); prezesa sądu okręgowego - spośród sędziów sądu okręgowe lub sądu apelacyjnego (opinia zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu, opinia prezesa przełożonego sądu apelacyjnego), prezesa sądu rejonowego - spośród sędziów sądu rejonowego lub okręgowego (opinia kolegium przełożonego sądu okręgowego i prezesa s. okręgowego)
kadencja prezesa - 6 lat
zadaniem prezesa - kierowanie pracami sądu, reprezentowanie na zewnątrz, wykonywanie administracji sądowej
prezes sądu apelacyjnego - nadzór nad działalnością administracyjną s. okręgowych i rejonowych; prezes sądu okręgowego - nad s. rejonowymi
prezesi sądów - w zakresie administracji sądowej - organa podległe ministrowi
zgromadzenie ogólne sędziów apelacji - organ samorządu sędziowskiego, sędziowie apelacji; zgromadzenie ogólne sędziów okręgu - delegaci sądów rejonowych: przedstawianie KRS kandydatów na sędziów, wybieranie członków kolegium danego sądu, rozpatrywanie sprawozdań z jego działalności
kolegium sądu apelacyjnego i okręgowego - wybierane przez zgromadzenia ogólne spośród członków; przewodniczącym - prezes sądu; 2-letnia kadencja; zadania: ustalanie podziału czynności w sądach, przedstawianie zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach, powoływanie i odwoływanie przew. wydziałów, rozpatrywanie wniosków z wizytacji i lustracji
Sądy administracyjne
bezpośrednie zakotwiczenie konstytucyjne - NSA
podstawowa funkcja sądów administracyjnych: kontrola działalności administracji publicznej
podmiotowo podlega działalność: organów administracji rządowej, samorządów (terytorialnych i zawodowych), inne podmioty z mocy prawa załatwiające spraw z zakresu administracji publicznej
orzekanie o zgodności z ustawami prawa miejscowego - kontrola abstrakcyjna, w oderwaniu od konkretnego postępowania, cel: stwierdzenie nieważności wadliwego aktu bądź przepisów w nim zawartych - dopełnienie kompetencji TK
185 - Prezesa NSA powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA; Prezydent powołuje również wiceprezesów NSA
sądy administracyjne: NSA, WSA
NSA - w Warszawie; organy: Prezes, Zgromadzenie Ogólne, Kolegium
Izby: Finansowa, Gospodarcza, Ogólnoadministracyjna
WSA - dla jednego lub więcej województw
kontrola zgodności z prawem władczych rozstrzygnięć podejmowanych wobec jednostki (strony) przez organy administracji publicznej - badanie legalności podejmowanych przez organy administracji publicznej rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwości między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i organami administracji rządowej - uzupełnienie funkcji TK na niższych szczeblach
kontrola legalności rozstrzygnięć nadzorczych organów administracji rządowej wobec organów samorządu terytorialnego - gwarant samodzielności i samorządności gmin
Sądy wojskowe
na stanowisko sędziego - wyłącznie oficer pełniący zawodową służbę stałą
system sądów: wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe
nie jest sądem wojskowym Izba Wojskowa SN - jedynie kompetencje nadzorcze nad działalnością orzeczniczą sądów wojskowych
nadzór nad wykonywaniem administracji - Minister Obrony Narodowej (kompetencje analogiczne do komp. Min. Sprawiedliwości wobec sądów powszechnych)
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
podstawa prawna: Konstytucja (rozdział VII, 188-197), ustawa o TK, uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK z 22.10.1997 w sprawie Regulaminu TK
15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą (wg TKU) - mających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA
przedstawianie kandydatur - 50 posłów, Prezydium Sejmu - wybór (uchwała) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
zakaz reelekcji sędziów TK
niezawisłość w sprawowaniu urzędu - immunitet formalny, zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności niedającej się pogodzić z zasadami niezależności i niezawisłości; niepołączalność stanowiska sędziego z mandatem parlamentarnym; gwarancje materialne - zobowiązanie władz publicznych do zapewnienia należytych, odpowiadających godności urzędu i zakresowi obowiązków, warunków pracy i wynagrodzenia
zasada podległości sędziów TK wyłącznie Konstytucji - umożliwienie legitymowanego prawnie badania zgodności ustaw z Konstytucją
zapewnienie prawa powrotu na poprzednio zajmowane (lub równorzędne) stanowisko
enumeratywne wyliczenie przesłanek wygaśnięcia mandatu sędziowskiego: zrzeczenie się stanowiska, stwierdzenie orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków, skazanie prawomocnym wyrokiem sądu, prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK (orzekanie w kwestii dyscyplinarnej należy do samego TK: odpowiedzialność za uchybienie godności urzędy, inne nieetyczne zachowanie podważające zaufanie do jego osoby
Organy: Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK, Prezes TK
Zgromadzenie Ogólne: wyrażanie zgody na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności; uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa TK
Prezes i Wiceprezes - powoływany przez Prezydenta (prerogatywa) spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne; reprezentowanie TK na zewnątrz, zapewnienie organizacyjnych i administracyjnych warunków pracy
Pozycja ustrojowa
organ stanowiący (wraz z sądami) odrębną i niezależną władzę sądowniczą
nie jest sądem, wykazuje wiele cech wspólnych z sądami, ale traktowany jest jako osobny rodzaj organu państwowego
Funkcje TK
przepisy - dekoncentracja w Konstytucji
Pięć podstawowych funkcji:
orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych
orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych
orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
Orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych
TK jako podstawowa gwarancja szczególnej mocy Konstytucji, spójności i niesprzeczności systemu
orzekanie w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (188)
kontrola umów - z powodu jednoznacznego włączenia do źródeł prawa powszechnie obowiązującego
przedmiotem - wszystkie umowy, nie tylko ratyfikowane;
także - zgodność ustaw z ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie czy poprzez referendum ogólnokrajowe umowami - nie dot. umów, których ratyfikacja nie wymagała takiej zgody, a jedynie zawiadomienia obu izb parlamentu
kontrola przepisów prawa (o charakterze normatywnym) wydawanych przez organy państwowe - w odniesieniu do Konstytucji, ratyfikowanych umów (wszystkich), ustaw
wyłączenie spod kontroli prawa miejscowego - do właściwości sądów administracyjnych
brak ograniczeń czasowych obowiązywania aktów podlegających kontroli - niemożliwa badanie aktu, który utracił moc obowiązującą - nie dot. sytuacji, gdy akt formalnie uchylony nada jest stosowany wobec zdarzeń, które wystąpiły w czasie jego obowiązywania oraz gdy jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw
represyjny charakter kontroli - możliwa jest dopiero po ustanowieniu kwestionowanego aktu - wyjątkiem: kontrola prewencyjna wyłącznie na wniosek Prezydenta (dot. ustaw i umów międzynarodowych) - z chwilą wystąpienia: wstrzymanie 21-dniowego terminu do podpisania ustawy
wszczęcie postępowania: wniosek lub pytanie prawne
wykluczona inicjatywa własna TK
WNIOSKI mogą kierować: Prezydent, Marszałkowie: Sejmu i Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów, I prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO - mogą kwestionować każdy akt prawny
także: organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i zawodowych, Kościoły i związki wyznaniowe - wyłącznie te akty normatywne, które dotyczą spraw objętych zakresem ich działania
Krajowa Rada Sądownictwa - zgodność aktów w zakresie, w jakim dotyczą niezalezności sądów i niezawisłości sędziów
wymogi formalne: wskazanie organu, który wydał dany akt; określenie aktu lub jego części; sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, umową lub ustawą; uzasadnienie zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie
procedura wstępnej kontroli wniosków - 1 sędzia TK na posiedzeniu niejawnym - odrzucenie, jeżeli wniosek oczywiście bezzasadny lub zawiera braki formalne (nieusunięte w ciągu 7 dni) - na postanowienie: zażalenie rozpoznawane w składzie 3 sędziów
wniosek - jako środek abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności i legalności prawa - kontrola przeprowadzana w oderwaniu od konkretnych zdarzeń, okoliczności faktycznych stosowania prawa - in abstracto
orzeczenie o uchyleniu aktów/przepisów w zakresie, w jakim zawierają wadliwe normy - skutki erga omnes, wykluczenie stosowania przepisów pro futuro
PYTANIE PRAWNE - każdy sąd, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przez sądem
konieczne, aby wątpliwości zaistniały w toku postępowania w konkretnej sprawie zawisłej przed sądem; wątpliwość dotyczyć ma przepisu, który miałby być podstawą rozstrzygnięcia sprawy
pytanie prawne - jako forma kontroli konkretnej, prowadzonej przez organ - funkcjonalnie związanej z jednostkowym postępowaniem, w którym udzielenie odpowiedzi warunkuje podjęcie rozstrzygnięcia; przedmiotem - każde zagadnienie z zakresu właściwego TK
niedopuszczalna samodzielna kontrola zgodności ustaw z Konstytucją przez sądy oraz brak możliwości odmowy zastosowania w konkretnym przypadku
niższe akty urzędowe - mogą być przedmiotem pytania prawnego; możliwa jest samodzielna kontrola i niezastosowanie w danej sprawie - z wyłączeniem uchylenia
w wyniku kontroli - uchylenie jego mocy obowiązującej erga omnes - przebieg kontroli o charakterze abstrakcyjnym
przedmiotem badania - całe zdarzenie prawotwórcze: procedura ustanowienia aktu normatywnego o określonej treści przed odpowiedni podmiot działający w uregulowanej prawnie procedurze (kompetencję oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa)
w sprawach nieuregulowanych w ustawie o TK - przebieg postępowania z przepisów Kpc
wnioski i pytania prawne - na jawnej rozprawie (ew. wyłączenie); uczestnikami mogą być: podmiot, który złożył wniosek lub skargę, organ, który wydał akt objęty wnioskiem lub skargą, sąd, który przedstawił pytanie prawne), Prokurator Generalny, przedstawiciele Sejmu, Prezydenta i MSZ w sprawach, w których orzeka się o umowach międzynarodowych
zasada kontradyktoryjności i równości stron; TK związany granicami wniosku lub pytania prawnego - pozbawiony prawa samodzielnego inicjowania kontroli aktów prawnych
zasada prawdy materialnej - brak związania TK wnioskami dowodowymi uczestników postępowania, prawo dopuszczania dowodów z urzędu
orzeka w pełnym składzie (najmniej 9) w sprawach z wniosku Prezydenta o kontrolę prewencyjną, w sprawach o szczególnej zawiłości (inicjatywa prezesa TK lub z wniosku rozpoznającego składu lub gdy wiążą się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej) oraz gdy skład zamierza odstąpić od poglądu wyrażonego wcześniej
5 sędziów - konstytucyjność ustaw lub umów, zgodność ustaw z umowami
3 sędziów - konstytucyjność i legalność innych aktów normatywnych oraz zażaleń na oddalenie wniosku
zasada ostateczności i powszechnie obowiązującej mocy wszystkich orzeczeń
skutki kontroli: zgodność: prewencyjna - albo Prezydent jest zobowiązany do podpisania ustawy lub może ratyfikować umowę; represyjna - wykluczenie możliwości ponownego orzekania w tej samej sprawie z wniosku innego podmiotu (res iudicata), a w ramach pytania przesądzenie dopuszczalności zastosowania kontrolowanego przepisu w postępowaniu
niezgodność: prewencyjna - obowiązek odmowy podpisania ustawy lub podpisanie z pominięciem wadliwych przepisów; wykluczenie możliwości ratyfikacji umowy; represyjna - wchodzą w życie z dniem ogłoszenia lub termin utraty mocy określa TK (nie może przekroczyć 18 miesięcy w przypadku ustawy i 12 w odniesieniu do innych aktów) - obowiązek zapoznania RM w przypadku orzeczeń wiążących się z nakładami finansowymi
generalna zasada wznawiania postępować, uchylania ostatecznych decyzji, prawomocnych orzeczeń i innych rozstrzygnięć, jeśli wydane zostały na mocy aktu wadliwego
funkcja sygnalizacyjna - sygnalizowanie organom stanowiącym prawo o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie
SKARGA KONSTYTUCYJNA - jako środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności jednostki, pozostający w dyspozycji jednostki
wnosi - każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone; akt, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach
przedmiotem - naruszenie każdej z konstytucyjnych wolności, praw lub obowiązków z wyjątkiem art. 56 - prawa azylu
przedmiotem - akt, na podstawie którego wydano rozstrzygnięcie, nie zaś samo rozstrzygnięcie
3 miesiące od doręczenia prawomocnego wyroku/decyzji/rozstrzygnięcia; wymóg sporządzenia przez adwokata/radcę prawnego, chyba że skarżący jest sędzią, prokuratorem, notariuszem, prof. lub dr hab. nauk prawnych - przymus adwokacki
rozpatrywanie - w trybie rozpatrywania wniosków; możliwość tymczasowego zawieszenia lub wstrzymania wykonania orzeczenia (nieodwracalne skutki, uszczerbek dla skarżącego, ważny interes publiczny lub skarżącego)
w postępowaniu: skarżący, organ, który wydał akt, Prokurator Generalny; może być RPO, jeśli zgłosi swój udział
skutki: erga omnes + wznowienie postępowania/uchylenie ostatecznego rozstrzygnięcia
Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych
kontrola celów - przed wpisem do ewidencji - kontrola prewencyjna; podmiotem wyłącznie upoważnionym - Sąd Okręgowy w Warszawie; orzekanie w trybie rozpatrywania wniosków
kontrola represyjna - w czasie bieżącej działalności; podmiotami uprawnionymi - podmioty ze 191; zastosowanie przepisów Kpk; ciężar dowodu - na wnioskodawcy
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
spór kompetencyjny - sytuacja, w której przynajmniej dwa organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia
nie dotyczy - organów terenowych oraz centralnych, niemających zakotwiczenia w Konstytucji
wnioski: Prezydent, Marszałkowie, Prezes RM, I Prezes SN, Prezes NSA, prezes NIK
rozpatrywany w pełnym składzie, ma postać postanowienia, jest ostateczne i ma moc powszechnie obowiązującą
Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
inicjatywa: Marszałek Sejmu
pełny skład sędziów TK
TRYBUNAŁ STANU
odpowiedzialność konstytucyjna - obejmuje działania urzędowe osób piastujących stanowiska państwowe; dot. jedynie „najwyższych” urzędników państwowych
ściśle indywidualny charakter odpowiedzialności
zakres przedmiotowy: takie zachowania, których skutkiem jest złamanie obowiązującego prawa
funkcjonalnie związana z realizacją funkcji kontrolnej przez parlament; jej adresatem są przede wszystkim organy władzy wykonawczej
sankcje o charakterze polit. i karnym; dotyczy także osób niesprawujących już urzędu
TS - do władzy sądowniczej
w składzie: przewodniczący (z mocy prawa I Prezes SN), 2 zastępców, 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu
kandydatury - marszałek sejmu, grupa co najmniej 35 posłów; wybór - bezwzględną większością głosów w obecności najmniej połowy ustawowej liczby posłów
zakaz łączenia z mandatem poselskim; wymóg, by zastępcy i co najmniej połowa członków posiadali kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego
w sprawowaniu funkcji sędziego - niezawiśli, podlegają Konstytucji i ustawom; immunitet formalny (procesowy)
zakres podmiotowy: Prezydent, Prezes RM, członkowie RM, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby, którym prezes RM powierzył kierowaniem ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie - zamknięty katalog urzędów
zakres przedmiotowy:
Prezydent - naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania; popełnienie przestępstwa (TS jedynym organem sądzącym)
Prezes i członkowie RM - naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku..., popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem (niewykluczona możliwość wszczęcia postępowania przed sądem powszechnym) - traktowane jako wyjątek od zasady rozpatrywania przez sąd powszechny
Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby, którym powierzył premier kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - jedynie za naruszenie Konstytucji lub ustawy
posłowie i senatorowie - złamanie wynikających z ustawy zakazów prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego; również nabywanie tego majątku
delikt konstytucyjny: czyn osoby (wymienionej w art. 198 ust. 1 i 2) popełniony w zakresie urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, zawiniony, naruszający przepisy Konstytucji lub ustawy, które nie mają jednak charakteru karnego
przedmiotem orzekania jest zawsze czyn konkretnej osoby, nie zaś grupy
w zakresie urzędowania - działania, w których urzędnik realizuje przyznane mu prawem kompetencje (czyniąc to w sposób wadliwy)
ściganie - w okresie 10 lat, chyba że przestępstwo o dłuższym okresie przedawnienia
Postępowanie przed TS
wstępne i zasadnicze (przed samym TS)
wstępne: wniesienie wniosku wstępnego - rodzaj zawiadomienia o złamaniu prawa przez wskazanego w nim urzędnika państwa; w przypadku Prezydenta - min. ¼ członków ZN (inicjatywa samych senatorów niemożliwa z racji liczebności Izby); w przypadku RM: Prezydent, 115 posłów; posłowie - Marszałek Sejmu, senatorowie - Senatu; pozostałe osoby: Prezydent (ale nie prerogatywa), 115 posłów, sejmowa komisja śledcza (większość 2/3)
wniosek wstępny - do Marszałka Sejmu - do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (ta powiadamia daną osobę, może przesłuchiwać świadków, biegłych, badać treść akt i dokumentów, korzystać z pomocy Prok. Gen. i NIK; osoba, wobec której złożono wniosek, może składać wyjaśnienia i wnioski, ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy)
wniosek dot. Prezydenta - adresatem ZN; inne osoby - sprawozdanie i wniosek końcowy na posiedzenie plenarne Sejmu; wniosek w takiej formie, aby odpowiadał wymogom przewidzianym w Kpk dla aktu oskarżenia; konkluzje we wniosku - nie są wiążące, jedynie opinie kierowane do organów upoważnionych do podjęcia decyzji
Prezydent - decyzja w sprawie postawienia w stan oskarżenia przez ZN większością 2/3 ustawowej liczby członków; niepodjęcie uchwały = umorzenie postępowania
podjęcie uchwały - zawieszenie sprawowania urzędu (zastępstwo Marszałka Sejmu i Senatu)
ZN - wyłonienie dwóch oskarżycieli (kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego, nie muszą być z obydwu izb)
RM - uchwała poparta większością 3/5 ustawowej liczby posłów
pozostałe podmioty: bezwzględna większość głosów, w obecności przynajmniej połowy
bezpośrednim skutkiem - zawsze zawieszenie w czynnościach; nie dot. posła lub senatora, jedynie uchwała = uchylenie immunitetu
jeśli wniosek przyjmuje Sejm - aktem oskarżenia uchwała KOK lub sformułowany w jej sprawozdaniu wniosek mniejszości; w przypadku odpow. RM - przesądzenie dopuszczalności i celowości łącznego rozpatrywania kwestii odpow. karnej; również Sejm wybiera 2 oskarżycieli o kwalifikacjach prawniczych
Postępowanie:
dwuinstancyjność: w I - przewodniczący i 4 członków; w II - przewodniczący i 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy już orzekali); zastosowanie przepisów Kpk
w przypadku stwierdzenia deliktu: utrata stanowiska (mandatu - jedyna sankcja wobec parlamentarzystów), pozbawienie praw wyborczych, utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, zdolności do ich uzyskania, kara zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych, pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych; kary od 2 do 10 lat
naruszenie prawa - TS orzeka złożenie Prezydenta z urzędu, utratę stanowisk przez inne osoby
przestępstwo - kary przewidziane w Kpk; osoby skazane przez TS nie mogą skorzystać z prezydenckiego prawa łaski
brak możliwości wniesienia kasacji od wyroku TS; ustawy amnestyjne - nie dot. odpowiedzialności konstytucyjnej
obowiązek wykonania orzeczeń TS - Sąd Okręgowy w Warszawie