Egzamin kwalifikacyjny - Grupa 1

      Osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych, w celu uzyskania potwierdzenia posiadanych kwalifikacji, powinny wykazać się wiedzą z zakresu:

1) na stanowiskach eksploatacji:

a) zasad budowy, działania oraz warunków technicznych obsługi urządzeń, instalacji i sieci,

b) zasad eksploatacji oraz instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,

c) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych,

d) zasad i wymagań bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej oraz

    umiejętności udzielania pierwszej pomocy,

e) instrukcji postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa obsługi

    urządzeń lub zagrożenia życia, zdrowia i środowiska:

 

2) na stanowiskach dozoru:

 

a) przepisów dotyczących przyłączania urządzeń i instalacji do sieci, dostarczania paliw i energii oraz

    prowadzenia ruchu i eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,

b) przepisów i zasad postępowania przy programowaniu pracy urządzeń, instalacji i sieci,

    z uwzględnieniem zasad racjonalnego użytkowania paliw i energii,

c) przepisów dotyczących eksploatacji, wymagań w zakresie prowadzenia dokumentacji technicznej

    i eksploatacyjnej oraz stosowania instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,

d) przepisów dotyczących budowy urządzeń, instalacji i sieci oraz norm i warunków technicznych,

    jakim powinny odpowiadać te urządzenia, instalacje i sieci,

e) przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

    z uwzględnieniem udzielania pierwszej pomocy oraz wymagań ochrony środowiska,

f)  zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu urządzeń

    przyłączonych do sieci,

g) zasad dysponowania mocą urządzeń przyłączonych do sieci,

h) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych.

Podstawy prawne w dziedzinie bhp 1.1 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej  z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 70, poz. 483) Art. 24 Praca znajduje sie pod ochroną Rzeczpospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Art. 66.1 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Art. 68.1 Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.   1.2 Kodeks pracy       Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe w zakresie bhp znajdują się w dziale X kodeksu dotyczącym bhp, w dziale VI dotyczącym ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych.       Natomiast art. 9 Kodeksu pracy wskazuje na inne źródła prawa pracy, szczególnie zaś porozumienia normatywne zawierane między partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty wewnątrzzakładowe stanowione w formie regulaminów i statutów.       Wymagania prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy uregulowane są w prawie polskim w ramach prawa pracy.  Podstawowe regulacje w tym zakresie prawa i obowiązki stron stosunku pracy w zakresie bhp znajdują się w Kodeksie pracy oraz aktach wykonawczych do Kodeksu.       Obok przepisów Kodeksu pracy i aktów prawnych wydanych na jego podstawie należy wyróżnić ustawy regulujące kwestie kompetencji i zakresu działania organów nadzoru nad warunkami pracy takie jak: -ustawa Państwowej Inspekcji Pracy,  -ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, - ustawa o Społecznej Inspekcji Pracy.         Dodatkowo wiele aktów prawnych w randze ustawy, nie odnosi się wprawdzie do bezpieczeństwa i higieny pracy, ale w sposób istotny, szczegółowy reguluje zagadnienia z tego obszaru. Przykładowo można wymienić tutaj takie przepisy, jak: - prawo budowlane, - prawo geologiczne i górnicze, - ustawy dotyczące czynników i preparatów chemicznych, - prawo atomowe, - a także akty wykonawcze wydane na podstawie delegacji zawartych w tych ustawach.         Wśród źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy można więc wyróżnić akty prawne powszechnie obowiązujące, stanowione przez upoważnione do tego organy oraz porozumienia zawierane pomiędzy partnerami społecznymi, obowiązujące grupy, które takie porozumienia zawarły.       Dodatkowo, jako źródło praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady bhp.       Osobną kategorią, nie będącą normą prawną, ale szeroko stosowaną w regulacjach prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy i powoływaną w Kodeksie pracy, są tzw. zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.       Są to reguły pozaprawne, nie zdefiniowane w prawie, których przestrzeganie zarówno przez pracodawców, i pracowników jest obowiązkowe i których nieprzestrzeganie powoduje określone sankcje. W doktrynie prawa pracy przyjmuje się, że „zasady bhp” są to reguły doświadczenia życiowego oraz wynikające z nauki i techniki.   1.3 Normy       Bardzo istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy są również  normy techniczne wydawane przez Komitet Normalizacji. Zawierają one  wymagania techniczne oraz metody badań i pomiarów czynników występujących  w środowisku pracy, jak też dotyczą oceny ryzyka zawodowego i zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy.       Normy techniczne, zgodnie z ustawą o normalizacji, nie są obowiązkowe (są do dobrowolnego stosowania), jednakże każdorazowo, jeżeli przepis powszechnie  obowiązujący nakazuje stosowanie norm, stają się one obowiązkowe do stosowania, przy czym powołanie to nie musi dotyczyć konkretnej normy,  a jedynie ustalać, że omawiany stan ma być zgodny z polskimi normami.       1.4 Układy zbiorowe pracy       Specyfiką prawa pracy jest, że obok przepisów powszechnie obowiązujących, jako przepisy stanowiące źródło praw i obowiązków uznaje się również układy zbiorowe pracy (zakładowe i ponadzakładowe). Układy zbiorowe pracy są - w sposób prawem przewidziany - zawierane pomiędzy przedstawicielami pracowników a pracodawcą.       W układach zbiorowych pracy mogą być ustalone różne przywileje w zakresie bhp. Jedynym warunkiem ograniczającym jest reguła, że przepisy w nich zawarte nie mogą w żadnym przypadku być mniej korzystne od przepisów powszechnie obowiązujących. To właśnie układy zbiorowe pracy mogą być źródłem takich uprawnień, jak dodatkowe urlopy przydzielane z uwagi na warunki pracy, czy też dodatkowe wynagrodzenie za pracę w warunkach szkodliwych lub uciążliwych.     1.5 Regulaminy pracy       Również za przepis prawa pracy, obowiązujący w danym zakładzie pracy, uważany jest w prawie pracy regulamin pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy (art.104^1 Kp) w regulaminie pracy pracodawca musi zawrzeć takie kwestie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, jak: - wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony   indywidualnej  i    higieny osobistej, - wykaz prac wzbronionych w danym zakładzie pracy młodocianym oraz kobietom; - rodzaje prac i wykazy stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania   przygotowania zawodowego; - wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż   przygotowanie zawodowe - obowiązki  dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także   sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się wykonywaną pracą.

System ochrony pracy w Polsce

      Mówiąc o systemie ochrony pracy w Polsce, należy rozróżnić system prawny i system organizacyjny

System prawny- opiera się na źródłach prawa wskazanych w Konstytucji RP i art. 9 Kodeksu pracy. System prawny stanowi integralną część gałęzi prawa, jaką jest prawo pracy, mówi nam o normach prawnych i ich usytuowaniu w hierarchii źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

System organizacyjny - obrazuje system organizacji ochrony pracy na szczeblu państwa, zakładu oraz organów uczestniczących w tworzeniu, a także kontrolowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce.

 

 

Państwowy nadzór nad warunkami pracy sprawują:

 

            1. Państwowa Inspekcja Pracy
            2. Państwowa Inspekcja Sanitarna
            3. Urząd Dozoru technicznego
            4. Państwowa Straż Pożarna
            5. Państwowa Inspekcja ochrony Środowiska
            6. Urzędy górnicze i inne państwowe organy nadzoru

 

Kontrola warunków pracy w zakładzie pracy

      Kontrola wewnętrzna w zakładzie jest instrumentem działania, mającym na celu wyegzekwowanie respektowania prawa pracy. Jest to również środek o charakterze organizacyjnym, który powinien wpływać na poprawę stanu bhp w zakładzie.

      Ważna rolę odgrywają w tym zakresie związki zawodowe, których jednym z istotnych zadań jest dbałość o interesy pracownicze, w tym o właściwy stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Działania w tym zakresie prowadzi także utworzona przez pracodawcę służba bhp, pełniąca funkcje doradcze i kontrolne.

 

Podmioty objęte ochroną

      Mimo że przepisy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy są częścią Kodeksu pracy, który reguluje podstawowe prawa i obowiązki pracowników, to na mocy przepisów szczególnych zawartych w Kodeksie zostały one rozciągnięte na inne podmioty (w zakresie ustalonym w Kodeksie) wykonujące pracę na rzecz określonego pracodawcy, bądź realizujące obowiązki w zakresie bhp na rzecz pracodawcy.

      Do pierwszej grupy należą osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę i osoby fizyczne prowadzące prace na własny rachunek, członkowie spółdzielni produkcyjnych i współpracujący z nimi członkowie ich rodzin oraz członkowie spółdzielni kółek rolniczych.

      Obowiązki pracodawcy ustalone w Kodeksie pracy odnoszą się też do podmiotów nie będących pracownikami i zostały rozciągnięte na: uczniów i studentów odbywających zajęcia na terenie zakładu pracy; inne osoby, jeżeli pracodawca prowadzi prace w miejscu, do którego mają dostęp osoby nie biorące udziału w procesie pracy.

      Do grupy osób realizujących obowiązki w dziedzinie bhp na rzecz pracodawcy, nie będących stronami stosunku pracy, należy zaliczyć przede wszystkim lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami oraz jednostki spoza zakładu wykonujące zadania służby bhp.

 

Ochrona pracy

      Ochrona pracy to całokształt norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i technicznych, mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego życia i zdrowia przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy, a także stworzenie mu optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii

      Stworzenie sprawnie funkcjonującego systemu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w procesie pracy jest podstawowym warunkiem realizacji zobowiązań państwa w zakresie zapobiegania wypadkom i zagrożeniom dla zdrowia, związanym z praca lub występującym w trakcie prac.

 

Ekonomiczne aspekty systemu ochrony pracy

      Obszary działalności państwa, pracodawców i pracowników dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia człowieka w procesie pracy, ujęte są w ramach systemu ochrony pracy, które można sprowadzić do dwóch zagadnień:

 

1. Narzędzi ekonomicznych, takich jak np.:

                - system ubezpieczeń społecznych,
                - system ulg podatkowych,
                - system preferowanych kredytów bankowych,
                - system restrykcji ekonomicznych i finansowych pracodawców.

 

2. Instytucji zarządzających systemem i inicjujących stanowienie jego praw.

      System restrykcji ekonomicznych i finansowych pracodawców został uregulowany w ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wprowadzono zasady różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe z tytułu wypadków pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.

 

Podstawy prawne różnicowania składki na ubezpieczenie wypadkowe

1. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Dz. U. nr 137, poz. 887 z  p.zm.)

2. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Dz. U. nr 199, poz.1673.

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków [Dz. U. nr 200, poz. 1692].

 

Kryteria określania kategorii ryzyka dla grupy działalności

      Wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe dla grupy działalności ustala się w zależności od kategorii ryzyka ustalonej dla tej grupy. Kategorię ryzyka dla grupy działalności ustala się w zależności od wskaźników częstości (na 1000 ubezpieczonych):

    • wypadków ogółem

• wypadków śmiertelnych i ciężkich

    • stwierdzonych chorób zawodowych

    • liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia

·          

      Kategorię ryzyka dla grupy działalności ustala się w oparciu o dane GUS za trzy ostatnie lata kalendarzowe, dostępne w dniu 31 stycznia danego roku. Kategorię ryzyka dla grup działalności ustala się na okres nie dłuższy niż 3 lata składkowe.

Obowiązki pracodawcy

      Kodeks pracy w Dziale X poświeconym bezpieczeństwu i higienie pracy rozróżnia podstawowe i pozostałe obowiązki pracodawcy. Pozostałe obowiązki zostały bardziej skonkretyzowane i odnoszą się do konkretnych sfer działalności pracodawcy - w odróżnieniu od obowiązków podstawowych.

      Podstawowe obowiązki pracodawcy zostały określone w Dziale I Rozdziału X Kodeksu pracy (art. 207 - 209 Kp.). Przepis art. 207 nakłada na pracodawcę przede wszystkim obowiązek ochrony Zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Realizując ten obowiązek, pracodawca powinien wykorzystać odpowiednio osiągnięcia nauki i techniki.

      Ochronę zdrowia i życia pracowników pracodawca zapewnia w szczególności przez:
- organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny

  pracy,
- wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych poleceń,
- zapewnienie wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy

  nadzoru,
- zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.

 

      Aby prawidłowo realizować swoje obowiązki, pracodawca jest zobowiązany znać, w zakresie niezbędnym do ich wykonywania, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Wśród podstawowych obowiązków pracodawcy zostały określone również takie, które musi on spełnić w przypadku prowadzenia przez kilku pracodawców działalności w tym samym miejscu. Muszą oni:
- współpracować ze sobą,
- wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich

  pracowników,
- ustalić zasady współdziałania, uwzględniając sposoby postępowania w razie wystąpienia zagrożeń

  dla życia lub zdrowia pracowników.

 

Podstawowe obowiązki pracodawcy

      Dodatkowe obowiązki nałożone zostały na pracodawcę, który rozpoczyna działalność. Jest on zobowiązany w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego Okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego Inspektora Sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.

      Obowiązek ten ciąży na pracodawcy również w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

      Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji, o której mowa wyżej.

      Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy podmiotem ponoszącym odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy jest pracodawca. Zasady tej odpowiedzialności określone zostały, w zależności od jej rodzaju:
       - w Kodeksie pracy (odpowiedzialność wykroczeniowa),
       - w Kodeksie karnym (odpowiedzialność karna)

       - w Kodeksie cywilnym (odpowiedzialności cywilna).

      Pozostałe obowiązki pracodawcy wynikają z przepisu Kodeksu oraz innych aktów prawnych (ustaw i przepisów wykonawczych). Są to obowiązki:
        - związane z przygotowaniem pracownika do pracy,
        - dotyczące organizacji stanowisk pracy,
        - odnoszące się do procesów pracy,
        - zapewnienie realizacji zadań służby bhp,
        - konsultacje w zakresie bhp.

 

Obowiązki pracodawcy w zakresie przygotowania pracownika do pracy

Badania lekarskie

Kodeks pracy wyróżnia następujące rodzaje badań profilaktycznych:
        - wstępne,
        - okresowe,
        - kontrolne.

      Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Osoba przyjmowana do pracy podlega wstępnym badaniom lekarskim.

 

Wstępne i okresowe badania lekarskie

      Wstępnym badaniom lekarskim podlegają również pracownicy, Młodociani przenoszeni na inne stanowisko i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

      Okresowym badaniom lekarskim podlegają pracownicy w przypadkach i okresach wskazanych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 69, poz. 332 ze zm.)

      Kontrolnym badaniom lekarskim podlega pracownik w każdym przypadku, jeżeli niezdolność do pracy spowodowana chorobą trwała dłużej niż 30 dni. Badania przeprowadza się w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Badania lekarskie przeprowadza lekarz uprawniony do badań profilaktycznych, na podstawie wydanego przez pracodawcę skierowania.

      Badania lekarskie w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej pracowników przeprowadzane są na koszt pracodawcy i w miarę możliwości w godzinach pracy. Pracodawca ponosi również inne koszty opieki profilaktycznej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Ponadto, pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami, a na wniosek pracownika również po rozwiązaniu stosunku pracy.

 

Szkolenie w zakresie bhp

      Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy (szkolenie wstępne), a także zapewnić prowadzenie szkoleń okresowych w tym zakresie. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

 

Szkolenie wstępne

      Szkolenie wstępne jest prowadzone wg programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk, w formie instruktażu i obejmuje szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym

i szkolenie wstępne stanowiskowe, zwane dalej instruktażem stanowiskowym.

      Obok pracowników nowozatrudnionych instruktaż wstępny odbywają również studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.

      Szkolenie wstępne ma na celu zapewnienie uczestnikom szkolenia zapoznanie się

z podstawowymi przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

      Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:
- pracownika zatrudnionego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie

 na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
- pracownika przenoszonego na takie stanowisko, ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu

  oraz studenta  odbywającego praktykę studencką.

      Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki oraz metodami zapewniającymi bezpieczeństwo

i ochronę zdrowia podczas wykonywania pracy na tych stanowiskach.

 

Częstotliwość i czas trwania szkoleń

      Częstotliwość i czas trwania szkoleń okresowych ustala pracodawca z przedstawicielami pracowników, przy czym szkolenia te obowiązują:
- osoby będące pracodawcami oraz inne kierujące pracownikami, w szczególności kierowników,

  mistrzów, brygadzistów (nie rzadziej niż 5 lat),
- pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych (nie rzadziej niż raz na rok),
- pracowników pracujących na stanowiskach, na których występują szczególnie duże zagrożenia

  (1 raz na 3 lata),
- pozostałych pracowników inżynieryjno-technicznych, w tym projektantów, konstruktorów maszyn

  i innych urządzeń technicznych , technologów i organizatorów produkcji (nie rzadziej niż raz na

  5 lat),
- pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby
 (nie rzadziej niż raz na 5 lat),
- pracowników administracyjno-biurowych (raz na 6 lat).

Szkolenia odbywają się na koszt pracodawcy i w godzinach pracy.

 

Instrukcje szczegółowe i instrukcje bezpieczeństwa

      Pracodawca obowiązany jest również wydawać i udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, szczegółowe instrukcje oraz wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy, w tym aktualne instrukcje bezpieczeństwa pracy dotyczące stosowanych w zakładzie technologii, obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych, postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi, udzielania pierwszej pomocy.

 

Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

      Na pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy. Rodzaj środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego na określonych stanowiskach pracy oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego ustala pracodawca.

      Pracodawca jest właścicielem przydzielonych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego. Dlatego też jest on zobowiązany zapewnić odpowiednie właściwości ochronne i użytkowe stosowanych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie.

      Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.

 

Obowiązki dotyczące organizacji miejsca pracy

Pomieszczenia pracy

      Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników oraz utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

      Pracodawca jest również obowiązany zapewnić, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.

      Szczegółowe wymagania dotyczące pomieszczeń pracy określające wielkość tych pomieszczeń,
ich lokalizacji, materiałów z jakich powinny być wykonane w zależności od zagrożeń występujących
na stanowiskach znajdujących się w tych pomieszczeniach, oświetlenia, temperatury i wentylacji zostały określone:
- w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych

  przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. Dz U z 2003 r. nr 169, poz. 1650)

- w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

  technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz U nr 75, poz. 690).

 

Stanowiska pracy

      Stawiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych tam czynności oraz psychofizycznych cech pracowników. Na stanowisku pracy należy zapewnić wynikającą z technologii powierzchnię oraz urządzenia pomocnicze, przeznaczone do składowania materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów.

      Do każdego stanowiska pracy musi być zapewnione odpowiednie dojście o określonej

(w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy) wysokości

i szerokości.

      Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy i dojść do tych stanowisk odpowiednio do potrzeb i możliwości, wynikających ze zmniejszonej sprawności tych pracowników.

 

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne

      Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia higieniczno-sanitarne, których rodzaj, liczba i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. Pomieszczenia te powinny być ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.

      Pomieszczenia higieniczno-sanitarne to: szatnie, umywalnie i pomieszczenia z natryskami, ustępy, jadalnie, pomieszczenia do wypoczynku, palarnie i pomieszczenia do ogrzewania się pracowników, jeżeli pracują oni na zewnątrz. Wymagania dotyczące pomieszczeń higieniczno-sanitarnych zawarte zostały w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. Dz. U z 2003 r. nr 169, poz. 1650).

   

Maszyny i inne urządzenia techniczne

      Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy oraz uwzględniały zasady ergonomii.

      Maszyny, które nie spełniają wymagań wyposaża się w odpowiednie zabezpieczenia. Nie wolno wyposażać stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności, określonych w odrębnych przepisach.

      Maszyny nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r., które nie spełniają tych wymagań powinny zostać dostosowane do dnia 1 stycznia 2006 r. do minimalnych wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz.1596 ze zm.), zaś sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości do 30 czerwca 2006 r.

RATOWNICTWO

 

Wprowadzenie

     Pierwsza pomoc przedlekarska polega na wykonywaniu prostych czynności i zabiegów, których celem jest ratowanie zagrożonego życia i zdrowia osób poszkodowanych, do czasu zapewnienia opieki lekarskiej. Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy jest bardzo istotna  z punktu widzenia jej skuteczności.

      Udzielenie pierwszej pomocy przedlekarskiej powinni być rozpoczęte jak najszybciej, gdyż w miarę upływu czasu szanse na uratowanie ulegają szybkiemu zmniejszeniu. Przypadki wymagające pierwszej pomocy przedlekarskiej są najczęściej wynikiem: ciężkich uszkodzeń ciała (duże rany, złamania, zmiażdżenia, poparzenia), nagłych zachorowań (serce, śpiączki), zatruć.

      Wszystkie te przypadki mogą doprowadzić do zaistnienia stanów zagrożenia życia, gdyż z różnych powodów doprowadzają do upośledzenia funkcjonowania układu krążenia lub oddychania. Zadaniem ratownika w tych przypadkach jest podtrzymanie oddychania i krążenia, czyli funkcji ważnych dla życia poszkodowanego, oraz niedopuszczenie do powstania dodatkowych ciężkich komplikacji do czasu przybycia pomocy lekarskiej.

      Udzielenie pierwszej pomocy na miejscu wypadku najczęściej polega na:

• zabezpieczeniu ofiary przed dalszym działaniem szkodliwego czynnika,

• przywróceniu drożności dróg oddechowych,

• zastosowaniu w razie potrzeby sztucznej wentylacji płuc,

• wykonaniu pośredniego masażu serca w sytuacji zatrzymania krążenia krwi,

• zatamowaniu krwotoku zewnętrznego,

• unieruchomieniu złamań, zwichnięć i właściwym ułożeniu chorego,

• zapewnieniu choremu dostępu do pomocy lekarskiej (np. wezwanie pogotowia ratunkowego).

      Pierwsza pomoc dla porażonego prądem elektrycznym polega w pierwszej kolejności na uwolnieniu porażonego spod działania prądu elektrycznego, a następnie, w zależności od stanu porażonego, udzielenie pomocy przedlekarskiej, polegającej na podstawowym podtrzymaniu czynności życia. Czynności te powinny być  wykonywane do czasu zapewnienia fachowej opieki lekarskiej.

      Ich zakres powinien obejmować te czynności ratownicze, które będą możliwe do wykonania przez osoby posiadające podstawowe umiejętności udzielania pierwszej pomocy.

Uwolnienie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV

      Uwolnienie porażonego spod działania prądu elektrycznego jest wstępnym i nieodzownym etapem postępowania ratunkowego. W przypadku jednego ratownika należy równocześnie przystąpić do uwolnienia porażonego i wzywać pomoc. W sytuacji większej grupy osób jednej z nich zlecamy wezwanie pomocy lekarskiej. Osoba ratująca, kierując się własnym bezpieczeństwem oraz zasadą szybkiego działania musi zdecydować o sposobie uwolnienia poszkodowanego spod działania napięcia w zależności od warunków w jakich doszło do porażenia.

Istnieją dwa zasadnicze sposoby uwolnienia porażonego spod działania napięcia:

1) wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

2) odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem.

      Wyboru właściwej metody uwolnienia porażonego spod napięcia dokonuje udzielający pomocy, mając na względzie własne bezpieczeństwo i potrzebę jak najszybszego uwolnienia porażonego.

Wyłączenie napięcia należy dokonać jednym z następujących sposobów:

- przez otwarcie właściwych łączników od strony zasilania,

- przez usunięcie wkładek bezpiecznikowych z obwodu zasilania. Wyjmowanie bezpieczników mocy

  powinno odbywać się za pomocą:

  - uchwytów przeznaczonych do tego celu,

  - przez przecięcie przewodów od strony zasilania za pomocą urządzeń z izolowanymi rękojeściami  

    i przy zastosowaniu środków chroniących przed skutkami łuku elektrycznego. Nie wolno stosować

    tego sposobu w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem,

- przez zwarcie przewodów od strony zasilania. Sposób ten należy stosować  tylko w liniach

  napowietrznych. Zwarcia dokonuje się za pomocą odpowiedniej zarzutki metalowej.

      Odciągnięcie porażonego od urządzeń pod napięciem należy wykonać w sytuacji, gdy wyłączenie napięcia trwałoby zbyt długo lub było trudniejsze i bardziej niebezpieczne do wykonania. Czynność odciągnięcia porażonego od urządzeń pod napięciem należy wykonać szczególnie ostrożnie, zwracając uwagę na własne bezpieczeństwo.

      W urządzeniach do 1 kV, gdy nie można wyłączyć napięcia lub odciągnąć porażonego, można zastosować sposób polegający na odizolowaniu porażonego od podłoża, poprzez podłożenie pod nogi materiału izolacyjnego, a następnie odciągnięcie po przerwaniu przepływu prądu rażeniowego.

      Przy uwalnianiu porażonego spod działania napięcia jako podstawowy materiał izolacyjny należy stosować izolowany sprzęt ochronny. W razie braku sprzętu ochronnego w obwodach do 1 kV można stosować jako materiał izolacyjny zastępczy: suche drewno, tworzywa sztuczne, suche materiały tekstylne.

      Gdy porażenie nastąpiło na wysokości, a wyłączenie napięcia może spowodować groźny upadek porażonego, wówczas należy przed wyłączeniem napięcia zabezpieczyć go przed skutkami upadku.

      Osoba ratująca powinna dokonać wyboru metody i sposobu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego w zależności od warunków, w jakich nastąpiło porażenie, mając na uwadze zarówno własne bezpieczeństwo jak i potrzebę natychmiastowego uwolnienia porażonego.

Uwolnienie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu powyżej 1 kV

      Uwolnienia porażonego od działania prądu elektrycznego o napięciu powyżej 1 kV należy dokonać jedną z następujących metod:

1) przez wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

2) przez odciągnięcie rażonego od urządzeń będących pod napięciem.

      Wyłączenie napięcia dokonuje się przez otwarcie właściwych łączników. Przed zdjęciem porażonego z urządzenia, które zostało wyłączone, należy upewnić się o braku napięcia za pomocą wskaźnika napięcia, a następnie rozładować urządzenie z ładunków szczątkowych, zachowując wymagane przy tych czynnościach środki ostrożności.

      Odciągnięcie porażonego spod urządzeń będących w stanie załączenia w przypadku braku możliwości wyłączenia napięcia - należy wykonać posługując się sprzętem ochronnym - zasadniczym i dodatkowym, pamiętając o zakazie bezpośredniego dotknięcia porażonego lub urządzeń będących pod napięciem.

      Po uwolnieniu  porażonego od działania prądu elektrycznego należy dokonać rozpoznania stanu jego organizmu i ocenić zagrożenie życia. Należy działać szybko i zdecydowanie, bo szanse ratunku maleją w miarę upływu czasu. W zależności od stwierdzonych objawów, należy postępować wg. poniższego schematu:

 

Postępowanie po uwolnieniu porażonego spod działania prądu elektrycznego:

a) zapewnić bezpieczeństwo dla dalszego postępowania (dla siebie i poszkodowanego),

b) ocenić stan przytomności porażonego, sprawdzić czy reaguje na sygnały zewnętrzne

    i pytania ratownika.  

 

      Ocena stanu porażonego jest podstawową czynnością, od której bezpośrednio zależy sposób i zakres udzielanej pierwszej pomocy.

 Porażony przytomny - reaguje na sygnały osoby ratującej.

      Utrzymane krążenie krwi i oddycha, a więc nie ma bezpośredniego zagrożenia życia. Porażony jest przytomny i  powinien pozostawać w pozycji leżącej (celem ułatwienia oddychania i krążenia krwi).

Postępowanie:

- ocenić rozmiar obrażeń ciała. Dokładnie obejrzeć porażonego, sprawdzić czy nie występują inne urazy ciała

   jak: oparzenia, złamania, rany i krwawienia,

- wezwać pomoc lekarską jeżeli jest potrzebna,

- porażonego wygodnie ułożyć, rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha. W tej pozycji

   poszkodowany powinien pozostawać do przybycia lekarza,

- przez cały czas należy sprawdzać przytomność.

 

Porażony nieprzytomny - oddycha, krążenie krwi jest utrzymane.

      Porażony nieprzytomny, oddycha i ma wyczuwalne tętno na tętnicy szyjnej (zachowane krążenie) powinien być ułożony w pozycji bocznej ustalonej, jeżeli nie ma podejrzenia uszkodzenia kręgosłupa (np. upadek z  wysokości). Pozycja taka zapobiega zapadaniu się języka z zamknięciem wejścia do krtani oraz umożliwia odpływ śliny i wymiocin na zewnątrz. Istotne znaczenie ma stała obserwacja stanu porażonego i szybka interwencja w razie zatrzymania oddychania lub krążenia.

Postępowanie:

- możliwie szybko wezwać pomoc lekarską,

- porażonego ułożyć na boku, rozluźnić ciasne części ubrania szczególnie wokół szyi, bez przerwy

  obserwować, albowiem oddech może się zatrzymać,

- udrożnić drogi oddechowe przez odchylenie głowy do tyłu i wysunięcie żuchwy (unikać zbyt silnego

  odchylania głowy w przypadku podejrzenia uszkodzenia odcinka szyjnego kręgosłupa), usunąć ciała obce

  z jamy ustnej poszkodowanego, które w oczywisty sposób mogą tamować oddychanie. Jeśli występują

  trudności, należy odwrócić poszkodowanego na plecy i w tej pozycji udrożnić drogi oddechowe,

- obserwować ruchy klatki piersiowej,

- regularnie sprawdzać tętno, najlepiej wyczuwalne na tętnicy szyjnej,

- zająć się opatrzeniem innych uszkodzeń ciała oraz przygotowaniem transportu. Transport poszkodowanego

  do lekarza powinien odbywać się w pozycji leżącej.

 

 Porażony nieprzytomny - brak oddechu, tętno jest obecne.

      Serce tłoczy krew resztkami tlenu do narządów ciała. Stopniowo wzrasta niedotlenienie mózgu. Brakowi oddychania towarzyszy sinica, czyli sino-niebieskawy kolor skóry, najwyraźniej widoczny na twarzy i wargach. Źrenice oczu są bardzo szerokie i nie reagują na światło, tzn. nie zwężają się pod wpływem światła. Należy natychmiast po udrożnieniu dróg oddechowych rozpocząć sztuczną wentylację płuc.

Postępowanie:

- poszkodowanego ułożyć na wznak, porozpinać uciskające części garderoby,

- udrożnić drogi oddechowe przez odchylenie głowy do tyłu i wysunięcie żuchwy, oczyść jamę ustną 

  z resztek jedzenia, zapewnić dopływ świeżego powietrza. Zabiegi udrażniające drogi oddechowe muszą

  być wykonane jak najszybciej ponieważ stanowią one nieodzowny, ale jedynie wstępny etap przed

  sztuczną wentylacją płuc,

- wykonać 10 wdmuchnięć (sztucznych oddechów) w ciągu 1 minuty,

- możliwie szybko wezwać pomoc lekarską,

- rozpocząć sztuczne oddychanie,

- okresowo sprawdzać oddech i tętno.

 

Porażony nieprzytomny - nie oddycha, brak tętna.

      Nawet resztki tlenu zawartego we krwi nie docierają do mózgu, który pozbawiony tlenu szybko zamiera. Brak dostawy tlenu do mózgu przez około 3 - 4 minut powoduje wystąpienie w nim nieodwracalnych uszkodzeń. Życie porażonego jest bezpośrednio zagrożone. Występują objawy bezdechu i prawie jednocześnie: - źrenice oczu powiększają się i stają się ogromne, na tętnicy szyjnej brak tętna.

 

Akcja ratunkowa polega na stosowaniu sztucznego oddychania  i wytworzenia sztucznego krążenia krwi.  Akcja ratunkowa może być skuteczna, jeżeli została podjęta natychmiast przed upływem 3-4 minut od chwili zatrzymania normalnego krążenia, przez co najmniej dwóch ratowników. W tym przypadku jeden ratownik winien rozpocząć sztuczne oddychanie,  a drugi pośredni masaż serca.

Postępowanie:

- możliwie szybko wezwać pomoc lekarską,

- rozpocząć postępowanie utrzymania życia poszkodowanego,

- poszkodowanego przewróć go na plecy; najlepiej na twardym podłożu,

- udrożnić drogi oddechowe, odchylić poszkodowanemu głowę i unieść brodę (żuchwę),

- rozpocząć sztuczne oddychanie oraz pośredni masaż serca,

- po 15 uciśnięciach klatki piersiowej odchylić głowę, unieść brodę i wykonać dwa efektywne wdmuchnięcia,

  natychmiast po tym umieścić ręce z powrotem na mostku,

- kontynuować sztuczne oddychanie i uciskanie w stosunku: 2 wdmuchnięcia - 15 uciśnięć,

- jeżeli pomocy dokonuje dwóch ratowników to jeden z nich wykonuje sztuczne oddychanie, drugi zaś

  zewnętrzny ucisk klatki piersiowej, przy czym jeden oddech wykonuje się na pięć uciśnięć mostka,

- uniesienie brody i odchylenie głowy powinno być utrzymywane przez cały czas. Czynności wykonywane

  przez dwóch ratowników są mniej męczące,

- wdmuchnięcie powietrza powinno zwykle zajmować 2 sekundy, podczas których uciski klatki piersiowej

  powinny być wstrzymane; powinny być one wznawiane natychmiast po wdmuchnięciu powietrza do klatki

  piersiowej, kiedy ratownik odsunie swoje usta od twarzy ofiary.

Metody sztucznego oddychania

      Metody sztucznego oddychania mogą być bezpośrednie i pośrednie. Wybór metody uzależniony jest od stanu poszkodowanego.

Metody bezpośrednie

      Bezpośrednie metody sztucznego oddychania są najskuteczniejsze i polegają na bezpośrednim przekazywaniu powietrza do płuc porażonego. Warunkiem decydującym o skuteczności sztucznego oddychania jest utrzymanie stałej drożności dróg oddechowych oraz przekazywanie właściwej objętości powietrza.

1)Metoda (usta - usta)

      W metodzie usta-usta ratownik obejmuje szczelnie ustami usta ratowanego, wdmuchuje swoje powietrze wydechowe, jednocześnie utrzymując drożność dróg oddechowych prawą ręką oraz szczelnie zaciskając otwory nosowe ratowanego (kciukiem i palcem ręki lewej leżącej na czole ratowanego). Zawsze rozpoczynamy od wykonania 2 wdmuchnięć do płuc ratowanego.

Postępowanie:

- ułożyć porażonego na plecy,

- udrożnić drogi oddechowe, odchylić porażonemu głowę i unieść brodę (żuchwę),

- usunąć widoczne przeszkody z ust porażonego, nie ruszać dobrze umocowanych protez zębowych,

- wykonać dwa efektywne wdmuchnięcia, z których każdy sprawi, że klatka piersiowa uniesie się i opadnie,

- utrzymać żuchwę uniesioną do góry oraz niewielkie otwarcie ust porażonego,

- wykonać głęboki wdech i przyłożyć szczelnie swoje usta wokół ust porażonego, szczelnie zaciskając otwory

  nosowe ratowanego (kciukiem i palcem wskazującym ręki lewej leżącej na czole ratowanego),

- wdmuchnąć powietrze mocno w usta porażonego, obserwując unoszenie się klatki piersiowej; jeden pełny

  wdech wykonać przez 1,5 - 2 sekundy; objętość wdmuchiwanego powietrza dla osoby dorosłej wynosi

  400 + 800 ml,

- utrzymując głowę odchyloną a żuchwę uniesioną (wysuniętą), odsunąć swoje usta od ust porażonego

  i obserwować opadanie klatki piersiowej,

- wykonać następny pełny wdech i powtórzyć cały proces, wykonując w sumie 10 wdmuchnięć w czasie

  około 1 minuty,

- sprawdzić przytomność, oddychanie i tętno porażonego,

- jeśli tętno jest obecne, kontynuować wentylowanie płuc porażonego, sprawdzając tętno po każdych

• dmuchnięciach lub co 1 minutę.

2)Metoda usta-nos - polega na tym, że ratownik zamiast obejmować swymi ustami usta porażonego, obejmuje jego nos u podstawy i wdmuchuje powietrze przez nos do płuc, rozpoczynając od 2 wdechów. Wargę dolną porażonego należy przycisnąć do górnej, aby powietrze wdmuchiwane przez nos nie uciekało przez usta.

3)Metoda usta-nos-usta - polega na tym, że ratujący obejmuje swymi ustami jednocześnie usta i nos porażonego. Metodę tę stosuje się w zasadzie przy ratowaniu niemowląt i dzieci.

Uwagi do metod bezpośrednich

      W momencie pojawienia się samoistnych oddechów u porażonego, ratujący powinien jeszcze ok. 5 razy na minutę wspomagać go swym oddechem, dostosowując się do tempa oddechów porażonego. Gdy pojawią się samoistne i głębokie oddechy a porażony odzyska przytomność, wówczas należy starać się zapewnić mu dostateczną ilość ciepła (okryć starannie całe jego ciało).

Metody pośrednie

      W przypadku braku możliwości zastosowania sztucznego oddychania metodą bezpośrednią (np. przy uszkodzeniu twarzy porażonego) należy zastosować jedną z dwóch metod pośrednich:

— metodę Silwestra-Broscha, polegającą na ułożeniu porażonego na plecach, zalecaną w przypadku

    stwierdzenia braku krążenia lub

— metodę Holger-Nielsena, polegającą na ułożeniu porażonego na brzuchu, zalecaną do stosowania w

    przypadku utrzymania krążenia krwi.

      Metody te polegają na wykonywaniu czynności związanych z unoszeniem rąk porażonego (wdech) i następnie uciskaniem klatki piersiowej (wydech), w tempie około 10-12 razy na minutę.

Aktualna instrukcja ratowania porażonych nie zaleca stosowania metod pośrednich, jako metod o znacznie mniejszej skuteczności, ale w praktyce niekiedy występuje taka potrzeba.

 

Metoda Holgera - Nielsena stosowana jest gdy twarz porażonego jest uszkodzona i krążenie krwi trwa. Przy zastosowaniu tej metody nie można wykonywać pośredniego masażu serca. Metoda ta pozwala wprowadzić jednorazowo ok. 220 ml powietrza i jest męcząca.

Postępowanie:

      Porażonego ułożyć na brzuchu, ręce pod głową. Głowa oparta policzkiem na rękach. Ratownik na jednym kolanie umieszczonym przy głowie porażonego. Stopa drugiej nogi przy łokciu porażonego.

 

Przy wdechu- porażonego należy uchwycić za ramiona tuż nad łokciami i unieść je ku górze.

 

Przy wydechu ręce porażonego ułożyć na podłożu, podnieść obie dłonie do łopatki porażonego i ucisnąć klatkę piersiową przenosząc cały ciężar ciała na wyprostowane w łokciach ręce. Tempo oddychania - 10 - 12 razy na minutę (co 6 s oddech). Należy bez przerwy obserwować twarz, klatkę piersiową i brzuch porażonego, ponieważ skurcze mięśni i samodzielne ruchy tych części ciała mogą sygnalizować powracanie czynności oddechowej.

 

Metoda Silvestra - Brocha - należy ją stosować jeżeli  porażony ma uszkodzoną twarz i stwierdzi się zatrzymanie krążenia. Metoda ta pozwala wprowadzić jednorazowo ok. 270 ml powietrza. Wystąpienie wymiotów u porażonego, stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo, gdyż powoduje zalanie treścią wymiotną dróg oddechowych.   Przy zastosowaniu tej metody możemy wykonywać pośredni masaż serca.

Akcja ratownicza

      Porażonego ułożyć na plecach. Pod łopatkami podkład zrolowany z miękkiego materiału. Głowa zwisa ku tyłowi. Ratownik na jednym kolanie umieszczonym za głową porażonego. Stopa drugiej nogi dotyka barku. Chwyt za dłonie.

 

Przy wdechu - wyprostowane ręce porażonego unieść ku górze i odprowadzić poza siebie aż dłonie dotkną

podłoża.

Przy wydechu - ręce porażonego należy przenieść na klatkę piersiową. Skrzyżować je na mostku. wycisnąć

powietrze i wykonać cztery uciski masażu serca. Tempo oddychania - 13 razy na minutę (co 5 s oddech).

 

Hiperwentylacja ratownika - czyli nadmiar tlenu i brak dwutlenku węgla we krwi - może wystąpić jako skutek licznych i głębokich wdechów. Objawy mroczki przed oczami i zawroty głowy. Przerwać sztuczne oddychanie. Zrobić głęboki  wydech. Nie oddychać przez 15 sekund. Objawy powinny ustąpić - kontynuować sztuczne oddychanie.

 

Uciskanie klatki piersiowej - pośredni masaż serca:

      W wyniku zatrzymania czynności serca, zbyt słabych jego skurczów lub wystąpienia migotania komór sercowych ustaje krążenie krwi.  Wówczas tętno tętnicy szyjnej nie jest wyczuwalne. Zatrzymanie krążenia wiąże się zawsze z utratą przytomności i ustaniem oddychania. Natychmiastowe zastosowanie pośredniego masażu serca połączonego z wykonywaniem sztucznego oddychania może przywrócić krążenie. Pośredni masaż serca polega na rytmicznym ugniataniu przez naciskanie mostka w kierunku kręgosłupa.

Postępowanie:

- poszkodowanego należy ułożyć na plecach, na twardym podłożu z ewentualnym uniesieniem jego kończyn

  dolnych co zwiększa powrót krwi żylnej do serca u dorosłych, przy czym głowa powinna być odchylona ku

  tyłowi,

- uklęknąć przy poszkodowanym i wyznaczyć miejsce ucisku na mostku. W tym celu ułożyć 3 połączone

  palce (drugi, trzeci i czwarty) swojej ręki na brzuchu poszkodowanego i przesunąć je w kierunku wyrostka

  mieczykowatego na mostku aż trzy palce znajdą się na jego powierzchni,

- pochylić się nad poszkodowanym, wyprostować łokcie i oburącz ucisnąć pionowo na dolną część mostka,

  aby ugiął się w kierunku kręgosłupa na głębokość 4 - 5 cm w dół i działać tylko z taką siłą, która do tego

  wystarcza,

- zwolnić ucisk bez utraty kontaktu pomiędzy twoją dłonią a mostkiem poszkodowanego, a następnie

  powtarzać ucisk z częstością  80 - 100 uciśnięć na minutę (ok. 2 uciśnięcia na sekundę).

 

 Pośredni masaż serca należy wykonywać na zmianę ze sztucznym oddychaniem, według ustalonych zasad:

a)  w wykonaniu dwóch ratowników, jeden stosuje sztuczny oddech 12 razy na minutę a drugi pośredni

     masaż serca z częstością 80 uścisków na minutę. Stosunek liczbowy częstości oddechu do częstości

     uciskanego mostka powinien wynosić wówczas  1 : 5,

b) w wykonaniu jednego ratownika: 2 oddechy - 15 ucisków, 2 oddechy - 15 ucisków, itd.

 

 

      Masaż serca jest skuteczny, jeżeli przywrócił samodzielną pracę serca lub wywołuje ruch krwi dający się stwierdzić obecnością na tętnicy szyjnej fali tętna synchronicznej z naciśnięciami mostka. Podczas wykonywania pośredniego masażu serca może nastąpić złamanie żeber, ale zabiegu nie wolno przerywać, ponieważ przerwanie go skazuje porażonego bezwzględnie na śmierć.

 

      Pośredni masaż serca powinien być wykonywany przez osoby odpowiednio w tym kierunku wyszkolone, rozumiejące dobrze jego zasady i wskazania do jego podejmowania. O powodzeniu skutecznie przeprowadzonego masażu serca świadczy pojawienie się tętna na tętnicy szyjnej i wyraźne zmniejszenie się rozszerzonych uprzednio źrenic.

      Nie wolno wykonywać pośredniego masażu serca na wszelki wypadek, a jedynie tylko po niewątpliwym stwierdzeniu zatrzymania krążenia krwi.

Dalsza pomoc przedlekarska

      Prąd elektryczny poza działaniem ogólnym wywołującym utratę przytomności, ustanie krążenia i oddychania wywiera także działanie miejscowe. U porażonych prądem mogą wystąpić: oparzenia skóry i oczu (opatrzenia oparzeń dokonuje się w drugiej kolejności tj. po sztucznym oddychaniu, masażu serca), złamania i zwichnięcia, rany i związane z tym krwawienie żylne lub tętnicze.

Oparzenia skóry - począwszy od pierwszego do trzeciego stopnia należą do stosunkowo częstych obrażeń ciała. Miejsc oparzonych nie wolno niczym polewać ani smarować. Ratujący powinien starać się nie uszkodzić pęcherzy oparzeniowych i nie nakładać opatrunku. Należy natomiast założyć opatrunek ochronny na miejsca zniszczonych pęcherzy i na miejsca zwęglone przez położenie na nie jałowej gazy, a na nią warstwy waty lub ligniny odpowiednio umocowanej opaską.

Oparzenia oczu- wymagają szybkiej interwencji lekarza najlepiej okulisty. Na czas transportu przyłożyć na oczy jałowa gazę, a na nią warstwę waty. Gazę można zwilżyć roztworem kwasu borowego lub zimną czystą wodą.

Złamania i zwichnięcia

      Wymagają odpowiedniego unieruchomienia kości i stawów przez zastosowanie opatrunku. Obowiązuje zasada unieruchomienia dwóch stawów sąsiadujących z miejscem złamania, choćby prowizorycznie.

Jeżeli stwierdzi się, że którykolwiek duży staw (np. bark, łokieć, kolano) jest usztywniony lub zniekształcony (zwichnięcie), to należy starać się czymkolwiek unieruchomić kości tworzące ten staw, nie zmieniając ich ustawienia.

      Jeżeli widoczne jest lub podejrzewa się złamanie kości w obrębie kończyn, to należy starać się unieruchomić złamaną kończynę, pamiętając o zasadzie unieruchomienia dwóch stawów sąsiadujących z miejscem złamania.

      Gdy nie ma niczego odpowiedniego do tego celu, wówczas należy umocować rękę do tułowia, nogę do nogi, palec do palca.

      Poszkodowanego ze złamanym kręgosłupem lub miednicą należy ułożyć na twardym podłożu (deska, drzwi, podłoga samochodu) i transportować bez zmian pozycji do zakładu leczniczego.

 

Zachłyśnięcie - ciało obce w krtani lub tchawicy

      W sytuacji, gdy ciało obce wniknęło zamiast do przełyku - do krtani lub tchawicy, wystąpi tzw. zachłyśnięcie. Poszkodowany gwałtownie próbuje wciągnąć powietrze  i ma uczucie duszenia się. Skóra twarzy sinieje, poszkodowany jest niespokojny, przerażony, pokrywa się potem, akcja serca przyspiesza się, a przy całkowitym zatkaniu dróg oddechowych dochodzi do bezdechu, zatrzymania akcji serca i zgonu. Jak z tego wynika, szybka pomoc jest w tym wypadku ratowaniem życia. Wniknięcie ciała obcego zwykle wyzwala odruch kaszlu, który z kolei często umożliwia wykrztuszenie ciała obcego z dróg oddechowych.

Postępowanie::

• gdy poszkodowany jest w stanie wykonywać ograniczone wdechy i wydechy należy silnie uderzać go

  w plecy między łopatkami,

• gdy takie postępowanie nie przynosi skutku należy zastosować tzw. manewr Heimlicha:

  - ratujący staje z tyłu za poszkodowanym,

  - obejmuje go oburącz za brzuch w okolicy między pępkiem i wyrostkiem mieczykowatym,

  - nagłym, mocnym ruchem przyciska poszkodowanego do siebie, powodując gwałtowne uciśnięcie

    przepony,

  - dodatkowo umieszcza w czasie uścisku własne, zwinięte pięści w dołku podsercowym.

      Takie postępowanie powoduje gwałtowny, krótkotrwały, bierny wydech, podczas którego ciało obce może być wyciśnięte z tchawicy. Gdy poszkodowany traci przytomność i przewraca się należy mocno, również gwałtownie, uciskać jego brzuch w kierunku klatki piersiowej. Jeśli i to nie pomaga, należy rozpocząć postępowanie dla podtrzymania czynności życia.

Krwotok - rany i krwawienia

      Do obrażeń dość często powstających podczas pracy należą różnych rozmiarów zranienia. Drobne, płytkie rany nie są na ogół groźne. Natomiast rany, w których uległy przecięciu lub przerwaniu większe naczynia krwionośne, zwłaszcza tętnice, mogą być groźne dla życia, jeżeli krwotok nie zostanie opanowany.

 

Krwotok - jest to wynaczynienie się krwi z układu krwionośnego wskutek urazowego lub chorobowego uszkodzenia ściany naczyń czy serca. Krwotok może być żylny, miąższowy i tętniczy. W zależności od przestrzeni, do której następuje wylew krwi, krwotok może być zewnętrzny lub wewnętrzny. Krwotok ma charakter krwotoku zewnętrznego, jeśli krew wylewa się na zewnątrz powłok oraz wewnętrznego, jeśli krew wylewa się do zamkniętych jam ciała (jama brzuszna, jama opłucnowa, osierdzie I inne) lub uszkodzonych narządów (wątroba, śledziona).

 

      Skutki krwotoku zależą także od szybkości utraty krwi. Nagła utrata powyżej 500+1000 ml krwi jest niebezpieczna, może powodować wstrząs, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.

      W przypadku krwotoku wewnętrznego ocena ilości utraconej krwi jest praktycznie niemożliwa. Stąd tępe urazy nadbrzusza ze względu na możliwość rozerwania narządów wewnętrznych i spowodowania krwotoku są bardzo niebezpieczne. Rozpoznanie krwotoku wewnętrznego odbywa się na podstawie pośrednich objawów wstrząsu.

      Duża i nagła utrata krwi oraz wywołany tym wstrząs są bezpośrednią przyczyną zagrożenia życia. Dla osób udzielających pierwszej pomocy ważna jest znajomość cech zagrażającego wstrząsu.

 

Należą do nich:

• przyspieszenie tętna powyżej 140 uderzeń na minutę,

• spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80+70 mm Hg,

• pobudzenie ruchowe, niepokój,

• częste zaburzenia orientacji,

• bladość skóry, szum w uszach, mroczki przed oczami,

• zawroty głowy,

• skłonność do omdleń przy próbie przyjmowania pionowej postawy ciała.

Postępowanie:

      Postępowanie w przypadku krwotoku różni się w zależności od przyczyny. W przypadku krwotoku zewnętrznego, jak to ma miejsce przy uszkodzeniu ciągłości skóry, opanowanie krwotoku związane jest z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

      W lekkim krwotoku z ran skóry krew sączy się kroplami. Ustaje on zwykle samoistnie po kilku minutach, wraz z powstaniem skrzepu zamykającego ubytek naczynia. W tym przypadku należy ranę zabezpieczyć na czas transportu jałowym opatrunkiem.

      Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska z rany pulsując, wymaga natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk rany. W bardzo silnych krwotokach z dużych ran, np. w pierwszej chwili po amputacji, dla zatrzymania wypływu krwi, może być konieczny ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej tętnica udowa. Przy zakładaniu opatrunku uciskowego należy pamiętać o zmianie siły lub miejsca ucisku, aby nie doprowadzić do zastoju krwi w dalszej części kończyny.

      Ranę należy przykryć również jałowym gazikiem i przymocować go piastrem, bandażem lub elastyczną siateczką. Na rany silnie krwawiące, oprócz gazika nakłada się dodatkowo elastyczną poduszeczkę wykonaną na przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Poduszeczka (uciskając ranę i jej okolicę) powoduje dodatkowo zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co zmniejsza krwawienie.

W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o potrzebie stosowania rękawiczek gumowych.

      Krwawienie żylne i tętnicze powinno być zatrzymane w pierwszej kolejności - przed przywróceniem rażonemu oddechu, natomiast opatrunek na miejsce krwawienia tętniczego winien być nałożony po przywróceniu rażonemu oddechu i czynności serca.

      Krwotoki wewnętrzne - niewidoczne, o możliwości ich należy pamiętać. Krwawienie wewnętrzne powoduje silną bladość, szybkie i słabe tętno oraz przyspieszony oddech. Ratownik zobowiązany jest do przestrzegania kilku zasad postępowania przeciwwstrząsowego oraz specyficznych czynności związanych z urazami tępymi brzucha, ranami klatki piersiowej oraz zmiażdżeniem tułowia (przygnieceniem).

      W przypadku stwierdzenia objawów stanu bezpośredniego zagrożenia życia należy podjąć niezwłocznie działania związane z podtrzymaniem czynności życia poszkodowanego.

 

Omdlenie

      W przypadku omdlenia - utraty przytomności - przy zachowanym oddechu i tętnie należy na kilkanaście sekund unieść do góry kończyny dolne i górne. Gdy takie postępowanie nie przynosi pozytywnego efektu należy wezwać pomoc, ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej i obserwować. Brak powrotu świadomości może świadczyć, że nie jest to proste omdlenie.

Sprzęt ochronny       Sprzętem ochronnym nazywane są wszelkie przenośne przyrządy oraz narzędzia i urządzenia chroniące osoby zatrudnione przy urządzeniach elektrycznych lub w pobliżu tych urządzeń, przed porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwym działaniem łuku elektrycznego lub urazami mechanicznymi. Sprzęt ochronny dzieli się na: 1) sprzęt izolujący, 2) sprzęt chroniący przed pojawieniem się napięcia, 3) sprzęt zabezpieczający przed działaniem łuku elektrycznego i obrażeniami mechanicznymi 4) sprzęt pomocniczy.     1 Sprzęt izolujący (odizolowujący człowieka od urządzeń pod napięciem i od ziemi) dzieli się na: a) sprzęt zasadniczy, za pośrednictwem którego można dotykać części znajdujące się pod     napięciem, b) sprzęt dodatkowy, który użyty łącznie ze sprzętem zasadniczym pozwala na bezpieczne     wykonywanie pracy (sam nie stanowi zabezpieczenia).   Podział sprzętu izolującego w urządzeniach do 1 kV i powyżej 1 kV.       2 Sprzęt chroniący przed pojawieniem się napięcia       Do sprzętu chroniącego przed pojawieniem się napięcia zalicza się urządzenia do uziemienia i zwierania.       Jako sprzęt izolacyjny wskazujący obecność napięcia stosowane są wskaźniki napięcia do 750 V, wskaźniki wysokiego napięcia, amperomierze cęgowe oraz uzgadniacze faz.   3  Sprzęt zabezpieczający przed działaniem łuku elektrycznego i obrażeniami mechanicznymi       Do sprzętu zabezpieczającego zalicza się: słupołazy, szelki bezpieczeństwa, okulary ochronne, maski przeciwgazowe, pasy bezpieczeństwa, podnośniki i drabinki.   4  Sprzęt pomocniczy       Stanowią: przenośne ogrodzenia, barierki i liny, przekładki i płyty izolacyjne, siatki ochronne oraz tablice stałe i przenośne: ostrzegawcze i informacyjne.   I. Zasady użytkowania sprzętu ochronnego: - Sprzęt ochronny użytkowany i zapasowy należy przechowywać w miejscach wyznaczonych, w warunkach   zapewniających utrzymanie ich w pełnej sprawności. - Pracodawca ustala sposób ewidencjonowania i kontroli sprzętu ochronnego. - Bezpośrednio przed każdorazowym użyciem sprzętu należy sprawdzić jego stan techniczny oraz   datę jego ważności. Zabronione jest używanie sprzętu niesprawnego bądź uszkodzonego. - Osoby dozoru powinny okresowo sprawdzać stan techniczny, warunki przechowywania i stosowania   sprzętu ochronnego i jego ewidencjonowania. - Narzędzia pracy i sprzęt ochronny niesprawne lub takie, które utraciły ważność próby okresowej,   powinny być niezwłocznie wycofane z użycia. - Podczas posługiwania się sprzętem zasadniczym należy zwrócić uwagę na stosowanie go zgodnie   z przeznaczeniem oraz do napięć nie wyższych niż wynika to z oznaczeń podanych na sprzęcie. - Sprzęt ochronny powinien być oznakowany w sposób trwały. Zabrania się używania sprzętu, który   nie posiada oznakowania. - Na każdym rodzaju sprzętu ochronnego powinny być wypisane następujące dane: nazwa   producenta, numer ewidencyjny, wysokość napięcia, do jakiego dany sprzęt jest przystosowany,   data następnej próby okresowej. Numer ewidencyjny powinien być czytelny i umieszczony   w widocznym miejscu. - Sprzęt ochronny gumowy powinien być przechowywany w temperaturze nie wyższej niż 25°C,   w stanie nie naprężonym, w miejscach nie narażonych na działanie promieni słonecznych. - Sprzęt wykonany z materiałów higroskopijnych (np. z bakelitu lub drewna) należy przechowywać   w suchych, zamkniętych pomieszczeniach lub w szczelnych futerałach.   II. Terminy badań okresowych sprzętu ochronnego       Niezależnie od przeglądów dokonywanych przed każdorazowym użyciem sprzętu ochronnego poszczególne rodzaje sprzętu należy poddawać badaniom okresowym w zakresie ustalonym w normach przedmiotowych lub dokumentacji fabrycznej. Badaniom tym podlega zarówno sprzęt użytkowany jak i sprzęt zapasowy. Badania sprzętu ochronnego wykonują upoważnione laboratoria.       W przypadku braku wymagań odnośnie badań okresowych, badania takie powinny być wykonywane w zakresie i terminach określonych w szczegółowych instrukcjach bhp.  W zakresie badań okresowych sprzętu podstawowe znaczenie odgrywa próba napięciowa. Zasady i warunki przeprowadzania takiej próby określają normy przedmiotowe.

Podział instalacji elektrycznych

1.1 Instalacja elektryczna - zestaw połączonych ze sobą i zharmonizowanych w działaniu urządzeń i aparatów, umożliwiających funkcjonowanie maszyn, urządzeń, systemów i układów zasilanych elektrycznie. elementów elektrycznych o skoordynowanych parametrach technicznych, przeznaczony do określonych celów.

      Do instalacji elektrycznych zalicza się linie elektroenergetyczne ze złączami i rozdzielnicami, obwody rozdzielcze i odbiorcze, łączniki, zabezpieczenia oraz środki ochrony przeciwporażeniowej.

      W zależności od rodzaju zasilanych odbiorników energii elektrycznej rozróżnia się następujące instalacje:

- instalacje przemysłowe, w zakładach przemysłowych wytwórczych i wydobywczych, rolnictwie, itp.,

- instalacje w budownictwie ogólnym, np.: mieszkaniowe, biurowe, w pomieszczeniach szkolnych,

  w budynkach użyteczności publicznej, itp.,

- instalacje siłowe, zasilające silniki oraz urządzenia grzejne i odbiorniki o charakterze przemysłowym

  o większych mocach,

- instalacje oświetleniowe, zasilające źródła światła, obwody gniazd wtyczkowych w pomieszczeniach

  mieszkalnych oraz odbiorniki małej mocy w gospodarstwach domowych i budynkach mieszkalnych.

 

      Ze względu na warunki środowiskowe i rodzaj występujących czynników oddziaływujących na poszczególne elementy składowe instalacji, rozróżnia się instalacje elektryczne przeznaczone do użytkowania:

- w pomieszczeniach normalnych, w których nie występują czynniki szkodliwe,

- w pomieszczeniach, w których występują czynniki szkodliwe,

- na zewnątrz budynków.

 

Przy uwzględnieniu przewidywanego czasu użytkowania, instalacje elektryczne dzieli się na:

- instalacje stałe - w obiektach stałego użytkowania,

- instalacje tymczasowe (prowizoryczne) - w obiektach prowizorycznych i na placach budów.

 

      Z instalacjami elektrycznymi służącymi do zasilania odbiorników oświetleniowych i siłowych, są bezpośrednio związane instalacje:

- ochrony przeciwporażeniowej oraz

- ochrony odgromowej i przeciwprzepięciowej.

 

Do instalacji elektrycznych zalicza sie również:

- instalacje teletechniczne i komputerowe,

- instalacje i urządzenia sygnalizacji, sterowania, pomiarów i monitorowania,

- instalacje elektroniczne alarmowe, przeciwpożarowe i ochrony mienia,

- instalacje specjalne (np. instalacje tzw. inteligentnego budynku).

 

1.2 Instalacja elektroenergetyczna

      W ogólnym pojęciu termin instalacja elektroenergetyczna obejmuje współpracujące ze sobą urządzenia związane z wytwarzaniem, przesyłem i rozdziałem oraz użytkowaniem energii elektrycznej. W celu przejrzystej interpretacji norm i przepisów przyjmuje się, że termin instalacja elektroenergetyczna obejmuje następujące obiekty:

- stacje, stanowiące zamknięty obszar ruchu elektrycznego z aparaturą rozdzielczą oraz

  transformatorami dla sieci przesyłowej lub rozdzielczej. Za instalacje uważa się również

  transformatory oraz aparaty rozdzielcze usytuowane poza zamkniętym obszarem ruchu

  elektrycznego,

- elektrownie, lub ich zespoły, zlokalizowane na wspólnym terenie. Instalacja obejmuje jednostki

  generatorowe i transformatory wraz z przynależną aparaturą rozdzielczą i wszystkimi elektrycznymi

  układami   pomocniczymi.

- układy elektroenergetyczne zakładów i obiektów przemysłowych, rolniczych, handlowych,

  komunalnych itp.

 

      Połączenia pomiędzy zamkniętymi obszarami ruchu elektrycznego (ze stacjami włącznie), zlokalizowane na jednym terenie, uważane za część instalacji, z wyjątkiem przypadku, gdy te połączenia stanowią część sieci przesyłowej lub rozdzielczej.

 

1.3 Instalacja odbiorcza jest to część instalacji znajdująca się za układem pomiarowym służącym do rozliczeń między dostawcą a odbiorcą energii elektrycznej, a w razie braku układu pomiarowego - za wyjściowymi zaciskami pierwszego urządzenia zabezpieczającego instalację od strony zasilania.

1.4 Elektroenergetyczna sieć rozdzielcza na napięcie do 1 kV i powyżej 1 kV do 110 kV (zasilająca) - jest to zbiór urządzeń do rozdziału energii elektrycznej zużywanej u odbiorców komunalno - bytowych i przemysłowych.

Elektroenergetyczna sieć rozdzielcza (zasilająca) może być:

- napowietrzną lub kablową siecią o napięciu niższym od 1 kV (sieć n/n),

- napowietrzną lub kablową siecią o napięciu powyżej 1 kV do 110 kV (sieć W/N),

- sekcją szyn zbiorczych w rozdzielni WN.

 

1.5 Przyłącze jest to linia łącząca zasilany obiekt z rozdzielczą siecią zasilającą. Przyłącze może być wykonane jako napowietrzne lub kablowe, wykonane przewodami izolowanymi lub gołymi.

 

Przyłącze może być:

- napowietrzne ze słupa rozdzielczej sieci n.n.,

- kablowe ze słupa napowietrznej sieci lub z mufy odgałęźnej kablowej sieci rozdzielczej n.n.

  do złącza n.n.,

- napowietrzne jednoprzęsłowe lub wieloprzęsłowe z sieci rozdzielczej napowietrznej WN

  do złącza WN,

- kablowe z sieci rozdzielczej kablowej WN do złącza WN.

 

1.6 Złącze jest to urządzenie zwykle rodzaj rozdzielnicy, łączące sieć elektroenergetyczną z instalacją elektryczną w budynku, z którego instalacja ta jest zasilana energią elektryczną. W złączu znajduje się główne zabezpieczenie elektryczne obiektu. Z jednego złącza zasilana może być jedna lub więcej wewnętrznych linii zasilających. Złącze powinno być usytuowane w miejscu ogólnodostępnym, wewnątrz lub zewnątrz obiektu i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanym.

 

Złącze może być:

- zaciskami przed pomiarem po stronie wysokiego napięcia linii napowietrznej lub kablowej WN,

- zaciskami przewodów doprowadzających z napowietrznej linii n.n. prowadzona do tablicy licznikowej

  (np. na stojaku dachowym, czy na izolatorach w szczycie budynku),

- zaciskami na kablowej wlz do licznika energii elektrycznej usytuowanego na granicy posesji lub na

  zewnątrz budynku  wyprowadzonej z mufy odgałęźnej w kablowej sieci rozdzielczej n.n.

- zaciskami na przelotowo wprowadzonym kablu sieci rozdzielczej n.n. do szafki z bezpiecznikami

  i licznikiem usytuowanej na granicy posesji lub na zewnątrz budynku.

Oddziaływanie prądu na organizmy i środowisko.

Powszechne stosowanie urządzeń elektrycznych niesie ze sobą różnego

rodzaju szkodliwe i niebezpieczne oddziaływania na ludzi, zwierzęta i środowisko.

Należą do nich w szczególności:

- szkodliwe oddziaływanie elektryczności statycznej na człowieka i procesy technologiczne,

- porażenia oraz poparzenia prądem i łukiem elektrycznym,

- zagrożenia pożarowe i wybuchowe,

- szkodliwe oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych.

 

      Zagrożeń występujących przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych nie zawsze można uniknąć, ale można i trzeba zmniejszać ryzyko ich występowania. Przyczyną wypadków porażenia lub poparzenia prądem elektrycznym jest najczęściej niewłaściwe postępowanie człowieka.

      Bezpieczeństwo osób zajmujących się eksploatacją urządzeń instalacji i sieci elektroenergetycznych  zapewniają odpowiednie techniczne i organizacyjne środki ochrony. 

      Środki te tworzą "system ochrony przed porażeniem elektrycznym", czyli zespół współpracujących

i skoordynowanych ze sobą środków ochrony podstawowej i dodatkowej oraz środków uzupełniających.

Zasada działania RCD       Skuteczną ochronę przeciwporażeniową i przeciwpożarową w instalacjach elektrycznych zapewniają wielofunkcyjne urządzenia ochronne różnicowoprądowe (RCD - skrót ang. "Residual Current Device"), występujące jako: - wyłączniki ochronne różnicowoprądowe, lub - wyłączniki współpracujące z przekaźnikami różnicowoprądowymi.         Definicja wyłączników różnicowoprądowych jest następująca: łącznik mechanizmowy przeznaczony do załączania, przewodzenia i wyłączania prądów w normalnych warunkach pracy i powodujący otwarcie zestyków, gdy prąd różnicowy osiągnie określona wartość w określonych warunkach.       Urządzenia ochronne różnicowoprądowe mogą spełniać w instalacjach elektrycznych, następujące funkcje: 1.1 ochrona przy dotyku pośrednim jako element samoczynnego wyłączenia zasilania, 1.2 uzupełnienie ochrony przed dotykiem bezpośrednim, przy zastosowaniu urządzeń      różnicowoprądowych o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania nie większym niż 30 mA, 1.3 ochrona przeciwpożarowa budynku przy zastosowaniu urządzeń różnicowoprądowych,      o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania nie większym niż 500 mA.         Wyłączniki różnicowoprądowe nie są przewidziane do pełnienia funkcji zabezpieczenia obwodów i wyposażenia przed skutkami przeciążeń i zwarć. Nie reagują na prądy zwarciowe lub uszkodzeniowe płynące jedynie w przewodach czynnych.       Dopiero przy prądach bardzo dużych przekraczających 6 - krotnie wartość znamionowego prądu obciążenia In (6 In), możliwe jest zadziałanie wyłącznika spowodowane dopuszczalną niesymetrią budowy przekaźnika różnicowego. Dlatego też, w każdym obwodzie z wyłącznikiem różnicowoprądowym, konieczne jest stosowanie również zabezpieczeń nadprądowych w postaci wyłączników samoczynnych (lub bezpieczników w instalacjach przemysłowych).       Wymaganie to nie dotyczy wyłączników różnicowoprądowych z wbudowanym zabezpieczeniem nadprądowym.       Wyłączniki budowane są na znamionowy różnicowy prąd zadziałania IΔn. Rzeczywisty prąd zadziałania wyłączników różnicowoprądowych musi być większy od 0,5 IΔn do  IΔn , jednak nie większy niż IΔn. Spełnienie tego wymagania, przy poprawnym doborze wyłącznika różnicowoprądowego, zapewnia jego działanie tylko przy powstaniu uszkodzenia w instalacji, a zapobiega zbędnemu działaniu powodowanemu przez robocze prądy upływowe.       Ze względu na rodzaj prądu uszkodzeniowego, na które wyłączniki reagują, wyłączniki różnicowoprądowe dzielą się na: a) wyłączniki różnicowoprądowe o wyzwalaniu typu AC, przystosowane do działania wyłącznie     przy prądzie uszkodzeniowym przemiennym, b) wyłączniki różnicowoprądowe o wyzwalaniu typu A, przystosowane do działania przy prądzie     uszkodzeniowym przemiennym, jak również przy prądzie uszkodzeniowym pulsującym     jednokierunkowym o dowolnej biegunowości, ze składową stałą do 6 mA.   Rys. 1a. Uproszczony schemat trójfazowego wyłącznika  różnicowoprądowego o działaniu niezależnym od napięcia sieci Oznaczenia: T - przycisk kontrolny "TEST"; RT - rezystor ograniczający zmodelowany prąd zwarcia.       Głównym elementem wyłącznika jest przekładnik prądowy Ferrantiego. Przez przekładnik powinny przechodzić wszystkie przewody czynne obwodu zasilające chroniony odbiornik lub grupę odbiorników. Prądy w uzwojeniach indukują w rdzeniu przekładnika strumienie magnetyczne, których wielkość odpowiada natężeniom prądu. Jeżeli stan izolacji obwodu jest dobry, to suma wartości chwilowych prądów w przewodach przechodzących przez przekładnik Ferrantiego jest równa zeru.       Jeżeli w wyniku uszkodzenia izolacji w chronionym obwodzie nastąpi upływ prądu do ziemi, to w obwodzie popłynie prąd różnicowy IΔ, natomiast suma prądów w przewodach czynnych nie jest równa zeru. Pod wpływem tej różnicy strumień indukuje w dodatkowym uzwojeniu prąd, który przepływając przez przekaźnik  spolaryzowany wyłącznika RCD, powoduje samoczynne jego wyłączenie.       Aby w przypadku uszkodzenia izolacji w odbiorniku z metalową obudową mogło dojść do natychmiastowego zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego, to musi być spełniony warunek przyłączenia wszystkich części przewodzących dostępnych instalacji: - w układzie TN - do uziemionego punktu sieci za pomocą przewodów ochronnych PE lub PEN, - w układach TT i IT -  do uziomu ochronnego RA,   c) wyłączniki różnicowoprądowe o wyzwalaniu typu B nadają się do stosowania w instalacjach     prądu przemiennego, których działanie jest zapewnione przy prądzie różnicowym przemiennym,     jak również przy prądzie uszkodzeniowym pulsującym jednokierunkowym, ze składową stałą nie     większą niż  6 mA i przy prądzie stałym o niewielkim tętnieniu.     Rys. 1b Budowa  wyłącznika  różnicowoprądowego o wyzwalaniu typu B. Oznaczenia: T - przycisk kontrolny "TEST"; RT - rezystor ograniczający zmodelowany prąd zwarcia; TR1 - pierwszy przekładnik prądowy z układem A reagującym na prądy przemienne i jednokierunkowe pulsujące ze składowa stałą nie większą niż 6 mA; TR2 - drugi przekładnik prądowy z układem EW zależnym od napięcia sieci, wykrywającym prądy stałe o niewielkim tętnieniu.

 

Wykonywanie prób i pomiarów 1.1 Wstęp       Sprawdzanie skuteczności instalacji elektrycznej i wyposażenia za pomocą oględzin i prób ma na celu ustalenie zgodności z odpowiednimi wymaganiami wszystkich części HD 60364.       Instalacja elektryczna powinna być sprawdzana w czasie  montażu i po jego ukończeniu, a przed przekazaniem do eksploatacji. Instalacje po rozbudowie lub zmianie istniejącej instalacji  podlegają sprawdzeniom w zakresie zgodności z wymaganiami norm PN-HD 60364  i stanu bezpieczeństwa.         Norma PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie, zawiera: a) wymagania dotyczące sprawdzania odbiorczego za pomocą oględzin i prób instalacji     elektrycznej, w celu stwierdzenia,  czy wymagania PN-HD 60364 zostały spełnione; b) wymagania dotyczące sprawdzania okresowego instalacji elektrycznej, by określić,     czy instalacja i jej  wyposażenie znajdują się w stanie pozwalającym na ich dalszą bezpieczną     i racjonalną eksploatację.         Norma PN-HD 60364-6:2008 ustala następujący zakres prób i pomiarów odbiorczych i okresowych instalacji elektrycznych niskiego napięcia: - każda instalacja powinna być w miarę możliwości sprawdzana podczas montażu i po jej    ukończeniu, a przed przekazaniem do eksploatacji; - sprawdzenie odbiorcze powinno obejmować porównanie wyników z odpowiednimi kryteriami w celu    sprawdzenia, że wymagania PN-HD 60364 zostały spełnione; - w czasie wykonywania prób i pomiarów odbiorczych i okresowych, należy zastosować niezbędne    techniczne i organizacyjne  środki ostrożności tak, aby sprawdzenie nie spowodowało    niebezpieczeństwa dla osób lub zwierząt, a także uszkodzenia obiektu  i wyposażenia nawet,    gdy stwierdzono niezgodności.   1.2 Oględziny       Oględziny wykonuje się w zasadzie przed próbami; zwykle przed włączeniem zasilania instalacji, w celu potwierdzenia, czy urządzenie elektryczne: — spełnia wymagania bezpieczeństwa odpowiednich norm wyrobu; — zostało dobrane prawidłowo zgodnie z wymaganiami norm, przepisów i instrukcji producenta; — nie ma widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.       Według PN-HD 60364-6:2008 oględziny zastosowanych w obiekcie instalacji i wyposażenia powinny obejmować co najmniej następujące sprawdzenia: a) sposób ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym; b) występowanie przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się ognia     oraz ochrony przed skutkami działania ciepła (określone w innych częściach PN-HD 60364); c) dobór przewodów z uwagi na obciążalność prądową i spadek napięcia, uwzględniający przede     wszystkim ich materiał, sposób zainstalowania i przekrój; d) dobór i nastawienie urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych; e) występowanie i prawidłowe umieszczenie właściwych urządzeń do odłączania izolacyjnego     i łączenia; f)  dobór urządzeń i środków ochrony, właściwych ze względu na wpływy zewnętrzne; g) prawidłowe oznaczenie przewodów neutralnych i ochronnych; h) przyłączenie łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych; i)  występowanie schematów, napisów ostrzegawczych lub innych podobnych informacji (istnienie     schematów jest szczególnie niezbędne, gdy instalacja zawiera kilaka rozdzielnic tablicowych); j)  oznaczenie obwodów, urządzeń zabezpieczających przed prądem przetężeniowym, łączników,     zacisków itp.; k) poprawność połączeń przewodów; należy sprawdzić, czy zaciski są odpowiednio dobrane do     przewodów i czy połączenie jest wykonane poprawnie. W razie wątpliwości zaleca się pomiar     rezystancji połączeń. Rezystancja ta nie powinna być większa niż rezystancja przewodu     o długości 1 m i o przekroju równym najmniejszemu przekrojowi łączonych przewodów ; l)  występowanie i ciągłość przewodów ochronnych, w tym przewodów ochronnych połączeń     wyrównawczych głównych i połączeń wyrównawczych dodatkowych; m) dostępność urządzeń, umożliwiająca wygodną obsługę, identyfikację i konserwację. Sprawdzić      należy czy zastosowane urządzenia manewrowe są rozmieszczone w sposób umożliwiający ich      łatwą obsługę i konserwację..         Oględziny instalacji i wyposażenia elektrycznego powinny uwzględniać także wszystkie wymagania szczególne, dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.    1.3 Sprawdzanie odbiorcze         W zależności od potrzeb należy przeprowadzić, następujące próby, w miarę możliwości w następującej kolejności: a) ciągłość przewodów ochronnych i przewodów połączeń wyrównawczych; b) rezystancja izolacji instalacji elektrycznej; c) ochrona za pomocą SELV, PELV i separacji elektrycznej; d) rezystancja/impedancja podłóg i ścian; e) samoczynne wyłączenie zasilania; f)  ochrona uzupełniająca; g) sprawdzenie  biegunowości; h) sprawdzenie kolejności faz; i) wytrzymałości elektrycznej, j) próby funkcjonalne i operacyjne; k) spadek napięcia.       W przypadku, gdy wynik dowolnej próby wskazuje na niespełnienie wymagań, próbę tę i próbę poprzedzającą, jeżeli wykryte uszkodzenie może mieć wpływ na ich wynik, należy powtórzyć po usunięciu przyczyny niezgodności. Opisane w normie metody wykonywania prób są metodami odniesienia; a zatem nie wyklucza się stosowania innych metod, gwarantujących równie miarodajne wyniki. 1.4. Sprawdzanie okresowe       Sprawdzanie okresowe, obejmujące szczegółowe badanie instalacji, polega na wykonaniu właściwych prób i pomiarów potwierdzających spełnienie wymagań określonych w normach PN-HD 60364, w tym:   a) bezpieczeństwo osób i zwierząt domowych przed skutkami porażenia elektrycznego i oparzenia; b) ochronę mienia przed uszkodzeniem spowodowanym pożarem lub ciepłem powstałym na skutek     uszkodzenia instalacji; c) przekonanie, że instalacja nie jest uszkodzona lub obniżone jej właściwości nie pogorszą     bezpieczeństwa; d) identyfikację wad instalacji i odchyleń od wymagań PN-HD 60364-6:2008, które mogą spowodować     niebezpieczeństwo.   Zakres sprawdzania okresowego powinien w szczególności obejmować: - sprawdzenie dokumentacji eksploatacyjnej obiektu (instrukcje eksploatacji, książki i raporty   urządzeń, dokumenty z oględzin, przeglądów, konserwacji, napraw bieżących i remontów, protokóły   z poprzednich i pomiarów okresowych), - oględziny dotyczące ochrony przed dotykiem bezpośrednim, - pomiar rezystancji izolacji, - badanie ciągłości przewodów ochronnych, - sprawdzenie ochrony przed dotykiem pośrednim, - próby czasów wyłączania RCD. 1.5 Częstość sprawdzania okresowego       Zgodnie z Ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [Dz.U.06.156.1118], obiekty powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.       Zalecenia 62.2 PN-HD 60364-6-2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie; dotyczą częstości sprawdzania okresowego instalacji użytkowanej w pomieszczeniu, w którym może wystapić większe ryzyko uszkodzenia lub zniszczenia.       A zatem, częstość sprawdzania okresowego instalacji powinna być ustalana z uwzględnieniem rodzaju instalacji i wyposażenia, jej zastosowania i działania, częstości i jakości konserwacji oraz wpływów zewnętrznych, na które jest narażona.       Dla podanych niżej przypadków, w których w zależności od warunków środowiskowych może wystąpić większe ryzyko eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych,  mogą być wymagane krótsze okresy. Do nich w szczególności należą: - miejsca pracy lub pomieszczenia, w których występuje ryzyko porażenia elektrycznego, pożaru lub   wybuchu spowodowanego degradacją; - miejsca pracy lub pomieszczenia, w których znajdują się instalacje zarówno niskiego jak   i wysokiego napięcia; - obiekty komunalne; - tereny budowy; - instalacje bezpieczeństwa (np. oświetlenia awaryjnego).       Według normy PN-HD 60364-6:2008, "dla budownictwa mieszkaniowego można stosować dłuższe okresy (np. 10 lat). Gdy użytkownicy lokali mieszkalnych zmieniają się, sprawdzenie instalacji elektrycznej jest bardzo zalecane".       W protokóle sprawdzenia okresowego należy podać informację - dla osoby wykonującej sprawdzenie okresowe - o ustalonym przedziale czasu do następnego sprawdzenia okresowego.       Wyniki i zalecenia zawarte w protokółach z poprzedniego sprawdzenia, powinny być wzięte pod uwagę przez osobę wykonującą sprawdzenie okresowe.       Wytyczne wykonywania okresowych badań sprawności technicznej urządzeń oraz instalacji elektrycznych i piorunochronnych”, opracowane przez COBR „Elektromontaż”  Warszawa 1999 r. przestawia Tablica 1. Tablica 1  Częstość sprawdzania okresowego       Ustalone w Tablicy 1 okresy między kolejnymi sprawdzeniami   powinny być wykorzystane w instrukcjach eksploatacyjnych instalacji i wyposażenia, użytkowanych w trudnych warunkach środowiskowych. 1.6 Dokumentacja z prób i pomiarów       Po zakończeniu sprawdzania okresowego istniejącej instalacji należy sporządzić protokoły z poszczególnych prób i pomiarów. Dokumentacja powinna zawierać szczegóły dotyczące sprawdzanych części instalacji i ograniczeń w sprawdzeniu objętym protokółem, a także opis oględzin, łącznie z wadami i usterkami oraz wyniki prób.          Wszystkie uszkodzenia, pogorszenia stanu, wady lub niebezpieczne warunki powinny być odnotowane w protokole. Odnotowane powinny być również znaczące ograniczenia zakresu sprawdzenia okresowego w stosunku do normy PN-HD 60364-6:2008 i ich przyczyny.         W literaturze Stowarzyszenia Elektryków Polskich dotyczącej prac pomiarowo-kontrolnych przy urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV, podane są wzory protokółów opracowane dla poszczególnych rodzajów prób. W przypadkach, gdy protokóły opracowywane są we własnym zakresie, powinny zawierać: - nazwę badanego urządzenia i jego dane znamionowe, - miejsce pracy badanego urządzenia, - rodzaj pomiarów i dat ich wykonania, - nazwiska osób wykonujących pomiary i rodzaj uprawnień, - dane o warunkach przeprowadzania pomiarów, - spis użytych przyrządów i ich numery, - szkice rozmieszczenia badanych urządzeń, - liczbowe wyniki pomiarów, - wnioski, uwagi i zalecenia z pomiarów 1.7 Dokładność pomiarów       Dokładność wykonywania pomiarów jest podstawową cechą narzędzi pomiarowych i wyników pomiarów. Dokładność charakteryzuje się  pośrednio podając właściwość przeciwną: niezgodność (uchybienie) albo niepewność (niedokładność). Niepewność pomiaru to inaczej ryzyko uzyskania błędnego wyniku w pomiarze. 1.7.1. Błąd bezwzględny pomiaru       Elementarną i podstawową miarą liczbową niezgodności jest błąd  bezwzględny (dawniej uchyb). W metrologii błędem bezwzględnym Δ  nazywa się różnicę pomiędzy wartością zmierzoną (Wp ), a wartością dokładną (Wrz ),to jest:   Δ = Wp - Wrz   (Wp ) - jest wartością mierzoną, której błąd wyznacza się, a więc jest wynikiem pomiaru, (Wrz) - wartość dokładna, jest teoretycznie wartością rzeczywistą (prawdziwą), ustaloną np. jako           wynik teoretycznych obliczeń, wartość średnia dużej liczby pomiarów lub parametr procesu           technicznego             Błąd bezwzględny zawsze wyrażony jest w jednostkach wartości mierzonej i może przyjmować znak plus lub minus. W praktyce błąd bezwzględny otrzymujemy w przybliżeniu z analizy dokładności pomiaru. Wartość przeciwna błędu bezwzględnego, tzn. − Δ, nazywana jest poprawką:  p = - Δ. Możemy wyznaczyć w przybliżeniu  wartość dokładną:    Wrz = Wp + p   1.7.2. Błąd względny pomiaru Błąd względny to iloraz błędu bezwzględnego Δ  i wartości dokładnej (Wrz).               Błąd względny jest bezwymiarowy, najczęściej wyrażany w procentach. Służy głównie do oceny dokładności przyrządów pomiarowych pracujących na różnych zakresach pomiarowych. 1.7.3. Dokładność urządzeń pomiarowych       Na dokładność wykonywanych pomiarów  głównie wpływają błędy związane z urządzeniem pomiarowym, dokładnością  odczytu oraz  metodą pomiaru. Błąd związany z urządzeniem pomiarowym wynika z klasy dokładności przyrządu.  Klasa dokładności jest to maksymalny błąd bezwzględny Δ popełniany w dowolnym miejscu skali, obliczony jako błąd procentowy w stosunku do pełnego zakresu pomiarowego Wzakr., zaokrąglony do znormalizowanej klasy,  np:   0,1;  0,2;  0,5;  1;  1,5;  2,5;  5;           Do wykonywania pomiarów należy dobierać przyrządy z możliwie największą dokładnością, z błędem pomiaru nie przekraczającym 20% Wrz.     1.8 Narzędzia pomiarowe       Narzędzia pomiarowe są to środki techniczne przeznaczone do wykonywania pomiarów. Należą do nich: - wzorce - są to narzędzia pomiarowe odtwarzające jednostki miary lub ich wielokrotności, - przyrządy pomiarowe - są to narzędzia pomiarowe przeznaczone do wykonywania pomiarów, - przetworniki pomiarowe, to podzespoły, które przetwarzają wielkość mierzoną na łatwiej   mierzalną wielkość, - układy pomiarowe - zbiory przyrządów i przetworników pomiarowych umożliwiających pomiar   wielkości mierzonej    określonej  na podstawie innych wielkości, pomiarowe - zbiory funkcjonalne przyrządów i przetworników pomiarowych objęte wspólnym sterowaniem   umożliwiającym pobieranie i przetwarzanie informacji.   1.8.1. Mierniki wskazówkowe       Są to mierniki analogowe, w których zmieniający się w sposób ciągły sygnał wejściowy jest odwzorowany na odczyt ciągły, mogący przyjmować w teorii nieskończenie wiele wartości. W tym przypadku są to wychylenia wskazówki miernika określane względem skali przyrządu. W zależności od zasady funkcjonowania możemy spotkać mierniki magnetoelektryczne, elektromagnetyczne i elektrodynamiczne. W miernikach magnetoelektrycznych mierzony prąd elektryczny płynie przez ruchomą, umieszczoną w polu magnesu stałego cewkę. Zależny od natężenia prądu moment sił elektrodynamicznych obraca cewkę a wraz z nią wskazówkę miernika. Te mierniki służą jedynie do pomiarów prądu stałego. Mierniki elektrodynamiczne są odmianą mierników magnetoelektrycznych. Magnes stały jest w nich zastąpiony elektromagnesem, przez cewkę którego płynie ten sam prąd co przez ruchomy rdzeń. Mierniki te można wykorzystać do pomiarów zarówno prądów stałych jak i przemiennych. W miernikach elektromagnetycznych mierzony prąd płynie przez uzwojenia elektromagnesu w szczelinie którego zawieszone są dwa rdzenie ferromagnetyczne (ruchomy i nieruchomy). Pod wpływem powstałego pola magnetycznego rdzenie magnesują się i oddziałują na siebie. Moment siły działającej na ruchomy rdzeń obraca go i zespoloną z rdzeniem wskazówkę. Mierniki elektromagnetyczne można wykorzystywać zarówno do pomiarów prądu stałego jak i przemiennego.   Dla poprawnego odczytania zmierzonej wartości w mierniku wskazówkowym należy: - dokonać wyboru skali, - zakresu pomiarowego - dokładność odczytu   1) Wybór skali       Wybór skali podyktowany jest w pierwszej kolejności rozdzielczością i łatwością dokonywania przeliczeń wartości z uwzględnieniem zakresu. Zwykle skale odpowiadają dostępnym zakresom miernika w  ten sposób, że liczba końcowa skali odpowiada wielokrotności (2x; 3x; 5x; l0x;l00x) lub podwielokrotności (1/2; 1/3; 1/5) zakresów.       W niektórych wypadkach skale są dodatkowo opisane wskazując na ich użycie w określonym trybie pracy miernika (np. jako omomierza czy amperomierza, dla pomiarów prądu stałego lub zmiennego. W przypadku wielozakresowych mierników wskazówkowych wyposażonych w kilka podziałek należy podjąć decyzję, z której skali dokonywany będzie odczyt.   2) Zakres pomiarowy       Zakres powinien być tak wybrany by wychylenie wskazówki znajdowało się w obszarze 50 - 90 % skali, co zapewni optymalne wykorzystanie rozdzielczości i dokładności przyrządu,   3) Dokładność odczytu       Pomiary przyrządami analogowymi wymagają starannych odczytów położenia wskazówki względem podziałki. Mierniki wielozakresowe wyposażone są w zasadzie w kilka skal o różnych podziałkach ułatwiających uzyskanie optymalnej rozdzielczości odczytu i określenie wartości mierzonej.       Oprócz podziałek skale wyposażone są w lusterko pozwalające na eliminacje efektu paralaksy, który prowadzi do różnych, zależnych od kąta obserwacji, odczytów położenia wskazówki względem skali. W  celu uniknięcia efektu należy tak dobrać pozycję obserwatora aby obraz wskazówki w lusterku znajdował się na jednej linii wzroku ze wskazówką.     1.8.2.Mierniki cyfrowe       Mierniki cyfrowe opierają swe funkcjonowanie na przetwarzaniu ciągłego sygnału wejściowego na  wartość liczbową wielkości mierzonej,  zapisaną w odpowiednim kodzie cyfrowym. Ze względu na stosowaną metodę przetwarzania rozróżniamy przyrządy cyfrowe z miarą czasu lub miarą napięcia.       Mierniki cyfrowe pozwalają na bezpośredni odczyt wartości wielkości mierzonej ze wskaźnika cyfrowego lub z rejestratorów, dzięki czemu unika się błędu popełnianego przy odczycie wskazań.  Stąd główną zaletą mierników cyfrowych jest ich duża dokładność. Cyfrowe metody pomiarowe mogą być zastosowane do pomiaru niemal wszystkich wielkości fizycznych zarówno elektrycznych, jak i nieelektrycznych.    Rozdzielczość i dokładność mierników cyfrowych       Spotykamy dwa rozwiązania wyświetlaczy: pełne, w których na wszystkich miejscach mogą być wyświetlane wszystkie cyfry od 0 do 9 oraz niepełne, na których na najwyższej pozycji (pierwsza cyfra z lewej strony) może być wyświetlana jedynie 1 lub nie wyświetlana żadna cyfra. Dla wyświetlaczy pełnych rozdzielczość odczytu obliczamy korzystając z zależności:       gdzie: N - ilość wyświetlonych cyfr, Z - wybrany zakres pomiarowy.           Np. dla woltomierza z pełnym wyświetlaczem 4 miejsc na zakresie 100 mV możemy dokonywać pomiarów w przedziale 0- 99,99 mV z rozdzielczością odczytów:             Dla wyświetlaczy niepełnych przy określaniu rozdzielczości bierzemy pod uwagę jedynie liczbę cyfr w pełni wyświetlanych jednocześnie zamiast pełnej wartości  zakresu do rozważań bierzemy rząd wybranego zakresu np. przy wybranym zakresie 20, bierzemy Z = 10. 1.10 Przygotowanie pomiarów       Przygotowanie badań i pomiarów urządzeń i instalacji elektrycznych polega na wykonaniu oględzin obiektów i wykonaniu niezbędnych czynności, w czasie których należy:   1) zapoznać się z dokumentacją techniczną i eksploatacyjną obiektu (zakładu) dla ustalenia:         - aktualnych układów sieci zasilających urządzenia i instalacje będące przedmiotem badań           i pomiarów,         - realizacji wniosków i zaleceń zawartych w protokółach z poprzedniej kontroli okresowej           instalacji i urządzeń,         - poprawności doboru i stosowania urządzeń ochronnych i zabezpieczających. 2) przeprowadzić oględziny badanego obiektu dla potwierdzenia, że zainstalowane na stałe elementy     urządzeń:         - spełniają wymagania dotyczące bezpieczeństwa ludzi i mienia,         - zostały prawidłowo dobrane i zainstalowane,         - nie mają widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.     3) dokonać niezbędnych ustaleń i obliczeń warunkujących:          - wybór poprawnej metody pomiaru,          - jednoznaczność kryteriów oceny wyników,          - możliwość popełnienia błędów czy uchybów pomiarowych,          - konieczność zastosowania współczynników poprawkowych do wartości zmierzonych         Pomiary wykonywać w warunkach identycznych lub zbliżonych do warunków normalnej pracy urządzenia.  1.11 Zasady bezpieczeństwa       Zgodnie z ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [Dz.U.06.89.625], osoby zajmujące się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji obowiązane są posiadać kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne. Sprawdzenie spełnienia wymogów kwalifikacyjnych powtarza się co 5 lat.       Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, określone w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy jako prace szczególnie niebezpieczne, powinny być wykonywane co najmniej przez dwie osoby, z wyjątkiem prac eksploatacyjnych z zakresu prób i pomiarów, konserwacji i napraw urządzeń i instalacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym do 1 kV, wykonywanych przez osobę wyznaczoną na stałe do tych prac w obecności pracownika asekurującego, przeszkolonego w udzielaniu pierwszej pomocy. Pomiary rezystancji przewodów i uzwojeń       Istnieje wiele metod pomiarowych służących do określania rezystancji przewodów i uzwojeń urządzeń i instalacji elektrycznych. Pomiary rezystancji można wykonać: a) metodą techniczną przy użyciu woltomierza i amperomierza, b) metodami mostkowymi, np.: - mostkiem Thomsona do pomiaru rezystancji w zakresie od 10^-6do 6 Ω, - mostkiem Wheatstone'a do pomiaru rezystancji w zakresie od 1 do 10^6Ω. Pomiary małych rezystancji wykonuje się przy badaniu, np.: - uzwojeń urządzeń elektrycznych, takich jak: transformatory  lub silniki, - połączeń: spawanych, szyn wyrównawczych, styków, - połączeń kabli oraz cewek o niskiej oporności, - połączeń lutowanych, - ciągłości przewodów uziemiających. Do pomiarów  małych rezystancji zaleca się stosować układ przedstawiony na rys. 1a.   2.1. Pomiar rezystancji małych metodą techniczną Rys. 1a Układ połączeń do pomiaru małych rezystancji   Mierzoną rezystancję Rx oblicza się ze wzorów:      jeżeli Rv ≥ 1000 Rx   jeżeli Rv≤ 1000 Rx gdzie:  U - napięcie mierzone na zaciskach przewodu lub uzwojenia,    I - zmierzony prąd w  A,   Iv - prąd, który płynie przez ustrój woltomierza,  gdzie Iv = U / Rv Rv- rezystancja wewnętrzna woltomierza.     2.2. Pomiar rezystancji dużych metodą techniczną Do pomiarów rezystancji rzędu omów i większych zaleca się stosować układ przedstawiony na rys. 1b. Rys. 1b Układ połączeń do pomiaru dużych rezystancji   Mierzoną rezystancję  Rx  oblicza się ze wzorów: jeżeli R a+ Rp ≤ 0,001 R x   jeżeli Ra+ R p > 0,001 Rx gdzie:  U - napięcie mierzone na zaciskach przewodu lub uzwojenia w V,   I - zmierzony prąd w A, Ra- rezystancja amperomierza w Ω, Rp- rezystancja przewodów pomiarowych w Ω.   2.3 Pomiar rezystancji metodami mostkowymi 1) Mostek Wheatstone'a - nadaje się do pomiaru rezystancji w zakresie od 1 do 10^6Ω.   Rys. 2 Schemat mostka Wheatstone'a       Cztery gałęzie mostka składają się z rezystorów: Rx, R2, R3 i R4, przez które przepływa prąd z baterii umieszczonej w jednej z gałęzi przekątnej. W drugiej gałęzi przekątnej włączony jest galwanometr G. Mierzoną rezystancję wylicza się ze wzoru: gdzie: Rx - rezystancja mierzona, R2, R3 i R4 - rezystancje pomocnicze w mostku,       Przy wykonywaniu pomiaru ustalone są zwykle rezystancje R2 i R4 , a zmienia się tylko rezystancję R3, tak długo, aż wskazówka galwanometru ustali się na zerze.       Zależnie od wartości mierzonej rezystancji Rx, stosunek R2 /R4 nastawia się na jedną z następujących liczb: 100 : l,   10 : l,    l : l,   l : l 0,   l : 100.     2) Mostek Thomsona       Pomiary małych rezystancji, dla których znaczącą rolę odgrywają rezystancje przewodów doprowadzających oraz rezystancje zestyków w miejscach połączeń, można wykonywać kilkoma metodami. Najpopularniejsze, to metoda techniczna oraz pomiar mostkiem Thomsona (mostkiem sześcioramiennym).       W konstrukcji mostka Thomsona  wyeliminowano wpływ przewodów pomiarowych na wynik pomiaru, przez zastosowanie osobnych zacisków prądowych i napięciowych przy rezystorach Rx i R3,natomiast wszystkie pozostałe rezystory mają rezystancję 1000-krotnie większą niż oporności przewodów doprowadzających.   Rys. 3 Schemat mostka Thomsona       Rezystancja połączenia „b" zostaje w mostku Thomsona zbocznikowana rezystorem R' 2 + R'4 podzielonym w punkcie A w stosunku R'2 : R'4. Rezystancje pozostałych doprowadzeń zostały usunięte przez wyeliminowanie ich z układu mostka.  W związku z wyeliminowaniem wpływu doprowadzeń na wyniki pomiaru, mostek Thomsona nadaje się do pomiaru bardzo małych rezystancji, w zakresie od 10^-6do 6 Ω. Prąd  w chwili równowagi mostka jest sprowadzony do zera. Mierzona rezystancję wylicza się ze wzoru: gdzie: Rx - rezystancja mierzona, R2, R3,R4 to rezystancje pomocnicze w mostku.       Mostek Thomsona jest budowany w dwóch odmianach: z drutem ślizgowym do pomiarów o mniejszym stopniu dokładności oraz jako precyzyjny mostek z rezystorami skrzynkowymi do pomiarów laboratoryjnych. 3. Pomiary rezystancji izolacji 3.1 Wstęp       Wykonywanie badań i pomiarów rezystancji izolacji pozwala na określenie stanu izolacji instalacji, urządzeń i sieci elektroenergetycznych. Stan izolacji przewodów i uzwojeń ma decydujący wpływ zarówno na bezpieczeństwo obsługi jak i prawidłowe funkcjonowanie urządzeń elektrycznych.         Systematyczne wykonywanie badań i pomiarów rezystancji izolacji przewodów instalacji i uzwojeń urządzeń elektrycznych oraz ewidencjonowanie uzyskanych wyników badań, pozwala na:        - wcześniejsze wykrycie pogarszającego się stanu izolacji,        - zapobiega awariom i pożarom, które mogą  wystąpić wskutek pogorszenia właściwości izolacji,        - prowadzenie właściwej i bezpiecznej eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci          elektroenergetycznych.     3.2 Czynniki wpływające na stan izolacji         Na eksploatacyjne pogorszenie stanu izolacji mają wpływ: narażenia elektryczne, mechaniczne, termiczne, chemiczne oraz często zanieczyszczenie środowiska.   Całkowity prąd płynący przez izolację jest sumą trzech prądów składowych: 1. prądu ładowania pojemności obiektu C, 2. prądu upływowego (przewodzenia), składającego się z dwóch składowych:     a) prądu skrośnego, płynącego przez materiał izolacji,     b) prądu powierzchniowego, płynącego po powierzchni materiału izolacji, 3. prądu ładowania pojemności absorpcyjnej.  Prąd upływowy powoduje polaryzację dielektryka zależną od czasu jaki upłynął od chwili przyłożenia napięcia. Rezystancja izolacji zależy od następujących czynników: wilgotności, temperatury, wartości napięcia probierczego, czasu pomiaru, czystości powierzchni materiału izolacyjnego. Wpływ wilgotności       Wilgotność ma niewątpliwie wpływ na rezystancję izolacji. Jednak stopień absorbowania wilgoci przez izolację jest różny w zależności od rodzaju i stanu izolacji.  W sytuacji wykonywania pomiaru rezystancji izolacji uzwojeń transformatora suchego, należy uwzględnić wilgotność względną. Wpływ temperatury       Zmiany temperatury mogą mieć znaczący wpływ na wyniki pomiarów rezystancji izolacji. Rezystancja izolacji spada znacząco ze wzrostem temperatury (rys.4). Każdy typ materiału izolacyjnego ma różny stopień zmiany rezystancji w zależności od temperatury.       Przy pomiarze izolacji w temperaturze innej niż 20^oC wynik pomiaru Rx należy pomnożyć przez współczynnik korekcyjny Kp, według wzoru: R20 = Rx ∙ Kp gdzie: R20- rezystancja przeliczona (rzeczywista),   Rx- rezystancja w temperaturze t, K20- współczynnik przeliczeniowy (korekcji temperaturowej).      Pomiar rezystancji izolacji powinien być przeprowadzany w odpowiednich warunkach: temperatura 10 do 25^oC, wilgotność 40% do 70%, urządzenie badane powinno być czyste i niezawilgocone.      Dla urządzeń nagrzewających się podczas pracy wykonujemy pomiar rezystancji izolacji w stanie nagrzanym. Tablica 2. Wartość współczynnika przeliczeniowego Kp Dla kabli z izolacją polietylenową z uwagi na wysoką wartość rezystancji izolacji nie stosuje się współczynnika przeliczeniowego.   Rys. 4 Zależność rezystancji izolacji od: a) temperatury, b) wartości napięcia probierczego, c) czasu pomiaru   Wpływ napięcia przy jakim przeprowadzamy pomiar (rys.4)       Prąd upływu przez izolację  nie  jest proporcjonalny do napięcia w całym zakresie. Ze wzrostem napięcia rezystancja maleje początkowo szybciej, potem wolniej po czym ustala się. Po przekroczeniu pewnej granicy następuje przebicie izolacji i rezystancja spada do małych wartości lub zera. Pomiar należy wykonywać napięciem wyższym od nominalnego zgodnie z wymaganiami norm. Wpływ czasu pomiaru (rys.4)       Przy utrzymywaniu przez pewien czas napięcia podczas pomiaru rezystancji izolacji, jej wartość nie jest stała, lecz stopniowo wzrasta, co spowodowane jest zmianami fizycznymi lub chemicznymi zachodzącymi w materiale izolacyjnym pod wpływem pola elektrycznego i przepływającego prądu. Izolowane części metalowe (np. w kablu ) stanowią kondensator i początkowo płynie prąd pojemnościowy - (ładowanie kondensatora) większy od docelowego prądu upływowego. Wpływ czystości powierzchni materiału izolacyjnego       Rezystancja izolacji kabla elektroenergetycznego to połączona równolegle rezystancja skrośna - zależna od rodzaju materiału  izolacyjnego i powierzchniowa - zależna od czystości powierzchni. W przypadku materiałów o dużej rezystywności, rezystancja powierzchniowa może być znacznie mniejsza od skrośnej. Przy pomiarach należy wyeliminować prąd powierzchniowy jako niemiarodajny dla oceny izolacji.    3.3 Wymagania PN-HD 60364-6:2008 - Rezystancję izolacji należy zmierzyć miedzy przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyłączonym do układu uziemiającego. W układach sieci TN-C pomiar wykonuje się miedzy przewodami czynnymi a przewodem PEN. - W pomieszczeniach zagrożonych pożarem, pomiar rezystancji izolacji powinien być wykonany także między przewodami czynnymi. W praktyce, pomiary rezystancji izolacji przewodów wykonuje się podczas montażu instalacji, przed przyłączeniem wyposażenia. - Do celów pomiarowych przewód neutralny N odłącza się, na czas pomiaru, od przewodu ochronnego. Minimalne wartości rezystancji izolacji podane są w Tablicy 6A.   Tablica 6A  Minimalne wartości rezystancji izolacji       - Rezystancja izolacji mierzona przy napięciu pomiarowym o wartościach podanych w Tablicy 6A  jest zadowalająca, jeżeli jej wartość dla każdego obwodu z odłączonym osprzętem jest nie mniejsza od wartości minimalnych podanych w  Tablicy 6A. Jeżeli zmierzona rezystancja jest mniejsza niż wymieniona w Tablicy 6A, to należy ustalić drogą kolejnych prób, miejsce i  przyczynę niższej od wymaganej rezystancji izolacji. W tym celu instalację można podzielić na szereg grup obwodów i zmierzyć rezystancję izolacji  każdej grupy. Jeżeli dla pewnej grupy obwodów zmierzona wartość jest mniejsza niż podana w Tablicy 6A, to należy zmierzyć rezystancję  izolacji każdego obwodu tej grupy. - Pomiary powinny być wykonywane w instalacji odłączonej od zasilania. - Pomiar izolacji jest zwykle wykonywany przy złączu instalacji (od strony zasilania). - Jeżeli w instalacji elektrycznej zastosowane ograniczniki przepięć (SPD) lub inne urządzenia mogą mieć wpływ na na próbę sprawdzającą lub mogą się uszkodzić,   takie urządzenia należy odłączyć od przewodów czynnych na czas wykonania pomiarów. Po pomiarze ochronniki należy ponownie podłączyć. Jeżeli odłączenie urządzeń przeciwprzepięciowych jest w sposób uzasadniony niemożliwe, napięcie probiercze dotyczące tego obwodu może być obniżone do 250 V d.c., przy zachowaniu wymaganej rezystancji izolacji co najmniej 1 MΩ. - Wartości podane w Tablicy 6A należy także stosować do sprawdzania rezystancji izolacji między nieuziemionymi przewodami ochronnymi a ziemią. - Przy urządzeniach elektrycznych z układami elektronicznymi pomiar rezystancji izolacji należy wykonać między przewodami czynnymi połączonymi razem  a ziemią, celem uniknięcia uszkodzenia elementów elektronicznych. Bloki (panele) zawierające elementy elektroniczne, o ile to możliwe należy na czas pomiarów wyjąć z obudowy urządzenia.   3.4 Wykonywanie pomiarów rezystancji izolacji 1) Stan izolacji ma decydujący wpływ na bezpieczeństwo obsługi i prawidłowe funkcjonowanie wszelkiego rodzaju urządzeń elektrycznych Mierząc rezystancję izolacji sprawdzamy stan ochrony przed dotykiem bezpośrednim. 2) Pomiar rezystancji izolacji opiera się na pomiarze natężenia prądu płynącego przez izolację pod wpływem przyłożonego napięcia pomiarowego. Najprostszym sposobem kontroli stanu izolacji jest pomiar punktowy. Polega on na pomiarze rezystancji badanej izolacji, raz na określony czas. Pomiar wykonujemy prądem stałym, aby wyeliminować wpływ pojemności na wynik pomiaru. Odczyt wyniku pomiaru następuje po ustaleniu się wskazania (po ok. 0,5 do 1 min). Odczytujemy wtedy natężenie prądu płynącego przez izolację pod wpływem  przyłożonego napięcia na skali przyrządu wyskalowanej w MΩ. Wymagana dokładność pomiaru rezystancji wynosi do 20%.   3) Pomiary rezystancji izolacji wykonujemy: - miernikami rezystancji izolacji o własnym źródle napięcia probierczego d.c. (induktor lub bateria   z przetwornicą elektroniczną) - dla uniknięcia wpływu pojemności.   Stosuje się napięcia 250 V, 500 V, 1000 V i 2500 V,  a odpowiednie do tych napięć zakresy   pomiarowe wynoszą 50 MΩ, 200 MΩ, 1 GΩ, 20 GΩ. - napięciem sieciowym za pomocą miliamperomierza (w instalacjach d.c.), - innymi metodami specjalnymi.   4) Pomiar rezystancji skrośnej lub powierzchniowej układu izolacyjnego wymaga odpowiednich połączeń tak wykonanych, aby prąd mierzony był prądem płynącym przez skrośną rezystancję izolacji (rys. 4.4). Przy pomiarach dużych rezystancji stosuje się ekranowanie. W tym celu umieszcza się na powierzchni izolacji dodatkową elektrodę połączoną z tzw. zaciskiem ekranującym miernika. Zacisk ten jest połączony z biegunem dodatnim źródła napięcia pomiarowego. Wysoki potencjał ekranu powinien uniemożliwiać przepływ prądu na niepożądanej drodze (np. po zawilgoconej lub uszkodzonej powierzchni przewodu, izolatora). Przyrządy do pomiaru dużej rezystancji mają wyprowadzony zacisk ekranu - oznaczony literą E.   Rys. 4.4 Przykład ekranowania i układ połączeń przy pomiarach rezystancji izolacji skrośnej żył kabla Oznaczenia: 1,2 - żyły kabla, 3 - ekran pomiarowy     5) Przewody ochronne PE i PEN należy traktować jako ziemia, a przewód neutralny N - jako przewód czynny. 6) Ze względów bezpieczeństwa, pomiary rezystancji izolacji powinny być wykonywane w instalacji odłączonej od zasilania. Pomiar izolacji  wykonywany jest od strony zasilania (np. przy złączu instalacji). 7) Rezystancję izolacji mierzy się przykładając napięcie stałe między żyły przewodów, mierząc prąd płynący przez izolację. Mierzoną rezystancję oblicza się z prawa Ohma: gdzie:  Rx - rezystancja izolacji,   U - napięcie probiercze,    I - prąd płynący przez izolację   3.5 Pomiar rezystancji izolacji uzwojeń transformatorów Przygotowanie pomiarów       Przed przystąpieniem do pomiarów transformator należy wyłączyć spod napięcia i odłączyć wszystkie zaciski uzwojeń od sieci. Oczyścić izolatory z brudu i osuszyć. Zmierzyć temperaturę uzwojeń przez pomiar temperatury oleju. Na czas pomiaru kadź uziemić.       Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń transformatora (zgodnie z normą PN-E-04700:1998/Az1:2000 Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenergetycznych -- Wytyczne przeprowadzania pomontażowych badań odbiorczych), należy wykonywać dla następującej kombinacji połączeń:    - uzwojenie GN - uziemiona kadź połączona z uzwojeniem DN, - uzwojenie DN - uziemiona kadź połączona z uzwojeniem GN, - uzwojenie GN - uzwojenie DN.   Wartości rezystancji izolacji uzwojeń odczytujemy po 60 s.   Sprawdzenie stanu izolacji uzwojeń i oleju transformatorowego       Okresowe badanie stanu izolacji oraz stanu oleju transformatorowego pozwala uzyskać bieżącą informację o procesie starzenia i wchłaniania wilgoci, wskazujące często na konieczność renowacji oleju i eksploatacyjnego suszenia uzwojeń. Doświadczenia eksploatacyjne pozwoliły na ustalenie granicznych dopuszczalnych wartości wskaźników izolacji, w zależności od mocy i napięć znamionowych transformatorów. Wartość rezystancji izolacji uzwojeń odczytujemy po 15 s - R15  i po 60 s.- R60.   Współczynnik absorpcji::     KA = R60/R15.   Wartość KA nie powinna być  mniejsza niż: - 1,15 dla transformatorów III grupy, - o mocy 1,6 MV.A i mniejszej, - 1,2  dla rezystancji uzwojeń w stosunku do ziemi  i 1,4 dla rezystancji pomiędzy uzwojeniami          transformatorów II grupy, o mocy większej od 1,6 MVA a nie należących do grupy I, - 1,3  dla rezystancji uzwojeń w stosunku do ziemi i 2,0 dla rezystancji pomiędzy uzwojeniami          transformatorów I grupy, o napięciu znamionowym 220 kV  i mocy 100 MVA i większej.       Po zakończeniu każdego pomiaru transformator należy rozładować w czasie nie krótszym niż czas trwania pomiaru. Ocena wyników pomiarów Wymagane wartości rezystancji izolacji wynoszą: a) dla transformatorów olejowych o mocy do 315 kVA: - o napięciu znamionowym do 10 kV              - 70 MΩ, - o napięciu znamionowym powyżej 10 kV     - 100 MΩ b) dla transformatorów olejowych o mocy od 315 kVA do 1,6 MVA: - o napięciu znamionowym do 10 kV             - 35 MΩ, - o napięciu znamionowym powyżej 10 kV     - 50 MΩ, c) dla transformatorów suchych w temp. 20^oC przy wilgotności wzgl. 65 %: - o napięciu znamionowym do 10 kV             - 15 MΩ, - o napięciu znamionowym powyżej 10 kV     - 25 MΩ.       Rezystancje zmierzone w innych temperaturach niż u wytwórcy, ale zawartych w przedziale  od 5 do 35 ^oC, należy przeliczyć według zasady: obniżenie temperatury o 15 ^oC. spowoduje dwukrotny wzrost rezystancji, a podwyższenie temperatury o 5 ^oC. spowoduje dwukrotne zmniejszenie rezystancji izolacji.       Dla pomontażowych badań odbiorczych rezystancja izolacji uzwojeń transformatora olejowego o mocy mniejszej niż 1,6 MVA zmierzona po 60 s od chwili przyłożenia napięcia nie powinna być mniejsza niż 70% wartości zmierzonej w wytwórni przy temperaturze oleju 20 ^oC.   3.6 Pomiar rezystancji izolacji kabli       Pomiar rezystancji izolacji linii kablowej wykonuje się po wyłączeniu  jej spod napięcia  i rozładowaniu. 1) Pomiar wykonuje się:    - miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 1000 V - dla linii kablowych o napięciu znam.  do   250 V,   - miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 2500 V- dla linii kablowych do 1 kV   - miernikiem rezystancji izolacji o  napięciu co najmniej 2500 V- dla linii kablowych powyżej 1 kV,       Przed odłączeniem przewodów miernika od żył kabla, kabel należy rozładować. Wskazanie miernika izolacji należy odczytać po 1 minucie od chwili rozpoczęcia pomiaru. 2) Ocena wyników pomiarów       Zgodnie z normą SEP- E- 004   Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa (zamiast PN-76/E-05125) , rezystancja izolacji każdej żyły kabla względem pozostałych zwartych i uziemionych, przeliczona na temperaturę 20 ^oC , w linii o długości do 1 km", nie powinna być mniejsza niż: 1) w linii kablowej o napięciu znamionowym do 1 kV:   75 MΩ - w przypadku kabla o izolacji gumowej,   20 MΩ - w przypadku kabla o izolacji papierowej,   20 MΩ - w przypadku kabla o izolacji polwinitowej, 100 MΩ - w przypadku kabla o izolacji polietylenowej,   2) linii kablowej o napięciu znamionowym powyżej 1 kV:     50 MΩ -  w przypadku kabla o izolacji papierowej,     40 MΩ -  w przypadku kabla o izolacji polwinitowej,   100 MΩ -  w przypadku kabla o izolacji polietlenowej, 1000 MΩ -  w przypadku kabla o napięciu znamionowym 110 kV.   Interpretacja wyników:        Jeżeli wymaga się rezystancji izolacji wymienionych w punktach 1) i 2) dla odcinka o długości 1 km, to wymaga się tej samej wartości również dla odcinków krótszych.   3) Wymagania pomontażowe:       Rezystancja żył roboczych i powrotnych powinna być zgodna z danymi producenta. Przy pomiarze rezystancji izolacji w temperaturze innej niż 20^oC wynik pomiaru Rx  należy przeliczyć do temperatury odniesienia 20^oC, przez zastosowanie odpowiedniego współczynnika przeliczeniowego K20 zgodnie ze wzorem:   R20 = K20 ∙ Rx gdzie: R20 - rezystancja przeliczona do temperatury odniesienia, Rx  - wynik pomiaru w temperaturze t, K20 - współczynnik przeliczeniowy (współczynnik korekcji temperaturowej)       Dla kabli z izolacją polietylenową z uwagi na wysoką wartość rezystancji izolacji nie stosuje się współczynnika przeliczeniowego K20. 5) Rezystancja izolacji w kablu o długości powyżej 1 km.       Można przyjąć, że rezystancje izolacji poszczególnych odcinków kabla są ze sobą połączone równolegle. Dla odcinka kabla o długości L wyrażonej w kilometrach, wymaga się rezystancji izolacji  w megaomach nie mniejszej niż: Riz.1km / L   w MΩ/km   gdzie:  Riz.1km - rezystancja izolacji odcinka kabla o długości do 1 km,                        L - długość kabla w km,    3.7 Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń silników  1) Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń silników wykonuje się po odłączeniu od nich przewodów  zasilających i urządzeń pomocniczych. 2) Temperatura izolacji w czasie pomiaru powinna być ≥ 10 ^0C.         Dla pomiarów wykonywanych przed rozruchem maszyn zainstalowanych w pomieszczeniach, po ich postoju dłuższym niż 7 dni, można przyjąć, że temperatura jest równa temperaturze występującej w pomieszczeniu.   Wykonywanie pomiarów: 1) Pomiary rezystancji izolacji uzwojeń silników oraz urządzeń pomocniczych wykonuje się miernikami izolacji o napięciu znamionowym probierczym: - 500 V   - dla uzwojeń maszyn  na napięcie znamionowe do 500 V. - 1000 V - dla uzwojeń  maszyn na napięcie znamionowe od 500 do 1000 V. - 2500 V - dla uzwojeń maszyn i urządzeń pomocniczych na napięcie znamionowe powyżej 1000 V.   2) Przed przystąpieniem do pomiaru badane uzwojenie na napięcie do 1 kV należy uziemić na okres 1 minuty, a uzwojenie na napięcie powyżej 1 kV - na okres 5 minut. 3) Pomiar rezystancji izolacji przeprowadza się w następujący sposób; mierzy się: a) rezystancję miedzy między danym uzwojeniem a zaciskiem ochronnym maszyny, do którego     jednocześnie przyłącza się pozostałe uzwojenia, b) rezystancje między poszczególnymi uzwojeniami (które maja zaciski wyprowadzone na zewnątrz).       Uzwojenie trzech faz wirnika silnika pierścieniowego traktuje się jako jedno uzwojenie. Po wykonaniu pomiaru rezystancji izolacji badane uzwojenie należy rozładować. Ocena wyników pomiarów: a) Silniki asynchroniczne o napięciu znamionowym do 1 kV.       Rezystancja izolacji uzwojeń stojana nie powinna być mniejsza niż 5 MΩ.  W przypadku niespełnienia wymagania w skutek zawilgocenia uzwojeń silnik należy wysuszyć (np. na biegu jałowym, jeżeli rezystancja izolacji jest większa niż 1 MΩ), a następnie ponownie sprawdzić spełnienie wymagania. b) Silniki prądu stałego o napięciu znamionowym do 1 kV       Pomiar wykonać miernikiem rezystancji  izolacji o napięciu 1000 V. Rezystancja izolacji uzwojeń w temperaturze odniesienia 75 ^oC, wyrażona w kiloomach, nie powinna być liczbowo mniejsza niż wartość napięcia znamionowego, wyrażona w woltach.       Jeżeli pomiar wykonany był w innej temperaturze niż  75 ^oC, lecz w zakresie temperatur od 10 ^oC do 85^oC, rezystancje należy przeliczyć do temperatury odniesienia według następującej reguły: obniżenie/podwyższenie temperatury o 10 ^0C  powoduje 1,5 - krotne zwiększenie/obniżenie rezystancji. c) Silniki asynchroniczne o napięciu znamionowym powyżej 1 kV       Rezystancja izolacji uzwojeń  w temperaturze odniesienia 75 ^oC,  wyrażona w kiloomach, nie powinna być liczbowo mniejsza niż wartość napięcia znamionowego, wyrażona w woltach. Rezystancja izolacji zmierzona w temperaturze t nie powinna być mniejsza  niż wartość wyznaczona ze wzoru ze wzorem:   Riz.t = Riz.75 ∙ kt   gdzie: kt - współczynnik zależny od temperatury izolacji podczas pomiaru.   Tablica 4  Współczynniki przeliczeniowe rezystancji izolacji uzwojeń silników       Negatywne wyniki pomiarów świadczyć mogą o zawilgoceniu, zabrudzeniu lub uszkodzeniu izolacji uzwojeń silnika albo urządzeń pomocniczych. 4. Sprawdzanie środków ochrony 4.1 Ciągłość przewodów Należy wykonać próbę ciągłości elektrycznej: a) przewodów ochronnych w tym przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych głównych     i dodatkowych oraz b) przewodów czynnych - w przypadku pierścieniowych obwodów odbiorczych (czyli obwodów     ukształtowanych formie pierścienia przyłączonego do jednego punktu obwodu zasilania).       Próbę tę wykonuje się przy użyciu źródła prądu stałego lub przemiennego o niskim napięciu od 4 do 24 V oraz prądem co najmniej 0,2 A. Prąd stosowany podczas próby powinien być dostatecznie mały, aby nie stwarzał ryzyka pożaru lub wybuchu. Sprawdzenie może być również wykonane przy użyciu mostka lub omomierza z wbudowanym źródłem napięcia pomiarowego lub metodą techniczną.       Pomiar rezystancji przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych głównych polega na przeprowadzeniu pomiaru rezystancji R  między każdą częścią przewodzącą dostępną a najbliższym punktem głównego przewodu wyrównawczego, który ma zachowaną ciągłość z uziomem. Pomierzona rezystancja R powinna spełniać następujący warunek:   gdzie:     Uc- spodziewane napięcie dotykowe podane w tabeli 5, określone na podstawie IEC 479 -1,     Ia - prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym czasie:          0,2; 0,4 lub 5 s. Tablica 5 Spodziewane napięcie dotykowe       Pomiar rezystancji przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych dodatkowych oraz we wszystkich przypadkach budzących wątpliwość co do wartości napięcia dopuszczalnego długotrwale, należy sprawdzać czy rezystancja R  między równocześnie osiągalnymi częściami przewodzącymi dostępnymi i częściami przewodzącymi obcymi spełnia warunek: gdzie: UL - dopuszczalne długotrwale napięcie dotyku: 50 V-warunki normalne, 25 V- plac budowy,  Ia - prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym czasie.           Układ do sprawdzania ciągłości elektrycznej i pomiaru rezystancji przewodów instalacji elektrycznej  zasilany z obcego źródła o napięciu przemiennym do 24 V - metoda techniczna (Rys.5). Pomiar rezystancji przewodów można również wykonać przy użyciu mostka Wheatstone'a lub mostka Thomsona, albo np. z wykorzystaniem miernika do pomiaru małych rezystancji.   Rys. 5 Układ do pomiaru rezystancji przewodów ochronnych Oznaczenia: U1- napięcie w stanie bezprądowym; U2- napięcie pod obciążeniem; I - prąd obciążenia; RL- rezystancja przewodów pomiarowych; T - transformator zasilający 150 VA;   P - potencjometr regulacyjny; GSU - główna szyna uziemiająca; W - wyłącznik   Rezystancję połączeń ochronnych obliczamy ze wzoru: 4.2 Samoczynne wyłączenie zasilania       Skuteczność środków ochrony przy uszkodzeniu (ochrona przed dotykiem pośrednim) za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania jest sprawdzana w następujący sposób: 4.2.1 W układzie TN       Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji powinny być przyłączone do uziemionego punktu sieci za pomocą przewodów ochronnych PE lub PEN, jak na rys. 6. Rys. 6 Przykład sieci o układzie mieszanym TN-C-S       W  przypadku układu TN należy sprawdzić zgodność z postanowieniami PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia--Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa--Ochrona przed porażeniem elektrycznym,  dokonując: 1) pomiaru impedancji pętli zwarciowej (po przeprowadzeniu próby ciągłości elektrycznej zgodnie     z pkt. 4.1); 2) sprawdzenie charakterystyk i/lub skuteczności współdziałającego urządzenia ochronnego:    - w przypadku zabezpieczeń przetężeniowych, wykonując oględziny nastawienia krótkozwłocznego lub      bezwłocznego wyzwalania wyłączników, prądu znamionowego i typu bezpieczników;    - w przypadku urządzeń RCD, wykonując oględziny i wymagane próby.           Sprawdzenie skuteczności ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TN polega na sprawdzeniu, czy zmierzona impedancja pętli zwarciowej spełnia wymagania  411.4.4 PN-HD 60364-4-41:2009. Powinien być spełniony jest warunek:   Zs x Ia ≤ Uo   gdzie:  Zs - impedancja pętli zwarciowej obejmującej źródło zasilania, przewód czynny  aż do punktu zwarcia,                  i przewód ochronny między punktem zwarcia a źródłem,            Ia - prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia wyłączającego, w określonym w tab. 6                  czasie,           Uo - wartość skuteczna napięcia znamionowego prądu przemiennego względem ziemi.   Tok postępowania 1)  ustala się prąd znamionowy In urządzenia ochronnego (wkładki topikowej, wyłącznika nadmiarowo-      prądowego, oraz prąd znamionowy różnicowy IΔn w przypadku urządzenia różnicowoprądowego) 2)  z charakterystyki czasowo - prądowej  (praktycznie z tabeli) wyznaczamy prąd Ia powodujący      samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego tak, aby wyłączenie nastąpiło w wymaganym      czasie 0,2; 0,4; lub 5 s; 3)  oblicza się impedancję dopuszczalną w badanym obwodzie: 4)  wykonuje się pomiar impedancji pętli zwarciowej; Zpom. 5) spełnienie warunku potwierdza jednocześnie, że impedancja pętli zwarciowej L- PE ma wartość     nie większą niż największa dopuszczalna dla danego obwodu: Zpom.≤ Zdop.       Skuteczność ochrony przed porazeniem elektrycznym będzie spełniona ( oczywiście po uwzględnieniu pozytywnych wyników innych prób, np.: sprawdzenie ciągłości elektrycznej przewodów ochronnych i przewodów ochronnych połączeń wyrównawczych,  wyłączników ochronnych różnicowoprądowych itp.).       Maksymalne czasy wyłączenia dla układów TN i TT podane są w tablicy 41.1 (patrz artykuł: "Ochrona przeciwporażeniowa/środki ochrony dodatkowej").   W układzie TN mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:    - urządzenia ochronne przetężeniowe;    - urządzenia ochronne różnicowoprądowe (poza TN-C od strony obciążenia).   Pomiar impedancji pętli zwarciowej 1) metodą techniczną       Pomiar ten wykonuje się przy użyciu woltomierza i amperomierza (praktycznie tej metody obecnie nie stosuje się). Przy tej metodzie osobno mierzymy i obliczymy: rezystancję Rx a następnie reaktancję Xx badanej pętli zwarcia. Impedancja pętli zwarcia Zs jest sumą geometryczną rezystancji i reaktancji i wynosi:                Stosowanie tej metody grozi pojawieniem się niebezpiecznego napięcia dotykowego na chronionych odbiornikach, które może wystąpić przy przerwie w przewodzie ochronnym. Dlatego przed właściwym pomiarem należy włączyć w badaną pętlę rezystor kontrolny R rzędu 6 kΩ.   2) metodą spadku napięcia. Rys. 7 Pomiar impedancji pętli zwarciowej metodą spadku napięcia       Impedancję pętli zwarcia sprawdzanego obwodu należy zmierzyć załączając na krótki okres obciążenie o znanej rezystancji. Impedancja pętli zwarcia obliczana jest ze wzoru:   gdzie: - ZS  -  impedancja pętli zwarciowej;  - U1 - napięcie pomierzone bez włączonej rezystancji obciążenia; - U2 - napięcie pomierzone z włączoną rezystancją obciążenia;  - IR - prąd płynący przez rezystancję obciążenia.   Uwaga: różnica pomiędzy U1 i U2 powinna być znaczna. Na tej metodzie oparta jest zasada działania prawie wszystkich mierników impedancji pętli zwarciowej.         Zaleca się, ażeby przed wykonaniem pomiaru impedancji pętli zwarciowej wykonać próbę ciągłości  między głównym zaciskiem uziemiającym a dostępnymi częściami przewodzącymi.         Jeżeli pomiary impedancji pętli zwarciowej są wykonywane  w temperaturze pokojowej, przy małych prądach, to należy uwzględnić zwiększenie rezystancji przewodów ze wzrostem temperatury na skutek zwarcia, aby potwierdzić w przypadku  układu TN  zgodność zmierzonej wartości impedancji pętli zwarciowej  z wymaganiami 411.4  normy PN-HD 60364-4-41:2009. Wymagania te będą spełnione jeżeli zmierzona impedancja pętli zwarciowej spełnia następującą zależność:   gdzie: - Zs(m) - zmierzona impedancja pętli zwarciowej, rozpoczynającej się i kończącej  w miejscu zwarcia, w (Ω); - Uo- napięcie przewodu fazowego względem uziemionego punktu neutralnego, w (V); - Ia - prąd powodujący samoczynne zadziałanie zabezpieczenia w czasie określonym w Tablicy 6A,        lub w ciągu 5 s, zgodnie z warunkami określonymi w 411.4, w (A).   Jeżeli zmierzona w tych warunkach wartość Zs(m)>2Uo/3Ia, to zgodność z 411.4  można określić mierząc: a) impedancję pętli zwarciowej Ze przy złączu, obejmującej przewód fazowy i uziemiony punkt neutralny; b) rezystancję przewodu fazowego i przewodu ochronnego w obwodzie rozdzielczym; c) rezystancje przewodu fazowego i przewodu ochronnego w obwodzie odbiorczym; d) rezystancje zmierzone według a), b) i c) zwiększyć na podstawie wzrostu temperatury, uwzględniając     przy tym, w przypadku prądów zwarciowych, energię przepuszczoną przez urządzenie zabezpieczające; e) zwiększone wartości rezystancji są dodawane do impedancji pętli zwarciowej Ze, obejmującej przewód     zasilający fazowy i uziemiony punkt neutralny, tak aby otrzymać realną wartość Zs w warunkach zwarcia.   3) przy zastosowaniu oddzielnego zasilania       Pomiar impedancji pętli zwarciowej w układzie jak na rys. 8 przy zastosowaniu oddzielnego źródła zasilania, należy wykonać: po wyłączeniu zasilania podstawowego i zwarciu uzwojenia pierwotnego transformatora.   Rys. 8 Pomiar impedancji pętli zwarciowej przy zastosowaniu oddzielnego zasilania Impedancja pętli zwarcia obliczana jest ze wzoru:   gdzie: Z - impedancja pętli zwarcia; U - napięcie zmierzone podczas próby,  I - prąd zmierzony podczas próby.   4.2.2 W układzie TT       Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji w układzie TT, powinny być przyłączone z uziomem i przewodem  ochronnym RA,  jak na rys. 9.       W  przypadku układu TT należy sprawdzić zgodność z postanowieniami PN-HD 60364-4-41:2009, dokonując: 1) pomiaru rezystancji RA  uziomu dostępnych części przewodzących instalacji; 2) sprawdzenie charakterystyk i/lub skuteczności współdziałającego urządzenia ochronnego:    - w przypadku zabezpieczeń przetężeniowych, wykonując oględziny nastawienia krótkozwłocznego lub      bezwłocznego wyzwalania wyłączników, prądu znamionowego i typu bezpieczników;    - w przypadku urządzeń RCD, wykonując oględziny i próbę.   Rys. 9 Przykład sieci o układzie TT.         Sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w układzie TT, gdy urządzeniem samoczynnego wyłączenia zasilania jest  zabezpieczenie nadmiarowo-prądowe, może polegać na sprawdzeniu czy spełniony jest następujący warunek: Zs x Ia ≤ Uo         Jeżeli urządzeniem ochronnym jest urządzenie ochronne różnicowoprądowe, to należy sprawdzić, czy spełniony jest warunek obniżenia napięcia dotykowego poniżej wartości dopuszczalnej długotrwale:   RA x Ia ≤ UL gdzie: RA - jest suną rezystancji uziomu i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych, Ia - jest prądem powodującym samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego.       Przeprowadzamy pomiar rezystancji uziomu i przewodu ochronnego RA, aby sprawdzić czy rezystancja zastosowanego uziomu jest dostatecznie mała i czy spełniony jest warunek skuteczności ochrony przez obniżenie napięcia dotyku poniżej wartości dopuszczalnej długotrwale. Jeżeli urządzeniem ochronnym jest zabezpieczenie przetężeniowe powinno być ono: - urządzeniem o zależnej charakterystyce czasowo-prądowej, a prąd Ia powinien być prądem zapewniającym   samoczynne zadziałanie w czasie nie dłuższym niż 5 s, lub - urządzeniem z działaniem natychmiastowym, a prąd Ia powinien być minimalnym prądem zapewniającym   natychmiastowe wyłączenie zasilania.   Wymagania:       Wszystkie części przewodzące dostępne chronione wspólnie przez to samo urządzenie ochronne powinny być połączone ze sobą przewodami ochronnymi i przyłączone do tego samego uziomu. 1) Jeżeli stosuje się kilka urządzeń ochronnych połączonych szeregowo, wymaganie to odnosi się oddzielnie     do wszystkich części przewodzących dostępnych, chronionych przez każde z tych urządzeń. 2) Punkt neutralny lub, w razie jego braku, jeden z przewodów fazowych powinien być uziemiony w każdej     prądnicy lub stacji transformatorowej. 3) W układach TT mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:    - urządzenia ochronne różnicowoprądowe;    - urządzenia ochronne przetężeniowe,    - urządzenia przeciwprzepięciowe.   4.2.3 W układzie IT       Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji powinny być przyłączone z uziomem i przewodem ochronnym RA, jak na rys.10.       Prąd pojedynczego zwarcia z ziemią ma charakter prądu pojemnościowego (zwykle poniżej 1 A) nie wystarcza do spełnienia warunku samoczynnego wyłączenia zasilania, ale za to z reguły występuje skuteczne obniżenie napięcia dotykowego do bezpiecznego w danych warunkach środowiskowych.   Rys. 10 Przykład sieci o układzie IT       Sprawdzenie zgodności z wymaganiami PN-HD 60364-4-41:2009 w układzie IT, wykonuje się poprzez obliczenie lub wykonanie pomiaru prądu Id  w przypadku pierwszego doziemienia przewodu czynnego lub neutralnego.       W układach IT części czynne powinny być odizolowane od ziemi lub połączone z ziemią za pośrednictwem impedancji o odpowiednio dużej wartości. Takie połączenie może być wykonane albo w punkcie neutralnym układu, albo w sztucznym punkcie neutralnym.  Żaden przewód czynny instalacji nie powinien być bezpośrednio połączony z ziemią.         Części przewodzące dostępne powinny być uziemione  indywidualnie, grupowo lub zbiorowo. Powinien być spełniony warunek: RA x Id ≤ UL gdzie:  RA - jest rezystancją uziemienia części przewodzących dostępnych;   Id - jest prądem pierwszego doziemienia przy pomijalnej impedancji między przewodem  fazowym i częścią        przewodzącą dostępną.  UL - napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale: 50 V - dla warunków środowiskowych normalnych, 25 V       i więcej dla warunków o zwiększonym niebezpieczeństwie.     Przy wyznaczaniu wartości prądu Id należy uwzględnić: - prądy upływowe, - całkowitą impedancję uziemień w układzie, - rezystancje pomiędzy przewodami fazowymi a ziemią oraz impedancję pomiędzy punktem neutralnym   transformatora a ziemią (o ile istnieje).       Zaleca się, aby pojedyncze zwarcie z ziemią było usuwane możliwie szybko, przy zachowaniu szczególnej ostrożności. Zwarcie takie powoduje wzrost napięcia w pozostałych fazach w stosunku do ziemi o √3 i stwarza zagrożenie porażeniem, w przypadku zwarcia z ziemią drugiej fazy. Przy zwarciu z ziemią drugiej fazy, które może wystąpić w zupełnie innym miejscu układu, zwarcie przekształca się w podwójne zwarcie z ziemią, podczas którego przepływający prąd osiąga dużą wartość.       Warunki wyłączenia podwójnego zwarcia z ziemią zależą od sposobu uziemienia części przewodzących dostępnych, podanego na rysunku:   Rys.11 Sposoby uziemień - Przy uziemieniu indywidualnym lub grupowym, warunki ochrony są analogiczne jak dla układu  TT. - Przy uziemieniu zbiorowym, warunki ochrony są analogiczne jak dla układu TN.         Dla zapewnienia szybkiego wyłączenia zasilania przy podwójnym zwarciu doziemnym w układzie IT, muszą być spełnione następujące warunki:   - jeżeli nie jest stosowany przewód neutralny: - jeżeli jest stosowany przewód neutralny: gdzie: Zs   - impedancja pętli zwarcia obejmująca przewód fazowy i przewód ochronny obwodu, Z ^'s - impedancja pętli zwarcia obejmująca przewód neutralny i przewód ochronny obwodu,  Ia -  prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w czasie określonym w Tablicy 7, lub        w czasie nie dłuższym niż 5 s, gdy taki czas jest dopuszczalny, Uo - znamionowe napięcie prądu przemiennego między fazą a punktem neutralnym.     W układach IT mogą być stosowane następujące urządzenia kontrolne i ochronne: - urządzenia do stałej kontroli stanu izolacji, powodujące wyłączenie układu w przypadku pojedynczego   zwarcia z ziemią, - urządzenia ochronne przetężeniowe (nadprądowe), - urządzenia ochronne różnicowoprądowe.   4.4 Ochrona za pomocą SELV, PELV lub separacji elektrycznej 1) Ochrona za pomocą SELV Rys. 12 Separacja części czynnych SELV       Ten rodzaj ochrony polegający na separacji części czynnych obwodu SELV od części czynnych innych obwodów i od ziemi, według PN-HD 60364-4-41:2009 należy sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji powinny być zgodne z podanymi w Tablicy 6A. 2) Ochrona za pomocą PELV Rys. 13 Separacja części czynnych PELV       Ten rodzaj ochrony polegający na separacji części czynnych obwodu PELV od części czynnych innych obwodów i od ziemi, według PN-HD 60364-4-41:2009 należy sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji powinny być zgodne z podanymi w Tablicy 6A. 3) Ochrona za pomocą separacji elektrycznej       Separacja elektryczna polega zwykle na zasilaniu pojedynczego odbiornika przez transformator separacyjny o przekładni 1:1, wykonany w drugiej klasie ochronności, lub z przetwornicy separacyjnej. Separacja elektryczna pojedynczego obwodu ma na celu zabezpieczenie przed prądem rażeniowym przy dotyku do części przewodzących dostępnych, które mogą znaleźć się pod napięciem w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej obwodu.       Zaleca się, aby w obwodzie separowanym, iloczyn napięcia znamionowego U ( nie przekraczającego 500 V) i łącznej długości przewodów łączących L (nie przekraczającej 500 m), spełniał warunek:   U ∙ L ≤ 100 000         Jeżeli z obwodu separowanego jest zasilanych kilka urządzeń, to ich dostępne części przewodzące powinny być połączone ze sobą nieuziemionymi połączeniami wyrównawczymi (środek ochrony przy dotyku pośrednim), a zasilające je gniazda wtyczkowe muszą być wyposażone do tego celu w styki ochronne.     Rys. 14. Schemat separacji elektrycznej Oznaczenia: CC - nieuziemione połączenie wyrównawcze,         Separację części czynnych jednego obwodu od części czynnych innych obwodów i od ziemi, według PN-HD 60364-4-41:2009 należy sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji powinny być zgodne z podanymi w Tablicy 6A.   W celu dokonania badań i pomiarów ochrony przez zastosowanie separacji elektrycznej należy: a)  obliczyć iloczyn napięcia znamionowego obwodu separowanego i łącznej długości przewodów tego      obwodu, który nie powinien przekraczać 100 000 V·m; b)  zmierzyć ciągłość i rezystancję nieuziemionych połączeń wyrównawczych; c)  sprawdzić stan przewodów oraz gniazd wtyczkowych; d)  w przypadku separacji elektrycznej obwodów z odbiornikami zainstalowanymi w więcej niż jednym      obwodzie, sprawdzić drogą pomiarów lub metodą obliczeniową dla przypadku dwóch przypadkowych      uszkodzeń o pomijalnej impedancji między różnymi przewodami czynnymi, a  także między przewodem      ochronnym połączeń wyrównawczych lub częściami przewodzącymi dostępnymi przyłączonymi do niego.      Co najmniej jeden z uszkodzonych obwodów powinien być odłączony. Czas odłączenia powinien być      zgodny z czasem samoczynnego odłączania urządzeń ochronnych w układzie TN, e)  dokonać oceny wyników badań i oceny skuteczności ochrony przez zastosowanie środków ochrony      dodatkowej.   4.5. Pomiar rezystancji / impedancji izolacji podłóg i ścian       Pomiar impedancji lub rezystancji podłóg i ścian izolacyjnych należy przeprowadzić przy napięciu sieci względem ziemi i nominalnej częstotliwości lub przy niższym napięciu takiej samej częstotliwości, w powiązaniu z pomiarem rezystancji izolacji. Pomiar impedancji lub rezystancji izolacji podłóg i ścian można wykonać zarówno przy napięciu przemiennym jak i przy napięciu stałym,  następującymi metodami: 1) Pomiar przy napięciu przemiennym a.c. a) pomiar przy znamionowym napięciu, b) pomiar przy niższych napięciach (minimum 25 V) i dodatkowo próba izolacji przy napięciu pomiarowym o     wartości minimum:   -  500 V - dla napięć znamionowych instalacji nie przekraczających 500 V oraz   - przy napięciu pomiarowym 1 000 V  - dla napięć znamionowych układu powyżej 500 V.   Mogą być stosowane zamienne następujące źródła napięcia: a) napięcie układu uziemionego (napięcie względem ziemi), występujące w miejscu pomiaru; b) napięcie wtórne transformatora dwuuzwojeniowego; c) niezależne źródło napięcia o nominalnej częstotliwości układu.         W przypadkach wyszczególnionych w b) i c) źródło napięcia pomiarowego należy uziemić na czas pomiaru. Jeżeli napięcia pomiarowe przekraczają 50 V, to ze względów bezpieczeństwa należy ograniczyć maksymalny prąd wyjściowy do 3,5 mA.   2) Pomiar przy napięciu stałym d.c: a) próba izolacji z użyciem napięcia probierczego minimum 500 V, w przypadku układu o napięciu    znamionowym nie przekraczającym 500 V; b) próba izolacji z użyciem napięcia probierczego minimum 1 000 V,  w przypadku układu o napięciu     znamionowym większym niż 500 V.   4.5.1 Metoda probiercza pomiaru impedancji podłóg i ścian przy napięciu przemiennym       Prąd I  z zewnętrznego źródła napięcia lub z przewodu liniowego L płynie przez amperomierz do elektrody probierczej. Napięcie Ux na elektrodzie względem przewodu PE mierzy się woltomierzem o wewnętrznej rezystancji równej co najmniej 1 MΩ.  Impedancja izolacji podłogi wyniesie wówczas:           Można zastosować dowolny z niżej podanych typów elektrod probierczych. W przypadkach spornych zalecana jest metoda wykorzystująca elektrodę probierczą 1.   1) Pomiar przy użyciu elektrody probierczej 1       Elektroda probiercza 1 jest metalowym statywem trójnożnym, którego elementy, spoczywające na podłodze tworzą wierzchołki trójkąta równobocznego. Każdy z podtrzymujących punktów jest wyposażony w elastyczną podstawę zapewniającą, po obciążeniu, dokładny styk z badana powierzchnią o powierzchni około 900 mm^2, przedstawiającym rezystancję mniejsza niż 5 000 Ω.       Przed pomiarami badana powierzchnię czyści się przy użyciu płynu czyszczącego. W przypadku wykonywania pomiarów podłóg do trójnogu przykłada się siłę 750 N, a w przypadku ścian 250 N.   Rys. 15 Metoda probiercza przy napięciu przemiennym  (źródło PN-HD 60364-6:2008)         2) Pomiar przy użyciu elektrody probierczej  2   Rys. 16 Metoda probiercza przy napięciu przemiennym   4.5.2 Metoda probiercza pomiaru impedancji podłóg i ścian przy napięciu stałym       Jako źródło prądu stałego stosuje się omomierz induktorowy lub próbnik izolacji z zasilaniem bateryjnym, wytwarzające w stanie bez obciążenia napięcie o wartości około 500 V (lub 1 000 V przy napięciu znamionowym instalacji przekraczającym 500 V). Rezystancję mierzy się między elektrodą probierczą a przewodem ochronnym instalacji. Rys. 17 Metoda probiercza przy napięciu stałym       Wartość rezystancji izolacji stanowiska odczytujemy ze wskazania induktora IMI, po 60 s od chwili przyłożenia napięcia probierczego.       Dla sprawdzenia wymagań podanych w PN-HD 60364-4-41:2009 należy  wykonać przynajmniej trzy pomiary w tym samym pomieszczeniu, z czego: - jeden w odległości  ok. 1 m od dostępnych części przewodzących obcych występujących w tym   pomieszczeniu, - pozostałe dwa pomiary wykonać dla większych odległości.   Przy pomiarze rezystancji stanowiska prądem przemiennym uzyskujemy  jako wynik nieco większą wartość, gdyż wynikiem jest wartość impedancji mierzonego obwodu  a interesuje nas wartość rezystancji izolacji stanowiska.       Wyniki badań należy uznać za pozytywne, jeżeli spełnione są wszystkie wymagania dotyczące skuteczności ochrony przez stosowanie izolowania stanowiska oraz jeżeli uzyskane wyniki mieszczą się w  granicach dopuszczalnych:   -  50 kΩ, jeżeli napięcie znamionowe instalacji nie przekracza 500 V,   - 100 kΩ, jeżeli napięcie znamionowe instalacji przekracza 500 V.   Po zakończeniu badań należy sporządzić wymaganą dokumentację.   4.6 Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe       Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe mają na celu zapobieżenie pojawieniu się niebezpiecznych napięć dotykowych. Istota tej ochrony polega na łączeniu między sobą wszystkich części przewodzących jednocześnie dostępnych oraz części przewodzących obcych za pomocą nieuziemionych miejscowych połączeń wyrównawczych. Rys. 18 Zasada działania nieuziemionych połączeń wyrównawczych Oznaczenia: A - część przewodząca dostępna z uszkodzoną izolacją, B - część przewodząca obca, T - transformator separacyjny, I - największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego wyłączenia,  CC - przewód ochronny połączenia wyrównawczego.       System połączeń wyrównawczych miejscowych nie powinien mieć połączenia elektrycznego z ziemią przez części przewodzące dostępne lub przez części przewodzące obce.       Rezystancja połączeń wyrównawczych powinna być tak dobrana, aby największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego wyłączenia zasilania, wywoływał na niej spadek napięcia nie przekraczający dopuszczalnej w danych warunkach środowiskowych wartości napięcia dotykowego bezpiecznego. Powinien być spełniony warunek: gdzie:   I - największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego wyłączenia,  R - rezystancja połączenia wyrównawczego, UL- napięcie bezpieczne dopuszczalne długotrwale, np. 50 V, 25 V w zależności od warunków       środowiskowych       Należy przewidzieć środki ostrożności zapobiegające narażeniu na niebezpieczną różnicę potencjałów osób wchodzących do przestrzeni z połączeniami wyrównawczymi miejscowymi, szczególnie w przypadku, gdy przewodząca podłoga izolowana od ziemi jest połączona z nieuziemionym systemem połączeń wyrównawczych.   4.7 Pozostałe sprawdzenia odbiorcze i okresowe 1) Ochrona uzupełniająca       Skuteczność środków zastosowanych do ochrony uzupełniającej należy sprawdzić poprzez oględziny i wykonanie prób. Jeżeli do ochrony uzupełniającej zastosowano wymagane urządzenia różnicowoprądowe, to skuteczność samoczynnego wyłączania zasilania zasilania przez RCD należy sprawdzić  zgodnie z wymaganiami Części 4-41.   2) Sprawdzenie biegunowości       Jeżeli przepisy zabraniają instalowania łączników jednobiegunowych w przewodzie neutralnym, należy sprawdzić czy wszystkie te łączniki są włączone jedynie w przewody fazowe.   3) Próby funkcjonalne       Zespoły, takie jak rozdzielnice i sterownice, napędy, urządzenia sterownicze i blokady, powinny być poddane próbie działania w celu stwierdzenia, czy są one właściwie zamontowane, nastawione i zainstalowane zgodnie z odpowiednimi wymaganiami normy PN-HD 60364-6:2008.   4) Sprawdzenie kolejności faz       W przypadku obwodów wielofazowych należy sprawdzić czy kolejność faz jest zachowana.   5) Spadek napięcia       W razie potrzeby należy sprawdzić zgodność z Rozdziałem 525 Części 5-52. Spadek napięcia może być  określony: - na podstawie pomiaru impedancji obwodu; - na podstawie diagramu, którego przykład podano w Załączniku D normy PN-HD 60364-6:2008.. 5. Pomiary rezystancji uziomu       Pomiar rezystancji uziomu powinien być wykonany odpowiednią metodą techniczną lub kompensacyjną. Rezystancję uziomu mierzy się prądem przemiennym, ze względu na elektrolityczny charakter przewodności gruntu. Prąd dopływający do uziomu rozpływa się w gruncie promieniście na wszystkie strony. Gęstość prądu jest największa koło uziomu, powodująca powstanie lejowatej krzywej potencjału, której kształt jest zależny od rezystywności gruntu. 5.1 Pomiar metodą techniczną       Pomiar rezystancji uziomu metodą techniczną należy wykonać  z użyciem dwóch uziomów pomocniczych. Układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą techniczną ( rys.24) tworzą:   Obwód prądowy układu pomiarowego składa się z amperomierza o większym zakresie od spodziewanego prądu i wysokiej klasy dokładności., uziomu  badanego T i uziomu pomocniczego T1.   Obwód napięciowy układu pomiarowego składa się z woltomierza o dużej rezystancji wewnętrznej, min. 200 Ω/V, magnetoelektryczny lub lampowy wysokiej klasy dokładności do 0,5 i uziomu pomocniczego T2.         Przygotowanie układu sond pomocniczych względem badanego uziomu polega na: - pogrążeniu w gruncie sond pomocniczych T1 i T2 na głębokość co najmniej 0,5 m, zachowując   odległości ≥ 20 m między uziomem badanym T a sondą pomocniczą T2 oraz między  sondami T1    i T2, niezależnie od konfiguracj  ich rozmieszczenia względem uziomu badanego T; - rezystancja sondy pomocniczej nie powinna przekraczać 30 Ω; - sondę pomocniczą  T2 pogrążyć w przestrzeni o potencjale zerowym ( V = 0).       Rys. 24 Pomiar rezystancji uziomu metodą techniczną Oznaczenia: T- uziom badany,  T2 - uziom pomocniczy (sonda napięciowa),   T1 - uziom pomocniczy (sonda prądowa, Tr - transformator, V - przebieg potencjału między uziomem badanym i uziomem pomocniczym prądowym.           W czasie pomiaru prąd przemienny o stałej wartości przepływa między uziomem badanym T a uziomem pomocniczym  T1  umieszczonym w takiej odległości od uziomu badanego, że oba uziomu nie oddziaływają na siebie.           Wartość rezystancji uziomu jest równa napięciu między uziomem badanym T  a  uziomem pomocniczym T2, podzielonemu przez prąd przepływający między uziomem badanym T a sondą pomocnicza T1:            Metoda techniczna pomiaru rezystancji uziomu nadaje się do pomiaru małych rezystancji w granicach od 0,01-1Ω.   Wadami metody technicznej są: a) konieczność stosowania pomocniczych źródeł zasilania; b) na wynik pomiaru mogą mieć wpływ prądy błądzące; c) niemożliwość bezpośredniego odczytu mierzonej rezystancji.   Sprawdzenie pomiaru rezystancji uziomu (rys. 25).       Aby sprawdzić, że zmierzona rezystancja uziomu jest wartością prawidłową, należy wykonać dwa dodatkowe pomiary z przesuniętą sondą pomocniczą T2 - raz o 6 metrów dalej od uziomu T - a drugi raz o 6 metrów w kierunku uziomu T.         Jeżeli wyniki trzech wykonanych pomiarów są w przybliżeniu zgodne, to średnią z tych trzech pomiarów przyjmuje się jako rezystancję uziomu T. Jeżeli nie ma takiej zgodności , pomiary należy powtórzyć zwiększając odległośc między uziomem T a  sondą pomocniczą T1.   Rys. 25 Schemat sprawdzenia pomiaru rezystancji uziomu Oznaczenia: T: uziom badany, odłączony od wszystkich innych źródeł zasilania; T1 T2:uziomy (sondy) pomocnicze, X - usytuowanie T2 zmienione do sprawdzenia pomiaru, Y - kolejne usytuowanie  T2 zmienione do drugiego sprawdzenia pomiaru    5.2 Pomiar metodą kompensacyjną Rys. 26 Czołowa płyta miernika IMU   Rys. 27. Układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą kompensacyjną        Do pomiaru rezystancji uziomu używany jest induktorowy miernik IMU oparty na metodzie kompensacyjnej. Metoda ta stosowana jest do pomiarów rezystancji uziomów od kilku do kilkuset Ω.       Źródłem pomiarowym jest prądnica  (induktor korbkowy z napędem ręcznym) generująca napięcie o częstotliwości 65 Hz przy 160 obr./min. Napięcie znamionowe wynosi kilkadziesiąt woltów i nie musi być regulowane. Napięcie uziomu T względem elektrody napięciowej  kompensuje się spadkiem napięcia na potencjometrze Rr.         Wskazania odczytuje się na podziałce potencjometru Rr  wycechowanej w Ω , po skompensowaniu napięcia na rezystancji uziomu T napięciem na potencjometrze i uzyskania zerowego wskazania galwanometru. Ze względu na małą moc źródła prądu miernika IMU wymuszony prąd jest niewielki  i miernik ma ograniczony zakres zastosowania.         Znamionowe wartości zakresów pomiarowych miernika IMU wynoszą: 5 - 50 - 500 Ω lub 10 - 100 - 1000 Ω przy znamionowym napięciu pomiarowym wynoszącym 300 V.   Tok postępowania: - przygotowanie układu sond pomocniczych względem badanego uziomu - jak przy metodzie   technicznej; - sprawdzić poprawność działania miernika zgodnie z instrukcją producenta; - ustawić przełącznik zakresów w pozycji odpowiadającej przewidywanej wartości pomiaru; - obracając korbką przyrządu (160 obr./min.) regulować potencjometrem do czasu uzyskania   zerowego wskazania galwanometru; - odczytać wartość wskazaną na podziałce potencjometru w omach, pomnożyć przez ustawiony   mnożnik przełącznika zakresów. - wartość zmierzoną Rx należy pomnożyć przez współczynnik korekcyjny Kp (współczynnik   sezonowych zmian rezystywności gruntu), według wzoru:   R20 = Rx ∙ Kp   Wartości współczynnika korekcyjnego Kp podane są w Tablicy 8.   Tablica 8 Wspólczynniki korekcyjne Kp             Rezystancja uziemienia uziomu zależy od sposobu jego wykonania, głównie od głębokości pogrążenia. Przez zwiększenie głębokości pogrążenia uziomu uzyskuje się zmniejszenie jego rezystancji. Głębokość pogrążenia uziomu wpływa również na niezmienność rezystancji w czasie. Rezystancja uziomu głębokiego jest stabilna, gdyż nie wpływa na nią wysychanie ani zamarzanie gruntu.   5.3 Pomiar rezystancji pętli uziemienia z użyciem zacisków prądowych       Przedstawiona metoda pomiarowa ma zastosowanie do istniejących pętli uziemienia w obrębie kratowego układu uziemiającego jak przedstawiono na rys. 28.   Rys. 28 Pomiar rezystancji pętli uziemienia z użyciem zacisków prądowych Oznaczenia: RT- uziemienie transformatora, Rx- nieznana rezystancja uziomu, którą należy zmierzyć, R1...Rn- równoległe uziemienia połączone połączeniem wyrównawczym lub przewodem PEN       W metodzie tej pierwszy zacisk wprowadza w pętli zwarciowej napięcie pomiarowe U, które wymusza przepływ prądu I w pętli, natomiast drugi zacisk dokonuje pomiaru tego prądu. Rezystancja pętli zwarciowej obliczana jest jako iloraz napięcia U i prądu I.       Wypadkowa rezystancja połączonych równolegle rezystancji R1...Rnjest zazwyczaj wartością małą i nie wpływa praktycznie na wynik pomiarów. Zmierzona rezystancja pętli uziemienia jest równa rezystancji zmierzonej lub nieznacznie niższa.       W praktycznych rozwiązaniach każdy zacisk może być indywidualnie podłączony do miernika cęgowego lub zespolony w jeden specjalny zacisk.       Ten sposób pomiarów rezystancji pętli uziemienia t.j. z użyciem zacisków prądowych stosuje się bezpośrednio do układów TN oraz w obwodach pętli zwarciowej układów TT.       W układach TT, w których istnieje tylko połączenie z uziemieniem o nieznanej rezystancji, pętla w czasie pomiaru może zostać zamknięta przez krótkotrwałe połączenie przewodu neutralnego z uziemieniem (instalacja quasi TN). Dla zapewnienia bezpieczeństwa w czasie wykonywania pomiarów, a w szczególności uniknięcia ryzyka wystąpienia prądu spowodowanego różnicą potencjałów pomiędzy przewodem neutralnym a uziemieniem, układ powinien być wyłączony podczas przyłączania i odłączania zacisków miernika cęgowego.   5.4 Pomiar rezystywności gruntu       Mierniki rezystancji uziomów realizują także funkcję  pomiaru rezystywności. Pomiar rezystywności gruntu np. metodą Wennera może być wykonany induktorowym miernikiem IMU. Przy wyznaczaniu rezystywności gruntu miernikiem IMU należy: - zdjąć płytkę zwierająca zaciski Rd i Rx miernika, - pogrążyć  w gruncie sondy  w linii prostej,  z zachowaniem jednakowych odstępów “a” (odstępy   między sondami wynoszą zwykle kilka metrów); - rozmieszczone sondy połączyć z zaciskami miernika, jak na rys. 29.         Zmierzona wartość jest wartością średnią rezystywności gruntu w obszarze półkuli o średnicy równej 3a. Rys. 29 Układ do pomiaru rezystywności gruntu       Pomiary wykonujemy, jak przy pomiarze rezystancji uziomu, a odczytaną wartość Rx mnożymy przez 2 π a. Szukana rezystywność gruntu wynosi:                                                                   ρ = 2 π a Rx ,  w Ωm

 

---