Wykład 2.

24.10.2010

Przestrzeń jako element gospodarki przestrzennej.

Zaplecze transportowe jest to obszar ciążący z tymi ładunkami w kierunku określonego punktu komunikacyjnego. Rozważając to zagadnienie widzimy ze posiada różny zasięg przestrzenny i przyjmuje różne rozmiary.

Zasięg zaplecza jest zróżnicowany pod względem:

- funkcji transportowej

- rozbudowanej infrastruktury transportowej.

Zaplecze transportowe nie jest zjawiskiem stałym. Ciągle się zmienia w zależności od:

• Zmiany potencjału punktów transportowych,

• Polityka transportowa jaką prowadzi państwo,

• Zagospodarowania przestrzennego.

Rozbudowa i modernizacja portów. Transport UE to w 80% transport morski.

Odległość transportowa to odległość pomiędzy 2 punktami. Wyróżniamy 3 rodzaje odległości:

Odległość przestrzenna

• teoretyczna - to linia prosta między dwoma punktami

• relatywna - to najkrótsza odległość drogowa między dwoma punktami, w istniejącym systemie drogowym

Współczynnik bezwzględnego wydłużenia dróg:

W_bw =

W_bw - współczynnik bezwzględnego wydłużenia dróg

D_r - długość relatywna drogi między dwoma punktami

Dt- długość teoretyczna;

Odległość czasowa - wyraża czas jaki konieczny jest do przebycia odległości między dwoma punktami

Odległość ekonomiczna - wyraża koszt przewozu osób lub ładunków

Gęstość transportowa: G_t =

O - lub T_kn - osobo lub tono km (w tys.)

D_et - długość eksploatowanych dróg (w km)

Zmienność gęstości bada się zarówno w czasie jak i przestrzeni.

Strefy gęstości potrzeb przewozowych:

-Strefa silnej koncentracji potrzeb przewozowych wymagająca bardziej znacznego potencjału przewozowego i wysokiej sprawności transportowej;

-Strefa przejściowej - słabszej koncentracji potrzeb przewozowych wymagająca znacznego potencjału przewozowego i sprawności transportowej;

-Strefa słabej koncentracji potrzeb przewozowych wymagająca dostatecznego potencjału przewozowego i sprawności transportowej.

Istotne jest również analizowanie relacji występujących w zakresie przemieszczania. Chodzi o analizę przewozów wewnątrz regionu ja i międzyregionami.

Podział dróg publicznych ze względu na funkcje pełnione w sieci drogowej:

- krajowe - powiatowe

- wojewódzkie - gminne

Klasy dróg:

- autostrady;

- ekspresowe;

- drogi główne ruchu przyśpieszonego;

- główne;

- zbiorcze;

- lokalne;

- dojazdowe.

Gęstość dróg:

- przestrzenna: G= (D/P)*G

- demograficzna : G_D= D/L

D- długość;

L- ludność na danym obszarze.

- sprzężona gęstość:

Od czego zależy wybór trasy:

• Gęstość transportowa,

• Regionalność przewozu,

• Zdolność przepustowa.

Wskaźnik zbilansowania regionalnego przewozów:

przewozy wewnątrzregionalne pasażerów i ładunków

W_zr =

przewozy międzyregionalne

pasażerów lub ładunków

W_zr- Wskaźnik zbilansowania regionalnego przewozów pasażerów i ładunków

Wskaźniki:

1. Potoki przewozów - suma przemieszczeń osób i ładunków o określonym kierunku na danym szlaku.

2. Zdolność przepustowa - to maksymalna liczba pojazdów lub wagonów jaka może być przyjęta i odprawiona na szlaku bądź węźle po wykonaniu czynności przewidzianych procesem technologicznym.

Funkcjonalność systemu drogowego należy rozumieć jako zdolność optymalnego zaspokojenia wszystkich potrzeb transportowych danego obszaru przez przepustowość.

Traktowanie elementu gospodarki przestrzennej jako środowiska człowieka.

Środowisko człowieka - określa tą sferę kuli ziemskiej w której żyje człowiek. Mamy do czynienia z interakcją między elementami wynikającymi z działalności ludzkiej. W przypadku środowiska człowieka kładzie się mocniejszy akcent na ekologię, która jest bardzo ważna dla człowieka.

Definicja Środowiska przyrodniczego prawnie chronionego: stanowią je te elementy środowiska, w stosunku do których występuje regulacja prawna mająca na celu ich ochronę.

Prawo ochrony środowiska: środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności:

• Powierzchnia ziemi,

• Kopaliny,

• Wody,

• Powietrze,

• Zwierzęta i rośliny,

• Krajobraz,

• Klimat.

Przestrzeń też powinna być elementem prawnie chronionym - na dzień dzisiejszy brak regulacji prawnych.

Musimy też zwrócić uwagę na elementy nie wymienione powyżej:

• Biosfera -związana z działalnością człowieka, to ta sfera, która jest zamieszkała przez żywe organizmy.

• Ekosystem - związki zachodzące między elementami tworzącymi biocenozę.

• Biocenoza - zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych, w których stosunki ilościowe utrzymują się na tym samym poziomie. Wyróżniamy tu trzy grupy:

1. Producentów,

2. Konsumentów,

3. Reducentów.

Funkcjonowanie systemu przyrodniczego: zespół wszystkich procesów powodujących wymianę i transformację materii, energii i informacji między elementami środowiska, czyli roślinami i zwierzętami.

Równowaga przyrodnicza - to stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga, we wzajemnym oddziaływaniu człowieka, składników przyrody żywej i warunków siedliskowych stworzonych przez składniki przyrody nieożywionej.

Równowaga przyrodnicza w kontekście funkcjonowania systemu przyrodniczego: określona jest za pomocą pojęcia homeostazy (zdolność odpowiedniego reagowania na zmiany, które dotyczą tego środowiska; to zdolność do samoregulacji systemu przyrodniczego)

Transport wpływa negatywnie na środowisko przyrodnicze co prowadzi do destrukcji oraz do:

• Degradacja - przesunięcie systemu przyrodniczego na niższy poziom równowagi;

• Degeneracja - rozpad zależności wewnętrznych ( niknie równowaga);

• Dysfunkcja - zmiana charakteru przepływu energii spowodowana przez człowieka

• Dekompozycja - zmiany struktury, składu i relacji między elementami systemu przyrodniczego; jest efektem degeneracji.

Powiązanie między środowiskiem i gospodarką:

• Wykorzystanie powierzchni,

• Przemieszczanie elementów środowiska,

• Pozyskiwanie surowców i energii,

• Emitowanie odpadów i ich asymilacja.

Powiązania między gospodarką a środowiskiem analizowanie w aspekcie przepływów międzygałęziowych:

• Sprzężenie wewnątrz gospodarcze,

• Sprzężenie wewnątrz środowiskowe,

• Oddziaływanie środowiska przyrodniczego na warunki funkcjonowania gospodarki,

• Wykorzystanie i przemiany w środowisku przyrodniczym w procesach gospodarczych,

• Oddziaływanie środowiska na człowieka (zdrowie i życie),

• Pozagospodarczy wpływ społeczeństwa na środowisko przyrodnicze.

W relacjach między transportem a środowiskiem pojawiają się ekologiczne bariery:

Bariery pierwotne: wynikają ze specyfiki uwarunkowań środowiska przyrodniczego na danym obszarze.

Bariery wtórne: wynikają ze zmian w środowisku przyrodniczym w wyniku antropopresji (presja wykonywana przez człowieka). Wyróżniamy tu wtórne bariery kreowane. To zbiór instrumentów do ochrony środowiska (prawne i ekonomiczne). Występują one w sferze regulacji.

Uwarunkowania przyrodnicze (mające wpływ na działalność transportową):

• budowa geologiczna - w Polsce budowa mozaikowa (uskoki, nasunięcia), stabilność podłoża skalnego występująca na większości obszarów kraju z wyjątkiem Górnego śląska spowodowane działalnością człowieka ; zasobność w piaskowce, granity)

• rzeźba terenu - w Polsce przewaga nizin (92%), tylko 3% przekracza 500 m n.p.m; trasy w terenie równinnym, falistym, trasy wododziałowe, dolinowe, stokowe, poprzeczne do wododziału Poszczególne rodzaje transportu mają różną wrażliwość na miarę rzeźby terenu (np. kolej).

Konsekwencje omijania wzniesień lub ich pokonywania za pomocą budowli inżynierskich:

• Wzrost zużycia energii,

• Wzmożona eksploatacja pojazdów,

• Przyspieszone niszczenie nawierzchni drogi lub torowiska,

• Znaczne wydłużenie drogi i zwiększenie jej terenochłonności,

• Wydłużenie czasu budowy drogi,

• Wzrost nakładów inwestycyjnych.

Konsekwencje przeprowadzenia dróg kołowych oraz linii kolejowych dolinami rzek:

• Unikanie dużych wzniesień i łuków o małym promieniu,

• Trasowanie wzdłuż zakrętów rzeki powoduje znaczne wydłużenie drogi,

• Zwiększenie terenochłonności drogi,

• Konieczność budowy dużej liczby mostów i przepustów przy przekraczaniu drogi przez rzekę,

• Konieczność dodatkowych zabezpieczeń przed zalaniem drogi,

• Wzrost kosztów budowy.

• klimat - warunki klimatyczno - pogodowe wpływają zarówno na rozwój infrastruktury jak i na eksploatację środków transportowych; siła wiatru - zasypywanie dróg, łamanie drzew, opady - wzrost kosztów i spadek funkcjonalności, szadź, gołoledź - zwiększenie niebezpieczeństwa, mgła - całkowite wstrzymanie funkcjonowania transportu;

• Temperatura - zbyt wysokie temperatury powodują rozmiękczanie nawierzchni dróg, wyginanie się szyn, trudność w chłodzeniu silników. Przy zbyt niskiej temperaturze pękają szyny, tworzą się dziury na drogach.

• Opady - śnieg lub gołoledź, szadź. Duże znaczenie dla transportu lotniczego (szczególnie mgły ->na Mazowszu i w górach).

• Wiatry - trąby powietrzne (powodują zakłócenia), halny (wywraca drzewa itp.), cofka (wiatr północny) nad morzem.

• hydrosfera - sprawia trudności dla transportu drogowego (mosty) średnio na Wiśle odległość między mostami wynosi 50 km (mosty kolejowe),a mosty drogowe to 40 km. Występowanie bagien i mokradeł -> tereny te nie nadają się do wykorzystania

• gleby - zróżnicowanie bonitacyjne, chroni się gleby I i II klasy; gleby piaszczyste (trudności)

• świat ożywiony

Pozytywne cechy oddziaływania lasów na transport:

• Zmniejszają prędkość wiatru,

• Łagodzą temperaturę powietrza,

• W procesach fotosyntezy zwiększają zasoby tlenu w atmosferze, którego ogromnym pożeraczem jest motoryzacja,

• Dostarczają drewno (pokłady kolejowe, słupy do przesyłu energii elektrycznej, itp.),

• Wpływają pozytywnie na dobre samopoczucie kierowców, stwarzając doskonałe warunki do odpoczynku w przerwach jazdy,

• Uwrażliwiają osoby podróżujące na estetykę i piękno krajobrazu.

Występują również negatywne cechy oddziaływania lasów na transport:

• Powodują poważne trudności przy trasowaniu linii komunikacyjnych,

• Stanowią obfite rezerwaty wilgoci,

• Płytko położone systemy korzeniowe, powodują niszczenie nawierzchni drogowych (pękanie lub tzw. wybrzuszanie nawierzchni jezdni),

• Drogi prowadzące do przez tereny leśne wymagające częstszej naprawy z powodu występującej wilgotności powietrza i większych opadów,

• Drogi śródleśne charakteryzują się ograniczoną widocznością i wymagają częstszego używania świateł przez kierowców.

II ujęcie:

Społeczny system terytorialny: określenie stosowane jest dla podziału do poszczególnych obszarów kraju (np. wg podziału administracyjnego).

• Składnik społeczny - mieszkańcy, ich funkcjonowanie, aktywność społeczna, zawodowa, szereg innych, które mają zapewnić odpowiednią jakość życia. Generuje on władzę, która odpowiada za ten obszar;

• rzeczowy - konkretny obszar z jego zagospodarowaniem. Np. budynki mieszkalne, cmentarze, pomniki, budynki świadczące usługi społeczne, budynki związane z wypoczynkiem, kulturą, infrastruktura. Te elementy tworzą elementy zagospodarowania przestrzennego.

Układy sieciowe:

• Sieć transportowa,

• Sieć telekomunikacyjna,

• Sieć powiązań między nimi.

Zagospodarowanie transportowe znajduje odzwierciedlenie w infrastrukturze.

Infrastruktura - …”stworzone przez człowieka, trwale zlokalizowane liniowe i punktowe obiekty użytku publicznego, stanowiące podbudowę życia społeczno-gospodarczego, z uwagi na ich funkcje przemieszczania osób i ładunków (transport), wiadomości (łączność), energii elektrycznej (energetyka) i wody (gospodarka wodna).”

(A. Piskozub)

Infrastruktura społeczno-gospodarcza - …”podstawowe urządzenia i instytucje wraz z niezbędnym wyposażeniem….”

1. Podstawowe składniki infrastruktury ekonomicznej transportu:

1. Drogi transportowe,

2. Urządzenia i wyposażenie węzłów transportowych,

3. Urządzenia i wyposażenie niezbędne do funkcjonowania dróg i węzłów transportowych.

2. Pomocnicze składniki infrastruktury ekonomicznej transportu:

1. Urządzenia i wyposażenie ułatwiające i usprawniające funkcjonowanie węzłów transportowych,

2. Urządzenia i wyposażenie umożliwiające przeładunek i czasowe składowanie ładunków w punktach węzłowych transportu,

3. Urządzenia i wyposażenie zabezpieczające trwałość i eksploatację techniczną składników infrastruktury ekonomicznej

PODZIAŁ INFRASTRUKTURY TRANSPORTU
























































Punkt transportowy (komunikacyjny) - to każde miejsce na sieci transportowej, w którym są dokonywane lub mogą być dokonywane wszystkie cząstkowe operacje transportowe odnoszące się do pasażerów, ładunków oraz środków transportowych, są miejscem postojów eksploatacyjnych i technicznych, miejsce postoju manewrowego środków transportu oraz przygotowania do bieżącej eksploatacji.

Najważniejszą gałęzią jest transport samochodowy. Wynika to z gęstości dostępnych dróg. W przypadku UE infrastruktura drogowa ma gęstość 123 km na 100 km², co powoduje, że średnie oddalenie od drogi wynosi 700-900m. W przypadku kolei gęstość ta wynosi 6,8km, co powoduje, że średni dostęp do najbliższego szlaku kolejowego wynosi 7km. Obecnie następuje gwałtowny rozwój infrastruktury drogowej.

1991-2001 sieć drogowa zwiększyła się o ponad 4,5tys.km, natomiast sieć kolejowa uległa redukcji o 1200km.

Drogi kołowe są kształtowane w oparciu o przyjęte zapisy planów przestrzennych.

Sieć drogowa i pozostałe elementy zagospodarowania przestrzennego muszą ze sobą współdziałać na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Struktura sieci dróg samochodowych definiowane jest jako zespół cech charakteryzujących:

• Przestrzenne rozmieszczenie dróg,

• Uporządkowanie ich wg funkcji komunikacyjnych jakie spełniają te drogi w systemie połączeń.

Elementy struktury sieci dróg:

• Punkty węzłowe (przecięcia się lub łączenia dróg),

• Połączenia drogowe (odcinki międzywęzłowe).

Cechy struktury sieci drogowej:

1. Układ geometryczny sieci,

2. Gęstość i dostępność,

3. Zróżnicowanie funkcjonalne dróg,

4. Sposób powiązania dróg z siecią osadniczą i przyległym obszarem.

Co decyduje o przestrzennym rozmieszczeniu dróg:

1. Czynnik ruchotwórczy wynika z zagospodarowania z zagospodarowania obszaru ( przemysłowy, zurbanizowany)

2. Czynnik rozmieszczenie elementów zagospodarowania,

3. Czynniki ograniczające swobodę łączenia trasy,

4. Czynniki geopolityczne (podziały administracyjne, przy granicy jest mniej dróg -> ze względów bezpieczeństwa).

Kształt sieci:

• Dążymy do jak najkrótszych połączeń, co minimalizuje koszty

• Dążymy do minimalizacji kosztów budowy dróg.

Do niedawna uważano, że najlepszy jest układ heksagonalny sześciokątny - w centrum miasto.

Specjalizacja dróg oznacza wyodrębnienie połączeń drogowych jednorodnych pod względem spełnianych funkcji transportowych.

Zbiór zasad przy kształtowaniu układu funkcjonalnego:

• Zasada hierarchizacji połączeń: droga I rzędu łączy się z drogą II rzędu;

• Zasada zgodności hierarchicznej: szczególnie ważne ośrodki terytorialne obsługiwane przez drogi o określonych standardach technicznych.

Elementami wyjściowymi do klasyfikacji dróg transportowych są dwa zagadnienia:

• Funkcje poszczególnych elementów składowych sieci drogowej,

• Obciążenie ruchem poszczególnych elementów sieci drogowej.

Podział dróg publicznych ze względu na funkcje pełnione w sieci transportowej :

1. Drogi krajowe - obejmują autostrady i drogi ekspresowe, międzynarodowe, drogi o znaczeniu obronnym, alternatywa dla płatnych autostrad oraz fragmenty obwodnic dużych miast (o łącznej długości 16,8 tys. km) drogi te oznaczone są odpowiednio literami A i S i liczbą jedno lub dwucyfrową;

2. Drogi wojewódzkie - łączące miasta mające znaczenie dla województwa lub dla obronności (o łącznej długości 27,4 tys. km) oznaczane są liczną trzycyfrową;

3. Drogi powiatowe - stanowiące połączenie miast będących siedzibą powiatów i gmin (o łącznej długości 123,0 tys. km) oznaczone są liczbą trzycyfrową i literowym wyróżnikiem województwa;

4. Drogi gminne - mające znaczenie lokalne (o łącznej długości 183,4 tys. km) oznaczone są liczbą czterocyfrową i wyróżnikiem literowym województwa.

Wyróżniamy 7 klas dróg rozpatrywanych ze względu na wymagania techniczne i użytkowe:

1. Autostrady - są przeznaczone wyłącznie dla samochodów i nie obsługuje przyległego terenu; wjazdy i wyjazdy są możliwe tylko w węzłach, są wyposażone w pasy służące do zatrzymywania się pojazdu i postoju pojazdu unieruchomionych z przyczyn;

2. Drogi ekspresowe zasadniczo krzyżują się z innymi drogami na różnych poziomach

3. Drogi główne ruchu przyspieszonego (GP)

4. Drogi główne (G) - łączą miasta o znaczeniu regionalnym oraz ważniejsze ośrodki gospodarcze i turystyczne.

5. Drogi zbiorcze (Z)

6. Drogi lokalne (L)

7. Drogi dojazdowe (D) - nie wymagają bezkolizyjnych przecięć z innymi trasami;

Sposób trasowania dróg uwzględniającego ukształtowania terenu prowadzi do następujących rodzajów tras drogowych:

1. Tras w terenie równinnym,

2. Tras w terenie falistym,

3. Tras wododziałowych (wspaniałe krajobrazy, wykorzystuje się zakole rzeczne, tereny podmokłe czasem; miasta są w dole)

4. Tras dolinowych,

5. Tras stokowych,

6. Tras poprzecznych do wododziałowych.

TRANSPORT KOLEJOWY

Sieć kolejowa to zespół linii kolejowych powiązanych punktami eksploatacyjnymi wraz z urządzeniami niezbędnymi do wykonywania zadań kolejowych.

Linia kolejowa - to droga kolejowa pomiędzy punktami początkowym i końcowych (łącznie z urządzeniami sterowania ruchem); kolej sama wyznacza sobie początek i koniec.

Elementy składowe linii kolejowej:

• Odcinki - część linii kolejowej, która leży pomiędzy dwoma stacjami węzłowymi,

• Szlaki - część odcinka linii kolejowej, który leży między sąsiadującymi ze sobą posterunkami zapowiadającymi ruch,

• Odstępy - ta część szlaku kolejowego, która znajduje się między dwoma sąsiadującymi ze sobą posterunkami odpowiadającymi.

Klasyfikacja linii kolejowych:

Kategorie linii	Kryteria klasyfikujące
		Obciążenie przewozami (w mln t brutto/rok)	Prędkość maksymalna pociągów (w km/h)
Magistralne	> 25	> 120
Pierwszorzędne	10 - 25	80 - 120
Drugorzędne	3 - 10	60 - 80
Znaczenia miejscowego	< 3	< 60

Właściwości i parametry techniczne stanowiące kryteria klasyfikacji linii kolejowych:

• Szerokość toru:

-Normalnotorowe 1435mm

-Wąskotorowe 0d 600 do 1060mm

-Szerokotorowe 1520mm.

• Liczba torów,

• Rodzaj stosowanej trakcji,

• Ukształtowanie terenu,

• Położenie w stosunku do powierzchni terenu.

Podział dróg kolejowych:

• linie klasy A (8-16 ton nacisku na szyny)

• linie klasy B (16-18 ton nacisku na szyny)

• linie klasy C (powyżej 18 ton)

Gospodarowanie przestrzenne opiera się na zasadzie gospodarności - maksymalizacja efektów przy danych zasobach, minimalizacja zasobów do osiągania danych efektów

Problem powiązań między środowiskiem, gospodarką i społeczeństwem analizowany może być w aspekcie przemienności tych relacji:

• punktem wyjścia jest to, iż nasilające wykorzystanie środowiska prowadzi system przyrodniczy do stanu zagrożenia lub klęski ekonomicznej

• gdy system przyrodniczy zbliża się do tego stanu, wówczas gospodarka i środowisko zamieniają się swoimi funkcjami. Funkcje środowiska przejmuje gospodarka, środowisko zaś staje się układem centralnym. Zasoby gospodarki kierowane są ku środowisku, odtwarzają struktury tego środowiska, oraz zmniejszają brak uporządkowania

• regeneracja środowiska jest bardzo kosztowna, gdy więc zostaje mocno zaangażowana, gospodarka wyczerpuje zakumulowane zasoby , które może na ten cel przeznaczyć

• system wkracza w kolejną fazę zmniejszenia nakładów gospodarczych na środowisko i coraz bardziej intensywnego wykorzystania jego zasobów

• po ponownym zbliżeniu się do granicy równowagi, następuje kolejna przemienność relacji między gospodarką a środowiskiem

Infrastruktura transportu

Drogi kołowe

Drogi szynowe

Kanały morskie

Kanały i zbiorniki

Drogi lądowe

Rurociągi

Sztuczna

Początkowe i końcowe punkty rurociągów

Porty lotnicze

Porty śródlądowe, własne nadbrzeża

Punkty morskie, własne nadbrzeża

Bazy i dworce samochodowe

Stacje kolejowe

bocznice

Szlaki powietrzne

Drogi morskie

Drogi śródlądowe

Drogi wodne

Naturalna

Punktowa

Liniowa

---