Proces kształcenia

Rodzaje uczenia się:

• doskonalenie spostrzegania

• doskonalenie rozumienia

• pamięciowe

• rozwijanie sprawności

• utrwalenie wzorców motorycznych

• sensoryczne

• uboczne (przy okazji)

• przez próby i błędy

• po przez wgląd

• problemowe

• modyfikowanie postaw i zachowań

Formy uczenia się:

1. bezpośredni kontakt z rzeczywistością, tzw. uczenie się naturalne

2. korzystanie z przekazu innych osób

3. słowny przekaz wiedzy - właściwy tylko człowiekowi, przebiega w szkole

4. słowo w działalności indywidualnej - samokształcenie, uczenie się indywidualne

Typy uczniów wg Pułturzyckiego:

• przenoszący - uczy się systematycznie jakiejś lekcji, treści wynikające z każdej lekcji umie ze sobą połączyć, dużo wie i potrafi spożytkować tą wiedzę; w życiu zachodzi wysoko, dużo umie i umie tę wiedzę wykorzystać

• uczący się lekcjami - pamięciowo opanowuje treści każdej lekcji z osobna, ma duże kłopoty z tworzeniem syntez, nie umie wykorzystać tej wiedzy, nie spożytkowuje rezultatów uczenia się; osoby te marnują swoje życiowe szanse

• rozstrzelony - uczy się bezpośrednio, zawsze wydobywa sens całości, nie lubi i unika nauczania pamięciowego, trudno mu coś odtworzyć, jest mało pilny, ale bardzo sprytny i inteligentny, zaskakuje oryginalnymi wiadomościami; w życiu się wybija, jest widoczny choć nie wróżono mu większych sukcesów ze względu na luki w wiedzy

Na proces nauczania-uczenia się składa się:

• czynności nauczycieli

• czynności uczniów

• treści kształcenia

• środowisko dydaktyczno-wychowawcze (np. atmosfera pracy w szkole, klimat pracy szkoły i klasy)

Proces kształcenia wg Okonia:

Proces kształcenia to uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący takie czynności nauczycieli i uczniów ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz uwzględniający takie warunki i środki jakie służą wywołaniu pożądanych zmian w uczniach:

Nauczanie -	Uczenie się
Mówi	Słucha
Pyta	Odpowiada
Pytania problemowe	Znalezienie odpowiedzi, rozwiązanie problemu
Itd.	Itd.

Ogniwa procesu nauczania-uczenia się:

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań dydakt., stawianie problemów	Powstanie odpowiednich motywów uczenia się, ładu wewnętrznego i zewnętrznego
2. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem (słowo, środki techniczne)	Określona działalność praktyczna, obserwacja, gromadzenie materiałów do rozwiązywania problemów, przyswojenie gotowych wiadomości
3. Kierowanie procesem uogólniania	Opanowanie pojęć i sądów ogólnych przez operacje myślowe, rozwiązywanie problemów
4. Utrwalanie wiadomości	Systematyzowanie wiedzy, poznawanie prawidłowości i prac naukowych
5. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń	Nabywanie umiejętności
6. Wiązanie teorii z praktyką	Działania praktyczne służące wytwarzaniu zmian w otoczeniu
7. Kontrola i ocena wyników nauczania	Samokontrola

We współczesnym systemie dydaktycznym mówimy o ogniwach, a nie o stopniach formalnych, gdyż współczesny system dydaktyczny jest elastyczny, niektóre ogniwa mogą być realizowane w tym samym momencie.

Funkcje praktyki:

• stanowi źródło wiedzy dla ucznia

• daje możliwość weryfikacji prawdziwości wiedzy teoretycznej

• wytwarza dobra niezbędne mu do życia

Na jednostkę metodyczną składają się 2 lub 3 lekcje, muszą one spełniać wszystkie ogniwa procesu nauczania - uczenia się.

Ogniwa, bez których nie ma działalności dydaktycznej to 2 i 3.

CECHY NOWOCZESNEGO MODELU PROCESU NAUCZANIA- UCZENIA SIĘ

• jedność nauczania i uczenia się

• jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych

• wszechstronność, możliwość realizacji szerokiego wachlarza zadań dydaktycznych

• indywidualizowanie uczenia się stosownie do uzdolnień poszczególnych uczniów, ich tempa pracy oraz stopnia zaawansowania w nauce

• elastyczność metodyczna i organizacyjna, a przede wszystkim adekwatność metod nauczania do realizowanych celów kształcenia i wychowania.

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA W PODAJĄCYM TOKU PRACY DYDAKTYCZNEJ

--przygotowanie do pracy- wytworzenie pozytywnej motywacji, nauczyciel opierając się na uprzednio przygotowanym planie lub konspekcie lekcji zaznajamia uczniów z zadaniami danej lekcji lub jednostki metodycznej, jej zamierzonym efektem końcowym oraz planem, jest ogniwem wstępnym ale nie należy go pomijać, lekceważyć bo ukierunkowuje myślenie i kształci wolę uczniów.

--podanie uczniom nowego materiału- służy mu słowo mówione, wykład, czy pogadanka nauczyciela, lub słowo pisane gdy uczniowie zaznajamiają się z nowymi dla nich wiadomościami.

--synteza przekazanego uczniom materiału- wyeksponowanie zawartych w tym materiale idei przewodnich, podstawowych faktów, zasadniczych tez, w celu ich uporządkowania oraz utrwalenia, stanowią one konstrukcję nośną, której wypełnianie wiadomościami szczegółowymi jest zawsze łatwiejsze niż budowane od nowa.

--kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazywanych im wiadomości- wykrycie braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach dzieci i młodzieży oraz ocena trwałości i operatywności opanowanej przez nich wiedzy.

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA

W POSZUKUJĄCYM TOKU PRACY DYDAKTYCZNEJ

--uświadomienie przez uczniów określonej trudności- jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania problemu, który uczniowie mają rozwiązać przede wszystkim w drodze bezpośredniego poznania, ma istotne znaczenie dla ukształtowania pozytywnych motywów uczenia się i dla wyznaczenia głównych kierunków dalszej działalności poznawczej.

--słowne określenie napotkanej trudności- sformułowanie problemu oraz zebranie i uporządkowanie danych i niewiadomych, które wiążą się bezpośrednio i pośrednio z rozważanym problemem, uczniowie pracują pod kierunkiem nauczyciela, zapoznają się z problemem wymagającym rozwiązania, gromadzą niezbędne materiały.

--formułowanie hipotez- prowadzące do rozwiązania problemu oraz uzasadniające każdą z nich na podstawie swej dotychczasowej wiedzy, selekcja wysuwanych przez uczniów hipotez: odrzucone zostają hipotezy słabo uzasadnione, mało prawdopodobne, a przedmiotem dalszej pracy staję się hipoteza, za którą przemawiają argumenty uznane za istotne.

--weryfikacja empiryczna- kwalifikuje określoną, a nie inna hipotezę, przede wszystkim na przedmiotach matematyczno- przyrodniczych, a na humanistycznych sprawdzaniu hipotezy może służyć analiza odpowiednich materiałów

--a) włączenie wiadomości i informacji do systemu posiadanej przez uczniów wiedzy, ich utrwalanie i zastosowanie- w przypadku potwierdzenia hipotezy na podstawie wyników obserwacji, eksperymentu lub lektury odpowiednich materiałów

b) jeżeli weryfikacja wykazuje nieprawdziwość przyjętej hipotezy, należy powrócić do trzeciego ogniwa i postępowiec do momentu aż uczniowie będą potrafili sformułować właściwą hipotezę i ostatecznie uzasadnić jej prawdziwość

Metody nauczania i kształcenia

METODY:

Wg Kupisiewicza - to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający realizację celów kształcenia; są one systematycznie stosowane, tzn. z tzw. intencją powtórzeń

Wg Okonia - to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowany świadomie w celu spowodowania zamierzonych zmian w osobowości uczniów

Wg Pułturzyckiego - to systematycznie stosowany pewien sposób postępowania w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów dydaktyczno-wychowawczych.

PODZIAŁ METOD

wg Kupisiewicza:

1. Metody oparte na obserwacji i pomiarze:

• pokaz - zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom przedmiotów, modeli, określonych zjawisk, wydarzeń i objaśnieniu słownym ich istotnych cech. Dzięki pokazowi postrzeganie uczniów zostaje ukierunkowane na istotne właściwości demonstrowanych przedmiotów, zjawisk i procesów. Powoduje to, że uczniowie szybciej i skuteczniej zaznajamiają się z fragmentami rzeczywistości, które są przedmiotem pokazu, gromadząc poglądowy materiał, umożliwiający im słowne formułowanie odpowiednich uogólnień. Pomoce dwuwymiarowe (obrazy, schematy ruchome lub nie); trójwymiarowe (różnorakie modele); wykresy, schematy, diagramy, tablice statystyczne; rzadziej doświadczenia, zjawiska chemiczne, kulturowe i językowe

• pomiar - pozwala określić ilościową stronę, cechy badanych obiektów, rzeczy, zjawisk i procesów; pomiar wykonuje nauczyciel lub uczniowie pod okiem nauczyciela

Metody oparte na słowie:

• pogawędka - wymaga od uczniów samodzielnej pracy myślowej, jej istota polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą: zamierzając do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni udzielają odpowiedzi; w ten sposób uczniowie przechodzą ze staniu niewiedzy w stan wiedzy, przyswajają sobie nowe informacje oraz porządkują już posiadane wiadomości; znajduje zastosowanie w niższych klasach szkoły podstawowej, w klasach wyższych służy dla syntetyzowania, utrwalania, kontroli i oceny materiału

• dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat; warunkiem skutecznego posługiwania się nią jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli w sensie merytorycznym i formalnym; przygotowanie do tego polega na wyposażeniu uczniów w wiadomości niezbędne do przeprowadzenia dyskusji; posługuje się nią w najwyższych klasach szkoły podstawowej i średniej; metoda ta pozwala wzbogacać uczniom materiał o nowe elementy, porządkować go, systematyzować i utrwalać, rozwijać u mich umiejętność samodzielnego formułowania dłuższych wypowiedzi, obrony swoich poglądów i uczy ich społecznego współżycia

• opowiadanie - polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu; jest stosowana w niższych klasach szkoły podstawowej; opowiadanie zastępuje obserwację naturalnych rzeczy i zjawisk, powinno wdrażać uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów, treść opowiadania musi nawiązywać do posiadanego przez uczniów doświadczenia, rozszerzając je i wzbogacając o nowe elementy; powinno być formułowane jasno i zwięźle

• opis - dotyczy na ogół charakterystyki cech, budowy i struktury określonych rzeczy, tzn. tego co jest względnie stałe

• rozmowa

• wykład - służy przekazaniu uczniom określonych informacji, aktywizuje myślenie hipotetyczno-dedukcyjne słuchaczy; wykładem można się posługiwać w najwyższych klasach szkoły podstawowej wprowadzając go stopniowo i stale kontrolując; skuteczność wykładu zależy od jego przygotowania

• Metody oparte na działalności praktycznej:

1. Laboratoryjna - polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów, tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania

Tradycyjna - nauczyciel gromadząc niezbędne pomoce naukowe i odpowiednio przygotowując lekcję, umożliwia uczniom wykonywanie określonych eksperymentów (doświadczeń); eksperymenty można wykorzystywać w celu zilustrowania w praktyce poznanych wcześniej informacji lub żeby na podstawie doświadczenia wprowadzić nowe informacje

Problemowa - polega na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajęć; w toku tej pracy uczniowie, wykorzystując wiedzą zdobytą uprzednio, przyswajają sobie nowe wiadomości i umiejętności dzięki samodzielnej aktywności poznawczej

2. zajęcia praktyczne - obejmują szeroki zakres czynności uczniów; w metodzie tej dominuje stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych, na pierwszy plan wysuwa się rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce i zdobywania oraz pogłębiania wiedzy

wg Okonia:

1. asymilacyjne czyli asymilacja wiedzy uczniów:

• pogadanka

• dyskusja

• wykład

• programowane uczenie się

2. problemowe:

• klasyczna metoda problemowa

• przypadku

• sytuacyjna

• giełda pomysłów (burza mózgów)

• mikronauczanie

• gry dydaktyczne

3. waloryzacyjne (eksponujące) - mają zadanie pobudzać sferę emocjonalną

• impresyjne - impresio - odczucie, wrażenie

• ekspresyjne - ekspresio - wyrażania

4. praktyczne

• ćwiczebne

• realizacji zadań wytwórczych

wg Pułturzyckiego:

1. Proste - jednorodne np. wykład, dyskusja, pokaz, pogadanka

2. Złożone - kompleksowe; metody działań praktycznych np. pokaz + wykład

Diagnoza edukacyjna

Diagnoza edukacyjna to zbieranie i systematyzowanie informacji o przebiegu i wynikach uczenia się. Diagnoza mierzy.

Przebieg i wynika uczenia się (aspekty):

1. poznawczy - zakres wiedzy

2. motywacyjny - cała sfera zachowań, postaw, które realizuje uczeń, a które muszą być rozpoznawane

Schemat diagnozy edukacyjnej wg Okonia (sytuacja dydaktyczno-wychowawcza jako model zorganizowanego uczenia się)




Model uczenia się B. Blooma jako schemat diagnozy edukacyjnej

Charakterystyka ucznia	Kształcenie	Wyniki kształcenia
Wstępne przygotowanie poznawcze	Treści kształcenia	Osiągnięcia poznawcze
				Tempo uczenia się
Motywacja wstępna	Jakość kształcenia (nauczyciel)	Osiągnięcia motywacyjne

Niektóre cele nauczania i wychowania osiągane przez zastosowanie różnych metod sprawdzania osiągnięć ucznia

Metody sprawdzania	Cel nauczania	Cel wychowania
„samosprawdzanie” (samokontrola)	Utrwalenie wiadomości i umiejętności	Wdrażanie do samokształcenia
Zbiorowa pogadanka sprawdzająca	Powtórzenie i uogólnienie wiadomości	Aktywizacja umysłowa uczniów
Obserwacja uczenia się	Nauczanie za pomocą podręczników i innych środków dydaktycznych	Wdrażanie do cichej pracy na lekcji
		Praca w grupie	Współdziałanie, podział ról, komunikacja wzajemna
Odpytywanie	„douczanie”	Podnoszenie dyscypliny
Wypracowanie	Rozwijanie umiejętności budowania wypowiedzi	Wdrażanie do analizy własnych poglądów i uczuć
Praktyczne prace sprawdzające	Ćwiczenia umiejętności praktycznych	Wdrażanie do pożądanej pracy
		Projekty, port folio	Rozwijanie twórczej inwencji, wyobraźni, wrażliwości etycznej

Stary paradygmat ciągłego uczenia się i doskonalenia

1. Sukces jest sztucznie ograniczony do nielicznych zwycięzców. Wszystkich innych uczy się postrzegać siebie i swoją pracę jako przeciętnych lub podrzędnych

2. oparte na konkurencji

3. lekcje są kolejno po sobie następującymi odcinkami jednostronnej komunikacji

4. nastawione na produkt: skupienie się wyłącznie na wynikach, bez zauważania ich krótkotrwałości. Oceny i ranking są ważne same w sobie

5. życie, w tym również nauka, jest cokolwiek warte tylko, jeśli osiąga się jakieś cele

6. sam proces ma niewielką lub żadną wartość

Nowy paradygmat ciągłego uczenia się i doskonalenia:

1. Celem nauki w szkole jest ciągłe, nieograniczone doskonalenie i takież sukcesy

2. Oparte na współpracy

3. Uczenie przypomina spirale z energią skierowaną na ciągłe doskonalenie

4. Nastawione na proces; cele są ważne, ale proces dochodzenia jest co najmniej równie istotny

5. Życie jest podróżą i ma wartość samą w sobie, jeśli wypełniamy je zapałem do życia, miłością i uczeniem się

6. Najważniejsze ze wszystkiego jest pragnienie poznania

7. System musi być zdrowy i spójny, a także musi być utrzymywany w takim stanie, w przeciwnym razie przestanie działać

8. Praca powinna stanowić wyzwanie dla inteligencji i umiejętności człowieka, mieć sens i wzbudzać zapał

9. Szkoła jest miejscem, w którym nauczyciele i uczniowie uczą się coraz lepiej wykonywać wspólną pracę

10. Nauczyciele pracują razem w godzinach zajęć lekcyjnych z połączoną grupą młodzieży, by budować wspólny sukces

11. Dyrektorzy są postrzegani jako współpracownicy i ci, którzy pomagają usuwać przeszkody na drodze do nieustannego sukcesu

12. Nauczyciele są w stosunku do uczniów współpracownikami; usuwają przeszkody na drodze do kolejnych sukcesów

13. Nowy model: rządzenie przez pomaganie, przekazywanie wizji i przywództwo, pozwalające nauczycielom i uczniom czerpać radość i dumę ze wspólnej pracy i procesów doskonalenia

14. Decyzje w sprawie programów, metod, czasu trwania lekcji podejmowane lokalnie

15. Uczenie się wielo- i międzyprzedmiotowe

16. Zewnętrzne i wewnętrzne prawdy odkrywane w toku wspólnych poszukiwań uczniów i nauczycieli

17. Testowanie w miarę potrzeby, w celu modyfikacji (poprawienia) procesu nauczania i uczenia się. Inne sposoby: teczki i wystawy samodzielnych prac

18. Celem nauczania jest generowanie coraz lepszych pytań, a następnie samodzielne poszukiwania ucznia w obszarze niektórych z tych pytań. Uczniowie wykazują coraz lepsze zrozumienie charakteru pytań i sposobów poszukiwania odpowiedzi.

19. Uczniowie uczą się od nauczycieli, od innych uczniów, od członków społeczności i z innych źródeł, a następnie włączają tę wiedzę w swoje życie, stosując je odpowiednio do napotkanych wyzwań

20. Cel ostateczny: uczniowie jako własny produkt, nieustannie się doskonalący i pomagający doskonalić się innych

Zasady nauczania i kształcenia

Zasada:

Wg Kupisiewicza - przez zasady nauczania rozumieć będziemy te formy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwia nauczycielowi zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zdolności i zainteresowania, wpajać im określone poglądy i przekonania, wdrażać do samokształcenia

Wg Sośnickiego - to najogólniejsze prawidła, których nauczyciel powinien przestrzegać we wszystkich swoich zabiegach dydaktycznych

Wg Kruszewskiego - to reguły organizowania i prezentowania wiadomości, ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i przeprowadzenia lekcji umożliwiające uwzględniania jednocześnie informacji z różnych źródeł i utrzymanie kierunku ucznia się uczniów

Klasyfikacja zasad:

Wg Kupisiewicza:

1. poglądowości - zasada ta miała zniwelować operowanie niezrozumianymi pojęciami. Jest najpopularniejsza, najbardziej wykorzystywana i najstarsza. Stworzył tę zasadę RADKE, a później już na gruncie wszystkich przedmiotów KOMEŃSKI. Dzisiaj metoda ta jest realizowana i w podającym i w poszukującym toku nauczania, może być realizowana w dowolnym momencie lekcji. Im więcej doświadczeń i wiedzy, tym bardziej możemy ograniczyć tę zasadę.

2. przystępności w nauczaniu - stopniowania trudności - wymaga od nauczycieli bardzo dobrej znajomości uczniów. Materiał realizowany ma być dla ucznia przystępny. Zasada ta posiłkuje się pewnymi regułami:

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest łatwiejsze do tego, co jest trudniejsze

• Przechodzimy od tego, co jest bliższe do tego, co jest dalsze

• Przechodzimy od tego, co znane do tego, co nowe i nieznane

• Należy uwzględnić różnice w tempie pracy uczniów i stopnia zaawansowania w nauce

3. świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - ucznia się. Reguły realizacji tej zasady:

• Nauczyciel powinien poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je.

• Powinniśmy stawiać uczniów w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności pomiędzy posiadaną wiedzą a obserwowanymi zjawiskami ( sprzyja uczeniu się problemowanemu).

• Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do tzw. zespołowych form pracy- należy unikać sytuacji, w których nauczyciel wyręcza ucznia.

4. systematyczności - nauczyciel powinien oszacować stan wiedzy wyjściowej i na jej tle pokazanie materiału nowego, utrwalanie wiedzy wcześniej nabytej oraz pokazanie zależności między tymi elementami; ustalenie tzw. meroterycznego środka ciężkości i eksponowanie na jego tle i w powiązaniu z nim pochodnych, określonym w nim wiadomości i umiejętności.

5. trwałości wiedzy uczniów- reguły dydaktyczne dotyczące realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów:

• Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się.

• Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny udział.

• Ćwiczenie mające na celu utrwalenie przerobionego uprzednio materiału może stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał.

• Ważną formą utrwalania jest systematyzowanie wiadomości połączone z samodzielnym ich odtwarzaniem przez uczniów.

• Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do teoretycznej i do empirycznej weryfikacji omawianych praw, zasad i reguł naukowych, gdyż tego rodzaju weryfikacja sprzyja ich trwałemu i operatywnemu opanowaniu.

• Ponieważ trwałość informacji nabywanych w formie struktur logicznych jest większa niż trwałość wiadomości eksponowanych w postaci układów mało pod tym względem spoistych, przedmiotem utrwalania powinno się czynić struktury merytoryczne spójne, owe „konstrukcje nośne”.

• Systematyczna kontrola wyników nauczania, połączona z uzasadnioną i komunikowaną uczniom oceną ich pracy, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy opanowanej przez nich podczas zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

6. wiązania teorii z praktyką - Służy przygotowaniu dzieci i młodzieży do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej rzeczywistości. Zasada wiązania teorii z praktyką w nauczaniu stanowi teoretyczną podstawę modelu czynności poznawczych uczniów (ucząc się w szkole, uczniowie zdobywają wiedzę jak gdyby na trzech poziomach: konkretów, modeli obrazowych i struktur pojęciowych).

7. operatywności wiedzy uczniów - Wiedza operatywna spełnia w życiu współczesnego człowieka bardzo ważną rolę, w nauczaniu trzeba stosować specjalne zabiegi, aby zapewnić ją uczniom różnych typów szkół i różnych szczebli nauczania. REGUŁY DYDAKTYCZNE- reguły akcentujące potrzebę wdrażania dzieci i młodzież do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych.

wg Okonia

1. systematyczności, czyli porządkowania wiedzy w głowie uczniów

2. poglądowości, respektowanie drogi między konkretem a abstrakcją - To wszystko co nas otacza to pewne obiekty, między poszczególnymi obiektami istnieją jakieś relacje, związki (korelacje). A zadaniem ucznia jest poznać dany obiekt i relacje. Uczeń wytwarza kopię werbalną (związki przyczynowo-skutkowe, przestrzenne, czasowo-przestrzenne, związek co do ważności. Droga od konkretu do abstrakcji i odwrotnie: S↔P↔D Słowo przedmiot działanie

3. samodzielności - ograniczanie zależności ucznia od nauczyciela - SAMODZIELNOŚĆ DZIAŁANIA uwzględnia rodzina i szkoła przez stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży, poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego, do samodzielnego: wyboru i planowania pracy, wykonywania pracy, sprawdzania wykonanej pracy. Zasada samodzielności zawiera w sobie postulat aktywności i świadomości uczniów. Opierając się na prawidłowości procesu kształcenia, zgodnie z którą wyższy stopień samodzielności gwarantuje wyższe i wszechstronniejsze kompetencje uczniów, domaga się respektowania przejawów naturalnej skłonności dzieci i młodzieży do samodzielnego działania, świadomego stwarzania warunków optymalnych dla rozwoju samodzielności w działaniu i myśleniu uczniów.

4. związku teorii z praktyką - Orientuje nauczycieli i twórców programów kształcenia o konieczności harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia, o niebezpieczeństwach, jakie kryje w sobie oderwanie procesu kształcenia od praktyki bądź od teorii. Teoria to zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania. Praktyka to materialna działalność ludzi, przekształcająca rzeczywistość stosownie do ich potrzeb. Teoria daje młodzieży poznanie świata, praktyka uczy oddziaływania skutecznego, opartego na poznaniu jego właściwości.

5. efektywności - zawiązku między celami a wynikami kształcenia - Sprawa efektywnego wykorzystania czasu na lekcji. Z zasadą efektywności wiąże się sprawdzanie osiągnięć szkolnych. Zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników, biorących bezpośredni lub pośredni udział w procesie dydaktycznym. Udział bezpośredni metody pracy nauczycieli i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawność uczniów. Udział pośredni inteligencja, zdolności uczniów, wykształcenie i kultura pedagogiczna nauczycieli oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze. Obszar, na jakim funkcjonuje zasada efektywności, zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Cele określają kierunek zmian, jakie pod wpływem kształcenia mają się dokonać w uczniach, osiągnięcia zaś, zwłaszcza te, które poddają się pomiarowi, mówią o tym, jakie zmiany pod wpływem kształcenia rzeczywiście się w nich dokonały.

6. przystępności - pokonywania trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości - wniosek, jaki się wiąże z zasadą przystępności, dotyczy potrzeby poszukiwania takich sposobów nawiązania przez nauczyciela kontaktu z każdym uczniem, jak również doboru takich metod, pracy i środków, aby w stopniu maksymalnym uruchomić te siły i możliwości ogółu uczniów, jakie odpowiadają danej fazie ich rozwoju umysłowego, społeczno-moralnego i fizycznego.

7. indywidualizacji i uspołeczniania, im. związków interesów jednostki i zbiorowości - Proces kształcenia, w którym stosuje się harmonijnie ze sobą łączone różne formy pracy młodzieży, tj. pracę indywidualną, pracę frontalną i pracę grupową, sprzyja socjalizacji i uspołecznieniu młodzieży dlatego, że łączy technikę psychologiczną z socjologiczną, a zarazem dlatego, że respektuje dobro jednostki i dobro społeczności.

wg Pułturzyckiego

1. poglądowości

2. przystępności kształcenia

3. systematyczności

4. świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów

5. kształtowania umiejętności ucznia się

6. łączenia teorii z praktyką

7. indywidualizacji i zespołowości

8. trwałości wiedzy

9. ustawiczności kształcenia

Nauczanie programowe

Rodzaje nauczania programowanego:

1. program liniowy:

założenia:

• uczenie się, którego główną siłę napędową stanowi obawa przed karą fizyczną, ośmieszeniem się wobec nauczyciela i kolegów, złymi ocenami

• materiał, który uczący się podmiot ma sobie przyswoić w drodze własnej aktywności poznawczej, należy dzielić na niewielkie dawki (kroki) i natychmiast wzmacniać każdą poprawną reakcję (odpowiedź) za pomocą odpowiednich nagród

• poczucie sukcesu, świadomość skutecznej likwidacji napotykanych w pracy oporów, sprzyja powstawaniu u ucznia korzystnych motywów ucznia się. Tekst programowy nie powinien zawierać kroków trudnych, narażających jednostkę na popełnianie błędów, gdyż wpływają hamująco na jej stosunek do pracy.

Zasady:

• małych kroków - materiał nauczania należy dzielić na małe dawki, gdyż takie dawki łatwiej jest opanować w procesie ucznia się niż dawki duże

• natychmiastowego potwierdzania odpowiedzi - po udzieleniu odpowiedzi na pytanie uczący się podmiot powinien sprawdzić czy odpowiedział dobrze; w tym celu musi porównać własną odpowiedź z odpowiedzią właściwą

• indywidualizacji tempa ucznia się - wymaga aby uczący się przechodząc kolejno przez wszystkie kroki pracował w stosownym dla siebie tempie, gdyż tylko wtedy uzyska pozytywne efekty uczenia się

• stopniowania trudności - liczba tzw. wskazówek naprowadzających, które ułatwiają osobom korzystającym z programu wypełnienia zawartych w tekście luk, podlega stopniowemu ograniczaniu, w wyniku czego zwiększa się stopień trudności programu

• zróżnicowanego utrwalania wiadomości - każde uogólnienie występujące w tekście programowanym należy parokrotnie powtórzyć w różnych kontekstach treściowych

• ujednoliconego toku ucznia się instrumentalnego

• rozgałęziony:

Założenia:

• Materiał nauczania należy dzielić na małe kroki o rozmiarach odpowiadających objętości mniejszych podtematów konwencjonalnie opracowanych tekstów

• Po każdej dawce informacji niezbędne jest pytanie, na które ucząca się jednostka wybiera odpowiedź uważaną przez nią za poprawną. Wyboru dokonuje spośród kilku odpowiedzi niepełnych, a nawet błędnych

• Po rozpoznaniu odpowiedzi uznanej za poprawną niezbędne jest sprawdzenie, czy wybór był trafny; program powinien informować ucznia o jakości każdego rozpoznania, a w przypadku błędu odsyłać go do punktu wyjścia w celu podjęcia ponownej próby wyboru dobrej odpowiedzi

• Droga prowadząca przez program rozgałęziony musi być zróżnicowany stosownie do wykazywanych przez jego odbiorców zdolności

• Stopień trudności objętego programem materiału nauczania powinien wzrastać

• Treść ramek korektywnych należy dobierać na podstawie starannej analizy błędów popełnianych przez osoby korzystające z programu rozgałęzionego

• Sądy, pojęcia, prawa, zasady trzeba eksponować w różnych ujęciach w powiązanych ze sobą merytorycznie ramkach tekstu, przy czym w ramach korektywnych dobrze jest umieszczać przykłady, których zdaniem jest wszechstronne naświetlenie treści każdego uogólnienia

• mieszany:

• metoda sheffieldzka - charakteryzuje się tym, że materiał nauczania dzieli się na różne co do objętości dawki; uczeń dokonuje odpowiedzi w drodze wyboru i przez wypełnianie figurujących w tekście luk; odbiorca nie może przejść do następnej ramki studiowanego tekstu dopóki nie opanuje dobrze treści ramki poprzedniej; treść poszczególnych ramek jest zróżnicowana stosownie do zdolności wykazywanych przez osoby studiujące program oraz stopnia ich zaawansowania w nauce; obowiązuje zasada stopniowania trudności oraz trwałości zdobywanej przez uczniów wiedzy

• metoda blokowa - tezy: zaznajamia uczniów z widzą bierną, której opanowanie wymaga od nich głównie pracy pamięci; teksty programowane za pomocą metod liniowych, rozgałęzionych i metody sheffieldziej są przydatne do zwalczania opóźnień w nauce studiujących osób; programy klasyczne nie sprzyjają rozwijaniu samodzielnego myślenia u uczniów w zakresie tych przedmiotów i dyscyplin, które są szczególnie podatne na programowanie; postulat zbudowania programu, który by stanowił skuteczniejszy niż programy klasyczne instrument wdrażania korzystających z niego osób do krytycznego, samodzielnego myślenia i opartego na tym myśleniu działania.

NABYWANIE POJĘĆ:

I etap- kojarzenie nazw z odpowiadającymi im przedmiotami- przygotowuje grunt do właściwego kształtowania pojęć, rozpoczyna się pod koniec wieku niemowlęcego, kiedy dziecko zaczyna wypowiadać słowa i pojmować znaczenie pierwszych skierowanych do niego słów jako sygnałów odpowiednich rzeczy i zjawisk, rozkwit w wieku przedszkolnym- opanowanie podstawowego słownictwa, osłabia się choć trwa nieprzerwanie do końca ludzkiego życia, często wystarczy jednokrotne zetknięcie się w czasie nazwy przedmiotu z nim samym aby nastąpiło skojarzenie, na ogół jednak niezbędne jest kilkukrotne powtórzenie, w odstępach czasowych.

II etap- tworzenie „przedpojęć” na podstawie znajomości zewnętrznych cech rzeczy i zdarzeń- chodzi o nabywanie pojęć elementarnych- uogólnionych wyobrażeń, składają się na nie pół obrazowe, pół werbalne informacje i zewnętrznych cechach świata realnego, skojarzenie wyrazu z przedmiotem staje się punktem wyjścia dla gromadzenia tych informacji.

III etap- nabywanie pojęć naukowych- podstawą uogólniania i różnicowania stają się tu nie tylko cechy zewnętrzne, ale i stosunki między przedmiotami i cała wiedza o rzeczywistości. W procesie nabywania tworzenia pojęć naukowych można wyodrębnić następujące momenty:

-zestawienie przez uczniów danego obiektu lub zdarzenia z innymi w celu wyodrębnienia go spośród tych innych

-wyszukanie cech podobnych, ich uogólnienie- szukanie tego co jest wspólne dla różnych owoców, figur geometrycznych

-poszukiwanie cech różniących dane rzeczy bądź zdarzenia od innych

-wytworzenie danego pojęcia na podstawie znajomości danej kategorii przedmiotów- synteza, połączenie zebranych informacji w całość, uporządkowanie właściwe treści danego pojęcia oraz definiowanie tego pojęcia

-zastosowanie poznanego pojęcia w nowych sytuacjach poznawczych bądź praktycznych.

TYPY LEKCJI:

-tok lekcji podającej- względna elastyczność, wyróżnienie nie jednej lecz kilku odmian lekcji, zależnie od tego jakie ogniwa procesu kształcenia w nich dominują, klasyfikacja: l. kombinowane, l., na których wprowadza się nowy materiał, l., na których ma miejsce utrwalenie wiadomości, l., mające na celu ukształtowanie i systematyzacje materiału, l., mające na celu kształtowanie umiejętności i nawyków, l., na których ma miejsce sprawdzenie wiadomości. Podstawy typ tego postępowania to lekcja obejmująca następujące momenty procesu kształcenia: organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do zajęć, sprawdzenie pracy domowej, przedstawienie i opracowanie nowych treści, integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie, utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach, wyjaśnienie założeń pracy domowej

-tok lekcji problemowej- części lekcji: przygotowanie uczniów do pracy, sprawdzenie pracy domowej jako nawiązanie do lekcji poprzedniej, stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczniów zagadnienia głównego oraz kwestii z nim związanych, ustalenie planu pracy i toku jego realizacji sformułowanie pomysłów rozwiązania, sprawdzenie tych pomysłów na drodze empirycznej lub teoretycznej, usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości, zastosowanie ich w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych na lekcji bądź w zadanej pracy domowej.

-tok lekcji operacyjnej- części lekcji: przygotowanie klasy do pracy i sprawdzenie zadania domowego, uświadomienie sobie przez uczniów zadania lekcji, ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonywanie tego zadania, wzorowy pokaz danej czynności, wykonywanie pierwszych działań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela, ćwiczenia systematyczne, odpowiednio urozmaicane, zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwaleniu sprawności.

-tok lekcji ekspozycyjnej- zajęcia obejmują: przygotowanie klasy do pracy, poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele i jego twórcy, uczestnictwo w ekspozycji dzieła niekiedy powtarzanej w całości lub we fragmentach, dyskusja na temat głównych wartości dzieła, twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła.

ORGANIZACJA PRACY UCZNIÓW NA LEKCJI:

-praca jednostkowa- uczeń realizuje swoje zadania w szkole niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio (gdy odpowiada) lub pośrednio (gdy wykonuje pracę domową korzystając z instrukcji udzielonej w klasie)

-praca zbiorowa-

-praca grupowa-

1.praca grupowa jednolita-sprowadza się do rozwiązywania na lekcji przez stałe 3-5 os. grupy równocześnie tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych

2.praca grupowa zróżnicowana-

3.praca grupowa kombinowana- polega na łączeniu zależnie od potrzeby pracy grupowej jednolitej z pracą zróżnicowana, łączenie

4.praca grupowa brygadowa- polega na wykonywaniu przez cale grupy- brygada zadań o charakterze praktyczno- produkcyjnym w pracowni szkolnej, warsztatach, na działce szkolnej

11

Treści kształcenia

wyposażenie

organizacja

Uczeń nauczyciel

---