Geneza i przedmiot ekonomii
Powstała w XVIIIw wiąże się z klasyczna ekonomią angielską
Wiedza o ekonomii odm starożytności z grec. Oikos-dom i nomos-prawo, czyli prawa rządzące gospodarstwem domowym
Ekonomia to nauka która zajmuje się gospodarowaniem tzn. bada i stara się odkryć prawidłowości zachodzące w gospodarowaniu między nakładami a efektami (wiedza techniczna i ekonomiczna)
Prawa ekonomiczne i ich ogólna charakterystyka
Prawa ekonomiczne są to związki między zjawiskami ekonomicznymi które powtarzają się. Charakter względnie trwały i istotny
Rodzaje:
-funkcyjne- opisane funkcjami matematycznymi
~dużo zmiennych
~zwykle współczynnik ryzyka
- współistnienia- najwięcej, jeżeli jest zjawisko A to jest i B (współistnieją)
~prawa przyczynowo skutkowe
Prawa ekonomiczne mają wspólne cechy z innymi prawami z innych dziedzin i mają swoją specyfikę
Jak wszystkie prawa naukowe są obiektywne tzn nie zależą od człowieka (od woli, świadomości) by umieć przewidywać
Prawa ekonomiczne w odróżnieniu od tzw kategorycznych praw np. fizyki mają charakter statystyczny (stochastyczny) tzn prawa wielkich liczb- prawa, tendencje co do których ma zastosowanie rachunek prawdopodobieństwa (nie zawsze musi się sprawdzić)
Prawa ekonomiczne mają charakter historyczny tzn że się zmieniają- dotyczą działalności człowieka (zmienia się ona w długich przedziałach czasu)
Prawa ekonomiczne mają charakter żywiołowy-mimo że dotyczą działalności człowieka i świadomej działalności ludzkiej to w rzeczywistości ujawniają się kiedy analizujemy te działania w masowej skali -wynikają z konfrontowania się różnych przeciwstawnych interesów, celów, ludzkich działań (badania rynkow wynikają z tego żeby kupić jak najtaniej i sprzedać jak najdrożej
Metody i narzędzia analizy ekonomii
Metody:
-obserwacje zjawisk empirycznych
-formułowanie hipotez, uogólnień co do zależności
-weryfikacja zależności
Narzędzia:
-dane liczbowe, statystyczne tworzą one szeregi liczbowe które tworzą struktury (np. czasowe)
-dane ekonomiczne i wielkości mogą mieć charakter bezwzględny i względny
~dane bezwzględne- charakteryzują wielkość zjawiska np. zysk przedsiębiorstwa wyniósł 100tys. To nie starcza do analiz
~dane względne - wielkość bezwzględna przedstawiona w stosunku do czegoś innego np. zysk do obrotu, kapitału
-wielkości zasobowe i strumieniowe
~zasoby mierzy się na dany moment np. majątek, ludność
~strumienie- odcinki czasu np. przybytek lub ubytek (inwestycje), przyrost ludności
-wielkości nominalne i realne
~nominalne-najczęściej są w formie wartościowej i w jego bieżącej wartości (pieniądz w zł) ale nie zawsze dobrze charakteryzują realną wartość czegoś
~realne - ilość dóbr i usług a kiedy to jest niemożliwe porównać zmiany pieniądza
Części ekonomii i inne nauki ekonomiczne
Ekonomia składa się z 2 podstawowych części mikro i makro ekonomii, od XVIIIw jest traktowana jako jedno i drugie
Mikroekonomia zajmuje się gospodarowaniem w skali pojedynczego podmiotu np. gospodarką rolną i rynkami branżowymi
Makroekonomia dotyczy gospodarowania w skali kraju lub szerszych układów np. UE -obejmuje problemy których w przedsiębiorstwach nie da się rozwiązać np. bezrobocie, inflacja, handel zagraniczny
Rozróżnia się również ekonomię:
-obiektywną czyli pozytywną-stwierdza pewne zależności które są obiektywne
- normatywną- na podstawie obiektywnego stwierdzenia zależności różni ekonomiści wyciągają różne oceny i wnioski, tworzą pewne zalecenia (takie same dane a inne wnioski)
Nauki ekonomiczne- ekonomika, statystyka
Istota rzadkości i jej skutki
Gospodarowanie- działanie w warunkach ograniczonych zasobów tzn gospodarować musimy gdy mamy czegoś za mało, podejmowanie decyzji
Dobra wolne- są pod dostatkiem, nie trzeba nimi gospodarować np. energia słoneczna, powietrze
Dobra ekonomiczne- pozostałe, które nie mamy pod dostatkiem. Którymi musimy gospodarować aby zaspokajać potrzeby- dobra rzadkie
Człowiek ma do dyspozycji w gospodarowaniu:
-przestrzeń, powierzchnię (ziemię)
-kapitał
~rzeczowy
*środki pracy-maszyny, urządzenia, narzędzia, przyrządy, budynki, budowle, środki transportu, elementy wyposażenia. Takie składniki którymi oddziaływujemy na przedmioty pracy
*przedmioty pracy- materiały, surowce, paliwa, detale, produkcja w toku. Nabierają one w toku produkcji nowych cech i właściwości co owocuje powstaniem wyrobu gotowego
Przedmioty + środki = środki produkcji
~finansowy
-praca ludzka (Siła robocza)
-wiedza techniki -technologie, organizacja
-przedsiębiorczość, czas
Zasoby mają alternatywne zastosowanie tzn mogą być tak lub inaczej wykorzystane i decyzje na co przeznaczamy określone zasoby- ALOKACJA
Z tymi decyzjami wiążą się koszty alternatywne- utracone korzyści które mielibyśmy gdybyśmy w inny sposób ale oczywisty do zastosowania wykorzystali nasze zasoby np. pieniądze wygrane jak zainwestować
Problemy racjonalnego gospodarowania
Co to znaczy racjonalnie gospodarować mówią 2 prawa prakseologiczne (Kotarbiński)
Prawo maksymalizacji (wydajności)- jeżeli mamy do dyspozycji określone zasoby (potencjalne nakłady) to powinniśmy tak działać aby uzyskać z nich w określonym czasie i uwarunkować możliwie jak największe efekty
Efekty MAX
Zasoby (potencjalne nakłady)
Oszczędności lub minimalizacji - stosujemy kiedy nie ma zastosowania 1 zasada tzn kiedy nie zależy na maksymalizacji efektów tylko na 1 efekcie np zbudować dom
Nakłady (zużyte zasoby)
Efekt MIN
Efekty i efektywność to nie to samo np. są 2 przedsiębiorstwa i ten sam zysk ale gdy jedno z nich jest mniejsze to jest bardziej efektywne
Jeżeli chcemy racjonalnie działać to musimy działać w sposób przemyślany - nie podejmować pochopnych decyzji tzn że decyzje powinny być poprzedzone analizą
Trzeba dobrze rozpoznać to co chcemy osiągnąć (cele) i możliwości jakie mamy do tego :
Potrzeby (cele) > możliwości
-hierarchizacja potrzeb (wg ważności)
-sposoby realizacji celów
-realizacja
-weryfikacja (wyciąganie wniosków)
Każda decyzja powinna składać się z 2 faz:
-wariantowanie-ustalenie wszystkich dostępnych wariantów rozwiązania danego problemu
-optymalizacji - analiza wariantów, ocenianie i wybór najlepszego wariantu ale żeby to można było zrobić trzeba:
~ustalić dla kogo wybieramy
~ustalić kryteria wyboru np. np znaczy najlepszy samochód czy najtańszy czy bezpieczny
~uwzględnić horyzont czasowy w jakim decyzja będzie skutkowała
RYNEK
Istota gospodarki rynkowej - towarowo pieniężnej
Gospodarka rynkowa - większość produkcji jest wytwarzana z przeznaczeniem na sprzedaż za pośrednictwem rynku i pieniądza. Istotą jest tzw produkcja towarowa tj taka gdzie producent wytwarza na sprzedaż w formie towaru
Przeciwieństwem jest produkcja naturalna - gospodarka naturalna współcześnie - produkcja towarowa wzrasta gdy dochody maleją
Główną zaletą gospodarki towarowej jest możliwość specjalizacji i doskonalenia technicznego (wzrostu wydajności)
Różnice gospodarki naturalnej i towarowej
Towar w ekonomii - wszystko to co na sprzedaż zarówno dobra materialne jaki niematerialne
Usługi materialne- transport, fryzjer i niematerialne - koncepcje, problemy,
Cechy:
-posiada wartość użytkową- jest to kategoria subiektywna tzn dla każdego inna, co więcej zmienna w czasie
-musi mieć cenę-wartość wymienną
Istotą gospodarki rynkowej jest to że cenę określają wzajemne relacje popytu i podaży. Użyteczność jest niezbędna ale nie ma wpływu na wysokość ceny
Rynek jego rodzaje i elementy
Rynek - pot. To miejsce handlowania; w ekonomii różnie: jest to proces wzajemnego kontaktowania się (komunikowania) kupujących i sprzedających, ustalania ceny i zawierania transakcji
Składa się z :
-popytu
-podaży
-ceny
Są różne rynki w zależności od różnych kryteriów i cech:
W zależności od zasięgu przestrzennego z którego kupujący i sprzedający kontaktują się.
Rozróżnia się rynki:
- lokalne
-regionalne
-krajowe
-międzynarodowe
-światowe (globalne)
W zależności od równowagi rynkowej między popytem i podażą rozróżnia się:
- rynek sprzedawcy (producenta) - to taki na którym popyt > podaży i w konsekwencji producent jest w korzystniejszej sytuacji bo wszystko łatwo się sprzedaje . WADY to kolejki, niedobory towaru, trudności nabycia produktu -> mniejsza dbałość o jakość produktu czy poziom technologiczny
- rynek nabywcy (konsumenta) - podaż > popyt, konsument w lepszej sytuacji bo się o niego zabiega, lepsza dbałość o jakość WADY: producent ma kłopot ze sprzedażą produktu, brak bodźca do zwiększania produkcji a często ograniczenie produkcji a to powoduje bezrobocie, ograniczanie popytu
Najlepszy jest rynek zrównoważony
W zależności od sposobu ustalania ceny
-rynki wolne tj gdy cena zależy od relacji popytu i podaży
-rynki regulowane- np. państwo ustala ceny minimalne (chronią producentów) i maksymalne (ochrona konsumentów)
W zależności od konkurencji na rynku:
-rynki doskonale konkurencyjne (w praktyce wolnokonkurencyjne), które spełniają kryteria:
~jest bardzo dużo kupujących i sprzedających i żaden z podmiotów nie ma wpływu na cenę- cena ustala się w wyniku wolnej gry popytu i podaży
-rynki niedoskonałe pod względem konkurencji tzn mniej lub bardziej zmonopolizowane
Popyt i czynniki jego określające
Popyt- pot. Zapotrzebowanie; ilość dobra danego lub usługi którą nabywcy chcą i mogą kupić w danych warunkach przy każdym poziomie ceny.
Definicją teoretyczną którą ilustruje krzywa popytu w praktyce kiedy mówimy popyt mamy na myśli określoną wielkość popytu przy danej cenie którą określ punkt na krzywej popytu
Popyt zależy od:
- ceny danego produktu
- cen innych produktów - komplementarnych i substytucyjnych
- dochodów ludności lub firm
- liczby potencjalnych nabywców (ludności lub ilości firm)
- od przewidywań co do przyszłych cen i dochodów
- od gustów i upodobań a te z kolei zależą od mody - tam gdzie moda istotna popyt jest zmienny; od tradycji i przyzwyczajeń - popyt jest stały; od reklamy
Popyt a cena danego produktu
Popyt = f(ceny), (ceny innych dóbr, dochody, moda, itd. - const )
Y=f(x)
Reakcja popytu na zmianę ceny może być różna i zależy przede wszystkim od rodzaju dobra
Zależność jak reaguje popyt na zmian ę ceny bada się przy pomocy tzw elastycznej cechowej popytu - prostej
Rozróżnia się tzw popyt elastycznej tj taki który silnie (więcej niż proporcjonalne reaguje na zmianę ceny i taki popyt dotyczy produktów wyższego rzędu np. sprzęt - produkty które nie są niezbędne )
Popyt elastyczny
- popyt elastyczny - cena o 10% => popyt o np. 12%
popyt nieelastyczny - cena o 10% => popyt o np. 5%
wykres
Popyt nieelastyczny (mało elastyczny) który słabo reaguje na zmianę ceny i takim popytem charakteryzuje się dobra pierwszej potrzeby (niezbędne)
Popyt proporcjonalny
Popyt sztywny => cena => popyt =const
Popyt anormalny => cena i popyt ; cena i popyt
Popyt staje się anormalny gdy inne poza cenowe czynniki są silne. Znaczące 2 paradoksy w literaturze
- Giffena polega na tym że dotyczy produktów pierwszej potrzeby i społeczeństw niezamożnych i mówi o tym że jeżeli rosną ceny (jest inflacja) to społeczeństwo ubożeje i zmienia się struktura popytu. Rośnie popyt na produkty relatywnie najtańsze którymi można zaspokoić potrzeby mimo że ich ceny rosną
- Veblena (Snoba) - dotyczy bogatych społeczeństw i produktów luksusowych które to produkty kupują co niektórzy dla prestiżu. Takie produkty kiedy tanieją to maleje na nie popyt
wykres
Popyt nieelastyczny
Cena 2% => popyt 1%
Cena 2% => popyt 1%
Popyt elastyczny
Cena o 2% => popyt 5%
Cena o 2% => popyt 5%
Popyt a ceny innych towarów
- substytuty - produkty zastępujące się wzajemnie np. masło - margaryna, chleb - bułki
-dobra komplementarne - tworzą komplet, łącznie zaspokajają potrzebę np. samochód+paliwo
Jak zmienia się popyt w zależności od cen innych dóbr mierzymy elastyczną cenową popytu - mieszaną (krzyżową)
wykres
W przypadku dóbr substytucyjnych ta zależność ma charakter jednokierunkowy a wskaźniki elastycznej są dodatnie
Natomiast w przypadku dóbr komplementarnych zależnością odwrotną elastycznej ze znakiem ujemnym
Subst (+) E -> cena kawy => popyt herbaty
Komplement. (-) E -> cena benzyny => popyt na samochód
popyt a dochody
Jeżeli dochody rosną to w przypadku większości dóbr i usług rośnie również popyt i tego typu dobra w przypadku których zachodzi taka zależność to dobra normalne. W ich ramach wyróżnia się dobra wyższego rzędu to takie które popyt rośnie więcej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu dochodów.
Są również tzw dobra niższego rzędu tj takie na które popyt maleje gdy rosną dochody. Np. smalec
Zależność popytu od dochodu mierzy się elastycznością dochodową popytu
E>1 -dobra wyższego rzędu (+)
E<1 - dobra niższego rzędu (-)
Im większe miasto tym wyższy popyt
Podaż i czynniki ją określające
Podaż - ilość danego dobra lub usługi zaoferowana do sprzedaży w danych warunkach przy każdym poziomie ceny-definicja teoretyczna której wyrazem jest krzywa podaży. Natomiast w praktyce podaż utożsamia się z konkretną wartością podaży przy danych warunkach i cenie z punktu na krzywej podaży. Podaż zależy od:
- ceny produktu
- kosztów wytwarzania produktu
- od opłacalności bezwzględnej (jednocześnie ceny i kosztów)
- od zmian we względnej opłacalności wytwarzania danego produktu w stosunku do innych produktów które może wytwarzać producent
- od dostępności czynników produkcji np. komponentów, wykwalifikowanej pracy lub licencji
- od polityki gospodarczej
- wysokości podatków, ulg podatkowych
- ceł przy imporcie itp.
Podaż a cena produktu
Podaż=f(ceny), koszty, opłacalność bezwzględna, względna =const
wykres
Można też analizować jak w przypadku popytu elastyczność podaży odgrywa mniejszą rolę i zależy od specyfiki technologicznej wytwarzania różnych produktów np. produkcja statków a produkcja guzików
Podaż a koszty wytwarzania danego produktu
Koszty zależą od:
- cen czynników produkcji np. energii, surowców, wysokości płac itp.
- technologii (zwykle jest tak, że postęp technologiczny mimo, że jest drogi w sensie ogólnych nakładów to nakłady zwracają się w przeliczeniu na jednostkę- jednostkowych kosztów
Jeżeli koszty rosną a pozostałe czynniki są const to podaż maleje
Podaż a opłacalność bezwzględna czyli zysk jednostkowy wytworzenia danego produktu lub usługi
Zj = cena - koszty jednostkowe
Kiedy zysk rośnie a inne czynniki są const to podaż też rośnie
Zysk jednostkowy zależy nie tylko od kierunku zmiany kosztu czy ceny ale wielkości zmiany
Zmiany we względzie opłacalności - opłacalność danego produktu np. ziemniaków obliczana
Bezwzględna opłacalność A = const
Opłacalność ziemniaków =const
Względna opłacalność A = opłacalność buraków
Cena, cena równowagi rynkowej
Cena jest względnym wyrazem wartości towaru
Zależy od:
- popytu
-podaży
Cena = f(popytu)*podaż cena= f(podaż) * popyt
wykres
Cena rynkowa
- cena regulowana - wysokośc ceny zależy od fazy obrotu danego towaru
- cena zbytu - po której producenci sprzedają hurtownikom
- cena hurtowa - cena zbytu + marża
- cena detaliczna - cena hurtowa + marża detaliczna
Cena równowagi rynkowej na rynku wolnokonkurencyjnym - cena samoistnie dąży do ustalania się na poziomie równowagi rynkowej tj równoważący ze sobą popyt i podaż tzn że jest to taka cena przy której wszyscy sprzedający mogą sprzedać produkty a kupujący nabyć- cena oczyszczająca rynek
wykres
Cena równowagi nie jest stałą ale stale się zmienia wraz ze zmianą różnych czynników określających podaż i popyt
Jeżeli byśmy chcieli w sposób administracyjny wyznaczyć cenę i w momencie wyznaczania byłaby to cena równowagi to z uwagi na zmienność popytu i podaży jest bardzo prawdopodobne że przestałaby być ceną równowagi ; Odchylenia powodują poważne konsekwencje
Wykres
Mechanizm rynkowy w gospodarce wolnokonkurencyjnej
Mechanizm rynkowy - w gospodarce wolnokonkurencyjnej gdzie cena zależy od popytu i podaży i gdzie żaden z producentów nie ma wpływu na cenę zmienność ceny odgrywa bardzo dużą rolę i uruchamia mechanizmy dostosowujące gospodarkę
Mechanizmy rynkowe
-zmienność ceny informuje o sytuacji na rynku
Popyt > podaż => cena
Popyt < podaż => cena
Tego typu oddziaływanie ceny to mechanizm rynkowy „niewidzialna ręka rynku”. Ten mechanizm rynkowy dostosowuje do siebie produkcję i podaż do zapotrzebowania rynkowego i zastępuje jak gdyby planowanie tzn że nikt nie musi planować. Decyduje ten mechanizm o wielkości i strukturze podaży i kosztach wytwarzania tzn mechanizmy nie zaspokajają potrzeb społecznych tylko potrzeby rynkowe (dostosowują podaż do tych którzy mają pieniądze na chleb); regulator struktury produkcji
- cena nie tylko biernie informuje ale także aktywnie oddziaływuje (staje się bodźcem zarówno na popyt i podaż wzajemnie je do siebie dostosowując )
Dostosowania na rynku mogą dokonywać się w różny sposób i różnych okresach czasu:
- w okresie infrakrótkim
- w okresie krótkim
- w okresie długim
W ekonomii te okresy nie określają się w sposób kalendarzowy ale poprzez to w jaki sposób zmienia się wielkość podaży (produkcji na rynku) np. jeżeli rośnie cena to jest to sygnał że produkcji jest za mało na rynku w stosunku do popytu to w okresie INFRAKRÓTKIM wzrasta podaż w wyniku uruchomienia rezerw i zapasów danego produktu w handlu
Jeżeli cena dalej rośnie to dostosowania wymagają zwiększenia produkcji. W okresie KRÓTKIM produkcja zmienia się ale w sposób bezinwestycyjny tzn bez zmiany majątku trwałego np. produkcja rośnie w wyniku zatrudnienia w nadgodzinach
W okresie DŁUGIM dostosowania dokonują się poprzez zwiększenie lub zmniejszenie rozmiarów produkcji ale w sposób inwestycyjny tzn że producenci dokupują Maszyn i względnie powstają nowe przedsiębiorstwa (produkty)
Mechanizm rynkowy jest niezastąpionym regulatorem na rynku struktury produkcji, ale nie jest idealnym regulatorem. Żeby nastąpiły dostosowania najpierw musi się ujawnić nierównowaga w postaci wzrostu lub spadku ceny. Zmiany cen bywają bolesne np. bankructwo
PODSTAWY TEORII ZACHOWANIA SIĘ KONSUMENTA
1.Założenia teorii
Zakłada się, że konsument podobnie jak każdy inny podmiot podejmuje decyzje i dokonuje wyborów przy których kieruje się dążeniem do maksymalizacji swoich korzyści tzn. maksymalizacji własnej użyteczności- satysfakcji. Przejmuje się tutaj, że konsument działa racjonalnie i przy wyborach porównuje korzyści z kosztami chociaż w praktyce wiadomo, że nie wszystkie decyzje ich są racjonalne- część oparta na emocjach i impulsach
Zakłada się, że:
- jednostka (konsument) ma swoje określone preferencje które mają charakter subiektywny i u różnych osób są różne a ich struktura i charakter wynika z tradycji, wychowania, wykształcenia, znajomości itp.
-jednostka potrafi określić hierarchię ważności szczególnych preferencji i to które z nich są ważniejsze
-podmiot w swoich decyzjach jest w prawdzie suwerenny ale ograniczony w swoich decyzjach przez dochody i ceny na rynku
Konsument w ramach swoich ograniczeń budżetowych może dokonywać różnej struktury wyborów i jeżeli założymy że wybiera on między dobrami X i Y to ograniczenia i różne dostępne kombinacje przedstawia linia budżetowa.
2. Budżet i linia budżetowa
Posiadając budżet = 300 zł oraz możliwość zakupu dwu dóbr:
- x po cenie - 15 zł
- y po cenie - 10 zł
Mamy do wyboru m.in. dwie krańcowe możliwości:
-zakupu za cały budżet tylko x, tj. 300zł : 15zł (cena) = 20 szt. x
-zakupu za cały budżet tylko y, tj. 300zł : 10zł (cena) = 30 szt. Y
Wyznaczy to linię budżetową, która pokazuje wszystkie dostępne kombinacje obu dóbr dostępne dla konsumenta
Linia budżetowa pokazuje wszystkie możliwe kombinacje obu dóbr dostępnych dla konsumenta
Zmiana dochodu przesuwa linię równolegle:
k dochodu zwiększy możliwości zakupu i przesunie linię w prawo;
m dochodu zmniejszy możliwości zakupu i przesunie linię w lewo.
Natomiast zmiana jednej z cen zmienia kąt nachylenia linii:
np. m ceny y z 10 do 6 zł zwiększa możliwości zakupu y z 30 do 50 szt (300 zł : 6 zł = 50 szt.)
3.Teoria użyteczności
Współczesna ekonomia określa użyteczność nie jako konkretną wielkość liczbową ale uporządkowany system preferencji. W przeszłości próbowano stworzyć jednostkę użyteczności - utilla. Obecnie przyjmuje się że konsument w swoich wyborach dąży do maksymalizacji użyteczności całkowitej która określa się- Uc. ta użyteczność całkowita (satysfakcja) wzrasta wraz z konsumpcją danego dobra ale coraz wolniej aż wreszcie stabilizuje się w pkt A a dalsze podejmowanie konsumpcji powoduje jej zmniejszenie. Użyteczność krańcowa określona następującym wzorem tzn. użyteczność z każdej dodatkowej jednostki konsumpcji danego dobra jest malejąca
Z konsumpcją związane są nie tylko korzyści w postaci użyteczności ale i koszty które trzeba ponieść by zdobyć dobro i analogicznie możemy mówić o kosztach całkowitych i krańcowych.
Koszty całkowite - ze wzrostem konsumpcji rosną i rosną coraz szybciej. Wynika to m.in. z faktu istnienia kosztów alternatywnych tzn. że zwiększając konsumpcję określonego dobra musimy wyrzekać się innych dóbr
Ograniczoność zasobów zmusza konsumenta do szukania rozwiązania i określenia akiej iloci konsumpcji poszczególnych dóbr przy których maksymalizuje woje korzyści. Dzieje się to wówczas gdy różnica między użytecznością całkowitą wynika z konsumpcji danego dobra a kosztami całkowitymi.
Maksymalne zadowolenie konsument uzyskuje gdy:
różnica między korzyściami (użytecznością) i kosztami całkowitymi jest największa
Uk=Kk gdy: Uk>Kk - konsumpcję danego dobra należy zwiększyć
Uk<Kk - konsumpcję danego dobra należy zmniejszyć
Dysponując określonym budżetem konsument rozdziela go na zakup różnych dóbr, które dostarczają różnego zadowolenia, a konsumpcja każdego z nich podlega malejącej użyteczności krańcowej, oraz płaci za te dobra różne ceny - Px i Py.
Konsument porównuje użyteczność krańcową z tych dóbr (Ukx i Uky) z ich cenami.
I uzyskuje maksymalne zadowolenie, gdy stosunek użyteczności krańcowej do cen się zrównuje:
Konsument zmniejsza konsumpcję (x) na rzecz (y)
Konsument zwiększa konsumpcję (x) na rzecz (y)
4.Teoria obojętności
W ekonomii zachowania konsumenta wyjaśnia się m.in. wykorzystując krzywe obojętności i linie budżetowe.
Krzywa obojętności przedstawia zbiór wszystkich kombinacji konsumpcji dwóch dóbr (np. jabłek i pomidorów), które są dla konsumenta obojętne , tj. dają takie samo zadowolenie.
Krzywych jest nieskończenie wiele; (1)- o najmniejszej sumie zadowolenia odpowiednio (2) i (3) o coraz większej sumie zadowolenia.
Mają nachylenie ujemne i nie przecinają się.
Są wypukłe
Wypukłość krzywych obojętności oznacza zmianę proporcji zastąpienia jednego dobra drugim.
Tę zmianę proporcji opisuje krańcowa (marginalna) stopa substytucji. Informuje ile trzeba poświęcić jednego dobra dla zwiększenia konsumpcji drugiego dobra o jednostkę, przy zachowaniu tej samej sumy zadowolenia
Jest to miara skłonności zamiany jednego dobra na drugie. Zależy od początkowej ilości posiadanych dóbr. Mając mało (x), a dużo (y), konsument jest skłonny poświęcić dużo tego ostatniego dla zwiększenia konsumpcji (x) o jednostkę. W miarę zamiany skłonność ta jednak się zmniejsza, tj. działa prawo malejącej stopy substytucji.
Wybór konsumenta
Konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach budżetowych, tj. w punkcie (E) styku linii budżetowej z krzywą obojętności.
Koszyk dóbr, jakie wybiera konsument zależy od:
preferencji (upodobań) konsumenta, które charakteryzuje położenie i kształt krzywych,
Dochody i ceny decydujące o linii budżetowej
Wykres 1 Przy większym nachyleniu, konsument osiąga równowagę kupując więcej (x) niż (y), jest skłonny poświęcić więcej (y) na rzecz wzrostu konsumpcji żywności
Wykres 2 Małe nachylenie oznacza, że konsument chce więcej (y) i mało (x), jest skłonny poświęcić niewiele (y) dla zwiększenia żywności
5.Efekt substytucyjny i dochodowy
Zmiana ceny wywołuje dwojakiego rodzaju skutki:
Przy obniżce ceny:
dane dobro staje się tańsze w relacji do innych. Za jednostkę dochodu konsument uzyskuje więcej użyteczności. Skłania to go do ograniczenia konsumpcji innych dóbr na rzecz wzrostu konsumpcji tego dobra, które staje się względnie tańsze - jest to efekt substytucyjny;
realny dochód konsumenta wzrasta, konsument przechodzi na wyższą krzywą obojętności - jest to dochodowy efekt zmiany.
Znak efektu dochodowego zależy od rodzaju dobra (dobra normalne czy niższego rzędu):
przy dobrach normalnych efekt dochodowy jest dodatni,
natomiast przy dobrach niższego rzędu efekt ten jest ujemny.
Znak efektu substytucyjnego jest ujemny, spadek ceny powoduje wzrost popytu danego dobra, ale może powodować spadek popytu innych dóbr.
PIENIĄDZ I RYNKI FINANSOWE
1.Istota pieniądza i jego funkcja
Pieniądz - powszechny ekwiwalent tzn prawnie uznany i powszechnie akceptowany środek płatniczy.
Współcześnie 2 rodzaje równorzędne:
-pieniądz gotówkowy - banknoty i monety
-pieniądz bezgotówkowy - bankowy
Funkcje pieniądza:
- jest miernikiem wartości i nie potrzeba mieć pieniądza by to mierzyć
-środek wymiany w handlu na rynku
-środek płatniczy tzn. że służy do jednostronnego przekazywania wartości np. mandat
-służy do przechowywania wartości czyli tzw. tezauryzacji pełnią to funkcje w okresach krótkich i średnich natomiast gorzej w długich bo zmienia się wartość pieniądza
Jeżeli pieniądz źle spełni swoją funkcję to następuje ucieczka od pieniądza i pojawiają się substytuty pieniądza którymi są albo pieniądze innych krajów albo złoto lub inne dobra które charakteryzują się dużą płynnością. Niektóre pieniądze te powszechnie uznane i wymienialne pełnią rolę pieniądza światowego
2.Ewolucja form pieniądza i systemów pieniężnych
Pieniądz zmieniał się i zmienia wraz z rozwojem cywilizacji ludzkiej i jest wytworem tej cywilizacji
a)zmieniały się formy pieniądza
-w historii ludzkości były kolejne etapy. Nie da się ich czasowo przypasować
~brak pieniądza
~pieniądz towarowy kiedy pewne towary użytkowe albo symboliczne zaczynają pełnić rolę pieniądza
~pieniądz w postaci kruszców metali i wyrobów metalowych np. miedzy
~pełnowartościowy pieniądz monetarny tj taki którego nominał jest zgodny z rzeczywistą zawartością wagi kruszców. Krezus tzw. Regale mennicze - prawo bicia monet przez poszczególnych władców
~niepełnowartościowy pieniądz monetarny. Jego nominał Nie zgadza się z rzeczywistą zawartością kruszców - prawo Kopernika lub Greshana -jeżeli mamy w obiegu dwa rodzaje pieniądza - lepszy czyli cięższy z większą zawartością kruszcu i gorszy - lżejszy, to pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy i pozostaje ten gorszy
~pieniądz papierowy - banknot - pierwsze banknoty są dokumentami wydawanymi przez banki. O tym że ktoś miał pieniądze wiemy od XVIII wieku, upowszechnia się w obiegu a prawo do jego bicia przejmuje państwo
~pieniądz „plastikowy” - w formie kart płatniczych
b)zmieniały się również systemy pieniężne - są to reguły jednolite w danym kraju. Zasady funkcjonowania pieniądza - pierwsze systemy w Europie w XVIII wieku i ujednoliceniem pieniądza w skali poszczególnych krajów.
-system pieniądza złotego tzn. taki system gdzie każdy obywatel mógł iść i wymienić pieniądze na złote monety. Emitowano i drukowano tylko tyle pieniądza na jaki było pokrycie w złocie. Gwarantem złoto
-połowa XIXw system pieniądza złotego niepełnego tzn. emitowano więcej pieniądza niż wynosiły zapasy złota (wszyscy nie wymienią a wynikało to z tego że był rozwój przemysłu i w związku z tym brakowało pieniądza- do 1914r.)
-okres międzywojenny - powrót do systemu pieniądza złotego tzw. Sztabowo dewizowego- nie monetach ale w sztabach, nie ma wymienialności na złoto dla obywatela ale zostaje ona zachowana w operacjach międzypaństwowych
-po II WŚ system pieniądza papierowego tzn. że pieniądz jest niewymienialny na złoto i nie zależy od złota chociaż jest wyjątek. Najdłużej wymienialność na złoto deklaratywną zachował dolar amerykański do 1971r. do tzw. Kryzysu walutowego
3.Obieg pieniądza i ilość pieniądza potrzebna w obiegu
Obieg pieniądza - pieniądz w gospodarce musi ciągle krążyć i zmieniać swoich właścicieli, docierać do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
Wartość pieniądza współcześnie zależy od ilości wyemitowanego pieniądza w relacji do poziomu rozwoju gospodarczego tj. ilości dóbr i usług na rynku
Ilość pieniądza potrzebnego ∑ wartości dóbr i usług na rynku +/-kredyty-tranzakcje bezgotówkowe
W gospodarce szybkość obiegu pieniądza
Jeżeli podmiot decydujący o ilości pieniądza sprawi, że będzie go w gospodarce więcej to mamy do czynienia z INFLACJĄ i spadkiem wartości pieniądza, brakami towarowymi i odwrotnie jeśli ta realna ilość pieniądza będzie mniejsza to mamy do czynienia z DEFLACJĄ - spadek cen i wzrost wartości pieniądza oznacza kłopoty ze zbytem
4.Rynek pieniężny
Rynek pieniądza to taki rynek gdzie towarem jest pieniądz w formie kredytu. Pośrednikiem w obrocie pieniądza są banki.
a)Banki prawidłowo funkcjonując mogą przyczyniać się do wzrostu gospodarczego a ich główna funkcja polega na przemieszczaniu wolnych środków finansowych (nawet małych i przejściowo wolnych) do podmiotów które potrzebują zasilenia finansowego i mogą wykorzystać środki na inwestycje i środki gospodarcze
2 rodzaje banków:
-bank centralny - Narodowy Bank Polski
Funkcje:
~bank dla innych banków
~jedyny bank uprawniony do emisji pieniądza gotówkowego
~nadzoruje i kontroluje banki komercyjne i cały rynek pieniężno kredytowy
~pełni funkcje usługowe w stosunku do państwa
Pełni woje funkcje kontrolno-nadzorcze poprzez 3 podstawowe instrumenty:
~bank centralny ustala stopy % dla swoich kredytów które udziela bankom komercyjnym i w ten sposób pośrednio oddziaływuje na oprocentowanie banków komercyjnych (jak to oprocentowanie rośnie to podaż pieniądza na rynku maleje)
~ bank centralny ustala tzw. Obligatoryjne stopy rezerw bankowych. Jak te stopy rosną to banki mogą udzielać mniej kredytów. Stopy rezerw mają przeciwdziałać upadłości banków
~operacje na otwartym rynku które polegają na sprzedaży w imieniu państwa papierów wartościowych takich jak bony i weksle skarbowe i obligacje-to papiery z określonym terminem wykupu wraz z oprocentowaniem i są formą zaciągania przez rząd kredytu
Sprzedaż papierów wartośc. > wykup i odwrotnie
-wszystkie pozostałe banki komercyjne
Funkcje:
~funkcja bierna - banki komercyjne przyjmują wkłady tzw. Depozyty
~funkcja aktywna -udzielają kredytów
~pełnią różne funkcje usługowe np. wymiany walut, maklerskie
~zarabiają na różnicy oprocentowania między kredytami i depozytami - oprocentowanie depozytu
% depozytu < % kredytu
(pokrycie kosztów +zysk)
Banki mogą zwiększać zysk poprzez tzw. Kreacje pieniądza bankowego pomnażanie ilości dostępnego pieniądza. Kreacja polega na tym, że banki mogą udzielać kredytów na większą łączną sumę niż wynoszą depozyty bankowe. Gdyby banki wszystkich kredytów udzielały w formie gotówkowej to nie byłoby kreacji
Kreacja zależy od:
-tzw. Stopy wycieku - gotówki im większa tym kreacja mniejsza
-stopy rezerw bankowych udzielanych przez Bank centralny, im większa stopa tym możliwość kreacji mniejsza
b)Kredytu udziela wierzyciel dłużnikowi na pewien okres czasu pod warunkiem zwrotu i dodatkowym wynagrodzeniem czyli oprocentowaniem
Rodzaje:
-w zależności od celu przeznaczenia:
~konsumpcyjne
~gospodarcze:
*obrotowe - zakup środków obrotowych do 1 roku
*inwestycyjne - zakup maszyn , budowli, średnio lub długoterminowe
-sposób zabezpieczenia wierzyciela:
~hipoteczne - pod zastaw nieruchomości
~lombardowe - pod zastaw ruchomości
~wekslowe - zobowiązanie
~obligacyjne - emitent sprzedający obligacje jest dłużnikiem do kupujący wierzycielem - stałe, z góry określone oprocentowanie
c)Oprocentowanie jest to cena jaką trzeba zapłacić za korzystanie z cudzych pieniędzy a jednocześnie to wynagrodzenie dla wierzyciela że się wyrzeka na jakiś czas dysponowania swoją własnością.
Jak każda cena zależy od popytu i podaży na pieniądz na rynku wolnokonkurencyjnym .
Na zróżnicowanie wielkości oprocentowania wpływ ma też wiarygodność dłużnika, czas kredytu, forma zabezpieczenia
Rozróżnia się oprocentowanie nominalne tj takie jakie podają banki i oprocentowanie realne które trzeba sobie wyliczyć samemu dla siebie i zależność między nimi jest taka że
% nominalne - stopa inflacji = % realne
Stopa nominalna uwzględnia stopę inflacji i im jest ona wyższa tym wyższe oprocentowanie nominalne
Teoretycznie % realne powinno być >0 i < Z' ( przeciętnej stopy zysku ) dlatego by opłacało się wziąć kredyt n przeciętnie opłacalną działalność. W praktyce bywa jednak różnie - zdarza się, że % realne nie zawsze > stopy zysku a nawet bywa ujemne np. depozyty
Ujemne % realne oznacza że gdy dziś wkładamy pieniądze to tracą one wartość, występować może w preferencyjnych kredytach
Współczesny rynek pieniężny nie jest w pełni rynkiem wolnokonkurencyjnym - jest rynkiem regulowanym przez Bank Centralny
Stopa procentowa odgrywa bardzo dużą rolę w gospodarce i kiedy jest jest ona zbyt wysoka to:
-hamuje wtedy wzrost gospodarczy, ogranicza możliwość inwestowania w oparciu kredyty które stają się coraz droższe.
-Ogranicza też popyt konsumpcyjny i zakres kredytów a popyt ten ma istotny wpływ na decyzje producentów- popyt pobudza wzrost gospodarczy
Gdy oprocentowanie jest zbyt niskie to:
-sprzyja marnotractwu pieniądza i przeznaczania go na mało efektywne ceny
-nadmierna konsumpcja
Rodzaje stóp procentowych w gospodarce:
-stopy Banku Centralnego
-stopy w obrocie międzybankowym
-stopy dla klientów banków komercyjnych i to depozytów i kredytów
-stopy na rynku kapitałowym
Wszystkie te stopy tworzą pewien system oprocentowania - są wzajemnie powiązane
5.Rynek kapitałowy
To taki gdzie towarem są papiery wartościowe- średnio i długoterminowe tj akcje i obligacje
a)Funkcje tego rynku są zbliżone do funkcji banków i rynku pieniężnego
-funkcja allokacyjna - ma on ułatwiać przemieszczanie się wolnych środków finansowych od tych podmiotów które posiadają te środki do podmiotów (spółek akcyjnych lub budżetu państwa), które potrzebują zasilenia podmiotowego
-funkcja majątkowa - oznacza pewne podmioty tj spółki akcyjne mogą zwiększać swój kapitał i potencjał finansowy poprzez emisję i sprzedaż akcji
- funkcja informacyjna i wartościująca - pozwala na wyceny majątku spółek akcyjnych w różnych momentach czasu
b)papiery wartościowe i ich charakterystyka
-akcje zwykłe - są dowodem współwłasności - ich posiadacz staje się współwłaścicielem jakiejś części majątku przedsiębiorstwa w formie spółki akcyjnej
Akcje uprawniają do:
~głosowania na wolnym zgromadzeniu akcjonariuszy
~dają prawo do udziału w zyskach danego przedsiębiorstwa - czyli DYWIDENTY jej wysokość nie jest jednak z góry określona i zależy od tego czy przedsiębiorstwo będzie miało w przyszłości zyski i jak je podzieli
-akcje uprzywilejowane
~mogą dawać gwarancję minimalnego zysku
~mogą uprawniać do większej ilości głosów na akcje
~w razie bankructwa spółki są zawsze spłacane przed zwykłymi
-obligacje- to tzw. dokumenty dłużne. Emitent jest dłużnikiem który zaciąga kredyt a kupujący obligacje staje się właścicielem.
Cechą obligacji jest to że mają z góry określone oprocentowanie
Są różne obligacje: roczne, dwuletnie, 10-letnie, na giełdzie, Skarbu Państwa ale w krajach zachodnich i Polsce mogą być innych podmiotów np. gminy
Współcześnie akcje i obligacje występują w tzw. Formie zdematerializowanej tzn w formie zapisów na kontach bankowych
Zarówno akcje jak i obligacje mają określony nominał tzn. są określone na pewną wyjściową sumę a niezależnie od tego są sprzedawane na rynku kapitałowym po bieżącej cenie rynkowej (kursie) która się na ogół różni od nominału.
Ceny rynkowe i akcji i obligacji tak jak wszystkie ceny zależą głównie od popytu na dany papier i podaży na dany papier konkretnych akcji i obligacji. Są jednak pewne czynniki których można określić wpływ na cenę. I na popyt i na podaż wpływa bardzo wiele czynników i większość z nich jest nieprzewidywalna lub słabo przewidywalna ale niektóre z tych czynników można przewidzieć i to jak mogą wpłynąć.
Cena rynkowa A, O = N
St.dywidenty, %obligacji, zyskowność _ a * N * zysk
%depozytów bankowych %depozytów
Gdzie:
A-akcje
O-obligacje
N- nominał
a-współczynnik ryzyka
c)Rynek pierwotny i wtórny
rynek pierwotny - taki na którym po raz pierwszy emitent sprzedaje akcje i obligacje i na rynku tym korzyści ze sprzedaży finansowej przejmuje emitent (zwiększa swój kapitał)
rynek wtórny - odsprzedaż sprzedanych papierów i emitent nie czerpie przez to korzyści, nie mniej jest zainteresowany aby jego akcje były oceniane jak najwyżej
d)podmioty na rynku
-Komisja Papierów Wartościowych - w imieniu państwa nadzoruje i kontroluje ten rynek aby zabezpieczyć interesu inwestorów by wyeliminować ryzyko upadłości spółek. Ta komisja określa wymogi jakie muszą spełniać inwestorzy chcąc zaistnieć na giełdzie
- giełda jest to rynek hurtowy gdzie kupować i sprzedawać mogą pośrednicy, maklerzy. Rolą giełdy jest wycena poszczególnych papierów uwzględniająca pełne rozpoznanie podaży i popytu papieru w danym momencie
-biura maklerskie - pośrednicy w obrocie papierów, działalność na zasadach komercyjnych
e) inwestorzy - ci co inwestują w papiery wartościowe
Rodzaje:
-długookresowi - kupują i nastawiają się na zyski z dywidendy albo oprocentowanie obligacji
-inwestorzy gracze (spekulanci) - kupują relatywnie tanio i chcą stosunkowo szybko sprzedać z jakimś zyskiem. Korzyści które osiągają zależą od szybkości operowania
f)problem ryzyka jego ograniczania
z uwagi na to, że ryzyko jest związane z uczestnictwem w rynku kapitałowym jest duże zwłaszcza w odniesieniu do akcji istnieją metody które pozwalają je nieco zmniejszyć ale nie wyeliminować.
Zaleca się w tym celu:
- dywersyfikacje papierów wartościowych akcji
- dokonywanie zleceń warunkowych które polega na tym, że zalecamy kupno albo sprzedać konkretnego papieru w jakimś okresie czasu ale pod warunkiem że wystąpi interesujący nas poziom ceny
-dokonanie decyzji po analizie (przemyśleniu) sytuacji. Są 2 rodzaje analizy:
~fundamentalna - posługują się nią inwestorzy długookresowi i polega na badaniu wyników finansowych spółek, przewidywaniu ich perspektyw rozwojowych np. kontraktów
~techniczna - posługują się nią inwestorzy gracze i polega na śledzeniu zmiany cen i trendów długookresowych w tym zakresie
- istnieją wskaźniki rynkowe które mogą pomagać przy wyborze
~ wskaźnik zysku a 1 akcje
Z/1 akcja = zysk netto : ilość wyemitowanych akcji
~wskaźnik ceny
Wskaźnik ceny = cena rynkowa: Z/ 1akcje
Gracze powinni kupować tanie akcje. Gdy chcą unikać ryzyka to powinien być wysoki wskaźnik ceny
6.Formy lokaty pośredniej kapitału i ich ocena
Lokata pośrednia kapitału to taka gdzie powierzamy nasze pieniądze komuś kto będzie nimi obracał i dzielił zyskiem a sami nie angażujemy się w działalność gospodarczą
Są 3 podstawowe lokaty:
- bankowe - są najmniej ryzykowane i zyskowne
- w obligacje - nieco wyższe oprocentowanie czyli zysk ale nieco większe ryzyko - występuje wtedy kiedy musimy wycofać się z lokaty w obligacje przed terminem wykupu tej obligacji. Wtedy musimy ją sprzedać na rynku kapitałowym i nie mamy gwarancji co do wysokości ceny
- akcje potencjalne - najwyższy zysk ale i można najwięcej stracić - grozi bankructwem
PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO ORGANIZACJA GOSPODARCZA
1.Istota i funkcje przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo- podmiot prowadzący działalność produkcyjną lub usługową na własny rachunek i w celu osiągnięcia korzyści.
3 podstawowe cechy przedsiębiorstwa
-podmiot komercyjny w odróżnieniu od innych podmiotów prowadzenia działalności gospodarczej ale których podstawowym celem nie jest zysk czyli tzw. Non profit np. fundacje typu szpitale, żłobki, uczelnie
-posiadają samodzielność decyzyjną a niektóre również tzw. Osobowość prawną czyli zdolność przedsiębiorstwa do czynności prawnych, zawierania umów, zobowiązań
-są samodzielne ekonomicznie i są samofinansujące się,
Samodzielność decyzyjna i ekonomiczna mogą być ograniczone gdy przedsiębiorstwo łączy się z innymi
Funkcje przedsiębiorstwa w gospodarce :
-podażowa
-popytowa
-społeczna tzn. umożliwia samorealizację
2.Rodzaje przedsiębiorstwa w zależności od różnych kryteriów
- w zależności od rodzaju działalności - w tym zakresie obowiązuje oficjalna klasyfikacja
PKD - polska klasyfikacja działalności i EKD - europejska klasyfikacja działalności, gdzie są sekcje: rolnicza, leśna, przemysłowa, handel itd.
-w zależności od różnicy formy własności
~własność państwowa (Skarb Państwa)
~komunalne - właścicielem lokalne społeczności
~prywatne - spółki, spółdzielnie
~rozróżnia się 2 sektory: publiczny (przedsiębiorstwa państwowe, komunalne; mieszane z przewagą dwóch pierwszych), prywatne
-w zależności od różnych celów działania
~komercyjne - większość
~użyteczności publicznej - komercja na drugi plan np. PKP
-w zależności od różnych wielkości (kryterium podziału jest liczba pracujących osób a czasem obroty lub sprzedaż)
~małe - do 50 pracowników, obroty nie mniejsze niż 7mln euro/rok. W ramach małych wyodrębnia się mikro gdzie liczba pracujących do 10 osób a obroty mniejsze od 2mln euro/rok
~średnie - liczba pracujących od 50 do 250, obroty poniżej 40 mln euro/rok
~duże - powyżej 250 pracowników, obroty większe niż 40 mln euro/rok
W każdej gospodarce potrzebne są zarówno przedsiębiorstwa małe jak i duże i każde z nich mają swoje zalety i wady co powoduje że sprawdzają się w różnych dziedzinach. Małe skutecznie i efektywnie funkcjonują w usługach. Są takie dziedziny gdzie głównie skuteczne i efektywne są duże firmy a małe mają małe szanse
Zalety dużych firm:
-mają mniejsze jednostkowe koszty wytwarzania wynikające z dużej skali działania- produkcji masowej
-dysponują większymi środkami finansowymi w tym na własną działalność badawczo rozwojową, która umożliwia wdrażanie oryginalnych rozwiązań innowacyjnych (technologicznych, organizacyjnych, produkcyjnych)
-mają środki finansowe na działalność marketingową która jest w wielu dziedzinach by zaistnieć na rynku
Wady dużych firm:
-są mniej elastyczne w dostosowywaniu się do zmiennych i zidentualizowanych potrzeb rynkowych
- są bardziej sztywne w podejmowaniu decyzji - jej podjęcie dłużej trwa
-są wyższe koszty biurokracji czyli zarządu, administracji
Zalety małych firm:
-są bardziej elastyczne w dostosowywaniu się do zmiennych i zidentualizowanych potrzeb
-mogą być innowacyjne bardziej niż duże firmy gdy zależy ona głównie od pomysłowości ludzkiej i zaangażowania się a nie od kapitału
-niższe koszty biurokracji
Wady małych firm:
-wyższe jednostkowe koszty
-brak środków na własną działalność badawczo rozwojową, jeżeli stosują postęp techniczny
-nie mają dostatecznych środków na marketing stąd nie są w stanie zaistnieć na rynku
Rozwój gospodarczy i wzrost dochodów w tym ludności powoduje że wzrasta popyt na produkty wyższej jakości, bardziej zidentualizowane a mniejszą rolę odgrywa taniość standardowa masowość, wzrasta popyt na usługi a tym samym wzrasta pole działania małych i średnich firm, ale jednocześnie duże firmy zmieniają organizowaną pracę- wprowadzają elastyczne systemy organizacji działalności dwojakiego rodzaju:
~gdzie technologia umożliwia szybką zmianę pewnych segmentów oprzyrządowania
~następują zmiany organizacyjne polegające na powstaniu organizacji sieciowych które obejmują różnego rodzaju podmioty w tym małe wzajemnie ze sobą powiązane np. McDonald
3.Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa
-przedsiębiorstwo indywidualne - tzw. Zakłady osób fizycznych - przedsiębiorstwo gdzie jest 1 konkretny właściciel który odpowiada za działalność całym swoim majątkiem w tym również osobistym, przedsiębiorstwo to nie ma osobowości prawnej stąd podatek dochodowy płaci właściciel. Takie przedsiębiorstwo stosunkowo łatwo powołuje się, rejestrując je w urzędzie, ale ma trudność z utrzymaniem się na rynku, podołaniu konkurencji - stąd prawidłowość że około 50% przedsiębiorstw bankrutuje w pierwszym roku od założenia
-spółki - z założenia więcej niż 1 właściciel. Zalety spółek:
~możliwość zgromadzenia większego kapitału
~mogą ograniczać ryzyko działalności np. przy bardzo ryzykownych przedsięwzięciach 1 właściciel choćby miał odpowiednie środki finansowe obarczony byłby dużym ryzykiem natomiast gdy jest ich wielu i dysponują cząstką majątku to jest to możliwe
2 grupy spółek:
-osobowe:
~cywilna (zwykła) - gdzie wspólnicy po zawarciu umowy między sobą rejestrują taką spółkę w urzędzie jak zwykłe przedsiębiorstwo indywidualne i w równym stopniu zarządzają i odpowiadają całym majątkiem
~jawna - która jest tak jak wyżej wymieniona ale zarejestrowana w specjalnym rejestrze sądowym
~komandytowa - są 2 rodzaje wspólników tzw. jawni (komplementariusze) i oni zarządzają i odpowiadają całym majątkiem, może być 1 właściciel; niejawni (komandytariusze) - którzy w zamian za wkład kapitałowy spółki mają prawo do udziału w zyskach ale nie mają prawa do zarządzania i nie odpowiadają całym majątkiem
Wymienione spółki osobowe nie mają pełnej osobowości prawnej stąd podatek dochodowy od swoich dochodów, występuje pełna odpowiedzialność majątkowa
-kapitałowe:
~spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o. - Ltd) - ta forma raczej dla mniejszych firm bo muszą być znani udziałowcy (skład właścicielski), ograniczona zbywalność udziału- całkowicie lub za zgodą. Zarządzanie wywierane większością głosów prezesa lub zarządu a w dużych spółkach -rady nadzorczej
~spółka akcyjna - część kapitału ma formę anonimową tzw. Akcjonariatu, zarządzanie jest analogiczne - większość głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy - zarząd (kieruje) i radę nadzorczą (specjaliści którzy zatwierdzają). Jest istotny pakiet kontrolny akcji czyli taki który daje możliwości przegłosowania i decydowania- pewny pakiet to 50%akcji +1, w praktyce może być mniejszy
Spółki kapitałowe mają osobowość prawną i w związku z tym spółka płaci podatek dochodowy a po podzieleniu dochodów wspólnicy drugi raz od swoich dochodów (podwójne opodatkowanie). W obu spółkach jest ograniczona odpowiedzialność majątkowa - ograniczona do majątku spółki
Spółdzielnie - są w dużym stopniu podobne do spółek kapitałowych bo:
-mają osobowość prawną
-jest w nich ograniczona odpowiedzialność majątkowa
Różnica polega na tym że każdy członek spółdzielni niezależnie od wkładu kapitałowego ma prawo do 1 głosu. Przy powoływaniu spółdzielni (7 członków) istotne są poza komercyjne cele i rozróżnia się
2 podstawowe grupy spółdzielni:
~użytkowników np. spółdzielnia mieszkaniowa
~producentów np. spółdzielnia mleczarska która zrzesza dostawców mleka
Powstanie spółdzielni w I poł XIX wieku w Wlk. Brytanii gdzie konsumenci zrzeszali się i tworzyli własne sklepy z niskimi marżami
4.Formy ugrupowań gospodarczych (łączeń przedsiębiorstw)
Przedsiębiorstwo może rozwijać się przez inwestowanie części własnego zysku w rozwój-rozwój wewnętrzny. Może też zwiększyć siłę ekonomiczną i możliwość konkurowania poprzez łączenie się z innymi przedsiębiorstwami - rozwój zewnętrzny
Dwa główne rodzaje łączenia firm:
-kooperacyjne - współpraca (gdzie przedsiębiorstwa łączą się i współdziałają w pewnych zakresach)
-koncentracyjne - firmy łączą się trwale i funkcjonują pod wspólnym kierownictwem
~kartel - przedsiębiorstwo niezależne pod względem ekonomicznym i produkcyjnym, współpracują dobrowolnie lub przymusowo w zakresie ustalania cen lub podziałów rynków zbytu by ograniczyć konkurencję (zmowa cenowa), XIX w. USA - ustawa Shermana-przeciwkartelowa
Syndykat - przeds. Niezależne tworzą wspólne biura handlowe ds. zaopatrzenia lub zbytu.
Konsorcjum - przeds. Łączą się na czas realizacji jakiegoś zadania np. budownictwo
„wspólne przedsiębiorstwo” - małe i średnie przeds. Powołują zakłady ds. marketingu, działalności badawczej
Strategiczne alianse - przeds. Powołują duże koncerny i współpracują, działalność badawczo-rozwojowa
~kouczru (twz.grupa) - przeds. Powiązane technologicznie poziomo lub pionowo, funkcjonują pod 1 kierownictwem, łączą wady i zalety małych firm - tworzą możliwości finansowe wchodzące w skład przeds. Mają dużą swobodę decyzyjną
Konglomerat - przeds. Łączą się, są wchłaniane przez inną firmę bez powiązań technologicznych
Holding - spółka finansowa, trzymanie udziałów i pakietów akcji innych firm i czerpanie korzyści - udział w zyskach:
-tradycyjny
-dyrektorski - w postaci central holdingowych, które starają się mieć tak duże udziały, aby mieć wpływ na te przedsiębiorstwa
PODSTAWY SYSTEMU EKONOMICZNO- FINANSOWEGO PRZEDSIĘBIORSTW
1.Kapitał trwały i obrotowy
Aby prowadzić działalność trzeba mieć kapitał. W zależności od szybkości zwracania się wyłożonego kapitału mamy kapitał:
-trwały - zużywa się powoli - nie w 1 cyklu produkcji, jest niepodzielny, trzeba dysponować od razu w całości. Kapitał trwały materialny - budynki, maszyny, urządzenia, niematerialny - długo terminowy : papiery, patenty, wzory użytkowe, licencje. W szerokim znaczeniu jest to również marka przeds., jej pozycja; trwały to środki trwałe urządzanie i maszyny które mają znaczną wartość -1,3,5 tys.
-środki obrotowe - element kapitału, w 1 cyklu produkcji zmieniają postać, są podzielne, można kupić w ilości potrzebnej
Ruch okrężny
surowce
pieniądze płace produkcja w toku - gotowe produkty - pieniądze
paliwa
im szybciej tym lepiej
Kapitał trwały i obrotowy to majątek przedsiębiorstwa, które się zapisuje w bilansie i sporządza się w konkretny dzień
Składa się z:
-aktywów - strategia meczowa które ma przeds.
-pasywów - strategia pochodzenia tego skąd mamy to. Np. ile z kredytów, wkłady własnego
2.Przychód
Suma uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług. W handlu - utarg, w przemyśle - produkcja sprzedana
Zależy od ilości sprzedanych i ceny. Jest punktem wyjścia do rachunku wyników (strat i zysków)
Przychód - koszty = dochód - podatek = zysk
3.Koszty produkcji
Koszty - nakłady na działalność wyrażone wartościowo
a)rachunkowe - koszty księgowe - jawne
-amortyzacji
-materiałowe
-usługi obce
-wydatki finansowe
-koszty osobowe
-amortyzacja - kosz wynikający z zużywania środków trwałych i konieczności ich odkupienia. Forma zbierania środków na przeszły zakup
Amortyzacja roczna = wartość początkowa urządzenia : n
N - czas eksploatacji w latach
1/n - stopa amortyzacji różna dla różnych środków
Przy ustalaniu stopy amortyzacji środki trwałe mogą się zmywać w różny sposób:
-fizyczne - eksploatacja tak długo jak to możliwe
-techniczne - urządzenia techniczne, nie warto bez końca naprawiać, lepiej kupić nowe
-ekonomiczne (moralne) - należy wymieniać urządzenia sprawne bo szybko robią się przestarzałe, dotyczy to tego gdzie jest szybki postęp techniczny
Usługi obce to prace zalecane na zewnątrz. Forma tego zlecania outsourcing - nasila się w wyniku postępu, specjalizacji
Ekonomiczne niejawne, które przedsiębiorca liczy sam dla siebie
Koszty ekonomiczne = koszty rachunkowe + koszty alternatywne
b)bezpośrednie - łatwo policzyć i przypisać do produktu, są to głównie koszty bezpośr. Robocizny i wkład materiałowy
pośrednie - nie łatwo przypisać, koszty amortyzacji i administracji, liczy się je jako narzut % do kosztów bezpośrednich - ustala się proporcje % do bezpośrednich i pośrednich w całym przedsiębiorstwie
c)całkowite - wszystkie łączne koszty
przeciętne - średnie w przeliczeniu na jednostkę Kc/Q ; Q - ilość produktu
koszty krańcowe - wytworzenie ostatniej dodatkowej jednostki produktu, o ile wzrosną koszty całkowite, gdy zwiększymy produkcję o jednostkę ∆Kc / ∆Q
d)stałe i zmienne
podział dotyczy tylko krótkiego okresu tj. takiego w którym nie zmieniają się technologie itd.
W długim okresie gdy przedsiębiorca inwestuje to koszty stają się zmienne
Koszty stałe - w krótkim okresie nie zmieniają się mimo zmiany rozmiarów działalności i są koszty utrzymania przedsiębiorstwa, zalicza się: amortyzację, administrację, czynszów, dozoru
Koszty zmienne - w krótkim okresie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów działalności, zalicza się: surowce, bezpośrednią robociznę
Koszty jak i zyski można liczyć w odniesieniu do przeszłości - ex post. - rozrachunek. Też ex aute. - przewidywanie, rachunek ekonomiczny
4.Zysk
Różnica między tym co mamy a tym co włożyliśmy
a)dochód = przychód - koszty rachunkowe
Zysk ekonomiczny > dochód, bo
To przychód - (koszty alternatywne +rachunkowe)
↓
ekonomiczne
b) brutto i netto
w księgowości zysk brutto bez podatków, netto po podatkach, ale w ekonomii brutto to bez potrącenia amortyzacji, netto bez amortyzacji
przychód -koszty zmienny = wartość brutto -koszty stałe (amortyzacja, administracja)=wartość netto bez potr. podatku - podatek - premia dla zarządu= wartość netto po opodatkowaniu(zysk czysty)
c)zysk czysty dzieli się na
-zysk zatrzymany - tj. część zysku która jest przeznaczona na rozwój przedsiębiorstwa
-zysk podzielony - na konsumpcję właściciela
Podział zależy od ambicji właściciela. Przedsiębiorstwo może skonsumować na bieżąco amortyzację i zysk czysty, gdy ceny niskie to zysk czysty bardzo malutki
d)zysk jednostkowe i masa zysku
zysk jednostkowy otrzymywany na jednostce produktu
Zj - cena - koszty przeciętne
Masa zysku
∑zysku = Zj - wielkość sprzedaży (obrotów)
Sumę zysku przedsiębiorstwo może zwiększać przez
-zwiększanie zysku jednostkowego i zmniejszanie kosztów przeciętnych np. marketing
-zwiększanie wielkości sprzedaży i obniżanie zysku jednostkowego
e)zysk a zasoby pieniężne
zysk w przedsiębiorstwie może mieć charakter formalny (papierowy), bo jeżeli w gospodarce są tzw zapory płatnicze (firmy bankrutują i nie spłacają długów to inne firmy mają kłopoty). Dla przedsiębiorstw najważniejsze są zasoby pieniężne czyli ich zachowanie odpowiednie do funkcjonowania - zachowania płynności finansowej - brak może zagrażać bankructwem
Rachunkiem który pozwala bardziej sprawnie dbać o płynność finansową jest rzw Cash flow który jest istotny nie tyle w odniesieniu do przeszłości co do przyszłości i polega na przewidywaniu w odcinkach czasu (tygodni, miesięcy) wszystkich przewidywanych wpływów i wydatków pieniężnych po to by móc przewidzieć jakie są nasze możliwości fin. , podejmować zobowiązania finan. I jak sobie radzić gdy finanse są w nienajlepszej kondycji
-zawieranie kontraktów (etapowanie rozliczeń)
-staranie się o kredyty (dobrać partnera)
-póki przedsiębiorstwo ma pieniądze nie martwi się stratą
f)zysk w okresie krótkim i długim
firma może dążyć do maksymalizacji zysku w krótkim okresie ale jeżeli to się wiąże z obniżeniem jakości oferowanych produktów czy usług tj sprawdzanie gorszych surowców, materiałów, zatrudnianie gorszych ludzi to wiąże się z utratą zaufania odbiorców i zmniejszeniem się popytu - upadłość
dążenie do maksymalizacji zysku w długim okresie - wtedy często musimy poświęcić część zysku bieżącego w inwestowanie w rynek, zaufanie odbiorców i budowanie odpowiedniej marki produktów i usług
MODELE RYNKU I FORMY KONKURENCJI
1.Sytuacje modelowe rynku z punktu widzenia konkurencji
Sposoby konkurowania na rynku i zachowania się przedsiębiorstwa zależą od:
-wielkości przedsiębiorstwa
- sytuacji konkurencyjnej na danym rynku i z pkt widzenia sytuacji konkurencyjnej rozróżnia się 4 modele rynku pamiętając że model jest uproszczeniem rzeczywistości tzn. że koncentruje się na pewnych cechach istotnych dla danego problemu i nie uwzględnia innych cech
Rynek doskonale konkurencyjny który spełnia warunki:
-jest bardzo dużo kupujących i sprzedających na dany produkt
-żaden z produktów nie ma na tyle dużego potencjału ekonomicznego żeby móc wpływać na ceny
-cena ustala się w wyniku tzw. Wolnej gry popytu i podaży
-produkt jest jednorodny (taki sam lub bardzo podobny u różnych dostawców)
-jest doskonała informacja na rynku
-nie ma barier wejścia na rynek i wyjścia z niego tzn nie ma koncesji czy bardzo dużych kosztów by zaistnieć na rynku
~model teoretyczny, w praktyce rynki zbliżone - rynek wolnokonkurencyjny
Monopol pełny (czysty) - sytuacja na rynku danego produktu kiedy jest 1 duże przedsiębiorstwo dominujące i nie musi obawiać się konkurencji
-bezpośredniej czyli ze strony takich samych produktów
-pośredniej ze strony substytutów
-zewnętrznej ze strony dostawców, producentów z zagranicy
-potencjalnej
W praktyce nie ma braku całkowitej konkurencji bywa jednak że konkurencja jest bardzo ograniczona np. PKP
Monopol oznacza wyłączność po stronie sprzedaży i zakupu
Czynniki które sprzyjają monopolizacji
-1 właściciel zasobu
-system patentów, licencji, wzorów użytkowych wprowadza przejściową w czasie wyłączność na pewien okres czasu
-polityka państwa która np. ogranicza konkurencję zewnętrzną np. poprzez wysokie cła na import albo przez koncesjonowanie działalności
-istnieje monopol naturalny który dotyczy takich dziedzin które wymagają bardzo dużych nakładów kapitałowych albo na samą działalności albo na badawczo-rozowojową i ten kto pierwszy zainwestuje ma pierwszeństwo bo ten drugi już nie może
„konkurencja monopolistyczna” - jest to taka sytuacja na rynku danego produktu gdy jest bardzo dużo firm czyli dostawców i odbiorców a produkt jest bardzo zróżnicowany u różnych dostawców, produkt jest ten sam ale nie taki sam np. restauracje; dobra informacja i brak barier wejścia i wyjścia na rynek
Oligopol - zaledwie kilka firm wzajemnie konkurujących ze sobą i dużo konsumentów
-dostawcy są wzajemnie uzależnieni w tym sensie że jeżeli 1 z firm dokona zmiany ceny to ma to istotny wpływ na inne firmy ; dobra informacja na rynku i ograniczony dostęp do rynku
Rozróżnia się oligopol:
-doskonały - Dy produkt jest jednorodny
-niedoskonały - produkt zróżnicowany np. samochód
-nieustabilizowany - firmy różnią się wielkością mierzoną udziałem w rynku np. 35,15,10
-ustabilizowany - firmy mają zbliżony potencjał 20,25,20
Rynek wolnokon. Konkurencja monopol oligopol monopol
b.dużo małych firm większe firmy ale też dużo kilka firm max 8 1 firma
→→→→→→→
2.Formy konkurencji w warunkach rynku wolnokonkurencyjnego
Na rynku wolnokonkurencyjnym firma nie ma wpływu na cenę, jest ceno biorcą, może sobie ustalić ale Itak ona się nie przyjmie,
-w krótkim okresie ceny podlegają znacznym wahaniom
-występuje konkurencja wewnątrzgałęziowa - jest wiele firm które różnią się warunkami działania, umiejętnościami i produkcją po różnych kosztach własnych, cena wynika z kosztów przeciętnych w konsekwencji różni producenci mają różne zyski jednostkowe, ich techniki są chętnie naśladowane. W konsekwencji na takim rynku wszelkiego rodzaju uprawnienia nowości techniki szybko się upowszechniają, koszty średnie się obniżają a w ślad za nimi cena. Producenci którzy nie nadążają za postępem i nie obniżają swoich kosztów bankrutują. Główne korzyść przejmuje konsument w postaci obniżki ceny
Koszt + marżą (zysk)
7zł + 3zł
8zł + 2zł 10zł
9zł + 1zł
-konkurencja międzygałęziowa - w dziedzinach których ze względu na postęp techniczny, czynniki rynkowe tj moda, stopa zysku jest wysoka. Do takich dziedzin napływa kapitał, są nowe przedsiębiorstwa, wzrasta podaż i ceny maleją. Stopa zysku obniża się.
I na odwrót - stopa niska - odpływ kapitału - podaż maleje a ceny rosną, stopy zysku rosną.
Na rynkach wolnokonkurencyjnych w wyniku takich przepływów występuje tendencja do uśredniania się stopy zysku (jeśli są odchylenia to i tak nie są trwałe)
3.Przedsiębiorstwo monopolistyczne
jest tzw. Cenodawcą - może wpływać na cenę. Musi jednak się liczyć z wielkością popytu bo im więcej wyprodukuje to rynek wchłonie ale po niższej cenie.
Strategia przedsiębiorstwa - po rozpoznaniu popytu świadomie wybiera skalę działania (wielkość produkcji) i często ogranicza ją aby uzyskać wyższą, korzystniejszą dla siebie tj taką przy której maksymalizuje sumę zysków.
Max rozmiary przedsiębiorstwa monopolu wyznacza zrównanie się kosztu krańcowego z przychodem krańcowej (kolejnej jednostki (koszt) z ceną sprzedania))
Kk = Pk
Zdolność monopolu do podnoszenia ceny nazywa się siłą monopolową i zależy od rodzaju dobra - czy charakteryzuje się niską czy wysoką Ecp. Jest wysoka przy niskiej Ecp - produkty pierwszej potrzeby. Monopol może stosować politykę dyskryminacji cenowej - stosowanie różnych poziomów cen dla różnych odbiorców - możliwe gdy się da zidentyfikować i odrębnić te grupy np. dla wszystkich cena rośnie a dla np. studentów obniża się
Monopol - najbardziej korzystna dla przedsiębiorstwa dla najgorsza dla konsumenta - w większości krajów rządy antymonopolowe
Również w warunkach monopolu istnieje celowość stosowania reklamy bo zmniejsza stromość krzywej ceny i wtedy zwiększa popyt przy określonej cenie
4.Przedsiębiorstwo ma również wpływ na cenę.
Swoboda w tym zakresie jest mniejsza niż w monopolu. Jeżeli przedsiębiorstwo zaoferuje specyficzny produkt i sukces rynkowy to uzyskuje wyłączność na specyfikę. Jeżeli w takiej sytuacji ustali wysoką cenę to szybko znajdą się naśladowcy.
Jeżeli przedsiębiorstwo obniży cenę to inne firmy też ją obniżą aby nie stracić klientów np. markety. W warunkach tego rynku przedsiębiorstwo może konkurować:
-przez dążenie do nadania swojemu produktowi cech oryginalnych a celowi temu służą badania
-tajemnica zawodowa - ważna dla utrzymania specyfiki
-reklama - nie wystarczy mieć produkt ale trzeba poinformować nabywców do niego i przekonać ich, a też ona sama w sobie może być czynnikiem różniącym produkty
5.Oligopol
Jeżeli 1 przedsiębiorstwo podniesie cenę swojego produktu to pozostałe nie muszą reagować bo jest to korzystne dla nich, mogą przejąć odbiorców. Jeśli 1 z firm obniży cenę to jeśli pozostałe nie chcą stracić nabywców to muszą zareagować. Istnieje silna konkurencja o pozyskanie nabywców i wzrost udziału na rynku
W oligopolu nieustabilizowanym
Konkurencja cenowa - celowa i skuteczna, stosowanie obniżek cen. Można wyróżnić 2 ceny :
-na poziomie kosztów wytworzenia + min. Zysku
-na poziomie mniejszym niż koszty - ceny dumpingowe - ustalane na pewien okres by wyeliminować konkurencję, po celu mogą wzrastać. Ale też te niskie ceny pozostają bo firma po podwyżkach rynku i produkcji w mniejszej skali może obniżyć jednostkowe koszty wytwarzania
Są to wojny cenowe. Na stosowanie konkurencji cenowej nie mogą pozwolić sobie wszystkie firmy a tylko firmy największe bo obniżając cenę mogą wyeliminować firmy najsłabsze. Jest to przywództwo cenowe.
Może być też przywództwo cenowe o niskich kosztach gdzie nawet mała firma ze względu np. dostępu do tanich surowców czy technologii ma dużo niższe jednostkowe koszty wytwarzania i może sobie pozwolić na obniżanie ceny nie tracąc a zmuszając duże firmy do obniżania ceny nawet poniżej kosztów.
W oligopolu ustabilizowanym
Gdzie jest potencjał firm, ich udział jest zbliżany to konkurencja cenowa jest niecelowa i nieskutkowa bo prowadzi do wyniszczania firm bez możliwości przewidzenia kto wyjdzie obronną ręką. W takich warunkach podstawowe znaczenie mają warunki poza cenowe takie jak jakość, niezawodność a środkiem który do celu prowadzi jest działalność badawczo rozwojowa, która jest skierowana na uzyskanie poprawy produkcji, nowych produktów lub obniżenia jednostkowych kosztów bez zmiany ceny.
Działalność marketingowa - rozpoznanie rynku (potrzeb nabywców i możliwości konkurencji), podejmowanie strategicznych decyzji co do wyboru obsługiwanych segmentów rynków, oraz stosowanie wszystkich instrumentów rynkowych. W dużych firmach ważne są funkcje rozwoju technicznego i marketingu.
CELE ORAZ PODSTAWOWE PROBLEMY DECYZYJNE W PRZEDSIĘBIORSTWACH
1.Współczesne poglądy na cele
a)zysk a ekspansja
celem przedsiębiorstwa jest max zysku. Współcześnie dąży się do mx zysku długookresowego. Realizacja tego wiąże się z potrzebą rozwoju przedsiębiorstwa i umocnienia pozycji na rynku - ekspansji. Forma określenia celów przedsiębiorstwa w postaci piramidy celów:
-misja
-cel działania np. zwiększenie obrotów, nowe produkty
-zadania niezbędne dla zapewnienia realizacji celów
-funkcjonalne programy w których określa się kto jest za coś odpowiedzialny i rozlicza się z tego
b)efektywność i skuteczność
firma może być efektywna - realizować odpowiednie zyski, ale jest rozliczana ze skuteczności działania celów rynkowych (ekspansji)
4 warianty:
-firma może być efektywna i skuteczna
-efektywna ale nie skuteczna - zagrożone cele długookresowe
-nieefektywna ale skuteczna tzn. koncentruje się na celach długookresowych kosztem bieżącego zysku
c)Rozróżnia się 4 podstawowe grupy mierników oceny przedsiębiorstwa
- mierniki zyskowności gdzie zysk odnosi się do różnych mianowników kapitału
- wskaźniki sprawności działania (aktywności) - podstawą oceny jest wielkość sprzedaży (obrotów) odnoszona np do kapitału własnego, trwałego
- mierniki płynności - oceniają płynność przedsiębiorstwa, licznik płynie aktywa obrotowe odnoszone do różnych wielkości
- mierniki zadłużenia (zdolności do spłaty zadłużeń) - uwzględniają krótko i długo terminowe kredyty
d) alternatywne koncepcje przedsiębiorstwa w tym koncepcje menadżerskie.
Przyjmuje się że współcześnie w dużych przedsiębior. Zwłaszcza koncernach (spółkach akcyjnych) następuje rozdzielenie funkcji własności od funkcji zarządzania. Takimi firmami zarządzają wyspecjalizowani specjaliści tzw. Menadżerowie. W takich sytuacjach może dojść do rozbieżności celów właścicieli i kadry menadżerskiej. Często zdarza się że zarządzający nie dąży do maksymalizacji zysków ale zysków umiarkowanych zadowalających akcjonariat. Takich które umożliwiają spokój i utrzymanie stanowisk
Kadra menadżerska w takich warunkach może dążyć do:
- maksymalizacji użyteczności własnej - własnych korzyści, wysokich płac, prestiżowych samochodów
- maksymalizacji czyli sprzedaży jeżeli jest oceniane wg wielkości obrotu, kosztem obniżek, reklamy co pociąga za sobą koszty
- kadra menadżerska dąży do utrzymania organizacji która daje jej utrzymanie , zatrudnienie i stara się zwiększyć potęgę i rozwój tej organizacji co przejawia się w reinwestowaniu maksymalnie dużej części zysków na rozwój przedsiębiorstwa
2.Wybór skali działalności przedsiębiorstwa
a) Dolny próg rentowności przedsiębiorstwa który określa minimalne rozmiary działalności (skali produkcji, działania) jakie są niezbędne dla pokrycia kosztów i otrzymywania zysków
W przedsiębiorstwie gdzie wytwarza się 1 produkt stosuje się
wzór ilościowy
Próg rentowności = koszty stałe całk./cena - koszty zmienne jednostkowe
Wzór jakościowy
Próg rentowności = koszty stałe cał./ 1 - (koszty zmienne cał/sprzedaż)
b) optymalne rozmiary produkcji - przedsiębiorstwo może określić minimalne i maksymalne (optymalne granice działalności) rozmiary produkcji
Kk = Pk optymalnie Kk -koszt krańcowy, Pk- przychód krańcowy
Kk < Pk opłaca się zwiększać produkcję
Kk > Pk - nie opłaca się zwiększać produkcji
3.Teoria produkcji i problemy związane z problemem technologicznym i wyborem technologii
a) wprowadzenie do teorii
Teoria produkcji zajmuje się rzeczową stroną procesów wytwórczych, analizuje związki między nakładami a rozmiarami produkcji. Jest analogiczna do teorii wyboru konsumenta. Przyjmuje się założenia:
-istnieje granica dodatkowej produkcji którą można uzyskać zwiększając nakład tylko jednego czynnika
-istnieje komplementarność czyli uzupełnianie się nakładów np. kapitału i pracujących
-w krótkim okresie nie można zwiększyć produkcji w sposób nieograniczony ponieważ pewne czynniki są stałe zwłaszcza takie jak techniki, technologia tzn. związane z majątkiem stałym
b) funkcja produkcji w krótkim okresie w tym produkcja jednoczynnikowa
funkcja produkcji przybierać może różne formy i ogólnie Q (wlk produkcji) = f (F1……Fn)
w ekonomii najczęściej tą funkcję upraszcza się i sprowadza do funkcji dwuczynnikowej
Q = f (K-kapitał, L- praca)
jeszcze dalej można uprościć przyjmując że w krótkim okresie kapitał jest niezmienny i sprowadza się funkcję do jednoczynnikowej Q = f (L) - f.pracy, Q = f (K) - f.kapitału
Jednoczynnikowa funkcja produkcji w krótkim okresie
Q = f(L), gdzie produkcja (Q) jest funkcją (L)siły roboczej lub
Q = f(K), funkcją kapitału (K), ale w krótkim okresie zakładamy, że jest on niezmienny, stąd go nie rozważamy;
oraz gdzie: Pc - produkcja całkowita
Pk - produkt krańcowy
Pp - produkt przeciętny I, II, III - okresy, gdzie II jest optymalny
Produkt przeciętny i produkt krańcowy
Przeciętny produkt na jednostkę pracy, tj. wydajność przeciętna
Przeciętny produkt na jednostkę kapitału, tj. przeciętna produktywność
Krańcowy produkt na jednostkę pracy, tj. krańcowa wydajność
Krańcowy produkt na jednostkę kapitału, tj. krańcowa produktywność
c)funkcja produkcji w długim okresie
w długim okresie przedsiębiorstwo może podejmować wiele decyzji dotyczących skali działania, lokalizacji a także zmieniać technologie wytwarzania. Z punktu widzenia wyboru technik istotna jest znajomość tzw. Krzywej jednakowego produktu - izokwanty produkcji
Wyznaczanie izokwant produkcji
K L Q
1
2
3 2
4
6 5
10
15
Technologie wytwarzania danego produktu:
Technologia I, gdzie relacje K/L kształtują się jak 1:2
K L Q
2
4
6 1
2
3 5
10
15
Technologia II, gdzie relacje K/L kształtują się jak 2:1
Wzdłuż OM proporcje K/L stałe, zmienia się tylko wielkość produkcji
-krzywa jednakowego produktu
Izokwanta produkcji
Jest zbiorem różnych metod wytwarzania tej samej ilości produkcji, stąd nazywana jest krzywą jednakowego produktu.
Przy przejściu z A do B następuje substytucja między L i K.
-krańcowa stopa produkcji
Krańcowa (marginalna) stopa technicznej substytucji jednego czynnika przez drugi jest malejąca, tj. coraz trudniej zastąpić jeden czynnik drugim, np. trzeba coraz więcej kapitału żeby zmniejszyć o kolejną jednostkę pracę.
PkL - przyrost produkcji wynikający z przyrostu jednostki pracy (L)
PkK - przyrost produkcji wynikający z przyrostu jednostki kapitału (K)
Krańcowa (marginalna) stopa technicznej substytucji
d)linia jednakowego kosztu
Z punktu widzenia efektywności istotne są ceny czynników produkcji i koszty. Określa je linia jednakowego kosztu, która pokazuje ile można zakupić jednostek pracy (L) i kapitału (K) za całość posiadanych środków finansowych.
Całkowite środki : cenę L = (.) na L
Całkowite środki : cenę K = (.) na K
Zmiana ceny jednego z czynników zmieni kąt nachylenia linii, np. potanienie pracy (L) przesunie krzywą z punktu A do punktu B
e)punkt równowagi przedsiębiorstwa
E,w którym osiąga ono maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym, znajduje się w (.) styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji.
Lub
Optymalna kombinacja czynników, minimalizująca koszty wytwarzania danego poziomu produkcji, zmiana ceny jednego z czynników skłania do zmiany proporcji i zastępowania jednego czynnika drugim
f) postęp techniczny i jego rodzaje oraz efekty
postęp techniczny jest to doskonalenie zarówno technik i technologii jak również produktów oraz warunków pracy. Wiąże się z wdrażaniem innowacji technicznych. Rozróżnia się innowacje procesowe oraz produktowe.
Współcześnie coraz większą rolę odgrywają innowacje organizacyjny związane z doskonaleniem procesu zarządzania i organizacji. Łącznie innowacje techniczne i związane z zarządzaniem i organizacją nazywa się innowacjami menadżerskimi.
Postęp techniczny może być nakierowany na uzyskanie 3 podstawowych efektów:
- efekty oszczędności i wydajności - wyrażają się w obniżaniu jednostkowych kosztów wytwarzania dotychczasowych produktów
- efekty jakości czyli poprawy jakości. O ile te pierwsze efekty są mierzalne to z jakością jest różnie
- efekty nowości - efekt rynkowy na nowości
g) proces innowacyjny i jego fazy
Proces innowacyjny składa się z 3 podstawowych faz:
- polega na tworzeniu pomysłu, projektu, modelu i w teorii ekonomii jest to nazywane inwencją twórczą a źródłem tej inwencji jest nauka, wiedza, działalność badawczo - rozwojowa a także racjonalizacja w praktyce
- innowacja - pierwsze wdrożenie jakiegoś pomysłu
- dyfuzja innowacji - upowszechnienie które związane jest z imitacją danej innowacji w innych podmiotach a często również adaptacją w innych dziedzinach
Inwencja - innowacja - dyfuzja : imitacja, akceptacja
Rozróżnia się również tzw:
- postęp techniczny substytucyjny - gdzie zastępuje się 1 czynnik produkcji innym i najczęściej zastępuje się pracę - kapitałem
- postęp rzeczywisty, autonomiczny - taki który prowadzi do obniżania jednostek kosztów wytwarzania. W ramach tego postępu rozróżnia się 3 podstawowe typy:
~kapitałochłonny
~kapitałooszczędny
~neutralny
Kapitałochłonność informuje ile przypada majątku trwałego na jednostkę efektu np. produkcyjnego. K = majątek trwały / wartość produkcji
Techniczne uzbrojenie pracy - majątek trwały przypadający na 1 pracownika
S = majątek trwały / pracujących
Wydajność - efekt działalności np. wartość produkcji przypadająca na 1 pracownika w jednostce czasu
W = wartość produkcji / pracujących
K = S / W = maj. Trw. / pracujących * pracujący / war prod. = maj. Trw. / wart. Produkcji
Postęp techniczny:
Kapitałochłonny K ↑ => ∆ S / S > ∆ W / W
Kapitałooszczędny K ↓ => ∆ S / S < ∆ W / W
Neutralny K = const. => ∆ S / S = ∆ W / W
Wybór technologii zależy od kapitału jakim dysponujemy, wielkości zadań i ich pilności, liczby pracowników ich wysokości płac itp.
s w
100 tys. 50 m3/h
50% 150 tys. 90 m3/h > 50% kapitałooszczędny
300% 300 tys. 130 m3/h < 30% kapitałooszczędny
200 tys. 100 m3/h neutralny
4.Podstawowe wybory strategiczne związane z przedmiotem działania :
a) marketingowy sposób myślenia i działania polega na tym że we wszystkich decyzjach w przedsiębiorstwie uwzględniamy aktualne i potencjalne potrzeby nabywców (naszych odbiorców). Jest to istotne aby dostosować możliwie jak najlepiej naszą ofertę do wymagać rynku i zapewnić sobie zbyt, sprzedaż. Realizacja tego celu wymaga uwzględnienia 3 rzeczy:
- poznajemy potrzeby aktualnych, potencjalnych nabywców a także uwarunkowania rynkowe np. związane z konkurencją o ile to możliwe w sposób skwantyfikowany
- dostosowanie ofert do potrzeb nabywców wiąże się na ogół z potrzebą tzw. Segmentacji czyli podziału rynku (odbiorców) z pkt widzenia różnych kryteriów
- dla osiągnięcia sukcesu musimy oddziaływać na rynek wszystkimi dostępnymi instrumentami tworząc z nich harmonijną kompozycję marketingową zmieniającą się w czasie i odpowiednią dla poszczególnych rynków, segmentów - marketing mix
b) 2 rodzaje strategii konkurencyjnej (każda z nich jest stosowana w innych warunkach)
- strategia kosztowa - polega na konkurowaniu na rynku cenami niskimi i wymaga obniżenia kosztów. Są szczególnie przydatne dla dużych firm i masowej standardowej produkcji i wytwarzających takie produkty czy usługi w odniesieniu do których dla konsumenta istotna jest cena. Tę strategię łatwiej jest realizować przedsiębiorstwom w warunkach wzrostu rynku kiedy rośnie popyt na produkt. Przedsiębiorstwa mogą zwiększać swój udział w rynku, skalę produkcji bez potrzeby eliminowania z rynku konkurentów
- strategia dyferencjacji - polega na zróżnicowaniu oferty rynkowej i tworzeniu unikalnych, wyróżniających się produktów dostosowanych do indywidualnych potrzeb lub pewnych segmentów rynków tzw. niszy rynkowych. Te strategie są odpowiednie dla średnich i mniejszych firm o mniejszej skali działania i zróżnicowanych produktach przy wyborze których cena odgrywa mniejszą rolę a ważniejsza jest jakość, precyzja i poziom technologiczny
c)problem specjalizacji i dywersyfikacji przedsiębiorstwa (urozmaicenie dziedzinowe działalności)
Na problem czy przedsiębiorstwo ma się specjalizować w wybranej dziedzinie czy urozmaicać dziedzinowo swoją działalność czyli ją dywersyfikować, nauka odpowiada że dla osiągnięcia sukcesu zawsze niezbędna jest specjalizacja czyli wysoki poziom umiejętności, technologii, kompetencji. Niemniej jednak są sytuacje kiedy może być uzasadniona dywersyfikacja i generalnie są to 2 sytuacje:
- dywersyfikacja typu synergicznego - wprowadzamy nowe dziedziny technologiczne albo rynkowe powiązane z naszą specjalizacją i uzyskujemy w rezultacie twz. Efekty synergii czyli współdziałania
- dywersyfikacja typu konglomeratowego - łączy się różne rodzaje działalności głównie po to żeby zwiększyć elastyczność działania i zmniejszyć ryzyko
Każda z dywersyfikacji ma wady:
- synergiczna - niebezpieczeństwo w postaci efektu domina
- konglomeratowa - utrata efektów dużej skali działania