1. Pojecie procesu karnego:

Przewidziane prawem zachowanie organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępczego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków, albo w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub istnienie okoliczności wyłączających odpowiedzialności, do uniewinnienia oskarżonego.

W znaczeniu konkretnym - stanowi przewidzianą prawem działalność określonych uczestników, odbywającą się w oznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonym osobom lub osobie o konkretne przestępstwo.

W znaczeniu ogólnym - jest to działalność przewidziana w obowiązujących przepisach mająca na celu wykrycie i ustalenie czynu, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowania innych środków. (jest to model normatywny, o charakterze wirtualnym, stanowiący podstawę konkretnej działalności procesowej)

Model normatywny - czyli postulowany (wirtualny) Może być rozumiany dwojako. Formalnie (jego ujęcie ograniczają się do przepisów które określają jego bieg). Praktyczne ujęcie (bierze ono pod uwagę nie tylko same przepisy ale także czynniki mające wpływ na ich interpretację, do których można zaliczyć wykładnię udzieloną przez SN czy TK.

2. Cele Procesu karnego

W procesie karnym mówimy o celach ogólnych, a więc ostatecznym rezultacie do którego zmierza bieg procesu. I tak celem ogólnym procesu karnego będzie rozstrzygniecie o przedmiocie procesu. Mówimy również o celach cząstkowych, te występują w poszczególnych etapach procesu, postępowaniach uzupełniających itp. (np. cel postępowania przygotowawczego i odpowiadające mu zadania określone w art. 297 KPK. Celem postępowania odwoławczego jest korekta wadliwych orzeczeń. Cele cząstkowe są zsynchronizowane z celem ogólnym i umożliwiają jego osiągnięcie.

3. Przedmiot procesu

Wg koncepcji ius puniendi której reprezentantem był S. Śliwiński - przedmiotem procesu jest roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa. Współcześnie koncepcja ja (ius puniendi) została odrzucona.

Wg. M. Cieślaka przedmiot każdego postępowania sprowadza się zawsze do jakiejś kwestii prawnej, której rozstrzygnięcie lub inne załatwienie jest zadaniem tego postępowania. W procesie karnym kwestię taką stanowią: odpowiedzialność karna i odpowiedzialność cywilna, jakie mogą obciążyć osobę winą przestępstwa (jeżeli chodzi o odp. Cywilną to mamy z nią do czynienia w procesie adhezyjnym).

Tak więc pierwszorzędne w procesie karnym za zasadniczy przedmiot procesu, rozumiany jako kwestia odpowiedzialności prawnej osoby ściganej za zarzucane (lub przypisywane) jej przestępstwa. Przedmiotem nie jest natomiast sam fakt popełnienia przestępstwa.

Określenie przedmiotu procesu ma istotne znaczenie dla jego niezmienności i niepodzielności (wytłumaczone w następnych punktach )

4 Niezmienność przedmiotu procesu oznacza, że przedmiot procesu nie powinien ulegać zmianom w czasie biegu procesu. W postępowaniu przygotowawczym

niezmienność przedmiotu procesu ma charakter względny, gdyż w razie potrzeby zarzucenia podejrzanemu popełnienia innego przestępstwa lub czynu w zmienionej w

istotny sposób postaci, wydaje nowe postanowienia o przedstawieniu zarzutów. (art. 314 KPK)

Wskazany aspekt przedmiotu procesu posiada zasadnicze znaczenie w postępowaniu jurysdykcyjnym po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu.

5 Niepodzielność przedmiotu procesu oznacza, że niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu

procesu.

Wskazany aspekt przedmiotu procesu posiada zasadnicze znaczenie w postępowaniu jurysdykcyjnym po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu.

6 Podstawa faktyczna odpowiedzialności danej osoby za zarzucany jej czyn

(Stanowi stopień poinformowania organu procesowego o czynie przestępczym)

Jest to czyn zarzucany oskarżonemu, który w przypadku potwierdzenia dowodami zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku. W związku z tym musi zachodzić tożsamość czynu zarzucanego i przypisanego oskarżonemu. Czyn, za który oskarżony został skazany, musi, więc być czynem, o który został oskarżony.

7.Kryteria tożsamości czynu.

W literaturze prawnej przyjmuje się, że w procesie karnym na etapie jurysdykcyjnym dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu, jeśli nie wykracza poza granice tożsamości czynu. Tożsamość czynu decyduje o:

a) dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie oskarżenia:

b)zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.

Wg S. Śliwińskiego przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi wtedy, gdy mamy do czynienia z tym samym zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym).Stwierdzenie to choć powszechne, nie wyznacza ostrych kryteriów tożsamości czynów. Problem ten może być ujmowany od strony pozytywnej lub negatywnej. W literaturze twierdzi się, że ustalenie pozytywnych kryteriów tożsamości czynu jest wręcz niemożliwe. Podejmuje się natomiast próbę ustalenia kryteriów negatywnych ,które wyłączają możliwość przyjęcia tożsamości czynu. Do nich zalicza się: 1)różność przedmiotów czynu

(sprawców przestępstwa); 2)różność dóbr prawnych(przedmiotów ochrony), tzn. w razie oskarżenia za pobicie nie może nastąpić skazanie za kradzież. Dalsze kryteria w tym różnica w osobie pokrzywdzonego są już dość wątpliwe. Wobec tego przyjmuje się, że poza tym identyczność jest wyłączona ,jeżeli w porównywanych określeniach zachodzą tak istotne różnice ,że wg rozsądnej ,życzliwej oceny nie można ich uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego. W gruncie rzeczy jest to odwołanie do oceny intuicyjnej. Rzecz prosta, im więcej jest cech różniących ,tym łatwiej ustalić brak identyczności (tożsamości) czynu. Widać jednak jak mało są owocne zabiegi w zakresie skonstruowania ostrych kryteriów pozwalających na ustalenia tożsamości czynu.

8.Podstawa normatywna odpowiedzialności.

Odpowiedzialność za czyn opiera się na dwóch podstawach, a mianowicie na podstawie faktycznej, czyli określeniu czynu, i na podstawie prawnej, czyli tzw. kwalifikacji prawnej czynu. Podstawa prawna może ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany dostosować kwalifikację prawną czynu do poczynionych ustaleń faktycznych. Taki obowiązek występuje zarówno w postępowaniu jurysdykcyjnym, jak i w postępowaniu przygotowawczym, czemu dają wyraz art. 314, 399, 455 kpk.

9.Rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu w toku postępowania.

Kwalifikacja prawna czynu nie jest dla sądu wiążąca, gdyż może ulec zmianie podczas całego toku procesu. Zmiana kwalifikacji prawnej czynu może być następstwem błędu w zastosowanej kwalifikacji(zmiana pierwotna) lub dokonanych zmian w stanie faktycznym (zmiana wtórna).

10. Pojęcie zasad procesu karnego

Przez zasady należy rozumieć normy prawne wypowiadające idee, stanowiące podstawowe cechy, kształtujące dany model procesu karnego, które na przestrzeni rozwoju historycznego procesu karnego przybierały przeciwstawne wartości.

W literaturze zasady procesu karnego są rozumiane w dwojakim znaczeniu. Z jednej strony są one traktowane jako dyrektywy, a więc zdania dyrektywalne określające wzorce, na których ma być zbudowany określony system procesowy - jako wzorce postulowane. Są to postulaty pod adresem ustawodawcy rozumiane jako zasady - idee. Zwykle postulaty te określają wzorce o charakterze idealnym, nie przewidującym wyjątku, tzn. takie, w których wskazuje się tylko jedną możliwość rozstrzygnięcia pewnej kwestii we wszystkich okolicznościach, w których ona zachodzi. Takie rozumienie zasad procesu karnego jako postulatu - wzorca określa się także nazwą zasady w sensie abstrakcyjnym. Z drugiej strony zasada procesu, wiążąca w odróżnieniu od postulatu (dyrektywy), wymaga odniesienia do oznaczonego systemu prawa karnego procesowego w danym państwie, aby mogła się stać norma obowiązującą w danym systemie. Są to zasady w sensie konkretnym.

W ramach klasyfikacji zasad procesowych można przeprowadzić ich podział na:

- zasady ogólnoprawne

- zasady procesu karnego

a)zasady ustrojowo - organizacyjne

b)ściśle procesowe

Zasady ustrojowo-organizacyjne: 
- zasada prawa do sądu 
- zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym 
- zasada niezawisłości sędziowskiej 
- zasada kolegialności sądu 
- zasada bezstronności 
 
Zasady ściśle procesowe (na podstawie kryterium funkcjonalności): 
- związane ze wszczęciem procesu karnego: 
a) zasada oficjalności (ścigania z urzędu) 
b) zasada legalizmu 
c) zasada skargowości 
- zasady dotyczące postępowania dowodowego 
a) zasada prawdy 
b) zasada bezpośredniości 
c) zasada koncentracji materiału dowodowego 
d) zasada swobodnej oceny dowodów 
- zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania 
a) zasada kontradyktaryjności 
b) zasada jawności 
c) zasada rzetelnego procesu 
d) zasada ustności 
e) zasada kontroli 
- zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie: 
a) zasada domniemania niewinności oskarżonego 
b) zasada prawa do obrony oskarżonego

11. Poszczególne zasady procesu karnego

Zasady ustrojowo organizacyjne procesu karnego

ZASADA PRAWA DO SĄDU - oznacza z jednej strony prawo jednostki dostępu do sądu, a z drugiej strony wymaga, aby sprawę rozpoznał ustanowiony przez ustawę właściwy, niezależny i bezstronny sąd. Zasada wyrażona była już w Konstytucji Marcowej, prawa tego nie wypowiadała Konstytucja PRL, po 89 roku TK wyniósł tą zasadę z zasady demokratycznego państwa prawnego. Istotną rolę w kształtowaniu się zasady prawa do sądu miały konwencje: MPPOiP oraz EKPCZPiPW.
Przepisy te były interpretowane jako wymagania, by sprawy jednostki były rozstrzygane przez sąd właściwy, niezawisły, bezstronny i ustanowiony przez ustawę. Nie mógł być to sąd będący sądem (trybunałem) tylko z nazwy. Orzecznictwo ustaliło, iż sądem jest organ odpowiadający następującym kryteriom:
- niezależny od egzekutywy i od stron postępowania
- złożony z sędziów, którzy nie mogą być w każdej chwili odwołani przez organ nominujący
- przy istnieniu gwarancji praworządności postępowania
Sąd miał być ustanowiony przez ustawę - zakaz tworzenia sądów wyjątkowych, właściwych ex post.
Sąd ma być niezawisły - niezależny od władzy wykonawczej, od stron
Sąd ma być bezstronny - nie może identyfikować się z interesami tylko jednej strony i za tym ma przemawiać ukształtowanie jego składu.
Reguły te dotyczą tylko postępowania sądowego, nie obejmują postępowania przygotowawczego.
Początkowo przepisy te nie były interpretowane jako dające gwarancje dostępu do sądu. Obecnie jednak organy strasburskie uznały, że prawo dostępu do sądu, choć nie wyrażone w przepisach, stanowi ich element składowy.
Zasada prawa do sądu przyjęta jest powszechnie w państwach demokratycznych, w dwóch ujęciach, w jednych dopuszcza się powierzanie funkcji orzecznictwa organom niesądowym (administracyjnym, arbitrażowym) przy założeniu, że od orzeczeń tych organów przysługuje odwołanie do sądu -> kraje skandynawskie, anglosaskie. Drugie ujęcie zakasuje konstytucyjnie powierzania funkcji orzecznictwa ciałom niesądowym, chyba że zapewniona jest pełna kontrola sądowa nad tymi orzeczeniami -> RFN.
Konstytucja RP wyraża dwa zasadnicze przepisy w przedmiocie zasady prawa do sądu.
art. 45 ust. 1 - „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”, art. 77 ust 2. „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, otwierając drogę sądową każdej jednostce w razie naruszenia jej wolności i praw”. Przyjęta jest zasada odrębności sądów i trybunałów oraz sądowego wymiaru sprawiedliwości i instancyjności postępowania.

ZASADA UDZIAŁU CZYNNIKA SPOŁECZNEGO W PROCESIE KARNYM
Zasada jest wyrazem demokratyzmu, jest formą udziału obywateli w zarządzaniu państwem, współdecydowania o istotnych sprawach innych obywateli. Można ją wyrazić jako dyrektywę nakazującą rozstrzyganie indywidualnych spraw obywateli z udziałem przedstawicieli społeczeństwa. Czynnik społeczny = nieurzędnik. Udział czynnika społecznego w procesie może przejawiać się:
- w składzie organu wydającego rozstrzygnięcia
- w udziale w procesie podmiotów reprezentujących interes społeczny (przedstawiciel społeczny art. 90 i nast. Kpk)
- w dostępie obywateli do odbywanych publicznie rozpraw (łączy się to z zasadą jawności)
Podstawowe znaczenie ma udział czynnika społecznego w składzie organu rozstrzygającego, można wyodrębnić następujące modele:
- organy sądowe złożone wyłącznie z urzędników
- organy sądowe złożone wyłącznie z czynnika społecznego
- organy sądowe złożone częściowo z jednych i drugich
Rozwiązanie urzędnicze: fachowość, centralizm władzy, możliwość popadania urzędasów w rutynę, brak należytej społecznej oceny rozstrzyganych sytuacji konfliktowych.
Rozwiązanie społeczne: demokratyzm postępowania, lepszą ocenę rozstrzyganego konfliktu, popartą doświadczeniem życiowym przedstawicieli różnych środowisk zawodowych, brak należytego przygotowania zawodowego czynnika społecznego, nieznajomość prawa, bierność.
Udział czynnika społecznego w składzie organów orzekających może przybrać postać:
- sądu przysięgłych (wykształcony w Wielkiej Brytanii, sprowadzony na kontynent przez rewolucję we Francji, czynnik społeczny tworzy radę przysięgłych która wydaje werdykt co do winy lub niewinności oskarżonego, sędzia zawodowy przewodniczy w rozprawie, stosuje prawo, wymierza karę. Ława przysięgłych obraduje bez udziału sędziego - oddzielenie sędziego prawa od sędziego faktu. Szeroki demokratyzm w postępowaniu sądowym, niekiedy jednak padają przypadkowe rozstrzygnięcia. Dlatego nie recypowano go w państwach Europy Środkowej i Wschodniej - także czynniki polityczne za PRLu)
- sądu ławniczego (ławnik jest zarówno sędzią faktu jak i sędzią prawa, równoprawnym z sędzią zawodowym)
Konstytucja RP mówi, iż „Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa” -> reprezentuje opcję udziału obywateli w sprawowaniu sprawiedliwości, nie rozstrzyga jednak formy tego udziału. Prawo o ustroju sądów powszechnych i kpk mówi iż udział czynnika społecznego w rozstrzyganiu spraw karnych przez sądy pozostaje regułą. Ławnicy pochodzą z wyboru, wybierani są przez rady gmin, których obszar jest objęty właściwością sądów okręgowych i rejonowych, w głosowaniu tajnym. Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze. Zasadę udziału ławników w składach sądu zastosowano do sądów działających w pierwszej instancji, ławnicy biorą udział w składach sądu wraz z sędziami zawodowymi. Regułą jest 1 sędzia + dwóch ławników.
Krytyka systemu ławniczego: niska aktywność ławników, uchylanie się ławników od obowiązków, system wyłaniania ławników

ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ
Jest to także zasada konstytucyjna. Kształtuje wymiar sprawiedliwości jako odrębną i szczególną funkcję państwową. Konstytucja RP mówi iż „sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom”, podobnie uregulowanie dotyczy sędziów TS. Jeśli chodzi o sędziów TK to podlegają tylko Konstytucji. Zasada niezawisłości stanowi dyrektywę nakazującą sędziemu orzekania na podstawie Konstytucji RP, ustaw i swego wewnętrznego przekonania, nikt oprócz ustawodawcy nie może wpływać na sędziego w sprawowaniu przez niego wymiaru sprawiedliwości. Składa się z dwóch członów:
- niezawisłości
- podległości ustawom i Konstytucji - wynika stąd zobowiązanie do przestrzegania Konstytucji i ustaw. Nie wynika natomiast z tego nakaz stosowania przez sędziego przepisów niższego rzędu. Powinien je stosować, jeżeli są zgodne z ustawami.
Niezawisłość oznacza orzekanie według wewnętrznego przekonania sędziego, nikt nie może go zastępować w sprawowaniu funkcji, ani wpływać na niego w zakresie rozstrzygania spraw. Sędzia powinien być wolny od wpływu czynnika zewnętrznego w całym przebiegu procesu karnego. Sędzia ma obowiązek samodzielnie dokonywać wykładni przepisów oraz rozstrzygać o wartości i wiarygodności dowodów. Niezawisłość sędziowska oznacza:
- zakaz wywierania jakiegokolwiek wpływu na sędziego co do kierunku rozpoznania sprawy lub treści orzeczeń, które ma wydać
- niezależność w rozstrzyganiu nasuwających się wątpliwości dotyczących zarówno faktycznego, jak i prawnego stanu sądzonej sprawy
- niezależność w wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć w toku postępowania, jak i orzeczenia kończącego postępowanie
- brak odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej sędziego za orzeczenia wydane zgodnie z własnym sumieniem, w granicach swobodnej oceny dowodów i na podstawie przepisów ustawy.
Sędzia jest związany ogólnie przyjętymi regułami wykładni i zasadami logicznego myślenia. Ustawy, którym podlega sędzia, decydują o zakresie wyznaczającym zakres niezawisłości sędziowskiej:
- sędziego nie obowiązują rozstrzygnięcia innego sądu zapadłe w innej sprawie, chyba że są to orzeczenia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny
- sąd ponownie sprawę rozpoznający jest związany zapatrywaniem prawnym i wskazaniami sądu odwoławczego co do dalszego postępowania
- w razie rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego związanego z określoną sprawą uchwała SN jest w danej sprawie wiążąca
- uchwały SN nie związane z konkretną sprawą, rozstrzygające kwestie prawne wywołujące rozbieżności w orzecznictwie, jeśli stanowią zasadę prawną to posiadają pewien zakres obowiązywania. Niezawisłość sędziego nie dotyczy sfery administracji sądowej, dotyczy wyłącznie sfery jurysdykcji.
Aby dyrektywa niezawisłości nie była tylko czystą deklaracją, potrzebne są gwarancje. Rozróżnia się gwarancje ustrojowe i procesowe.
Gwarancje ustrojowe:
- odpowiedni poziom etyczno-moralny (nieskazitelny charakter)
- odpowiednie przygotowanie zawodowe pozwalające na samodzielne prowadzenie procesu karnego i rozstrzyganie
- stałość zawodu sędziowskiego - brak obawy o przyszłość zawodową
- niepołączalność stanowiska sędziego z innym zawodem, by nie można było wpływać na niego z tytułu drugiego zatrudnienia lub zawodu
- niezależność materialna
- immunitet sędziowski
- samorządność sędziowska
Eliminowanie wpływu administracji na sędziów i ich odwołanie dokonano w 1990 przez:
- ustanowienie Krajowej Rady Sądownictwa
- usunięcie możliwości odwołania sędziego z powodu niedawania „rękojmi wykonywania zawodu sędziego”
- przyznanie samorządom sędziowskim prawa do wysuwania kandydatów na sędziego.
Gwarancje procesowe:
- kolegialność składu sędziowskiego
- jawność rozpraw
- swobodna ocena dowodów
- tajność narady sędziowskiej

ZASADA KOLEGIALNOŚCI SĄDÓW
Wyraża ona dyrektywę, by rozstrzygnięcia sądu wydawane były kolegialnie. Jej przeciwieństwem jest jednoosobowy skład sądu.
Walory kolegialności: demokratyzm, wszechstronniejsze rozpoznanie sprawy, zmniejszenie niebezpieczeństwa niedokładności lub błędów, kolegialność wzmacnia także autorytet organu, decyzja kolegialna ma większą wagę moralną dla stron i dla społeczeństwa, zwiększa niezawisłość organu. Zasada ta odnosi się do sądów, nie dotyczy organów ścigania karnego.
Sądy karne powszechne zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji orzekają w składzie trzyosobowym. Niekiedy w pięcioosobowym. Wyjątkowo skład sądu może być jednoosobowy, np. w postępowaniu uproszczonym, wyjątkowo też sąd okręgowy w drugiej instancji może orzekać jednoosobowo.

ZASADA BEZSTRONNOŚCI
Dyrektywa w myśl której organy procesowe są zobowiązane do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników procesu. Mieści się w tym zakaz stronniczości, tj. sprzyjania jednej ze stron i odnoszenia się z niechęcią do drugiej. Zasada ta dotyczy wszystkich sędziów sądów powszechnych, wojskowych, administracyjnych jak i sędziów SN. Gwarancją obiektywizmu organu procesowego jest instytucja wyłączenia sędziego, przewidziana przepisami prawa procesowego. Są to dwie grupy przepisów: pierwsza to wyłączenie z mocy prawa, przewidziane w art. 40 kpk. Drugą grupę stanowi wyłączenie na wniosek, kiedy istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Zasada ta odnosi się także do innych organów państwowych występujących w sprawie, obejmuje oskarżyciela publicznego jak i organy postępowania przygotowawczego. Twierdzenie to znajduje oparcie w przepisach o wyłączeniu prokuratora, osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz do innych oskarżycieli publicznych, po drugie w art. 4 kpk w myśl którego organy prowadzące postępowanie są zobowiązane badać i uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Przejawia się także w zakresie zbierania i przedstawiania dowodów. Organy procesowe posiadają inicjatywę dowodową (mogą w miarę potrzeby i możliwości wprowadzać i przeprowadzać dowody z własnej inicjatywy bez oczekiwania na wniosek pokrzywdzonego czy oskarżonego). Ma to istotne znaczenia dla sądu, który nie jest związany tym, o co wniosą strony, sąd może i powinien sam z własnej inicjatywy wyświetlić okoliczności sprawy. Oskarżyciel publiczny ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego, choć występuje po stronie oskarżenia.

Zasady ściśle procesowe: zasady związane z wszczęciem procesu karnego

ZASADA OFICJALNOŚCI (ŚCIGANIA Z URZĘDU)

Rys historyczny: Historycznie najwcześniejszą formą było ściganie sprawcy przestępstwa przez pokrzywdzonego lub jego krewnych. Brak było różnic pomiędzy karnymi a cywilnymi skutkami czynu. Stąd nie było zróżnicowania na proces karny i cywilny. Sprawca, który zapłacił pokrzywdzonemu lub jego rodzinie odszkodowanie nie był w centrum zainteresowania społeczeństwa, nie istniała potrzeba ingerencji w te sprawy. W miarę wzrostu zainteresowania ogółu w zwalczaniu przestępstw, kiedy kara nabiera charakteru publiczno-prawnego, na organach państwa spoczął obowiązek ścigania przestępstw. Nastąpiło odejście od samopomocy obywateli. Jednym z zadań państwa stało się ochranianie poszczególnych obywateli, ale także zapewnienie przestrzegania porządku prawnego ustalonego przez przedstawicieli społeczeństwa. Naruszenie porządku prawnego - popełnienie przestępstwa, wymaga akcji ze strony organów ścigania karnego. Państwo przez swoje organy przejęło na siebie obowiązek ścigania sprawców przestępstw z oskarżenia publicznego, pozostawiając pokrzywdzonemu jedynie inicjatywę w tym zakresie, co do przestępstw wnioskowych. Ściganie przestępstw z urzędu stało się monopolem państwa. Do niedawna pokrzywdzony i sprawca byli pozbawieni wpływu na toczące się postępowanie poprzez porozumiewanie się ze skutkiem dla jego biegu o czyny ścigane z oskarżenia publicznego, zwłaszcza w sprawach o przestępstwa drobniejsze. Monopol państwa należało więc uznać za idący za daleko. Toczące się postępowanie wbrew życzeniom pokrzywdzonego nie zawsze może być społecznie słuszne i pożądane. W obecnym kpk odstępuje się od monopolu ścigania przestępstw z oskarżenia publicznego przez państwo. Kodeks wprowadza szerego regulacji pozwalających na porozumienie się sprawcy z pokrzywdzonym co do dalszego losu postępowania karnego w ramach postępowania mediacyjnego lub poza nim, ze skutkiem w postaci wniosku prokuratora o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy lub dowolnego poddania się karze. Obowiązujący kpk umożliwia również pokrzywdzonemu wniesienie aktu oskarżenia w razie odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania przez prokuratora.

Zasada ścigania z urzędu polega na tym, że ściganie przestępstw odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu albo od zgody lub zezwolenia określonej władzy, a zatem państwo za pomocą swoich organów ściga przestępstwa z urzędu (ex officio) - jest to więc zasada oficjalności.

Organy ścigania: prokurator lub Policja
Rozpoczęcie ścigania, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, tj. gdy fakty wzbudzają w organie ścigania podejrzenie, że popełniono przestępstwo. Organ wszczyna wówczas postępowanie z własnej inicjatywy bez konieczności jakiegokolwiek oświadczenia pokrzywdzonego lub innej osoby, np. zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Organ otrzymując informację o popełnieniu przestępstwa ze źródeł własnych lub środków masowego przekazu nie może wstrzymywać się od ścigania.
Ustawodawca uznaje prymat interesu państwowego nad interesem poszczególnych osób, wyrażającym się w nieściganiu przestępstwa i nieujawnianiu go. Taki interes może być wyraźnie przewidziany w ustawie jako wyjątek. Zasada oficjalności odnosi się do całego przebiegu postępowania.

Jeżeli ustawa karna nie przewiduje ścigania konkretnego przestępstwa na wniosek lub z oskarżenia prywatnego, to wówczas ma zastosowanie reguła ścigania z urzędu -> „Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy” art. 9 kpk. Warunkowe ściganie z urzędu:
- kiedy ściganie jest uzależnione od zezwolenia odpowiedniego organu (np. sądu dyscyplinarnego)
- ściganie na wniosek (unormowane jest w art. 12 kpk - warunkuje możliwość wszczęcia postępowania z powodu popełnionego przestępstwa ściganego na wniosek, określonego w kk, złożenie wniosku jest uprawnieniem a nie obowiązkiem. Organ ścigania jednak jest zobowiązany pouczyć osobę uprawnioną o przysługującym mu uprawnieniu). Złożony wniosek o ściganie niektórych tylko sprawców przestępstwa upoważnia do ścigania także współsprawców, podżegaczy i pomocników oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy określonego we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Wyjątek w tym zakresie stosuje się do osób najbliższych, warunkiem ich ścigania są wnioski imienne. W razie śmierci pokrzywdzonego wniosek o ściganie mogą złożyć osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator. Wszczęcie postępowania bez wniosku stanowi przeszkodę procesową, lecz wada ta może ulec konwalidacji przed wydaniem wyroku w I instancji na skutek złożenia wymaganego wniosku o ściganie. Złożenie wniosku powoduje ex lege, że odtąd postępowanie toczy się z urzędu. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, w sądowym za zgodą sądu, ale tylko do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Cofnięcie nie może dotyczyć przestępstwa zgwałcenia. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.)

W ramach ścigania na wniosek można wyróżnić trzy zasadnicze grupy w zależności od podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku:
- pokrzywdzony
- organ opieki społecznej lub właściwa instytucja
- dowódca jednostki wojskowej (prokurator może ścigać, jeśli uzna że wymagają tego względy dyscypliny wojskowej)
Ściganie na wniosek pokrzywdzonego występuje w dwóch odmianach:
- ściganie bezwzględnie wnioskowe - ma miejsce, gdy przestępstwo podlega ściganiu na wniosek bez względu na osobę sprawcy przestępstwa (np. zgwałcenie)
- ściganie względnie wnioskowe - ma miejsce, gdy zasadniczym trybem ścigania danego przestępstwa jest ściganie z urzędu, natomiast niektóre kategoria sprawców tych przestępstw są ścigane na wniosek, jeżeli zachodzą pewne określone w ustawie stany, z reguły stosunek bliskości między pokrzywdzonym a sprawcą (np. kradzież)

Ściganie z oskarżenia prywatnego - ściganie następuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia skargi prywatnej, od tego czasu pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym. Prokurator może ingerować w takie postępowanie z powodu istnienia interesu społecznego, podobnie ingerować może sędzia rodzinny  następuje wtedy nawrót do zasady ścigania z urzędu.

ZASADA LEGALIZMU

Należy odróżnić od zasady praworządności!!! Zasada legalizmu w procesie karnym polega na obowiązku ścigania przestępstw ściganych z urzędu. Obowiązek ten wynika przede wszystkim z prawa karnego materialnego. Skoro sprawca naruszył porządek prawny to musi ponieść konsekwencje swojego czynu, przywołuje się tutaj także zasadę równości  organy państwa nie mogą dokonywać wyboru między ściganiem a nieściganiem sprawcy przestępstwa, kierując się zasadą celowości. Zasada ta sprzyja poczuciu sprawiedliwości. Przeciwieństwem legalizmu jest oportunizm polegający na uprawnieniu do ścigania przestępstw, kiedy organowi ścigania karnego umożliwia się ocenę celowości ścigania karnego.

W literaturze wyodrębnia się oportunizm właściwy i oportunizm niewłaściwy.
Właściwy wiąże się z sytuacjami interesu społecznego bez względu na wagę przestępstwa, gdy zachodzi swoista kolizja interesów społecznych. Oportunizmem niewłaściwym są sytuacje, kiedy odstępuje się od ścigania tylko ze względu na małą wagę przestępstwa. Uzasadnienie sprowadza się do trzech następujących motywów:
- błahości spraw co pociąga za sobą niecelowość i duże koszty procesu
- angażowanie poważnej machiny karnego wymiaru sprawiedliwości w sprawach błahych stwarzałoby poczucie dysproporcji i obniżałoby jego powagę
- stosowanie represji karno-sądowej za czyny o znikomej szkodliwości społecznej, mijałoby się z celem kary
Zaniechanie ścigania karnego z powodu znikomości społecznej szkodliwości czynu jest wynikiem definicji przestępstwa, którym jest tylko czyn o szkodliwości społecznej większej niż znikoma.
W Polskim procesie karnym obowiązuje zasada legalizmu z pewnymi wyjątkami na rzecz oportunizmu (art. 10 kpk):
Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.

W ścisłym związku z zasadą legalizmu pozostaje obowiązek zawiadamiania o przestępstwie ściganym z urzędu (denuncjacja). Obowiązek jest usankcjonowany odpowiedzialnością karną z art. 240 KK obejmującą obowiązek denuncjacji przestępstw w nim wymienionych. W pozostałych przypadkach obowiązuje art. 304 kpk, nie sankcjonowany odpowiedzialnością karną, lecz społeczną (? A co to do cholery jest??). Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz do czasu przybycia organu powołanego do ścigania lub wydania przez niego stosownego zarządzenia nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa  sankcjonowane to odpowiedzialnością karną z art. 231 kk.

Dodatkowe uregulowania zapewniające realizację zasady legalizmu:
- instytucja zażalenia do sądu na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia oraz na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego
- zażalenie do prokuratora na bezczynność organu ścigana, jeżeli w ciągu 6 tygodni zawiadamiający nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego.
- zakaz odmowy przyjęcia denuncjacji
- sąd rozstrzyga problem powinności wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia w razie istnienia odpowiednich podstaw w zebranym materialne dowodowym, w sytuacji różnicy zdań między prokuratorem a pokrzywdzonym co do tego czy takie podstawy istnieją w konkretnej sprawie w świetle zebranego materiału dowodowego. Teoria zna dwa rozwiązania - system wymuszenia skargi publicznej (RFN) oraz system skargi subsydiarnej (polski kpk). Można wnieść zażalenie na postanowienie o umorzenie śledztwa lub dochodzenia oraz na na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Jeżeli sąd uchyli takie postanowienie, a prokurator ponownie umorzy postępowanie, lub gdy zebrane dowody nie dają podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i prokurator nadrzędny nie uwzględni wniesionego zażalenia, to decyzja taka stwarza pokrzywdzonemu drogę do wniesienia własnego aktu oskrażenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, bez względu na właściwość rzeczową sądu.
W postępowaniu sądowym kpk stanowi, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Sąd może wyrazić zgodę na odstąpienie, bądź nie.

Wyjątki od zasady legalizmu:
a) umorzenie absorpcyjne - postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo
b) świadek koronny - podejrzany, któremu nadano pozycję świadka koronnego, co do którego postępowanie ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub w związku mającym na celu popełnienie przestępstw
c) umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu, jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone w innej sprawie środki
d) postępowanie rejestrowe
Składniki oportunizmu są dostrzegalne także w instytucji małego świadka koronnego

ZASADA SKARGOWOŚCI

Zasada ta występuje w postępowaniu jurysdykcyjnym, wiąże się z problemem stosunku sądu do kwestii inicjowania postępowania przed tym organem. Problem ten wyraża pytanie: czy sąd wszczyna proces z urzędu w celu rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej, czy też czyni to dopiero wówczas, gdy z odpowiednimi żądaniami wystąpi oznaczony uprawniony podmiot.

Koncepcja ścigania przez sąd z urzędu: sąd jedyny podmiot procesowy, łączy w swoim ręku wszystkie funkcje procesowe, oskarża, broni i sądzi. Nie ma miejsca dla oskarżyciela, oskarżony był przedmiotem a nie podmiotem procesu, tortury, nie było ścierania się interesów procesowych, nie ułatwiało to dojścia prawdy

Koncepcja skargowości: sąd karny może wszcząć i prowadzić proces dopiero, gdy uprawniony podmiot złoży i popiera odpowiednie żądanie ukarania określonej osoby za oznaczony czyn, rozdzielenie funkcji procesowych między sąd i strony.

Podział skarg wg Cieślaka:
- zasadnicze - warunkują integralne postępowanie zasadnicze - inaugurujące w gruncie rzeczy postępowanie sądowe, np. akty oskarżenia, czynności będące surogatem aktu oskarżenia, pozew cywilny, wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego
- etapowe - warunkują odpowiedni etap postępowania sądowego, np. skarga apelacyjna, kasacyjna, zażaleniowa
- incydentalne - inaugurują odpowiednie postępowanie w związku z wydaniem incydentalnej decyzji, np. zażalenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania

Skarga zasadnicza jest aktem o wielostronnym znaczeniu, najważniejsze funkcje:
- funkcja bilansująca - jako wynik podsumowania zgromadzonego materiału dowodowego w postępowaniu przygotowawczym
- funkcja inicjująca - wniesienie aktu oskarżenia zawiązuje postępowanie śadowe przez sam fakt złożenia aktu oskarżenia
- funkcja programowa - akt oskarżenia określa zakres rozpoznania sprawy
- funkcja informacyjna - zawiera informację o tym jaki czyn zarzuca się oskarżonemu i jakimi dowodami oskarżyciel zamierza wykazać winę oskarżonego

W skargowym modelu procesu żądanie uprawnionego podmiotu, czyli skarga - najczęściej akt oskarżenia - stanowi warunek wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego oraz rozstrzygania sprawy przez sąd.

Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. Art. 14 kpk - dotyczy tylko postępowania sądowego, postępowanie przygotowawcze może być wszczęte bez skargi.

Funkcja programowa aktu oskarżenia może być wyrażona w postaci nakazu albo zakazu. Nakaz oznacza, że skarga zawiera program, który jest dla sądu wiążący. Program ten dotyczy osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Zakaz wynikający z treści aktu oskarżenia wyznacza granice orzekania dla sądu tylko co do osoby i zarzucanego jej czynu, których sądowi nie wolno przekraczać. Podmiot procesu, oskarżony jest łatwy do identyfikacji, problem komplikuje się wraz z określeniem granic przedmiotowych rozpoznania sprawy, w grę wchodzi odpowiedzialność za czyn, która opiera się na dwóch podstawach:
- na podstawie faktycznej (określenie czynu)
- na podstawie prawnej (kwalifikacja prawna czynu)

Podstawa prawna może ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany dostosować kwalifikację prawną czynu do poczynionych ustaleń faktycznych. Taki obowiązek istnieje zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i jurysdykcyjnym. Kwalifikacja prawna nie jest dla sądu wiążąca, a zmiana zastosowanej kwalifikacji może być następstwem błędu (zmiana pierwotna) lub dokonanych zmian w stanie faktycznym (zmiana wtórna).
Najtrudniejsze jest określenie przedmiotowych granic rozpoznania sprawy. Opis czynu może ulec zmianie zarówno w toku postępowania przygotowawczego, jak i w postępowaniu sądowym, w zależności od wzbogacania przez organ prowadzący proces swej wiedzy o nim. Czyn zarzucany (opisany w akcie oskarżenia) może się różnić od czynu przypisanego (w wyroku skazującym).

Jakie zmiany są dopuszczalne w zakresie opisu czynu wskazanego w akcie oskarżenia? Są tutaj dwie następujące reguły - niezmienności i niepodzielności przedmiotu postępowania.

Czyn naturalny - rozumiany w takiej postaci, w jakiej on wystąpił w przeszłości w obiektywnej rzeczywistości, w związku z którym toczy się postępowanie. W wielu wypadkach w takim pełnym kształcie nie jest on znany organowi wszczynającemu proces.
Czyn w znaczeniu hipotetycznym - procesowe wyobrażenie o czynie, jego przebiegu, jakie uzyskuje organ procesowy w miarę wzbogacenia swej wiedzy o nim poprzez przeprowadzenie dowodów. Opis tego pojawia się w całym toku postępowania i może ulegać zmianom. Powinien doprowadzić do ustaleń pokrywających się z czynem rzeczywistym.

Przez niezmienność przedmiotu procesu rozumie się regułę, według której przedmiot procesu nie powinien podlegać zmianom w toku procesu. Nie odnosi się to do postępowania przygotowawczego. W literaturze wskazuje się, że w procesie karnym dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu, jeśli nie wykracza ona poza granice tożsamości czynu. Znaczenie tego problemu, tożsamość decyduje o:
- dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie oskarżenia - porównanie czynu zarzucanego z przypisanym.
- zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn - porównanie czynu co do którego ma się toczyć nowe postępowanie po uprawomocnieniu się wyroku, z czynem rozstrzygniętym w prawomocnym wyroku.
Porównaniu podlegają czyny hipotetyczne, w rzeczywistości jednak właściwym punktem odniesienia winien być czyn naturalny. Czyn hipotetyczny zgodnie z zasadą prawdy powinien się pokrywać z czynem rzeczywistym.
Rzecz w tym, kiedy zmiany w opisie czynu mieszczą się w ramach tego samego czynu, a kiedy wykraczają poza jego ramy?
Śliwiński: przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi wtedy, gdy mamy do czynienia z tym samym zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym). - nie wyznacza to ostrych kryteriów tożsamości czynu, pojawia się pytanie czy wyznaczenie takich kryteriów jest w ogóle możliwe. Próby przedstawienia kryteriów pozytywnych nie dały rezultatów, literatura twierdzi, że ustalenie ich jest wręcz niemożliwe. Podejmowane są próby ustalenia kryteriów negatywnych, które wyłączają możliwość przyjęcia tożsamości czynu:
- różność podmiotów czynu (sprawców)
- różność dóbr prawnych (przedmiotów ochrony)
- pozostałe kryteria są zmienne i niepewne: Uznaje się, że identyczność jest wyłączona, jeżeli w porównywanych określeniach zachodzą tak istotne różnice, że według rozsądnej, życzliwej oceny nie można ich uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego.
Reguła niepodzielności przedmiotu wyrażana jest przez dwie dyrektywy:
- niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu
- orzeczenie wydane w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy osądzonej w stosunku do całego przedmiotu procesu
Pierwsza z tych dyrektyw nakazuje wyczerpanie w czasie postępowania wszystkich możliwości dowodowych, aby odtworzyć czyn naturalny. Jeśli opis czynu w akcie oskarżenia obejmuje tylko fragmenty rzeczywistego czynu, to sąd powinien ustalić pełen przebieg określonego zachowania i uwzględnić to w wyroku.
Druga dyrektywa wyraża regułę ne bis in idem (nie dwa razy za to samo), wyrażającego istotę prawomocności materialnej.
Przy niepodzielności bierze się nie tylko czyn rzeczywisty, ale także pozostałe składniki wpływające na odpowiedzialność karną za czyn, nie wolno zatem:
- rozdzielać poszczególnych znamion czynu (np. przemocy od zaboru rzeczy przy rozboju)
- oddzielać kary od winy i orzekać o nich w odrębnych procesach
- rozbijać tzw. Prawnej jedności czynu w przypadku przestępstwa ciągłego lub przestępstwa trwałego
- rozbijać naturalnej jedności czynu, jeżeli np. osobę zabito dwoma strzałami, to nie można tego zachowania dzielić na dwa odrębne czyny
- odrywać niesamodzielnych fragmentów czynu w celu ich odrębnego rozpoznania
Istnieje problem czynu ciągłego - SN wyraża pogląd iż materialna prawomocność osądu czynów przyjętych jako przestępstwo ciągłe nie obejmuje nowo ujawnionych czynów, które w razie wcześniejszego ich ujawnienia weszłyby w skład osądzonego przestępstwa ciągłego - kwestia sporna w literaturze.
Wyjątkiem od niepodzielności przedmiotu procesu może być np. apelacja od wyroku wniesiona tylko co do kary.

Na tle dyrektywy w postaci zakazu orzekania co do fragmentu czynu prawomocnie osądzonego pojawiła się koncepcja procesu dodatkowego. Dopuszczalnym ma być nowy proces o ten fragment osądzonego czynu, co do którego sąd nie mógł orzekać z powodu przyczyn prawnych. Np. pobicie ze skutkiem śmiertelnym, gdy śmierć była w związku z przyczynowym z pobiciem, ale dokonała się dopiero po prawomocnym orzeczeniu o pobicie lub w przypadku popełnienia czynu realizującego znamiona dwóch przestępstw w tym jednego bezwzględnie wnioskowego, prawomocne skazanie za przestępstwo ścigane z urzędu, a następny wniosek pokrzywdzonego miałby doprowadzać do nowego procesu.
Koncepcja nie została przyjęta w teorii i praktyce procesu karnego.
Wyjątki od zasady skargowości:
- proces wypadkowy
- postępowanie z nieletnim
- orzekanie o odpowiedzialności cywilnej z urzędu

Zasady ściśle procesowe: zasady dotyczące postępowania dowodowego
ZASADA PRAWDY
Zasada prawdy materialnej, prawdy obiektywnej - nazwy te przeciwstawiają się innemu rozumieniu prawdy, jako prawdy formalnej (sądowej) - to co w ramach legalnej teorii dowodowej było uznawane za prawdę, niekoniecznie jednak zgodne z rzeczywistością. Skoro prawda jest jedna, to postuluje się pozostanie przy nazwie „zasada prawdy”.

Zasada prawdy dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy. Nie odnosi się do stosowania przepisów prawa. Zasada prawdy stanowi dyrektywę adresowaną do organu procesowego, aby wszystkie wydawane w postępowaniu decyzje opierał na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczy, a więc na ustaleniach prawdziwych. Zasada ta ma w procesie karnym znaczenie nadrzędne, wynika to z dwóch zasadniczych okoliczności:
- wiąże się ona bezpośrednio z celami toczącego się procesu, rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu musi odpowiadać ustaleniom prawdziwym
- istotna rola zasady w konstrukcji procesu karnego, budowa procesu musi realizować dyrektywy wynikające z zasady prawdy, pozostałe zasady stanowią narzędzie. Praca organu procesowego polega na poznaniu faktów i zależności między nimi, dlatego tak ważne są ustalenia faktyczne.

Ustalenia faktyczne to dokonane na podstawie dowodów stwierdzenia dotyczące tego stanu faktycznego, o którym należy orzec w decyzji. Te procesowe stwierdzenia faktów powinny być prawdziwe. Prawda w sądzie (zdaniu), to zgodność tego sądu (zdania) z rzeczywistością! Odrzuca się agnostyczną niepoznawalność, biorąc za punkt wyjścia poznawalność, tj. możliwość poznawania zjawisk zgodnych z rzeczywistością przez organy procesowe. Nie oznacza to jednak prawdziwości w sensie absolutnym. W tej sytuacji dyrektywa pomocnicza w zakresie zasady prawdy wymaga, aby oznaczone ustalenia faktyczne były udowodnione, muszą spełniać następujące warunki:
- warunek obiektywny, obiektywna przekonywalność dowodów, odpowiedni stopień prawdopodobieństwa, taki by każdy zwyczajnie myślący człowiek powinien nabrać przekonany o prawdziwości poczynionych ustaleń faktycznych
- warunek subiektywny - całkowite wewnętrzne przekonanie organu rozstrzygającego o prawdziwości ustalenia faktycznego, będącego podstawą decyzji.
Żądanie by wszelkie decyzje procesowe były opierane na prawdziwych ustaleniach faktycznych odnosi się w pełni do wszystkich decyzji na niekorzyść oskarżonego. Zasada prawdy jest skodyfikowana. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć mają stanowić ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie, a sąd ma uwzględniać w równym stopniu okoliczności przemawiające na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Organ procesowy kierujący procesem jest zobowiązany do czynnego udziału w poszukiwaniu, wprowadzaniu i przeprowadzaniu dowodów zmierzających do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Jest to zasada instrukcyjności, stanowiąca pewien aspekt zasady prawdy.
Dotarcie do prawdy nie może być uzyskane za pomocą faktów uzyskanych z nielegalnych źródeł lub w sposób nielegalny. Przepisy przewidują utrudnienia możliwości dokonania ustaleń zgodnych z prawdą, dotyczą możliwości korzystania z niektórych źródeł dowodowych - gdy następuje zderzenie zasady prawdy z interesem społecznym zachowania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej oraz ze stosunku pokrewieństwa lub małżeństwa.

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI
Zasada ta jest ściśle związana z zasadą prawdy, stanowi metodę pozwalającą na realizację zasady prawdy. Ujmuje się ją w postaci trzech następujących dyrektyw:
- sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie (łączy uprawnienia sądu do ustaleń faktycznych z uprawnieniami stron, urealnia prawa stron do aktywnego uczestnictwa w postępowaniu dowodowym)
- dowody powinny być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym w danej sprawie (sąd gromadzi wrażenia, które umożliwiają mu właściwą ocenę dowodów
- organ kierujący procesem powinien korzystać przede wszystkim z dowodów pierwotnych, nie odrzucając dowodów pochodnych (dowód pierwotny stwarza lepsze warunki poznania prawdy, mniejsze niebezpieczeństwo zniekształceń)
Skodyfikowana jest pierwsza z tych dyrektyw - art. 410 kpk - podstawę wyroku stanowi całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Pozostałe dwie dyrektywy nie są skodyfikowane, wnioskuje się o nich z wyjątków przewidzianych w kpk. Wyjątki te obejmują sytuacje, kiedy obowiązujące przepisy pozwalają na odczytanie protokołu przesłuchania oskarżonego, świadka lub biegłego, sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym lub na rozprawie w tej czy innej sprawie.

ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO
Zasada koncentracji materiału dowodowego stanowi dyrektywę, w myśl której proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności bez zbędnej zwłoki, skupiający środki dowodowe wokół przedmiotu procesu.
Jest to konsekwencja zasady bezpośredniości. Zmierza do przyspieszenia postępowania i orzekania na podstawie całego materiału dowodowego, ogarniętego świadomością sędziego. Inna nazwa - zasada skupienia materiału procesowego. Przeciwieństwem zasady koncentracji jest zasada formalnego postępowania dowodowego (proces dzielony na kilka odcinków, każdy poświęcony pewnej określonej części materiału dowodowego).
Koncentrację materiału dowodowego osiąga się za pomocą
- koncepcji prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów
- koncepcji dyskrecjonalnej władzy sędziego
System prekluzyjny nakłada na strony obowiązek przedstawienia od razu wszystkich znanych faktów i dowodów pod rygorem straty uprawnienia w późniejszym procesie. Drugi system odpowiada realizacji postulatu prawdy i przyjmowany jest w polskim procesie karnym. Zasada ta jest niekodyfikowana.
Wyraża się w terminach postępowania przygotowawczego (którego zadaniem jest zebranie dowodów dla sądu), w postępowaniu sądowym wyraża się w grupie przepisów:
- wezwanie oskarżonego do złożenia wniosków dowodowych w terminie 7 dni (co nie wyklucza złożenia ich w terminie późniejszym)
- prezes sądu dopuszcza dowody i zarządza ich sprowadzenie na rozprawę
- przewodniczący składu ma baczyć, aby wyjaśniono wszystkie istotne okoliczności sprawy
- powinien dążyć do tego by rozstrzygnięcie zapadło na pierwszej rozprawie głównej
W odniesieniu do rozprawy mamy dyrektywę w postaci zasady ciągłości rozprawy, obowiązuje ona od chwili rozpoczęcia rozprawy, jej wymogi:
- niezmienność składu sądzącego
- orzekać w sprawie może tylko taki sędzia, który był obecny na całej rozprawie (możność powołania sędziów dodatkowych)
Wyjątkami od zasady koncentracji materiału dowodowego są:
- przerwa w rozprawie
- odroczenie rozprawy
- odroczenie wydania wyroku

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW
W zakresie oceny dowodów można odróżnić dwa podstawowe typy:
- koncepcję ustawowej (legalnej) oceny dowodów
- koncepcję swobodnej oceny dowodów
W ramach legalnych teorii dowodowych organ procesowy jest skrępowany określonymi regułami przewidzianymi prawem w zakresie oceny dowodów, prawo narzuca wartość dowodów - uniemożliwia to dotarcie do prawdy.
W obrębie ustawowej oceny dowodów wyróżnia się:
- pozytywną legalną teorię dowodową (w razie istnienia dowodów w ustawie, sąd musiał uznać dany fakt za udowodniony, charakterystyczna dla procesu inkwizycyjnego)
- negatywną legalną teorię dowodową (ustawa nie pozwalała uznać pewnych faktów za udowodnione, jeżeli brak było dowodów oznaczonych przez ustawę, np. dwóch naocznych świadków)
Obydwie te koncepcje mają już tylko znaczenie historyczne.
Swobodna ocena dowodów oznacza, że organ procesowy, a zwłaszcza sąd ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego przekonania, nie będąc skrępowany w tym przedmiocie regułami dowodowymi.
Dwie odmiany:
- zasada swobodnej oceny dowodów niekontrolowana (ocena dowodów jest kwestią wewnętrzną sądu, nie wymaga się argumentacji na temat oceny dowodów, sąd nie ma obowiązku uzasadniania stanowiska - trudności z kontrolą instancyjną, występuje w sądach przysięgłych w systemie anglosaskim)
- zasada swobodnej oceny dowodów kontrolowana (sąd wprawdzie nie skrępowany regułami dowodowymi, jest zobowiązany uzewnętrznić swoją ocenę dowodów - podlega kontroli instancyjnej)
Możliwa jest swobodna ocena dowodów w dwóch ujęciach:
- apriorycznym (wstępna ocena dowodów, którą dokonuje organ kierujący procesem, np. dopuszczając dowód wnioskowany przez stronę)
- aposteriorycznym (ma zastosowanie do dowodów już przeprowadzonych, ona odgrywa zasadniczą rolę w procesie karnym)

W polskim procesie karnym przyjęto kontrolowaną swobodną ocenę dowodów i skodyfikowano w art. 7 kpk. Organ procesowy kształtuje swoje przekonanie na podstawie:
- wszystkich przeprowadzonych dowodów, które są oceniane swobodnie (nakaz oceny wszystkich przeprowadzonych dowodów i zakaz oceniania dowodów nie przeprowadzonych, ocena jest oparta na swobodnym - nieskrępowanym wewnętrznym przekonaniu organu)
- wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego
- zasad prawidłowego rozumowania
Dokonana przez organ ocena dowodów uzewnętrznia się w uzasadnieniu orzeczenia (powinno być ono należyte, logiczne i przekonywujące).
Sąd odwoławczy nie może sugerować sądowi rozpoznającemu ponownie sprawę oceny dowodów. W postępowaniu tym sąd nie jest związany ustaleniami nawet prawomocnego wyroku sądu karnego w innej sprawie.

Zasady ściśle procesowe: Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia procesu

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI (SPORNOŚCI)
Można ją wyrazić w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Jej przeciwieństwem jest zasada śledcza, występująca w procesie inkwizycyjnym, a zakładająca skupienie wszystkich funkcji procesowych w ręku sądu. Zasada kontradyktoryjności występuje przede wszystkim w postępowaniu sądowym.
Prowadzenie postępowania w formie sporu jest możliwe tylko pod warunkiem, że podmioty te są równouprawnione, równouprawnienie stron jest składnikiem zasady sporności. Równość stron oznacza te same prawa dla stron i podobne obowiązki. Dyrektywy wyrażające zasadę kontradyktoryjności najpełniej występują w procesie typu anglosaskiego.
W procesie europejskim jest nie do końca do urzeczywistnienia, z uwagi na to iż oskarżycielem publicznym jest prokurator z całym aparatem policyjnym i urzędniczym. Mimo wszystko zasada ta nie jest fikcją.
Zasada kontradyktoryjności zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu:
- strona czynna (oskarżyciel, powód)
- strona bierna (oskarżony)
- bezstronny sąd rozstrzygający spór
Każda ze stron spełnia inną funkcję w procesie, zasada ta więc przesądza o rozdzieleniu funkcji procesowych.
W czym się wyraża zasada kontradyktoryjności?
a) uprawnienia stron:
- uczestniczenie w czynnościach postępowania
- uprawnienie do zadawania pytań i składania oświadczeń
- uprawnienie do składania wniosków (a szczególnie dowodowych)
- strony są uprawnione do korzystania z pomocy mającej odpowiednie przygotowanie zawodowe do postępowania przed sądem (oskarżony może mieć obrońcę  posiadanie obrońcy może być fakultatywne lub obligatoryjne; pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, prywatny i powód cywilny, a nawet osoba nie będąca stroną mogą korzystać z pomocy pełnomocnika)
- strony mają uprawnienie do zaskarżania zapadłych decyzji procesowych
b) uprawnienie oskarżonego do zabierania głosu w fazie przemówień jako ostatniego, co wyrównuje przewagę oskarżyciela, który ma możliwość wcześniejszego przeprowadzenia dowodów na poparcie oskarżenia
c) strona na której wniosek świadek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami
d) postępowanie mediacyjne
W postępowaniu przygotowawczym pewną przewagę uzyskuje zasada śledcza, chociaż nowy kpk zwiększa tutaj kontradyktoryjność przez wprowadzenie stron procesowych, możliwość przeprowadzenia dowodu zawnioskowanego przez stronę.

ZASADA JAWNOŚCI

Zasadę tą traktujemy jako konstytucyjną. Wyraża się ją w postaci dwóch następujących dyrektyw:
- sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna być rozpoznana na rozprawie w sposób publiczny, umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę. Jest to zasada publiczności (jawności zewnętrznej)
- sprawa powinna być rozpoznana z udziałem stron i ich przedstawicieli, tzn. osób zainteresowanych jej rozstrzygnięciem, co nazywa się zasadą jawności wewnętrznej
Zasada publiczności: gwarancja niezawisłości sędziowskiej, umacnia praworządność, kontrolę społeczną, wzmacnia poczucie ładu społecznego, rola wychowawcza
Zasada publiczności wyrażona jest w 355 kpk, wedle którego rozprawa odbywa się jawnie, a ograniczenia jawności określa ustawa. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne:
a) osoby biorące udział w postępowaniu
b) inne osoby:
- pełnoletnie (małoletni mogą być obecni za zezwoleniem przewodniczącego składu sędziowskiego)
- są nie uzbrojone (chyba że za zezwoleniem przewodniczącego, gdy są osobami zobowiązanymi do noszenia broni)
- nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu
c) sąd może zezwolić dziennikarzom na utrwalenie za pomocą aparatury dźwięku i obrazu z przebiegu rozprawy gdy przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia
d) sąd może zgodzić się na wniosek strony na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, chyba że przemawia przeciwko temu wzgląd na prawidłowość postępowania  kryterium zbyt ogólnikowe
Ograniczenia publiczności rozpraw, gdy jawność mogłaby:
- wywołać zakłócenia spokoju publicznego
- obrażać dobre obyczaje
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy
- naruszać ważny interes prywatny
- w razie przesłuchiwania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub zawodową
Jawność jest też wyłączona gdy rozprawa dotyczy:
- wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego
- sprawy o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego odbywa się jednak jawnie
- w postępowaniu z nieletnimi (chyba że jawność jest uzasadniona względami wychowawczymi)
- na wniosek osoby wnioskującej o ściganie
Wyłączenie publiczności rozprawy nie pozbawia udziału w niej uczestników postępowania, oprócz stron mogą wziąć udział w rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i oskarżonego. Jeśli w jednej sprawie jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych, liczba osób zaufania zostaje zredukowana, mogą wskazać po jednej osobie. Osoby zaufania są wyłączone przy obawie ujawnienia tajemnicy państwowej. Mimo wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący może zezwolić poszczególnym osobom na obecność na rozprawie. Od czasu zgłoszenia wniosku o wyłączenie jawności rozprawa w zakresie tego wniosku odbywa się z wyłączeniem jawności, jeżeli o to wnosi strona lub sąd uzna za potrzebne.
W razie wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący poucza obecnych, o obowiązku zachowania tajemnicy okoliczności ujawnionych na rozprawie i o skutkach niedopełnienia tego obowiązku. Wyrok zawsze ogłasza się jawnie, przytoczenie powodów wyroku może odbywać się z wyłączeniem jawności.
Narada jest zawsze tajnym etapem procesu karnego.

Jawność wewnętrzna jest szersza w porównaniu z jawnością zewnętrzną. W razie wyłączenia jawności odbywa się ona z udziałem stron procesowych. Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, tylko wyjątkowo:
- oskarżony może być wydalony z sali rozpraw, gdy mimo upomnienia przez przewodniczącego zakłóca porządek rozprawy głównej lub godzi w powagę sądu
- oskarżony opuszcza salę rozpraw, gdy należy obawiać się, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, po powrocie na salę rozpraw przewodniczący niezwłocznie informuje oskarżonego o przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności, umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów.

Rozprawa może się odbywać podczas nieobecności oskarżonego kiedy:
- istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego
- oskarżony ze swojej winy wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu, w którym jego udział jest obowiązkowy (po przesłuchaniu biegłego lekarza lub zapoznania się z jego świadectwem)
- oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawie bez usprawiedliwienia (sąd nie może w takim przypadku prowadzić rozprawy jeśli obecność oskarżonego jest niezbędna, jeśli tak jest zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego)
- oskarżony po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił salę rozpraw

Sąd orzeka wyrokiem na posiedzeniu:
- warunkowe umorzenie przed rozprawą
- skazania oskarżonego na posiedzeniu w ramach wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy
- dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym, kiedy wniosek oskarżonego złożono przed rozprawą
- orzekania wyrokiem nakazowym

Jawność wewnętrzna została rozszerzona w taki sposób, że strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenia dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy (wymaga to powiadomienia).

Jawność wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym, strony mają możliwość uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia:
- należy dopuścić stronę i jej przedstawiciela do udziału w czynności, jeżeli nie będzie jej można powtórzyć na rozprawie, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie zwłoki, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie strona, prokurator lub inny organ ścigania mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd. Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wówczas, gdy zwłoka groziłaby utratą lub zniekształceniem dowodu
- stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych
- strona, która złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie można odmówić wzięcia udziału w takiej czynności, jeżeli tego żądają
- strony i ich przedstawiciele powinni być także na ich żądanie dopuszczeni do udziału w innych czynnościach śledztwa, odmówić temu żądaniu może tylko prokurator w uzasadnionych wypadkach ze względu na ważny interes śledztwa, albo odmówić sprowadzeniu oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności.

ZASADA RZETELNEGO PROCESU
Różne określenia tej zasady: uczciwego procesu, sprawiedliwego procesu, prowadzenia fair procesu. Zasada przewidziana w MPPOiP oraz w Konwencji Europejskiej. W tekście angielskim KE użyto wyrazów „fair hering”, brak polskich odpowiedników, najcelniej oddaje to pojęcie rzetelnego procesu. Zasada ta mówi, iż każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły, bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie.
Zasada ta dotyczy zarówno spraw cywilnych jak i karnych. Zasada rzetelności procesu w przebiegu procesu karnego oznacza:
- zachowanie zasady równości broni (kontradyktoryjności)
- zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony, posiadania tłumacza
- zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestnika postępowania karnego, w tym także oskarżonego (zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, nakaz udzielania mu informacji w sytuacjach gdy sąd jest do tego zobowiązany przepisami (np. 100 kpk, 300 kpk) ale także gdy ma to dla uczestnika procesu znaczenie procesowe  dyrektywa udzielania informacji uczestnikom postępowania  art. 300 kpk przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany powinien być pouczony o przysługujących mu uprawnieniach oraz o obowiązkach i konsekwencjach określonych wymienionymi przepisami, reguła ta nie tylko oznacza obowiązek informowania ale także skutki nie wypełnienia takiego obowiązku, nieudzielenie lub mylne udzielenie informacji przez organ kierujący postępowaniem nie wywołuje ujemnych następstw w stosunku do osoby, której dotyczy )
- rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie

ZASADA USTNOŚCI
Zasadę tą można wyrazić w postaci dyrektywy zawierającej nakaz, by czynności procesowe miały formę ustną, a więc formę ustnej wypowiedzi procesowych osób uczestniczących w postępowaniu.
Ścisły związek z zasadą bezpośredniości, zasada ta może być najlepiej realizowana na rozprawie. Ustność urzeczywistnia zasadę jawności i kontradyktoryjności.
Postulat pisemności czynności procesowych posiada także pewne zalety. Ma on znaczenie szczególne, gdy chodzi o precyzję myśli i utrwalania ustnych wypowiedzi, pozwalających na ich kontrolę nawet po znacznym upływie czasu. We współczesnych systemach prawa procesowego spotyka się zarówno czynności przybierające postać ustnej wypowiedzi, jak także i takie, które wymagają formy pisemnej. Niekiedy przyjmuje się więc równoległe obowiązywanie zasad ustności i pisemności. Dyrektywa zachowania formy ustnej odnosi się przede wszystkim do rozprawy, tutaj ma rolę wiodącą, są natomiast wyjątki na rzecz zasady pisemności. Zasada ustności jest skodyfikowana. Art. 365 kpk stanowi, że rozprawa odbywa się ustnie. Dotyczy to zarówno przebiegu całego postępowania dowodowego, jak i czynności związanych z kierowaniem rozprawą. Ustne czynności wymagają jednak utrwalenia, przede wszystkim w formie protokołu. Dyrektywa ustności nie wyklucza dokonania czynności w formie pisemnej, np. wniosek dowodowy może być złożony na piśmie. W niektórych przypadkach nakazana forma ustnej wypowiedzi nie może być przez sąd zastępowana treścią pism i zapisków  dowód z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadków. Niektóre czynności mogą wymagać formy pisemnej i ustnej (np. wyrok). Forma pisemna jest przewidziana zarówno dla skarg zasadniczych jak i etapowych.

ZASADA KONTROLI
Kontroli podlega przede wszystkim działalność organów procesowych i jej rezultaty, zwłaszcza w odniesieniu do decyzji. Spełnia ona funkcję prewencyjną, jak i korekcyjną. Występowała we wszystkich historycznych procesach, oprócz inkwizycyjnego (choć przewidywał środek ostatecznej obrony, lecz jego skutkiem było ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam sąd)
Z punktu widzenia dokonywania kontroli w procesie karnym można wyodrębnić:
- kontrolę ściśle procesową
- kontrolę administracyjno-nadzorczą
Cechą „wydajnej” kontroli jest dewolutywność, a więc przesunięcie sprawy w celu dokonania kontroli wyroku do sądu wyższej instancji. Kontrola dokonywana przez ten sam sąd, lecz w innym składzie (instancja pozioma) nie wydaje się wystarczająco sprawna. W zależności od tego, czy decyzja sądu kończąca postępowanie podlega na skutek zaskarżenia jednorazowej kontroli, czy też od orzeczenia sądu można wnieść kolejny środek odwoławczy można mówić o systemie dwu lub trzech instancji.
Wedle 176 Konstytucji RP postępowanie przed sądem jest co najmniej dwuinstancyjne. Kontrola odbywa się na skutek wniesienia skargi odwoławczej przez uprawnionego. Niekiedy organem kontrolnym w odniesieniu do postanowień prokuratora jest sąd. Kontroli podlegają decyzje procesowe, niekiedy czynności procesowe, a nawet bezczynność organów ścigania. Kontrola jest dokonywana w zakresie:
- przestrzegania prawa
- prawidłowości ustaleń faktycznych
- zastosowania skutków.
Decyzja może być uchylona lub zmieniona. Istnieją nadzwyczajne środki odwoławcze: kasacja i wznowienie postępowania sądowego.
Kontrola administracyjno-nadzorcza nie może wkraczać w zakres objęty niezawisłością sędziego, nadzór ten dotyczy administracyjnej działalności sądów, a sprawuje go Minister Sprawiedliwości oraz prezesi poszczególnych sądów. Z nadzorem mamy także do czynienia w obrębie nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie w jakim sam go nie prowadzi (iluzoryczny jeśli chodzi o dochodzenia). Można też mówić o społecznej kontroli sądów, w ramach zasady publiczności.

Zasady ściśle procesowe: zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie.

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO
Rys historyczny:
- rzymski republikański proces karny - praesumptio boni viri (domniemanie dobrej wiary)
- proces inkwizycyjny - domniemanie winy oskarżonego
- schyłek procesu inkwizycyjnego - przyjęcie winy oskarżonego bz wstępnych założeń
- współczesność - zasada domniemania niewinności.
Zasada ta stanowi zasadniczą dyrektywę określającą sytuację procesową oskarżonego. Skierowanie procesu karnego przeciwko określonej osobie nie stwarza domniemania winy, choć wymagają odpowiedniej podstawy dowodowej, usprawiedliwiającej przedstawienie zarzutów lub wniesienie aktu oskarżenia. Domniemanie niewinności stanowi, że oskarżony ma być uważany za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z przepisami kpk (tj. udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem)
Do 1969 r. domniemanie nie było wprost wypowiedziane w ustawie, zasada domniemania niewinności jest zasadą konstytucyjną, skodyfikowaną także w kpk i KE. Jak sprecyzować nakaz traktowania oskarżonego jako niewinnego?
- obiektywne rozumienie domniemania niewinności - powinność traktowania jako niewinnego bez względu na wewnętrzne przekonanie organów procesowych
- subiektywne rozumienie domniemania niewinności - żądanie by do prawomocnego wyroku organy procesowe zakładały niewinność oskarżonego i odpowiednio go traktowały w procesie, koncepcja krytykowana: 1) nie można nakazać nikomu subiektywnego stanowiska, 2) relatywizm domniemania
art. 5 kpk - oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
Zasada domniemania niewinności więc zakłada istnienie stanu prawnego, według którego oskarżony musi być traktowany jako niewinny, niezależnie od przekonania organu procesowego. Domniemanie jest wyłączone stwierdzeniem winy oskarżonego w prawomocnym wyroku skazującym.
Warunkowe umorzenie postępowania stwierdza winę i tym samym wyłącza działanie w danej sprawie domniemania niewinności.
Domniemanie niewinności działa zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz procesu karnego. Aspekt wewnętrzny polega na tym, że oskarżony ma być traktowany jako osoba niewinna w każdym etapie procesowym, aż do uprawomocnienia się wyroku skazującego. Aspekt zewnętrzny polega na oddziaływaniu zasady domniemania niewinności wobec każdej osoby, instytucji, organizacji, mediów które nie mogą traktować oskarżonego jako winnego, jeżeli taki fakt nie zostanie stwierdzony prawomocnym wyrokiem - oskarżony pozostaje pod ochroną prawa cywilnego (art. 24 KC) a także prawa karnego (art. 212 KK).
Domniemanie niewinności oskarżonego wywołuje szereg konsekwencji procesowych:
- obiektywizacja badania winy oskarżonego - orzeczenie musi być zasadne, a ustalenie winy przekonujące, zbadane muszą być wszystkie dowody przeprowadzone
- in dubio pro reo - nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (dwa poglądy na tą zasadę 1) konsekwencja zasady domniemania niewinności 2) obie instytucje to równorzędne zasady - Marszał opowiada się za 1) twierdząc, że in dubio pro reo pełni funkcję uzupełniającą oraz wskazuje na uregulowanie tego w jednym przepisie z zasadą domniemania niewinności.)
- obowiązek dowodzenia (onus probandi) przerzucony na organy procesowe (wątpliwości czy nie jest to osobna zasada, Marszał twierdzi że jest to tylko konsekwencja zasady domniemania niewinności zauważając, że skoro domniemywa się czyjąś niewinność to należy mu ją udowodnić, organy procesowe ponadto mają uwzględniać okoliczności zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego.)
- wobec oskarżonego stosuje się tylko takie ograniczenia swobody, które są konieczne do prowadzenia procesu - czy wobec osoby chronionej domniemaniem można stosować środki przymusu procesowego polegające na faktycznym pozbawieniu wolności - Cieślak mówi, że tak:
1) traktując oskarżonego jako niewinnego widzi się procesową konieczność takiego „zabezpieczenia postępowania”, gdy istnieją dostateczne dowody wskazujące na jego winę, choć nie jest ona jeszcze udowodniona
2) można upatrywać w tym ustawowego ograniczenia zasady domniemania niewinności  do tego przychyla się Marszał

ZASADA PRAWA DO OBRONY OSKARŻONEGO
Zasada konstytucyjna, dyrektywa, według której w procesie karnym oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony. Oskarżony jest podmiotem a nie przedmiotem procesu karnego.
Zasada wyrażona w Konstytucji RP wskazuje, że każdy przeciw komu toczy się postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania, w szczególności może wybrać obrońcę lub korzystać z obrońcy z urzędu.
Według KE:
- oskarżony ma prawo do otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie wniesionego przeciwko niemu oskarżenia;
- posiadania odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania obrony
- bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę, jeśli nie ma środków na pokrycie kosztów obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości
- przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia
- korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie
Jest to lista warunków minimalnych.
Do zakresu prawa do obrony od strony podmiotowej należą:
1) możliwość podejmowania całego szeregu czynności osobiście przez oskarżonego
2) prawo do korzystania z pomocy obrońcy (prawo do obrony formalnej)
3) przepisy nakazujące organom procesowym dokonywanie czynności także na korzyść oskarżonego
ad 1) służą mu uprawnienia stron (prawo udziału w czynnościach procesowych, przesłuchiwania i powoływania świadków, składania wniosków )oraz uprawnienia służące wyłącznie oskarżonemu: prawo do składania wyjaśnień, prawo do milczenia, prawo do przesłuchania w obecności obrońcy
ad 2) oskarżony może korzystać z pomocy adwokata występującego w charakterze obrońcy. Obrona może być obowiązkowa lub nieobowiązkowa. Obowiązkowa wtedy gdy przepisy prawa wymagają posiadania przez oskarżonego w toku procesu obrońcę i odbywania czynności z jego udziałem, w szczególności gdy:
- jest nieletni
- jest głuchy, niemy lub niewidomy
- zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
- gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę
Oskarżony musi posiadać obrońcę także w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, gdy:
- zarzucono mu zbrodnię
- jest pozbawiony wolności
Obrona obowiązkowa może być wypełniona obroną z wyboru lub obroną z urzędu, obrona z wyboru jest wtedy gdy oskarżony zawsze umowę o obronę ze strony określonego adwokata.
Obrona z urzędu ma miejsce:
- gdy obrona jest obowiązkowa, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru
- gdy oskarżony nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść kosztów obrony

12. Nurty procesowe

W zależności od przedmiotu procesu można mówić o działalności procesowej jako nurcie procesowym. Z tego punktu widzenia można rozróżnić:

- postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej

- postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej

Drugi z tych nurtów zachodzi tylko wówczas, gdy wniesiono pozew cywilny, który został przyjęty (proces cywilny w procesie karnym, proces adhezyjny) lub gdy można orzekać z urzędu o odszkodowaniu majątkowym, wynikającym z popełnionego przestępstwa.

Zasadnicze znaczenie ma nurt postępowania w kwestii odpowiedzialności karnej. Ten nurt procesowy może obejmować jeden przedmiot procesowy lub kilka. W związku z tym wyodrębnia się:

- proces prosty, kiedy rozpoznaje się w nim jeden czyn jednego oskarżonego

- proces złożony, czyli wieloprzedmiotowy lub wielopodmiotowy.

Zależność ta może być:

- przedmiotowa, kiedy jednej osobie zarzuca się popełnienie kilku przestępstw (łączność podmiotowa)

- podmiotowa - kiedy kilku osobom zarzuca się udział w jednym czynie (łączność przedmiotowa)

- podmiotowo - przedmiotowa - kiedy proces toczy się przeciwko kilku osobom o kilka czynów (łączność podmiotowo - przedmiotowa)

W zależnośći od toku procesowego, w jakim przebiega proces w stosunku do wskazanych nurtów procesowych, można dokonać następujących podziałów:

1)postępowanie samoistne i postępowanie pomocnicze. Pierwsze ma samodzielny byt, drugie pełni rolę służebną w stosunku do pierwszego. Postępowanie samoistne jest tokiem, w którym przebiega postępowanie w zakresie odpowiedzialności karnej i cywilnej. Natomiast postępowania pomocnicze pozwalają na realizację celu postępowania samoistnego.

2)postępowanie właściwe i postępowanie incydentalne. Postępowanie incydentalne służy do rozstrzygania pojawiających się kwestii ubocznych w ramach postępowania właściwego(np. postępowanie w zakresie wyłączenia sędziego)

3)postępowanie pierwotne i postępowanie uzupełniające - Postępowanie uzupełniające ma miejsce wówczas, gdy po zakończeniu procesu pojawia się potrzeba rozstrzygnięcia kwestii, która nie została załatwiona w postępowaniu pierwotnym (np. uzupełnienie wyroku)

4)postępowanie zwyczajne i postępowanie szczególne - Postępowanie zwyczajne jest regułą dla postępowania samoistnego. Niekiedy jednak w przebiegu tego postępowania wprowadza się modyfikacje w zakresie formalizmu procesowego. Postępowanie o zmodyfikowanym przebiegu określa się nazwą postępowań szczególnych.

13. Łączność przedmiotowa, podmiotowa i przedmiotowo- podmiotowa.

Właściwość z łączności spraw stanowi postać właściwości szczególnej ze względu na złożoność sprawy. Przełamuje ona kryteria wynikające z właściwości rzeczowej i miejscowej. Podstawą tego rozwiązania są założenia ekonomiki procesowej, polegającej na oszczędności środków służących rozpatrywaniu sprawy oraz pozwala na wszechstronniejsze zbadanie spraw pozostających ze sobą w określonym związku. Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka czynów. Złożoność sprawy może być wynikiem: łączności podmiotowej, która zachodzi wtedy gdy w jednej sprawie rozpoznaje sie kilka przestępstw tej samej osoby. Rozpatrywana jest ona przez jedne sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze, jeżeli te sprawy zaliczają sie do kryteriów właściwości sadów tego samego rzędu. Jeżeli przestępstwa należą do właściwości sądów różnego rzędu , cała sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu; łączności przedmiotowej, wówczas, gdy istnieją związki rzeczowe miedzy poszczególnymi przestępstwami np. przestępstwa sprawcy głównego, podżegacza i pomocnika, całą sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego. Sąd właściwy dla sprawcy głównego jest również właściwy dla podżegaczy i pomocników, jeśli przeciwko nim toczy sie proces jednocześnie; łączności przedmiotowo- podmiotowej . Sprawy w których występuje łączność powinny być rozpatrywane w jednym postępowaniu. Właściwość z łączności spraw ma charakter obligatoryjny i do jej przeprowadzenia nie trzeba wydania postanowienia w tej sprawie. Natomiast w sytuacji wyłączenia pojedynczej sprawy i rozpatrzenia jej w odrębnym postępowaniu, musi być wydane postanowienie( zachodzi to tylko w sytuacji, gdy istnieją utrudnienia w łącznym rozpoznaniu sprawy).

14. Postępowanie pierwotne i uzupełniające.

Postępowanie uzupełniające stanowi element wzbogacający tok procesu karnego. Na podstawie art. 420, który stanowi,ze jeśli wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych w postaci zawieszenia oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonaniu zawodu albo nakazu wstrzymania sie od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów albo co do dowodów rzeczowych, sad orzeka o tym postanowieniem na posiedzeniu.

15. Postępowanie ekwiwalentne.

Postępowanie ekwiwalentne można wyróżnić jako jeden ze szczególnych trybów postępowania. Jest to taki typ postępowania, w którym wprowadzono w porównaniu z postępowaniem zwyczajnym modyfikacje w zakresie przebiegu postępowania nie powodujące ani zwiększenia, ani zmniejszenia formalizmu procesowego. Liczba elementów formalizmu ulegających modyfikacjom może być różna, jednak nie może ona dążyć do istotnego zmniejszenia formalizmu trybu zwyczajnego. Do postępowań ekwiwalentnych można zaliczyć: postępowania karne skarbowe zwyczajne i postępowania poprawcze w sprawach nieletnich. Wprowadzenia modyfikacji do postępowania szczególnego może odbywać się jedno lub dwu stopniowo(wprowadzenie jednej zasadniczej zmiany, a następnie wprowadzanie dalszych szczególnych zmian). Wprowadzenie postępowania szczególnego o zmodyfikowanym przebiegu postępowania karnego może być podyktowane różnymi względami, najczęściej związane z polityką ścigania i karania przestępstw. O wprowadzeniu modyfikacji decyduje potrzeba szybkiej reakcji wymiaru sprawiedliwości na popełnienie przestępstwa o szczególnym charakterze, a jeszcze innym razem o modyfikacji decyduje osoba sprawcy(jej nieletniość) lub niewielka waga przestępstwa.

16. Postępowanie zredukowane:

ma zastosowanie do spraw, w których prowadzi się dochodzenie. Oznacza to że z obowiązującego K.p.k. wyeliminowano dochodzenie uproszczone. Wprowadzone nowelą z dnia 10 stycznia 2003 r. dochodzenie jest uproszczoną formą postępowania przygotowawczego.

Przesłanki postępowania uproszczonego (prowadzenie postęp. uproszczonego jest uzależnione od zachowania przesłanek ogólnych jak i szczególnych. Wśród przesłanek ogólnych występują takie, które są konieczne, aby postęp. mogło toczyć się (szczególne przesłanki dodatnie) oraz takie, które wykluczają możliwość toczenia postępowania uproszczonego (szczególne przesłanki ujemne):

1. Przesłanka pozytywna (atr. 469 kpk.): wg tego przepisu sąd rozpoznaje w trybie uproszczony sprawy, w których było prowadzone dochodzenie. Odwołuje się on do praktycznego przebiegu postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia. Chodzi w nim o sprawy, w których powinno być i było prowadzone postępowania przygotowawcze w formie dochodzenia. Postęp. uproszczone prowadzi się również wówczas, gdy przekroczono terminy dochodzenia, kiedy przybrało ono formę śledztwa. O prowadzeniu postęp. w trybie uproszczonym decyduje kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu.

2. Przesłanki negatywne (postęp. nie może toczyć się w tym trybie jeżeli stwierdzi się istnienie szczególnej przesłanki negatywnej): do tych przesłanek należą:

• pozbawienie oskarżonego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem;

• istnienie okoliczności wymienionych w art. 79 § I K.p.k. (W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:1) jest nieletni, 2) jest głuchy, niemy lub niewidomy, 3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności);

• nieletniość oskarżonego

• prowadzenie postępowania przed sądem wojskowym

Przebieg postępowania uproszczonego:

1. postęp. przygotowawcze (postęp. uproszczone w tym stadium przybiera formę dochodzenia. Prowadzący dochodzenie sporządza akt oskarżenia, chyba że prokurator sam to czyni. Taki skrócony akt oskarżenia nie wymaga uzasadnienia. Akt oskarżenia sporządzony przez Policję wnosi i zatwierdza prokurator. Nie dotyczy to innych organów ścigania, chyba że prokurator postanowi inaczej.

2. postęp. przed sądem:

- w postęp. uproszczonym mamy do czynienia z odstępstwem od ogólnej reguły, że sąd w pierwszej instancji rozpoznaje sprawę w składzie ławniczym. Zgodnie z art. 476 §1 K.p.k. sąd rozpoznaje sprawy w składzie 1 sędziego. Przeze sądu może jednak zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli jest to uzasadnione jej okolicznościami. Sędzia orzekający w jednoosobowym składzie ma prawa i obowiązki przewodniczącego;

- istnieje tu wyjątek od ogólnej reguły, że oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. W myśl art. 45 §2 K.p.k. prawo wykonywania czynności oskarżyciela publ. przysługuje innym organom w granicach ustawowego upoważnienia. Takie wyjątkowe upoważnienie zawiera:

a) wydane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwość dla następujących org: Inspekcji Handlowej; Państwowej Inspekcji Sanitarnej; urzędów skarbowych i inspektorów kontroli skarbowej; Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty oraz organów Straży Granicznej

b) określone ustawy szczególne, wedle których uprawnienia uzyskały: strażnicy leśni oraz inni mający uprawnienia; org. parków narodowych i ochrony przyrody oraz strażnicy Państwowej Służby Łowieckiej - wniosek oskarżonego o skazanie go złożony przed rozprawą sąd może rozpoznać na posiedzeniu. (o posiedzeniu tym zawiadamia się strony, przesyłając im jednocześnie opis wniosku oskarżonego. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo strony nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku jeżeli spełnione są pozostałe wymagania).

- w postęp. uproszczonym wprowadzone w jego biegu modyfikacje powodują redukcję formalizmu postęp. jurysdykcyjnego. Spośród przepisów należących do tej grupy na uwagę zasługują następujące unormowania: odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę; niestawiennictwo oskarżyciela nie tamuje toku rozprawy lub posiedzenia (wówczas akt oskarżenia odczytuje protokolant); w razie nie stawiennictwa oskarżonego i jego obrońcy istnieje możliwość wyrokowania zaocznego (chyba, że usprawiedliwią swoją nieobecność); postępowania uproszczone toczy się również w razie przerwania rozprawy (jednak każdorazowo przerwa nie może trwać dłużej niż 21 dni); po przekroczeniu terminu przerwy sąd rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postęp. zwyczajnym w tym samym składzie.

2. Wyrok zaoczny: jest ono możliwe w razie zaistnienia następujących warunków:

- dopuszczalności postęp. uproszczonego;

- a ponadto: na rozprawę nie stawił się ani oskarżony, ani jego obrońca, którzy zostali prawidłowo powiadomieni o rozprawie, chyba że oskarżony wniósł o odroczenie rozprawy, ostatecznie usprawiedliwiając swe niestawiennictwo; możliwości odczytania wyjaśnionego oskarżenia

Jeżeli nie stawi się oskarżony, lecz jedyni obrońca postęp. można prowadzić bez udziału oskarżonego. Wyrok zaoczny można orzec tytułem środka zabezpieczającego, jedynie przepadek. Do zastosowania innych środków zabezpieczających konieczna jest obecność oskarżonego.

Oskarżenie zaoczne jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem.

Wydany wyrok podlega doręczeniu oskarżonemu i od tego czasu biegnie termin 7 dni do złożenia sprzeciwu, w którym oskarżony powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie. Może on połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nie przyjęcia lub uwzględnienia sprzeciwu.

Wyrok zaoczny traci moc prawną dopiero wówczas, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na wyznaczoną rozprawę.

Wniesienie apelacji następuje w terminie 14 dni od doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

Zmiana trybu postęp.: może wystąpić w postaci przejścia z trybu zwyczajnego na uproszczony. Dokonuje się jej od czasu ujawnienia przesłanki dodatniej postęp. uproszczonego.

Możliwe są również sytuacje, kiedy w toku postęp. uproszczonego odpadnie szczególna przesłanka dodatnia lub pojawią się szczególne przesłanki ujemne postęp. uproszczonego.

Jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego okaże się, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie uproszczonym, sąd, za zgodą oskarżonego, rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postęp. zwyczajnym w tym samym składzie.

17. Przesłanki procesowe:

Są to stany, które w myśl obowiązujących przepisów prawa procesowego decydują o prawnej dopuszczalności lub niedopuszczalności procesu. Brak którejkolwiek z nich stanowi przeszkodę w powstaniu procesu.

Wg art. 17 §1 K.p.k. przesłankami procesowymi są stany:

• ściśle procesowe (przesłanki czysto procesowe)

• stany zakotwiczone (uregulowane) w prawie karnym materialnym, którym nadano wartość przesłanki procesowej

• stany o charakterze faktycznym, określone w literaturze nazwą przesłanki faktycznej, a mianowicie:

1. niepopełnienie czynu

2. brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa

Przesłanki mogą przybrać postać pozytywną lub negatywną. Brak pozytywnej przesłanki jak i pojawienie się przesłanki negatywnej powoduje, że proces karny nie może być ani wszczęty ani nie może się toczyć.

Różny jest zasięg działania przesłanek procesowych w toku procesu. Sa przesłanki, występujące w toku całego procesu, w zakresie głównego nurtu procesowego, ale są i takie które działają w jednym lub dwóch stadiach procesowych.

Przesłanki pozytywne:

1. podsądność

2. właściwość sądu

3. istnienie stron

4. skargę

5. wniosek o ściganie

Przesłanki negatywne:

6. prawomocność materialna

7. zawiłość sprawy

8. przedawnienie karalności

9. abolicja

10. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia

11. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa

12. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

13. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,

Powszechnie przesłanki dzieli się na ogólne (a - d) i szczególne (f-m). Przesłanki ogólne warunkują dopuszczalność procesu w zwykłym trybie postęp., a więc warunkują dopuszczalność postęp. odbywającego się w postęp. zwyczajnym. Przesłanki szczególne warunkują dopuszczalność procesu w szczególnym trybie lub szczególnym postępowaniu.

Z innego punktu widzenia dzieli się przesłanki na bezwzględne lub względne (abstrakcyjne i konkretne). Kryterium tego podziału stanowią skutki związane z przeszkodą procesową, jaką one wywołują. Przesłanki bezwzględne stanowią warunki dopuszczalności postęp. w każdym układzie procesowym. Przesłanki względne warunkują dopuszczalność procesu wyłącznie w określonym układzie procesowym.

Inny podział przesłanek to przesłanki ze względu na ich powiązanie z prawem materialnym; przesłanki o charakterze czysto procesowym, mieszanym i materialnym.

Przegląd przesłanek procesowych:

1. Podsądność

ujmowana szeroko jako podleganie spaw karnych polskim sądom, i to bez względu na to czy są to sądy powszechne czy szczególne. W tym znaczeniu podsądność obejmuje trzy składniki: jurysdykcję krajową sądów polskich, podsądność sądom karnym powszechnym, podsądność sądom wojskowym.

• Jurysdykcja krajowa sądów polskich

Podleganie spraw karnych polskim sądom. O tym jakie sprawy karne należą do jurysdykcji karnej , można wynieść z art. 5 K.k.” Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.” Problem jurysdykcji krajowej sądów polskich powstaje wtedy, gdy w sprawie pojawia się „czynnik obcy”. Sytuacje te określają przepisy art. 109-114 K.k. Mogą się tu zderzyć kompetencje sądu polskiego z uprawnieniami sądu państwa obcego, wynikającymi z faktu jego suwerenności. Stosowanie polskiego prawa karnego materialnego jest ściśle związane z kompetencją sądu polskiego. Jeżeli brak by było możliwości zastosowania w konkretnej spawie polskiego prawa karnego materialnego, to jednocześnie wykluczona byłaby jurysdykcja sądów polskich.

Ta reguła może być ograniczona w przypadku immunitetu zakrajowości lub umów międzynarodowych, w których państwo polskie zrzekło się wykonywania swej jurysdykcji.(np. instytucja przejęcia[przekazania] ścigania karnego)

Podsądność sądom karnym powszechnym

Przesłanka ta wynika z art.17§1 pkt 8 K.p.k. w myśl którego wszczęty proces umarza się gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów.

Orzecznictwo sądów powszechnych w sprawach karnych stanowi regułę(wyjątki tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie).

Podsądność sądom karnym wojskowym

Najdalej idące ograniczenia podsądności sądom karnym powszechnym związane z orzecznictwem sądów wojskowych. Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy ze względów podmiotowo-przedmiotowych lub przedmiotowych.

Podsądność Trybunałowi Stanu

Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie, określone w art.198 i nast.Konst., za naruszenie Konstytucji i ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzędowania. Odpowiedzialność przed TS ponoszą także posłowie i senatorowie( w zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego mandatu- TS orzeka o pozbawieniu mandatu). Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed TS także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

• OGRANICZENIA PODSĄDNOŚCI

• Sprawy o wykroczenia

17 października 2001r. Zlikwidowana kolegia do spraw wykroczeń, które do tego czasu były zasadniczymi organami orzekającymi w sprawach o wykroczenia. Od tego dnia obowiązujący Kodeks postępowania w sprawach wykroczeń wprowadził odpowiedzialność za wykroczenie przed sądem.

Orzekanie w sprawach o wykroczenia przed sądem może odbywać się:

- w postępowaniu zwyczajnym

- oraz w dwóch postępowaniach szczególnych:

a)w postępowaniu przyspieszonym

b)w postępowaniu nakazowym

W tych sprawach zasadniczym oskarżycielem jest Policja, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

W sprawach o wykroczenia w pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy, chyba, że właściwy jest sąd garnizonowy. W drugiej instancji orzeka są okręgowy(odpowiednio wojskowy sąd okręgowy), gdy:

- chodzi o rozpoznanie apelacji lub

- rozpoznanie zażalenia na postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku

Trzecim rodzajem postępowania szczególnego w sprawach o wykroczenia jest postępowania mandatowe. W tym postępowaniu Policja lub inny uprawniony podmiot nakłada mandat. Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. Wówczas uprawniony organ występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. W razie przyjęcia mandatu staje się on prawomocny, gdyż nie można go zaskarżyć zwyczajnym środkiem odwoławczym.

Jeżeli w postępowaniu karnym o przestępstwo po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn zarzucany oskarżonemu stanowi wykrocznie, sąd nie przekazuje sprawy właściwemu sądowi, lecz rozpoznaje ją w tym samym składzie, stosując jednak w dalszym jej toku przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

2. Immunitety

Stanowią formę ochrony, przysługującą określonym osobom, ze względu na pełnienie przez nie ważnych funkcji w państwie lub w stosunkach międzynarodowych.

Immunitety można podzielić na dwie grupy:

1. Immunitety materialne - polegają na uchyleniu karalności przestępstwa lub wprowadzeniu nieodpowiedzialności w oznaczonym zakresie.

2. Immunitety procesowe - nie pozwalają na ściganie, a z reguły też na tymczasowe pozbawienie wolności osoby korzystającej z tej formy ochrony.

Immunitety procesowe można podzielić ze względu na ich czasowy zakres obowiązywania na :

a)trwałe - chroni oznaczoną osobę również po ustaniu sprawowania oznaczonej funkcji.

b)nietrwałe- chroni oznaczoną osobę tylko w czasie pełnienia oznaczonej funkcji z powodu czynu popełnionego w czasie jej sprawowania.(np. immunitet parlamentarny, sędziowski

Immunitet procesowy może mieć również charakter:

1. względny - wynikający z niego zakaz ścigania jest ograniczony, więc może być uchylony przez oznaczony organ pod określonymi w ustawie warunkami.

2. bezwzględny - zakaz ścigania wynikający z immunitetu nie może być uchylony decyzją uprawnionego organu państwa.(immunitet dyplomatyczny i konsularny)

1. Immunitet dyplomatyczny

Art. 578 K.p.k. Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:

1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw

dyplomatycznych państw obcych,

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,

3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych

przedstawicielstw,

4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1-3, jeżeli pozostają z

nimi we wspólnocie domowej,

5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie

ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Immunitet ten wyłącza ścigania z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na wagę popełnionego przestępstwa i bez względu na to , czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy też poza nim.

Immunitet zostaje wyłączony tylko wówczas, gdy państwo wysyłające zrzeknie się w sposób wyraźny immunitetu w stosunku do oznaczonej osoby.

Osoba posiadająca immunitet dyplomatyczny może jednak zostać pociągnięta do odpowiedzialności przed sądem własnego państwa.

2. Immunitet konsularny

Obejmuje osoby wymienione w art.579 § 1 K.p.k.

§ 1. Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych

podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na

zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie:

1) kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw

obcych,

2) osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych

zwyczajów międzynarodowych.

Immunitet konsularny jest przedmiotowo węższy w porównaniu z immunitetem dyplomatycznym. Kierownik urzędu konsularnego oraz inni urzędnicy konsularni państw obcych podlegają zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni.

Immunitet konsularny nie ma zastosowania:

1. do obywatela polskiego lub osoby mającej w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych.

2. w razie zrzeczenia się immunitetu przez państwo wysyłające

1. Procesowy immunitet parlamentarny

Obejmuje immunitet poselski oraz immunitet senatorski. Występuje on w postaci zakazu pociągnięcia do odpowiedzialności oraz zakazu aresztowania lub zatrzymania(nietykalności).

Zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności tworzy przeszkodę procesową. Oznacza on, że odpowiednio poseł lub senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody odpowiednio Sejmu lub Senatu. Immunitet ten ma charakter nietrwały.

Immunitet nietykalności posła lub senatora polega na tym, że nie mogą być zatrzymani i aresztowani bez zgody odpowiednio Sejmu lub Senatu, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

2. Immunitet Prezydenta RP

Za naruszenie konstytucji lub innych ustaw, jak i za popełnienie przestępstwa Prezydent RP może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Oznacza to,że Prezydent RP za popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa może odpowiadać jedynie przed Trybunałem Stanu.

3. Immunitet sędziowski

Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody właściwego sądu dyscyplinarnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani zatrzymany. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

Orzekając w sprawie wniosku o wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, sąd dyscyplinarny może poprzestać na oświadczeniu sędziego, że wnosi o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej.

Immunitet sędziowski jest immunitetem nietrwałym, gdyż chroni sędziego tylko w okresie pełnienia tego urzędu.

4. Immunitet adwokacki

Adwokat przy wykonywaniu swego zawodu korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa. Nadużycie tej wolności stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora świadka, biegłego lub tłumacza( przepis ten nie wymienia przedstawiciela ustawowego, przedstawiciela społecznego) podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.

Jest to immunitet o charakterze procesowo - materialnym.

5. Immunitety prokuratorskie

Prokuratora chroni podwójny immunitet:

1. Podobnie jak w przypadku immunitetu sędziowskiego, także prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego, ani zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego, chyba, że został zatrzymany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.

2. Prokurator ponosi wyłącznie odpowiedzialność dyscyplinarną za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych , stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza.

1. Immunitet Prezesa i pracowników Najwyższej Izby Kontroli

Art. 18 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli stanowi, że prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. Jest to immunitet procesowy nietrwały.

Wiceprezesi, dyrektor generalny oraz pracownicy nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu swoich czynności służbowych bez uprzedniej zgody Kolegium Najwyższej Izby Kontroli.

2. Inne immunitety

1. Rzecznik Praw Obywatelskich - zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności wyraża Sejm

2. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych - zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności wyraża Sejm

2. Właściwość sądu

Jest przesłanką dodatnią.

Właściwość rzeczowa - jest „właściwością pionową”, pozwalającą na ustalenie tego z sądów niższego lub wyższego rzędu, który powinien rozpoznać sprawę w pierwszej instancji.

Właściwość miejscowa - pozwala na ustalenie imiennie sądu uprawnionego do rozpoznania sprawy spośród sądów danego rzędu.

Stwierdzając swą niewłaściwość sąd nie umarza postępowania lecz przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub organowi.

3. Skarga

Kolejną przesłanką procesowa ogólną dodatnią jest skarga.

Jej bak powoduje - poza nielicznymi wyjątkami - że postępowania sądowego nie można wszcząć.

Skarga zasadnicza - uruchamia postępowanie jurysdykcyjne

Skarga etapowa - uzależnia przechodzenie procesu do dalszych stadiów

O skardze prawnie skutecznej mówimy wtedy gdy zawiera ona essentialia negotti ( wymagania formalne - nieodzowne składniki skargi) oraz gdy wniesiona zostaje przez uprawnioną osobę do właściwego sądu.

4. Istnienie stron procesowych

Jest typową przesłanką o charakterze syntetycznym (zbiorczym). Można w jej ramach wyróżnić trzy składniki, z których każdy posiada wartość przesłanki :

1)rzeczywiste istnienie stron - ustalenie czy podmiot będący stroną rzeczywiście istnieje; śmierć osoby będącej stroną w procesie wywołuje różnorakie następstwa procesowe: śmierć oskarżonego z reguły powoduje konieczność umorzenia procesu bez względu na fazę, w której ona nastąpiła; śmierć pokrzywdzonego przed wszczęciem postępowania powoduje, że jego prawa mogą realizować osoby wymienione w art. 52 K.p.k. Jeżeli śmierć pokrzywdzonego nastąpiła w toku trwania postępowania sądowego, to jej skutkiem procesowym może być następstwo w procesie osób wymienionych w art. 52 K.p.k. Podmiot występujący w miejsce zmarłego pokrzywdzonego, będącego w postępowaniu sądowym stroną procesową , określa się nazwą strony nowej.

2)zdolność procesowa - stanowi uprawnienie do występowania w procesie w roli podmiotu procesowego.

3)legitymacja procesowa - tytuł prawny do występowania w procesie w oznaczonej roli podmiotu procesowego.

5. Prawomocność materialna

Stanowi ogólną ujemną przesłankę procesową. Jest ona wymieniona w art. 17 § 1 pkt 7 K.p.k., wedle którego nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy proces karny co do tego samego czynu tej samej osoby został prawomocnie ukończony. Prawomocnośc materialna stanowi stan rzeczy osądzonej (res iudicata), której treścią jest ne bis in idem(nie dwa razy o to samo).

6. Zawiłość sprawy

Zawiłość sprawy jako negatywna przesłanka ogólna procesu karnego ( lis pendent) jest ściśle związana z regułą ne bis in idem.

Wszczęcie procesu karnego wywołuje zakaz toczenia drugiego procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.

O zawiłości sprawy jako przesłance procesowej można mówić w razie wszczęcia procesu przeciwko określonej osobie o oznaczony czyn. Umorzeniu z powodu zawiłości jako przesłanki procesowej ulega proces wszczęty później. Ujemną przesłankę tworzy bowiem proces prawidłowo wszczęty(nie dotknięty innymi przeszkodami procesowymi) wcześniej.

7. Przedawnienie karalności

Art. 101. K.k

§ 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,

2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,

2a) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą 5 lat,

3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą 3 lata,

4) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.

5) (uchylony).

§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem

roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa,

nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

§ 3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy

od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna

się od czasu, gdy skutek nastąpił.

Po upływie oznaczonego czasu (terminu) przewidzianego w tym przepisie ustaje karalność przestępstwa.

K.k. przewiduje dwie formy przedawnienia:

a)przedawnienie karalności

Bieg terminu przedawnienia karalności może zostać zakłócony na dwa sposoby:

1. Przedłużenie terminu - Przerwa w rzeczywistości polega na przedłużeniu terminów przedawnienia karalności o okres 10 lub 5 lat. Do podstawowego terminu dodaje się okres 10 lat co do czynów wymienionych w art.101 § 1 pkt 1-3 K.k. oraz 5 lat w odniesieniu do pozostałych czynów. Przyczyną przedłużenia podstawowego terminu przedawnienia karalności jest wszczęcie postępowania przeciwko osobie przed jego upływem.

2. Spoczywanie - przedawnienie nie biegnie, gdy przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak sytuacji gdy brak jest wniosku pokrzywdzonego lub oskarżenia prywatnego

b)przedawnienie wykonania kary

Art.103 § 1. Nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego

upłynęło lat:

1) 30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5

lat albo karę surowszą,

2) 15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą

5 lat,

3) 10 - w razie skazania na inną karę.

Przedawnienie to może wstąpić wyłącznie w postępowaniu wykonawczym, dlatego jest przesłanką szczególną.

Przepisów o przedawnieniu w ogóle nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych. Nie stosuje się ich również do umyślnego przestępstwa:

zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub

pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego

przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

8. Akt łaski - abolicja

Jest przesłanką negatywną ogólną. Może on przybrać postać:

1. Aktu łaski o charakterze generalnym - dotoczony on określonych kategorii przestępstw

1. Amnestia - polega na tym że łagodzi się skutki skazania. Z jej mocy skutki skazania mogą być zlikwidowane całkowicie np. darowanie kary w całości, łącznie z wymazanie skazania w rejestrze skazanych, może nastąpić też złagodzenie kary np. zastosowanie kary rodzajowo łagodniejszej.

2. Abolicja - polega na zakazie wszczynania i toczenia postępowania w stosunku do określonych w ustawie przestępstw. Przepisami abolicyjnymi w ramach amnestii są te, które zakazują wszczęcia i toczenia postępowania.

2) Aktu łaski o charakterze indywidualnym- tą postać aktu stosuje Prezydent

RP

9. Artykuł 17 § 1 pkt 1-4 K.p.k.

Zawiera 5 następujących przesłanek:

1. niepopełnienie czynu albo brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia - konieczność wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania. Określenie „czynu nie popełniono” należy rozumieć jako niedopełnienie czynu w ogóle, jak i jako niedopełnienie czynu przez oskarżonego

2. brak w czynie ustawowych znamion przestępstwa - czyn ma miejsce, lecz nie zawiera znamion przestępstwa

3. uznanie przez ustawę, że sprawca nie popełnia przestępstwa - ta przesłanka obejmuje przypadki kontratypów, kiedy istnieje okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną, np. działanie w stanie wyższej konieczności

4. znikomość społecznej szkodliwości czynu

5. niekaralność sprawcy przestępstwa(poza przedawnieniem karalności) - z mocy ustawy sprawca nie podlega karze, np. w razie dobrowolnego odstąpienia od dokonania lub zapobieżenia skutkom przestępstwa, albo dobrowolnego odstąpienia od przygotowania przestępstwa.

18. Uczestnicy procesu karnego.

Przez uczestnika procesu karnego rozumie się podmiot, który bierze udział w procesie karnym w roli, jaką wyznacza mu prawo karne procesowe. Z tego określenia wynika, że uczestnikiem procesu karnego jest tylko taki podmiot, którego rola w procesie karnym jest określona, to znaczy, że prawo nakłada na ten podmiot określone obowiązki lub przyznaje oznaczone uprawnienia. Takim podmiotem jest organ procesowy (sąd, prokurator, Policja itp.), oskarżony, świadek. Z reguły te podmioty swym zachowaniem wpływają na bieg procesu karnego.

Spośród uczestników procesu karnego wyróżnia się powszechnie następujące kategorie:

1. organy procesowe,

2. strony procesowe,

3. przedstawiciele procesowi stron,

4. rzecznicy interesu społecznego,

5. pomocnicy procesowi,

6. osobowe źródła dowodowe,

7. pozostali uczestnicy procesowi.

19. Organy procesowe

1. Organy prowadzące proces karny.

Organem procesowym jest organ państwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie w procesie karnym w oznaczonej roli. Stosownie do roli pełnionej w procesie przez organy procesowe można je podzielić na:

- organy kierujące procesem,

- organy współdziałające.

Organ kierujący procesem jest organem prowadzącym proces na określonym jego etapie. Organ ten dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje procesowe.

Organ współdziałającym jest organ państwowy, który występując w procesie, współdziała z organem kierującym procesem.

W poszczególnych stadiach procesowych możemy rozróżnić:

1. W postępowaniu przygotowawczym:

-organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie,

- organy nadzoru (prokurator),

2) w postępowaniu rozpoznawczym (głównym):

- organem kierującym procesem jest sąd; poza posiedzeniem lub rozprawą - prezes sądu,

- organem współdziałającym jest oskarżyciel publiczny ( z reguły prokurator),

3) w postępowaniu wykonawczym w charakterze organu procesowego występują podmioty wymienione w art. 2 K.k.w.

Charakter organu, który kieruje procesem, ma istotne znaczenie. Chodzi przede wszystkim o to, czy jest to organ korzystający z niezawisłości, czy też nie.

2. Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze.

Prokurator

W Polsce zasadnicze przepisy odnoszące się do Prokuratury mieszczą się w ustawie z 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze ( tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r., Nr 21, poz. 206 z późniejszymi zmianami) wielokrotnie nowelizowanej w 1989 r. i po tej dacie.

Według obowiązującego stanu prawnego Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcje Prokuratora Generalnego. Prokuraturę stanowią: Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury.

Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Prokuratura nie jest organem konstytucyjnym w tym sensie, że w Konstytucji RP nie zamieszczono przepisów dotyczących jej funkcjonowania. Wobec tego możliwa jest nowelizacja przepisów o prokuraturze bez potrzeby zmian Konstytucji RP.

Prokuratura jest zbudowana na następujących zasadach ( zasady organizacyjne):

1. Jednolitość - wyraża regułę, w myśl której wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury w Polsce stanowią jedną organizacyjną całość,

2. Centralizm - polega na tym, że wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury podlegają jednemu naczelnemu organowi, a mianowicie Prokuratorowi Generalnemu,

3. Hierarchicznego podporządkowania - oznacza, że jednostki organizacyjne prokuratury podlegają Prokuratorowi Generalnemu nie wprost, lecz za pośrednictwem jednostek organizacyjnych wyższego szczebla,

4. Jednoosobowego kierownictwa - polega na tym, że całością organów prokuratury, jak i każdą jej jednostką, kieruje zawsze jedna osoba,

5. Niezależność - wyraża się w tym, że prokuratorzy w sprawowaniu swych funkcji są niezależni od terenowych organów administracji państwowej i samorządowej.

W myśl art. 8 u. prok. Prokurator, przy wykonywaniu czynności określonych w ustawie jest niezależny. Prokurator jest jednak obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora. Jeżeli polecenie dotyczy treści czynności w postępowaniu, prokurator może zażądać doręczenia mu polecenia na piśmie. Takie polecenie jest jednak wiążące.

Policja i inne organy ścigania karnego

Policja działa w oparciu o ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 o Policji.

Centralnym organem administracji państwowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego jest Komendant Główny Policji, podległy Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji. Terenowymi organami Policji są:

1. Komendanci wojewódzcy Policji,

2. Komendanci powiatowi Policki,

3. Komendanci komisariatów Policji.

Policja w celu rozpoznani, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności:

- dochodzeniowo-śledcze

- operacyjno-rozpoznawcze oraz

- czynności administracyjno- porządkowe.

Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten ostał określony w odrębnych ustawach.

Postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie Policja lub inny organ.

3. Sądy

W postępowaniu głównym organami rozstrzygającymi są sądy. One kierują procesem karnym i wydają decyzje procesowe w postaci orzeczeń. Według Konstytucji RP sądy z trybunałami tworzą oddzielny pion organów państwowych.

Sądy powszechne

Nazwa sądu powszechne obejmuje sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne.

Sądy rejonowe są powoływane dla jednego lub większej liczby jednostek podziału terytorialnego stopnia podstawowego w granicach tego samego województwa. W gminie może działać więcej niż jeden sąd rejonowy. Sądy okręgowe tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych. Sądy apelacyjne tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów okręgowych. Sąd tworzy i znosi oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem.

Sprawy podlegające sądom są z reguły rozstrzygane przez sądy powszechne.

Sądy rejonowe są sądami pierwszej instancji. Sądy okręgowe są sądami zarówno pierwszej instancji, orzekającymi w ramach właściwości rzeczowej, jak i sądami drugiej instancji w stosunku do orzeczeń sądów rejonowych. Sądy apelacyjne są sądami drugiej instancji od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu w pierwszej instancji przed sądem okręgowym oraz rozpoznają inne sprawy przekazane im przez ustawę.

Sądy wojskowe.

Sądy wojskowe są sądami szczególnymi. Ich ustrój został określony w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych.

Istnieją następujące sądy wojskowe:

- sądy garnizonowe,

- sądy okręgowe.

Sąd Najwyższy.

SN dzieli się na izby: 1) Cywilną, 2) Karną, 3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz 4) Wojskową.

Na czele SN stoi Pierwszy Prezes powoływany przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję spośród sędziów SN w stanie czynnym.

Środki nadzoru SN nad orzecznictwem sądowym.

Nadzór SN dotyczy wyłącznie orzekania. Jego celem jest zapewnienie merytorycznej słuszności, zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów i innych organów poddanych kontroli SN. Jednolitość orzecznictwa ma być osiągnięta przez jednolitość stosowania prawa. Cel ten osiąga się przez dokonywanie wykładni przepisów prawnych. Realizacja tego celu odbywa się w ramach środków nadzoru, jakim dysponuje SN.

Do środków nadzoru pozainstancyjnego należą:

1. Kasacja

2. Wniosek o rozstrzygnięcie rozbieżności co do wykładni prawa,

3. Przekazanie do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych związanych z konkretną sprawą, wymagających zasadniczej wykładni ustawy,

4. Wznowienie postępowania zakończonego przed SN lub przed sądem apelacyjnym.

Uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej.

Uzyskanie przez uchwałę mocy zasady prawnej ma takie znaczenie, że odstąpienie od niej wymaga rozstrzygnięcia przez pełny skład izby, co oznacza, że odstąpić od takiej uchwały mocą swej decyzji nie może ani skład podstawowy SN, ani skład siedmiu sędziów.

Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego .

W obowiązujących przepisach samodzielność jurysdykcyjna została wyrażona wprost w art. 8 § 1 K.p.k, który stanowi, że: „Sąd karny rozstrzyga samodzielnie wszelkie zagadnienia faktyczne i prawne i nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub innego organu”.

20 Właściwość sądu

Właściwość sądu jest ustalana na podstawie kryteriów decydujących o kompetencji sądu do rozpoznania sprawy. W ramach właściwości możemy wyodrębnić:

1. Właściwość ogólną, która obejmuje właściwość rzeczową, właściwość miejscową i właściwość funkcjonalną,

2. Właściwość szczególną, przełamującą z mocy szczególnego uregulowania ogólne kryteria właściwości; do tej grupy można zaliczyć właściwość z łączności spraw oraz właściwość z przekazania sprawy.

Właściwość rzeczowa

Właściwość rzeczowa pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji.

W sądach powszechnych jest to ustalenie, czy w pierwszej instancji sprawę ma rozstrzygać sąd niższego rzędu, jakim jest sąd rejonowy czy też sąd okręgowy.

Obowiązujące przepisy ustalają regułę, że sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych, które z mocy ustawy przekazane zostały do właściwości innego sądu. Tym sądem jest sąd okręgowy.

W ramach właściwości rzeczowej sądu okręgowego można wyróżnić: właściwość stała i właściwość ruchoma.

Właściwość rzeczowa stała sądu okręgowego obejmuje kategorie przestępstw wyraźnie w ustawie wyliczone.

Właściwość rzeczowa ruchoma sądu okręgowego przewiduje art. 25 § 2 K.p.k., według którego sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jaki sądowi pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy.

Właściwość miejscowa

Właściwość miejscowa pozwala na ustalenie, który spośród sądów tego samego rzędu jest uprawniony i zobowiązany do orzekania w konkretnej sprawie.

Podstawowym kryterium dla określenia tej właściwości jest miejsce popełnienia przestępstwa. Miejscem popełnienia przestępstwa jest miejsce gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Każdy z tych składników ma równą wartość. O właściwości decyduje reguła wyprzedzenia tzn. właściwy jest ten z sądów, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Jeżeli nie można podstawowego kryterium decydującego o właściwości miejscowej stosuje się kryteria pomocnicze. W razie niemożności ustalenia miejsca popełnienia przestępstwa właściwy jest sąd, w którego okręgu:

1. Ujawniono przestępstwo,

2. Ujęto oskarżonego

3. Oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał.

W wyjątkowych sytuacjach w których nie da się ustalić właściwego miejscowo sądu ani według kryterium I, ani według kryterium II stopnia, ma zastosowania ostateczne kryterium III stopnia zawarte w art. 32 §3 K.p.k. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej według wskazanych wyżej kryteriów, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

Właściwość funkcjonalna

Właściwość funkcjonalna jest właściwością obejmującą zakres czynności należących do kompetencji sądu.

Właściwość funkcjonalna sądu rejonowego obejmuje np.:

- orzekanie w pierwsze instancji

- rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora

- udzielanie pomocy sądowej.

Do właściwości funkcj. Sądu okręgowego w szczególności należą:

- orzekanie w pierwszej instancji

-orzekanie w II instancji w sprawach, które w pierwszej instancji rozpoznają sądu rejonowe,

- orzekanie o odszkodowanie za niesłuszne ukaranie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie,

- orzekanie o wznowieniu, jeżeli dotyczy postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu rejonowego,

- inne czynności określone w ustawie.

Do właściwości funkcj. Sądu apelacyjnego należą:

- rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie okręgowym,

- orzekanie w innych sprawach, np. o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu okręgowego.

Właściwość z łączności spraw

Właściwość z łączności spraw stanowi postać właściwości szczególnej ze względu na złożoność sprawy.

Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka czynów.

Łączność podmiotowa występuje wówczas, gdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw tej samej osoby.

W przypadku łączności przedmiotowej, gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi przestępstwami, np. przestępstwa sprawcy głównego, podżegacza i pomocnika, całą sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego.

W razie wystąpienia łączności podmiotowo-przedmiotowej, sprawę rozpoznaje się na podstawie kryteriów określonych w art. 34 § 1 i art. 33 K.p.k.

Właściwość z łączności spraw, przełamująca ogólne reguły w zakresie właściwości, jest nakazana obowiązującymi przepisami, a więc ma charakter obligatoryjny.

Właściwość z przekazania sprawy.

Właściwość z przekazania sprawy stanowi wyjątek od właściwości miejscowej. Stwarza ona możliwość przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu w stosunku do tego, który jest właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy.

Spory o właściwość sądu

Spory o właściwość mogą zachodzić wyłącznie między sądami równorzędnymi. Spór może dotyczyć sądów tego samego rzędu.

Spór o właściwość może być pozytywny lub negatywny. Spór pozytywny zachodzi, gdy dwa sądy dążą do rozpoznania tej samej sprawy. Spór negatywny występuje wówczas, gdy dwa sądy równorzędnie stwierdzają brak podstaw dla swojej właściwości.

Spór o właściwość powstaje na skutek przekazania sprawy przez jeden sąd drugiemu równorzędnemu sądowi.

Składy orzekające sądu.

W obowiązującym stanie prawnym sądy orzekają w następujących składach:

W sądzie rejonowym na rozprawie orzeka skład trzyosobowy, to znaczy jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników, chyba że ustawa przewiduje wyjątki od tej reguły. W tym sądzie sprawa może być rozpoznana na rozprawie w składzie trzech sędziów.

Sprawę rozpoznaje się w składzie jednoosobowym:

1. W postępowaniu uproszczonym,

2. W postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego.

Na posiedzeniach sąd rejonowy orzeka w składzie jednego sędziego.

Sąd okręgowy orzekający w pierwszej instancji występuje na rozprawie w składzie:

1. Jednego sędziego i dwóch ławników,

2. Trzech sędziów zawodowych, jeżeli tak postanowi sąd ze względu na szczególną zawiłość sprawy,

3. Dwóch sędziów i trzech ławników w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Ten sam sąd na posiedzeniu orzeka w składzie trzech sędziów zawodowych.

Sąd apelacyjny orzeka:

1. W składzie trzech sędziów zawodowych

2. W składzie pięciu sędziów, rozpoczynając apelację od wyroku wymierzającego karę 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności.

W Sądzie Najwyższym podstawowym składem, orzekającym na rozprawie i na posiedzeniu jest trzech sędziów zawodowych.

Wyłączenie organu prowadzącego proces karny

W ramach całej instytucji zasadnicze znaczenie ma wyłączenie sędziego. Pozwala ono na wyłączenie imienne oznaczonego sędziego.

Obowiązujące przepisy przewidują:

1. Wyłączenie sędziego z mocy prawa,

2. Wyłączenie sędziego na wniosek.

Wyłączenie sędziego z mocy prawa następuje jeżeli:

1. Sprawa dotyczy go bezpośrednio,

2. Jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego, albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

3. Jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w punkcie b), albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

4. Był świadkiem czynu, o który toczy się sprawa,

5. Brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

6. Brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

7. Brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

8. Brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

9. Prowadził mediację,

10. Sędzia podlega także wyłączeniu z mocy prawa, gdy brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie, lub zaskarżonego w trybie kasacji.

Wyłączenie na wniosek następuje gdy sędzia ulega wyłączeniu na wniosek, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość, co do jego bezstronności w danej sprawie.

Wyłączenie sędziego następuje:

- na żądanie sędziego,

- z urzędu lub

- na wniosek strony.

Przyczyny wyłączenia sędziego z mocy ustawy, mają odpowiednie zastosowanie do prokuratora, innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz innych oskarżycieli publicznych.

Krajowa Rada Sądownictwa.

Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.Do najważniejszych jej zadań należy rozpatrywanie i ocenianie ocenionych przez zgromadzenie sędziów na stanowiska sędziów SN, sądów administracyjnych, sądów powszechnych i sądów wojskowych oraz przedstawienie wniosków o ich powołanie Prezydentowi RP.

Kadencja trwa 4 lata. W jej skład wchodzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości, osoba wskazana przez Prezydenta RP, dwóch członków wybranych spośród sędziów SN bez oznaczenia okresu kadencji, jednego wybranego przez ogólne zgromadzenie NSA oraz 12 sędziów sądów powszechnych i sądów wojskowych, 4 posłów do Sejmu i senatorów, wybranych przez odpowiednie izby.

21. Strony procesowe

Stronami są podmioty stosunku spornego występujące w procesie karalnym we własnym imieniu. Wobec tego przyjąć można, że stronami są podmioty stosunku sporności w procesie, mające interes prawy w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swego przedstawiciela. Stronę czynne i stronę bierną. Strona czynną jest podmiot występujący z określonym żądaniem, Oskarżycieli i powoda cywilnego. Wśród oskarżycieli wyróżniamy Oskarżyciele publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego. Strona bierną jest podmiot, przeciwko któremu jest skierowane żądanie, przeciwko komu toczy się proces. Jest nim oskarżyciel. Przykładem takiej sytuacji jest śmierć pokrzywdzonego przed rozpoczęciem procesu karalnego.

Osoba zobowiązana do zwrotu korzyści majątkowej staje się podmiotem procesowym od czasu założenia przez prokuratora wniosku o nałożenie na nią obowiązku zwrotu korzyści Skarbowi Państwa.

Odrębną kwestią jest sprawa współuczestnictwa w procesie karnym. W procesie karnym można mówić o współuczestnictwie, kiedy w tej samej roli procesowej po stronie czynnej lub biernej występuje kilka osób. Współuczestnictwo po stronie biernej ma miejsce wtedy, kiedy w sprawie występuje kilku oskarżonych.

Zdolność procesowa

Zdolność procesową nazywamy uprawnienie do stanie się stroną stosunku spornego, a wiec staną się stroną procesową.

Zdolność procesową czynną mają osoby prawne, a także instytucje państwowe lub społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej.

Zdolność procesową bierną mają osoby fizyczne, które, ukończyły 13 lat.

Legitymacja procesowa

Legitymacje procesową stanowi tytuł prawny do wstąpienia w konkretnym procesie oznaczonej roli procesowej. Uprawnienie do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego i oskarżyciela posiłkowego ma pokrzywdzony.

Pojęcie i rodzaje oskarżycieli

Oskarżycielem jest tylko taki podmiot procesowy, który występuje do sądu z żądaniem ukarania oznaczonej osoby za popełnienie określonego czynu karalnego i żądanie to w toku procesu popiera, albo popiera oskarżenie wniesione przez inny podmiot.

Oskarżycielem może być:

1. Organ państwowy (prokurator, organ administracyjny)

2. Czynnik społeczny (np. oskarżyciel społeczny)

3. Pokrzywdzony (może wystąpić w procesie karnym w charakterze oskarżyciela prywatnego lub posiłkowego)

4. Każdy obywatel bez względu na osobiste pokrzywdzenie, co określa się nazwą actio popularis; takiej możliwości nasze prawo nie przewiduje

Oskarżyciel publiczny

Oskarżycielem publicznym jest organ państwa.

Na postawie definicji strony oraz w świetle obowiązującego prawa karnego procesowego, oskarżyciel publiczny musi być uznany za stronę. Jest on jednak stroną o szczególnym charakterze. Oskarżyciel publiczny, działając w procesie, spełnia funkcje państwa, co zakłada, że jego interesem nadrzędnym jest interes społeczny.

Oskarżycielem publicznym głównym, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, jest prokurator. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe:

1. Działający zamiast prokuratora

2. Występujący zamiast lub obok prokuratora

Zasadniczym oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator.

Nadrzędności prokuratora jako oskarżyciele publicznego można przedstawić w kilku punktach.

1. Nie wymaga on szczególnego ustawowego upoważniania

2. Jest uprawniony do występowania w roli oskarżyciele publicznego we wszystkich sprawach

3. Prokurator swym działaniem z reguły wypiera inne organy uprawnione do wystąpienia w roli oskarżyciela publicznego

Do drugiej grupy organów, które uzyskały oskarżycieli publicznych, zaliczamy te, które mogą brać udział w postępowaniu sądowym zamiast lub obok prokuratora. Jest nim organ, który wnosi i popiera oskarżenie.

Prokurator może być także oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia. W tych sprawach zasadniczym oskarżycielem publicznym jest policja.

Pokrzywdzony

Według art. 29.1.K.p.k., pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, społeczna lub samorządowa, choćby nie miła osobowości prawnej.

Z przytoczonych przepisów wynika, że pokrzywdzonym mogą być:

• Osoba fizyczna

• Osoba prawna

• Instytucje państwowe, samorządowe lub społeczne, jeśli nawet nie posiadają osobowości prawnej

Pokrzywdzonym nie są osoby, które naprawiły szkody wyrządzone przestępstwa i z tego tytułu mają roszczenie regresowe do sprawcy przestępstwa.

O pokrzywdzeniu, decyduje z reguły bezpośredniość naruszenia lub zagrożenia przestępstwem, dobra prawnego oznaczonej osoby. O tym, czyje dobro prawne zostało naruszone decyduje prawo karne materialne.

Dla legitymacji pokrzywdzonego nie jest konieczne stanowcze ustalenie bezpośredniego zagrożenia lub naruszenia. Wystarczy, że to naruszenie lub zagrożenie ma charakter hipotetyczny, to znaczy możliwy w świetle twierdzeń wskazanego, lub istniejącego materiału dowodowego.

W wyniku popełnionego przestępstwa, pokrzywdzony może być jedna lub więcej osób. Jednym czynem mogą być naruszone dobra kilku osób.

Możliwe jest również łączenie roli pokrzywdzonego i świadka. Natomiast pokrzywdzony nie może występować w roli biegłego.

W stadium postępowania przygotowawczego pokrzywdzony jest stroną.

Inaczej przedstawia się ten problem w postępowaniu przed sądem. Tutaj możliwe są dwie odrębne pozycje procesowe pokrzywdzonego. W pierwszej pokrzywdzony uzyskuje prawa strony wówczas, kiedy wystąpi w jednej z trzech ról procesowych, a mianowicie w postaci oskarżyciela prywatnego, oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego. Możliwa jest także kumulacja przez pokrzywdzonego jednocześnie jednej z dwóch ról procesowych.

Oskarżyciel posiłkowy

Obowiązujący Kodeks postępowania karnego, po pierwsze, odformalizował uregulowania dotyczące uprawnień procesowych oskarżyciela posiłkowego, likwidując szereg poprzednio istniejących ograniczeń a po drugie wprowadził drugą ścieżkę ustawową, w ranach, której pokrzywdzony może uzyskać pozycje procesową oskarżyciela posiłkowego, wtedy, gdy prokuratura, nie dopatrując się podstaw do wniesienia oskarżenia do sądu, po raz wtórny odmówi wszczęcia lub umorzy już wszczęte postępowanie przygotowawcze.

Inaczej przedstawia się stan prawny w sytuacji, gdy prokurator odmawia wszczęcia lub umarza postępowanie przygotowawcze.

Obecny Kodeks postępowania karnego przyjął koncepcję skargi subsydiarnej. Wprowadził on możliwość działania pokrzywdzonego w charakterze oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, zamiast oskarżyciela publicznego. Decyzje to mogą być zaskarżone przez pokrzywdzonego do prokuratora nadrzędnego. Jeśli prokurator nie przychyli się do zażalenia, przesyła je do sądu. Sąd, po rozpatrzeniu zażalenia, zaskarżone postępowanie utrzymuje w mocy lub je uchyla, wskazując na okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić.

W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia przez prokuratora nadrzędnego, pokrzywdzony, który zaskarżył poprzednie postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania cywilnego przygotowawczego, może wnieść o akt oskarżenia, o czy oskarżony powinien być pouczony. Taki akt oskarżenia powinien być wniesiony w terminie miesiąca od doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o postanowieniu nie uwzględniającym jego zażalenia.

Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata.

Oskarżyciel posiłkowy może:

• brać udział w rozprawie a także w posiedzeniach

• zadawać pytania i składać oświadczenia

• składać wnioski

• posiadać pełnomocnika

• wnosić środki zaskarżenia.

Pokrzywdzonemu przysługuje jednorazowe uprawnienie do brania udziału w procesie karnym, w charakterze oskarżyciela posiłkowego. W razie odstąpienia od oskarżenia oskarżyciela posiłkowego w sprawie , w której oskarżyciel publicznie nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora, który może przystąpić do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia. Jeżeli prokurator tego nie uczyni, postępowanie podlega umorzeniu.

Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu procesu. Nowe strony a więc osoby najbliższe mogą przystępować do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym etapie toczącego się procesu. Postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli tego nie uczynią w terminie 3 miesiące od śmierci oskarżyciela posiłkowego, sąd umarza postępowanie.

Oskarżyciel prywatny.

Oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego.

Podmiotem występującym po stronie czynnej w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego jest oskarżyciel prywatny. Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony, a więc przede wszystkim osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej. Skargę prywatną mogą wnieść także: ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego gdy jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, lub strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego.

Jeśli z powodu popełnienia przestępstwa jest więcej pokrzywdzonych pozostali pokrzywdzeni tym samym czynem mogą aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, przyłączyć się do toczącego postępowania. Przyłączenie się drugiego pokrzywdzonego powoduje, że po stronie czynnej ma miejsce współuczestnictwo procesowe. Nie jest to jednak współuczestnictwo konieczne, gdyż postępowanie może się toczyć z udziałem jednego pokrzywdzonego.

Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej.

Wszczęcie postępowania ma miejsce wówczas, gdy pokrzywdzony nie wniósł skargi prywatnej.

Wstąpienie do postępowania może być wykonane, gdy pokrzywdzony wniósł już skargę do sądu i ją popierał.

Skutkiem ingerencji jest to, że odtąd postępowanie co do przestępstwa prywatno skargowego toczy się z urzędu.

Jeżeli prokurator ingerował w postaci wstąpienia do postępowania, oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję oskarżyciela posiłkowego.

W razie stwierdzenia w toku procesu braku interesu społecznego, prokurator odstępuje od oskarżenia.

Jeżeli odstąpienie od ingerencji nastąpiło w sytuacji, gdy miał ona postać wstąpienia do postępowania, oskarżyciel posiłkowy powraca do roli oskarżyciela prywatnego.

Gdy prokurator odstępuje od ścigania, które zapoczątkowane zostało wszczęciem przez niego postępowania, zawiadamia się o tym pokrzywdzonego który może w terminie 14 dni złożyć akt oskarżenie lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne.

Powód cywilny.

Jest stroną czynną w zakresie dochodzenia roszczenia cywilnego w procesie karnym, wynikającego z popełnionego przestępstwa. Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwą powództwa cywilnego w procesie karnym.

Oskarżony.

Zajmuje w procesie karnym centralną pozycję jako osoba, która jest zagrożona karą kryminalną w związku z zarzutem popełnienia przestępstwa.

Obowiązujący kodeks postępowania karnego wyraźnie określa, kogo należy uważać za oskarżonego. W znaczeniu ścisłym, oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W znaczeniu szerszym nazwą oskarżony obejmuje się także podejrzanego.

Uprawnienia oskarżonego mieszczą się w ramach prawa do obrony. W jego zakresie można wyodrębnić:

• osobiste uprawnienia oskarżonego do obrony,

• prawo do posiadania obrońcy, tzn. osoby zawodowo przygotowanej, która ma bronić interesu oskarżonego w procesie.

Z pośród uprawnień przysługujących oskarżonemu jako stronie procesowej duże znaczenie ma prawo do uczestnictwa w czynnościach procesowych.

Na rozprawie głównej obecność oskarżonego jest obowiązkowa. Jeżeli obecność oskarżonego jest obowiązkowa powinien od zostać wezwany na rozprawę i pozostawać do dyspozycji sądu. W razie obowiązkowej obecności oskarżonego rozprawa nie może się odbyć bez jego udziału, bez względu na to, czy jego obecność jest usprawiedliwiona czy nie usprawiedliwiona. Obowiązujący K.p.k. wprowadził uregulowania usprawniające przebieg postępowania sądowego, pozwalającego na odbycie rozprawy bez udziału oskarżonego.

Z pośród uprawnień, które przysługują wyłącznie oskarżonemu niezależnie od stadium procesowego, należy wymienić prawo do składania wyjaśnień. Wyjaśnienia te składane są ustnie. Oskarżony jest uprawniony a nie zobowiązany do złożenia wyjaśnień. Składając wyjaśnienia oskarżony nie jest zobowiązany do mówienia prawdy. Może on w swoich wyjaśnieniach obrać kierunek obrony jego zdaniem najkorzystniejszy.

W ramach uprawnień oskarżonego duże znaczenie ma tzw. Obrona formalna, tzn. prawo do posiadania obrońcy.

Oskarżonemu w toku całego postępowania przysługuje prawo do postępowania obrońcy o czym należy go pouczyć.

Oskarżony może mieć nie więcej niż trzech obrońców.

Obrona może być nie obowiązkowa gdy oskarżony nie musi mieć obrońcy. Obrona jest obowiązkowa w sytuacjach z którymi ustawa ustala obowiązek posiadania przez oskarżonego obrońcy w toku procesu.

Jeżeli oskarżony jest tymczasowo aresztowany może on porozumiewać się ze swoim obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie.

Oprócz uprawnień na oskarżonym spoczywają obowiązki procesowe. Przede wszystkim oskarżony, który pozostaje na wolności jest obowiązany stawić się na każde wezwanie uprawnionego organu w toku trwającego procesu karnego. Oskarżony jest obowiązany także zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania lub pobytu, trwającego dłużej niż 7 dni, o czy należy oskarżonego uprzedzić przy 1 przesłuchaniu.

22. Cechy stron procesowych

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA

Jest to do stania się stroną stosunku spornego, a więc stania się stroną procesową. Podmiot mający tą zdolność może jednocześnie posiadać zdolność do podejmowania czynności lub jej nie posiadać np. gdy jest osobą małoletnią.

Zdolność procesowa może występować po stronie czynnej lub biernej. Zdolność CZYNNĄ posiadają osoby fizyczne bez względu na wiek, osoby prawne, instytucje państwowe lub społeczne, choćby nawet nie miały osobowości prawnej.

Zdolność BIERNĄ mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat. (postępowanie w stosunku do nieletnich o czyny karalne ma zastosowanie w stosunku do osób które dopuściły się takiego czynu, a które ukończyły 13 lat, a nie ukończyły 17)

LEGITYMACJA PROCESOWA

Stanowi tytuł prawny do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej.

Uprawnienia do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego, oskarżyciela posiłkowego ma pokrzywdzony. Jako oskarżyciel publiczny występuje prokurator, a inny organ może na podstawie upoważnienia ustawowego.

Legitymacja procesowa nie jest równoznaczna ze zdolnością do podejmowania działań w procesie. Legitymacja różni się od zdolności również tym , ze tytuł prawny do wystąpienia w roli strony procesowej wiąże się z oznaczonym procesem karnym np. obrońca oskarżonego posiada legitymacje procesową jeżeli jest adwokatem gdyż tylko adwokat może być obrońcą ; pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny

23.reprezentanci stron procesowych.

Strony mogą działac same albo przez swych przedstawicieli. Gdy strona nie ma zdolności do czynności prawnej może działać wyłącznie przy pomocy przedstawiciela. Istota przedstawicielstwa polega na podejmowaniu czynności w cudzym imieniu na rzecz osoby reprezentowanej. Przedstawiciel wyraza swoja wole w imieniu reprezentowanego, ze skutkiem dl tego ostatniego. Czynność dokonywana przez przedstawiciela wywołuje taki sam skutek, jakby jej dokonywała osoba reprezentowana (w Pr.karnym wyjatek tyczy się osoby obroncy- może on działac tylko na korzysc oskarzonego).

Przedstawiciel musi posiadac umocowanie do działania. Jego czynności mogą być dokonywane tylko w granicach tego umocowania. Umocowanie takie może płynąć z ustawy, albo z ustanowienia (przez mocodawcę-udzielanie upoważnienia, albo przez organ procesowy-pełnomocnik i obrońca z urzędu) . zastosowany podział pozwala na wyodrębnienie następujących grup przedstawicieli stron: przedstawiciela ustawowego / obrońcę i pełnomocnika stron (z urzędu lub działającego na podstawie pełnomocnictwa udzielonego prze stronę)

PRZEDSTAWICIEL USTAWOWY

1)Może on działac po stronie czynnej jak i po stronie biernej.

2)Przepisy KPK przewidują przedstawiciela ust. pokrzywdzonego(działa zamiast niego, gdy pokrzywdzony nie posiada zdolności do działań w procesie) i przedst.ust. oskarżonego (działa obok oskarżonego, na jego rzecz)

Przedstawiciel ust. pokrzywdzonego może występować również wówczas, gdy pokrzywdzony nie może działać osobiście, gdyż jego działanie wyklucza ustawa, lub jest z natury rzeczy niemożliwe. Działanie z natury rzeczy nie jest możliwe gdy jest on osobą prawną- wtedy czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działanie w jego imieniu. (art. 51 kpk./w przypadku spółdzielni zarząd, przedsiebiorstaw-dyrektor).

Ustawa nie dopuszcza osobistego działania pokrzywdzonego kiedy jest małoletni tzn nie ukończył 18 lat, lub jest ubezwłasnowolniony częściowo lub całkowicie. Wtedy prawa pokrzywdzonego wykonuje przedstawiciel ustawowy (małoletni- rodziece ,opiekun/ u.częsciowo -kurator/ u.całkowiecie- opiekun) lub osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.

Przedstawiciel ust. pokrzywdzonego może dokonać wszelkich czynności procesowych, w miejsce pokrzywdzonego ze skutkiem prawnym dla tego ostatniego. Może on także udzielić pełnomocnictwa w celu zastąpienia pokrzywdzonego przez pełnomocnika.

Ustawowego przedstawiciela po stronie biernej może mieć oskarżony, nieletni, który nie ukończył 17 lat lub jest ubezwłasnowolniony . może on podejmować obok oskarżonego i wyłącznie na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, w tym wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

OBROŃCA

Jest to podmiot którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu poprzez udzielanie porad i dokonywanie czynności na jego korzyść

Prawo karne przewiduje wyłącznie obronę adwokacką.(art. 82 kpk)

Obrońca działa jako przedstawiciel na mocy upoważnienia, w interesie oskarżonego, na jego korzyść , choć nie jest to przedstawicielstwo o swoistym charakterze, gdyż działając obok oskarżonego podejmuje czynności na jego korzyść.

W procesie karnym oskarżony musi mieć obrońcę w przypadku obrony obligatoryjnej-obowiązkowej.

Oskarżony musi mieć obrońcę:

1. jest nieletni

2. jest głuchy, niemy, niewidomy

3. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

4. gdy sąd uzna to za niezbędne, ze względu na okoliczności utrudniające obronę art. 79 kpk

5. w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem 1 instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolości (do tego odnosi się tez art. 80 kpk)

6. w postępowaniu karnym przeciw żołnierzowi odbywającemu zasadniczą służbę wojskową albo pełniącemu służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego, w sprawach o przestępstwa podlegające orzecznictwu sądów wojskowych, udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy przed wszystkimi sądami wojskowymi. (doczytac art. 654$ 1 pkt 2 i art. 671$ 2 kpk)

Naruszenie przepisów o obronie obowiązkowej stanowi bezwzględna przyczynę uchylenia orzeczenia. W pozostałych przypadkach obrona jest nie obowiązkowa.(tzn nie trzeba mieć obrońcy ale można). Obowiązkowi posiadania obrońcy czyni zadość obrońca z wyboru lub z urzędu.

Obrona z urzędu ma miejce- art.81 i 78 kpk. Obrona ta ma charakter akcesoryjny, wyznaczenie obrońcy z urzędu jest możliwe tylko wtedy, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru.

Zawiązanie stosunku obrończego w wypadku obrony z urzędu następuje w drodze zarządzenia prezesa sądu. Drugim sposobem zawiązania takiego stosunku w wypadku obrony z wyboru jest udzielenie przez oskarżonego upoważnienia do obrony. + art. 76 kpk i 83 kpk

W sprawie w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony wypowiada stosunek obrończy sąd zakreśla oskarżonemu odpowiedni termin do powołania nowego obrońcy, gdy tego nie wypełni sad lub prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzedu. W razie potrzeby rozprawę umarza lub przerywa. + art. 378 kpk

Udzielanie upoważnienia(obrona z urzędu) jak i wyznaczenie obrońcy urzędu odnosi się do całego postępowania. Jest on upoważniony do dokonywania czynności procesowych także po uprawomocnieniu się orzeczenia np. do

1. złożenia kasacji

2. wniosku o uzupełnienie wyroku

3. wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym

4. do uczestnictwa w postępowaniu o wydanie wyroku łacznego. Itd.

Jeżeli chodzi o obrońcę z urzędu to nie musi on dokonywać tych czynności. + art. 84 kpk

Możliwa jest obrona ze strony adwokata kilku oskarżonych, byleby ich interesy nie pozostawały w sprzeczności (w razie wzajemnego pomawiania się oskarżonych) .

Udział w czynnościach obrońcy nie wyłącza osobistego działania oskarżonego, gdyż obrońca swym działaniem nie zastępuje oskarżonego. + art. 86 kpk.

Zaniedbanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść oskarżonemu szkody. Obrońca jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko czego dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Tylko w wyjątkowych sytuacjach adwokat może być przesłuchany w charakterze świadka. Obrońca korzysta z immunitetu adwokackiego. W ściśle określonych przypadkach ustawa przewiduje tzw. przymus adwokacki.

PEŁNOMOCNIK+ 84, 86, 89 kpk / 91 kpc

Z jego pomocy może korzystać strona inna niż oskarżony(on nie może z jego usług korzystac!!), a więc pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym oraz oskarżyciel prywatny, oskarżyciel posiłkowy i powód cywilny w postępowaniu sądowym. Może korzystać także osoba nie będąca stroną jeżeli tego wymagają jej interesy w toczącym się postępowaniu. + art88 kpk

Pełnomocnik różni się od obrońcy nie tylko tym, że z jego pomocy korzystają podmioty działające po stronie czynnej, ale także tym, że

1. pełnomocnik jest związany w przeciwieństwie do obrońcy instrukcją mocodawcy

2. pełnomocnik nie jest ograniczony działaniem wyłącznie na korzyść

3. pełnomocnik może w ramach umocowania powziąć i wyrazić wolę, która jest uważana za wolę mocodawcy

Osoba uprawniona może posiadać nie więcej niż 3 pełnomocnikow.

24. Rzecznicy interesu społecznego

Ich zadaniem jest obrona interesu społecznego, interesu ogółu. Tylko istnienie takiego interesu stwarza legitymację do działania w procesie. podmioty te nie działają w imieniu lub na korzyść określonej strony procesowej. Wśród rzeczników najważniejszą pozycję zajmują

PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY + art. 90 i 91kpk

w praktyce ta instytucja jest martwa. Przedstawiciel społeczny może wystąpić dopiero w postępowaniu przed sądem.

Nie jest wykluczone wystąpienie w sprawie kilku przedstawicieli społecznych. O ich ilości decyduje sąd. Może się on w każdej chwili wycofać z procesu jeżeli uzna że dalsze jego działanie nie jest podyktowane interesem społecznym lub ważnym interesem indywidualnym.

PROKURATOR W PROCESIE ADHEZYJNYM

Legitymacje do działania w takim procesie stanowi interes społeczny. Prokurator jeżeli wymaga tego (jego zdaniem) interes społeczny może w terminie przewidzianym dla wytoczenia powództwa cywilnego wnieść pozew cywilny na rzecz pokrzywdzonych lub stron zastępczych albo popierać wytoczone przez te osoby powództwo. Działa on w tym przypadku na korzyść pokrzywdzonego lub osób wymienionych w art. 63$ 1 kpk

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Po zbadaniu sprawy, mając określone uprawnienia związane z procesem karnym, może

1. żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane w urzędu.

2. Żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział toczącym się już postępowaniu- na prawach przysługujących prokuratorowi.

3. Wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia, kończącego post. sądowe.

Może on również występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej i z wnioskiem do SN o podjecie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności wykładni prawa.

25. Pomocnicy procesowi

Wydaje się, że terminem „pomocnicy procesowi” należy objąć osoby, które swym działaniem pomagają organom w przeprowadzeniu lub utrwaleniu przebiegu czynności procesowych (np. tłumacz, protokolant).

Organ procesowy powołuje tłumacza, jeżeli zajdzie potrzeba przesłuchania:

- głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma

- osoby nie władającej językiem polskim.

Należy także powołać tłumacza, gdy zajdzie potrzeba przełożenia na język polski pisma, sporządzonego w języku obcym, lub odwrotnie albo zapoznania oskarżonego z treścią przeprowadzonego dowodu.

Protokolantem rozprawy może być aplikant lub pracownik sekretariatu. Protokół z rozprawy może być spisany przez asesora, jeżeli nie należy on do składu sądzącego. Protokół z rozprawy podpisują przewodniczący i protokolant.

Obowiązujący KPK wprowadził uczestnika procesu, poprzednio nie znanego w procesie karnym, a mianowicie specjalistę, który może być powołany, gdy konieczne jest wykonanie czynności technicznych. Może on wziąć udział w oględzinach, eksperymencie, ekspertyzie, zatrzymaniu rzeczy lub przeszukaniu. Może nim być funkcjonariusz organów procesowych albo inna osoba (składa przyrzeczenie - treść art. 205 § 2 KPK).

Specjalistą nie mogą być te same osoby, które nie mogą być biegłymi. Do specjalistów mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące biegłych, z wyraźnymi wyłączeniami.

26. Osobowe źródła dowodowe

Do tej grupy zaliczamy uczestników procesu karnego dostarczających środków dowodowych (świadków, biegłych). Nie są oni stronami, są uczestnikami procesowymi. Ich prawa to: prawo zaskarżenia decyzji o zastosowaniu środka przymusu, prawo zwrotu kosztów związanych ze stawiennictwem (świadek), prawo do odpowiedniego wynagrodzenia (biegły).

Świadek i jego zeznania

Świadkiem w znaczeniu procesowym jest:

1. każda osoba, która w tym charakterze została wezwana przez organ procesowy w celu złożenia zeznań w toku procesu karnego (art. 177 § 1 KPK)

2. osoba zgłaszająca się do organu procesowego bez wezwania w celu złożenia zeznań

Świadek w procesie karnym jest osobowym źródłem dowodowym, a jego zeznania są środkiem dowodowym. Od czasu wezwania osoby w charakterze świadka lub zgłoszenia się bez wezwania ciążą na niej określone obowiązki:

1. obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego; nie dotyczy osoby, która się sama zgłosiła do organu procesowego

2. obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego

3. obowiązek zeznawania

4. obowiązek złożenia przyrzeczenia

5. obowiązek zeznawania prawdy

Ad. 1

Z reguły wezwania dokonuje organ kierujący procesem. Osoba wezwana w charakterze świadka musi być o fakcie wezwania powiadomiona w sposób określony obowiązującymi przepisami. Jeżeli nie dopełniono nie można wobec takiej osoby stosować środków przymusu. Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia wystawionego przez uprawnionego lekarza. Niestawiennictwo może spowodować przerwę lub odroczenie. Nieusprawiedliwione - można zastosować kary porządkowe, zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.

Ad. 2

Osoba wezwana w charakterze świadka nie tylko powinna się stawić w miejscu i czasie oznaczonym w wezwaniu, ale także pozostawać do dyspozycji organu procesowego, aż zostanie zwolniona.

Ad. 3

Na osobie wezwanej w charakterze świadka ciąży prawny obowiązek zeznawania. Obowiązkiem złożenia zeznań są zarówno informacje dowodowe posiadane przez świadka mające znaczenie dla toczącej się sprawy jak i dane dotyczące jego tożsamości. Należy najpierw go poinformować o obowiązku złożenia zeznań, a gdy obstaje przy odmowie zastosować przewidziane sankcje - Art. 287 § 2. „W razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty oraz wydania przedmiotu można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nie przekraczający 30 dni”.

Ad. 4

Obowiązek złożenia przyrzeczenia ograniczony został do przesłuchania świadka przez sąd lub sędziego delegowanego, a także w ramach art. 316 § 3 KPK. Odstąpiono od składania przez świadków przysięgi religijnej. Art. 189 KPK normuje kiedy odstępuje się od przyrzeczenia (np. osoba poniżej 17 lat, osoba która była prawomocnie skazana za fałszywe zeznania).

Sąd może odstąpić od odebrania przyrzeczenia, gdy strony się nie sprzeciwiają.

Przyrzeczenie ma formę uroczystą. Świadek powtarza tekst za sędzią. Głuchy lub niemy świadek składa przyrzeczenie na piśmie (podpisanie tekstu). W razie złożenia już w danej sprawie przyrzeczenia przez świadka przypomina mu się je na następnym przesłuchaniu, chyba że sąd uzna za potrzebne powtórne złożenie przyrzeczenia. Obowiązek złożenia przyrzeczenia może być wymuszony karami porządkowymi.

Ad. 5

Świadek jest zobowiązany do mówienia prawdy. Art. 233 KK - odpowiedzialność karna zachodzi, gdy świadek zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę. Warunkiem jest uprzedzenie o konsekwencji przewidzianej w art. 233 KK.

Uprawnienie świadka do nie zeznawania i nie odpowiadania na pytania. Uchylanie pytań obraźliwych dla świadka. Świadek może żądać aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności (jeżeli zeznania mogłyby narazić na hańbę jego lub osobę najbliższą).

Uprawnienie do zwrotu poniesionych wydatków z powodu stawiennictwa. Nowelą z 2003 r. wprowadzono możliwość prawną przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (bierze udział sędzia wyznaczony lub sąd wezwany, w którego okręgu świadek przebywa). W przypadku gdy świadek: 1) nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się usunąć przeszkody; 2) świadka anonimowego.

Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o dane personalne, karalność za fałszywe zeznania oraz stosunek do stron.

Świadek ma zeznawać o znanych mu faktach.

Wg art. 192 § 1 KPK jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom ciała i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. W razie istnienia wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego dokonanych spostrzeżeń sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić. W pozostałym zakresie na badanie świadka potrzebna jest jego zgoda.

Świadek nie może być jednocześnie oskarżonym i biegłym. Możliwa jest przemienność występowania w jednym procesie rej samej osoby - raz w roli świadka, a w innym etapie w charakterze oskarżonego.

W sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub żąda tego oskarżony, który podczas pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego nie miał obrońcy. Przesłuchuje się z udziałem biegłego psychologa.

Według art. 185b § 1 KPK świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, można przesłuchać w warunkach określonych w art. 185a w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, albo przestępstwa określone w rozdziale XXV KK, jeżeli te zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego.

KPK w celu ochrony świadka:

1. przewiduje, że może on żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą

2. wprowadza możliwość zastrzeżenia danych dotyczących miejsca jego zamieszkania (uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby dla niego najbliższej)

Świadek anonimowy - w sytuacjach, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach dla świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie (wtedy postępowanie bez udziału stron, objęte tajemn. państwową)

Takiego świadka przesłuchuje prokurator, a także sąd (może zlecić sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu) w miejscu i w sposób zapewniający zachowanie tajemnicy odnośnie tożsamości. Przesłuchanie świadka anonimowego może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość). Postanowienie o zachowaniu w tajemnicy wskazanych okoliczności doręcza się zgodnie z art. 100 § 2 KPK (świadkowi, oskarżonemu, prokuratorowi przysługuje zażalenie w terminie 3 dni, rozpoznaje je sąd właściwy dla danej sprawy). W razie uwzględnienia zażalenia, protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu. Świadek do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji może wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia o anonimizacji. Świadek anonimowy nie może być konfrontowany.

Świadek koronny -ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 114 poz. 738 z późn. zm.)

Przepisy tej ustawy mają zastosowanie w sprawach o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw wyliczonych w art. 1 tej ustawy. Świadkiem koronnym może być tylko podejrzany, który dopuszczony został na mocy postanowienia sądu do składania zeznań w charakterze świadka (art. 2).

W charakterze świadka koronnego może być dopuszczony podejrzany, jeżeli spełnione zostały łącznie następujące warunki (warunki pozytywne):

1) do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu podejrzany w swych wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą się przyczynić do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,

2) zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okolicznościach popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 1 (art. 3 ust 1 ustawy o świadku koronnym)

Dopuszczenie dowodów z zeznań ŚK można uzależnić od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa i naprawienie szkody nim wyrządzonej.

Przepisów ustawy o świadku koronnym nie stosuje się do podejrzanego który (negatywne):

• usiłował popełnić lub popełnił przestępstwo zabójstwa, określone w art. 148 § 1-3 KK lub współdziałał w popełnieniu tego przestępstwa

• nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego określonego w art. 1, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego

• zakładał zorganizowaną grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstw lub taką grupą lub związkiem kierował

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony za zgodą prokuratora apelacyjnego. Przed wydaniem postanowienia sąd przesłuchuje podejrzanego co do okoliczności określonych w art. 3. Sąd wydaje postanowienie w ciągu 7 dni od daty wpływu wniosku. Jeżeli prokurator nie wystąpi z wnioskiem o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka albo gdy sąd wyda postanowienie odmowne, wyjaśnienia podejrzanego, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz złożone przed sądem nie mogą stanowić dowodu. Protokół wyjaśnień podejrzanego podlega zniszczeniu.

W razie wydania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego, postępowanie co do osoby objętej postanowieniem podlega wyłączeniu do odrębnego postępowania i następnie zawieszeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom. Sprawca (świadek koronny) nie podlega karze za przestępstwo, w którym uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił. Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko pozostałym sprawcom.

W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby najbliższej w stosunku do niego może być uruchomiony program ochrony, przewidujący ochronę osobistą lub odpowiednią pomoc. Orzeka o tym prokurator, wykonuje postanowienie Kom Głów Pol.

Biegły i jego opinia

Biegły jest źródłem dowodowym a jego opinia środkiem dowodowym. Biegłego lub biegłych powołuje się wówczas, gdy stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych (art. 193 § 1 KPK)(obowiązek organu kierującego procesem do powołania biegłego). Wiadomości specjalne nie są znane przeciętnemu członkowi społeczeństwa. Jeżeli dodatkowe wiadomości specjalistyczne posiada organ postępowania przygotowawczego lub członek składu sądzącego, to fakt ten nie wyłącza potrzeby przeprowadzenia dowodu z biegłego (organ procesowy nie może występować w podwójnej roli). Biegły składa przyrzeczenie. Biegły może zostać zastąpiony innym biegłym, jeżeli pojawią się okoliczności osłabiające zaufanie do jego wiedzy lub bezstronności, lub inne ważne powody. Każda osoba powołana w charakterze biegłego jest zobowiązana do wydania opinii zgodnie ze swą wiedzą specjalistyczną. Postanowienie o powołaniu biegłego (nie przysługuje na nie zażalenie) wydaje organ prowadzący proces. Przedmiotem dowodu z biegłego może być badanie rzeczy i zjawisk. Powołany biegły wydaje opinię na podstawie swej wiedzy. Opinię składa biegły ustnie lub na piśmie w zależności od ustaleń organu procesowego ustanawiającego biegłego. Ostateczne wyniki biegłego powinny być jednoznaczne, poparte wynikami i przebiegiem badań. Opinia biegłego poddana jest weryfikacji (mogą jej dokonywać strony i ich przedstawiciele, organ procesowy np. zadając biegłemu pytania).

W razie stwierdzenia, że opinia jest niejasna lub niepełna, albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami o tej samej sprawie, można starać się wyjaśnić wątpliwe punkty przez zadawanie biegłemu pytań lub w tym celu ponownie wezwać biegłego. Niekiedy obowiązujące przepisy wymagają, aby jednocześnie wystąpiło więcej biegłych niż jeden. Taką sytuację przewiduje art. 202 KPK. Według tego przepisu w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego należy powołać co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów. Podstawą dopuszczenia dowodu z badania stanu zdrowia psychicznego jest istnienie wątpliwości co do zdrowia psychicznego oskarżonego. Postanowienie o zarządzeniu badania zdrowia psychicznego oskarżonego na podstawie art. 202 KPK może wydać tylko sąd lub prokurator. Badanie zdrowia oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (postanowienie o obserwacji może wydać tylko sąd, jednak tylko na żądanie biegłych).

Art. 215. W razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy.

27. CZYNNOŚCI PROCESOWE

1.Pojęcie czynności procesowej

Proces karny składa się z zbioru faktów procesowych. Przez fakt procesowy rozumie się jakiekolwiek względnie zwarte ogniwo w ruchu procesowym, z którym prawo łączy skutki procesowe.

Fakty dzieli się n dwie grupy:

1. zdarzenia procesowe - fakty procesowe, które nie polegają na zachowaniu się uczestników procesu. Są to zjawiska niezależne od uczestników procesu, uczestnicy procesu nie mają na nie wpływu. Zdarzeniami procesowymi mogą być tylko fakty, z którymi prawo procesowe łączy odpowiednie skutki procesowe,(śmierć oskarżonego)

2. Czynności procesowe - jakiekolwiek zachowanie uczestnika procesu, mające na celu wywołanie odpowiednich skutków przewidzianych w prawie karnym procesowym. Wynika z tej definicji, że czynnością procesową jest:

-tylko zachowanie uczestnika procesu,

-takie zachowanie, z którym obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego łączą odpowiednie skutki.

Czynnością procesową jest zachowanie, co oznacza, że może ona wystąpić przede wszystkim w postaci pozytywnej, ale także w postaci negatywnej.

Czynność procesowa może być prosta, kiedy stanowi pojedyncze zachowanie określonego podmiotu. Czynność procesowa może być złożona w tym sensie, że w gruncie rzeczy przejawiają się w niej indywidualne zachowania kilku podmiotów(np. zeznania świadka)

Trzy grupy czynności procesowych ze względu na treść i charakter:

I - czynności faktyczne (czynności rzeczowe)np. przeszukanie, zatrzymanie

II -spostrzeżenia procesowe tzw. Czynności receptywne polegają na przyjęciu do wiadomości informacji i żądań. Np. wysłuchanie przez sąd wywodów stron.

III - oświadczenia procesowe

Z czynnością procesową wiąże się:

a) zdolność do czynności procesowych - uprawnienie do osobistego podejmowania czynności w procesie

b)legitymacja do działań w procesie - uprawnienie do osobistego przedsiębrania czynności procesowych w ramach posiadanego upoważnienia. Np. będzie mógł dokonywać czynności tylko na korzyść oskarżonego.

Czynność procesowa może być wyraźna lub dorozumiana. Z reguły w procesie występują czynności procesowe wyraźne. Przykładem czynności dorozumianej jest ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw prywatnoskargowych.

28.Grupy czynności dowodowych


- Czynności faktyczne (czynności rzeczowe) np. Przeszukanie zatrzymanie
- spostrzeżenia procesowe tzw. Czynności receptywne polegają na
przyjęciu do wiadomości informacji i żądań np. Wysłuchanie przez sąd
wywodów stron
- oświadczenia procesowe

Czynności dowodowe.
Do nich zaliczamy:
-Zatrzymanie rzeczy, Przeszukanie
-Kontrola i utrwalenie rozmów
-Niektóre inne sposoby wykrywania dowodów

Zatrzymanie rzeczy, Przeszukanie
Po pierwsze zatrzymania rzeczy ,przesyłek albo korespondencji i wyniku połączeń telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji , w tym danych informatycznych .Po wtóre zabezpieczenie danych informatycznych
dla zajęcia tak ł korespondencji. Po trzecie zaś przeszukania dla znalezienia i zajęcia owych rzeczy , korespondencji lub danych dla wykrycia i zatrzymania osób.

-Zatrzymanie rzeczy obejmuje
* rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie w tym także korespondencje i przesyłki oraz wykazy połączeń telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji , w tym przesyłane poczta elektroniczną , mające znaczenie
dla postępowania,a znajdujące sie w dyspozycji urzędów, instytucji i podmiotów prowadzących usługi pocztowe i telekomunikacji urzędów celnych oraz instytucji i przedsiębiorstw transportowych,a także dane informatyczne i system informatyczny w zakresie danych przechowywanych w tym systemie lub w urządzeniu albo na nośniku znajdującym sie w dyspozycji dysponenta lub użytkownika systemu informatycznego.
* rzeczy podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych , środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody.

-Przeszukanie to wykrywacza czynność dowodowa będąca jednocześnie środkiem przymusu pozwalającym na legalne wkroczenie w strefę konstytucyjna gwarantowanych praw i wolności osobistych w postaci nietykalności osobistej . Z uwagi na jej wykrywczy charakter unormowana ja jednak w przepisach o dowodach , nie zaś w ramach środków przymusu procesowego. Przeszukanie może nastąpić jedynie w celu;
*wykrycia zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej
*znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie
*znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym
Przeszukanie może objąć;
*pomieszczenia
*inne miejsca
*osobę,jej odzież i podręczne przedmioty
Przeszukania mogą dokonać;
*prokurator
*Policja
*policja i inne ustawowo uprawnione organy, samodzielne, w przypadkach
niecierpiących zwłoki
Kodeks określa tez zasady dokonywania przeszukań
*przeszukania osoby i odzieży na niej
*przeszukania pomieszczeń mieszkalnych
*przeszukiwanie w porze nocnej
*przeszukiwanie pomieszczeń zamkniętych należących do instytucji
państwowych
*przeszukanie pomieszczeń zajętych przez wojsko może nastąpić tylko w
obecności dowódcy

Osobę u której nastąpiło przeszukanie, należy przed przystąpieniem do tej czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów.

Kontrola i utrwalenie rozmów

-Podsłuch przed procesowy jest dopuszczalny w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych w celu zapobieżenia , wykrycia, ustalenia, sprawców a także ustalenia i uzyskania dowodów przestępstw .

-Procesowa kontrola i utrwalanie obejmuje;
*kontrole i ustalenie rozmów telefonicznych
*kontrole i utrwalenie przy użyciu środków technicznych treści innych rozmów lub przekazów informacji , w tym korespondencji przesyłanej poczta elektroniczną ,do której to kontroli stosuje sie odpowiednio przepisy dotyczące rozmów telefonicznych.
Kontrola objąć może:
*osobę podejrzaną
*oskarżonego
*pokrzywdzonego
*inną osobę, z która może sie kontaktować oskarżony
*inną osobę, która może mieć związek ze sprawca lub z grożącym
przestępstwem

-Procesowa kontrola i utrwalenie rozmów telefonicznych i innych przekazów informacji są dopuszczalne jedynie , gdy toczące sie postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa dotyczą;
*zabójstwa
*zamachy na niepodległość lub integralność państwa
*szpiegostwa lub ujawniania tajemnicy państwowej
*gromadzenia broni , materiałów wybuchowych lub radioaktywnych
*fałszowania pieniędzy i innych instrumentów płatniczych i finansowych lub obrotu takimi pieniędzmi lub interesami
*użycie grożby lub przemocy bezprawnej w związku z postępowaniem karnym oraz łapownictwem płatnej protekcji stręczycielstwa , kuplerstwa
*przestępstw przeciwko pokojowi. Ludzkości i zbrodni wojennych, zbrodni ludobójstwa, przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych, w ujęciu norm tegoż statutu.

Niektóre inne sposoby wykrywania dowodów

-Zakup kontrolowany, czy w istocie transakcja pozorna , to niejawne nabycie lub przejęcie przedmiotów pochodzących z przestępstwa , ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie ,posiadanie , przewożenie lub obrót którymi są zabronione .
-Nadzorowanie tajne zarządzane jest przed wszczęciem postępowania karnego w celu udokumentowania niektórych przestępstw lub ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych czynach albo przejecie przedmiotów przestępstwa.

-Tajny agent policji to sobą , która ukrywając własną tożsamość i związek z policją lub służbami bezpieczeństwa państwa wchodzi w kontakt z grupą przestępcza w celu ujawnienia przestępstwa i wykrycia jego sprawców, może to być funkcjonariusz tych organów lub osoba trzecia.

29.Wymagania dla prawnej skuteczności czynności procesowych.

Czynności procesowe stron aby mogły wywierać skutki prawne muszą posiadać dwie cechy dopuszczalność i skuteczność. Dopuszczalność czynności wiąże się ściśle z uwarunkowaniem prawnej możliwości jej dokonania. W literaturze przeważa zdanie że dopuszczalna jest czynność , która nie jest zabroniona przez prawo. Zatem czynność jest dopuszczalna jeżeli nie jest zabroniona przez prawo karne procesowe. Czynność jest zabroniona kiedy przepisy prawa karnego procesowego wyraźnie na to wskazują np. Zakaz wykorzystania poprzednio złożonych zeznać. Niekiedy o zakazie możemy wnioskować z innych przepisów np. Jeśli przepis wymienia rzeczy dozwolone to wnioskujemy że inne są zabronione. Niedopuszczalność zachodzi wtedy gdy:
- występuje wyraźny zakaz zamieszczony w ustawie
-czynność dokonano poza zakresem przyznanych z mocy ustawy uprawnień, np. wniesiono zażalenie na postanowienie, które jest niezaskarżalne
-upłynie termin prekluzyjny lub zawity
-czynności dokonano przez osobę nieuprawnioną lub bez wymaganego upoważnienia
-brak prawnych warunków danej czynności decydujących o jej
dopuszczalności np. zastosowano tymczasowe aresztowanie bez decyzji sądowej
-występują przeszkody procesowe.
Jeżeli czynności niedopuszczalnej dokonała organ procesowy to jej następstwem może być:
- powstanie wady wymienionej w art. 439 § 1 K.p.k. wymagającej uchylenia orzeczenia albo w ramach wniesionego środka odwoławczego, albo z urzędu.
-uchylenie orzeczenia w ramach środka odwoławczego z powodów określonych w art. 438 pkt 2 K.p.k lub na podstawie przepisów szczególnych.
-W razie dokonania przez organ procesowy innej czynności, niestanowiącej decyzji procesowej, skutków takich uchybień nie da się sklasyfikować jednolicie. Np.. niedopuszczalne czynności dowodowe, których spełnienie
powoduje nielegalność dowodu.W razie dokonania czynności niedopuszczalnej przez stronę należałoby
przyjąć, że taka czynność jest prawnie bezskuteczna w tym sensie, iż nie może wywrzeć skutków zamierzonych przez stronę, to znaczy, np. środek odwoławczy nie spowoduje zamieszczonego w nim żądania kontroli zaskarżonego orzeczenia.Do takiej czynności organ procesowy nie powinien się odnościć merytorycznie , lecz stwierdzić bezskutecznośći np przez odmowę przyjęcia lub pozostawienie bez rozpoznania.Wadliwa czynność prawna może być uzdrowiona w ramach konwalidacji. Następuje ona:
- z mocy prawa, gdy wadliwość czynności nie ma znaczenia w nowym stanie prawnym
- na skutek zaszłości od strony niezależnej np. gdy pokrzywdzony małoletni dokonał czynności do której był nieuprawniony, ale w między czasie stał się pełnoletni.
- na skutek zachowania strony procesowej lub innego uczestnika, który uzupełnił dotychczasowy brak własnej inicjatywy czy tez na skutek wezwania o uzupełnienie przez organ procesowy.
Uzdrowienie wadliwości następuje od chwili dokonania czynności. Od konwalidacji należy odróżnić konwersję, jeżeli za pomocą jednej czynności uzyskuje się skutki innej czynności, gdy jednocześnie ta pierwotna nie traci swej tożsamości np. poprzez złożenie apelacji w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyroku uzyskuje się skutek w postaci wniosku o uzasadnienie wyroku, pomimo jego nie wniesienia.

30.Oświadczenia procesowe
Oświadczenia w procesie karnym sa to przewidziane przez prawo procesowe uzewnętrznienia treści psychicznych uczestnika procesu w celu przekazania ich innym jego uczestnikom.
Przbierają one postać :
a) oświadczeń wiedzy ,
b) oświadczeń woli.
Oświadczenia wiedzy stanowią uzewnętrzniene treści psychicznych uczestnika prosecu , mające charakter wiedzy o faktach. Do tej grupy zalicza się :
- oświadczenia dowodowe ( zeznania świadków, wyjaśnieniea oskarżonego, opinie biegłych)
- przytoczenia procesowe ( tezy wniosków dowodowych, wskazanie możliwości dowodowych)
sprawozdaia procesowe do których można zaliczyć protokół.
Oświadczenia woli przybierają postać:
a) oświadczeń postulujących któe przedstawia się w postaci wniosków stron ( np. Wniosek o wyłaczneia sędziego) prośby o ułaskawienie itd.,oraz żądań np. Skarga odwoławcza.
b) oświadczenia imperatywnego , czyli władczego, stanowiącego, kiedy chodzi o decyzje lub polecenia, będące przejawem woli organu kierującego procesem , które sa wiążace dla uczestników procesu lub podległego
organu.
O bycie oświadczenia woli decyduje istnienie woli w chwili powzięcia i jej wyrażenia. Wola jest wyłączona w przypadku choroby psychicznej lub przymusu fizycznego.
Wola nie może być dotknięta wadą. Wadą jest wtedy gdy mamy do czyneinia z błędem , przymusem psychicznym .
Wola może być wyrażona wprost przez tego kto ją powziął. Jest możliwe zarówno zastępstwo w oświadczeniu ( np. Pełnomocnik) , jak i w powzięciu woli ( dopuszczalne w sytuacjach przewidzianych w obowiązujących przepisach, takie sytuacje dotyczą np: ustawowego przedstawiciela pokrzywdzonego, organu działającego za pokrzywdzonego
nie będącego osobą fizyczną, osoby działającej na korzyść oskarżonego jeżeli jest on nieletni lub ubezwłasnowolnionym, pełnomocnika).Ośiwadczenia imprezatywne organu procesowego przybierające postać
decyzji , co do zasady nie mogą zaostać przez ten organ odwołane.Możliwa jest jednak korekta wyroku.
Postanowienia i zarządzenia organu mogą one być odwołane tylko wtedy gdy organ prowadzący proces który je wydał może je ucylić , zmienić lub w to miejsce wydać decyzję innej treści.Niemożliwe jest odwołąnie czynności faktycznej lub spostrzeżenia procesowego.
Jeśłi chodzi o pozostałych uczestników procesu to mają oni możliwość cofnięcia złożonego oświadczenia woli , do czasy powstani stanu nieodwracalnego tj, wydania decyzji. . Po tym czasie nie można cofnąc decyzji chyba ze się okaże że oświadczenia było wadliwe. Możliwe jest także cofnięcie oświadczenia wiedzy, jednak nie ma ono
skutku niewczącego poprzednie wyjaśnienie lub zeznanie

31. Decyzje procesowe

Decyzje procesowe jako oświadczenia woli organu o charakterze imperatywnym, przybierają postać orzeczeń luz zarządzeń. Zapadają one w sprawie. Jak długo obowiązują, są wiążące dla jej uczestników. Mogą także wywoływać skutki zewnętrzne, np. w postaci zakazu ponownego toczenia postępowania przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.

Orzeczenia stanowią najważniejsze oświadczenia organów procesowych. Do tej kategorii decyzyjnej należą rozstrzygnięcia w zakresie przedmiotu procesu. Stąd duża waga tych czynności w procesie karnym. Dla ich wydania w postępowaniu sadowym ustawa przewiduje specjalny tryb.

• Orzeczenia dzielą się przede wszytki na wyroki i orzeczenia (postanowienie wydaje się zawsze, gdy ustawa nie zaznacza, iż sąd orzeka wyrokiem i nie zezwala na wydanie w tej kwestii zarządzenia - art. 93 § 1 k.p.k.: Orzeczenia wydaje się w formie postanowienia, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku.)

• Orzeczenia odwołalne i nieodwołalne w zależności od tego, czy ten sam organ, który kieruje procesem, może je uchylić lub zmienić z własnej inicjatywy (nie w ramach środków odwoławczych).

• Orzeczenia zaskarżalne lub niezaskarżalne ze względu na to, czy mogą być one zaskarżone środkiem zaskarżenia czy tez nie.

• Orzeczenia kończące postępowanie i nie kończące postępowania.

Zarządzenie wydaje się w kwestiach nie wymagających postanowienia. Zarządzenia w toku postępowania sadowego wydaje prezes sądu, przewodniczący wydziału przewodniczący składu sądzącego luz upoważniony sędzia (art. 93 § 2 k.p.k.) - ustawa przesądza o tym, jakie kwestie załatwiane są w formie zarządzeń. Zarządzenia są to więc decyzje w kwestiach mniejszej wagi, raczej o charakterze porządkowym. Niekiedy jednak zarządzenie może przesądzić wynik całego procesu, np. odmowa przyjęcia środka odwoławczego z powodu wniesienia go po terminie.

32. Stosowanie środków przymusu.

W zakresie stosowania środków przymusu mamy do czynienia z dwufazowością. Wyróżnia się fazę decyzyjną od fazy wykonawczej. Z reguły mamy do czynienia najpierw z decyzją o zastosowaniu środka przymusu procesowego, a następnie następuje wykonanie tej decyzji. Nie można wykluczyć istnienia sytuacji odwrotnej, szczególnie w przypadkach nie cierpiących zwłoki. Wtedy to, możliwe jest przystąpienie do czynności wykonawczych, a już po tym dokonuje się wydania właściwego postanowienia.

To rozwarstwienie w zakresie stosowania środków przymusu ma istotne znaczenie:

• W zakresie organu stosującego określony środek przymusu. Najczęściej inny organ uprawniony jest do wydania decyzji o zastosowaniu określonego środka przymusu, np. jedynie sąd, albo sąd i prokurator, a z reguły inny organ ten zastosowany środek wykonuje np. tymczasowe aresztowanie - zakład karny, policja - dozór policyjny. Ważne jest więc rozróżnienie fazy decyzyjnej od fazy wykonawczej.

• W zakresie uprawnień do wniesienia środka odwoławczego w postaci zażalenia. Może się zdarzyć, że wadliwości pojawiają się tylko na jednym etapie stosowania środków przymusu, ale niewykluczone SA sytuacje, że wadliwe będzie zarówno postanowienie o zastosowaniu określonego środka przymusu, jak i samo wykonanie, które w tej sytuacji było niedopuszczalne. Może tej zaistnieć sytuacja, że decyzja o przeszukaniu pomieszczenia jest prawidłowa, lecz jej wykonanie wadliwe (w porze nocnej, bez uprzedniego żądania wydania określonych przedmiotów). Zaskarżone zażaleniem może być więc samo postanowienie o zastosowaniu określonego środka przymusu lub jedynie czynności wykonawcze, albo jednocześnie, jedno i drugie.

Orzeczenie środków przymusu następuje często w sposób zaskakujący. Tylko w niektórych przypadkach, przed zastosowaniem środka przymusu, wysłuchuje się osobę, wobec której ma być on zastosowany. Najczęściej zainteresowana osoba nie jest wcześniej o nich powiadamiana.

33. Zasada wyłączności ustawowej podstawy stanowienia i stosowania środków przymusu.

Wkraczanie w prawa obywatelskie za pomocą środków przymusu karnoprocesowego, jest możliwe tylko w przypadkach, w których ustawa to przewiduje, Ustanowione w Konstytucji RP prawa obywatelskie stanowią reguły, które mogą być ograniczane tylko z ustawy. Z reguły wyłączności ustawowej regulacji ograniczeń praw obywatelskich w procesie karnym, wynikają trzy zasadnicze konsekwencje.

Po pierwsze, reguła ta wymaga precyzji w ujmowaniu przepisów dot. stosowania środków przymusu. Oznacza to, że normowaniu tej sfery nie można posługiwać się pojęciami mało ostrymi. Podstawy stosowania tych środków muszą być w ustawie precyzyjnie sformułowane, gdyż w przeciwnym razie, organ państwowy będzie miał możliwość poszerzenia swych uprawnień w wyniku wykładni zbyt ogólnie ujętych przepisów. W tym zakresie musi występować precyzja, jasno rozgraniczająca prawa i obowiązki organu procesowego oraz prawa i obowiązki obywatela, które mogą być dotknięte stosowaniem środków przymusu karnoprocesowego.

Po drugie, reguła wyłączności ustawowej regulacji ograniczeń praw obywatelskich, dotyczy analogii. Jest ona przyjętym sposobem wykładni przepisów prawa karnego procesowego. Ze względu jednak na to, że środki przymusu stanowią formę wkraczania w prawa obywatelskie, analogia jest niedopuszczalna w zakresie podstaw ich stosowania. Oznaczałaby by ona możliwość stosowania przymusu w sytuacjach wyraźnie w ustawie nieprzewidzianych.

Po trzecie, reguła wyłączności ustawowej powoduje, że w zakresie podstaw stosowania środków przymusu karnoprocesowego, nie mają znaczenia ani przepisy niższego rzędu, ani zwyczaj.

34. Zasada umiaru stosowania środków przymusu.

Inaczej zasada proporcjonalności, która nie została ujęta przez Konstytucję RP. Wiąże się ona z ograniczeniem praw obywatelskich, które może nastąpić tylko w zakresie niezbędnym. Zastosowanie środka przymusu pozostaje w zgodności z tą regułą, gdy:

1. zastosowano właściwy środek przymusu, czyli taki środek za pomocą którego możliwe jest osiągnięcie określonego celu. Środek przymusu karnoprocesowego nie jest właściwie zastosowany, jeżeli za jego pomocą cel jego stosowania nie jest możliwy do osiągnięcia.

2. zastosowano spośród właściwych środków karnoprocesowych ten, który w ogólności i w konkretnej sytuacji, w mniejszym stopniu wkracza w sferę praw obywatelskich (środek łagodniejszy)

3. zastosowany środek przymusu nie spowodował szkód, które byłyby nieproporcjonalne w stosunku do zamierzonego skutku.

Cząstkowe uregulowania tego problemu, np. art. 227 i 257 kpk.

Naruszenie nakazu umiaru stanowi uchybienie w zakresie stosowania środków przymusu

35. Zasada wyłączności decyzji sądowej stosowania środków przymusu.

Stosowanie środków przymusu jest równoznaczne z ograniczeniem praw obywatelskich, dlatego wszystkie decyzje w tej kwestii powinny należeć do sądu- do czynnika dającego gwarancję, że ustanawiane ograniczenia praw obywatelskich nie będą nadmiernie interpretowane na korzyść kompetencji organów państwowych. Tylko wyjątkowo, tam gdzie mamy do czynienia z sytuacjami nie cierpiącymi zwłoki, można by przyznać uprawnienia w tym zakresie organom ścigania karnego. Jednak o decyzjach tych organów powinien być powiadomiony w oznaczonym czasie sąd, w celu ich skontrolowania.

36. Zatrzymanie.

Zatrzymanie jest środkiem przymusu, polegającym na chwilowym pozbawieniu wolności określonej osoby. Wg. art. 41 ust. 3 Konstytucji, każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu, nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. Powtórzenie tego unormowania znajduje się w art. 248 kpk. W Polsce unormowaniem tym nadmiernie przedłużono okres zatrzymania, co nie odpowiada standardom międzynarodowym (niezwłoczność doprowadzenia zatrzymanego do sądu).

Wyróżniamy zatrzymanie pozaprocesowe i zatrzymanie procesowe.

Zatrzymanie pozaprocesowe.

Uprawnienia do zatrzymania pozaprocesowego zawiera art. 15 ust. 1 pkt 3 u. Policji. Odpowiednie uprawnienia przyznano innym organom, np. ABW, Straży Granicznej. Wg. powołanego art. Policja ma prawo zatrzymania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. Policja ma także prawo zatrzymania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie do niego nie powróciły. Sposób dokonania zatrzymania szczegółowo reguluje rozporządzenie RM z dnia 17 września 1990 r. w sprawie trybu legitymowania, zatrzymania osób, dokonywania kontroli osobistej przez policjantów.

Zatrzymanie procesowe.

W procesie karnym, zatrzymanie odbywa się wg. przepisów rozdziału 23 kpk. Wyróżniamy trzy formy zatrzymania procesowego:

- ujęcie na gorącym uczynku,

- właściwe zatrzymanie,

- zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.

Ujęcie na gorącym uczynku- art. 243 kpk - ma miejsce tylko wówczas, gdy osobę schwytano na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Ujęcia może dokonać każdy, a ujętego należy niezwłocznie oddać w ręce policji- nie można przetrzymywać ujętego, nie zawiadamiając organów ścigania. Warunkiem ujęcia jest obawa ukrycia jest obawa ukrycia się tej osoby lub niemożność ustalenia jej tożsamości.

Właściwego zatrzymania dokonuje policja- art. 244 kpk. Zatrzymać można osobę podejrzaną, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo. Zatrzymanie na podatnie art. 244 może mieć miejsce wtedy, gdy zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się, albo zatarcie śladów przestępstwa, bądź tez nie można ustalić jej tożsamości.

Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach oraz wysłuchać go- art. 244 § 2 kpk. Zatrzymanie podlega dokumentowaniu przez sporządzenie protokołu. Powinien on zawierać dane osoby zatrzymującej i zatrzymanego (niekiedy rysopis), oraz dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się go podejrzewa, a także złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć, że udzielono mu informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu dostarcza się zatrzymanemu.

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie zarządza sąd lub prokurator, a doprowadza policja. Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośrednią z nim rozmowę; zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny. Taki adwokat korzysta z ochrony prawnej przewidzianej w art. 178 pkt 1 kpk. Na żądanie zatrzymanego powinny być zawiadomione osoby wymienione w art. 261 § 1 i 3 kpk.

Po dokonaniu zatrzymania należy niezwłocznie przystąpić do zebrania niezbędnych danych, a także o zatrzymaniu powiadomić prokuratora.

Gdy ustanie przyczyna zatrzymania lub upłyną terminy zatrzymania, a także na polecenie sądu lub prokuratora zatrzymanego należy zwolnić- art. 248 kpk. W razie istnienia podstawy do tymczasowego aresztowania z art. 258 § 1-3 kpk zatrzymujący powinien wystąpić do prokuratora w sprawie skierowania do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie- art. 244 § 4 kpk.

Ustawą z dnia 29 maja 1989 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego wprowadzono sądową kontrolę stosowania zatrzymania. Wg. art. 41 ust. 2 Konstytucji RP każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. W myśl art. 246 § 1 kpk zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu na zatrzymanie. W zażaleniu zatrzymany może domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania.

Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpatruje- art. 246 § 2 kpk. W wypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad tym, który dokonał zatrzymania. Także gdy zatrzymany przebywa na wolności, sąd stwierdza post factum bezprawność zatrzymania lub inne naruszenie prawa w czasie jego wykonania.

Ponadto sąd lub prokurator, także w postępowaniu przygotowawczym, na podstawie art. 256 kpk sprawują nadzór nad prawidłowością zatrzymania.

Zatrzymanie podlega zaliczeniu na poczet orzeczonej kary, także w sytuacji, gdy zatrzymanie nie przerodziło się następnie w tymczasowe aresztowanie.

W razie niesłusznego zatrzymania przysługuje odszkodowanie od SP za poniesioną szkodę oraz zadość uczynienie za doznaną krzywdę- art. 552 § 4 kpk.

37.Tymczasowe aresztowanie (TA)

Tymczasowe aresztowanie polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego, mającym miejsce w procesie karnym, przed prawomocnym rozstrzygnięciem przedmiotu procesu karnego.

Funkcje:

*f. zapobiegawcza- zapobieganie uchyleniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz na uniemożliwieniu mu nielegalnego utrudniania przebiegu procesu karnego

*f. ogólnoprewencyjna- sam fakt pozbawienia wolności może oddziaływać odstraszająco na środowisko przestępcze oraz stosowanie TA zapobiega popełnianiu przez oskarżonego nowych przestępstw

TA stanowi formę ułatwiającą wykonanie kary.

Należy od TA odstąpić, gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

-spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,

-pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny

Organ procesowy jest uprawniony nie zaś zobowiązany do stosowanie TA, uprawnienie to zachodzi, gdy będą istniały dwa warunki materialne, w tym jedna z podstaw TA:

*zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie, gdy nie można ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;

*zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał post. karne;

*oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności, nie niższą niż 3lata;

*zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził;


Ograniczenia stosowania TA:

a)terminy TA:

-sąd stosuje TA na czas nie dłuższy, niż 3msc,

-sąd w postanowieniu o TA powinien wyraźnie oznaczyć czas jego stosowania,

-sąd może stosować TA na okres krótszy niż 3msc ale również może go przedłużyć,

-ze względu na szczególne okol. nie ukończono post. przygotowawczego w ciągu 3msc, TA może być przedłużone przez sąd I-instancji, na wniosek prokuratora na okres, nie dłuższy niż 12msc;

-dalsze przedłużenie w post.przyg. może dokonać sąd apelacyjny na wniosek prokuratora apelacyjnego jeżeli zachodzi taka konieczność, (może tego rodzaju przedłużenia udzielić więcej razy);

-sąd może przedłużyć stosowanie aż do wydania pierwszego wyroku przy czym takie przedłużenie łącznie z post. przyg. nie może przekroczyć 2lat;

- z wnioskiem o przedłużenie należy wystąpić nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania TA,

-okresy TA liczy się od dnia zatrzymania,

- o zastosowaniu TA decyduje sąd w składzie jednoosobowym;

b)zagrożenie czynu łagodną karą: zakaz stosowania TA, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku

c)spodziewany łagodny wymiar kary:

zakaz stosowania TA, gdy na podstawie okol. sprawy można przewidywać, że:

-sąd orzeknie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą;

-okres TA przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia

Zakazy z grupy b) i c) nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub inaczej bezprawnie utrudnia postępowanie lub nie można ustalić jego tożsamości.

1)o zastosowaniu TA organ stosujący środek zobowiązany jest zawiadomić:

-osobę najbliższą dla oskarżonego lub osobę wskazaną przez oskarżonego;

-zakład pracy, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza-jego dowódcę;

2)organ stosujący areszt tymczasowy ma obowiązek:

-zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, jeżeli zachodzi potrzeba ustanowienia opieki nad dziećmi aresztowanego,

-zawiadomienie wydziału opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował;

-przedsięwzięcie niezbędnych czynności do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego,

Areszt tymczasowy jest wykonywany w aresztach śledczych-jeżeli stan zdrowia oskarżonego tego wymaga TA wykonuje się w odpowiednim zakładzie leczniczym.

Aresztowany podlega niezwłocznemu zwolnieniu w razie:

-uniewinnienia oskarżonego,

-umorzenia post.,

-warunkowego zawieszenia wykonania kary,

-wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej okresowi TA,

-skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności,

-odstąpienia od wymierzenia kary,

Zastosowanie TA powoduje ograniczenie swobody działania oskarżonego w procesie-zmniejszenie możliwości bronienia się w procesie karnym.

Areszt tymczasowy wywołujący rzeczywiste pozbawienie wolności powinien być zaliczony na poczet orzeczonej kary- 1dzień pozb.wolności=1 dniowi kary pozbawienia wolności, 2 dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny

38.Poręczenia

Poręczenie jest środkiem łagodniejszym niż TA, ma charakter nieizolacyjny (nie powoduje pozbawienia wolności). Ma zapewnić stawiennictwo oskarżonego na każde wezwanie oraz powstrzymanie go od bezprawnego bezprawnego utrudniania post. Jeżeli okaże się niewystarczające może być zastosowany areszt tymczasowy.

RODZAJE:

a)Poręczenie majątkowe- polega na złożeniu odpowiedniej rękojmi w wartościach majątkowych. Może być złożone w postaci:

-pieniędzy,

-papierów wartościowych,

-zastawu,

-hipoteki

Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego oraz termin złożenia przedmiotu poręczenia określa w postanowieniu sąd lub prokurator w post.przyg., biorąc pod uwagę:

-sytuację majątkową oskarżonego lub składającego poręczenie,

-wysokość wyrządzonej szkody,

-charakter popełnionego czynu,

Wymienione wartości majątkowe składa się w depozycie sądowym, od tego czasu można mówić o dokonaniu poręczenia majątkowego. Poręczający nie traci prawa własności do przedmiotów poręczenia lecz pozbawiony zostaje możliwości rozporządzania nimi. Sąd włada nimi za składającego poręczenie i w jego interesie.

Poręczenia jest rękojmią usankcjonowaną przepadkiem przedmiotu poręczenia jeżeli oskarżony nie stawi się na wezwanie lub będzie w sposób bezprawny utrudniał przeprowadzenie post.karnego.

Poręczenie może złożyć sam oskarżony lub inna osoba, którą zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa.

To, co stanowi przedmiot poręczenia majątkowego ulegają przepadkowi lub ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrywania się oskarżonego lub utrudniania przez oskarżonego post. karnego.

O przepadku orzeka sąd a w post.przyg. na wniosek prokuratora sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

Przedmiot poręczenia przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa.

Cofnięcie poręczenia majątkowego jest skuteczne w chwili:

-przyjęcia nowego poręczenia majątkowego,

-zastosowania inne środka zapobiegawczego,

-odstąpienia od stosowanie tego środka

Cofnięcie nie ma zastosowania jeśli już zapadło postanowienie o przepadku przedmiotów poręczenia.

b)Poręczenie społeczne: jego rola zapobiegawcza opiera się na zapewnieniu udzielanym przez grupę społeczną, w postaci organizacji społecznej lub zespołu osób.

Występuje w 2 postaciach:

-poręczenia jako środka zapobiegawczego, gwarantującego prawidłowy przebieg procesu karnego,

-poręczenia o walorach probacyjnych

Poręczenie jako środek zapobiegawczy jest formą zapewnienia, że oskarżony stawi się na każde wezwanie oraz, że nie będzie bezprawnie utrudniał post. Takie zapewnienie może być przyjęte od:

-pracodawcy, szkoły lub uczelni, w której oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem,

-organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem,

-zespołu żołnierskiego, zgłoszonego za pośrednictwem właściwego dowódcy, jeżeli oskarżony jest żołnierzem,

c)Poręczenie osoby godnej zaufania: Autorytet takiej osoby, jej oddziaływanie na oskarżonego, uznaje się za środek wystarczający, a by skłonić oskarżonego do stawiania się na wezwania i nieutrudniania w inny sposób procesu karnego. Musi to być osoba, która daje taką rękojmię. Z inicjatywą powinna wystąpić ta osoba, a organ zbada czy jest ona godna zaufania czyli czy posiada walory by sprostać przyjętym na siebie obowiązkom.

39. Dozór policji- oddanie oskarżonego pod dozór policji( a oskarżonego żołnierza pod dozór przełożonego wojskowego). Dozór powoduje ograniczenie swobody oskarżonego, stosownie do postanowienia sądu lub prokuratora.

Może polegać na:

-zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu i obowiązku zawiadomienia o zamierzonym wyjeździe oraz terminie powrotu,

-zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu,

-innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonania dozoru,

Sprecyzowane ograniczenia zawarte są w postanowieniu dozoru a oskarżony ma obowiązek stosowania się do nich. Niewypełnienie danego obowiązku może spowodować zastosowanie surowszego środka zapobiegawczego w postaci TA.

40. Zakaz opuszczania kraju.

Według art277 kpk środek ten może być zastosowany w razie uzasadnionej obawy ucieczki. Zakaz ten może być połaczony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy, albo z zakazem wydania takiego dokumentu. Środek ten może zastosować sąd, a postępowaniu przygotowawczym, także prokurator. Do czasu wydania postanowienia w tym przedmiocie, organ prowadzący postępowanie może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie dłuższy niż 7 dni.

41. Kary porządkowe.

Kary porządkowe obejmują kary porządkowe sensu stricto i sankcje wymuszające. Kary porządkowe sensu stricto mają charakter represyjny i są podobne do kary za wykroczenie. Kara znajduje swój wyraz w art. 285 i na podstawie tego przepisu można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3000zl, na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, którzy bez usprawiedliwienia nie stawili się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, albo bez zezwolenia wydalili się z miejsca czynności przed jej zakończeniem. Kara pieniężna podlega uchyleniu, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowole oddalenia się, które może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną.

Kodeks zalicza również do kar porządkowych sankcje wymuszające. Ich cechą charakterystyczną jest to, żę są również reakcją na zachowanie niezgodne z określonym obowiązkiem i w tym zakresie są podobne do kar porządkowych w sensie ścisłym. Różnią się od nich tym, że mają na celu skłonienie oznaczonej osoby do spełnienia obowiązku procesowego. Sankcję stanowi kara pieniężna, która nakłada się w stosunku do osoby, która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, wykonania czynności tłumacza i specjalisty, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu, dopełnienia obowiązku poręczyciela lub spełnienia innego ciążącego na niej obowiązku. Jeżeli uchylanie się jest uporczywe, co do wyżej wymienionych obowiązków można niezależnie od kary pienieżnej, zastosować aresztowanie na czas nie przekraczający 30 dni. Aresztowanie powinno być uchylone, jeżeli osoba aresztowana spełni ciążący na niej obowiązek albo postępowanie przygotowawcze lub postępowanie w danej instancji zostanie zakończone. W zakresie kar porządkowych postanowienie wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator.

Karę porządkową sensu stricte przewiduje te prawo o ustroju sądów powszechnych, gdzie sąd może ukarać winnego karą grzywny do określonej wysokości lub karą pozbawienia wolności do 7 dni, w razie ciężkiego naruszenia powagi spokoju lub porządku czynności sądowych, albo ubliżania sądowi, innej władzy lub osobom biorącym udział w sprawie.

42. Przymusowe wykonanie czynności procesowych.

Przymusowe wykonanie czynności procesowych polega na urzeczywistnieniu pewnego stanu faktycznego, niezależnie od woli i od zachowania się oznaczonej osoby oraz przy ewentualnym użyciu niezbędnej siły dla udaremnienia oporu lub przeciw akcji tej osoby. Przymusowe w.cz.p. jest z reguły poprzedzone wezwaniem do dobrowolnego wykonania. Jednakże oświadczenie o dobrowolnym podporządkowaniu się, może spowodować zaprzestanie p.w.cz.p. Oznacza to, że przymusowe w.cz.p. powinno trwać tak długo, jak długo jest to konieczne do osiągnięcia określonego celu. Przymusowe wykonanie czynności procesowych dotyczy sytuacji, w których jest ono:

• Następstwem niepodporządkowania się obowiązkowi procesowemu np. zatrzymanie i przymusowe sprowadzenie, jako następstwo niestawiennictwa

• Następstwem braku reakcji na upomnienie np. wydalenie z sali rozpraw oskarżonego

• Przymusową reakcję mające miejsce wtedy, gdy urzeczywistnienie pewnego stanu faktycznego w procesie jest możliwe za zgodą oskarżonego lub innej osoby, ale osoby te nie chcą znosić dobrowolnie uciążliwości

• Przymusowe wykonanie czynności procesowych jest niezależne od zachowania oznaczonej osoby i ma na celu urzeczywistnienie pewnego stanu faktycznego (np. zabezpieczenia majątkowe)

Można wydzielić następujące grupy przymusowego wykonania czynności procesowych:

1. zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

2. przymusowe poszukiwanie, wydobycie i odebranie dowodów

3. przymusowe przeprowadzenie badań

4. przymusowe wykonanie czynności w celach identyfikacyjnych

5. przymusowe zapewnienie porządku na sali rozpraw

6. zabezpieczenie majątkowe

43. Warunki stosowania środków zapobiegawczych.

Obowiązujące przepisy przewidują szereg warunków, które muszą być spełnione, aby stosowanie środków zapobiegawczych było prawnie dopuszczalne. Te warunki można podzielić na materialne i formalne.

Do warunków materialnych zalicza się:

• istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej - art. 249 § 1 K.p.k. wedle którego ś. z. mogą być stosowane wtedy, gdy zebrane w sprawie dowody przeciw oskarżonemu wskazują na duże prawdopodobieństwo, że popełnił on przestępstwo. Ustawa wymaga tutaj uprawdopodobnienia zbliżonego do pewności, wynikającej z dotychczasowych dowodów, że oskarżony jest sprawcą przestępstwa, co jest zrozumiałe, jeżeli się weźmie pod uwag fakt, że ś. z. są stosowane przed ustaleniem winy oskarżonego. Z dotychczas przeprowadzonych dowodów musi wynikać, że w tym momencie mamy do czynienia nie tylko z danymi uzasadniającymi dostateczne podejrzenie popełnienia przestępstwa, lecz jednocześnie z uprawdopodobnieniem w sposób zbliżony do pewności, iż oskarżony dopuścił się przestępstwa.

• istnienie podstawy środka zapobiegawczego - a więc istnienie pewnego a przewidzianego w ustawie stanu, pozwalającego na stosowanie ś. z. Art. 258 K.p.k.:

• zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie gdy nie można ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu

• zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne

• oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności, nie niższą niż 3 lata

• wyjątkowo wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Do warunków formalnych stosowania ś. z. zalicza się:

• legitymację organu procesowego - według art. 250 § 1 k.p.k., aresztowanie tymczasowe stosuje sąd. Pozostałe ś. z. stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym, także prokurator (art.. 250 § 4 k.p.k.). tymczasowe aresztowanie stosuje na okres do 3 miesięcy w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, zawsze sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi to postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy.

• przesłuchanie przed zastosowaniem ś. z. przez ten organ, który środek stosuje, chyba że jest to niemożliwe.

• wydanie decyzji w formie postanowienia - ś. z. stosuje się na mocy postanowienia (art. 251 § 1 i 2). Postanowienie takie powinno wskazywać osobę oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz podstawę prawną zastosowania ś. z. Duże znaczenie ma uzasadnienie takiego postanowienia. W myśl art. 251 § 3 uzasadnienie postanowienia o zastosowaniu ś. z. powinni zawierać przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa oraz przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy i konieczności zastosowania ś. z. W wypadku tymczasowego aresztowania należy ponadto wyjaśnić, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego ś. z.

44. Kontrola stosowania środków zapobiegawczych.

Stosowanie ś. z. jest poddane kontroli:

• zażaleniowej - na postanowienie w przedmiocie ś. z. przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, z tym, że na postanowienie prokuratora, w tym przedmiocie, (poza tymczasowym aresztowaniem) zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie; sąd rozpoznaje je niezwłocznie (art. 252 § 2 i 3). Zażalenie można wnieść zarówno na postanowienie co do zastosowania, zmiany, jak i uchylenia ś. z.

• w trybie złożenia wniosku - oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę ś. z. W tym przedmiocie rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia sąd, przed którym sprawa się toczy.

• z urzędu - organ stosujący ś. z. powinien badać w każdym czasie (kontrola z urzędu), czy zachodzi potrzeba kontynuowania stosowanego ś. z. Ś. z. powinien być niezwłocznie uchylony lub zmieniony, jeżeli ustaną przyczyny jego stosowania lub pojawią się okoliczności wymagające uchylenia, lub zmiany tego środka (art. 256 k.p.k.). Nadzór nad prawidłowością wykonania ś. z. sprawuje sąd, a w czasie postępowania przygotowawczego także prokurator (art. 255 k.p.k.). Ś. z. mogą byś stosowane aż do rozpoczęcia wykonania kary.

45. Ustawowe ograniczenia tymczasowego aresztowania.

W k.p.k występuje kilka ograniczeń w stosowaniu tymczasowego aresztowania. Do tych ograniczeń można zaliczyć:

1. terminy tymczasowego aresztowania - w myśl art. 263 § 1 w postępowaniu przygotowawczym sąd rejonowy miejsca prowadzenia postępowania, a w przypadkach nie cierpiących zwłoki inny sąd rejonowy (art. 250 § 2) stosuje tymczasowe aresztowanie na termin nie dłuższy niż miesiące. Z przepisu tego wynika, że sąd rejonowy w postanowieniu o t. a. powinien wyraźnie oznaczyć czas stosowania tego środka zapobiegawczego. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w podstawowym 3-miesięcznym terminie, t. a. może być w myśl art. 263 § 2 k.p.k. przedłużone przez sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora, gdy zachodzi tego potrzeba, na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy (nie wystarczy samo stwierdzenie, że zachodzi potrzeba zbierania kolejnych dowodów w kierunku wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, lecz konieczne jest wskazanie „szczególnych okoliczności”, ze względu na które nie można było postępowania ukończyć w ramach podstawowego okresu t. a. - SN). Dalszego przedłużenia t. a. w postępowaniu przygotowawczym na czas oznaczony, (poza 12 miesięcy) w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może dokonać sąd apelacyjny na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego, jeżeli taka konieczność zachodzi w związku: z zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych o szczególnej zawiłości, wykonywaniem czynności poza granicami kraju, jeżeli oskarżony celowo przewleka zakończenie postępowania, a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe - nie jest to katalog zamknięty. Sąd apelacyjny może takiego przedłużenia udzielić więcej razy. Jeżeli przed upływem wskazanych wyżej terminów wniesiony zostaje akt oskarżenia do sądu termin stosowania t. a. biegnie w dalszym ciągu. Sąd właściwy do rozpoznania sprawy, przed którym toczy się postępowanie, może dokonać dalszego przedłużenia stosowania tego środka zapobiegawczego do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, przy czym takie przedłużenie łącznie z postępowaniem przygotowawczym nie może przekroczyć 2 lat. Jeżeli zachodziłaby konieczność przedłużenia tego dwuletniego okresu, ale gdy postępowanie toczy się w sądzie pierwszej instancji przed wydaniem pierwszego wyroku, to sąd przed którym toczy się postępowanie zwraca się do sądu apelacyjnego o przedłużenie na czas oznaczony stosowanego t.a.
   Okresy t. a. liczy się od dnia zatrzymania. O zastosowaniu i przedłużeniu t. a. w postępowaniu przygotowawczym decyduje uprawniony sąd w składzie jednoosobowym.

2. zagrożenie czynu łagodną karą - należy tu zaliczyć zakaz stosowania t. a., jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku (art. 259 § 3).

3. spodziewany łagodny wymiar kary - należy tu zaliczyć zakaz stosowania t. a., gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że:

• sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą - albo że

• okres t. a. przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.

Zakazy z 2 i 3 nie mają zastosowana, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwanie lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości (art. 259 § 4).

46. Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności.

Tymczasowe aresztowanie polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego na mocy postanowienia sadu, mającym miejsce w procesie karnym, w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Areszt tymczasowy spełnia przede wszystkim:

• Funkcję zapobiegawczą - polega ona na zapobieganiu uchyleniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz uniemożliwieniu mu nielegalnego utrudniania przebiegu procesu karnego.

• Funkcje ogólnoprewencyjną - zastosowanie tymczasowego aresztowania może oddziaływać odstraszająco na środowisko przestępcze może również zapobiegać popełnieniu przez oskarżonego nowych przestępstw.

Organ procesowy jest upoważniony a nie zobowiązany do stosowania tymczasowego aresztowania. Uprawnienie to może nastąpić wtedy, gdy oprócz jednego warunku materialnego (zebrane dowody dostatecznie uzasadniają, że oskarżony popełnił przestępstwo) będzie istniał drugi warunek materialny, a mianowicie, jedna z podstaw tymczasowego aresztowania. Przez podstawę można rozumieć powody umożliwiające stosowanie tymczasowego aresztowania, może ono nastąpić, gdy:

1. zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie, gdy nie można ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu

2. zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne

3. oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności, nie dłuższą niż 3 lata

4. tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa.

Odstąpienie od tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

• spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo

• pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Ograniczenia w stosowaniu tymczasowego aresztowania:

• terminy tymczasowego aresztowania

• zagrożenie czynu łagodną karą

• spodziewany łagodny wymiar kary

Areszt tymczasowy, wywołujący niezamierzoną dolegliwość w postaci rzeczywistego pozbawienia wolności, powinien być zaliczony na poczet orzeczonej kary

Ogólne uregulowanie tego problemu - art. 63$ 1 K.k. - na poczet kary orzeczonej lub środków karnych zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając czas jego stosowania do pełnego dnia. Z tego można wnosić, że zaliczeniu podlega każde pozbawienie wolności, które miało miejsce w sprawie, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny.

Na poczet orzeczonej kary zaliczeniu podlega również areszt tymczasowy, odbyty przez oskarżonego w innej sprawie:

• w której postępowanie toczyło się równocześnie, chociażby we fragmencie oraz

• gdy zapadł w niej prawomocny wyrok uniewinniający, postępowanie umorzono lub odstąpiono od wymierzenia kary

47. Pojęcie dowodu.

Ze względu na cel procesu karnego, jakim jest rozstrzygniecie o jego przedmiocie, dowody mają w nim zasadnicze znaczenie. Uzyskane bowiem za ich pomocą informacje stanowią podstawę ustaleń faktycznych, decydujących o treści decyzji wydawanych w procesie karnym, w tym także rozstrzygnięć o głównym przedmiocie procesu.

Nazwy „dowód” używa się w Kodeksie postępowania karnego w wielu przepisach. Dowodom poświecono dział V. Ponadto nazwa ta występuje prawie we wszystkich pozostałych działach Kodeksu postępowania karnego. Nazwę te znajdujemy w przepisach o stronach (np. art. 74 K.p.K) oraz w przepisach regulujących zarówno postępowanie przygotowawcze, jak i postępowanie główne a także w postępowaniu odwoławczym. Nazwy tej jednak Kodeks postępowania karnego nie definiuje.

W procesie karnym zakres tej nazwy nie jest jednoznaczny. W terminologii prawniczej nazwa „dowód” należy do wyrażeń wieloznacznych.

W procesie karnym nazwa „dowód” obejmuje zarówno źródło informacji, formę informacji, fakt dowodowy, jak również wszystkie czynności procesowe związane z uzyskaniem informacji, wprowadzeniem i uzewnętrznieniem jej w procesie karnym oraz ostateczny wynik przebiegu myślowego. Należy ustalić w jakim znaczeniu używa się nazwy „dowód”. Nazwy tej należy używać w kontekście źródła dowodowego, środka dowodowego i faktu dowodowego.

Źródło dowodowe - osoba lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych. Źródła dowodowe mogą być osobowe, np. świadek, oskarżony lub rzeczowe, np.miejsce przestępstwa.

Środki dowodowe - są formą przekazu informacji, które uzyskuje się ze źródła dowodowego, z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np.zeznania świadka. Oskarżony jest tu źródłem dowodowym a jego wyjaśnienia stanowią środek dowodowy. Świadek jest źródłem dowodowym a jego zeznania środkiem dowodowym.

Fakty dowodowe - poszczególne informacje zawarte w środku dowodowym, np. w wyjaśnieniach lub zeznaniach, dotyczące okoliczności, dotyczące okoliczności określonego zachowania, co do którego toczy się dane postępowanie. Jeżeli zeznania świadka są środkiem dowodowym, to podane w tych zeznaniach informacje o określonych zachowaniach lub stanie będą faktami dowodowymi, pozwalającymi na odtworzenie określonego zachwonia zgodnie ze stanem rzeczywistym.

Podziały dowodów:

• Osobowe i rzeczowe - przedstawione wyżej.

• Ze względu na treść środka dowodowego: dowody pojęciowe - wyrażają treść pojęciową. Do tej grupy zalicza się: zeznania świadka, wyjaśnienia oskarżonego, opinie biegłych, treść dokumentu. dowody zmysłowe - te, które uzyskuje się na podstawie zmysłowej percepcji osób przeprowadzających dowód, a wiec będą to właściwości miejsca, rzeczy, ciała ludzkiego, które poddano oględzinom.

• Dowody pierwotne i pochodne.- podział ten przeprowadza się w zależności od liczby ogniw, jakie występują między organem a poznawaną rzeczywistością, w związku z którą toczy się proces karny. Jeśli występuje tylko jedno ogniwo to mówi się o dowodzie pierwotnym, np.. świadek, który był obserwatorem określonego zachowania , w związku z którym toczy się proces karny. Z dowodem pochodnym May do czynienia, gdy tych ogniw jest wiecej. Np. gdy świadek słyszał o oznaczonym zachowaniu od innej osoby,

• Dowody pośrednie i bezpośrednie. Bezpośrednie wskazuja na fakt główny, czyli wprost na czyn zarzucany oskarżonemu, a dowody pośrednie na takie okoliczności, które w zestawieniu z innymi dają podstawę do wysunięcia wniosku o winie lub niewinności oskarżonego.

• Dowody ścisłe (formalne) i swobodne (nieformalne). Za kryterium tego podziału należy przyjąć formalizm w zakresie postępowania, co do przeprowadzenia dowodów. Dowód ścisły wymaga większego formalizmu, gdyż dotyczy ustaleń odnoszących się do winy lub niewinności oskarżonego. Zwiększony formalizm zwiększa gwarancję, że dokonane ustalenia na podstawie dowodów ścisłych będą odpowiadały prawdzie. Dowód swobodny nie wymaga zwiększonego formalizmu przy jego przeprowadzaniu. Dowody swobodne mogą służyć do ustaleń w kwestiach incydentalnych, np. dotyczących wyłączenia sędziego.

• Dowody obciążające i odciążające - ten podział ma walor praktyczny. O dowodach obciążających mówi się wówczas, gdy udowadniają wniesione oskarżenie. Dowody obciążające przeciwstawiają się oskarżeniu, dostarczają faktów korzystnych dla oskarżonego.

48. Źródło dowodowe

Przez źródło dowodowe rozumie się osobę lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych.  Środki dowodowe są formą przekazu informacji (spostrzeżeń), które uzyskuje się ze źródła dowodowego, z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np. zeznania świadka. 

Można wymienić następujące źródła i środki dowodowe:

Źródła dowodowe środki dowodowe

oskarżony wyjaśnienia

świadek zeznania

biegły opinia biegłego, zeznania biegłego

dokument treść dokumentu

dowód rzeczowy właściwości dowodu rzeczowego

eksperyment procesowy wyniki ekspertyzy procesowej

49. Środki dowodowe są formą przekazu informacji (spostrzeżeń), które uzyskuje się źródła dowodowego, z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np. zeznania świadków. Środkami dowodowymi są: wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, zeznania biegłego, treść dokumentu, właściwości dowodu rzeczowego, wyniki eksperymentu procesowego.

50. Faktami dowodowymi są poszczególne informacje (ogniwa nośnika informacji) zawarte w środku dowodowym, np. w wyjaśnieniach lub zeznaniach, dotyczące okoliczności określonego zachowania, co do którego toczy się dane postępowanie karne.

Fakty mogą wprost wskazywać na popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa lub pośrednio dowodzą spełnienia przez oskarżonego wskazanego przestępstwa (poszlaki).

51. Rodzaje zakazów dowodowych

1) zakaz dowodzenia - sytuacje, kiedy z mocy wyraźnych przepisów wyłączone zostaje dowodzenie oznaczonej tezy dowodowej albo dowodzenie za pomocą określonego dowodu ogólnie dopuszczalnego

a) zakazy dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej oznacza, że pewna okoliczność nie może być w ogóle dowodzona za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych. Wyłączenie dowodzenia następuje tutaj z powodu tego, co ma być dowodzone,

Z takim wyłączeniem mamy do czynienia w kilku wypadkach, dotyczących np.:

- przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które są tajne, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy jest niedopuszczalne

- zakazu dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wobec ustaleniom konstytutywnym orzeczenia innego sądu, chyba, że zmieniła się podstawa faktyczna tych ustaleń

- oświadczeń oskarżonego, co do zarzucanego mu czynu, złożonych wobec biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej

b) zakazy dowodzenia a pomocą określonego dowodu - wykluczają możliwość zarówno wprowadzania, jak i przeprowadzania określonego dowodu w procesie karnym za względu na oznaczony interes społeczny.

Zakazy te są następstwem kolizji interesów społecznych.

Ustanawia się się tego rodzaju zakazy w wypadkach, gdy przeprowadzenie dowodu mogłoby przynieść większą szkodę społeczną w porównaniu z korzyściami dla wymiaru sprawiedliwości. Zakazy te osłaniają świadka przed wewnętrznym konfliktem, kiedy musiałby zeznawać w sprawie osoby dla niego najbliższej.

Wśród tych zakazów można wyodrębnić dwie grupy: bezwzględne i względne (omówione poniżej)

2) zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia są w pierwszym rzędzie zabezpieczeniem reguły demokratycznego procesu karnego, który zapewnia przesłuchiwanej osobie swobodę wypowiedzi.

Niedopuszczalne jest:

a) wpływanie na wypowiedź osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej;

b) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych i technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrole nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

Art.171 § 7 Kpk wyklucza stosowanie wobec osoby przesłuchiwanej wszelkiej formy przemocy fizycznej, która wyklucza możliwość zachowania według własnej woli.

Narkoanaliza jest dość powszechnie uznana za niedopuszczalną metodę poszukiwania prawdy w procesie karnym. Polega ona na poddaniu oskarżonego działaniu środków narkotycznych.

Zastosowanie narkoanalizy stanowi ograniczenie woli oskarżonego, a uzyskane w wyniku stosowania tej metody zeznania lub wyjaśnienia nie budzą zaufania.

Odrębny problem stanowią badania poligraficzne ( wariograficzne) i ich wyniki.

Art. 171 § 5 pkt 2 Kpk zawiera zakaz stosowania środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu w związku z przesłuchaniem.

3) Zakazy w zakresie wykorzystania dowodów w procesie karnym

z tymi zakazami mamy do czynienia wtedy, kiedy zakaz dowodowy ujęty zostaje wyłącznie od strony wykorzystania dowodów, wtedy możemy go określić jako samoistny zakaz wykorzystania dowodów, albo kiedy jest następstwem innej regulacji w postaci zakazu dowodowego.

Z jedną i drugą postacią zakazu wykorzystania dowodu mamy do czynienia, jeżeli jest on wyraźnie przewidziany w sferze prawa karnego procesowego.

52. Bezwzględne zakazy dowodowe

Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu charakteryzują się tym, ze wyłączenie określonego dowodu z procesu dowodzenia jest absolutne. Dowód objęty takim zakazem jest w jego granicach niedopuszczalny. Do takich zakazów należą:

1. zakaz przesłuchania obrońcy co do faktów, o których się dowiedział przy udzielaniu

porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt 1 kpk)

Zakaz ten wynika z potrzeby pełnego zagwarantowania zaufania oskarżonego do swego obrońcy, co umożliwia oskarżonemu nieskrępowaną realizacje jego prawa do obrony.

Zakaz (nie wolno przesłuchiwać) jest skierowany do wszystkich organów procesowych, a więc obowiązuje on nie tylko w postępowaniu sądowym ale także w postępowaniu przygotowawczym.

Zakaz dotyczy zarówno obrońcy, który w tym charakterze wystąpił w sprawie karnej, jak i adwokata, który udzielił porady prawnej oskarżonemu oraz adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 kpk, kiedy osoba została zatrzymana.

Zakaz przesłuchania obrońcy i adwokata w trybie art 245 § 1 kpk jest bezwzględny, gdyż nie może by uchylony nawet na wniosek samego obrońcy lub za zgodą oskarżonego.

Zakaz ten nie obejmuje wiadomości, które dotarły do obrońcy przed wystąpieniem w sprawie w tej roli, np. jako świadka określonego zdarzenia.

2. zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art 178 pkt 2 kpk)

Zakaz przesłuchania duchownego nie obejmuje badania go w celach dowodowych jako świadka w ogóle, lecz przesłuchania w zakresie faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Zakaz ten ma charakter bezwzględny, gdyż nie może by uchylony przez organ procesowy. Nawet wówczas, gdy duchowny wyraził zgodę na przesłuchanie, dowód taki jest niedopuszczalny. Wydaje się, że zakaz ten - ze względu na jego cel - obowiązuje także, gdyby duchowny porzucił stan kapłański.

3. Zakaz odczytania lub odtworzenia wcześniej złożonych zeznań, jeśli świadek skorzystał z prawa odmowy zeznań lub został zwolniony z obowiązku zeznawania zgodnie z art 185 kpk (art. 186 kpk)

Zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań wiąże się z prawem odmowy zeznań (art 182 kpk) lub ze zwolnieniem od złożenia zeznań (art 185 kpk). Odmowa złożenia zeznań lub uzyskanie zwolnienia ze złożenia zeznań powoduje, że osoba ta nie tylko nie może by przesłuchana w charakterze świadka, ale poprzednio złożone przez nią zeznania nie mogą służyć za dowód, ani nie mogą być odtworzone.

Zakaz ten ma charakter bezwzględny, gdyż od tego zakazu obowiązujące przepisy nie przewidują żadnego odstępstwa. Zakazem jest objęte wszelkiego rodzaju rekonstruowanie treści zeznań wymienionych w tym przepisie za pomocą notatki albo zeznań osoby, która dokonała przesłuchania, z którego sporządzono protokół lub notatkę. Wyjątkiem są sporządzone protokoły oględzin ciała, które podlegają ujawnieniu na rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została z nich zwolniona

4. Zakaz odczytania protokołu przesłuchania świadka, jeżeli osoba ta jest następnie przesłuchiwana w charakterze oskarżonego (wniosek a contrario z art 182 § 3 kpk)

Względne zakazy dowodowe

Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu wprawdzie wyłączają korzystanie w procesie karnym z określonych dowodów, ale pod warunkami przewidzianymi w ustawie. Dowody te mogą by w procesie karnym przeprowadzone, np. pod warunkiem uzyskania zgody odpowiedniego organu. Do nich zaliczamy:

1. zakaz ze względu na tajemnicę państwową (art. 179 kpk)

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą by przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu ich od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej przez organ przełożony. Informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę państwową oznacza się klauzulą „ściśle tajne” lub „tajne”.

W razie stwierdzenia w toku procesu, że przesłuchanie ma dotyczyć okoliczności objętych tajemnicą państwową, należy zaniechać przesłuchania, nawet gdyby osoba wezwana w charakterze świadka była gotowa do złożenia zeznań.

Sąd lub prokurator powinien zwrócić się do uprawnionego organu o zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy. Organ przełożony może udzielić zwolnienia, kierując się potrzebami wymiaru sprawiedliwości. Zwolnienia wolno odmówić tylko wówczas, gdy złożenie zeznania mogłoby wyrządzić poważną szkodę państwu. (przepisy kpk nie wyjaśniają, co należy rozumieć przez poważną szkodę)

W razie odmowy zwolnienia z zachowania tajemnicy państwowej przez organ przełożony sąd lub prokurator mogą się zwrócić do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka z obowiązku zachowania tej tajemnicy, jeżeli tego wymaga interes wymiaru sprawiedliwości. Rozstrzygnięcie tego organu jest ostateczne.

W razie zwolnienia świadka od zachowania tajemnicy państwowej może on byc na rozprawie przesłuchany z wyłączeniem jawności. Zakaz przesłuchania z powodu tajemnicy państwowej nie dotyczy natomiast oskarżonego.

2. zakaz ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową (art 180 kpk)

Osoby obowiązanie do zachowania tajemnicy służbowej albo tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

Sąd lub prokurator może zwolnic te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, ustalając, czy uchylenie to jest nieodzowne dla osądzenia sprawy. Zwolnienie z tego obowiązku powinno przybrać postać postanowienia. Uprawnienia tego nie posiadają pozostałe organy ścigania, np. organy Policji. Przesłuchanie świadka zwolnionego z zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej odbywa się na rozprawie z wyłączeniem jawności.

Odrębna regulacja dotyczy zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcowskiej, lekarskiej, dziennikarskiej. Osoby zobowiązane do zachowania takiej tajemnicy mogą być przesłuchane w charakterze świadka co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy,

- gdy to jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości

- a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu

O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje wyłącznie sąd. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.

3. zakaz ze względu na prawo odmowy złożenia zeznań (art 182 kpk)

Osobom najbliższym w stosunku do oskarżonego pozostawiono swobodę wyboru między zeznawaniem a odmową zeznawania w charakterze świadka. Kwestię, kto należy do osób najbliższych, reguluje art 115 § 11 kk. W myśl tego przepisu osobą najbliższą jest: małżonek, wstępny, zstępnym rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub w stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu (za istotne i konieczne elementy wspólnego pożycia uznaje się w orzecznictwie SN: wspólne pożycie psychiczne i fizyczne, wspólnotę ekonomiczną oraz trwałość związku).

Jeżeli świadek skorzystał z prawa odmowy zeznań we wcześniejszym stadium procesu, na rozprawie może swoje zdanie zmienić i wyrazić gotowość zeznawania. W razie skorzystania z prawa odmowy zeznań nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym poprzednio złożone zeznania, tej osoby nie mogą służyć za dowód ani być odtworzone.

Prawo to nie odradza się gdy:

- sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy, po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia

- sprawa zostanie zwrócona do uzupełnienia postępowania przygotowawczego i następnie skierowana do sądu pierwszej instancji

Uprawnienie do skorzystania z prawa odmowy zeznań posiada osoba pełnoletnia, jak i osoba małoletnia, która nie musi w tym celu działać przez swojego ustawowego przedstawiciela.

4. Uchylenia się świadka od odpowiedzi na pytanie (art. 183 kpk)

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Uchylenie się od odpowiedzi nie jest jednoznaczne z odmową złożenia zeznań. Świadek w takim wypadku ma obowiązek zeznawania. Zwolniony jest tylko z udzielenia odpowiedzi na pytanie. Przewodniczący składu sądzącego będzie mógł ustalić na podstawie wstępnego zapoznania się ze sprawą, czy taki przypadek zachodzi. Jeżeli tak, to powinien pouczyć świadka, że na skierowane do niego pytanie może nie odpowiadać. Świadek nie ma obowiązku wyjaśnienia, dlaczego odmawia odpowiedzi.

5. zwolnienie od złożenia zeznań osoby pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art 185 kpk)

Przepis art 185 kpk przewiduje zwolnienie od:

- składania zeznań

- udzielania odpowiedzi na pytania

Podstawą zwolnienia jest pozostawanie świadka w szczególnie bliskim stosunku z oskarżonym. Warunkiem dodatkowym jest to, aby świadek wniósł o takie zwolnienie. O tym, czy taki stosunek zachodzi, musi na tle konkretnych okoliczności rozstrzygnąć organ procesowy w postępowaniu przygotowawczym lub w postępowaniu głównym.

53. Zasada notoryjności

Notoryjność powszechna obejmuje fakty powszechnie znane. Ma ona charakter względny w tym znaczeniu, że co jest notoryjne w jednym miejscu, nie musi być powszechnie znane w innym miejscu. Granice notoryjności powszechnej nie są ostre, gdyż nie da się ustalić w sposób ścisły, gdzie się one zaczynają, a gdzie kończą.

Notoryjność powszechna z punktu widzenia przedmiotu dowodzenia ma takie znaczenie, że fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu (art. 148 kpk)

Notoryjność urzędowa obejmuje fakty znane organowi procesowemu z urzędu, a zwłaszcza sądowi, co określa się nazwą notoryjności sądowej. W zakresie dowodzenia notoryjność urzędowa różni się od notoryjności powszechnej tym, że okoliczności nią objęte wymagają notyfikowania stronom.

54. Domniemania

1. domniemania prawne - mamy z nim do czynienia kiedy przepis prawa z jednym faktem (podstawa domniemania, poprzednik domniemania) wiąże istnienie innego faktu (następnik domniemania). Jeżeli wykaże się istnienie faktu stanowiącego podstawę domniemania, to z mocy przepisu prawa przyjmuje się istnienie następnika i to bez względu na to, czy odpowiada to obiektywnemu stanowi rzeczy, czy nie.

Domniemanie prawne dzieli się na znoszące przeciwdowód i na nie znoszące przeciwdowodu. Różnica sprowadza się do tego, że w pierwszym wypadku możliwe, a w drugim niedopuszczalne jest prowadzenie dowodu przeciwko następnikowi domniemania.

2. domniemania faktyczne - występuje w procesie karnym częściej. Domniemanie faktyczne jest rodzajem wnioskowania. Domniemanie faktyczne określa się jako zdanie, w którym na podstawie jednego ustalonego faktu wyciąga się wnioski o istnieniu innego faktu z uwagi na występowanie między tymi faktami powiązania przyczynowego, które uzasadnia wnioskowanie oparte na prawdopodobieństwie

55. Stadia procesowe

Proces dzieli się na stadia procesowe, a te na fazy, które można jeszcze dzielić na podfazy. Są to właśnie etapy procesu.

Jak w każdej działalności ludzkiej zmierzającej do załatwienia pewnej sprawy, w przebiegu procesu można, ze względu na spełnioną funkcję, wyróżnić cztery stadia polegające na:

1. przygotowaniu materiału ułatwiającego wydanie decyzji, czyli postępowanie przygotowawcze,

2. rozpoznaniu sprawy i wydaniu decyzji, czyli postępowanie główne

3. kontroli podjętej decyzji, czyli postępowanie apelacyjne,

4. wykonaniu decyzji, czyli postępowanie wykonawcze.

Za zróżnicowaniem tych czterech stadiów procesowych przemawia różnorodność organów procesowych. Postępowanie przygotowawcze jest przede wszystkim w rękach prokuratora i Policji, postępowanie główne stanowi domenę sądu pierwszej instancji, a postępowanie apelacyjne - sądu drugiej instancji. Głównie do sądu pierwszej instancji, sądu penitencjarnego, sędziego penitencjarnego, zakładów karnych i poprawczych, komorników i organów administracji należy wykonywanie czynności w postępowaniu wykonawczym.

56. Funkcje postępowania przygotowawczego

- f. przygotowawcza- polega na przygotowaniu sprawy, by możliwe było podjęcie właściwej decyzji o zakończeniu postępowania przygotowawczego, opartej na zgromadzonym w tym stadium procesu materiale dowodowym

- f. profilaktyczna- ma zapobiegać przestępstwom oraz wyjaśniać okoliczności które sprzyjały popełnieniu czynu; realizacja tej funkcji postępowania przygotowawczego jest ściśle związana z instytucją określaną jako tzw. Sygnalizacja

57. ETAPY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Wszczęcie postępowania przygotowawczego

1. Podstawa wszczęcia postępowania przygotowawczego

Podstawą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Art. 303 K.p.k.- Śledztwo lub dochodzenie może i powinno być wszczęte tylko wtedy, kiedy można przyjąć hipotezę, że popełniono przestępstwo, a hipoteza ta znajduje oparcie w wiadomościach(wiedzy) dotyczących określonego zdarzenia faktycznego. Podejrzenie popełnienia przestępstwa musi być zatem uzasadnione.

Materiał uzasadniający wszczęcie postepowania przygotowawczego stanowi to, co u progu procesu określamy jako podstawę faktyczną.

2. Źródła informacji o przestępstwie

Art. 304 każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym prokuratora lub Policji.

Zawiadomienia o popełnionym przestępstwie mogą mieć formę pisemną, ustna, telefoniczna.

3. Czynności sprawdzające

- mają zapobiegać bezpodstawnemu wszczynaniu postępowań przygotowawczych( są dokonywane przed wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego)

- przepis art. 307 K.p.k przewiduje 3 formy postępowania sprawdzającego:

1) zażądanie uzupełnienia w wyznaczony terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie

2) uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej

3) dokonanie sprawdzenia faktów przez sam organ, z reguły w drodze czynności operacyjno rozpoznawczych

Dwóch pierwszych nie można użyć w przypadkach anonimowych zawiadomień chyba że osoba autora zawiadomienia zostanie ustalona

W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego oraz czynności wymagających spisania protokołu

4. Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia

Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie takie musi określać czyn, będący przedmiotem wszczętego postępowania oraz jego kwalifikację prawną.

Wydanie tego postanowienia rozpoczyna pierwszą fazę postępowania przygotowawczego, określoną jako postępowanie w sprawie.

Wskazanie kwalifikacji prawnej czynu podkreśla, że śledztwo lub dochodzenie wszczęto o czyn wyczerpujący znamiona określonego przestępstwa.

Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator lub Policja, przy czym plicja ma obowiązek niezwłocznego przesłania prokuratorowi odpisu postanowienia

5. Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego

W określonej w kodeksie sytuacji(art. 308 K.p.k.) może nastąpić faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego, nie poprzedzone wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Rozwiązanie to można określić mianem „czynności procesowych nie cierpiących zwłoki” czyli tzw. Dochodzeniem w niezbędnym zakresie, określanym jeszcze inaczej jako dochodzenie zabezpieczające.

Zespół takich czynności przeprowadza się w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem.

Wszczęcie postępowania przygotowawczego następuje w momencie dokonania pierwszej czynności procesowej( faktyczne wszczęcie. Czynności takie mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia przeprowadzenia pierwszej czynności.

6. Odmowa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia

Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia zostanie wydane wówczas, kiedy organ państwa powołany do ścigania przestępstw nie znajduje podstaw do wszczęcia.

Podjęcie takiej decyzji może nastąpić po złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, gdy dane zawarte w zawiadomieniu nie uzasadniają podejrzenia popełnienia przestępstwa, a także i później, po przeprowadzeniu czynności sprawdzających. Rezultat czynności sprawdzających , wskazujący na brak uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, jest przyczyną odmowy wszczęcia.

Postanowienie o odmowie wszczęcia wydaje śledztwa wydaje prokurator albo Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję wymaga zatwierdzenia przez prokuratora.

Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydaje wydaje organ uprawniony do prowadzenia dochodzenia(wymagane jest zatwierdzenie przez prokuratora).

O odmowie zawiadamia się osobę która złożyła zawiadomienie o przestępstwie( przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia do prokuratora nadrzędnego a następnie do sądu).

58.Formy postępowania przygotowawczego.

Obowiązujący KPK utrzymuje konstrukcję zakładającą istnienie 2 form tego stadium postępowania karnego:

1. Śledztwo

2. Dochodzenie

Różnice pomiędzy tymi formami postępowania:

• Kategoria czynu, co do którego prowadzone jest postępowanie przygotowawcze

• Organy prowadzące postępowanie

• Ewentualnie co do zakresu prowadzonych czynności (zakres czynności prowadzonych w dochodzeniu mogą być ograniczone)

• Uproszczenie formy niektórych czynności w dochodzeniu.

a)Śledztwo

Rozróżniamy śledztwo obligatoryjne i fakultatywne>

Śledztwo obligatoryjne- ustawodawca zadecydował, że postępowanie musi być prowadzone bezwzględnie w formie śledztwa.

Śledztwo fakultatywne- w przypadku, gdy prokurator w sprawie o czyn będący występkiem, co do którego prowadzone jest dochodzenie tak postanowi, ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.

Śledztwo jest obligatoryjne w sprawach (art. 309):

• o zbrodnie

• o występki, gdy podejrzany jest sędzia, prok., funkcjonariusz Policji, ABW lub AW

• o występki, gdy podejrzany jest funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, finansowego org. post. przyg. lub org. nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych

• o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia

Prokurator może prowadzić śledztwo w każdej sprawie osobiście.

Obligatoryjne śledztwo prokuratorskie (art. 311§2):

- o przestępstwa, gdy podejrzany jest sędzia, prok., funkcjonariusz Policji, ABW lub AW

• o przestępstwa, gdy podejrzany jest funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, finansowego org. post. przyg. lub org. nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych

• o przestępstwo określone w art. 148 K.k.

Art. 311 § 3- jeżeli prok. wszczął śledztwo, może powierzyć Policji:

• przeprowadzenie śledztwa w całości (wyj. art. 309 § 2 i 3)

• przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie (np.: do jakiegoś momentu)

• dokonanie poszczególnych czynności śledztwa

Czas trwania śledztwa- art. 310:

§ 1. Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy.

§ 2. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

Dochodzenie.

Zakres dochodzenia- art. 325b § 1 :

§ 1. Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
 1) zagrożone karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50.000 złotych,
 2) przewidziane w art. 159 i 262 § 2 K.k. (te przest. zagrożone są karą pozb. woln. do lat 8)
 3) przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 K k, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50.000 złotych.

Ograniczenia, co do możliwości przeprowadzenia post. przyg. w formie dochodzenia:

• Art. 325b § 2. Spośród spraw o przestępstwa wymienione w § 1 pkt 1 nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksie karnym w art. 155, 156 § 2, art. 157a § 1, art. 164 § 2, art. 165 § 2, art. 168, 174 § 2, art. 175, 181-184, 186, 187, 197 § 2, art. 201, 228 § 2, art. 229 § 2, art. 230 § 2, art. 230a § 2, art. 231 § 1 i 3, art. 233 § 1 i 4, art. 234, 235, 240 § 1, art. 250a § 1-3, art. 258 § 1 i 2, art. 265 § 1 i 3, art. 266 § 2, art. 271 § 1 i 2 oraz w rozdziale XXXVI i XXXVII.

• Art. 325c  1) w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem; przepisu art. 259 § 3 nie stosuje się

• Art. 325c  2) jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 79 § 1. (podejrzany jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności).

Zasadniczym organem prowadzącym dochodzenie jest Policja. Poza nią mogą jeszcze prowadzić Straż Graniczna, ABW w zakresie ich właściwości; mogą także org., których uprawnienia wynikają z ustaw szczególnych oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego w oparciu o delegacje ustawową zawartą w art. 325 KPK.

Wszystkie te organy (poza Policją) są uprawnione do prowadzenia dochodzeń tylko o ściśle określone czyny.

Uprawnienia z mocy ustaw szczególnych przysługuje:

• Dyr. parku narodowego lub upoważnionym przez nich funkcjonariuszom straży parku w sprawach o przestępstwo z art. 290 i 291kk jeśli przedmiotem przestępstwa jest drewno w parku narodowym

• Strażnikom leśnym, nadleśniczym, zastępcom nadleśniczego, inżynierom nadzoru, leśniczym i podleśniczym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów stanowiących własność SP.

• Strażnikom Państwowej Straży Łowieckiej o przestępstwa, których przedmiotem jest zwierzyna.

W rozp. Min. Sprawiedliwości wymienia się następujące organy:

• Inspekcji Handlowej

• Państwowej Inspekcji Sanitarnej

• Urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej

• Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty

Czas trwania dochodzenia- dwa miesiące z możliwością przedłużenia o jeden miesiąc. Po upływie tego terminu dochodzenie zmienia się w śledztwo. Zmiana ta nie powoduje wyłączenia rozpatrzeni przez sąd w trybie uproszczonym.

Dochodzenie skrócone - art. 325h.

Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Org. prowadzący decyduje, czy zastosować tą formę. Czynności obowiązkowe, to: czynności z art. 313 i 314 (przedstawienie zarzutów), z art. 321 (zamknięcie), przesłuchanie pokrzywdzonego i podejrzanego oraz utrwalenie w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć.

Szczególnym przejawem oportunizmu ścigania w stadium postępowania przygotowawczego jest tzw. dochodzenie rejestrowe ( art. 325KPK). Rozwiązanie to polega na tym, że jeżeli dane uzyskane w toku czynności o których mowa a art. 308 §1 (dochodzenie w niezbędnym zakresie) lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia, nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy

Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.

Na takie postanowienie służy zażalenie. Policja prowadzi teraz czynn na podst. odrębnych przepisów (czynn. operacyjno- rozpoznawcze). Jeżeli takie działania ujawnią dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. W przepisie chodzi o odciążenie Policji od prowadzenia formalnego post. w spr. drobnych, kiedy nie ma szans na wykrycie sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postępowanie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.

59. Funkcje aktu oskarżenia

Pojęcie skargi

Art. 14 § 1- sąd wszczyna postępowanie na żądanie uprawnionego oskarżyciela. Podstawową formę takiego żądania stanowi akt oskarżenia. Skarga jest żądaniem wniesionym do sądu przez upr. oskarżyciela o wszczęcie postępowania sądowego i ustalenie odpowiedzialności oznaczonej osoby za określone zarzucane jej przestępstwo.

Złożenie do sądu skargi przez uprawnionego oskarżyciela to jedna z najbardziej istotnych czynności w postępowaniu karnym. Polega przede wszystkim na oświadczeniu woli. Jest to oświadczenie o charakterze postulacyjnym, zawierające wniosek oskarżyciela o sądowe rozpoznanie sprawy.

Akt oskarżenia - pismo procesowe wnoszone do sądu w postępowaniu karnym przez uprawniony podmiot, w którym domaga się on od sądu wydania orzeczenia o winie i karze lub środkach karnych wobec osoby wskazanej w tym piśmie.

Podmiotem uprawnionym do wniesienia aktu oskarżenia jest co do zasady osoba mająca uprawnienia do występowania przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego, czasami pokrzywdzony lub osoba jemu najbliższa jako oskarżyciel prywatny.

Jeżeli zostaną spełnione określone przesłanki, akt oskarżenia przed sądem obok lub zamiast oskarżyciela publicznego może popierać oskarżyciel posiłkowy.

Funkcje:

1. F. impulsu procesowego zw. f. inicjującą - bez skargi upr. oskarżyciela sąd nie przystąpi do rozpoznania danej sprawy karnej. Z chwilą wniesienia skargi sprawa zostaje przesłana do sądu (zawisła przed sądem), a postępowanie może być zakończone tylko rozstrzygnięciem sądu. Odstąpienie oskarżyciela od oskarżenia nie wiąże sądu.

2. F. obowiązku procesowego- wniesienie skargi do sądu przez oskarżyciela obliguje go do podjęcia działalności procesowej, określonej przez przepisy K.p.k. Wniesienie A.O. nie obliguje automatycznie sądu I instancji do wyznaczenia terminu rozprawy. Sąd ma obow. zbadania, czy spełnione są wszystkie warunki umożliwiające merytoryczne rozpoznanie sprawy na rozprawie. Sąd jest natomiast zobow. rozpatrzyć sprawę w granicach podmiotowych oraz przedmiotowych zakreślonych przez oskarżyciela w skardze.

3. F. informacji procesowej- skarga, to źródło informacji o przedmiocie postępowania dla uczestników procesu. Akt oskarżenia dostarcza informacji o osobie oskarżonego, zarzucanym mu czynie oraz dowodach za pomocą których oskarżyciel zamierza wykazać, iż oskarżony winien ponieść odpowiedzialność karna. Ta funkcja jest ściśle związana z zasadą kontradyktoryjności oraz zasadąjawności

4. F. bilansująca- skarga stanowi podsumowanie (swego rodzaju bilans) stadium post. przygotowawczego.

60. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym.

Jedną z gwarancji prawidłowego wymiaru sprawiedliwości jest zapewnienie możliwości kontrolnych sądu nad czynnościami w postępowaniu przygotowawczym.

Ustawowo uregulowana ingerencja sądu w post. przyg. przejawia się w trzech płaszczyznach:

1. w kontroli organów prowadzących post. przyg. i wyciągnięciu konsekwencji prawnych ze spostrzeżonych uchybień (prawo uchylenia lub zmiany decyzji)

2. w podejmowaniu określonych czynności procesowych zastrzeżonych dla sądu, które nie mają charakteru decyzji procesowych (art. 298 § 2)

3. w podejmowaniu decyzji procesowych, które są wynikiem uprzedniej kontroli i oceny działań podjętych w postępowaniu przygotowawczym pod względem prawnym i merytorycznym i które podlegają dalszej kontroli instancyjnej

Przejawem sądowej kontroli nad postępowaniem przygotowawczym jest prawo zażalenia się na prokuratorskie decyzja o zaniechaniu ścigania karnego, które może występowac w następujących postaciach:

- przysługującego pokrzywdzonemu oraz instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie, zażalenia na odmowę wszczęcia post. przygot.

- przysługującego stronom zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzeniu

Sąd rozpoznaje zażalenia m. in. na:

• postanowienie prok. o zabezpieczeniu majątkowym

• postanowienie prok. w przedm. śr. zapobiegawczych, innych niż tymcz. aresztowanie

• zatrzymanie osoby

• postanowienie prok. dot. kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz przekazów informacji innych niż rozmowy tel.

• postanowienie prokuratora o zachowaniu tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych

Sąd wydaje postanowienia:

• o zastosowaniu oraz przedłużeniu tymczasowego aresztowania w post. przyg.

• o przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego lub ściągnięciu sumy poręczenia

• o stosowaniu aresztowania jako kary porządkowej w toku post. przyg. na wniosek prok.

• o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie leczniczym oraz o przedłużeniu czasu trwania takiej obserwacji

• o wydaniu oraz odwołaniu listu żelaznego

• o wprowadzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych oraz treści przekazów informacji innych niż w rozmowy telefoniczne

• o zezwoleniu na przesłuchanie w charakterze świadka osoby obowiązanej do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej.

Ponadto sąd decyduje:

• o umorzeniu post. w razie stwierdzenia popełnienia czynu przez podejrzanego w stanie niepoczytalności i zastosowaniu śr. zabezpieczających

• o warunkowym umorzeniu postępowania po przeprowadzonym post. przyg.

Sąd także może: przesłuchać świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie; pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa z rozdz. XXV K.k.; podejrzanego przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania (obligatoryjnie).

W postępowaniu przygotowawczym czynności dokonuje na posiedzeniu sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

61. Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego

Zakończenie postępowania przygotowawczego może nastąpić w postaci jego zamknięcia lub umorzenia. Jeżeli organ prowadzący dochodzenie dojdzie do wniosku, że zebrane w toku postępowania materiały zawierają dostateczne podstawy do sporządzenia i wniesienia do sądu aktu oskarżenia i nie zachodzi potrzeba do dokonania dalszych czynności dochodzeniowych lub śledczych, przystępuje do wykonywania czynności przewidzianych w art.321. W myśl tego przepisu, jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa lub dochodzenia, prowadzący dochodzenie, a w śledztwie zawsze prokurator, powiadamia podejrzanego o obrońcę o terminie końcowego zaznajamiania z materiałami postępowania, z pouczeniem ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w odpowiednim, określonym przez organ terminie. Po upływie terminu przewidzianego na składanie wniosku o uzupełnienie postępowania- jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o jego treści zawiadamia się strony pełnomocników i obrońców. Jeżeli organ ścigania dochodzi do wniosku, że postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, a nie zachodzą warunki określone w, umarza się postępowanie. Postępowanie przygotowawcze umarza się przede wszystkim wówczas, gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że: 1 czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, 2 czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, 3 społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, 4 ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze. / Postępowanie umarza się także wówczas gdy nie wykryto sprawcy przestępstwa, albo brak jest dostatecznych dowodów winy podejrzanego.

62. Oddanie sprawy przez sąd pod sąd

Sąd bada swoją właściwość i w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę innemu sądowi lub organowi. Jeżeli jednak dopiero na rozprawie ustalono, że sąd jest miejscowo niewłaściwy lub że właściwy jest sąd niższego rzędu sprawę można przekazać innemu sądowi jedynie, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy. Rozwiązanie powyższe podyktowane jest ekonomiką procesową, gdyż przekazanie sprawy innemu sądowi z rozprawy oznacza, że rozpoczyna on postępowanie od początku. Jedynie gdy sąd na rozprawie ustali, iż właściwym jest sąd wyższego rzędu lub sąd szczególny, musi niezależnie od okoliczności, przekazać sprawę. Wydanie takiego orzeczenia przez sąd powszechny w sprawie należącej do sądu wyższego rzędu jest bezwzględnym powodem uchylenia orzeczenia w trybie odwoławczym. Sąd nie przekazuje sprawy, gdy dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi jedynie wykroczenie. W takim przypadku sąd rozpoznaje sprawę na zasadach ogólnych w procesie karnym ale stosuje materialne normy prawa wykroczeń. Sąd powszechny jest związany przekazaniem sprawy przez sąd wojskowy, w tym również, gdy sąd wojskowy nie przyjął sprawy przekazanej mu uprzednio przez sąd powszechny, nawet gdyby przekazanie sprawy było niezasadne. W tym przypadku chodzi o powrót do reguły, e sprawy karne z założenia rozpoznają sądy powszechne. Wyróżniamy dwa rodzaje sporów o właściwość: spór pozytywny; spór negatywny

63. Przebieg rozprawy głównej

Każdą rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy. Jest to czynność polegająca na głośnym oznajmieniu, iż będzie rozpoznawana sprawa (wskazuje się sygnaturę akt), dotycząca (podaje się nazwisko i imię oskarżonego) o czyn (wskazuje się przyjętą w akcie oskarżenia kwalifikację prawną czynu). Wywołanie sprawy następuje na zarządzenie przewodniczącego. Dokonuje tej czynności przed salą rozpraw woźny sądowy lub protokolant. Następnie wszyscy uczestnicy postępowania wchodzą na salę rozpraw, na którą udaje się również skład orzekający. W związku z jego wejściem, wszyscy obecni powstają z miejsc. Zajmują je ponownie, kiedy za stołem sędziowskim równocześnie zasiądą sędziowie. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości procesu, co oznacza, iż może on zostać przerwany tylko przez zarządzenie przerwy lub przez jej odroczenie. Następnie przewodniczący sprawdza, czy wszyscy wezwani się stawili, oraz czy nie ma przeszkód w rozpoznaniu sprawy. Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie sali przez świadków, przy czym pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek (w tym wypadku przesłuchuje się go w pierwszej kolejności). Realizacja tych wszystkich postulatów umożliwia przejście do następnego etapu postępowania - rozpoczęcia przewodu sądowego.

64 CZĘŚĆ WSTĘPNA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

1. Wywołanie sprawy polega na głośnym oznajmieniu w poczekalni przed salą rozpraw, że będzie rozpoznawana kolejna, umieszczona na wokandzie sprawa. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości, tak rozpoczęta rozprawa powinna być zakończona w jednym terminie.

2. Część wstępna rozprawy głównej, - 4 grupy:

1. sprawdzenie obecności ma istotne znaczenie dla dalszego biegu rozprawy. Od stawiennictwa osób wezwanych oraz od zawiadomienia osób uprawnionych do wzięcia udziału w rozprawie, zależy faktyczna możliwość przeprowadzenia rozprawy . W wypadku niestawiennictwa stron lub ich przedstawicieli, trzeba w pierwszej kolejności czy swą nieobecność usprawiedliwili zgodnie ze stosownymi przepisami.

Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawieni zaświadczenia, wystawionego prze uprawnionego lekarza( lekarz publicznego lub niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej wyznaczonego przez kierownika zakładu opieki zdrowotnej, ordynatora oddziału szpitala, w którym uczestnik postępowania przebywa na leczeniu leczniczym, lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych w zakładzie opiekuńczo - leczniczym) potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie.

W razi prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia oraz barku dostatecznego usprawiedliwienia nieobecności, skutki niestawiennictwa są uzależnione od roli, w jakiej oznaczona osoba występuje w procesie karnym i tak np.:

- rozprawa może się toczyć tylko w obecności oskarżonego,

- oskarżony oświadczy, że nie będzie brał udziału w rozprawie,

- oskarżony uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę,

- niestawiennictwo obrońcy oskarżonego powoduje odroczenie rozprawy

(nawet w przypadku, gdy obrona nie jest obowiązkowa)

- niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny powoduje umorzenie postępowania,

- w razie niestawiennictwa świadka, niezależnie od nałożenia kary pieniężnej, należy podjąć decyzję o prowadzeniu rozprawy lub jej odroczeniu.

2. sprawdzenie, czy istnieją przeszkody dla rozpoznania sprawy.

Obowiązek badania istnienia przeszkód procesowych obciąża organ procesowy na każdym etapie postępowania - stwierdzenie istnienia przeszkody procesowej musi spowodować wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania.

3. wykonanie czynności, które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Dokonanie wielu czynności procesowych ustaje z chwilą rozpoczęcia przewodu sądowego.

Czynności te mogą być dokonane w części wstępnej rozprawy głównej, z jakich przyczyn postępowanie może wrócić do fazy poprzedzającej rozpoczęcie przewodu sądowego, jeżeli czynność została dokonana wcześniej sąd powinien wydać decyzję przed rozpoczęciem przewodu sadowego - do tej gr. należą czynności np.:

- złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciel posiłkowego,

- zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeżeli pomiędzy doręczeniem zawiadomienia, a terminem rozprawy upłynęło mniej niż 7 dni ,

- zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu istnienia wątpliwości co do jego bezstronności w danej sprawie,

4. załatwienie innych kwestii związanych z biegiem rozprawy.

Przykładowe czynności:

• sąd postanowieniem może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy uzasadniony interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy,

• sąd może także wydawać postanowienie o wyłączeniu jawności całości lub części rozprawy,

• przewodniczący może zezwolić określonym osobom na uczestniczenie w rozprawie.

Decyzje co do tych czynności mogą zostać wydane odpowiednio przez sąd lub przewodniczącego składu.

Jeżeli zostały dokonane wszystkie czynności w ramach części wstępnej rozprawy głównej, przewodniczący ustala, na podstawie danych osobowych, czy któryś ze świadków ma prawo odmowy złożenia zeznań.

Po dokonaniu wszystkich omówionych wyżej czynności, przewodniczący zarządza rozpoczęcie przewodu sadowego, o ile nie ma przeszkód do dalszego toczenia rozprawy.

65. PRZEWÓD SĄDOWY

Jest podfazą rozprawy, w której przeprowadza się wszystkie dowody dostarczające informacji, pozwalających sadowi na poczynanie ustaleń faktycznych.

Przewód sądowy rozpoczyna się odczytaniem aktu oskarżenia, a kończy zarządzeniem przewodniczącego o zamknięciu jego przewodu.

4 etapy przewodu sadowego:

1) Odczytanie akty oskarżenia - etap rozprawy, w którym przeprowadzone są dowody ujawniające okoliczności, pozwalające sadowi na wydanie orzeczenia co do przedmiotu procesu.

Wg obowiązującego KPK przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia, co następuje na zarządzenie przewodniczącego.

W wypadku szczególnie obszernego aktu oskarżenia można poprzestać na przedstawieniu samych tylko podstaw oskarżenia, w takim przypadku oskarżenie ogranicza się do ustnej wypowiedzi.

Jeżeli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia, przewodniczący informuje o jej treści. Akt oskarżenia podlega odczytaniu, gdy rozprawa przeprowadzana jest powtórnie. Od początku, w postępowaniu głównym. Z tego rodzaju sytuacjami mamy do czynienia gdy rozprawę prowadzi się od początku np.

- w wyniku odroczenia rozprawy,

- w wyniku przekroczenia terminu odroczenia wydania wyroku,

- ze względu na uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

2) Wyjaśnienia oskarżonego - po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odp. na pytanie, po czym pyta go o to: czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu, czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.

Do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej, oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego - bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Jest to tzw. skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy.

Sąd może przychylić się do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego tylko wtedy, gdy jednocześnie:

- okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości,

- cele postępowania zostaną osiągnięte, mimo nie przeprowadzenia rozprawy w całości,

- nie sprzeciwia się temu prokurator.

Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku oskarżonego od zaproponowanych przez siebie zmian np. co do rodzaju i wymiaru kary.

Sąd może, za zgoda obecnych stron, przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego, przyznającego się do winy, nie budzą wątpliwości. Zgoda stron na ograniczenie postępowania dowodowego powinna być wyraźna i odnotowana w protokole rozprawy, zaś brak zgody jednej ze stron eliminuje dopuszczalność stosowania tej instytucji.

Oskarżony może składać wyjaśnienia, może jednak odmówić ich złożenia.

W razie odmowy zażalenia wyjaśnień lub oświadczenia przez oskarżonego,

że pewnych szczegółów nie pamięta, albo złożenia odmiennych wyjaśnień odczytuje się na rozprawie protokół jego wyjaśnień, złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub postępowaniu sądowym.

Art. 389 KPK na charakter wyjątkowy, stanowi bowiem od zasady bezpośredniości, to zaś oznacza, że może on być interpretowany rozszerzającego. Odczytaniu podlega ponadto protokoły wyjaśnień oskarżonego sporządzone przed organami ścigania państwa obcego, w ramach pomocy prawnej. Obowiązujące przepisy nie przewidują odczytania protokołu zeznań złożonych w charakterze świadka, jeżeli ta osoba jest następnie przesłuchiwana jako oskarżony, świadek bowiem jest zobowiązany do składania zeznań, a e dodatku pod groźbą odpowiedzialności karnej winien składać zeznania zgodne z prawdą.

3) Dalsze postępowanie dowodowe - po złożeniu przez oskarżonego wyjaśnień albo po oświadczeniu, że odmawia ich złożenia, przewodniczący poucza go o przysługującym mu prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzanego dowodu.

W czasie przeprowadzania dowodów mogą być obecne wszystkie strony i ich przedstawiciele. Udział prokuratora w rozprawie jest z reguły obowiązkowy chyba, że ustawa stanowi inaczej. Oskarżony może być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, bez względu na to, czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, czy też nie. Wyjątkowo tylko oskarżony może być wydalony z sali rozpraw. Może to mieć miejsce wówczas, gdy obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadków. Postępowanie dowodowe może toczyć się bez udziału oskarżonego w dwóch sytuacjach :

- wówczas, gdy istnieją warunki do wyroku zaocznego, tj. gdy oskarżony, któremu doręczono wezwanie, nie stawi się na rozprawę główną, i nie stawił się również jego obrońca;

- oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie.

Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu.

Przerwa i odroczenie rozprawy. Przyczyny przerwy i odroczenia są podobne. Przerwę zarządza się w celu sprawdzenia dowodu, dla wypoczynku, z innej przyczyny.

Art. 397 § 1 KPK wymienia kilka przesłanek zastosowania instytucji przerwy lub odroczenia w celu przedstawienia dowodów. Jej zastosowanie jest możliwe, jeżeli:

- ujawnią się istotne braki postępowania przygotowawczego,

- braki te ujawniają się dopiero w toku rozprawy,

- ich usunięcie przez sąd uniemożliwiłby wydanie orzeczenia w rozsądnym terminie,

- nie można ich usunąć stosując tzw. Rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu.

Warunki te muszą zaistnieć łącznie, koniunkcyjnie. Brak spełnienia jednego z nich uniemożliwia podjęcie decyzji w przedmiocie przerwy lub odroczenia rozprawy w celu poszukiwania dowodów.

Przedmiotowe rozszerzenia oskarżenia. Rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu oskarżonemu o inny czyn, oprócz czynów objętych aktem oskarżenia, jest możliwe (art. 398 KPK) jest to sytuacja procesu wypadkowego,

czyli przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia.

Warunki zastosowania przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia to:

- okoliczności, które wyszły na jaw na rozprawie,

- oskarżyciel zarzuca na rozprawie popełnienie tego czynu i domaga się natychmiastowego postępowania o ten czyn,

- oskarżony wyraża zgodę na rozpoznanie czynu na tej samej rozprawie,

- nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego,

co do nowego czynu.

Pomimo spełnienia wszystkich tych warunków, sąd nie jest zobowiązany

do rozpoznania na rozprawie nowego zarzucanego oskarżonemu czynu.

Zmiana kwalifikacji prawnej czynu na rozprawie.

Kwalifikacja prawna jest zastosowaniem normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, stanowiącego czyn przestępczy. Zmian kwalifikacji prawnej może być pierwotna albo wtórna.

Pierwotna zmiana kwalifikacji prawnej czynu nie wiąże się ze zmianą ustaleń faktycznych, zostały one bowiem dokonane w sposób prawidłowy, a tylko błędnie zastosowano kwalifikację prawną.

Wtórna zmiana kwalifikacji prawnej ma miejsce wówczas, gdy zmiana dokonana

w opisie zarzucanego oskarżonemu czynu pociąga za sobą zmianę jego kwalifikacji prawnej.

Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący zapytuje strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej - zamyka przewód.

Wznowienie przewodu sadowego może nastąpić z fazy wyrokowania

(ale tylko od czasu ogłoszenia wyroku) lub z fazy przemówień stron.

Wznowienie przewodu sądowego wymaga wydania postanowienia przez sąd.

66 WYROKOWANIE

Stanowi fazę rozprawy, w której zostaje wydane rozstrzygnięcie co do przedmiotu procesu. W ramach wyrokowania można wyodrębnić wyraźne etapy:

1. Narada nad wyrokiem - w toku narad sąd może dojść do wniosku, że zachodzi potrzeba wznowienia przewodu sądowego lub udzielenia dodatkowego głosu stronom.

2. Głosowanie nad wyrokiem - jeżeli sprawa dojrzała do rozstrzygnięcia, sąd przystępuje do głosowania.

3. Sporządzenie wyroku na piśmie - wyrok powinien być sporządzony niezwłocznie po ukończeniu głosowania. Wyrok dla samej ważności wymaga sporządzenia na piśmie i ogłoszenia.

4. Ogłoszenie wyroku - jest czynnością prawną, powodującą, że od tej chwili staje się on faktem obowiązującym, nie można go już zmienić organ, który go wydał (istnieją wyjątki art.420 KPK). Wyrok ogłasza się zawsze jawnie, nawet wtedy, gdy rozprawa odbyła się z wyłączeniem jawności.

5. Ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku - czynność ta odbywa się z reguły jawnie, ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku odgrywa ważną rolę wychowawczą, powinny one przekonywać o jego słuszności.

6. Pouczenie o poprawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku jest obowiązkiem prawnym. Pouczenia tego dokonuje przewodniczący składu sądzącego.

7. Zamknięcie rozprawy głównej - decyzja ta przybiera postać zarządzenia przewodniczącego składu sądzącego.

Male Wprowadzenie

Wśród środków odwoławczych można wyodrębnić: zwyczajne środki odwoławcze, i nadzwyczajne środki odwoławcze. Zwyczajne środki odwoławcze pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji nieprawomocnych. Do tej grupy należą:

• Apelacja, umożliwiająca kontrolę wyroków (art. 444 i nast. Kpk)

• Zażalenie, uruchamiającą kontrolę postanowień, zarządzeń oraz innych czynności procesowych a także kontrolę bezczynności organu (459/302/466/302/467/246/302/306 kpk).

Nadzwyczajne środki odwoławcze umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie sądowe. Środki te przybierają posta:

• Kasacji /518kpk/

• Wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu /540kpk/

• Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991 r.

67. Czynności końcowe w sądzie I instancji.

Zakończenie postępowania przed sądem pierwszej instancji, z reguły nie jest tożsame z zakończeniem postępowania karnego w ogóle.

Zakończenie rozprawy nie oznacza ukończenia czynności przed sądem pierwszej instancji.

Czynności końcowe obejmują: czynności dokonywane między zamknięciem rozprawy, a wniesieniem środka odwoławczego, uprawomocnieniem się wyroku sądu pierwszej instancji, oraz pomiędzy zamknięciem rozprawy a skierowaniem wyroku do wykonania (jeśli nie wniesiono środka odwoławczego).

Do najważniejszych grup czynności końcowych należą:

1. doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu,

2. wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu I instancji na piśmie,

3. sporządzenie uzasadnienia wyroku,

4. czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku,

5. uzupełnienie wyroku.

• Doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu.

Wyroku nie doręcza się oskarżonemu, jest on mu bowiem ogłaszany.

Wyrok doręcza się tylko wyjątkowo, gdy wynika to z wyraźnego unormowania.

Takie sytuacje dotyczą:

1. wypadków, gdy pozbawiony wolności oskarżony, który nie miał obrońcy, nie został doprowadzony na rozprawę w celu wysłuchania wyroku,

2. wyroku zaocznego (art.482 kpk)

Jeżeli oskarżony nie włada językiem polskim, to wyrok doręcza mu się wraz z tłumaczeniem.

Przepisy nie określają terminu doręczenia oskarżonemu odpisu wyroku, należy przyjąć, że powinno to nastąpić niezwłocznie.

Doręczając wyrok oskarżonemu należy go pisemnie pouczyć o : przysługującym mu prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia.

Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu I instancji na piśmie.

Od ogłoszenia wyroku biegnie ustawowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku.

Wniosek musi przybrać formę pisemną.

Siedmiodniowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku jest terminem zawitym, co oznacza, że czynność dokonana po jego upływie jest bezskuteczna (możliwe jest przywrócenie terminu w warunkach określonych w art.126 kpk)

Złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku powoduje powstanie obowiązku sporządzenia uzasadnienia wyroku na piśmie i doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem tej osobie, która z takim wnioskiem wystąpiła.

W niektórych sytuacjach uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu, a wiec bez wyczekiwania n stosowny wniosek, np. gdy jeden z członków składu orzekającego zgłosił zdanie odrębne.

Brak wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie, pozostawienie złożonego wniosku bez rozpoznania lub nie złożenie skargi apelacyjnej, powoduje uprawomocnienie się wyroku, wyrok taki podlega wykonaniu.

Sporządzenie uzasadnienia wyroku.

Uzasadnienie jest dokumentem sprawozdawczym (art.424 kpk)

Powinno zawierać :

1. wskazanie faktów , jakie sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, i na jakich w tej mierze się oparł dowodach oraz dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych;

2. wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.

W uzasadnieniu należy nadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających , uwzględnienia powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.

Kodeks nie określa kto powinien sporządzić uzasadnienie wyroku. Najczęściej sporządza go przewodniczący składu sędziowskiego lub sędzia sprawozdawca.

Jeżeli wniosek o sporządzenie uzasadnienia został złożony jedynie w części odnoszącej się do niektórych tylko oskarżonych (ograniczenie podmiotowe), to sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych jedynie części wyroku, których wniosek dotyczy.

Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które wydały orzeczenie, włącznie z tymi osobami, które zostały przegłosowane. (art.115 kpk !).

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręcza się tylko temu podmiotowi, który złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia.

Od daty doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem biegnie 14-dniowy termin do wniesienia apelacji. Wniesienie apelacji uruchamia postępowanie odwoławcze. Jeżeli apelacja nie zostanie wniesiona albo jeżeli prezes sądu I instancji odmówił jej przyjęcia z powodu tego, że została wniesiona po terminie lub przez osobę nieuprawnioną - wyrok sądu I instancji uzyskuje cechę prawomocności.

Czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku.

Ostatnia grupa to czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku.

Prawomocność pociąga za sobą z reguły wykonalność wyroku. Okoliczność ta powoduje bezzwłoczne wszczęcie postępowania wykonawczego, jeżeli wyrok zawiera rozstrzygnięcia podlegające wykonaniu.

Niezależnie od czynności końcowych , mogą być dokonywane czynności poza postępowaniem wykonawczym, np. wydanie odpisu prawomocnego wyroku.

Możliwe jest wydanie postanowienia uzupełniającego, gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia w zakresie przepadku, co do zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych (wymienionych w art.276 kpk ) albo dowodów rzeczowych lub gdy sąd nieprawidłowo zaliczył okres tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary.

68. Kontrola postępowania z urzędu

Decyzje wydane w pierwszej instancji mogą być poddane kontroli odwoławczej za pomocą apelacji lub zażalenia. Orzeczenie wydane w wyniku tej kontroli nie może być zaskarżone zwyczajnym środkiem odwoławczym.

Decyzje procesowe kończące postępowanie w obowiązującym polskim procesie karnym mogą być zmienione, uchylone na skutek kontroli:

• z urzędu , przez z reguły inny podmiot niż ten , który wydał decyzję;

• na skutek zaskarżenia (wniesienia środka zaskarżenia) , np. apelacją wyroku, zażaleniem.

Kontrola z urzędu decyzji procesowych, a zwłaszcza orzeczeń kończących postępowanie ma miejsce np. w następujących sytuacjach:

1. w postępowaniu przygotowawczym ma charakter nadzorczy i przybiera postać:

• podjęcia umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• wznowienia prawomocnie umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• nadzwyczajnego wznowienia umorzonego śledztwa lub dochodzenia (art.327 i 328 kpk)

2. w postępowaniu sądowym może mieć miejsce np. w razie:

• podjęcia postępowania warunkowo umorzonego (art.549 kpk)

• wznowienia postępowania z urzędu (art. 542 i 3 kpk)

Odpowiedni organ jest zobowiązany do działania z urzędu, wiec strona lub inna uprawniona osoba może zwracać się do tego organu o podjęcie czynności.

69. Zwyczajne środki zaskarżenia

Środek zaskarżenia stanowi skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej.

Cechą charakterystyczną środków zaskarżenia jest to, że impulsem koniecznym do przeprowadzenia kontroli lub spowodowania utraty mocy prawnej postanowienia jest złożenie skargi (skarga etapowa).

Zaskarżenia dokonuje uprawniony podmiot, którym z reguły jest strona.

Środek zaskarżenia wnosi się w celu zmiany lub uchylenia wydanej decyzji procesowej. Wniesienie środka zaskarżenia jest z reguły ograniczone czasowo.

Środki zaskarżenia cechuje:

1. skargowość - kontrola następuje na skutek wniesienia skargi (etapowej);

2. suspensywność tzn. wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie:

• prawomocności decyzji (nie dot. nadzwyczajnych śr.odwoławczych)

• wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny (np. w razie wniesienia apelacji) lub względny ( np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków odwoławczych).

System środków zaskarżenia w polskim procesie karnym składa się z następujących członów:

1) środków odwoławczych, stanowiących zasadniczy składnik środków zaskarżenia,

• zażalenie

• apelacja

2) sprzeciwów i środków zaskarżenia bardzo zbliżonych do sprzeciwów (quasi- sprzeciwów)

• sprzeciw od wyroku nakazowego

• sprzeciw od wyroku zaocznego

• wniosek lub żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia postępowania karnego z powodu abolicj

• wniosek ukaranego karą pieniężnego o jej uchylenie

• quasi sprzeciw - wniosek o przywrócenie terminu zawitego

3) odwołania :

• odwołanie od zarządzeń przewodniczącego do składu orzekającego

• odwołanie do sądu od orzeczenia kolegium ds. wykroczeń

• wniosku o stwierdzenie nieważności w trybie ustawy z 1991r.

Sprzeciwy i quasi sprzeciwy

Charakteryzują się:

• skargowością (są formą skargi)

• brakiem dewolutywności

• kasacyjnością ( zaskarżone orzeczenie traci moc prawną)

Sprzeciwy i quasi sprzeciwy stanowią procesową formę braku zgody podmiotu procesowego na wydaną decyzję procesową, jeśli decyzja procesowa zwłaszcza w postępowaniu szczególnym lub na podstawie szczególnych przepisów stanowi rozstrzygnięcie, którego byt zależy od akceptacji , nawet milczącej , strony lub jej przedstawiciela.

Do sprzeciwów i quasi sprzeciwów zaliczamy:

- sprzeciw od wyroku nakazowego art. 506 kpk

- sprzeciw od wyroku zaocznego - może go wnieść oskarżony, usprawiedliwiając swoją nieobecność na rozprawie . Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na wyznaczonej ponownie rozprawie;

- wniosek lub żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia postępowania karnego z powodu abolicji

- wniosek ukaranego karą pieniężnego o jej uchylenie

- quasi sprzeciw - wniosek o przywrócenie terminu zawitego.

• Środki odwoławcze.

Zajmują centralną pozycję w systemie kontroli orzeczeń i uruchamiają odpowiednie środki kontroli odwoławczej.

Mają następujące cechy:

• skargowość tzn. kontrola przeprowadzona za pomocą tych środków jest uruchamiana na skutek złożenia skargi odwoławczej

• charakter dewolutywny, tzn. wniesienie środka odwoławczego powoduje przekazanie sprawy do rozpoznania wyższej instancji. Dewolutywność jest bezwzględna, gdy wniesienie środka odwoławczego pociąga za sobą konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania (np. apelacji). Dewolutywność względna -gdy przepisy zezwalają na załatwienie środka odwoławczego w tej samej instancji np. w razie wniesienia zażalenia. Brak pełnej dewolutywności (dewolutywność spłaszczona lub pozioma) w razie rozpoznania zażalenia przez inny skład sądu równorzędnego lub zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

• charakter suspensywny - powstrzymanie prawomocności i wykonalności zaskarżonego orzeczenia. - Zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu rozpatrzenia środka odwoławczego. Wykonalność orzeczenia może ulec wstrzymaniu przez organ, do którego wniesiono zażalenie lub organ rozpoznający środek odwoławczy. Samo wniesienie śr.odwoławczego w postaci zażalenia nie skutkuje wstrzymaniem wykonania orzeczenia.

• charakter reformacyjny - uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia; organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w mocy, ale też zmienić.

Wyróżniamy:

1. Zwyczajne środki odwoławcze - pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji nieprawomocnych.

• apelacja - umożliwia kontrolę wyroków

• zażalenie - uruchamia kontrolę postanowień, zarządzeń oraz innych czynności procesowych oraz kontrolę bezczynności organu.

2) Nadzwyczajne środki odwoławcze - umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń

kończących postępowanie sądowe - potrzeba utrzymania pełnej stabilności orzeczeń

ostatecznych.

• kasacja

• wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu

• wniosek o stwierdzeni nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991r.

Odwołanie do składu sądzącego.

Przysługuje stronom, ich przedstawicielom oraz innym osobom, od zarządzeń przewodniczącego składu sądzącego na rozprawie do sądu.

Powoduje konieczność wydania postanowienia przez skład sądzący.

Do tego odwołania nie stosuje się przepisów dotyczących śr.odwoławczych.

70. Nadzwyczajne środki zaskarżenia

Dział 11 Rozdział 55 i Rozdział 56 (art. 518 -548)K.p.k

Nadzwyczajne środki odwoławcze występują w postaci kasacji i wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu. Umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie sądowe.

KasacjaPodstawy kasacji są wspólne dla wszystkich podmiotów uprawnionych do wniesienia tego nadzwyczajnego środka odwoławczego. W przeciwieństwie do zwyczajnych środków odwoławczych w stosunku do kasacji wprowadzono podstawy, adresowane do skarżącego. Oznacza to, że kasacja może być wniesiona tylko w ramach podstaw sprecyzowanych w art. 523kpk Według tego przepisu kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439kpk - (ZOBACZ) lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary (art. 523kpk).

Kasacja strony. Strony mogą wnieść kasację tylko od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie. Oznacza to, że strony nie mogą zaskarżyć, ani postanowień sądu odwoławczego, ani orzeczeń, które uprawomocniły się w sądzie pierwszej instancji, pomimo że kończą postępowanie. Samego uzasadnienia wyroku strony też nie mogą zaskarżyć w trybie kasacji. W tym trybie nie podlegają też zaskarżeniu zarządzenia.

Według art. 523 & 2 kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Przepis ten oznacza, że niedopuszczalna jest kasacja strony po pierwsze gdy orzeczono karę pozbawienia wolności warunkowo zawieszono; po drugie, gdy wymierzono karę łagodniejszą. Warunkiem dopuszczalności wniesienia kasacji przez stronę jest uprzednie zaskarżenie orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji.

W każdej skardze kasacyjnej należy podać na czym polega zarzucone uchybienia (art. 526 & 1 kpk). Kasacja strony, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona lub podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym (art. 526 & 2 kpk). Strona wnosi kasację do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu odwoławczego, którego wyrok podlega zaskarżeniu. Do kasacji strona dołącza dowód uiszczenia opłaty sądowej. Nie dotyczy to prokuratora.

Kasacja w trybie 521kpk. Odrębny tryb wnoszenia kasacji przewidziano w art.521kpk dla Prokuratora Generalnego i dla Rzecznika Praw Obywatelskich. Organy te mogą wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie a więc bez względu na to w jakim stadium zostaje wydane. Mogą oni wnieść Kasację:

- bezpośrednio do SN

- od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie

- niezależnie od terminu, do wniesienia kasacji, przewidzianego dla stron.

Skarżący w tym trybie musi jednak mieć na uwadze następujące ograniczenia:

- niedopuszczalne jest wniesienie kasacji od orzeczenia SN, które zapadło w następstwie rozpoznania kasacji

- kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść tylko raz

- niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu skrótowo wznowienie postępowania sądowego. Podstawami wznowienia postępowania nazywamy przyczyny (powody) od których ustawa uzależnia możliwości wzruszenia prawomocnego orzeczenia w ramach wznowienia postępowania sądowego. Wznowienie postępowanie następuje na wniosek lub także z urzędu. Wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne od uzasadnienia orzeczeniaPrzyczyny te określają przepisy 540/540a/542&3 kpk

Art. 540kpk przewiduje trzy odrębne podstawy wznowienia postępowania sądowego, a mianowicie:

- EX DELICTO pozwala na wznowieniu postępowania zrówno na korzyść jak i niekorzyść Oskarżonego. Wznowienie postępowania może nastąpić gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to wpłynąć na treść orzeczenia. Do wznowienia postępowania na podstawie jest konieczne:

1. ustalenie popełnienia przestępstwa; 2.istnienie związku między tym przestępstwem a treścią orzeczenia.

- DE NOVIS umożliwia wznowienie postępowania wówczas gdy po wydaniu orzeczenia ujawniają się nowe fakty lub dowody nie znane sądowi a wskazujące na to że:

A\ skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowi przestępstwa lub nie podlega karze.

B\ skazano go za przestępstwo, zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary.

C\ sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

- INNE PRZYCZYNY (chaotycznie jest przedstawione w podręczniku)

Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na Recz niepodległego bytu państwa polskiego.

Dla osób represjonowanych w latach 1944-1956 wprowadzono odrębną regulację z dnia 23 lutego 1991 o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Powołana ustawa reguluje podstawy rehabilitacji skazanych i związanych z tym tryb postępowania oraz postępowanie o przyznanie osobom represjonowanym odszkodowań i zadośćuczynienia za poniesione szkody powstałe w wyniku orzeczenia, które uznano za nieważne. Postępowanie o stwierdzenie nieważności wszczyna się na wniosek . Wniosek może być uznany za nadzwyczajny środek zaskarżenia.

71. Cechy środków odwoławczych

Centralną pozycję kontroli orzeczeń na skutek zaskarżenia zajmują środki odwoławcze, które uruchamiają odpowiednie środki kontroli odwoławczej.

Środki odwoławcze mają następujące cechy:

• Skargowość, tzn. kontrola przeprowadzona z pomocą tych środków jest uruchamiana na żądanie, tj. na skutek złożenia skargi odwoławczej; (wyjątek zawiera art. 542kpk);

• Charakter dewolutywny, tzn. wniesienie środka odwoławczego powoduje przekazanie sprawy do rozpoznania wyższej instancji.

Dewolutywność jest bezwzględna, gdy wniesienie środka odwoławczego pociąga za sobą konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania (np. apelacji).

Można mówić o dewolutywności względnej, gdy obowiązujące przepisy zezwalają na załatwienie środka odwoławczego w tej samej instancji np. w razie wniesienia zażalenia,

albo o braku pełnej dewolutywności (dewolutywność spłaszczona) w razie rozpoznania zażalenia przez inny skład sądu równorzędnego (art. 428 & 3kpk) lub rozpoznania zażalenia na zarządzenia prezesa sądu przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art. 337 &2kpk).

Charakter dewolutywny mają także nadzwyczajne środki odwoławcze (kasacja i wznowienie postępowania sądowego zakończony prawomocnym wyrokiem)

• Charakter suspensywny, który przejawia się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego orzeczenia. Powstrzymanie prawomocności orzeczenia w razie wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego ma charakter bezwzględny, gdyż zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu rozpatrzenia środka odwoławczego przez uprawniony organ procesowy. Nie dotyczy to nadzwyczajnych środków odwoławczych , dla których prawomocność orzeczenia stanowi warunek dodatni. Powstrzymanie wykonalności orzeczenia (druga strona suspensywności) na skutek wniesienia środka odwoławczego może być bezwzględne (np. w razie wniesienia apelacji) lub względne (np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków odwoławczych). W tej drugiej sytuacji pomimo zaskarżenia postanowienia zażaleniem podlegało ono wykonaniu. Wykonalność orzeczenia może ulec wstrzymaniu przez organ, do którego wniesiono środek odwoławczy, jak i przez organ rozpoznający środek odwoławczy. Samo wniesienie środka odwoławczego w takim wypadku nie skutkuje wstrzymania wykonania orzeczenia;

• Charakter reformacyjny, co oznacza, że wniesienie środka odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia, w wyniku której organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w mocy, ale także zmienić.

72. Podstawy odwołania

Przyczyny odwoławcze stanowią kategorię uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.

Kategorie (względnych przyczyn odwoławczych wymienia art. 438 kpk. Przepis ten stanowi, że orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia w postępowaniu odwoławczym:

A. Obrazy prawa materialnego. Sformułowanie to należy rozumieć szeroko, obejmuje każde prawo materialne, które miało lub powinno mieć zastosowanie w postępowaniu karnym. Pojawiające się w praktyce naruszenia prawa materialnego z reguły mogą przybierać jedną z następujących postaci:

• a/ uchybienia w stwierdzeniu przestępczości czynu, a więc skazano sprawcę mimo że np.; czyn przypisany nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego, ustawa określa że sprawca nie przestępstwa, ustawa określa że sprawca nie podlega karze.

• b/ uchybienia w zakresie kwalifikacji prawnej czynu np. zastosowanie niewłaściwego przepisu do ustalonego stanu faktycznego;

• c/ uchybienia w zakresie konsekwencji prawnej czynu, gdyż zastosowanie tej konsekwencji nastąpiło z pogwałceniem normy prawnomaterialnej np. błędne wymierzono karę łączną.

B. Obraza przepisów postępowania , jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia. Obraza przepisów postępowania karnego może przybierać różną postać naruszeń w zakresie stosowania tego prawa. Może ona polegać na:

- niezastosowanie normy prawa karnego procesowego nakazanej ustawą np.: niezawiadomienie stron o terminie rozprawy, w której mieli prawo brania udziału;

- dokonanie czynności procesowej zakazanej przez ustawę np. mimo prawomocnego wyroku skazującego, wszczęto postępowanie przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn;

- dokonanie czynu przez nieuprawniony podmiot np. skargę zasadniczą wniosła i popierała osoba do tego nie uprawniona

- naruszenie przepisów dotyczących postępowania dowodowego np. przez niepełne przeprowadzenie dowodów

C. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia. Przyczynę tę stanowią wszelkie nieprawidłowości w zakresie ustalenia faktycznych lub nietrafna, sprzeczna z obiektywną rzeczywistością ocena istnienia przyczyn powstania i następstw faktów dowodowych.. Przyczyn błędu w ustaleniu faktycznych może być wiele. Wśród nich można wymienić następujące:

- niewiarygodność źródeł dowodowych;

- nieuwzględnienie źródeł dowodowych;

- sprzeczność wniosków między sobą;

- sprzeczność wniosków z zebranymi dowodami;

- sprzeczność między faktami ustalonymi przez sąd.

- wymienione przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości uchybień.

D. Rażącej niewspółmierności kary albo niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka, jak np. środka poprawczego lub środka wychowawczego. Przyczyną odwoławczą przewidzianą w art. 438 pkt 4 kpk nie jest każda niewspółmierność kary, lecz tylko niewspółmierność w stopniu rażącym. Sąd odwoławczy nie zajmuje się zatem małymi dysproporcjami kary. Musi to być dysproporcja znaczna. Ocenia sąd ja na podstawie faktów wynikających z przeprowadzonych w sprawie dowodów, które, powinny być przez sąd uwzględnione przy wymiarze kary

E. Inne przyczyny odwoławcze prócz wymienionych, do przyczyn odwoławczych trzeba zaliczyć nowe fakty i nowe dowody, które powstają lub zostają ujawnione po wydaniu orzeczenia w I instancji, a szczególnie po wydaniu wyroku Ujawnienie nowych faktów i nowych dowodów może powodować, że zaskarżenie orzeczenia jest w ich świetle wadliwe. Według 427 & 3 kpk odwołujący się może również, wskazać nowe fakty lub dowody.

Pewne szczególne unormowanie zawiera 447 & 3 kpk. W myśl tego przepisu w apelacji można podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia.

Wyróżniamy również bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia brak w książce Marszała na podstawie kpk

Art. 439. Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia § 1. Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli:

1) w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40,

2) sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie,

3) sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

4) sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

5) orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie,

6) zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

7) zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

8) zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone,

9) zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11,

10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2, art. 80 oraz art. 517i § 1 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

11) sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

§ 2. Uchylenie orzeczenia jedynie z powodów określonych w § 1 pkt 9-11 może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

§ 3. W posiedzeniu mają prawo wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy. Przepis art. 451 stosuje się odpowiednio.

73. Granice środka odwoławczego - jest to zakres, w jakim sąd (organ) odwoławczy rozpoznaje sprawę w ramach środka odwoławczego, czyli są to granice rozpoznania sprawy przez organ drugiej instancji. Wyznaczają go:

1. zakres zaskarżenia

2. zarzuty odwoławcze

3. kierunek środka odwoławczego

Zawsze powinno być wskazane zaskarżone rozstrzygnięcie skarżonego orzeczenia lub zaskarżone ustalenie zawarte w skarżonym uzasadnieniu. Granice środka odwoławczego wyznaczane są przez granice zaskarżenia, a przy środku na niekorzyść oskarżonego nadto zakres zarzutów. Natomiast zakres orzekania organu odwoławczego w granicach środka odwoławczego dodatkowo zakreślany jest przez podniesione zarzuty, kierunek środka odwoławczego i związany z nim zakaz reformationis in peius oraz tzw. reguły ne peius, które ograniczają merytoryczne orzekanie sądu odwoławczego.

Granice zaskarżania ( wyznaczające granice środka odwoławczego) to zakres, w jakim zaskarżono dane orzeczenie lub zarządzenie. Mogą to być granice rzeczowe (przedmiotowe) i osobowe (podmiotowe).

Granice przedmiotowe zaskarżenia określa skarżący, wskazując, jakie rozstrzygnięcia zawarte w orzeczeniu (zarządzeniu) lub ustaleniu zawarte w uzasadnieniu poddaje kontroli organu odwoławczego, gdyż naruszają one jego prawa lub szkodzą jego interesom.

Granice podmiotowe występują jedynie w procesach wieloosobowych, gdzie orzeczenie zawiera rozstrzygnięcia dotyczące więcej niż jednej osoby.

Wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu wymagane jest jedynie przy środku składanym przez oskarżyciela publicznego, adwokata i pełnomocnika. Zarzuty te to wskazanie konkretnych uchybień popełnionych przy wydaniu orzeczenia lub przy dokonywaniu zaskarżonej czynności.

74. Kierunek środka odwoławczego - Jest to stosunek środka odwoławczego do interesu prawnego oskarżonego. Środek odwoławczy może być więc wniesiony na korzyść lub na niekorzyść oskarżonego. Niektórzy uczestnicy procesu mogą wnieść środek odwoławczy tylko na korzyść oskarżonego. Są to:

• oskarżony

• jego obrońca

• przedstawiciel ustawowy

Inne strony mogą wnieść środek odwoławczy jedynie na niekorzyść oskarżonego. Wynika to z zasady - gravamen - czyli - odwołujący się może zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom.

75. Reformationis in peius - zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie. Zakaz ten obowiązuje w postępowaniu przed dwoma sądami:

1. w postępowaniu przed sądem odwoławczym - sąd ten może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, a także tylko w granicach zaskarżenia, chyba, że ustawa stanowi inaczej

2. w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji - w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy , gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego.

Zakaz reformationis in peius nie działa jeśli wyrok był zaskarżony również lub wyłącznie na niekorzyść oskarżonego.

76. Regula ne peius

Regula ta adresowana jest do sadu odwolawczego.

Reguly ta dzialaja mimo wniesienia srodka odwolawczego na niekorzysc oskarzonego. Wyroznia sie nastepujace sytuacje:

• Sad odwolawczy nie moze skazac oskarzonego, jezeli w I insntacji zostal uniewiniony lub postepowanie zostalo umorzone bezwarunkowo lubwarunkowo

• Sad odwolawczy moze orzec kare surowsza pozbawienia wolnosci tylko wtedy gdy nie zmienia ustalen faktycznych przyjetych za podstawe zaskarzonego wyroku

• Sad odwolawczy nie moze zaostrzyc kary przez wymierzenie kary dozywotniego pozb. Wolnosci

Zasada ne peius stawnowi wyraz dazenia do zachowania dwuinstancyjnosci. W razie wniesienia srodka odwolawczego na niekorzysc oskarzonego sad moze uchylic zaskarzone orzeczenie i przekazac sprawe do ponownego rozpatrzenia.

77. Rozstrzygniecia sadu odwolawczego

Sad odwolawczy wydaje jedno z nastepujacych rozstrzygniec:

• Utrzymuje w mocy zaskarzone orzeczenie - gdy przeprowadzona kontrola nie stwierdzila uchybien wymagajacych zmiany lub uchylenia zaskarzonego orzeczenia. Stanowi forme aprobaty zakarzonego orzeczenia. Rozstrzygniecie to konczy tok instancji i powoduje uprawomocnienie sie orzeczenia wydanego w I instancji

• Zmienia zaskarzone orzeczenie - oznacza wydanie rozstrzygniec co do istoty odmiennych od tych, ktore zawiera zaskarzone orzeczenie. O zmianie zaskarzonego orzeczenia orzeka sad odwolawczy, jezeli dysponuje odpowiednim materialem dowodowym. Zmiana orzeczenia obejmuje swym zakresem wszelkie formy orzekania merytorycznego przez s. Odwolawczy powodujac modyfikacje zaskarzonego orzeczenia co do jakiejkolwiek czesci.

• Uchyla zaskarzone orzeczenie - zaskarzone orzeczenia traci byt procesowy, przestaje obowiazywac. Uchylajac sad musi wydac rozstrzygniecie wtorne (nastepcze). Sad uchyla orzeczenie, gdy dopuszczono sie uchybienia, stanowiacego bezwzgledna przyczyne uchylenia orzeczenia lub ktore moglo miec istotny wplyw na tresc zaskarzonego orzeczenia, a jednoczesnie:

- nie wchodzila w gre zmiana orzeczenia

- zebrany material dowodowy byl niewystarczajacy do wydania orzeczenia co do istoty sprawy i nie mozna bylo go uzupelnic

Uchylajac zaskarzone orzeczenia sad odwolawczy ma 2 mozliwosci:

- przekazac sprawe do ponownego rozpoznania

- umorzyc postepowanie

Uchylenie moze dotyczyc calego orzeczenia lub czesci

78. Rozstrzygniecia sadu w postepowaniu kasacyjnym

Rozstrzygniecie może być następujące:

1. oddalenie kasacji;

2. uchylenie orzeczenia w całości lub w części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia;

3. umorzenie postępowania i przekazanie do ponownego rozpatrzenia;

10

29

---