Zabytkowe księgozbiory - C
prof. dr hab. D. Sieradzka
C1 - brak
C2 [13.10.2010] - Definicje księgozbioru i jego typy
Księgozbiór:
zespół druków i rękopisów o cechach formalnych książki, nagromadzonych w celach czytelniczych
część zbiorów biblioteki wieloagendowej
samodzielny, mniejszy zestaw książek
czasem mówi się księgozbiór zamiennie z biblioteką; inaczej też zbiory periodyczne
zawartość treściowa stanowi o profilu księgozbioru
Księgozbiór w bibliotece:
centralny składnik, warunek jej istnienia [ inne, lokal, bibliotekarz itp. są elementami wtórnymi]
termin zamienny z „biblioteka”
Struktura księgozbioru:
zespół zasadniczy
zespół ogólny - generalia, informatoria, wydawnictwa encyklopedyczne
Program gromadzenia:
zakres
zasięg
rozmiar
treść
Dzielić można księgozbiory też na:
księgozbiory prywatne (domowe) i publiczne
Charakter użytkowy precyzują określniki informujące o zakresie/zasięgu:
naukowy - dziedziny wiedzy wyznaczają program gromadzenia
podręczny [pomocniczy] - podstawowe dzieła niezbędne użytkownikowi do pracy
część wydzielona z całego księgozbioru
W zależności od zakresu dzielimy na:
ogólny - wydawnictwa encyklopedyczne, bibliografie, słowniki, dzieła klasyków, atlasy, dzienniki ustaw
specjalny - dzieła potrzebne do studiów specjalistycznych, dążąc do kompletności zbiorów danej dziedziny
bibliotekarski - dzieła rzadkie/cenne/bibliofilskie
techniczny - wydawnictwa z zakresu techniki
muzyczny - wydawnictwa z zakresu muzyki i nuty
martwy - nie wykorzystywany [ powód: treść/przyczyny organizacyjno-administracyjne]
prywatny - własność osoby prywatnej lub instytucji
społeczny/państwowy - tzw. dobro wspólne [czyli niczyje ;)]
zakładowy - własność instytucji/zakładu pracy; podstawowe źródło informacji naukowych z ich specjalności
stały - gromadzi książki w celach bezpośredniego użytkowania w 1-kilku egzemplarzach tytułu
komplet ruchomy - biblioteki objazdowe, bibliobusy, realizują wypożyczenia, zamówienia, zwroty, odwiedza miejsca oddalone od siedziby biblioteki
płynny - z okresową wymianą książek między filią a biblioteką macierzystą
zmienny - gromadzi książki w celu pośredniczenia, wieloegzemplarzowość tytułu
płynny - zbiór podlega częściowej wymianie dokonywanej przez instytucję macierzystą;
zasada okresowej wymiany i aktualizacji księgozbioru
początki - XVIII w., właściwy rozwój - XIX [ wyodrębnienie: magazyn-czytelnia]
1857 British Museum, w 1961 w bibl.Gosud im .W.I. Lenina - 200 000 wol, BUJ - 1961 - 24 tys. wol., na ogół - kilkanaście tys. wol.
Użyteczność księgozbioru:
stopień kompletności wybranej specjalizacji
poziom skatalogowania i opracowania zbioru
warunki przechowywania
Dziś mamy księgozbiory cyfrowe. Uruchamiają coraz to nowe biblioteki.
Funkcje księgozbiorów
związek z urzędami, biblioteki prywatne
funkcja posiadania księgozbiorów związana jest z rozwojem czytelnictwa
funkcja masowości powstawania książek
związek z powstawaniem szkolnictwa, rozwojem szlaków handlowych; rozwój bibliotek i czytelnictwa
C3 [20.10.2010] - Księgozbiory starożytne
Książnica Mezopotamii, typy bibliotek greków, Aleksandria, Antiopia, Pergamon, (Wirtualna Historia Książki), słynne księgozbiory w Grecji i w Rzymie.
Biblioteka Asurbanipala została odkryta w połowie XIX w. - spuścizna po Sumerach, 20 tysięcy tabliczek glinianych - religia, matematyka i inne działy wiedzy ówczesnego zainteresowania.
Modyfikowany transfer z wykładów historii książki:
<początek transferu>
„W starożytności najstarsze księgozbiory związane były z kultem religijnym. Pojawiały się jednak literatura piękna i dzieła naukowe.
Biblioteki w Egipcie powstały 1400 p.n.e. - Biblioteka Amenopisa znała już nawet ex libris. Faraon Amenofis był bibliofilem. Większą sławą cieszyły się biblioteki Ramzesa II w Heliopolis i Memfis z wielką biblioteką. Ucierpiały one w czasach napadów Greków, Persów, Rzymian.
Sparta i Ateny były największymi państwami w starożytnej Grecji. Pizystratesowi przypisuje się założenie pierwszej publicznej biblioteki. Zbierał książki i posiadał wielką bibliotekę. Istniały prywatne zbiory Eurypidesa, Eupidemosa. Autorzy w tych czasach zaczynają sięgać po książki w swojej pracy. O księgozbiorze Arystotelesa wiemy już coś więcej. Następuje epoka czytelników. Arystoteles zbiera książki z różnych dziedzin wiedzy i w ten sposób tworzy warsztat pracy. Aleksander Wielki przysyła mu książki i pieniądze na książki. Bibliotekę odziedziczył po nim Teofrast. Ten przekazał ją Meleusowi, potem trafiła do Ptolemeusza II, króla Egiptu, choć to nie jest pewne - mógł trafić do kolekcjonera - Apolitykosa z Koz. Gdy Ateny zostały zdobyte przez Rzymian, biblioteka trafiła w ich ręce. Wielkość tej biblioteki określono na 376 zwojów - co można by zmieścić w 10 tomach formatu '8 (folio '2, `4, '8). Zbierano dzieła filozoficzne, nauki ścisłe (astronomia, matematyka), literaturę piękną. Książka jako dobro konsumpcyjne. Książka ma prestiż. Ma wartość. Na dużą skalę rozpoczyna się handel książką. Książka trafia do koloni greckich - też Sycylia i południowe Włochy.
Aleksandria rozpoczyna nowy rozdział historii książki. Pierwotnie był to instytut badawczy. Bibliotekę rozwinął Ptolemusz II, który postanowił zgromadzić ówczesną wiedzę. Księgozbiory wcześniej były prywatne. Biblioteka ta jest już instytucją. Pierwszym jej kierownikiem był Zenodot, każdy następny był wychowankiem królewskim. Uporządkował Homera i wydał nowe wydanie krytyczne. Rozpoczął się wtedy krytyczne podejście do wydawnictwa. Ustalano na podstawie dawnych tekstów, często pofragmentowanych, jedną, właściwą wersję. Po Zenodocie kierownikiem mógł być Kallimach, poeta, naukowiec, stworzył katalog biblioteki. Ptolemeusze dbali o pomnażanie księgozbioru. Kupiono księgozbiór Teofrasta, kupowano je z Rodos, konfiskowano książki, które przywożono do Aleksandrii. Biblioteka zabierała oryginały w zamian za kopie. Rekwirowano książki podróżnym. W naszym wieku reaktywowano Bibliotekę Aleksandryjską i kontynuuje się dawną jej świetność.
W Rzymie rozwija się zamiłowanie do książek. Najpierw pojawiają się z Grecji. W bogatych domach trzymani są niewolnicy, służący do przepisywania książek jako ofiarowania znajomym. Przyjaciele przepisywali dalej i rozdawali swoim znajomym. W Rzymie księgarnie istniały już w połowie pierwszego w.p.n.e. - tabernae librariae -. Cyceron skarży się na niedbałe i nieczytelne przepisywanie książek.
Antiopia(!)
Pierwsze księgi greckie były zdobyczą wojenną. Pierwszy księgozbiór zdobyty na Perseuszu zdobył Lucjusz Emiliusz Pauliusz. Scypion Afrykański po zdobyciu Kartaginy przywiózł traktat o rolnictwie i kazał go przetłumaczyć greckim rolnikom.
Rzym założono w 753 roku p.n.e, ale dopiero I w.p.n.e. Rozkwitła poezja, prawo, retoryka, rzeźba, teatr, ogólnie sztuka i kultura. Grecja w IV, V w.p.n.e. Carthago.
Biblioteki w Grecji
Marek Licynjusz Lukullus przywiózł bibliotekę Apelikona. Król Pontu, Mitrydates.
W Rzymie w czasach pokojowych powstają biblioteki prywatne, umieszczone zwykle w wiejskich posiadłościach. Zaopatrzone były zwykle w dzieła epikurejczyków - tak jak ta w Herkulanum, na wskutek wybuchu wulkanu. Bogatą bibliotekę posiadał Cyceron, o czym opowiada w listach do przyjaciół i Attyka wydawca. Cyceron umieścił bibliotekę w Ancjum, pomagał mu w tym Tyraniusz. Cyceron miał 30 tysięcy zwojów. Cyceron posiadał bibliotekę w Tusculum. Inni sławni Rzymianie także posiadali obszerne biblioteki.
W pierwszym okresie cesarstwa stało się modą organizowanie sobie bibliotek. Posiadanie bogatego księgozbioru było cenione - ale niektórzy książek nie czytali, służyły im za narzędzie podwyższania prestiżu.
Pierwsza publiczna biblioteka. Pomysł jej należy do Juliusza Cezara, lecz pomysł jego został zrealizowany dopiero przez Poliona, wiek później. Za pieniądze z wojny iryjskiej zorganizowano bibliotekę (jaką?)
W 28 r.p.n.e. August Otworzył bibliotekę Palatina (bibiotheca) - grecko-łacińską. Służyła za wzór innym księgozbiorom. 363. Stworzył także bibliotekę Octavia. Domicjan odnowił tą bibliotekę. Cezarowie fundowali kolejne biblioteki - budynek, książki. Zwyczaj takiego darowania przyjął się później i u nas. Fundowano także nowe książki, które zastępowały stare książki.
System organizacji biblioteki opracowany został przez Bibliotekę Aleksandryjską; dzielono na kategorie rzeczowe, potem porządkowano według alfabetu. Działowi w katalogu odpowiadał dział w księgozbiorze, magazynie. Czytano księgi na otwartym powietrzu. Wisiały tablice z nazwami działów. W bibliotekarz średniowiecznych także oznacza się szafy, potem półki, literowe miejsce półki na książki. Były to biblioteki prezencyjne. Tylko na miejscu. Obsługiwali użytkowników wykwalifikowani niewolnicy. Pierwsze księgi greckie były zdobyczą wojenną. Pierwszy księgozbiór zdobyty na Perseuszu zdobył Lucjusz Emiliusz Pauliusz. Scypion Afrykański po zdobyciu Kartaginy przywiózł traktat o rolnictwie i kazał go przetłumaczyć greckim rolnikom.
Rzym założono w 753 roku p.n.e, ale dopiero I w.p.n.e. Rozkwitła poezja, prawo, retoryka, rzeźba, teatr, ogólnie sztuka i kultura. Grecja w IV, V w.p.n.e. Carthago.
Marek Licynjusz Lukullus przywiózł bibliotekę Apelikona. Król Pontu, Mitrydates.
W Rzymie w czasach pokojowych powstają biblioteki prywatne, umieszczone zwykle w wiejskich posiadłościach. Zaopatrzone były zwykle w dzieła epikurejczyków - tak jak ta w Herkulanum, na wskutek wybuchu wulkanu. Bogatą bibliotekę posiadał Cyceron, o czym opowiada w listach do przyjaciół i Attyka wydawca. Cyceron umieścił bibliotekę w Ancjum, pomagał mu w tym Tyraniusz. Cyceron miał 30 tysięcy zwojów. Cyceron posiadał bibliotekę w Tusculum. Inni sławni Rzymianie także posiadali obszerne biblioteki.
W pierwszym okresie cesarstwa stało się modą organizowanie sobie bibliotek. Posiadanie bogatego księgozbioru było cenione - ale niektórzy książek nie czytali, służyły im za narzędzie podwyższania prestiżu.
Pierwsza publiczna biblioteka. Pomysł jej należy do Juliusza Cezara, lecz pomysł jego został zrealizowany dopiero przez Poliona, wiek później. Za pieniądze z wojny iryjskiej zorganizowano bibliotekę (jaką?)
W 28 r.p.n.e. August Otworzył bibliotekę Palatina (bibiotheca) - grecko-łacińską. Służyła za wzór innym księgozbiorom. 363. Stworzył także bibliotekę Octavia. Domicjan odnowił tą bibliotekę. Cezarowie fundowali kolejne biblioteki - budynek, książki. Zwyczaj takiego darowania przyjął się później i u nas. Fundowano także nowe książki, które zastępowały stare książki.
System organizacji biblioteki opracowany został przez Bibliotekę Aleksandryjską; dzielono na kategorie rzeczowe, potem porządkowano według alfabetu. Działowi w katalogu odpowiadał dział w księgozbiorze, magazynie. Czytano księgi na otwartym powietrzu. Wisiały tablice z nazwami działów. W bibliotekarz średniowiecznych także oznacza się szafy, potem półki, literowe miejsce półki na książki. Były to biblioteki prezencyjne. Tylko na miejscu. Obsługiwali użytkowników wykwalifikowani niewolnicy.
”</koniec transferu>
C4 [27.10.2010]
Biblioteki kościoła rzymskiego, biblioteki w skandynawii, na zachodzie, ruś kijowska, biblioteki uniwersyteckie, początki bibliotek w Polsce.
Motywy bibliotek i książki w literaturze - zgodnie z literaturą
Np. do klasztornej biblioteki przygotować Monachomachię. Itp.
Biblioteki średniowieczne zaczęły się rozwijać od V i VI w.
Początki uniwersytetów:
Podwaliny uniwersytetów były utworzone w wieku X. We Francji uczono w szkole Karolińskiej zarówno duchownych, jak i świeckich (także ze Śląska). Przełom XI i XII powstało więcej sławnych szkół w Paryżu, Bolonii - pierwotnie jako szkoły katedralne w zależności od właściciela ziemskiego. Pierwszym uniwersytetem jest Bolonia (XI w.) - kładziono nacisk na studiowanie prawa, prawa kanonicznego, powstały pierwsze podręczniki (dekrety Gracjana). System organizacji uniwersytetu bolońskiego był wzorem dla innych placówek. Spory między władzami uniwersytetu a władzami miejskimi doprowadził do rozpadu uniwersytetu w Bolonii na Bolonię i Padwę.
Uniwersytet w Paryżu, Sorbona (XI w.). Koncentrowano się na naukach sztuk wyzwolonych. Organizacja polegała na samorządzie władz profesorskich. Kształcił się Piotr Abelard i Piotr Lombardczyk. Nazwano po raz pierwszym ośrodek naukowy uniwersytetem.
W Oksfordzie (XIII w.) przyjęto model paryski. Kładziono nacisk na filozofię i teologię. Na początku XIII w. wielu studentów straciło życie w konflikcie z miastem. Przenoszą się do Cambridge. O autonomię zwrócono się do papieża, ten zapewnia przywileje duchowne studentom.
Uniwersytet w Neapolu (XIII w.) powstał od podstaw na mocy dekretu Fryderyka II Barbarossy.
Praga (1348) - założony przez Karola IV. To tzw. Pierwszy uniwersytet w krajach zaalpejskich. Akademia Krakowska (1364), późniejszy Uniwersytet Jagielloński. Później mamy wiele uczelni niemieckich.
W XVI w. uniwersytety przeżywają kryzys ze względu na wojny religijne (reformacja, mająca oddźwięk w Wittenberdze).
Biblioteki w Polsce
Pierwsze książki trafiały do Polski przez Śląsk. Znane biblioteki polskie to Biblioteka klasztoru OO. Cystersów w Mogile oraz Biblioteka opactwa benedyktynów w Tyńcu. Mamy biblioteki klasztorne, dworskie, prywatne.
C5 [03.11.2010] - renesans. Klasyczna biblioteka w średniowieczu
W renesansie rosło zapotrzebowanie na książkę. Więcej książek. Inne sale biblioteczne. W Niemczech czy Włoszech.
Brakowało rejestrów księgozbiorów, spisy ksiąg miały charakter pośredni - ograniczony zwykle do autora i tytułu. Układano książki według klasyfikacji Konrada Gesnera. Gromadzeniem zaczęły się zajmować inne warstwy społeczne. Struktura jest inna - mniej teologii, więcej nauk przyrodniczych, łaciny, greki, klasyki ze starożytności. Rozwijało się bibliofilstwo, pojawiły się nowe techniki introligatorskie, nowe techniki wydawania książki. Na grzbietach znajdowały się inicjały miast.
Początki bibliotek publicznych - Marciana (pierwsza biblioteka publiczna), Włosi to kolebka renesansu, stąd otwarcie na publiczność właśnie tam. Inne kraje dopiero później przyswoiły treści humanistyczne. Biblioteki królewskie stawały się powoli biblitekami publicznymi (z pośligiem nawet 2 wieków). Acz to dopiero początki bibliotek publicznych. Najważniejsza biblioteka watykańska.
Królewskie biblioteki - Zygmunt August, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt Stary, Bona, Zofia Jagiellonka.
C6 [17.11.2010] - Książka i biblioteka w baroku
Temat 5. księgozbiory XVII-wiecznej Polski.
Książka barokowa to zwycięztwo miedziorytu. Produkuje się bardziej masowo, trochę niedbale. Popularnością się cieszyły druki okolicznościowe. Powstał system zdobniczy - druk punktowany. Pojawia się frontyspis, inna stylistyka
Struktura zbiorów - świadomość książki, potrzeba księgozbiorów
Wrocław, Olesno, Brzeg
Książki mieli władcy, duchowieństwo, magnaci i szlachta, wykształceni mieszczanie
Poprzez elekcyjnych królów, często książki zabierane były po abdykacji do kraju danego króla. Nie zgromadzono jednolitego księgozbioru.
Jan III Sobieski
C7 [24.11.2010]
Jeszcze przed Rewolucją francuską zastanawiano się nad upublicznieniem zbiorów. Francja poprzez hasłą wolności i równości jest prekursorem biblioteki narodowej. Powstawały kolejne biblioteki narodowe w kolejnych krajach. W Rosji inaczej to wyglądało niż we Francji. Coraz więcej bibliotek miało swoje katalogi, pojawiają się powszechne egzemplarze obowiązkowe.
Biblioteka Braci Załuskich - losy - pierwsza bibliotheca patria. Edward Kunze prowadził negocjacje o każdy niemal egzemplarz od strony rosyjskiej.
Stanisław August Poniatowski prowadził jedną ze znakomitszych bibliotek. Księgozbiór po śmierci uległ rozproszeniu. W XIX w. sporządzano katalogi na podstawie superekslibrisów. Większa część znajduje się we Lwowie.
S