1. SOCJOLOGIA jako nauka

Podstawowe:

-problemy: -etyczne - w różnych sytuacjach (obserwacja uczestnicząca, eksperymenty),

-nie ma jednego wzorca dla wszystkich ludzi, każdy reaguje inaczej na konkretne zdarzenia, brak ścisłości jak w naukach matematycznych, czy przyrodniczych,

-Badani (np. w ankietach czy wywiadach) często próbują pomóc badaczowi dostarczając mu takich informacji jakie, wydaje im się, badacz oczekuje, niekoniecznie zgodne z ich prawdziwymi przekonaniami,

-trzeba umiejętnie dobierać metody badawcze do problemów jakie chcemy badać, żeby respondenci nie zatajali prawdziwych odpowiedzi....

i dużo, dużo innych....

-pojęcia:

Patrz analiza pojęć socjologicznych

-metody:

Podstawowymi metodami badawczymi w socjologii są ( za Goodman'em):

1. eksperyment ( laboratoryjny oraz terenowy),

-w naukach społecznych możliwość przeprowadzenia eksperymentu jest dość ograniczona, głównie ze względów moralnych, gdyż wiążą się one z manipulacją ludźmi.

-najczęściej eksperymenty są z pogranicza psychologii społecznej oraz psychologii

-eksperyment polega na utworzeniu w celach badawczych małych grup i obserwowaniu ich w warunkach laboratoryjnych, bądź realizuje się go w terenie (warunki naturalne).

-niekiedy sytuację do eksperymentu dostarcza życie (np. w jednej klasie pojawia się uczeń który kradnie, w innej klasie go nie ma - możemy badać jak zmieniają się zachowania uczniów wtedy kiedy pojawia się złodziej).

2. wywiad ( kwestionariuszowy, swobodny, telefoniczny itp.),

nie jest jednorodnym narzędziem badawczym -narzędzie zróżnicowane

-we wszystkich typach wywiadu cechą łączącą jest to, że dochodzi do bezpośredniego kontaktu pomiędzy osobą przeprowadzającą wywiad a respondentem.

-wywiad różni się sposobem kategoryzacji i sformalizowania pytań

-wywiady o wysokiej standaryzacji odpowiedzi to m.in. wywiad kwestionariuszowy.

-wywiad o niskim sformalizowaniu pytań to np. wywiad swobodny

-wywiad swobodny: wywiad nagrywany na taśmę magnetofonową, w którym określa się tylko temat wypowiedzi. Interesujące jest nie tylko to co mówi respondent, ale to jak mówi.

-próba: mała, dobierana celowo lub duża, najczęściej dobierana probabilistycznie (losowo)

-uzyskuje się dane jakościowe -uzyskuje się dane ilościowe (wywiad kwestionariuszowy)

3. obserwacja (uczestnicząca, nieuczestncząca),

-nauka wyrasta z obserwacji

-od obserwacji potocznej różni się wyraźnym ukierunkowaniem oraz systematycznością

-obserwacja może przyjmować wiele postaci, jest techniką zróżnicowaną, może wreszcie być prowadzona w różnych warunkach.

-

Wskazuje się na istnienie czterech typów obserwacji:

• całkowicie nieustruktyzowaną w terenie,

• nieustrukturyzowaną obserwację w warunkach laboratoryjnych,

• ustrukturyzowane badanie terenowe obserwacyjne,

• całkowicie ustrukturyzowane badanie obserwacyjne w warunkach laboratoryjnych.

-

obserwacja jawna i obserwacja ukryta

-obserwacja uczestnicząca i nie uczestnicząca

-trudności: dostępność informacji, wpływ badacza na informacje, zaangażowanie.

4. analiza wtórna (Źródła pisane):

• Dane urzędowe, roczniki statystyczne, GUS, PKW

• Dokumenty osobiste, pamiętniki, listy, autobiografie

• Publikacje prasowe, podręczniki szkolne, teksty literackie

Co ważne:

-bardzo zróżnicowane

-socjologia korzysta z nich rzadziej niż powinna

-są to „dane zastane”

Czym zajmuje się socjologia? - przedmiot badań:

Pojęcie socjologia pochodzi z łacińskiego słowa societas - społeczeństwo oraz greckiego słowa logos-nauka, co oznacza iż socjologia jest nauką o społeczeństwie. Jest to także nauka o strukturze i funkcjonowaniu grup społecznych , o prawie struktury i rozwoju społeczeństwa.

Def. według Jana Szczepańskiego- uważa on iż socjologia jest nauką o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem badań socjologicznych są zjawiska i procesy tworzące różne formy życia zbiorowego, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, będące wynikiem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

Def. według Tadeusza Szczurkiewicza -uważa ze przedmiotem badań socjologii jest rozwój współżycia społecznego, jego materialne i niematerialne wytwory, zasadnicze formy czyli struktury oraz czynniki powodujące zmienność bądź względną niezmienność tych zasadniczych form i wytworów, a wreszcie badaniem osobników ludzkich o ile przez to współżycie są wyznaczone, czyli zdeterminowane.

W jaki sposób socjologia wyjaśnia rzeczywistość społeczną?

Zadaniem socjologii jest systematyczny opis poszczególnych dziedzin i wyjaśnianie zachodzących w niej zjawisk. Socjologia ogólna na podstawie materiałów, uogólnień, prawidłowości ustalonych w badaniach szczegółowych, tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk występujące w społeczeństwach. Jej zadaniem jest także ustalanie pojęć.

Socjologia jako nauka praktyczna, wyjaśnia fakty społeczne. Ujmują to jej funkcje:

• poznawcza - badanie i dostarczanie wiedzy o rzeczywistości społecznej,

• humanistyczna - oddziaływanie na świadomość ludzi wiedzy o zbiorowościach, zjawiskach i procesach społecznych,

• socjotechniczna - wykorzystanie wiedzy, teorii i pojęć socjologicznych w praktycznym działaniu.

Socjologiczna konceptualizacja świata na poziomie języka i pojęć: podstawowe terminy i pojęcia

Patrz analiza pojęć socjologicznych.... chyba, że ktoś wymyśli jakieś inne „podstawowe” bo już się pogubiłam....

Język socjologii. Definiowanie pojęć. Różnorodne sposoby definiowania pojęć. Funkcje pojęć.

Definicja to możliwie zwięzłe i jasne określenie zakresu znaczeniowego pojęcia lub terminu, to określenie głównych cech danego przedmiotu czy zjawiska.

Składniki definicji: definiendum - termin definiowany, definiens - zwrot, określający znaczenie tego terminu (wyrażanie definiujące), spółka definicyjna - łączy definiendum z definiensem

Rodzaje definicji:

1. definicje nominalne - wypowiedzi określające znaczenie językowe nazw (co znaczy dany termin)- od łac. „nomen” - imię, nazwa. Definicje takie są lub nie są zdaniami w sensie logicznym. Dzielą się na:

• Definicje sprawozdawcze (analityczne) mówią jak rzeczywiście bywa pojmowane znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi czy na terenie danego języka. Taka definicja jest zdaniem w sensie logicznym tj. może być prawdziwa lub fałszywa. Definicja podająca jakie jest rozumienie znaczenia danego terminu powinna przynajmniej określić przez kogo termin ten jest tak rozumiany.

• Definicje projektujące (syntetyczne) - tworzenie takich definicji jest proponowaniem zaleceniem pewnego znaczenia terminu. Definicje takie zmieniają, modyfikują lub uzupełniają język danej nauki, ale go nie opisują w jego kształcie zastanym. Nie są więc te definicje zdaniami w sensie logicznym. Propozycję używania określonego terminu w pewnym znaczeniu może uznać za nietrafną ale nie za prawdziwą lub fałszywą.

• Definicje regulujące są podklasą definicji projektujących. Punktem wyjścia dla zaleceń są pewne pojęcia już istniejące. Są to propozycje by, mniej lub bardziej, zmienić znaczenie terminu. Definicje te nie są zdaniami w sensie logicznym bo nie przysługuje im własność bycia prawdziwymi czy fałszywymi

2. Definicje realne są charakterystyką cech specyficznych wspólnych przedmiotom składającym się na zakres pewnego terminu. Definicję realną może podać tylko, gdy jest znany zakres (czy desygnat) pewnego terminu. Jest on opisem pewnego z góry założonego zakresu rzeczywistości z punktu widzenia cech dlań charakterystycznych (może być prawdziwa lub fałszywa)

S. Nowak wyróżnił definicje równościowe i definicje częściowe

• Definicje równościowe - mówimy o nich gdy podanie definicji danego terminu ustala w sposób jednoznaczny treść pojęcia stanowiącego znaczenie tego terminu, a w konsekwencji w sposób jednoznaczny określa jego zakres. Można podzielić przedmioty odniesione do tak zdefiniowanego pojęcia na dwie klasy: klasę tych które są jego desygnatami i klasę tych które pod jego zakres nie podpadają. W przypadku tych definicji zakres definiensu równy jest zakresowi definiendum.

• Definicje. częściowe nie podają warunku zarazem koniecznego i wystarczającego do tego aby pewien przedmiot (własność, zdarzenie) był desygnatem definiowanego pojęcia.

Na ogół podają one warunek wystarczający, niekiedy tylko warunek konieczny np. definicje kontekstowe, definicje perswazyjne, definicje probabilistyczne.

Funkcje pojęć:

a) funkcja poznawcza lub porządkująca: pojęcia mogą porządkować postrzeganie, służą do ustalenia, co należy badać np. „atmosferę w zakładzie pracy”

b) funkcja oceniająca: pojęcia mogą oceniać spostrzeżenia, funkcja ta odgrywa rolę przy określaniu celów poznania naukowego, formułowaniu pytań badawczych i wyciąganiu wniosków z uzyskanych wyników

c) funkcja pragmatyczna lub praktyczna: pojęcia mogą kierować działaniem

d) funkcja komunikacyjna: pojęcia mogą umożliwiać porozumiewanie się, umożliwiają one powiadomienie o wynikach badań, ewentualnie ich sprawdzenie w powtórnych badaniach

Specyfika języka socjologii [wieloznaczność pojęć i nieostrość pojęć] i jej konsekwencje

Wieloznaczność jest zjawiskiem wszechobecnym w języku. Może ona dotyczyć różnych jednostek językowych: słów i ich cząstek, zdań i ich fragmentów, tekstów i ich części. jest to zjawisko niepożądane, szkodliwe, które może tylko zakłócać proces komunikacji międzyludzkiej. Kiedy przeprowadzamy np. wywiad czy ankietę i używamy w nich pojęć nieostrych lub wieloznacznych możemy spodziewać się ich różnych interpretacji ze strony respondentów, niekoniecznie takich o jakie akurat nam chodziło. Może to znacznie fałszować wyniki takich badań.

2. ANALIZA POJĘĆ SOCJOLOGICZNYCH

GRUPA ODNIESIENIA- grupa społeczna stanowiąca dla jednostki 'model' zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający kryteriów oceny własnego działania oraz działania innych ludzi. Koncepcja gr. odniesienia została wprowadzona do socjologii w latach czterdziestych XX w. przez H. Hymana. Wyróżnia się:

- gr. odniesienia audotoryjniego - "publiczność", której oczyma jednostka postrzega samą siebie(mechanizm jaźni odzwierciedlonej). Ta grupa oddziałuje dzięki potrzebie konformizmu lub chęci wyróżnienia się z otaczającej gr.

- gr. odniesienia normatywnego - do której jednostka należy lub do której członkostwa aspiruje; jednostka identyfikuje się z nią z obawy przed wykluczeniem albo nie przyjęciem do niej, postępuje zgodnie z uznawanymi w niej normami i wartościami

- gr. odniesienia porównawczego - stanowi dla jednostki tło porównawcze przy ocenie zachowań, osiągnięć i zdolności własnych i innych ludzi. Ta gr. oddziałuje przez poczucie upośledzenia lub wyższości, które jest rezultatem porównania.

Grupą odniesienia dla jednostki może być zarówno gr. własna, jak i obca.

GRUPA SPOŁECZNA- względnie trwała, posiadająca wewnętrznie organizowaną zbiorowość społ., składająca się z co najmniej dwóch, a wg niektórych socjologów trzech osób, połączonych więzią społ. powstałą na bazie zespołu wspólnych wartości, poczuciu odrębności od innych grup, współdziałających ze sobą dla realizacji wspólnie określonych celów.

INSTYTUCJA SPOŁECZNA- w węższym znaczeniu - zorganizowany i utrwalony zespół działań ludzkich, zakładający istnienie zasady naczelnej (celu instytucji), personelu, norm, środków materialnych, funkcji rzeczywistej działalności, nakierowany na zaspokojenie określonych potrzeb.

- w szerszym znaczeniu - względnie trwały układ społ. ustawionych sposobów i reguł zachowania, usankcjonowanych przez normy społeczne. Wyróżnia się instytucje:

- ekonomiczne - określające sposoby produkcji, wymiany i podziału dóbr materialnych oraz usług, a także regulacji rynku pracy

- kulturalne - określające ludzkie działania związane z utrzymywaniem i rozwojem dziedzictwa kulturowego gr.

- i obrzędowe - regulujące stosunki międzyludzkie w takich sytuacjach, jak np. różnego rodzaju uroczystości(śluby, pogrzeby), zebrania czy audiencje

- polityczne - określające sposoby zdobywania, użycia i podziału władzy wewnątrz gr.

- religijne- określające stosunek ludzi do przedmiotów, sił, osób uznawanych za święte, przynależące do świata transcendencji, w tym także zachowania rytualne.

INSTYTUCJA TOTALNA- wg E. Goffmana miejsce pobytu dość dużej liczby osób odizolowanych na dłuższy okres od reszty społ., pozostających w podobnym położeniu, których zachowanie jest pod prawie całkowitą kontrolą personelu danej instytucji. Goffman w toku badań nad życiem w instytucji totalnej wyróżnił następujące ich typy:

- utworzone dla opieki nad osobami niezdolnymi do zadbania o swe własne potrzeby, np. domy starców

- utworzone, by opiekować się osobami niebezpiecznymi dla społeczeństwa nie z własnej winy, np. szpitale psychiatryczne

- utworzone dla osób świadomie szkodzących społ. np. więzienia

- utworzone dla realizacji specyficznych zadań technicznych, np. koszary

- utworzone dla osób chcących świadomie wycofać się z życia społecznego np. klasztory.

Goffmam wyróżnia kilka sposobów przystosowania się podwładnych do sytuacji pobytu w instytucji totalnej: wycofanie się, bunt, zadomowienie , konwersja (przyjęcie norm i wartości personelu) oraz kombinacja poprzednich wariantów.

INTEGRACJA SPOŁECZNA- stan lub proces zachodzący w społeczeństwie, polegający na tym, że jego poszczególne elementy przejawiają tendencje do scalania się w harmonijną i skoordynowaną, funkcjonalną całość; likwidowanie barier uniemożliwiających lub utrudniających nawiązywania kontaktów pomiędzy jednostkami lub gr. społ. Jest to zwartość społ., zharmonizowanie wszystkich elementów układu społ. wyraża się m. in. akceptacją wspólnych systemów wartości, norm i ocen.

INTERES- pojęcie występujące w różnych naukach społ., różnie na ich gruncie definiowane, związane z kategoriami "potrzeby" i "wartości". Główne znaczenia:

1. system przekonań odzwierciedlających jednostkową lub grupową świadomość sytuacji, która zapewniałaby możliwie pełne zaspokojenie ich potrzeb

2. sytuacja pożądana z punktu widzenia jednostki, gr. czy społeczeństwa, zapewniająca zaspokojenie ich potrzeb i aspiracji

INTERES KLASOWY- u K. Marksa dążenie klasy społ. do realizacji właściwych jej celów, potrzeb i aspiracji; interes klasy posiadającej polega na zachowaniu przywilejów ekonomiczno- politycznych i przewagi ideologicznej, w interesie zaś klasy nieposiadającej leży pozbawienie tej pierwszej przywilejów i przewagi. Wynikająca ze sprzeczności interesów walka klasowa ( zarówno ideologiczna, polityczna, jak i ekonomiczna) jest wg marksistów jednym z dwóch, obok dynamiki potrzeb ludzkich, motorów rozwoju społ.

KONFLIKT SPOŁECZNY- proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami, narodami, państwami czy organizacjami, wynikający ze sprzeczności ich interesów, celów, intencji, poglądów, zamiarów, motywacji, czy obowiązków, powodujący powstanie wrogości między nimi. Następnym k.s. może być przejście w fazę współzawodnictwa i walki, tzw. kooperacji negatywnej, lub rozwiązanie kompromisowe - ugoda na drodze wzajemnych ustępstw. W myśl teorii konfliktu społecznego k.s. to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych, który jest przyczyną permanentnego procesu zmiany społecznej. Podstawą źródła k.s. twórcy tej teorii upatrują w strukturze władzy. Rodzaje:

- bezpośredni - rozgrywa się między zantagonizowanymi stronami bez pośrednictwa osób, grup czy instytucji trzecich,

- pośredni zaś jest prowadzony z dominującym udziałem osób trzecich, nie będących stroną konfliktu (np. instytucji sądowych)

- elementarny - występuje pojedynczo, nie nakładają się nań w danej sytuacji inne konflikty, tak jak to jest w wypadku k.s. molekularnego , zyskującego przez to na sile

- jawny - jest uświadomiony i manifestowany przez zaangażowane w nim jednostki, co umożliwia próby rozwiązania go przez odpowiednie działania, inaczej niż w wypadku k.s. ukrytego, nie uświadomionego, często wypartego do nieświadomości, nie mającego przez to szans na rozwiązanie (mogą się za to ujawniać negatywne efekty pośrednie - nerwice, frustracja)

- ideologiczny - wynika ze sprzeczności w sferze aprobowanych wartości, norm, programów ideologicznych;

- instrumentalny - jest aranżowany z premedytacją w celu osiągnięcia korzyści lub wywołany jako zabieg taktyczny (np. dla odwrócenia uwagi od rzeczywistego konfliktu)

- klasowy - wynika ze sprzeczności w sferze ekonomicznej (własność środków produkcji i dystrybucji dóbr), politycznej i ideologicznej (różnice w systemach wartości), u K. Marksa k.s. miedzy klasa wyzyskiwaną i wyzyskującą

- kulturowy - powstaje w sytuacji, gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele odmiennych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości i norm (zwłaszcza związanych z ciągłością kultury) i uważają, że są one w jakiś sposób zagrożone (często jest to tzw. zderzenie się kultur)

- organizacyjny - rozgrywa się pomiędzy jednostkami lub grupami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji (np. zakładu produkcyjnego) k.s. pokoleń - zachodzi między dwiema generacjami; rodziców i dzieci, występuje w wielu społeczeństwach, jest normalnym zjawiskiem związanym z przemianami psychofizycznymi okresu adolescencji

- poznawczy wynika z faktu, ze jednostki różnią się w ocenie tej samej rzeczywistości i wyciągają z niej odmienne wnioski dotyczące ich działania.

KONFORMIZM- postawa i zachowanie charakteryzujące się ścisłym podporządkowaniem wobec norm, systemu wartości, wzorców zachowania i myślenia oraz poglądów powszechnie przyjętych i obowiązujących w gr. społ.

Wg Mertona to sposoby adaptacji.

KONTROLA SPOŁECZNA- system nakazów, zakazów, sankcji i innych środków oraz metod, które służą gr. lub społ. do utrzymania konformizmu ich członków wobec wartości, norm i wzorów zachowania przyjętych w danej zbiorowości

- kontrola społ. formalna - sprawowana jest głównie przez użycie oficjalnych, zinstytucjonalizowanych sankcji społ., takich jak np. areszt, kara śmierci czy mandat, pozostających w gestii policji, sądów

- nieformalna - użycie nieoficjalnych, niezinstytucjonalizowanych sankcji społ., takich jak np. drwina, lekceważenie, które stanowią reakcje grup koleżeńskich, opinii społ.

- wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań, tak iż odczuwa ona wewnętrzny nakaz postępowania zgodnego z nimi i nie ma poczucia bezpośredniego zew, przymusu (jest to jedna z najskuteczniejszych odmian)

- zewnętrzna - polega na przymusie stosowanym przez gr. społ., które przy użyciu sankcji społ., a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek. odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często nie chciane (stąd k.s. zew. jest mniej skuteczna).

KULTURA- 1.w najszerszym znaczeniu: ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka, wszystko to, co nie powstało na drodze naturalnej, ale jest rezultatem działania ludzi dzięki swoistym biologicznym i społecznym cechom gatunku ludzkiego i warunkom jego bytu.

2. w węższym znaczeniu: system wyuczonych, przekazywanych przez transmisje międzypokoleniową zobiektywizowanych wartości, norm, wzorów zachowania, idei oraz wierzeń, wyróżniający się zarówno w naturalnych wytworach, wspólnych dla danej zbiorowości społecznej na pewnym etapie jej historycznego rozwoju, wytworzony w toku współżycia i współdziałania ludzi.

NORMA GRUPOWA- aprobowana przez większość członków danej grupy zasada określająca jakie zachowanie jest w danej sytuacji społecznie akceptowane lub społecznie nieakceptowane. Normy regulują zachowania ludzi, wyznaczają dobór środków służących realizacji określonego celu i ułatwiają interakcje międzyludzkie przez wskazanie na oczekiwane i odpowiednie w danych warunkach reakcje.

Przestrzeganie obowiązujących norm jest sankcjonowane przez system kontroli społ.

Rodzaje norm:

- formalne - w postaci regulaminów, przepisów

- nieformalne - zwyczajowo obowiązują w ramach danej gr., powstają w wyniku kontaktów interpersonalnych

- moralna - obowiązek określonego zachowania się w danej sytuacji

- prawna - określa jakie zachowane jest w danej sytuacji zgodne z prawem.

POZYCJA SPOŁECZNA- miejsce w strukturze społ., pewna "przestrzeń" społ., wyznaczana przez układ norm i wartości, której towarzyszą społ. formułowane oczekiwania, wymogi, funkcje, przywileje. Każdej pozycji jest przypisana rola społ., każda też pozostaje w ścisłym związku ze statusem społ. jednostki.

PRESTIŻ- jeden z elementów składowych statusu społ., wyrażający się okazywaniem jednostce poważania, szacunku i posłuchu, wynikającego najczęściej z pozycji społ., jaką jednostka zajmuje, bądź z roli społ. jaką pełni. Może on także wynikać z pewnych cech osobowych jednostki ( np. charyzmy). Prestiż dotyczy również gr. społecznej.

ROLA SPOŁECZNA- zdefiniowany i społecznie określony, spójny wewnętrznie zespół przepisów i oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostek w konkretnej sytuacji, związane z ich pozycją społ., a także zbiór podstawowych przywilejów, obowiązków i praw, które są społ. przypisane do pozycji w gr. Jednostka może pełnić wiele ról społ., np. ojca, męża , pracownika itp.

KONFLIKT RÓL SPOŁECZNYCH- wynika z jednoczesnej przynależności jednostki do wielu gr., a co za tym idzie, a odgrywaniem różnych ról społ. Powstaje gdy pojawiają się sprzeczności między oczekiwaniami związanymi z tymi odmiennymi rolami (np. osoba grająca rolę policjanta i rolę ojca w sytuacji, gdy syn popełnił przestępstwo).

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA (mobilność społeczna) - proces prowadzący do zmiany miejsca jednostki lub grupy w hierarchicznym układzie pozycji społ. w zbiorowości czy społeczeństwie ( awans lub degradacja). Zmiany te dokonują się najczęściej w obrębie poziomu bogactwa, wykształcenia, przynależnej władzy i przywilejów, wykonywanej profeski i wielkości dochodów.

Rodzaje ruchliwości:

- horyzontalna (pozioma) - polega na tym, iż jednostka, przemieszczając się z jednej grupy społecznej do drugiej (zmiana członkostwa grupowego), obejmuje w niej pozycje społeczną podobną do poprzedniej pod względem rangi

- wertykalna (pionowa) - gdy w wyniku przemieszczenia się następuje awans społeczny lub społeczna degradacja jednostki. Ruchliwość wertykalna może dokonywać się w obrębie tej samej grupy czy zbiorowości społ. lub wykazywać niektóre cechy ruchliwości horyzontalnej (zmiana członkostwa wraz ze zmianą rangi)

- międzygeneracyjna - polega na zmianie statusów społ., następującym w stosunkowo długim okresie w wyniku wymiany grup wiekowych.

SOCJALIZACJA- proces uspołeczniania, który polega na przekształcaniu przez instytucje społ. indywiduum ludzkiego ( ludzka istota biologiczna) w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną , uwewnętrznieniu i uczeniu jej uznawanych przez daną zbiorowość norm, wartości, wzorów i umiejętności. Jednocześnie formułuje się tożsamość, co umożliwia czynne uczestnictwo w codziennym życiu społ.

Rodzaje socjalizacji:

- pierwotna - pierwszy, zasadniczy i najwyższy etap socjalizacji, obejmujący dzieciństwo i wczesną młodość człowieka. W okresie tym jednostka przyswaja główne i podstawowe inf. oraz umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania jej jako pełnoprawnego członka społ. Fazy socjalizacji pierwotnej to: faza konkretna oraz faza generalizacji ( uniwersalizacji) znaczeń elementów poznawanego świata. Socjalizacji pierwotnej towarzysza różnorakie wymogi i związki uczuciowo - emocjonalne ( zazwyczaj silne ), uwewnętrzniona więc w tym okresie rzeczywistość społ. zaczyna kształtować najgłębsze warstwy osobowości jednostki.

- wtórna (socjalizacja dorosłych ) - drugi ostatni i zasadniczo nie kończący się nigdy etap socjalizacji jednostki, obejmujący wiek młodzieńczy i dojrzałość. Socjalizacja wtórna ściśle wiąże się z poznawaniem złożoności świata społ. oraz różnorodnych modeli i wariantów życia. Niezbędny etap w procesie zmieniania roli społ. przez człowieka, jej skuteczność uwarunkowana jest możliwością odwoływania się do pewnych poznawczo-normatywnych schematów, uwewnętrznionych w okresie socjalizacji pierwotnej. Jedną z form socjalizacji wtórnej jest socjalizacja antycypacyjna, czyli proces uczenia się i uwewnętrznienia postaw, norm, wartości i wzorów zachowań funkcjonujących w kulturze gr., do której uczestnictwa aspiruje jednostka.

STATUS SPOŁECZNY- 1. termin utożsamiany często z pozycją społ. jednostki w określonej strukturze społ. i bezpośrednio odnoszący się do tego, kim jest dana osoba, stąd jest on znaczeniowo powiązany także z rolą społ.

2. określa i opisuje pewną społ. wartość, która jest przypisana do danej pozycji lub do konkretnej osoby i która wyznacza zakres wielkości prestiżu, szacunku i autorytetu należnego danej jednostce lub pozycji zajmowanej przez jednostkę. Status społeczny jest jednym z podstawowych czynników społecznego umiejscawiania jednostki w hierarchicznych strukturach społecznych.

Rodzaje:

- formalny - w sposób sformalizowany określa całościowy zbiór wszelkich praw , obowiązków, przywilejów i powinności przypisanych do formalnie zdefiniowanej pozycji społ.

- osiągnięty - jego społ. wartość i cechy zdefiniowane przez środowisko społ. są przypisane jednostce ze względu na jej osobiste zasługi i osiągnięcia.

- przypisany - jego społ. wartości i cechy są przyporządkowane określonej jednostce, niezależnie od jej wysiłków i osiągnięć. Dotyczy wartościowania np. takich cech, jak wiek, pochodzenie rasowe i etniczne.

STRUKTURA SPOŁECZNA- układ wzajemnie powiązanych gr. społecznych, ale również wzorców zachowań społ. występujących w danej zbiorowości. a także układ współzależnych, stosunkowo trwałych i uporządkowanych elementów rzeczywistości społ., dotyczących m.in. form rodziny, relacji pokrewieństwa, wzorów praktyk ludowych itp. Rodzaje:

- bliskiego dystansu - ukryta, podstawowa i bezpośrednio doświadczana przez jednostki, w sposób bezpośredni determinująca określone właściwości i cechy zarówno danej gr. społ., jak i cechy jej członków. Jest nią w zasadzie każda struktura małej grupy społ.

- dalekiego dystansu - ukryta, bezpośrednie nie doświadczana przez szczególne jednostki, stanowi układ wzajemnie powiązanych elementów i struktur społ. istniejących w różnego typu mikro- i makrostrukturach

- grupy - system współzależnych i wzajemnie powiązanych ze sobą wzorców aktywności społ. członków danej gr. społ., a także system relacji pomiędzy różnymi elementami rzeczywistości społ. określonej gr.

- quasi-grupowe - odmiana specyficznych struktur, stosunkowo autonomicznych, występujących w tzw. quasi-grupach lub lokujących się na przecięciach struktur dwóch lub więcej grup społ.

WARTOŚCI- idee, zjawiska , materialne i niematerialne, stany, rzeczy, osoby, grupy itp., które są przez jednostki, warstwy, grupy, klasy społeczne itp. dodatnio lub ujemnie oceniane lub aprobowane czy odrzucane. Wartości stanowią jeden z głównych wyznaczników i celów ludzkiego działania.

WIĘŹ SPOŁECZNA- ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą, zbiorowością, ośrodkami kontroli społecznej lub inna jednostką. Więź społ. łącząca jednostki w gr. opiera się przede wszystkim na przynależności do gr. , wspólnocie wartości i interesów gr. nad swoje własne, identyfikacja działań i przekonań z działaniami i przekonaniami gr., co jest efektem podzielania postaw konformistycznych.

WZORY DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO- ustanawiane i społ. definiowane w obrębie danej kultury modele reagowania w ważnych, z punktu widzenia gr. sytuacji społ. ( np. modele zachowań w czasie obrzędów, ceremonii, uroczystości itp.). Obok norm i wartości społ. są one uwewnętrznione przez jednostki w procesie socjalizacji, ich pogwałcenie(np. przez nieudaną próbę wprowadzenia nowej definicji sytuacji), wywołując sytuację konfliktu, prowadzi najczęściej do zastosowania przez gr. negatywnej sankcji społ. wobec jednostki lub gr. naruszającej wzór.

WZORY KULTUROWE- społ., symbolicznie zdefiniowane i uaktualniane ideały czy modele (wzory osobowe, wzory działań, wzory relacji itp.), określające pożądane sytuacje lub stany rzeczy, uznawane przez gr., czy zbiorowość społ. za godne naśladowania, najczęściej nieosiągalne w rzeczywistości. Stanowią one jednak specyficzne kryterium oceny istniejących zjawisk. Wzory kulturowe przejmowane są świadomie lub nieświadomie przez naśladownictwo lub przyporządkowanie stanowiące element socjalizacji. Środowisko społ. dostarcza także pewnych antywzorów kulturowych, tzn. zachowań, relacji ocenianych negatywnie, których praktykowania należy unikać. Wzory kulturowe są wyrazem przyjętego w konkretnej kulturze systemu wartości.

3. JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO

Człowiek jako istota społeczna

Człowiek od zwierząt różni się specyficzną budową ciała oraz rozwiniętymi funkcjami mózgu, dzięki którym myśli, przeżywa, wyraża swoje uczucia - jest istotą rozumną. Może kierować swoim postępowaniem, dokonywać wyborów i podejmować decyzje związane z własnym życiem, np. kształceniem się, pracą zawodową, miejscem pracy i miejscem zamieszkania, przynależnością do określonej organizacji itp. Jest również istotą społeczną, jedyną posiadającą kulturę i zdolną do jej tworzenia. Pozostaje w ścisłych związkach z otaczającym go światem - dzięki czemu istnieje, rozwija się i działa. Każdy człowiek ma indywidualne potrzeby, cechy odróżniające go od innych. Oznacza to, że posiada określoną osobowość.
Kiedy próbujemy odpowiedzieć sobie na pytanie „Kim tak właściwie jestem?” przeważnie podajemy swoje cechy fizyczne i psychiczne, określamy własne poglądy i przekonania. Przypisujemy się również do różnych grup ludzi. Tożsamość nasza kształtuje się także poprzez porównywanie się z innymi ludźmi. Dostrzeżenie wspólnych właściwości z innymi osobami z grupy, w której żyjemy, np. rodziny, oraz odrębności tych grup stanowi podstawę tożsamości społecznej. Nasza tożsamość społeczna ujawnia się w różny sposób, w zależności od tego, z jaką grupą ludzi przebywamy.
Przyglądając się klasyfikacji potrzeb człowieka Abrahama Harolda Maslowa dostrzegamy, że do I klasy potrzeb obok potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa znajdziemy:
- POTRZEBY PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI - skłaniają one do nawiązywania bliskich, przyjaznych kontaktów z innymi ludźmi; rozbudzają przyjaźń i miłość.
- POTRZEBĘ UZNANIA - człowiek pragnie uznania ze strony innych i pragnie mieć uznanie dla siebie.
Człowiek chcąc zaspokoić swoje potrzeby, musi funkcjonować w różnych zbiorowościach ludzkich i grupach społecznych . Więzi społeczne powstają w różnych sytuacjach, w których znajduje się jednostka, np. urodzenie się w konkretnej rodzinie i miejscu stwarza więź naturalną. Ale więzi powstają również w wyniku przynależności do określonej grupy lub konieczności podporządkowania się władzy w grupie, do której się należy. Poczucie wspólnoty może wynikać z wykonywania wspólnej pracy zawodowej, określonej służby społecznej, pobierania nauki. Jednostka przynależąc do danej grupy, odgrywa wyznaczone jej przez tę grupę określone role społeczne. Im bardziej jednostka utożsamia się z grupą tym lepiej te role wykonuje.
Dzieci i młodzież skupiają się w grupach rówieśniczych i koleżeńskich. Kontakty te zaczynają się już w wieku przedszkolnym, a następnie szkolnym i wynikają z rozwoju emocjonalnego dzieci. Przynależność do tych grup jest dobrowolna. Niestety zdarza się także, że dana grupa ma charakter patologiczny i wówczas może wywierać niekorzystny wpływ na rozwój jednostki. Dlatego decyzja o przynależeniu do takiej grupy powinna być przemyślana i skonsultowana z rodzicami (dotyczy to przede wszystkim dzieci młodszych).
Szkoła jest społecznością zorganizowaną, działającą na podstawie prawa. Społeczność szkolną tworzą uczniowie, nauczyciele i rodzice. Szkoła przekazuje wiedzę naukową metodami naukowymi. Oddziaływanie na dzieci i młodzież jest zgodne z teoriami pedagogicznymi i psychologicznymi. Szkoła stara się przygotować ucznia do udziału w funkcjonowaniu społeczeństwa. Jest także miejscem zawierania przyjaźni i pierwszych miłości.
Człowiek jest jedyną istotą w przyrodzie, której do prawidłowego rozwoju psychicznego jest niezbędne wychowanie w społeczeństwie. Każdy z nas, przebywając w różnych zbiorowościach i przynależąc do określonych grup społecznych, jest jednocześnie członkiem społeczeństwa. W ramach społeczeństwa funkcjonują instytucje organizujące jego życie i powodujące powstawanie określonych zależności i związków między różnymi grupami społecznymi wchodzącymi w skład społeczeństwa, co wpływa na jego integrowanie.
Kolejną grupą wspólnotową jest naród. Najczęściej określa się go jako trwałą wspólnotę ludzi (wspólnota narodowa), połączoną wspólnymi losami historycznymi, kulturą, gospodarką, zamieszkującą określone terytorium, mającą własny język i zachowującą poczucie odrębności. Ważnym czynnikiem formowania się narodu i jego trwania jest państwo. Państwo tworzy warunki sprzyjające rozwojowi wspólnoty narodowej i chroni ją przed zagrożeniami zewnętrznymi. Dlatego każdy naród dąży do posiadania własnego państwa.

PODSUMOWANIE
Człowiek jest istotą społeczną i nie może się w pełni realizować bez obecności innych ludzi.
Rodzaj relacji międzyludzkich, ich realizacji i rządzące nimi zasady oraz wynikający z tego sposób, w jaki ludzie odnoszą się do siebie, określa charakter i strukturę społeczeństwa. Społeczeństwo, w którym żyjemy, narzuca określone normy zachowania, przyjęte przez konkretną wspólnotę. Poprzez interakcje z innymi uczymy się języka i przyjmujemy podstawowe role życiowe. Istoty ludzkie żyją w grupach: pierwszą z nich jest rodzina mała( rodzice i dzieci), potem rodzina wielka (krewni), potem większe wspólnoty, również narodowe. Czasem ludziom udaje się współżyć w harmonii, ale historia uczy że nie ma grupy idealnej, wobec czego żaden naród czy społeczność nie może liczyć na brak konfliktów. Badanie nad człowiekiem jako istotą społeczną jest badaniem interakcji międzyludzkich w grupach w celu zrozumienia, jak one powstają, w jaki sposób pojawiaj się konflikty i jak znaleźć najlepsze rozwiązania tych konfliktów. U podłoża takich badań leży problem, jak członkowie dużych zbiorowości kształtują swoje zachowanie.

Jednostka społeczna w socjologii jest to określenie jakiego używa się wobec człowieka jako społecznego indywiduum, ukształtowanego przez społeczeństwo w procesie socjalizacji. W socjologii pojmuje się człowieka na 3 różne sposoby:

1. koncepcja abstrakcjonistyczna - jest od podmiotem zachowań i działań. Koncepcja ta abstrahuje od motorów i impulsów zachowania podmiotu.

2. koncepcja naturalistyczna - człowiek jest indywiduum biologicznie ukonstytuowanym i rozwijającym się

3. koncepcja humanistyczna - człowiek dąży do realizowania określonych wartości.

Socjologia postrzega człowieka jako element większych całości. Osoba jest tylko częścią grupy, wspólnoty czy narodu. Psycholog postrzega człowieka jako osobę rozumną, liczy się dla niego osobowość człowieka. Jego emocje, charakter itp. .Socjolog dostrzega, jak ważne jest uwzględnienie wpływu innych ludzi na pojedynczą jednostkę. W przypadku psychologii głównym przedmiotem zainteresowania stało się poczucie tożsamości osobistej określane jako „świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, a także świadomość własnej odrębności, indywidualności i niepowtarzalności”.

W rozumieniu socjologicznym tożsamość przedstawia się jako społecznie nadawana, potwierdzana i przekształcana.

Dla socjologów rzeczą interesująca jest nie tylko tożsamość osobista, ale przede wszystkim tożsamość społeczna jednostki: jest pochodną jej przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Tożsamość ma wymiar zarówno subiektywny (poczucie tożsamości) jak i obiektywny (zaklasyfikowanie jednostki przez innych). Na jej wykształcenie ma wpływ socjalizacja. Tożsamość, zarówno osobista jak i społeczna, jest silnie związana z rolami społecznymi człowieka. Odgrywane role, wpływając na osobowość człowieka i zmieniając ją, powodują zmiany jego obrazu samego siebie. Role tym silniej określają tożsamość jednostki, im mocniej jednostka identyfikuje się z nimi. Związek tożsamości z rolami dodatkowo wskazuje na znaczenie socjalizacji. System ról jest bowiem sposobem klasyfikacji jednostek w społeczeństwie. Wśród różnych ról człowieka jedna z nich bywa rolą kluczową, wyznaczającą, jak jest on postrzegany, a tym samym - jego tożsamość.

4 SOCJALIZACJA

Socjalizacja- procesy społeczne, w których dzieci przyswajają normy i wartości społeczne oraz uzyskują poczucie własnej tożsamości. Szczególnie ważne są procesy socjalizacji przebiegające w dzieciństwie, ale w jakimś stopniu socjalizacja trwa przez całe życie(giddens)

Socjalizacja- złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury(szacka)

Socjalizacja pierwotna-człowiek przechodzi ją w dzieciństwie i dzięki niej staję się członkiem społeczeństwa. W jej toku uczy się wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych(szacka)

Socjalizacja pierwotna- wpływając na rozwój jednostki, kształtuję wszystkie podstawowe elementy jej osobowości, przystosowuje do życia w zbiorowości, umożliwia im porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy, jak trzeba się zachowywać, by osiągnąć cele życiowe.( opracowanie)

- socjalizacja pierwotna ma dla jednostki większe znaczenie, gdyż to jej zasadnicza struktura powielana jest w trakcie socjalizacji wtórnej

- ważną rolę w tym procesie pełnia osoby wprowadzające jednostkę w życie społeczne, czyli tzw.” Znaczący inni” , wprowadzają oni jednostkę w sposób zapośredniczony( poprzez własne doświadczenia i miejsce w strukturze społecznej)

- proces ten byłby niemożliwy( lub bardzo utrudniony) bez więzi emocjonalnej, jaka łączy dziecko ze znaczącymi innymi(opracowanie)

Socjalizacja wtórna — składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.). Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w socjalizacji „uogólnionego innego”- czyli z chwilą gdy określone normy, wartości i wzory zachowań nabiorą dla tej jednostki walorów ogólności.

Lub inaczej, gdy potrafi abstrahować od norm konkretnego innego( np: mama się złości kiedy wylewam zupę) do ogólnych norm społecznych( nie wolno wylewać zupy).

Czynniki socjalizacji:
1. Rodzina - pierwszy z najważniejszych czynników socjalizacji. To pierwszy i najbardziej trwały świat społeczny dla dziecka.
2. Szkoła - jest odpowiedzialna za przekazanie informacji, umiejętności i wartości, które społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego.
3. Grupa rówieśnicza - składa się z dzieci w tym samym lub zbliżonym wieku i o tym samym statusie społecznym. W grupie rówieśniczej trzeba samemu zapracować na pozycję społeczna-w przeciwieństwie do rodziny, gdzie pozycja ta została nam od razu przyporządkowana. Socjalizacja przebiega tu w sposób nieprzemyślany i nie zaplanowany.
4. Mass media - są zbiorem różnych sposobów komunikowania treści przeznaczonych dla wielu odbiorców - obejmują np. radio, telewizje, filmy, gazety, książki itp.
5. Inne czynniki - czyli instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne itp.

5. MIKROSOCJOLOGIA. GRUPA SPOŁECZNA

Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne. W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną. W przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną. Do zbiorowości społecznych o krótkim czasie istnienia, gdzie nie wytwarzają się trwałe więzi społeczne zaliczane są także różne formy tłumu.

Typy zbiorowości:

1. Tłum - w zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie zawsze przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania. Tłum może też przejawiać wspólnie ukierunkowane spontaniczne działania. W takiej sytuacji w tłumie dochodzi często do naśladownictwa i (chwilowego) wyzbywania się indywidualizmu. Często też uczestnicy tłumu czują się silniejsi i tracą zdolność obiektywnej oceny sytuacji.

2. Publiczność - typ zbiorowości, która wyróżniana jest ze względu na to, że jej uwaga koncentruje się na konkretnym przekazie

3. Partia polityczna- organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe.

4. Związek zawodowy - masowa organizacja społeczna zrzeszająca na zasadzie dobrowolności ludzi pracy najemnej.

5. Rodzina - w socjologii rozumiana jako grupa społeczna lub instytucja społeczna. Jako instytucja społeczna: Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji.

->Funkcje instytucjonalne rodziny:

• materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków)

• opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają pomocy)

• prokreacyjna (polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa)

• seksualna (zaspokajanie popędu seksualnego)

• legalizacyjno-kontrolna (sankcjonowanie postępowania członka rodziny przez rodzinę, nadzorowanie jego postępowania)

• socjalizacyjno-wychowawcza (wprowadzanie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa)

• klasowa (określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa)

• kulturalna (zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych)

• rekreacyjno-towarzyska (umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym wewnętrznej równowagi emocjonalnej)

• emocjonalno-ekspresyjna (zaspokaja emocjonalne potrzeby członków rodziny, sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu psychicznego)

6. Naród - wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją też rozbieżności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków. W odróżnieniu od społeczeństwa, które jest przez jednostki zwykle traktowane instrumentalnie, naród jest dla jego członków wartością autoteliczną.

7. Społeczeństwo - zbiorowość trwająca przez wiele pokoleń,a więc istniejąca dłużej niż życie jednostki, zespoloną wewnątrz wielorakimi systemami stosunków społecznych, wyodrębniona od innych takich zbiorowości trwałą przynależnością członków i stanowiącą w mniejszym lub więszym stopniu całość terytorialną. Społeczeństwo posiada też własną kulturę.

8. Społeczności lokalne - wyróżnia się 3 stałe elementy: terytorium, interakcje społeczne, więź psychiczna wyrażająca się w poczuciu wspólnoty z ludźmi zamieszkującymi to terytorium. Od grupy społecznej różni ją zasada odrębności w postaci terytorium.

Ferdinand Tönnies - jest autorem podziału na dwa typy więzi społecznych i odpowiadające im dwa typy zbiorowości Są to wspólnota i stowarzyszenie.

Kategorie	Wspólnota	Stowarzyszenie
Więzy łączące ludzi	Pokrewieństwo, braterstwo, sąsiedztwo	Umowy, wymiana dóbr materialnych, wyrachowanie
We wzajemnych stosunkach ludzie uczestniczą jako	Osobowości	Role społeczne
Środki kontroli	Zwyczaj, tradycja	Prawo sformalizowane
Ludzie kierują się	Wiarą	Względem na opinie publiczna
Podstawa gospodarcza	Własność zbiorowa	Pieniądz, własność prywatna

Grupy społeczne:

Trudno jest jednoznacznie zdefiniować czym jest grupa społeczna. na przestrzeni lat pojawiały się różne definicje, jednak obejmowały one zbyt wiele różnych tworów, aby można było nazwać je tak samo:grupa społeczna. Ostatecznie uznano, że grupa to „wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami” (Ossowski). Jak ważna jest grupa społeczna dla socjologów powiedział już Szmatka: „Jednostka sama dla siebie lub potraktowana jako element struktur wyższego rzędu niż jej własna jest fikcją - jednostka pozostająca poza obrębem grupy nie ma jakiegokolwiek sensu socjologicznego i jakiegokolwiek społecznego znaczenia”.

Cechy grupy społecznej:

1. minimum trzy osoby (triada)

2. interakcje między członkami

3. uznawanie wspólnych wartości

4. świadomość bycia grupą

5. wewnętrzne ustrukturyzowanie grupy

Grupa a funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie:

Grupa społeczna, rozumiana w sposób przedstawiony powyżej, jest postrzegana jako samoistna całość, będąca czymś więcej niż sumą składających się na nia jednostek i do nich nieredukowalną. Takie swoiste, nieredukowalne do swych części całości bywaja określane mianem emergentnych. Jak pisze Szmatka „przekształcenie się amorficznego zbioru ludzkiego w grupę społeczną o wykrystalizowanych strukturach wewnątrzgrupowych, trwałej świadomości grupowej i wyraźnej strukturze powoduje, że grupa jakby autonomizuje się, usamodzielnia i odrywa zarówno od działań jednostki, jak i jej stanów świadomościowych, a więc w pewnym sensie przeciwstawia się jednostce, stając się samodzielnym, niezależnym podmiotem”. Tak rozumiane grupy tworzą zewnętrzną w stosunku do jednostek rzeczywistość i wywieraja na nie rozmaite naciski oraz stosuja wobec nich rozmaite przymusy.

W jakim sposób powstają grupy społeczne?

„Powstanie struktury socjometrycznej przekształca luźny zbiór jednostek w grupę społeczną. Podstawą łączenia się jednostek w grupę jest silna indywidualna potrzeba emocjonalna” (Szmatka). Proces kształtowania się struktury socjometrycznej:

• czynnikiem pierwotnym są potrzeby indywidualne jednostek - ich potrzeby emocjonalno - afiliacyjne

• drugim czynnikiem pierwotnym niezbędnym do zapoczątkowania procesu tworzenia się tej struktury jest bliskość fizyczna ludzi. Im bliżej ludzie są względem siebie w sensie przestrzennym, tym bardziej prawdopodobne że staną się dla siebie atrakcyjni.

• trzecim istotnym czynnikiem o charakterze pierwotnym jest podobieństwo postaw

Struktura społeczna - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami. Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).

Wyróżnia się makro i mikrostrukturę społeczną.

• Mikrostrukturę tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich

• Makrostrukturę tworzą duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno - zawodowymi.

Osobny poziom analizy struktury społecznej, na którym istnieją społeczności lokalne czy duże organizacje (grupy wtórne) jest to poziom mezosocjologiczny.

Wyróżnia się kilka koncepcji dotyczących struktury społecznej:

W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.

• Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.

• Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

• Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.

Teoria funkcjonalno - strukturalna:

Jej zwolennicy (między innymi Auguste Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.

W ujęciu Alfreda Radcliffe-Browne'a struktura społeczna jest siecią złożonych stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja jest układem ról społecznych.

Koncepcja konfliktowa:

Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność.

W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.

Koncepcja interakcyjna:

Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje(inaczej ciągła wymiana informacji), jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Ludzie wchodząc w interakcje wytwarzają relacje które nazywamy strukturą. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.

Koncepcja strukturalistyczna:

Claude Lévi-Strauss zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw struktury to tylko modele (którego tak naprawdę nie ma) przydatne w analizie mechanizmów zachodzących w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te kształtowane są poprzez struktury głębokie istniejące w ludzkich mózgach.

Koncepcja strukturacji:

Wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.

Ujęcie holistyczne:

Struktura jest mechanizmem homestatycznym, utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż jednostki przypisywane są do ról pełnionych w społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W opozycyjnym ujęciu mikrospołecznym, podłożem kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy psychologiczne indywidualnych jednostek, które kształtują ją dzięki własnej aktywności.

Więź społeczna - pojęcie socjologiczne określające ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny. Zdaniem klasyków socjologii, na różnych etapach rozwoju społeczeństw dominują różne rodzaje więzi społecznych. Pojęcie więzi społecznej rozwinęło się jednak przede wszystkim w ramach polskiej socjologii (pojęcie to nie ma np. swojego odpowiednika w socjologii amerykańskiej). Więzi społecznej i jej ewolucji dużo uwagi poświęcali m.in. Ludwik Krzywicki i Stanisław Ossowski.

• Jan Turowski definiował więź społeczną jako: "fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych"

• F. Tönnies podkreślał różnicę między wspólnotą a stowarzyszeniem (zrzeszeniem).

• E. Durkheim rozróżniał solidarność mechaniczna i organiczną.

Typologia wg Pawła Rybickiego:

Więź społeczna może mieć charakter:

• naturalny - wspólne pochodzenie, pokrewieństwo

• stanowiony - narzucony przez społeczeństwo

• zrzeszeniowy - w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi

Grupy własne i obce:

Pojęcie grupy własnej wprowadził do socjologii W.G. Sumner. Stwierdził:

„Uczestników grupy własnej cechują wzajemne stosunki pokoju, porządku, prawa, rządu i gospodarności. Ich stosunek do wszystkich ludzi spoza grupy to wojna i grabież, chyba że zmieniły to umowy”. Sumner użył tych określeń do społeczeństw pierwotnych, ale wkrótce okazało się, że jego spostrzeżenia, choć nie w tak drastycznej formie, mogą odnosić się do społeczeństwa współczesnego.

Grupę własną postrzega się zazwyczaj jako grupę bardziej zróżnicowana i zindywidualizowana niż grupę obcą. W odniesieniu do grupy własnej zapamiętuje się raczej zachowania dobre, pozytywne, natomiast w odniesieniu do obcej - złe, negatywne. Ponadto zachowania pozytywne grupy obcej tłumaczy się najczęściej niezależną od niej sytuacja zewnętrzną, negatywne zaś - paskudnym charakterem jej członków. Dokładnie odwrotnie jest w przypadku grupy własnej.

Powszechność podziałów na swoich i obcych oraz natężenie emocji temu towarzyszących skłania naukowców do uznania tego za przejaw ludzkiej natury powstałej na drodze ewolucji. Należy jednak pamiętać, że to nie biologia ale kultura dostarcza nam wzorców do takich podziałów.

Grupa formalna - typ grupy społecznej charakteryzujący się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy. Struktura tego typu grupy charakteryzuje się przede wszystkim bezosobowymi, rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji konkretnego celu i powstają zazwyczaj na bazie prawa publicznego

Grupa nieformalna typ grupy społecznej charakteryzujący się płynną, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną. W obrębie dużych grup formalnych grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają więzi.

Grupa odniesienia - bywa używana w dwojakim sensie.

1. na oznaczenie grupy, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorem zachowań, wedle których jednostka modeluje własne postępowanie

2. może oznaczać grupę, która jest dla jednostki tłem oceny bądź własnej oceny bądź postępowania

Ocena własnej sytuacji na tle innych dokonywana jest z perspektywy rozdziału kar i nagród. Np. student który dostanie 3 będzie niezadowolony jeśli, reszta dostanie5, natomiast będzie dumny jeśli wszyscy dostaną 2. Z funkcjonowaniem grup odniesienia jako tła oceny własnej sytuacji łączy się pojęcie względnego upośledzenia. Oznacza ono, że poczucie upośledzenia wiąże się nie tyle z umiejscowieniem na obiektywnej skali posiadanych dóbr, ile z postrzeganiem własnego usytuowania w stosunku do innych osób o podobnych cechach, czyli zależy od subiektywnej skali ich pozycji.

Spoistość grupowa i jej wskaźniki:

Spójność - stosunek wewnątrzgrupowych wyborów socjometrycznych do wyborów zewnątrzgrupowych, to jest wzór atrakcyjności interpersonalnej.

Grupa spójna to taka, którą spaja silna więź społeczna.

Wszyscy członkowie grupy spójnej będą przejawiać skłonność do podobnego postrzegania grupy, co znaczy, że będą podobni pod względem swych postaw wartości itd. Podobieństwo to odnosić się będzie także do sfery behawioralnej, albowiem zakłada się, że członkowie grupy będą także w podobny sposób reagować na problemy dotyczące grupy. Zatem, reasumując, spójność grupy jest stanem jej wewnętrznej szeroko rozumianej unifikacji. Członkowie grupy spójnej będą charakteryzować się podobnymi cechami osobowościowymi, będą mieć podobne cele, zainteresowania, podobne wyobrażenia o metodach działania w określonych sytuacjach. Spójność jest czymś do czego grupa dąży jako całość, czymś, co jest niezbędne dla jej istnienia. Myli się więc ten kto twierdzi, że spójność jest w głównej mierze utrzymywana przez stosunki przyjaźni między jej członkami. określony poziom spójności jest wynikiem nacisków i przymusu, jaki na jednostki wywierają określone, wyspecjalizowane karzące struktury grupowe. Generalnie rzecz biorąc tą głęboka struktura punitywną odpowiedzialna za spójność grupy jest kultura grupy, na którą składają się m. in. wszelkiego typu systemy wartości i norm wewnątrzgrupowych, specyficzna etyka pracy, filozofia stosunków wewnątrzgrupowych. Zadaniem tak rozumianej kultury jest niedopuszczenie przez przymus i sankcje do osłabienia poziomu spójności wewnątrzgrupowej oraz do utrzymania stabilności grupy. Niektóre źródła spójności:

• atrakcyjność interpersonalna

• ważność zadania

• prestiż wynikający z członkowstwa

• satysfakcja z różnych aspektów życia grupowego

Robert Merton wyróżnił 3 typy podstaw spójności grupowej:

1. kreowaną kulturowo

2. kreowaną organizacyjnie

3. kreowaną strukturalnie

Co stanowi o atrakcyjności grupy?

W pracy Szmatki pojęcia takie jak atrakcyjność interpersonalna i spoistość są ze sobą ściśle skorelowane. Według niektórych badaczy atrakcyjność może być zarówno przyczyną jak i skutkiem spójności grupy. Według Szmatki spójność i atrakcyjność to w żadnym wypadku nie są takie same pojęcia. „ Wzór atrakcyjności interpersonalnej w grupie, to innymi słowy mówiąc, wzór wyborów i odrzuceń pomiędzy członkami grupy, bilans atrakcyjności i repulsji wzajemnej jednostek”. Najprościej mówiąc o atrakcyjności grupy mogą świadczyć takie cechy jak:

• zgodność poglądów między członkami

• prestiż

• satysfakcja

• pomaga realizować jednostce jej cele

• zaspokaja potrzebę uczestnictwa

Z grupami atrakcyjnymi jednostka się identyfikuje, solidaryzuje, obdarza je zaufaniem i lojalnością.

Wpływ grupy na jednostki:

Stopień takiego wpływu zależy silnie od poziomu spoistości grupy.

Wraz ze wzrostem spójności wzrasta:

1. Skłonność a także możliwość kontrolowania członków przez grupę

2. Konformizm

3. Tendencja do odrzucania dewiantów

Negatywne skutki nadmiernej spoistości:

1. Dezindywidualizacja jednostek

2. Uznanie grupy za wartość najwyższą

3. utożsamianie się z grupą aż do zatraty tożsamości a nawet instynktu samozachowawczego

W sumie to pytanie można rozwijać w różnych kierunkach: można poruszać tematy konformizmu, myślenia grupowego itp. itd. Nie będę już tego rozpisywać, bo to są tematy innych osób

Identyfikacja jednostki z grupą:

Jednostka identyfikuje się z grupami do których obiektywnie należy (przeważnie). Do takich grup jednostka odnosi się w sposób subiektywny - najczęściej jest to stosunek pozytywny. Dzieje się tak przeważnie gdy członkostwo jest dobrowolne albo wynika z szeroko rozumianej atrakcyjności. Z grupami atrakcyjnymi jednostka się identyfikuje, solidaryzuje, obdarza je zaufaniem i lojalnością. Często występuje również pewna idealizacja grupy przez jej członków. Osoba przecenia dokonania grupy, jej atrakcyjność i prestiż, jednocześnie dyskryminując podobne grupy, do których jednak nie należy. Gdy tego rodzaju identyfikacja jest wśród członków grupy powszechna, gdy dla większości z nich jest akceptowana grupą członkowską, powiemy że w grupie występuje wysokie morale. Zdarzają się jednak przypadki, gdy osoba nie identyfikuje się z grupą, ale należy do niej, ponieważ nie ma innego wyboru (np. rodzina).

Funkcjonowanie jednostki w grupie:

Współcześnie każdy człowiek należy do jakiejś grupy, często nawet do wielu grup. Jego funkcjonowanie w niej ściśle zależy od pozycji jaką zajmuje. Dlatego myślę że można by tu przytoczyć różne formy modeli komunikowania się międzygrupowego (gwiazda, sieć itp.)

Interakcje społeczne:

Interakcje - różnego rodzaju obiektywne relacje zachodzące między poszczególnymi osobami. Ich wykształcenie stanowi podstawę do wykształcenia się grupy społecznej.

Grupę społeczną charakteryzuje zagęszczenie interakcji między jej członkami. Wprowadzenie tego kryterium w sposób oczywisty wyłącza z kategorii grupa społeczna wiele zbiorowości wcześniej do nich zaliczanych, a mianowicie te, które są tak duże, że niemożliwe staja się takie interakcje pomiędzy wszystkimi członkami.

6. PROCESY GRUPOWE

Facylitacja społeczna - (social facilitation), ogólne zjawisko polegające na pozytywnym, ułatwiającym (facylitującym) wpływie obecności innych osobników tego samego gatunku na aktywność jednostek. Istnieje obfitość przykładów. Całkowicie nasycone kurczę będzie jadło jeśli umieścić je wśród innych kurcząt jedzących z apetytem. Sportowcy osiągają lepsze wyniki na oczach publiczności, dzieci bawią się z większym zapałem, gdy towarzysz zabawy jest pod bokiem, choćby bawił się w coś innego. Nawet karaluchy uczą się szybciej labiryntu, jeśli obserwują je inne karaluchy. Należy jednak pamiętać, że efekt facylitacji występuje w odniesieniu do zachowań stosunkowo dobrze wyuczonych, automatycznych. Obecność innych może hamować lub zakłócać zachowania niezbyt dobrze wyuczone lub bardzo złożone. Mówimy wtedy o interferencji społecznej.(wiki)

Proces polegający na tym, że obecność innych ludzi zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji dominujących, co prowadzi do poprawy skuteczności wykonywania dobrze opanowanych zadań i pogorszenia skuteczności wykonywania zadań źle opanowanych.

PS: znamy to z psychologii

Próżniactwo społeczne- uwarunkowany motywacyjnie spadek wysiłku wkładanego przez jednostkę w zadanie wykonywane zespołowo.

Próżniactwo społeczne - w psychologii społecznej mówi się o nim wtedy, gdy wysiłek wkładany przez jednostki w wykonanie zadania jest mniejszy, gdy działają one wraz z innymi niż, gdy działają indywidualnie. Próżniactwo społeczne można redukować poprzez kontrolę wyników uzyskanych przez jednostkę, lub tylko sugerowanie, że taka kontrola ma miejsce.

Wysiłek poszczególnych jednostek działających w grupie jest tym mniejszy im:

• trudniejszy do zmierzenia jest indywidualny wkład każdego wykonawcy,

• mniej wykonawca jest przekonany o tym, że jego indywidualny wkład ma znaczenie dla ogólnego wyniku, jaki zostanie osiągnięty,

• wykonywane zadanie wydaje się mniej ważne wykonawcy.

Co zmniejsza produktywność grupy?

• Myślenie grupowe-w grupach o wysokim poziomie spójności wewnętrznej, spójności, odrzucenie osób z zewnątrz. Styl przywództwa i coraz mniej logiczny styl myślenia prowadzą do odejścia z grupy wszystkich, którzy nie rozumieją tak jak większość.

• Polaryzacja grupowa

1. przesunięcie punktu ryzyka- tendencja do podejmowania bardziej ekstremalnych decyzji przez osoby działające w grupie niż przez jednostki..

2. rozproszenie odpowiedzialności- to efekt występujący w sytuacji, kiedy znajdujemy się wśród wielu innych osób, które podobnie reagują na pewne zdarzenia. Powoduje to, że nie czujemy się osobiście odpowiedzialni np.: za udzielenie drugiej osobie pomocy.

3. teoria familiaryzacji- głosi, że ryzykowne zachowanie, kiedy zostanie zaproponowane po raz pierwszy, odbierane są szokująco. Z upływem czasu, kiedy grupa podejmuje nad nimi dyskusje, zaczyna się jej ono wydawać o wiele bardziej dostępne.

4. Teoria przekonujących argumentów- członkowie grupy, którym na początku spodoba się ryzykowne rozwiązanie, przekonują innych do tego przyjęcia.

• Próżniactwo społeczne i rozproszenie odpowiedzialności(Polega na obniżaniu się prawdopodobieństwa zareagowania świadków kryzysowego zdarzenia wraz ze zwiększaniem się ilości świadków tego zdarzenia.)

• Problemy koordynacyjne- pojawiają się gdy grupa wykonuje zadanie, wymagające od wszystkich jej członków wykonywania tych samych czynności w tym samym czasie.

• Jazda na gapę- jednostka przejawia skłonność, aby zbytnio sie nie wysilać, jeśli może skorzystać z owoców cudzej pracy. Większa spójność grupy zmniejsza tendencje do jazdy na gapę

Wpływ norm grupowych na jednostkę i skutki oddziaływania norm grupowych na członków grupy:

• Normy grupowe przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celu- akceptacja i przestrzeganie przez członków grupy określonych norm, będących funkcją celu, prowadzi do jego osiągnięcia; nieprzestrzeganie powoduje, że grupa pozostaje w miejscu lub nawet oddala się od celu.

• Normy grupowe pozwalają na utrzymanie się grupy przy życiu.

7. STRUKTURY GRUPOWE

Pojęcie struktury społecznej w małych grupach.

Def. Ogólna: Struktura społeczna to wzory interakcji zachodzących między poszczególnymi elementami społeczeństwa (między osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami)

Wyróżnia się mikro i makrostrukturę społeczną (tworzą ją duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno - zawodowymi, brak możliwości kontaktu bezpośredniego ze wszystkimi członkami)

Mikrostrukturę tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych np. wspólnot rodzinnych, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich.

W małych grupach społecznych interakcje zachodzą bezpośrednio np. w czasie spotkań, członkowie małej grupy mają możliwość kontaktu z każdym członkiem grupy, każdego członka w związku z tym może traktować jako indywidualną osobę.

Strukturę społeczną można badać w zależności od dystansu dzielącego badacza od badanego obiektu, ów dystans odgrywa ogromną rolę w poznawaniu zjawisk społecznych, w szczególności gdy chcemy rozpoznać strukturę i jej istotne cechy/ Pewne rodzaje struktur można poznać, opisać , dostrzec poddać analizie, jedynie z bardzo dużego dystansu, inne zaś nie dadzą się rozpoznać jeśli nie spojrzy się na nie z możliwie bliskiego dystansu.

Zróżnicowanie spojrzenia na „dalekie” i „bliskie” dystans są niezbędne po to, aby można było rozpoznać różnorodne typy struktur społecznych.

Gdy zastosujemy w analizie dystans daleki - spojrzymy na dany przedmiot z maksymalnie wielkiej odległości okaże się, że jego struktura to rodzaj geometrii układu; struktura jest zatem rodzajem ogólnej formy, jaką mają różnorodne przedmioty społeczne/ Można wówczas dostrzec określony układ, siatkę powiązań, która będzie miała charakter wysoce abstrakcyjny, będzie rodzajem geometrii tego układu.

- Nie dostrzeżemy natomiast konkretnych elementów wraz z konkretnymi typami powiązań i zależności między nimi .

=> zastosowanie na gruncie socjologii takiego dystansu, takiej perspektywy p0oznawczej umożliwia badaczowi dotarcie do mikrostruktury, makrostruktury lub struktury zachowań działających jednostek.

Zdaniem Szmatki „jedynie mikrostruktura lub makrostruktura maja charakter takiego geometrycznego układu niezmiernie abstrakcyjnego, niewątpliwie będącego ukrytą strukturą lub tak zwana strukturą głęboką , realnego, aczkolwiek abstrakcyjnego, tak jak realne są formy geometryczne i prawa nimi rządzące, nie dającego się jednak rozpatrywać z substancjalnego punktu widzenia”

Różnorodność struktur i procesów, zjawisk i obiektów mikrosocjologicznych okazuje się względna , wszystkie bowiem SA składnikami struktury dalekiego dystansu i aczkolwiek maja pewne swoiste reguły działania, to jednak SA one podporządkowane ogólniejszym prawom mikrostruktury.

Mikrostruktura jest zatem struktura dalekiego dystansu - nie jest ona tego typu przedmiotem którego my ludzie, uczestnicy życia społecznego, moglibyśmy bezpośrednio doświadczyć. Jest to natomiast układ odniesienia, układ sił i napięć, pewna forma, jaka przybierają zjawiska i procesy mikrosocjologiczne.

Zastosowanie dystansu bliskiego w procesie badawczym oznacza spojrzenie na dany obiekt z niewielkiej odległości.

- Będzie to już określona substancjalna całość , jakkolwiek wyidealizowana (wyodrębnione jedynie najważniejsze czynniki), to jednak realna, istniejąca w świecie społecznym jako określony, konkretny przedmiot.

- całość ta jednak istnieje jakby wewnątrz danego obiektu (np. grupy społecznej, procesu społecznego) , jest jakby wewnętrznym szkieletem określonego obiektu społecznego.

- struktura tego typu ma zdolność determinowania właściwości i sposobu zachowania się zarówno poszczególnych elementów np. grupy, jak też tejże grupy jako całości.

- porównuje się tą strukturę do kośćca - jego wykrycie pozwala zrozumieć wiele sposobów działania organizmu ludzkiego, aczkolwiek nie umożliwia nam zrozumienia wszystkich procesów zachodzących w tym organizmie.

-Każdy obiekt, całość społeczna np. mała grupa społeczna ma wiele struktur bliskiego dystansu i dopiero poznanie większości tych struktur uprawnia nas do wypowiedzenia tezy o rozpoznaniu cech własności badanego przedmiotu.

Wymiary struktur grupowych: struktury socjometryczne, struktura władzy, struktura lub sieć komunikacyjna, struktura awansu.

Struktura grupowa - układ powiązanych ze sobą pozycji. Struktury grupowe mają charakter hierarchiczny - poszczególne pozycje w strukturach są związane z większym lub mniejszym natężeniem cechy charakteryzującej stosunki wiążące daną pozycję z innymi pozycjami. Na podstawie powiązań między poszczególnymi pozycjami wyróżniamy różne rodzaje struktur grupowych:

- strukturę socjometryczną - poszczególne pozycje wiąże ze sobą stosunki lubienia, nielubienia lub odrzucenia, czyli atrakcyjności, pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych

- strukturę władzy - poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki władzy

- strukturę komunikacyjną- stosunki wiążące ze sobą poszczególne pozycje określone są ilością przekazywanych informacji i liczbą kanałów informacyjnych łączących poszczególne pozycje

-

Struktura socjometryczna ma dla małej grupy znaczenie szczególne - istnieje przypuszczenie oparte na wielu dowodach empirycznych, że czynnikiem inicjującym powstawanie grupy jest pojawienie się wśród członków danego zbioru ludzi ukrytej struktury afektywnej, którą można by do pewnego stopnia utożsamiać ze strukturą socjometryczną. - jej powstanie przekształca luźny zbiór jednostek w grupę społeczną. Struktura ta od powstania zaczyna wywierać rozległy wpływ na grupę, powodując konsekwencje w odniesieniu do grupy jako całości i innych jej struktur.

Wg Sherifów podstawą łaczenia się jednostek w grupę jest silna indywidualna potrzeba emocjonalna . Czynnikiem inicjującym procesy prowadzące do powstania określonych układów wewnątrzgrupowych są silne, indywidualne potrzeby emocjonalne jednostek.

Struktura, która generuje dalsze procesy w grupie, będąca czynnikiem inicjującym proces jej powstania to właśnie struktura socjometryczna.

Struktura socjometryczna ma dwa oblicza:

a)aspekt głęboki , ukryty niektórzy badacze nazywaja go uczuciem grupowym bądź umysłem grupowym; może odnosić się zarówno do konfiguracji świadomych jak i nieświadomych elementów emocjonalnych składających się na zachowania jednostek.

Uczucie grupowe ; jego przybliżonym obrazem jest konfiguracja takich elementów jak:

- potrzeby i dążenia ludzkie, które przede wszystkim są przyczyną tworzenia się grupy

- uczucia satysfakcji lub frustracji wynikające z doświadczenia grupowego

- interpersonalne więzi i animozje

- uczucia więzi z grupą jako całością lub poczucie alienacji wobec grupy

b)właściwa struktura socjometryczna - jest to bardziej dostrzegalny aspekt, szczególnie silnie kojarzący się z procesami atrakcyjności interpersonalnej.

* Struktura socjometryczna to struktura atrakcyjności interpersonalnej - postaw interpersonalnych. Kiedy dokonujemy wyboru kogoś , chcemy się do niego zbliżyć , natomiast kiedy dokonujemy wyboru negatywnego (odrzucenia) chcemy uniknąć kontaktów z osobą odrzuconą, a więc struktura socjometryczna to struktura zbliżania się do ludzi lub ich unikania. Poszczególne osoby mogą być dla siebie atrakcyjne ze względu na różne aspekty życia wewnątrzgrupowego.

Struktura władzy - występuje zarówno w grupach posiadających strukturę formalną , jak i w grupach o charakterze nieformalnym. Władza jest pewnym charakterystycznym stosunkiem wiążącym ze sobą dwie pozycje lub dwie osoby zajmujące określone pozycje (osoby te wywierają na siebie wpływ. Osoba zajmująca jedną pozycję kontroluje zachowania osoby zajmującą druga pozycję i odwrotnie. . Władza jest to różnica między stopniem kontroli zachowania B przez A (zamierzonego przez A), a stopniem kontroli zachowania A przez B. . Jeżeli znak tej różnicy ma wartość dodatnią , powiemy wówczas że A ma władzę nad B, i odwrotnie. Ludzie zajmujący wyższe pozycje mogą w znacznie większym stopniu kontrolować zachowania osób zajmujących niższe pozycje. .

Struktura komunikacyjna - w grupach występuje zróżnicowanie na pozycje ze względu na ilość informacji dochodzących do poszczególnych osób, które zajmują te pozycje , jak również ze względu na liczbę kanałów, którymi te informacje są przekazywane , a które łą czą ze sobą poszczególne pozycje.

Struktura awansu - powiązania pomiędzy pozycjami uwarunkowane są możliwością obejmowania wyższych pozycji w strukturze grupy. Struktura ta ma szczególne znaczenie w większych organizacjach, których częścią są małe grup

Typy struktur i ich własności : ilość relacji, dystanse społeczne między relacjami. Pozycje centralne i peryferyjne (para, łańcuch, sieć, klika, gwiazda)

Możemy wyróżnić kilka typowych elementów struktur socjometrycznych i różne rodzaje tych struktur:

- parę - dwie osoby wybierają się wzajemnie

- łańcuch - gdy osoba A wybiera osobę B , z kolei osoba B wybiera osobę C. Mniejszy stopień scentralizowania niż w gwieździe, większy stopień peryferyjności pozycji peryferyjnych. Żadna z pozycji nie ma możliwości totalnego sterowania przepływem informacji. Struktura umiarkowanie scentralizowana - brak pozycji dominującej, ale istnieją pozycje zdominowane.

- sieć - wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich. Ten sam układ co w gwieździe, wszyscy członkowie grupy mają możność bezpośredniego kontaktu ze sobą, brak pozycji centralnej , dominującej w jakikolwiek sposób nad pozostałymi, mającej zdolność do kontrolowania całością lub częścią grupy

- gwiazdę jedna osoba z grupy otrzymuje bardzo dużo wyborów, z tym , że osoba będąca gwiazdą nie odwzajemnia tych wyborów, 1 pozycja centralna , 4 peryferyjne. Osoba na pozycji centralnej może kontrolować przebieg całego procesu komunikowania się. Osoby na pozycjach peryferyjnych nie mogą komunikować się ze sobą bezpośrednio - totalne uzależnienie od osób w centrum

- klikę - różni się od sieci tym, że jest ona podgrupą wzajemnie wybierających się osób, które będąc członkami jakiejś większej grupy, odrzucają jej pozostałych członków.

Proste zadania - układ scentralizowany potrzebuje mniej czasu na rozwiązanie tego zadania niż układ zdecentralizowany

Złożone zadania - układ zdecentralizowany potrzebuje mniej czasu na rozwiązanie tego zadania

Bez względu na rodzaj zadania w strukturze zdecentralizowanej jednostki są bardzie aktywne, przejawiają większą satysfakcję z uczestnictwa w grupie.

Struktury scentralizowane sprzyjają wytworzeniu scentralizowanej organizacji , w strukturze zdecentralizowanej z równym prawdopodobieństwem powstaje albo organizacja całkowicie eglitarna lub scentralizowana.

Struktury scentralizowane

- osoby zajmujące pozycje centralne dysponują wysokim stopniem niezależności, maja duży margines wolności

- osoby zajmujące pozycje peryferyjne dysponują ograniczona wolnością w działaniach z powodu niskiego stopnia niezależności

Struktury zdecentralizowane:

- stopień niezależności jest wysoki, każdy z członków grupy dysponuje dłuższym zakresem wolności.

*stopień niezależności członków grupy determinuje efektywność struktury w zależności od typu zadania, jakie grupa działająca w ramach struktury ma do rozwiązania.

Rozrost struktur grupowych wpływa ogólnie na osłabienie grupy jako całości oraz na obniżenie się stopnia niezależności każdej z pozycji. Wzrost wielkości grupy oznacza wzrost rozczłonkowania przepływu informacji w grupie ( więcej pozycji dysponujących cząstkowymi informacjami)

- w większej grupie jednostka odczuwa słabsze naciski strukturalne , jest słabiej kontrolowana przez grupę , ale ma do czynienia z bardziej złożoną , skomplikowana strukturą , jest uwikłana w większą ilość interakcji , jest przedmiotem większej ilości nacisków i oczekiwań .

Istnieją różne podstawy na których może opierać się władza jednej osoby nad drugą . Frencz i Raven wyróżnili 5 rodzajów takich podstaw :

1) przestrzeganie przez ludzi tkwiących w strukturze władzy pewnych norm społecznych, które przyswoili sobie jeszcze w okresie dzieciństwa - Frencz określa to władzą prawomocną.

2) posiadana przez jedną z osób wiedza (władza eksperta). Pozwalamy kontrolować swoje zachowanie ekspertom, osobom kompetentnym, ponieważ przyjmujemy, że rzeczywiście mają oni wiedzę i że poprawnie ją wykorzystują

3)Nagroda, a dokładniej możliwość nagradzania osoby zajmującej niższa pozycję przez osobę zajmującą wyższą pozycję. Osoba, która w przeszłości była nagradzana za podporządkowanie się władzy innego człowieka, w późniejszym okresie ma nadzieję, że zostanie nagrodzona , jeżeli podda się kontroli osoby stojącej wyżej i dlatego zachowuje się zgodnie z jej poleceniami. Kiedy kontroluje się zachowanie innych osób używając głównie nagród zwiększa się prawdopodobieństwo, że u osoby w ten sposób kontrolowanej wytworzy się pozytywny stosunek do osoby sprawującej władzę.

4) władza oparta na karze - osoba stojąca niżej w hierarchii władzy poddaje się kontroli osoby stojącej wyżej, ponieważ poprzednio w procesie uczenia się stwierdziła, że jeżeli tego nie czyniła to otrzymywała karę. , wywołującą przykrość czy też strach. Tego rodzaju władza prowadzi do osłabienia pozytywnego stosunku osoby stojącej niżej w hierarchii do osoby sprawującej władzę za pomocą kar.

5) Identyfikacja osoby stojącej niżej w hierarchii z osobą stojącą wyżej w tej hierarchii. Osoba o niższej pozycji w hierarchii ma wobec osoby stojącej wyżej bardzo silną pozytywną postawę, bardzo lubi tę osobę , jest z nią silnie uczuciowo związana. Sprawia jej przyjemność, jeżeli poddaje się kontroli tej osoby. (np. władza rodziców nad dziećmi w okresie dzieciństwa.

Czynniki kształtujące/ generujące strukturę socjometryczną.

iLogika zdarzeń prowadząca do krystalizowania się struktury socjometrycznej:

I. Potrzeby emocjonalno - afiliacyjne

- Sherifowie twierdzą ,że ludzie łączą się razem, wchodzą we wzajemne interakcje bo odczuwają taką potrzebę niezależnie od tego , jakie formy mogłaby ona przybrać

- zwolennicy teorii wymiany uważają (Nixon) twierdzą, że ludzie będą mieli skłonność do nawiązywania kontaktów z tymi osobami, które dostarczają im nagród lub spełniają ich potrzeby. Tzn. możemy mieć skłonność do nawiązywania kontaktów z kimś kto dysponuje zdolnością do nagradzania nas, lecz możemy nie podjąć próby związania się z tą osobą lub tez nawiązania z nią przyjaźni, jeśli żywimy obawy czy osobnik ten istotnie zechce nas wynagrodzić.

Pomijając spór o podejście jest to pierwotny czynnik, który musi zaistnieć, aby rozpoczął się długotrwały i złożony proces prowadzący w rezultacie do utworzenia struktur socjometrycznych. Jednak porzeby te , jako pojedynczy, izolowany czynnik nie wystarczają do wywołania wzajemnych uczuć sympatii, a tym bardziej do zapoczątkowania tworzenia się sieci stosunków interpersonalnych prowadzących do powstania struktury socjometrycznej.

II. Dystanse międzyludzkie.

Ten czynnik również ma charakter pierwotny, jest niezbędny, ponieważ do zapoczątkowania procesu tworzenia się struktury socjometrycznej potrzebna jest bliskość fizyczna.

Liczne badania wykazują, że dystans pomiędzy ludźmi, bezpośrednia bliskość , możność kontaktu osobistego jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na natężenie interakcji między każdymi dwoma jednostkami. . Osoby , które z powodu bliskości miały możność wchodzenia w interakcje przejawiały tendencje do rozwijania „poczucia sympatii”/ potwierdzenie tej tezy uzyskano w wielu badaniach nad różnorodnymi typami układów grupowych.

Im bliżej ludzie są względem siebie w sensie przestrzennym, tym bardziej prawdopodobne, że staną się dla siebie atrakcyjni.

III. Podobieństwo postaw

Jest to czynnik pierwotny bezpośrednio wpływający na procesy atrakcyjności interpersonalnej.

Generalnie twierdzi się , że ludzie o podobnych postawach będą częściej dla siebie atrakcyjni. / teza ta wywodzi się z tradycji teorii równowagi poznawczej Heidera

- Bliskość przestrzenna i towarzyszące jej natężenia interakcji nie zawsze będą sprzyjać powstawaniu atrakcyjności interpersonalnej i struktur socjometrycznych. Nie zawsze też intensyfikacja wzajemnych interakcji będzie redukować przesądy, uprzedzenia i brak sympatii. Możliwe to będzie dopiero wówczas , gdy członkowie grupy staną się homogeniczni, zwłaszcza ze względu na swe ukryte cechy. Stein, hardych i Smith twierdzą ,że dopiero gdy intensyfikacji interakcji będzie towarzyszyć postrzegane podobieństwo przekonań i interesów, zapoczątkowany zostanie proces rozwijania „poczucia przyjaźni” oraz przezwyciężania sądów i uprzedzeń.

Wymienione 3 czynniki generujące atrakcyjność interpersonalną , a w dalszej kolejności także strukturę socjometryczną , pozostają w wyraźnej wzajemnej interakcji, przez co uzyskują pewne cechy systemowe stając się swoistym syndromem strukturotwórczym.

3 czynniki działające równocześnie -> wzór atrakcyjności interpersonalnej -> struktura socjometryczna

Paweł Rybicki pisze, że w odróżnieniu od zbioru ludzi, określonego przez warunki zewnętrzne zbiór zespolony wzajemnym wewnętrznym ustosunkowaniem jego członków nazywamy grypą społeczną. Grupy są jednym z zasadniczych czynników społecznej ciągłości. Ciągłość istnienia grup i społeczności sprowadza się do 3 spraw:

1) ciągła realizacja zadań właściwych danemu rodzajowi grup czy społeczności.

2) ciągłość form organizacyjnych schematów zbiorowego działania

3) ciągłość jest ciągłością więzi społecznej, spójni duchowej, która łączy ludzi w grupie.

*te spostrzeżenia Rybickiego ni mogą odnosić się do grup przelotnych, nietrwałych

8. RODZINA

Funkcje rodziny:

1. Reprodukcja naturalna-prokreacja i społeczno-kulturowa.

2. Regulacja zachowań seksualnych

3. Zapewnianie materialnych środków do życia - funkcja ekonomiczna.

4. Socjalizacja

5. Wsparcie emocjonalne, ochrona

6. Określanie tożsamości społecznej

2. Model rodziny

1. Rdzeń - małżeństwo

2. Dzieci zrodzone w małżeństwie

Incestu - zakaz kazirodztwa (wymiar biologiczny i społeczny)

Rodzaje małżeństw:

1. monogamiczne (kobieta + mężczyzna)

2. poligamiczne

1. poliginia ( M + K+K…)

2. poliandria ( K + M + M…)

3. Podział ze względu na miejsce zamieszkania

1. Patrylokalna - po zawarciu małżeństwa para mieszka u rodziny męża

2. Matrylokalna - po zawarciu małżeństwa para mieszka u rodziny żony

3. Neolokalna - po zawarciu małżeństwa para mieszka w nowym miejscu

4. Władza w rodzinie:

1. Patriarchalna

2. Matriarchalna

3. Partnerska

5. Pochodzenie małżonków

1. Endogamiczne: małżeństwo w obrębie danej zbiorowości np. etnicznej czy religijnej

2. Egzogamiczne: mieszane

Rodzina tradycyjna:

1. Ukształtowana w okresie rewolucji przemysłowej

2. Demokratyzacja, prawa wyborcze, pozycje społeczne

3. Zwiększenie ilości rodzin elementarnych (dwupokoleniowych) o większej ruchliwości społecznej

4. Patriarchalna władza ojca - żywiciela rodziny

5. Matka - rola wychowawcza.

Rodzina współczesna:

1. rozluźnienie związku między seksem, małżeństwem i reprodukcją

2. władza rodzicielska obojga rodziców zamiast władzy patriarchalnej

3. prawa dzieci i ingerencje państwa w rodzinę

4. równouprawnienie i kariery - osłabienie władzy ojca

5. Związek oparty na emocjach i potrzebach seksualnych jest mniej trwały niż tradycyjny oparty na współzależności ekonomicznej.

6. Rozdzielenie biologicznej i społecznej roli wychowania dzieci. („Ojciec biologiczny”)

9. PŁEĆ W SPOŁECZEŃSTWIE

Różnice płci - społeczne „upośledzenie” kobiet nie jest cechą rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, ale prawie wszystkich społeczeństw ludzkich

Emancypacja kobiet możliwa jest przede wszystkim w społeczeństwach rozwiniętych, ponieważ:

1. Społeczeństwa o pozycjach osiąganych - merytokratyczne.

2. Kobiety jako połowa elektoratu, którym interesują się partie

3. Ideologia praw człowieka i obywatela

Różnice w sferze pracy:

1. Wynikają z odwiecznego podziału obowiązków na męskie i kobiece. Choć w różnych społeczeństwach obowiązki różniły się, te wykonywane przez mężczyzn uznawane były za ważniejsze.

2. W okresie przedprzemysłowym praca obojga partnerów w rodzinie była współzależna od siebie i równie ważna, mimo że żaden mężczyzna nie zdecydowałby się na pracę na stanowisku kobiecym.

3. Wraz uprzemysłowieniem pojawia się podział na pracę społeczną mężczyzn - poza domem i prywatną pracę domową kobiet, która zaczęła mieć niższą wartość już nie tylko w aspekcie kulturowym, ale przede wszystkim ekonomicznym.

4. Masowe zatrudnienia kobiet jako taniej siły roboczej.

5. Niższe zarobki kobiet są regułą globalną.

6. Niższe premie, dodatki służbowe (komórki, samochody itp. - dane GUS)

7. Większość bezrobotnych to kobiety

Polityka i władza:

1. Niższe pozycje kobiet w instytucjach związanych z władzą, nawet w tych silnie sfeminizowanych.

Obyczaje:

2. Patriarchalny wzór rodziny w kulturze

3. Określenie „zachować się po męsku” dla kobiety jest komplementem, ubrania stylizowane na męskie są bezproblemowo akceptowane w środowisku kobiet. Sytuacja odwrotna jest niewyobrażalna - stwierdzenie „zachowałeś się, wyglądasz jak baba” nie może być pochwałą dla mężczyzny.

Feminizm

1. Dążenie do zniesienia upośledzenia społecznego kobiet w postaci ruchu społecznego.

2. Seksizm - termin analogiczny do rasizmu - podział ludzi na lepszych i gorszych ze względu na płeć.

3. Gender - płeć w ujęciu społeczno-kulturowym, a nie biologicznym

Przemoc symboliczna - Pierre Bourdieu

1. Symboliczna bo:

1. Dominacja mężczyzn nie jest narzucana fizycznie, siłą

2. Ma charakter ukryty, zakodowany w kulturze

3. Minimalizuje różnice biologiczne

4. Akceptowana przez obie strony układu

2. Obiektywna, wymiar materialny, realny

3. Związana z reprodukcją habitusów - wzorów zachowań, stylów życia, schematów poznawczych, behawioralnych we wszystkich sferach życia (transcendentność).

4. Świat męskiej dominacji akceptowany przez kobiety - przykład: dobór partnera życiowego

5. Reprodukcja struktur dominacji w kulturze i instytucjach.

6. Bourdieu uważa ten porządek za naturalny.

10. RELIGIA

Socjologia religii jest jednym z działów socjologii szczegółowej. Zajmuje się różnymi formami życia religijnego jako zjawiskiem społecznym, bada wpływ religii na światopogląd człowieka i na zachowanie społeczność.

Ponieważ istnieje wiele form religii, trudno podać jednoznaczną definicję :

• Święte jest wszystko, co nadprzyrodzone

• Świeckie jest to co zwyczajne i codzienne

• Rytuał, czyli formalne, uroczyste praktyki związane ze sferą świętości. Mogą to być modlitwy, oczyszczenie rytualne, taniec lub śpiewy. Czynności te pozwalają wierzącemu zbliżyć się do świętości w sposób spokojny i kontrolowany.

KOŚCIÓŁ

Jest stabilną, dobrze zintegrowaną ze społeczeństwem instytucją, która utrzymuje, że jest jedyną uprawnioną drogą do prawdy religijnej.

Posiada przeważnie jasno określoną hierarchię funkcjonariuszy i pewną formę organizacji biurokratycznej. Funkcjonariusze są odpowiedzialni za stosowane praktyki religijne.

Kościoły są zazwyczaj konserwatywne. Akceptują główne cele społeczne, ale sprzeciwiają się zmianom.

FUNKCJE RELIGII W SPOŁECZEŃSTWIE:

1. Funkcje religii według Bronisława Malinowskiego :

• W sytuacjach granicznych (np. śmierć członka rodziny) ponownie stabilizuje jedność grupową i dostarcza jednostce sensu jej egzystencji

• Poprzez rytuał inicjacyjny zobowiązuje członka społeczności do poszanowania wartości i norm społecznych, przydając in jednocześnie waloru świętości

2. Funkcje religii według Durkheima :

• religia inicjuję jednostkę do życia w społeczeństwie, wyznacza kręgi społeczne, w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania jednostka przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę do życia zbiorowego (np. przyjęcie sakramentów w chrześcijaństwie)

• Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie

• Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały

• Kultywowanie tradycji- religia zachowuje elementy kultury dla następnych pokoleń

• Religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować

• Wspólnota religijna wzmacnia więzi jednostki z grupą

• Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odpowiedź na to skąd bierze się cierpienie itp.

3. Funkcje religii według funkcjonalistów :

• Spójność społeczeństwa - religia jest siłą spajającą społeczeństwo, ponieważ zapewnia wspólne przekonania, wartości i normy, na podstawie których ludzie mogą stworzyć wspólną tożsamość.

• Nadanie sensu życia - daje zadowalające odpowiedzi na fundamentalne pytania, wskazuje jak ludzie powinni żyć

• Kontrola społeczna - normy społeczne często opierają się na przekonaniach religijnych. Większość najważniejszych regulacji prawnych ma wymiar moralny i prawny.

• Wsparcie psychiczne - nadaje sens umierania, przynosi ulgę osieroconym i cierpiącym

RELIGIA JAKO „ OPIUM DLA LUDU ”:

Marks nazwał religię „ opium dla ludu „ sugerując tym samym, że religia podobnie jak opium wprawia ludzi w dobry nastrój i pozwala im zapomnieć o nędznej egzystencji, a także o działaniach koniecznych do zmiany tej sytuacji.

Religia odwraca uwagę od problemów i cierpienia w świecie doczesnym, obiecując nagrodę w przyszłym życiu.

CECHY NOWOCZESNEJ RELIGIJNOŚCI :

• Indywidualizacja religii ( jest coraz bardziej prywatna)

• Subiektywizm religii

• Eklektyzm religii - możliwość dobierania różnych treści, z różnych religii wedle swojego uznania

• Sekularyzacja

• Deinstytucjonalizacja - zmniejszenie się roli instytucji kościoła w życiu ludzi,

zmniejszenie się kontrolo instytucji kościoła,

zmniejszenie się wpływu kościoła na życie społeczne

SEKULARYZACJA według BERGERA :

Sekularyzacja to proces, dzięki któremu sektory społeczeństwa i kultury wyzwalają się spod dominacji instytucji i symboli religijnych. Może być obserwowalna na przykładzie zanikania religijnych treści w sztuce, filozofii, literaturze i rozwoju nauki, jako autonomicznej, świeckiej wizji świata.

Istnieje również sekularyzacja świadomości polegająca na tym, że jednostki patrzą na świat i swoje życie bez interpretacji religijnej.

Sekularyzacja jest zjawiskiem globalnym, lecz nierównomiernie rozłożonym. Różne grupy ludzi podlegają mu w różnym stopniu.

Nośniki sekularyzacji, czyli procesy społeczno-kulturowe, które pośredniczą w sekularyzacji:

• Cywilizacja

• Rozwój przemysłu kapitalistycznego

• Styl życia związany z industrializmem

• Nauka

• Społeczny kształt Kościoła katolickiego

Skutki sekularyzacji :

• Religijne legitymizacje świata utraciły swoją wiarygodność i niezbędność, niepodważalność

• Kryzys nomizacji wielkich instytucji społecznych oraz jednostkowych biografii

• Problem „znaczeniowości” państwa, gospodarki oraz rutyny życia społecznego

• Chrześcijańska teodycea cierpienia również utraciła swą wiarygodność

• Wyzwolenie mechanizmów krytycznej myśli, które poniekąd zdehumanizowały społeczną rzeczywistość

• Anomia i egzystencjalny niepokój

Cechy specyficzne religijność Polaków :

• jest ściśle powiązana z obyczajowością - wysoka partycypacja w obrzędach religijnych, ważne momenty w życiu człowieka (ślub, narodziny dziecka, pogrzeb) są ściśle związane z religią.

Cechy niespecyficzne polskiego społeczeństwa, a charakterystyczne dla społeczeństw rozwijających się są takie same jak w przypadku cech nowoczesnej religijności.

Procesy przemian religijności w Polsce :

U schyłku PRL cieszył się niemal powszechnym zaufaniem w społeczeństwie - jego działalność w tym okresie dobrze oceniało ponad 80% badanych.

Pierwszy symptom spadku aprobaty Kościoła pojawił się w połowie roku '90, w okresie narastania kontrowersji wokół projektu wprowadzenia religii do szkół.

W kolejnych latach, aż do połowy roku '93, następowało dalsze stopniowe pogarszanie się ocen działalności Kościoła jako instytucji publicznej. Wpłynęło na to za pewne zaangażowanie się w politykę, w tym szczególnie w okresie przedwyborczym, a także próby wykorzystania autorytetu Kościoła przez partie i ugrupowania polityczne, usiłujące zwiększyć w ten sposób swój kapitał polityczny.

Czynniki wpływające na ocenę działalności Kościoła:

• częstość uczestniczenia w praktykach religijnych

Im częstszy udział w praktykach religijnych, tym lepsze opinie o Kościele.

• oceny Kościoła są tym lepsze, im głębsza deklarowana wiara oraz częstsze słuchanie „Radia Maryja”

• poglądy polityczne

pozytywne oceny działalności Kościoła dominują wśród osób o orientacji prawicowej, negatywne zaś przeważają wśród badanych identyfikujących się z lewicą

• ocena sytuacji politycznej

im są one lepsze, tym większa aprobata aktywności Kościoła

• cechy socjodemograficzne

działalność Kościoła spotyka się z relatywnie największą akceptacją wśród osób starszych, powyżej 55 roku życia, mieszkańców wsi i miasteczek oraz wśród osób najsłabiej wykształconych.

11. STRUKTURA SPOŁECZNA I ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNE

1. Pojęcie struktury społecznej. Koncepcje zróżnicowania społ. i porządku społ. (o koncepcjach nic nie znalazłam, ale jak ktoś cudem znajdzie to niech się podzieli)

Struktura społeczna jest to sposób ułożenia i przyporządkowywania sobie członków, instytucji i podgrup, składających się na grupę oraz innych elementów tej grupy takich jak elementy materialne, symbole, wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społ. zajmowane przez członków - str. grupy.
Układ wzajemnie powiązanych grup społecznych, ale również wzorów zachowań społ., występujących w danej zbiorowości, a także układ współzależnych, stosunkowo trwałych i uporządkowanych elementów rzeczywistości społecznej (formy, relacje pokrewieństwa itp.)

2.Struktura klasowa w świadomości społ. Potoczne rozumienie struktury społ. ( co do struktury to w załączniku do maila zamieściłam czyjeś notatki znalezione w Internecie, może komuś się przydadzą)

Możemy spojrzeć na strukturę z punktu widzenia jednostki, która w tę strukturę jest uwikłana. Nie patrzymy wtedy na jednostkę poprzez zajmowaną przez nią pozycję społeczną w tej strukturze ale interesuje nas jak ona sama tę strukturę postrzega.

Nie wszyscy ludzie są przekonani o istnieniu /bez względu na sposób zdefiniowania/ klas i warstw społecznych. Najważniejsze jednak proporcje osób świadomych istnienia klas i warstw społecznych obserwuje się wśród robotników. Ponadto proporcje świadomych istnienia klas i warstw społecznych są zwykle wyższe w dużych ośrodkach miejskich niż w małych.

Dość często w postrzeganiu struktury społecznej występuje trójczłonowy schemat /wymienia się trzy klasy lub warstwy/ uwarunkowany zarówno czynnikami poznawczymi, strukturalnymi jak i ideologicznymi. Dychotomiczna wizja struktur społecznej, która najczęściej nasuwa się w potocznym odbiorze' tworzy, według odczuć poszczególnych respondentów, zbyt nierealistyczny obraz, stąd skłonność do uzupełniania go trzecim członem.

Wiele badań dowiodło ponadto, iż ludzie wykazują tendencję do umieszczania swej pozycji w środku hierarchii społecznej, czego najprostszym sposobem jest wyróżnienie klasy, z kt6rą respondent się identyfikuje, dwóch innych - jednej poniżej i drugiej powyżej klasy uznanej za własną /klasyczny przykład posługiwania się typologią klas: wyższa, średnia, niższa/.

Interesującymi wydają się wyniki dotyczące kryteriów, którymi posługują się respondenci w wydzielaniu określonych klas i warstw społecznych. Dominują przede wszystkim kryteria ekonomiczne: dochody, zarobki, wydatki, poziom i treść konsumpcji. Poza kryteriami ekonomicznymi wymieniano najczęściej: władzę, prestiż, wykształcenie, zawód, charakter pracy , osobowość, przywileje, wspólne interesy, obyczaje i wierzenia.

Przy czym znaczenie bogactwa i dochodów jest większe w przypadku określeń stosowanych do opisu klasy wyższej, znaczenie prestiżu i zawodu do opisu klasy niższej. Tylko trzy kategorie: dochód, zawód i wykształcenie zachowują ważność przy opisie wszystkich klas i opisie społeczeństwa jako całości. Pozostałe ważne kryteria przy globalnym opisie pojawiają się z reguły wyłącznie przy opisie klasy wyższej.

Na ogół wybór kryteriów opisu struktury społecznej zależy przede wszystkim od tego jaka część struktur ma być przedmiotem opisu oraz kto tego opisu dokonuje, czyli mówiąc inaczej w jakim miejscu tej struktury w sensie obiektywnym znajduje się respondent. Kryteria polityczno - ideologiczne /burżuazja, proletariat, wyzyskiwacze i wyzyskiwani/ częściej pojawiają się, wbrew oczekiwaniom, w odpowiedziach osób o wysokiej pozycji społecznej.

Badacze sugerują, iż może to być efektem wykształcenia, wiedzy na temat tego, jakie kryteria stosowane są w dyskursie naukowym. Do zawodu najczęściej odwołują się ci, którzy wykonują najprostszą, niewykwalif1kowaną pracę, zaś do dochodu - robotnicy półwykwalifikowani.

Można przypuszczać, iż osoby zajmujące niskie pozycje społeczne ze zwiększonym prawdopodobieństwem odwołują się do tych kryteriów, które najlepiej odróżniają ich własną pozycję od pozycji innych członków społeczeństwa.

Badanie subiektywnego wymiaru struktury społecznej ma bardzo istotne znaczenie nie tylko dla celów czysto naukowych. Stany świadomości które powstają wokół istniejących zróżnicowań społecznych wyznaczają do pewnego stopnia stosunki społeczne. Rzeczywistość społeczna jest bowiem również taka, jak ją widzą poszczególne jednostki, które zgodnie z tą wizją podejmują określone działania czy też manifestują takie a nie inne postawy i opinie.

3. Podziały społeczne. Nierówności społeczne. Funkcja i geneza nierówności.

(są to rozdziały 14 i 15 ze Sztompki, jak ktoś chce to mogę pożyczyć książkę żeby sobie zrobił ksero)

Nierówność społeczna z socjologicznego punktu widzenia jest nierównością struktury społecznej. Polega ona głównie na nierównym podziale dochodów i prestiżu społecznego.

Nierówność społeczna w wąskim rozumieniu stanowi tylko część nierówności. Dla celów analitycznych wyróżnia się zazwyczaj 3 rodzaje nierówności:

a) Nierówność polityczna, która pojawia się wtedy, gdy nie ma bezwzględnej równości ludzi wobec prawa, tzn. pewnej ludzie lub grupy osób są ponad prawem oraz nie ma równości w statusie obywatelskim.

b) Nierówności ekonomiczne, które odnoszone są najczęściej do rozkładu dochodów w danym społeczeństwie czy mówiąc inaczej do rozmiarów nierówności dochodowych.

c) Nierówności społeczne, które dość często definiowane są jako nierówne możliwości kształcenia np. między młodzieżą miejską i wiejską, nierówne szansę na lepsze pozycje społeczne czy też jako nierówne nagrody za podobny wkład jednostki na rzecz społeczeństwa. To ostatnie rozróżnienie nierówności odnosi się do funkcjonowania w społeczeństwie zasady nier6wnej płacy za tę samą pracę lub równej płacy za różną pracę.

Pojęcie nierówności społecznej bardzo wyraźnie odnoszone jest do społecznych wyobraźni na temat równości i sprawiedliwości. Stąd też możemy przyjąć, iż " (...) nierówność społeczna to taki sposób osiągani apozycji społecznych, który jest sprzeczny z potocznym poczuciem sprawiedliwości lub ściślej który nie jest społecznie legitymizowany.

W każdym systemie społecznym istnieją dwojakiego typu nierówności społeczne:

• uniwersalne, wynikające z natury życia w zbiorowości,

• swoiste, będące produktem określonego systemu społecznego.

Zarówno uniwersalne jak i swoiste układy owych nierówności społecznych rozpatrywać można w dwóch odmiennych aspektach:

• dystrybucyjnym /podziału/, jako nierówność rozkładu dóbr przypisywanych poszczególnym pozycjom oraz nierówność dostępu do tych pozycji oraz, - relacyjnym, jako asymetryczność podstawowych relacji określających strukturę społeczną oraz nierówne możliwości przekształcania tych różnych relacji, w które uwikłane są poszczególne jednostki.

Układy nierówności społecznych są więc skutkiem działania takich czynników je generujących jak: forma własności środków produkcji, system sprawowania władzy , stopień skomplikowania społecznego podziału pracy, poziom nabytej wiedzy i kwalifikacji itp.

Nierówność społeczną, niezależnie od jej charakteru rozpatrywać możemy w trzech podstawowych perspektywach:

• W perspektywie jednostkowej, gdzie przedmiotem analiz jest nierówność atrybutów i cech przypisanych i osiągniętych, położenia społecznego jednostki w relacji do innych jednostek, grup społecznych czy też szerszego kontaktu społecznego; interesuje nas wtedy miejsce jednostki w układzie nierówności.

• W perspektywie grupowej gdzie przedmiotem analiz jest porównywanie pozycji określonych grup społecznych -klas, warstw, kategorii społeczno - zawodowych z pozycją innych grup społecznych oraz poszukiwanie przyczyn występujących między nimi nierówności. w gruncie rzeczy jest to badanie struktury społecznej w perspektywie normatywnej, związanej z oceną tej struktury w kategoriach sprawiedliwości społecznej.

• W perspektywie systemowej, dość rzadko stosowanej, w której badacza interesują nierówności mające systemowe uwarunkowania i odnoszą się do dużych odłamów społeczeństwa.

4.Klasy i warstwy. Pojęcie klasy społecznej. Różne koncepcje klas społecznych: Marks, Weber, Davis, Moore. (po usilnych próbach poszukiwań stwierdzam, że nie ma koncepcji Davisa i Moore'a)

Klasy społ. - przynależność do danej klasy nie jest prawnie sformalizowana i w zasadzie nie wiążę się z pochodzeniem, choć w rzeczywistości w przeważającym stopniu jest wyznaczona przez dziedziczenie pozycji społ-ekon. rodziców. Kryteria wyróżniania klas mają charakter przede wszystkim ekonomiczny.

Warstwy społ. - przynależność do nich nie jest sformalizowana, a wyznaczana przez zespół różnorodnych czynników: zawód, dochody, sposób życia, prestiż, społ., wykształcenie. Granice warstw są nieostre, a kryteria niezbyt wyraźne.

Na podstawie: Stanisław Ossowski „Struktura klasowa w społecznej świadomości”.
Klasy są to grupy najwyższego rzędu w strukturze społ., które różnią się między sobą miejscem zajmowanym w systemie przywilejów i upośledzeń o charakterze niebiologicznym.

Cechy klas społ.:
- przynależność jest względnie trwała
- złożone wewnętrznie
- systemy grup społ.
- odrębność trwałych interesów
- odmienna świadomość klasowa
- względnie izolowane w stosunku do siebie
- stanowią część szerszych systemów klasowych
- klasowość jest cechą stopniowalną (wyrazistość i rozpiętość) układu klasowego (w różnych społ. może być różna)
- klasy hybrydy-mieszane
- we wszystkich koncepcjach klas społ. badacze wyodrębnili klasy ze względu na typ stosunków społ.:
* przechodniości (porządkujące) - porządkujemy ludzi wg pewnego kryterium. Podziały społ.:
1. charakter prosty (jedno kryterium)
2. symetryczny (kilka kryteriów, np. prestiż społeczny)
* zależności:
1. wzajemne (funkcjonalne teorie stratyfikacji)
2. jednostronne (asymetryczne) - mogą wyrażać się w prostych dychotomiach lub skrzyżowaniu
2 lub więcej dychotomii - własności i ich brak, konieczność pracy
- za klasę uważa się grupy podstawowe w społ.
- koncepcje klas mogą być wyspecjalizowane:
* klasy są ekonomiczne
* członkowie klas tworzą zamknięty świat (interakcyjne)

Klasa w rozumieniu Karola Marksa:

Klasy są zasadniczymi seg­mentami struktury społeczeństwa pojmowanego jako swoista całość. Pod­stawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji. Wszelkie podziały społeczne i związane z nimi konflikty mają u podstaw podziały i konflikty klasowe i mogą być do nich sprowadzone. Klasy nie są kategoriami statystycznymi, ale realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty.

Klasa w rozumieniu Maxa Webera:

Podział na klasy występuje tyl­ko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest eko­nomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowoś­ciami wytwarzającymi poczucie wspólnoty.

5.Startyfikacja społeczna. Czynniki stratyfikacji społecznej.

Stratyfikacja społ. jest to podział społ. na takie kategorie, do których przynależenie daje pozycję społeczną wyżej lub niżej cenioną, korzystniejszą lub mniej korzystną, dającą podstawy do uzależnienia od siebie ludzi innych kategorii takiego podziału, względnie związaną z uzależnieniem.
Nie każdy podział społeczeństwa na kategorie związany jest z wartościowaniem przynależności do wyróżnionych kategorii (nie każdy jest podziałem stratyfikacyjnym).
Akcentowanie podziałów stratyfikacyjnych społ. może być z jednej strony związane z ideologicznym utrwalaniem nierówności społecznych, z drugiej dawać podstawę dla koncepcji rewolucyjnych czy ewolucyjnych dążących do zniesienia istniejących podziałów.
Przyjście z jednej kategorii podziału strat. do innej jest określane jako awans społeczny lub degradacja, powoli zachodzi różnica w wartościowaniu tych kategorii.
Kształtowanie się:
- wymiana społ.
- industralizacja
- urbanizacja
- etniczna hetero-homogeniczność imigracji
- system edukacyjny
- stopy płodności
Kryteria:
1. Autorytet i władza
2. Własność
3. Dochód uzyskiwany
4. Wzorce konsumpcyjnego stylu życia
5. Zawód, kwalifikacje w zawodzie, osiągnięcia
6. Wykształcenie, edukacja
7. Uczestnictwo w służbie publicznej, altruizm
8. Miejsce zajmowane w dobrym towarzystwie
9. Związki pokrewieństwa i przyjaźni
10. Status etniczny, przynależność rasowa
11. Przynależność do związku wyznaniowego

7.Ruchliwość społeczna. Ruchliwość międzypokoleniowa i wewnątrzpokoleniowa. Otwarta i zamknięta struktura społeczna. (jak już pewnie parę razy pisałam nie znalazłam nic o otwartej i zamkniętej strukturze społ., mogę się jedynie domyślać o co chodzi)

Jest to jeden z procesów społecznych. Ruchliwość społeczna polega na zmianie pozycji społecznej w tej samej zbiorowości lub też na przeniesieniu się do innej zbiorowości i zajęciu tam innej pozycji. Zmieniać pozycję mogą jednostki, grupy, kategorie zawodowe, społeczności lokalne.
Typy ruchliwości społecznej:
1. Pionowa → przechodzenie z niższych pozycji na wyższe lub też z wyższych na niższe (awans i
degradacja)
2. Pozioma (horyzontalna) → przenoszenie się grupy do grupy (zawodu, miasta), jednakże bez zmiany
pozycji społecznej, bez widocznego awansu czy degradacji.
3. Fluktuacje pracowników przenoszenie się z zakładu pracy do zakładu pracy, jednakże w ramach tego
samego zawodu, lub zawodu podobnego, gdy chodzi o pracowników niewykwalifikowanych
4. Codzienne przepływy ludności między miejscem zamieszkania, pracy, zaopatrzenia i rozrywki.

W socjologii przez ruchliwość społeczną rozumie się zmianę miejsca jed­nostek, także grup (rozumianych jako zbiorcze kategorie społeczne) w systemie społecznego zróżnicowania rozpatrywanego najczęściej jako hierarchiczny układ pozycji bądź warstw.

Zmiana miejsca przez grupę polega zawsze na przesunięciu się jej w górę lub w dół układu hierarchicznego. Prowadzi to w sposób nieunik­niony do przebudowy tego układu lub nawet do zmiany charakteru całe­go społeczeństwa. Tak na przykład zmiana pozycji mieszczaństwa na drabinie społecznej oznaczała koniec stanowego społeczeństwa feudal­nego.

W przypadku jednostek zmiana miejsca w systemie zróżnicowania społecznego nie musi oznaczać zmiany ich usytuowania w hierarchii spo­łecznej. Jednostki mogą przemieszczać się między kategoriami na przy­kład zawodowymi, które znajdują się na tym samym poziomie ich hie­rarchii. Tego rodzaju przemieszczenia to ruchliwość pozioma (horyzon­talna). Przyciąga ona znacznie mniejszą uwagę socjologów niż ruchli­wość pionowa (wertykalna) polegająca na przemieszczaniu się jednostek między poziomami hierarchii społecznej.

Przemieszczanie się jednostek w górę lub w dół może mieć dwojaką postać i odpowiednio do niej wyróżnia się dwa rodzaje ruchliwości:

• Pierwsza postać ruchliwości to podnoszenie przez jednostkę pozio­mu swojego wykształcenia, nabywanie nowych kwalifikacji, bogacenie się i w konsekwencji przesuwanie się z biegiem lat na wyższe pozycje hierarchii społecznej (lub też wskutek innego rodzaju przyczyn - na niż­sze). Jest to awans (bądź degradacja) w granicach jednego pokolenia. Tego rodzaju ruchliwość to ruchliwość wewnątrzpokoleniowa. Badając ją em­pirycznie, porównuje się pozycję respondenta w momencie badań z jego pozycją w momencie podejmowania pierwszej pracy.

• Druga postać ruchliwości to zajęcie przez jednostkę wyższej bądź niższej pozycji, niż mieli jej rodzice wskutek zdobycia przez nią innego wykształcenia i uzyskanie innych kwalifikacji oraz dochodów. Jest to ruch­liwość międzypokoleniowa. Określa się ją empirycznie, porównując po­zycję ojca, w czasie kiedy syn/córka miał/a 14 lub 16 lat, z aktualną, to jest w momencie badań, pozycją syna/córki. (Określenie wieku dziecka jest konieczne, chodzi bowiem o wyznaczenie punktu startu dziecka. W toku jego życia ojciec także mógł zmieniać pozycje i podlegać proceso­wi ruchliwości wewnątrzpokoleniowej.)

8.Badanie zróżnicowania społecznego. Kategorie zróżnicowania społecznego. (zbyt szerokie zagadnienie i nie wiem co napisać, odsyłam do Szackiej)

(Szacka r.13 i 14)

9.Dyskryminacja kobiet. (na ten temat każdy coś wie, ogólnie polega on na laniu wody)

(Szacka r.15)

10.Underclass: wykluczenie i marginalizacja społeczna. Związki między wykluczeniem społecznym a ubóstwem. (nie ma jednoznacznej definicji wykluczenia i marginalizacji, Wikipedia traktuje je jako równoznaczne)

W światowej literaturze socjologicznej termin underclass (tłumaczony jako „podklasa") pojawił się w końcu lat siedemdziesią­tych XX wieku. Początkowo określał społeczności gett czarnej ludności miast amerykańskich. Były to zbiorowości ludzi wyłą­czonych z głównego nurtu życia społecznego. We­wnątrz gett wytwarzała się specyficzna kultura przetrwania, która po­magała przeżyć, ale jednocześnie wzmacniała odcięcie od reszty społe­czeństwa i utrudniała włączenie się do niego.

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku termin underclass został prze­niesiony do Europy przez badacza brytyjskiego, który dostrzegł w Wiel­kiej Brytanii podobne zjawisko formowania się zbiorowości ludzi, ży­jących w trwałej biedzie.

Pojawienie się tego terminu było konsekwencją odkrycia, że w demo­kratycznych społeczeństwach ponowoczesnych, cieszących się dobroby­tem i wyznających zasadę merytokracji, istnieje kategoria ludzi, którzy nie tylko nie korzystają z dobrodziejstw rozwoju gospodarczego, ale są praktycznie wykluczeni ze społeczeństwa.

Underclass to ponowoczesna postać marginalizacji i wykluczenia, któ­re istnieją we wszystkich typach społeczeństw, chociaż w każdym z nich rządzą nimi inne reguły.

Współczesna marginalizacja społeczna i uru­chamiające ją mechanizmy, nawet jeśli w jakiejś części pokrywają się z wcześniejszymi, mają własne cechy szczególne. Pojawiają się jako po­chodna szybkiego rozwoju techniki. Pod jego wpływem wciąż zmienia się rynek pracy, a dostosowywanie się do jego zmiennych potrzeb wymaga dużej elastyczności. Kurczy się liczba miejsc pracy dla ludzi o niskich kwalifikacjach. Nie każdy potrafi być elastyczny i nie każdy jest w stanie podnosić swoje kwalifikacje. Zmienność rynku pracy jest nowym me­chanizmem, wyrzucającym ludzi na margines społeczny.

Współczesna marginalizacja społeczna nie polega na braku upraw­nień, jak to bywało niegdyś, ale na niemożności korzystania z nich. Jak pisze Kazimierz Frieske, „marginalność społeczna w nowoczesnych spo­łeczeństwach wyznaczona jest przez warunki, jakie trzeba spełnić, aby móc korzystać z praw przysługujących, przynajmniej formalnie, wszyst­kim jego członkom [...] dostęp do rynku pracy wyznaczają kwalifikacje, aby skorzystać z ochrony, jaką każdemu gwarantuje system prawny, trze­ba umieć napisać pozew, ale - aby się tego nauczyć, trzeba mieć dostęp do systemu edukacyjnego" (Frieske 1999: 23).

Współczesna marginalizacja jest wielowymiarowa. Nie prowadzi ona jednak automatycznie do powstania underclass. Aby taka powstała, ludzie przede wszystkim muszą być skupieni przestrzennie. Takie skupienie sprzyja wytwarzaniu się subkultury ubóstwa: specyficznych systemów wartości i wzorów zachowań, wzorów organizacji rodziny, uczestnictwa w życiu społecznym, aspiracji edukacyjnych etc. Kultura underclass ko­jarzona jest często (i nie bez powodu) z brakiem zapobiegliwości i aspira­cji edukacyjnych, wczesnym, samotnym macierzyństwem, przestępczoś­cią, narkomanią.

W skupiskach ludzi wykluczonych kultura ta utrwala się, i to tak dalece, że może nie zanikać wraz z polepszeniem się sytuacji materialnej ludzi żyjących w jej kręgu. Przekazywana następnym pokoleniom, za­myka, a co najmniej utrudnia ich drogę do przezwyciężenia sytuacji marginalizacji i wykluczenia. Przynależność do underclass ma tendencję do dziedziczenia.

Wśród różnych czynników wyrzucających ludzi na margines społecz­ny największe znaczenie ma bezrobocie i bieda. Są one ze sobą ściśle związane, ale bynajmniej nie tożsame.

Relacja między materialnym ubóstwem i wykluczeniem społecznym jest kluczowa i konieczna do zrozumienia upośledzenia społecznego. Niemniej relacja ta może być różnie rozumiana. Wykluczenie społeczne może:

1. Zastępować ubóstwo jako opis osobistego upośledzenia.

2. Być elementem branym pod uwagę przy obliczaniu linii ubóstwa na podstawie dochodu lub konsumpcji.

3. Być szczególnym sposobem konceptualizacji ubóstwa, który podkreśla proces, wielowymiarowość, standardy społeczne (societal) i heterogeniczność ubogich;

4. Być konsekwencją materialnego ubóstwa.

5. Być przyczyną materialnego ubóstwa.

6. Być pojęciem normatywnym, które jest oparte na wizji sprawiedliwości społecznej odmiennej od tej, która dominuje w utylitaryzmie, będącym podstawą większości (choć nie całości) myślenia o ubóstwie.

Wykluczenie społeczne jest powiązane w sposób istotny z występowaniem ubóstwa. Jednak nie da się postawić znaku równości między zjawiskiem ubóstwa a wykluczeniem społecznym. Osoby ubogie nie muszą być wykluczone i odwrotnie - osoby wykluczone niekoniecznie są ubogie. Wobec ubóstwa stosowane są różne miary, ponadto ocenie ulega również głębokość tego zjawiska (poverty depth). I tak, np. kategoria minimum egzystencji jest kategorią wskazującą na bardzo silną deprywację potrzeb materialnych i jeżeli ktoś pozostaje długotrwale w takiej sytuacji, to zagrożony jest nie tylko wykluczeniem społecznym, lecz także poważnymi zakłóceniami natury egzystencjalnej (rozwoju biologicznego). Z kolei kategoria ubóstwa relatywnego nie musi prowadzić do wykluczenia społecznego. Oznacza ona pogorszenie relatywnej pozycji przez wzrost zróżnicowanie dochodów. W tym przypadku istotna jest analiza głębokości tego ubóstwa; odległości pozycji analizowanego przypadku od poziomu przeciętnego, czy typowego.

„STRUKTURA KLASOWA W SPOŁECZNEJ ŚWIADOMOŚCI”

Rozdział IV

SCHEMAT FUNKCJONALNY

• Trzeci obok schematu dychotomicznego i schematu gradacji

• Społeczeństwo podzielone jest na pewną liczbę klas różniących się funkcjami, jakie pełnią w życiu społecznym.

Odrębność funkcji pociąga za sobą określone stosunki między klasami (mogą być sobie potrzebne, mogą żyć w niezgodzie), np.:

Arystoteles:

1. wojownicy i mężowie- obradują nad sprawami państwa

2. ludność pracująca- uprawa roli, rzemiosło

3. niewolnicy

Piotr Skarga:

1. modlący się (ksieża)

2. broniący się (rycerstwo)

3. robiący (lub pracujący)

Adam Smith:

1. posiadacze ziemscy- dochód z renty gruntowej

2. właściciele kapitału- dochód z nagromadzonego kapitału

3. robotnicy- wynagrodzenie za pracę

• system klas społecznych wyróżnionych na podstawie kryteriów funkcjonalnych może się układać w hierarchię klas, gdyż pewne kategorie ról społecznych są pod różnymi względami uprzywilejowane w stosunku do innych (nie jest to jednolita gradacja- nie możemy uznawać, że szlachta ma się tak do mieszczan, jak mieszczaństwo do chłopów)

• hierarchie klasowych ról społecznych, związaną z odrębnymi funkcjami w życiu zbiorowości, a nie wyznaczoną bezpośrednio przez wysokość dochodu lub wielkość majątku spotykamy tam, gdzie przywileje mają jeszcze inną bazę niż bogactwo, gdzie pieniądz nie jest czynnikiem otwierającym drogę do wszelkich funkcji

• w systemie klas zamkniętych- w ustroju stanowym lub kastowym mamy do czynienia nie tylko z instytucjonalizacją przynależności do grupy, ale także cała hierarchia warstw jest oparta na sankcjach prawnych lub religijnych: miejsce w strukturze społecznej jest poszczególnym warstwom przyporządkowane bezpośrednio w oficjalnych lub sakralnych dekretach, umocnione tradycją, a często także specjalnym rytuałem prestiżu (niższa kasta jest niższą, bo składa się z ludzi o niższym pochodzeniu i dlatego członkowie tej kasty pełnią niższe funkcje)

• ponieważ stany i kasty są grupami w zasadzie zamkniętymi, a przynależność do nich zdeterminowana przez pochodzenie albo przez czynności magiczne o niezniszczalnych skutkach społecznych, więc bogacenie się i ubożenie poszczególnych jednostek dokonuje się bez naruszenia barier stanowych (jeśli nie bierzemy pod uwagę kupowania godności, np. szlacheckiej)

• w społeczeństwach o strukturze złożonej, tam gdzie hierarchia stanów lub kast nie pokrywa się z gradacją ekonomiczną, na najwyższych piętrach ekonomicznej gradacji istnieje skłonność skrzyżowania systemów kast i stanów z gradacją klas ekonomicznych (nierzadkie objawy solidarności klasowej ponadstanowej pomiędzy najbogatszymi przedstawicielami mieszczaństwa i ekonomiczną elitą arystokracji- Francja, Polska). Wśród najniższych warstw- tendencja przeciwna.

• Rozdział VI

• W krajach nowoczesnej cywilizacji klasom lub grupom panującym właściwa jest tendencja do zacierania klasowego charakteru istniejącego ustroju. Przyczyny:

• Ideologia rewolucji mieszczańskich XVIII wieku

• Lęk przed wrogością upośledzonych mas

Owa tendencja może się objawiać w różny sposób:

• Kwestionowanie przeciwieństwa interesów i znaczenia przywilejów klasowych

• Kwestionowanie istnienia wyraźnych granic klasowych w strukturze społecznej albo kwestionowanie obiektywnych podstaw dla rozgraniczeń klasowych w ogóle.

• Wszędzie tam, gdzie istnieje dążność do zacierania obrazu nierówności społecznych, spotykamy się ze skłonnością do wysuwania się na pierwszy plan wzajemnych zależności w stosunkach między klasami (schemat funkcjonalny)

• Znaczeniem granic klasowych można się zajmować ze względu an:

• Międzyklasową przynależność (granica jako zapora w stosunkach między członkami różnych klas)

• Przynależność klasową jednostek (zapory w przesuwaniu się jednostek na skali pozycji społecznych-sens dynamiczny. Ze względu na owo dynamiczne kryterium podział klasowy traci na znaczeniu, gdy się uwydatnia szerokie możliwości przesuwania się jednostek z jednej klasy do drugiej, zwłaszcza możliwości awansu społecznego.

Wyrazistość linii podziału- sens statyczny

• Stratyfikacja klasowa występuje tym ostrzej:

1. Im szersza jest ogólna rozpiętość nierówności społecznych

2. Im mniejsza jest liczba klas podporządkowanych tej skali (zwiększenie liczby klas osłabia ostrość klasowych podziałów)

3. Im węższa jest rozpiętość nierówności społecznych w granicach każdej klasy

4. Im większy jest dystans między górnymi pozycjami niższej klasy, i dolnymi pozycjami wyższej klasy

5. Im większa jest polaryzacja pozycji społecznych na ogólnej skali tzn. im większa jest proporcja pozycji skrajnych w stosunku do średnich

DWIE KONCEPCJE BEZKLASOWOŚCI:

• Ważne jest dążenie do zrównania ludzi pod względem warunków życiowych, praw i dochodów

• To przeciwieństwo marksowskiego obrazu struktury społecznej w ustrojach klasowych

• Takim społeczeństwem będzie (1) społeczeństwo komunistyczne, do którego miał doprowadzić rozwój kapitalizmu poprzez ostatnią fazę, kiedy zasadnicze cechy społeczeństwa klasowego zostaną spotęgowane do najwyższego stopnia

• Likwidacja systemu klas może być rozumiana jako usunięcie tych tylko nierówności, które się formułuje w kategoriach klasowych(2). W tym sensie zniesienia klas społecznych nie musi znaczyć zniesienia hierarchii pozycji społecznych ani nierówności ekonomicznych, np. nowoczesna demokracja (na gruncie wolnej konkurencji)

• Równość wśród nierównych w ustrojach stanowych, np. ideologia szlachecka przedstawia ogół szlachty (osiadłej) jako społeczność bezklasową, choć nieegalitarną pod względem ekonomicznym i pod względem wpływów (taki sens miała formuła: „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie).

12. Przemiany struktury społeczeństwa polskiego okresu transformacji

a) nierówności społeczne w Polsce współczesnej

b) “ stare” i “nowe” kryteria stratyfikacyjne

c) przemiany struktury zawodowej i wykształcenia. Dostęp do wykształcenia

d) Dystanse społeczne- wzrost rozwarstwienia społecznego

e) Rekompozycja czynników statusu- co decyduje o pozycji w strukturze społecznej we współczesnym społeczeństwie polskim?

f) ruchliwość społeczna w III RP

a) Nierówności społeczne w świetle antropologicznych badań poborowych:

W 1995 roku polscy antropolodzy przeprowadzili badania na wielkiej 30- tysięcznej reprezentatywnej próbie poborowych. Były to trzecie z serii tego rodzaju badań przeprowadzanych wcześniej w latach 1965 i 1986. Antropologów interesował związek wzrostu poborowych z takimi cechami ich położenia społecznego, jak wykształcenie i zawód rodziców, wielkość miejscowości zamieszkania oraz liczba rodzeństwa. Celem było określenie nierówności społecznych w Polsce. U podstaw badań leżało założenie, że wzrost jest cechą biologiczną uwarunkowaną genetycznie. Jednakże geny określają wyłącznie możliwości organizmu, natomiast o wykorzystaniu tych możliwości decydują wpływy środowiska : ilość i jakość odżywiania , ryzyko zakażeń i chorób, obciążenie pracą fizyczną, antyzdrowotne nawyki , stresy etc.

Jest dowiedzione, że dzieci żyjące w lepszych warunkach osiągają wyższy wzrost- jest on więc prostym, łatwo mierzalnym wskaźnikiem warunków, w jakich wzrastają osobnicy.

- w Polsce istnieje społeczne zróżnicowanie jakości życia: wzrost młodzieży skorelowany jest z wielkością zamieszkiwanej miejscowości, z wykształceniem rodziców, ich zawodem oraz liczbą rodzeństwa- wszystkie te czynniki wpływają na biologiczny dobrostan młodzieży (wyższy wzrost przy wyższym wykształceniu rodziców, większym prestiżu ich zawodów, mniejszej liczbie rodzeństwa, większej miejscowości)

• Trzy badania wykazały, że w okresie 30 lat nastąpiło podniesienie ogólnego poziomu cywilizacyjnego i polepszenie jakości życia , ale nie zmniejszyło się społeczne zróżnicowanie

• Analiza wpływu czynników społecznych na wzrost poborowych wykazała, że w ciągu 30 lat zmieniała się kolejność ich siły oddziaływania - wyraźnie wzrosła rola wykształcenia matki, natomiast zmalała rola dzietności

• Badania wykazały znaczne upośledzenie cywilizacyjne wsi utrzymujące się przez cały okres objęty badaniami (synowie rolników dopiero w 1995 roku osiągnęli taki średni wzrost, jaki 20 lat wcześniej mieli synowie wielkomiejskich ojców z wyższym wykształceniem)

Upośledzający wpływ środowiska wielskiego jest na tyle znaczny, że nie przezwyciężą go wpływy pozostałych czynników.

Wieś w układzie nierówności społecznych (wieś- miasto jako wymiar zróżnicowania społecznego)

1. Badania antropologów i socjologów ujawniają głębokie różnice materialnego i cywilizacyjnego poziomu życia w miejscowościach różnej wielkości . Na jednym Krańcu skali sytuuje się poziom życia w wielkich miastach, na drugim- na wsi.

Raport opracowany w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds.. rozwoju powiada, że nasz kraj to w istocie dwie Polski. Polska miejska, należąca do krajów wysoko rozwiniętych, i Polska wiejska, która jeszcze tej bariery nie pokonała

2. Na wsi mniej się zarabia. Dochody wiejskich gospodarstw domowych są o 30% mniejsze od dochodów miejskich. Wpływ wielkości miejsca zamieszkania na zarobki wzrósł i wzrasta po przemianach ustrojowych

3. wieś jest źle wykształcona. Wykształcenie wyższe ma znacznie mniejszy odsetek mieszkańców wsi niż miast. W latach 90. Wraz ze wzrostem nierówności szans edukacyjnych znacznie pogorszył się dostęp dzieci wiejskich do szkół wyższych

4. Przepaść między miastem a wsią jest nie tylko pochodną różnic poziomu kwalifikacji i wykształcenia ludności zamieszkującej te dwa rodzaje obszarów-> badania poborowych

c) przemiany struktury zawodowej i wykształcenia. Dostęp do wykształcenia.

Zróżnicowanie społeczno- zawodowe w okresie PRL

W okresie PRL o miejscu i kategorii społeczno- zawodowych na skalach zarobku i prestiżu system polityczny decydował w znacznej mierze pośrednio, poprzez przyjęty model socjalistycznego uprzemysłowienia

Zarobki- dwie cechy zróżnicowania:

- dążenie do rozwoju produkcji prze wzrost zatrudnienia stwarzało zapotrzebowanie na silę roboczą i sprzyjało relatywnie wyższemu wynagradzaniu pracy prostej niż wymagającej wysokich kwalifikacji. Rezultatem było zmniejszenie się różnic między zarobkami pracowników umysłowych i fizycznych oraz słaby związek między wykształceniem i zarobkami z pracy

- znaczne różnicowanie się zarobków robotników wykwalifikowanych pracujących w różnych działach gospodarki- jedne działy były bardziej uprzywilejowane

Prestiż. Hierarchia prestiżu zawodów w PRL miała jedną osobliwość. Była nią znacznie wyższa pozycja zawodowa robotnika wykwalifikowanego (znajdowali się w kategorii zwodów cieszących się wysokim prestiżem razem z prawnikami i ekonomistami.

W tamtym czasie występowało zjawisko zwane rozbieżnością (dekompozycją) cech położenia społecznego- odmienne usytuowanie zawodów na każdej z 3 skal: wykształcenia, zarobków i prestiżu; przejawiała się w 2 postaciach: wysokiego usytuowania na skali dochodów zawodów o niskim prestiżu oraz niskiej na skali dochodów zawodów o wysokim prestiżu oraz niskim usytuowaniu na skal dochodów przedstawicieli zawodów, których wykonywanie wymaga wyższego wykształcenia i znacznych kwalifikacji dających wysoka pozycję na skali prestiżu.

Zróżnicowanie społeczno- zawodowe po zmianie ustrojowej

Zarobki. (wiemy jaka była sytuacja zaraz po zmianie modelu gospodarki) W płaszczyźnie zróżnicowania społeczno- zawodowego pojawiły się objawy REKOMPOZYCJI cech położenia społecznego. W latach 90. Zaczęła się nasilać zależność zarobków od wykształcenia i wysoko wyspecjalizowanego zawodu. W rezultacie zaczęły się powiększać różnice między zarobkami pracowników umysłowych i fizycznych na korzyści tych pierwszych.

Prestiż. Niekorzystnym zmianom położenia zawodów związanych z niższymi kwalifikacjami na skali zarobków nie towarzyszyło w latach 90. Obniżenie się ich prestiżu- robotnicy wykwalifikowani wciąż zajmowali wysokie miejsce w hierarchii prestiżu.

Istotne skutki transformacji z punktu widzenia zróżnicowania społeczno- zawodowego oraz charakteru nierówności społecznych:

1. powstanie warunków rozwoju sektora prywatnego, co spowodowało zwiększenie się liczby pracowników najemnych i wzrost społeczno- zawodowej kategorii “właścicieli”

2. pojawienie się w wyniku racjonalizacji zatrudnienia i likwidacji zbędnych stanowisk robotniczych nowej kategorii społecznej- bezrobotni

f) ruchliwość społeczna w III RP

Po okresie transformacji ustrojowej badacze zauważyli zahamowanie, a nawet lekkie odwrócenie spadkowej tendencji ruchliwości wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej, która występowała w ciągu poprzednich 30 lat.

Odsetek mężczyzn przechodzących do innej kategorii zawodowej wzrósł z 9,7% w latach 1983- 1988 do 20 % w latach 1988- 1994.

Zaobserwowany wzrost ruchliwości społecznej wiąże się ze wzrostem ruchliwości wymiennej. Ruchliwości strukturalnej sprzyjało w nowych warunkach jedynie powstanie możliwości tworzenie prywatnych zakładów pracy poza rolnictwem- skokowy wzrost odsetka prywatnych przedsiębiorców. Z czasem jednak nastąpiło usztywnienie barier społecznych, które tworzą się ze względu na różnice szans ludzi o różnym pochodzeniu społecznym.

W Polsce po przemianach ustrojowych spadkowi strukturalnej ruchliwości mężczyzn towarzyszył wzrost strukturalnej ruchliwości kobiet.

13. WŁADZA I PRZYWÓDZTWO

a) Zjawisko władzy w perspektywie socjologicznej

b) Definicja władzy. Władza i przywództwo

c) Typy władzy wg Webera

Czym jest władza?

Przemiany rozumienia władzy:

• Mistyczne rozumienie władzy - władza rozumiana substancjalnie jako atrybut Boga [nadawany władcy].

• Władza jako stosunek społeczny wynikający z relacji, interakcji społecznych [Locke, Monteskiusz, Rousseau - umowa społeczna];

Pojęcia pokrewne:
Wpływ - władza - autorytet

• Wpływ - oddziaływanie bez groźby sankcji, siły, kar i nagród.

• Władza- oddziaływanie mające formę przymusu lub potencjalnego przymusu (za pomocą legitymizowanych środków przymusu).

• Autorytet - określony stosunek do władzy, uznanie, uprawomocnienie, skłonność do podporządkowania oparta na przymusie wewnętrznym, uznawanych wartościach (wiedza, umiejętności).

Istota władzy - cechy konstytutywne władzy:

a) Zdolność do decydowania, wyrażania woli, rozkazu

b) Podporządkowanie, posłuszeństwo

c) Stosunek społeczny o charakterze jednostronnych zależności (powiązany ze środkami przymusu)

d )Sankcje, środki przymusu i kontroli

e) Normy regulujące prawomocność (władza jest legitymizowanym przymusem)

Typologia definicji władzy wg Baumana:

• Definicje behawioralne: władza jako wywoływanie przez rządzących określonych zachowań rządzonych

• Teleologiczne: władza jako możliwość realizacji interesów, osiągania celów

• Instrumentalne: władza jako możliwość stosowania kar i nagród.

• Strukturalne: władza jako podział na rządzących i rządzonych

• Władza jako wpływ: władza jako możliwość wywierania wpływu

Definicje władzy:

• Władza jako wpływ na zachowanie jednostki; kontrola = wpływ , manipulowanie zachowaniem innej osoby.

• Władza to różnica między stopniem kontroli zachowania B przez A (zamierzonego przez A), a stopniem kontroli zachowania A przez B [ +/ A kontroluje B; - /B kontroluje A]

władza (wg Webera)- zdolność kontrolowania lub wpływania na działania innych bez względu na ich zgodę-> występuje zarówno na mikro-, jak i na makropoziomie życia społecznego i przybiera rozmaite formy.

W każdej dowolnie licznej zbiorowości, jeśli nie jest to jedynie liczba osób przypadkowo znajdujących się w tym samym miejscu, jakaś forma przywództwa jest rzeczą nieuniknioną. Dwie podstawowe funkcje władzy: 1) organizowanie zbiorowych działań 2) likwidowanie, łagodzenie konfliktów

Istnienie przywództwa jest tez uważane za jedna z konstytutywnych cech grupy jako pewnej ustrukturowanej całości odróżniającej się od bezkształtnego zbioru jednostek.

Władza - zdolność do wywoływania efektów w postaci takich zachowań podejmowanych przez jednostkę,
jakich nie podjęłaby ona bez istnienia stosunków władzy. Jest to związek między dwiema osobami lub
grupami. Istnieje:
a)władza społeczna - nie wyposażona w zagrożenie, używa przemocy i przymusu (ojciec - dzieci, człowiek
- przyroda)
b)władza polityczna - prototyp władzy , ma monopol na prawomocne użycie przemocy;
wyposażona w zagrożenie używa przemocy i przymusu (państwo)
c)władza państwowa - podstawowa forma władzy politycznej

3 wymiary władzy w ujęciu konfliktowym:

1. Obiektywna sprzeczność interesów

2. Subiektywne poczucie upośledzenia

3. Behawioralny konflikt interesów.

Behawioralny wymiar:

Władza analizowana poprze rzeczywiste interakcje / akty sprawowania władzy

• użycie siły

• Stosowanie przymusu

„A ma władzę nad B w tym stopniu, w jakim może spowodować, by B uczynił to, czego w innym przypadku by nie uczynił” [Dahl 1957]

Obiektywny i subiektywny wymiar:

Władza jako dyspozycja - zdolność do kontrolowania innych

• w sensie obiektywnym tzn. posiadanie zasobów kontroli [pieniądze, informacja]

• W sensie subiektywnym jako przekonanie o zdolności A do kontrolowania B.

Steven Lukes 1974 . Power: A radical View:

• Władza nad kimś - zdolność do narzucania własnej woli;

• Władza do czegoś - możliwość uzyskiwania zamierzonych efektów , celów.

• podejmowanie decyzji i kontrola - nie tylko przez konkretne działania i podejmowane decyzji , ale poprzez możliwość oddziaływania na percepcję rzeczywistości, przekonania, wartości ; narzucenie własnych wartości i niedopuszczenie do dominacji innych przekonań i wartości, przekonania pozwalające utrzymać status quo (Marks - fałszywa świadomość)

• sprawowanie kontroli nad dyskursem publicznym - narzucanie tematów (np. media), blokowanie `niepożądanych' tematów;

Podstawy władzy:

• Normy. Przestrzeganie norm społecznych na drodze socjalizacji (uczymy się hierarchicznej struktury władzy, uczymy się akceptować kontrolę naszego zachowania). Władza przez normy to władza prawomocna (French).

• Wiedza, autorytet; odnosi się do pewnej, ograniczonej dziedziny.

• Nagrody. Mechanizm podporządkowania się władzy opartej na nagrodzie - psychologia uczenia się (behawioryzm). Wzmocnienie pozytywnego stosunku do osoby nagradzającej stojącej wyżej w hierarchii władzy.

• Kary. Osłabienie pozytywnego stosunku do osoby karzącej stojącej wyżej w hierarchii

• Identyfikacja, silny związek uczuciowy, pozytywna postawa z osobą wyżej w hierarchii (władza rodzicielska)

Dominujące ujecie socjologii władzy:

• Władza wiązana jest z pojęciem konfliktu .

• władza to stosunek społeczny występujący sytuacji konfliktu między sprawującym władzę i poddanym władzy - GRA O SUMIE ZEROWEJ- w wyniku konfliktu władzy z poddanymi, władza otrzymuje wszystko, a poddani nic.

Socjologiczne zainteresowanie władzą na poziomie makrospołecznym nie ogranicza się tylko do mechanizmów jej uzyskiwania, sprawowania i tracenia, a więc polityki w sensie ścisłym. Dla socjologów władza to również jeden z ważnych wymiarów zróżnicowania społecznego. Istotne jest również pytanie o społeczne źródła władzy w poszczególnych społeczeństwach, którymi może być zarówno bogactwo, jak prestiż, sprawność organizacyjna, własność środków produkcji, a Nawet przewaga liczebna.

Czym różni się władza od przywództwa?

• Władza: „zdolność do kontrolowania innych”

• Autorytet „prawo do wskazywania polityki, wydawania sądów (….) do sprawowania przywództwa”

[Robert MacIver]

Panowanie - stan rzeczy, w którym objawiona wola panującego wpływa na działalność innych w taki sposób
jak gdyby inne osoby przyjęły same z siebie posłuszeństwo wobec rozkazu jako zasadę swojego działania,
działania zachodzą tak jakby osoby podporządkowane przyjmowały same z siebie nasze rozkazy tzn.
wykonują nasze polecenia zanim o nich pomyślimy, przewidują nasze dyspozycje i działają zgodnie z tymi
przewidywaniami. Wyróżniamy:
a) panowanie ekonomiczne - władza ekon. oparta na konstelacji interesów ze względu na istnienie monopolu
b) panowanie polityczne - władza rządzenia wraz z obowiązkiem posłuszeństwa

M. Weber:

• Panowanie - „możliwość narzucenia własnej woli zachowaniu innych” [Gospodarka i społeczeństwo, s.683];

• Panowanie opierające się na

• `konstelacji interesów” - monopolistyczne panowanie na rynku

• Autorytecie „uprawnieni rozkazodawcze i obowiązek posłuszeństwa” władza ojcowska, urzędowa , książęca.

• „panowaniem nazywamy tu taki stan rzeczy, w którym objawiona wola (`rozkaz') `panującego' lub `panujących' wpływać ma na działanie innych (`podlegającego lub podlegających panowaniu') i faktycznie wpływa na nie w taki sposób, że działanie to w pewnym społecznie istotnym stopniu przebiega tak, jakby podlegający panowaniu uczynili treść rozkazu, ze względu na to, że jest to rozkaz ,maksymą własnego działania (`posłuszeństwo')

Psychologiczna koncepcja przywództwa:

Przywódcy charakteryzują się wyjątkowymi cechami osobowości [Thomas Carlyle 1795-1881: analiza biograficzna -cech sławnych przywódców - Napoleon……

Behawioralna koncepcja przywództwa:

• Zachowania zorientowane na zadanie:

Rola przywódcy: organizowanie zadań

Podejmowanie decyzji i wykonywanie decyzji

• Zachowania zorientowane na stosunki międzyludzkie:

Rola przywódcy: osoba najbardziej lubiana, łagodzi konflikty i napięcia.

Patologie Władzy:

• Oligarchizacja

• Biurokratyzacja (nadmierna)

• Alienacja

• korupcja

PRAWO OLIGARCHII
MICHELS ROBERT:

• Wraz z rozwojem partii powstaje przeciwieństwo między szeregowymi członkami partii a partyjnym przywództwem. Gdy przywódcy stanowią fragment organizmu partii jako jej pracownicy, tam ich interes gospodarczy z reguły zbieżny jest z interesami partii.

• "...partia staje się celem samym w sobie, z własnymi, samodzielnymi celami oraz interesami, oddziela się od klasy, którą reprezentuje. Interesy mas zorganizowanych w partii oraz interesy reprezentującego organizm partii korpusu urzędników nie musza się pokrywać.”

• „Każdy powstały w ramach podziału pracy organ społeczny, gdy skonsoliduje się, wytwarza swój własny interes, interes własny w sobie i dla siebie' [ Michels ss.147-148].

MAX WEBER:
Rozróżnienie aspektów władzy:

• Władza

• Wola

• Panowanie

• administrowanie

• Przywództwo

Max Weber - natura władcy - prawdopodobieństwo narzucenia własnej woli wbrew wszelkiemu oporowi i
niezależnie od podstawy tego prawdopodobieństwa. Istnieje bardzo wiele możliwych układów stosunków
(bardziej sprecyzowane pojęcie władzy) np. panowanie, dyscyplina, autorytet.
Dyscyplina - prawdopodobieństwo uzyskania posłuszeństwa dla pewnego rozkazu, które ze względu na
postawy ludzi będzie szybkie, proste, automatyczne. Posłuszeństwo bez oporu i krytyki.

Szerokie weberowskie określenie władzy odnosić się może do 2 zupełnie różnych sytuacji: 1)posłuszeństwo zostaje uzyskane przez zastosowanie środków przymusu bądź groźbę ich użycia 2) posłuszeństwo wynika z uznania czyichś uprawnień do wydawania poleceń i uznanie za właściwe podporządkowanie się im-> władza prawomocna.

Problemem są powody, dla których ludzie uznają czyjeś prawo do sprawowania władzy, a swoje posłuszeństwo uznają za rzecz oczywistą-> legitymizacja władzy i jej źródła.

U podstaw leży klasyczne rozróżnienia 3 typów prawomocnego panowania Webera:

1. charyzmatyczne- wynika ze szczególnych cech osobistych przywódcy, które powodują, ze jego przywództwo jest spontanicznie uznawane za oczywiste; uznanie autorytetu ze względu na jego walory

2. tradycyjne- opiera się na zwyczaju i tradycji; uznaje się zwierzchność, ponieważ w tej postaci istnieje “od zawsze”

3. legalne (racjonalne)- opiera się na normach prawnych i kompetencji osób. Sprawujących władzę na mocy tych norm (tego rodzaju władza to wg Webera władza biurokratyczna)


Władza państwowa - jest realizowana w państwie (struktura organizacyjna narodu, która pełni określone
funkcje i posiada określone cechy). Cechy:
- władza na określonym terytorium
- inkluzywność (nie organizuje życia obywateli całkowicie)
- ekskluzywność (monopol, wyłączność władzy)
Funkcje:
- ustrojowa
- ochronna
- ogólnego sterowania życiem społ.
- produkcyjna (dostarczanie dóbr, nie tylko materialnych)
- regulacja rynku (system prawny, który zapewnia warunki dla wolnej konkurencji i właściwego
funkcjonowania rynku

14. DEWIACJE

Dewiacja (definicja) - zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzieloną wizję ładu (albo inaczej: dewiacja to nieprzestrzeganie zespołu norm przyjętych przez członków danej społeczności lub społeczeństwa); to, czy zachowanie jest akceptowane jako normalne, czy uznane za dewiację negatywną zależy od kontekstu społecznego (np. zabicie w samoobronie nie jest przestępstwem i w kodeksach karnych występuje pojęcie „obrony koniecznej”); wiele zachowań dewiacyjnych nie jest prawnie sankcjonowane;

Socjologiczne teorie dewiacji:

1. Teorie funkcjonalistyczne (dewiacja wynika z napięć strukturalnych i braku społecznych mechanizmów

moralnej regulacji zachowań):

• Koncepcja Durkheima:

- wprowadził pojęcie anomii - chaos normatywny; wszelkie zakłócenia porządku społecznego prowadzą do załamania jednolitego systemu powszechnie uznawanych norm, do dezorganizacji społeczeństwa; zachowania zgodne z dotychczasowymi nie pasują do nowych warunków i granice dobra oraz zła ulegają zamazaniu; ludziom trudno jest przestrzegać norm, które nie są dla nich jasne lub gdy brakuje jasnych wskazówek, jak postępować; ludzie czują się zagubieni, niepewni, mają poczucie wykorzenienia; to wszystko sprzyja zachowaniom przestępczym lub nonkonformistycznym;

- dewiacja jest nieodłącznym elementem nowoczesnych społeczeństw;

- homo duplex (to akurat z ćwiczeń) - człowiek ma dwoistą naturę, destrukcyjny wpływ potrzeb, instynktów;

- społeczeństwo potrzebuje dewiacji, bo spełnia ona 2 funkcje: adaptacja (wprowadzanie do społeczeństwa nowych idei i stawianie ich wobec nowych wyzwań, prowadzi do tego, że dewiacja staje się siłą innowacyjną) i granica oddzielająca (oddziel zachowania „dobre” od „złych”, co z kolei może pomóc w określaniu norm społecznych i zwiększeniu solidarności grupowej, np. strzelanina w dzielnicy może zjednoczyć mieszkańców w walce:-);

• Teoria dewiacji Mertona:

- dewiacja to produkt uboczny nierówności ekonomicznych i braku równości szans;

- względna deprywacja to ważny czynnik zachowań dewiacyjnych;

- jeżeli struktura nie wyposaża, nie daje adekwatnych sposobów do realizowania wartości, to powstaje anomia, np. osiągnięcie bogactwa przez klasy robotnicze a osiągnięcie bogactwa przez inteligencję; dewiacja powstaje w wyniku niedopasowania własnych aspiracji i możliwości;

- typologia dewiacji wg Mertona:

a) Konformizm - aprobowanie wartości, które są uznawane w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań; motywy: przestrzegamy normy, bo uważamy je za słuszne, dobre, sprawiedliwe/ przestrzegamy normy, bo za właściwe uznawane jest samo ich przestrzeganie/ przestrzegamy normy dla „świętego spokoju” i z lęku przed karą (oportunizm);

b) Innowacja - aprobowanie wartości przy jednoczesnym nie stosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań; zmierzanie do realizacji uznawanych przez zbiorowość celów innymi drogami niż powszechnie przyjęte i aprobowane;

c) Rytualizm - nieaprobowanie uznawanego w zbiorowości systemu wartości, ale stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań;

d) Bunt i ucieczka - 2 postacie: czynna i bierna; całkowite odrzucenie obowiązującego systemu wartości i wzorów zachowań; jeśli bunt ogarnie dostatecznie wiele osób, to może doprowadzić do przekształcenia całego ładu społecznego;

• Dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej:

- istnieją zbiorowości, które wytwarzają własny system wartości, norm i zgodne z nimi wzory zachowań, których przestrzeganie obowiązuje członków czasami wręcz rygorystycznie; jeśli te normy są sprzeczne z normami szerszego społeczeństwa, to zachowania tych grup z punktu widzenia norm szerszego społ. są uznane za dewiacyjne, np. włoska mafia (złapany przestępca nie wydaje towarzyszy, a podczas swojego pobytu w więzieniu tamci mają obowiązek utrzymywać jego rodzinę );

- subkultury wg Cohena - twierdził, że chłopcy pochodzący z niższej klasy robotniczej, którzy byli rozgoryczeni swoją pozycją społeczną, często jednoczą się, tworząc subkultury (gangi etc.); subkultury te odrzucają wartości klasy średniej i przyjmują normy buntu, takie jak: przestępczość i inne zachowania nonkonformistyczne;

- dewiacja jest wynikiem wewnętrznych sprzeczności społeczeństwa;

- różnica między Cohenem i Mertonem w rozumieniu dewiacji polega na tym, że ten pierwszy kładzie nacisk na dewiację, będącą reakcją zbiorową, a u Mertona dewiacja ma charakter reakcji indywidualnej na istniejące napięcia;

2. Perspektywa teoretyczna interakcjonizmu symbolicznego:

1. Teorie interakcjonistyczne (dewiacja to wytwór społeczeństwa; interakcjoniści zadają sobie pytanie: Dlaczego te, a nie inne grupy społ. otrzymują etykietę dewiantów?):

• Teoria etykietowania (naznaczanie społeczne) (żadne działanie nie jest przestępcze samo przez się; przestępstwa są definiowane przez władzę, formułowane przez prawo, które jest następnie interpretowane przez sądy, policję):

- wg Beckera: zachowanie dewiacyjne to zachowanie, któremu ludzie przypisują taką etykietę; to, czy ktoś zostanie dewiantem nie decyduje zachowanie dewiacyjne, ale kluczową rolę odgrywają raczej: sposób mówienia, ubiór, pochodzenie jednostki;

- wg Lemerta: dewiacja jest dość rozpowszechniona w społ. i większości ludzi zazwyczaj uchodzi ona na sucho, np. drobne kradzieże w miejscu pracy, naruszanie przepisów ruchu drogowego-> tego typu wstępne akty przekroczenia norm są nazywane dewiacją pierwotną (wszyscy „przymykają oko” na takie zachowanie, ale wszyscy wiedzą, co się dzieje:-), natomiast dewiacja wtórna to sytuacje, gdzie jednostki godzą się z etykietą i same uznają się za dewiantów; kariera dewiacyjna (proces, kiedy naznaczony człowiek zaczyna przekształcać obraz samego siebie i myśli o sobie jako o dewiancie);

2. Teoria konstruktywistyczna (zadają sobie pytanie: Dlaczego pewne zachowanie są uznawane za dewiacyjne, a inne nie?):

- dewiacją jest to, co jako dewiacja jest postrzegane i na co ludzie reagują jako na dewiację-> odniesienie do reakcji społecznej;

- wskazuje na kulturową i historyczną zmienność tego, co uważane jest za zachowanie dewiacyjne, np. handlowanie w Polsce złotem w latach 50., noszenie długich włosów etc.;

- prawo tworzy dewiacje w tym sensie, że tworzenie przepisów prawnych jest jednocześnie określeniem tego, co jest przestępstwem, wykroczeniem;

- kreowanie dewiacji za pomocą wzmacniania społecznego- pod wpływem nagłośnienia przez media jakiejś „zagrażającej” życiu społecznemu sprawy, opinia publiczna domaga się wzmocnienia aparatu kontroli i zaostrzenia sankcji;

- postrzeganie dewiacji jest zależne od wpływu grup, które rozporządzają władzą;

Instytucja totalna - więzienie jako metoda karania i walki z przestępczością:

1) Więźniów nie pozbawia się tylko wolności, ale także dochodów, towarzystwa rodziny, przyjaciół, związków heteroseksualnych, własnych ubrań, rzeczy osobistych. Często mieszkają stłoczeni i muszą się podporządkować regulaminom, panującej dyscyplinie. Życie w takich warunkach nie sprzyja, nie pomaga więźniom w przystosowaniu się do norm obowiązujących w społeczeństwie, jest wręcz przeciwnie, bo stawia to mur między nimi a społeczeństwem.

2) Więźniowie w więzieniu muszą się nauczyć funkcjonować w środowisku, które różni się od tego zewnętrznego świata, a zwyczaje, postawy, które tam nabywają, są często wręcz przeciwne do tych, jakich powinni się nauczyć. Mogą wykształcić niechęć do zwykłych ludzi i mogą się nauczyć traktować przemoc jako rzecz normalną, nawiązywać kontakty z przestępcami i kontynuować je na wolności, nabyć umiejętności przestępcze, o których, wcześniej nie wiedzieli. Dlatego czasami więzienia są nazywane „szkołami przestępczości”. Poziom recydywy (przestępstw popełnianych przez osoby już karane) jest wysoki.

3) Dane pokazują, że więzienia nie resocjalizują więźniów, nie zapobiegają przestępczości, a mimo tego jest ogromny nacisk na to, żeby zwiększyć liczbę więzień i zaostrzyć wyroki. Jednak jest możliwe, że więzienia odwodzą inny od popełniania przestępstw, być może niedogodności więziennego życia zniechęcają innych. Im bardziej nieznośne stanie się życie w więzieniu, tym skuteczniej będzie to powstrzymywać potencjalnych przestępców, ale z kolei wtedy trudno będzie osiągniecie celu więzienia, jakim jest resocjalizacja. Im mniej surowe będą warunki w więzieniu, tym więzienia przestaną spełniać funkcję zapobiegawczą.

4) System więziennictwa jest przeludniony i wciąż domaga się tworzenia nowych więzień. Zdaniem krytyków budowanie dodatkowych więzień jest ogromnym i nieuzasadnionym obciążeniem dla podatników oraz nie przyniosą zmniejszenia poziomu przestępczości.

5) Coraz częściej pojawia się rozwiązania alternatywne w stosunku do więzień - praca społeczna („kara” odbywana we środowisku skazanego), ale żeby takie działanie było skuteczne, to musi być zogniskowane i długoterminowe. Jest to tzw. sprawiedliwość naprawcza, której celem jest podnoszenie świadomości przestępców co do skutków ich działalności. Chodzi o to, że zamiast oddzielać przestępców od społeczeństwa i chronić ich przed skutkami ich własnych czynów, należałoby zmuszać ich do ponoszenia kosztów ich przestępczej działalności.

Dewiacja a kontrola społeczna:

- !dewiacja jako rezultat niesprawności mechanizmów kontroli społecznej!

-!kontrola społeczna jako reakcja na dewiację!

- przyjęcie, że ludzie kierują się egoistycznym interesem i nie mają żadnych powodów, żeby przestrzegać norm, które ich ograniczają i stanowią barierę w dążeniu do zaspokajania własnych potrzeb;

- jeżeli ludzie postępują zgodnie z normami, to dlatego, że działa kontrola społeczna w postaci wew. mechanizmu kontroli (socjalizacja) i w postaci form kontroli zewn. (rozbudowany system sankcji);

- ludzie kalkulują, czy większy zysk przyniesie im postępowanie zgodne z normami, czy nie i od tego zależy, jakie zachowanie podejmą: konformistyczne, czy dewiacyjne;

- kontrola społeczna działa tym skuteczniej, im głębiej zostały zinternalizowane przekazywane wartości, normy, wzory zachowań (socjalizacja);

- !każde osłabienie kontroli społ. prowadzi do wzrostu zachowań dewiacyjnych!;-> od popełnienia przestępstwa bardziej powstrzymuje przekonanie o nieuniknioności kary niż jej wysokość; osłabienie kontroli społ. wynika z braku wyraźnej przynależności jednostki (zwłaszcza w miastach);

- dla ograniczania przestępczości ważniejsza jest sprawność policji wykrywającej przestępstwa, chwytającej przestępców niż surowość kodeksu karnego;

- kontrola formalna a nieformalna: formalna to, co jest zapisane w regulaminach, kodeksach prawnych i jej zewn. odpowiednik to prawo; nieformalna to wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych, a sankcje są stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju, jej wew. formą to wyrzuty sumienia , a zewn. to wyśmianie, pogarda, lekceważenie;

- kontrola prawna a pozaprawna: ta pierwsza raczej na poziomie makro i jest zazwyczaj formalna, ta druga to na poziomie mikro i jest zazwyczaj nieformalna;

- formy kontroli społecznej:

a) kontrola na zasadzie samopomocy, kiedy osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela bądź osobiście dochodzi zadośćuczynienia, naprawieni swoich krzywd (wszystko rozgrywa się wyłącznie między dwoma stronami)(kontrola pozaprawna);

b) zaangażowane są trzy osoby, a trzecia osoba będąca pośrednikiem, rozsądza i rozstrzyga konflikt (kontrola prawna i pozaprawna);

- przemiany kontroli społecznej: a) osłabienie nieformalnych więzi ludzkich skłania do coraz częstszego odwoływania się do wyspecjalizowanego aparatu państwowego, trzeciej strony; b) w warunkach społ. nowoczesnych łatwiej jest machnąć na wszystko ręką i wycofać się ze sporu, niż dążyć do jego rozstrzygnięcia;

- style kontroli:

• penalizacyjny (koncentrowanie uwagi na samym czynie),

• kompensacyjny (na jego konsekwencjach),

• rozjemczy (na relacjach między krzywdzicielem a pokrzywdzonym),

• terapeutyczny (na osobie sprawcy);

-obecnie zwraca się uwagę na okoliczności sprzyjające zapobieganiu przestępczości: ochrona potencjalnych obiektów przestępstw (kontrola i wykrywanie ryzyka), czyli utrudnianie popełnienia przestępstwa prze bezp. interwencję w potencjalne sytuacje, gdzie może dojść do przestępstwa, np. stosowanie w nowych samochodach blokady kierownicy, osiedla chronione, systemy alarmowe, monitoringu etc.;

Funkcje dewiacji:

1) Pozwala wyjaśnić sens norm, bo większość norm nie jest jednoznacznie sformułowana i zapisana w kodeksach. Normy są określane w procesie interakcji, o ich ważności, zakresie obowiązywania, sztywności, elastyczności informuje nas rodzaj reakcji społeczeństwa. Wyznacza przebieg granic tolerancji społecznej.

2)Pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice. Każda zbiorowość ma swoje obyczaje, uznaje określone wartości i wzory zachowań.

3) Wpływa na spójność grupy. Dewiacje postrzegane jako zagrożenie, mobilizują i skłaniają do jednoczenia się w celu stawienia oporu.

4) Są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społeczeństwa. Jeżeli przestrzeganie normy doskwiera ludziom, to nie stosują się do nich, zamiast je zwalczać i zaburzać porządek społeczny.

5) Jest źródłem zmiany społecznej. To, co jest dzisiaj zachowaniem dewiacyjnym, jutro może stać się zachowaniem poprawnym, usankcjonowanym społecznie.

Teorie konfliktu:

1. Marks:

- wg Marksa podział na klasy wynikał z różnic usytuowania w procesie produkcji (zwrócenie uwagi tylko na posiadanie!); źródłem nierówności społecznych jest system kapitalistyczny;

- klasę tworzą ludzie o podobnym stosunku do środków produkcji, roli w społecznej organizacji i udziale w podziale bogactwa;

klasa to twór obiektywny, strukturalny, powstaje w wyniku określonych wydarzeń historycznych; klasa ma moc sprawczą, jest zdolna do działań, jest podmiotem, pojęciem ontologicznym; klasa wytwarza poczucie wspólnoty; klasa ma charakter zamknięty;

- 2 główne klasy to: właściciele środków produkcji (fabryki, maszyny, urzędy), czyli przemysłowcy, kapitaliści oraz ci, którzy byli pozbawieni środków produkcji, zarabiali na utrzymanie kapitalistów, sprzedając im swoją pracę - klasa robotnicza, proletariat;

- relacje klasowe mają charakter wyzysku (odmienne interesy klasy właścicieli środków produkcji i klasy robotniczej-> w społ. kapitalistycznych robotnik wytwarza więcej, niż potrzeba pracodawcom na wynagrodzenie za pracę i ta wartość dodatkowa jest źródłem zysku, który kapitaliści wykorzystują na własny użytek);

- wspólne położenie klasowe powoduje zorganizowanie się ludzi, np. robotnicy tworzą związki zawodowe;

- w momencie, gdy grupy upośledzone (klasa robotnicza) będą miały wspólne interesy (warunki ekonomiczne), świadomość, więź i cele (klasa dla siebie, klasa w sobie), to będą narastały antagonizmy, a malały możliwości uzgodnienia kompromisu i łagodnego przebiegu konfliktu, bo te zbiorowości „upośledzone” są już wystarczająco wyalienowane, zjednoczone, zorganizowane; jednak należy pamiętać, że do pojawienia się ideologii potrzebny jest teoretyk, a tą osobą jest Marks-> póki nie będzie teoretyka, to robotnicy nie uzyskają świadomości, a ich teorie będą wyłącznie utopijne;

- rewolucyjny konflikt jest nieunikniony;

2. Weber:

- w przeciwieństwie do Marksa uważał, że rewolucyjnego konfliktu da się uniknąć; dopracował i zmodyfikował koncepcję Marksa; tak jak Marks uważał, że społ. jest naznaczone konfliktem na tle władzy i dóbr;

- na stratyfikację społeczną składają się:

a) KLASA - grupa ludzi o zbliżonym położeniu klasowym (mających podobne szanse na zaspokojenie swoich potrzeb)-> położenie klasowe jest głównie zdeterminowane ekonomicznie i wynika z możliwości używania dóbr, wykorzystania kwalifikacji i siły roboczej do uzyskania dochodu; „szanse życiowe” wynikają z:

• panowania/ nie panowania nad środkami produkcji;

• kwalifikacji, umiejętności, referencji (czynników ekonomicznych, które nie maja bezpośredniego związku z posiadaniem);

• pozycja rynkowa (osoby pracujące na stanowiskach kierowniczych mają lepsze wynagrodzenie i lepsze warunki pracy); -> niski współczynnik mobilności, awansu może byś przyczyną konfliktu;

- szanse życiowe: wg posiadanych dóbr (klasy posiadania - różnica w dostępie do rynku towarów, duży dostęp/mały dostęp, dostęp/brak dostępu) i wg dochodów (klasy zarobkowe - rynek pracy; analogicznie do rynku towarów);

b) STATUS - odnosi się do różnic między grupami społecznymi w zakresie szacunku czy prestiżu, jakimi darzą się członkowie (płaszczyzna prestiżu); ponadto wg Webera nierówności społeczne są rezultatem walki o uznanie społeczne;

• w społ. tradycyjnych status był determinowany wiedzą, jaką o danej osobie można było uzyskać w częstych bezpośrednich interakcjach;

• w społ. nowoczesnych trudno jest przyznać status na powyższej zasadzie, status wyraża się za pośrednictwem stylu życia, a co za tym idzie sferą konsumpcji;

1. wyznaczniki i symbole statusu: sposób ubierania się, mówienia, sposób mieszkania, spędzania wolnego czasu, wykonywany zawód-> pomagają kształtować pozycję społ. jednostki w oczach innych;

2. ludzie o podobnym statusie tworzą społeczność, w której panuje poczucie wspólnej tożsamości;

• różnice statusowe nie zawsze wiążą się z przynależnością klasową jednostek, np. zubożała arystokracja a nowobogaccy, gołota (pomimo tego, że szlachta nie posiadała majątku, to nadal cieszyła się prestiżem, miała poczucie wspólnoty, była strukturą zamkniętą, a przynależność ze względu na urodzenie, podziały były statyczne-> w przeciwieństwie do klas, wolnego rynku, gdzie przynależność do nich miała charakter otwarty i dynamiczny, tradycja traci na znaczeniu, wartości są legitymizowane);

3. PARTIA - (władza)(płaszczyzna polityczna)(partyjność)- partia to wszelkie grupy, które stawiają sobie za cel wpływanie na aparat władzy i budowanie go w miarę możności ze swoich stronników;

• partia jest ważnym aspektem władzy, ponieważ może funkcjonować niezależnie od klasy i statusu, decydować o stratyfikacji;

• partie mogą odwoływać się do kwestii dotyczących różnych klas (religia, ideologia narodowa);

-! klasa nie wytwarza poczucia wspólnoty; społeczeństwo składa się z jednostek, a w obrębie ich ogólnego zbioru możemy wyodrębnić podzbiory (pod względem szans życiowych); klasa nie jest podmiotem; nie ma mocy sprawczej; klasa ma charakter otwarty i płynny;!

3. Dahrendorf:

- konflikt jest nieuchronnym procesem, który powstaje w wyniku wyłaniania się dwóch przeciwstawnych sił, grup interesów (tak jak Marks); konflikt wiąże się z wzrostem świadomości własnych interesów u zbiorowości podporządkowanych;

- Koercyjna teoria społeczeństwa - 1. Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany, zmiana jest wszechobecna. 2. W każdym społeczeństwie, w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt - konflikt społeczny jest wszechobecny; 3. Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany; 4. Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.

- !Dialektyczna teoria konfliktu!: źródłem spójności społecznej w myśl tej teorii jest przymus oparty na zwierzchnictwie, czyli prawomocnym stosunku nadrzędności i podporządkowania-> dychotomiczny charakter stosunku zwierzchnictwa wymusza powstanie dwu odmiennych grup interesów, interesy mają tu więc charakter obiektywny; quasi-grupy to takie, które konstytuuje obiektywna wspólnota interesów, z kolei grupy interesów to takie, w których ta wspólnota zostaje uświadomiona i wyartykułowana. (inspiracja Marksa)-> a z kolei sprzeczność interesów prowadzi do konfliktów, aczkolwiek aby konflikt zaistniał musi zostać spełniony szereg empirycznych warunków: technicznych (przywództwo i jednocząca ideologia), organizacyjnych (politycznych) czy społecznych (zdolność do komunikacji)-> jeżeli grupy nie będą dobrze zorganizowane, nie będą spełnione te warunki, to konflikt będzie przebiegał bardziej gwałtownie, intensywnie (sprzeczność z Marksem); regulacja konfliktu jest niemożliwa, gdy podmioty konfliktu są rozproszone lub niezorganizowane, musi istnieć także zgoda, co do pewnych formalnych reguł gry-> konflikt prowadzi do zmiany struktury poprzez: całkowitą wymianę osób na pozycjach władzy, częściową wymianę osób na pozycjach dominacji, oraz poprzez zmianę struktury w sposób zgodny z dążeniami grupy podległej;

INTERAKCJE I STOSUNKI SPOŁECZNE

Więź społeczna - ogół stosunków społecznych, które wiążą członków w danym zbiorze ludzi oraz ogół postaw członków tego zbioru do grupy jako całości; wszystko to, co zespala zbiorowości ;

-typy więzi:

• Kreowana kulturowo - zinternalizowanie przez członków grupy wspólnych norm i wartości;

• Kreowana organizacyjnie - realizowanie wspólnych jednostkowych, grupowych celów poprzez współzależne działanie członków;

• Kreowana strukturalnie- wynika np. z przeciwstawienia grup własnym grup obcych, z konfliktów z innymi grupami;

Interakcja społeczna (definicja) - proces wzajemnego oddziaływania (inter-akcja) co najmniej dwóch osobników ludzkich zazwyczaj w sytuacji bezpośredniego kontaktu = poszczególni osobnicy wzajemnie na siebie wpływają i każdy z nich modyfikuje swoje zachowanie w odpowiedzi na zachowania pozostałych;

- uczestnicy interakcji to aktorzy społeczni albo po prostu aktorzy; pojęcie aktor zbiorowy jest używane w przypadku organizacji, zbiorowości; np. rozmowa, randkowanie, kłótnia;

- aby mówić o tej samej interakcji, to musi istnieć:

1. jedność osób - ci sami partnerzy,

2. akcji - o to samo chodzi, wspólne reguły postępowania i partnerzy wspólnie zgadzają się, co robią,

3. miejsca - partnerzy są współobecni,

4. czasu - akcja toczy się bez przerwy;

- jak „c” i „d” to interakcje bezpośrednie i występują 4 typy dystansów społecznych: intymny (do pół metra, np. rodzice, dzieci, kochankowie), osobisty czy prywatny (od pół do 1 metra, np. między przyjaciółmi), społeczny czy socjalny (1-3 metra, sytuacje formalne, np. wywiad, dyrektor a pracownik), publiczny (od ok. 4 m, np. osoby występujące przed publicznością)-> dystans zależy nie tylko od treści i charakteru interakcji, ale także od zwyczajów kulturowych („cywilizowane odległości”, jakie należy zachować);

- w „d” różne skale czasowe: szybkość reakcji, oczekiwany czas reakcji, interwały między kolejnymi wymianami, np. licytacja dzieła sztuki a msza w kościele, powolne tempo życia w społ. tradycyjnych a nieustanny pośpiech w nowoczesnych;

- duże znaczenie w interakcjach ram przestrzennych, formy otoczenia, np. anonimowość sąsiadów w blokach a otwartość w tradycyjnych wioskach;

- stosowanie mediów komunikacyjnych, powoduje, że współobecność i równoczesność nie są bezwzględnie konieczne-> interakcje pośrednie;

Interakcja jako przedmiot zainteresowań socjologii:

1. Interakcja postrzegana jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów, które dążą do realizacji własnych interesów, osiągania jak największych zysków przy jak najmniejszych kosztach (interakcja jako wymiana oraz gra); to podejście usytuowane jest w granicach interakcjonizmu symbolicznego;

2. Interakcja jako komunikacja partnerów, którzy swoim działaniom przypisują znaczenie i poddają je interpretacji; podejście usytuowane w granicach socjologii humanistycznej;

Interakcja jako gra:

- między racjonalnymi osobnikami, gdy stopień zaspokojenia potrzeb któregokolwiek z nich zależy nie tylko od jego sposobu postępowania, ale również od sposobu postępowania innych;

- racjonalność (zasada racjonalności) jest pojmowana jako zdolność do porządkowania swoich wyborów ze względu na oczekiwane korzyści i koszty podejmowanych decyzji (koszty i zyski rozumiane nie tylko w kategoriach ekonomicznych)= bilans kosztów i zysków przed podjęciem każdej decyzji;

- gra toczy się nie tylko o dobra niezbędne do przeżycia i dobra materialne, ale także o dobra zaspokajające potrzebę miłości, szacunku;

- zbiorowości społeczne z perspektywy teorii racjonalnego wyboru są postrzegane jako całości o swoistych właściwościach;-> takie podejście ogranicza jednostki i wpływa na ich preferencje;

- przedmiotem zainteresowań teorii racjonalnego wyboru są związki między mikrospołecznym poziomem indywidualnych działań (zachowania jednostki w ramach struktury) a makrospołecznym poziomem zachowywania się systemu (struktura instytucji);

- 2 typy gier:

a) o sumie zerowej - suma dóbr, o które toczy się gra, jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych;

b) o sumie niezerowej (zmiennej) - korzyści/nagrody mogą pochodzić z zew. źródła, a uczestnicy gry mogą wszyscy razem stracić albo zyskać; często bardziej opłaca się współpracować niż współzawodniczyć; np. „dylemat więźnia”: Więzień X i Y popełnili razem przestępstwo i zostali aresztowani. Prokurator posiada dowody, które pozwalają ich skazać tylko za drobne przewinienie. Jeżeli obydwoje przyznają się do winy, to zostaną skazani an 3 lata. Jeżeli obydwoje będą milczeć, to posiedzą jeszcze przez rok. Jeżeli X się przyzna, a Y nie, to X wyjdzie na wolność, a Y odsiedzi 6 lat (analogicznie jeżeli Y się przyzna, a X nie). Więźniowie są trzymani w osobnych celach i nie mają możliwości kontaktowania się ze sobą. Milczenie wydaje się preferowanym zachowaniem, jednak jeżeli więzień X się przyzna, a Y nie, to X wyjdzie na wolność. Jest to silna zachęta do przyznania się, ale nie wolna od ryzyka. Co powinien zrobić racjonalny aktor? Niestety, nie ma jednej słusznej odpowiedzi i to jest właśnie istota dylematu.

Dylematy społeczne:

- są przedmiotem zainteresowań w perspektywie teorii gier i racjonalnego wyboru;

- dylemat społeczny to sytuacja decyzyjna lub konfliktowa, w której dwie przeciwne strony starając się doprowadzić do optymalnego osiągnięcia własnych interesów, w rezultacie wychodzą na tym, zarówno każda z osobna, jak i obie razem gorzej, niż gdyby interesy te ze sobą uzgodniły;-> lepiej współpracować, kooperować niż konkurować i współzawodniczyć;

Interakcja jako komunikacja:

• Interakcja jako komunikacja symboliczna - człowiek to istota, która potrafi tworzyć symbole i posługiwać się nimi, a zdolność tę ludzie wykorzystują do wzajemnej komunikacji i przekazywania sobie informacji za pomocą zachowań, które mają charakter symboliczny (interakcjonizm symboliczny); informacja wskazuje, jak sami zamierzamy postąpić i jak się chce, żeby postąpiła druga osoba (wzajemne dopasowywanie się uczestników); problemem jest to, że nie tylko słowa, ale i gesty muszą mieć wspólne dla rozmówców znaczenie, być jednakowo rozumiane; do interakcji dochodzi, gdy ludzie „nadają” na tych samych falach;

-etapy interakcjonizmu symbolicznego:

1) rozpoznanie partnera, wybranie go spośród innych osób;

2) identyfikacja partnera jako kogoś ważnego/nieważnego z punktu widzenia tego, co chcę osiągnąć; określenie tożsamości partnera;

3) określenie sytuacji, w jakiej się znajduję z partnerem, rozpoznanie okoliczności otoczenia, np. inne zachowanie w kościele i na meczu piłkarskim; pewne warunki sprzyjają interakcji a inne nie, np. rozmowa w kawiarni jako coś normalnego; fałszywa definicja sytuacji sprawia, że interakcja nie może się rozwinąć, np. gdy dwoje ludzi się bije, to próbuję ich rozdzielić, a to był trening bokserski;

4) interpretacja gestów, słów, rozszyfrowanie ich symbolicznej treści;

5) „postawienie się w roli innego”: spojrzenie na sytuację z perspektywy partnera; przypisuję mu cele, intencje, jakie chce zrealizować, podejmując interakcję ze mną; duża rola na tym etapie ukształtowanej samooceny i wcześniejszych doświadczeń w interakcjach;

• Interakcja jako manipulowanie wrażeniami - podejście dramaturgiczne Goffmana - ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia na partnerach dobrego wrażenia; ludzie nieustannie grają przed drugimi, aby przedstawić siebie w dobrym świetle; fasada składa się z 3 elementów: dekoracji, powierzchowności jednostki, sposobu bycia jednostki (2 ostatnie to fasada osobista jednostki, która zawiera w sobie wiek, płeć, urodę, strój jednostki etc.); metafora teatru:

- „występ” - działanie uczestnika interakcji w danej sytuacji, której celem jest wpływanie w jakiś sposób na któregokolwiek z jej uczestników;

-„scena” -miejsce, gdzie odbywa się przedstawienie; sytuacja/spotkania, gdzie jednostka odgrywa role

- „kulisy” - miejsce, gdzie przygotowuje się przedstawienie; jednostka może odprężyć się, dać upust swoim emocjom, zachowaniom, na jakie nie pozwala sobie na scenie;

- przed Goffmanem Cooley opisał efekt jaźni odzwierciedlonej - ludzie kształtują swoją jaźń (wizją samego siebie, samoocenę) w oparciu o reakcje partnerów w wyniku interakcji; inni ludzie dostarczają zwierciadła, w którym mogą się przejrzeć; ludzie przywiązują wagę do społecznego odbioru swojej osoby, bo wysoka samoocena przynosi im satysfakcję (chcą dobrze wyglądać w zwierciadle); punktem odniesienia są „istotni inni”; stąd pojawia się samorealizująca się prognoza, która polega na tym, że jeśli mamy o sobie dobre mniemanie, jesteśmy pewni siebie, łatwo nawiązujemy interakcje, to podwyższa jeszcze bardziej naszą samoocenę i odwrotnie;

• Ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji - wg tej orientacji teoretycznej grupy społeczne są wspólnotami poznawczymi, które organizują systemy znaczeń i systemy ważności swoich członków; uczestnicy interakcji posługują się procedurami interpretacyjnymi, które są stosowane (najczęściej nieświadomie) do określania znaczeń działań społecznych, a jeśli coś nie przebiega zgodnie procedurami, to jest uznane za zachowanie odbiegające od normalności; wszelkie zakłócenia rutynowego przebiegu interakcji denerwują partnerów, wywołują u nich niepokój, gniew, prowadzą do zdezorganizowania (np. spróbuj we własnym domu zachowywać się jak sublokator, a nie jak członek rodziny );

- wandalizm interakcyjny - osoba o niższym statusie łamie ważne dla osoby o wyższym statusie milczące podstawy codziennej interakcji; lęki i niepokoje wywołane przez te interakcje przyczyniają się do umacniania statusów-> „samonapędzający się system wzajemnych podejrzeń i niegrzeczności”;

Teoria wymiany społecznej:

- nawiązuje do behawioryzmu i ekonomii, z której przejęto pojęcie wymiany;

- zmierza do wyjaśnienia elementarnych stosunków społecznych jako stosunków wymiany nagród i kar pomiędzy uczestnikami interakcji;

- wszelkie stosunki społeczne traktuje się jako wymianę dóbr (materialnych, symbolicznych);

- jej pytania dotyczą głównie tego, dlaczego ludzie podejmują i powtarzają pewne działania;

- główne kategorie pojęciowe:

• Wymiana - istnieje przynajmniej między 2 aktorami ;

• Nagroda - Blau wyróżnia 4 klasy nagród: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek (poważanie), uległość;

• Kara

• Koszty

• Zyski

• Transakcja

1. Koncepcja Homansa - ujęcie behawioralne: interakcja to sekwencja bodźców i reakcji, to wzajemne modyfikowanie zachowania poprzez wymianę bodźców; interakcja to zjawisko obserwowane zew., niezależnie od treści, znaczeń kulturowych, psychologicznych;

• Podstawowe zasady wymiany:

- twierdzenie o sukcesie - jeśli jakieś działanie jest częściej nagradzane, jest bardziej prawdopodobne, że jednostka podejmie właśnie to działanie;

- tw. o bodźcu - jeśli w przeszłości wystąpienie jakiegoś bodźca było powodem otrzymania nagrody, to im bardziej aktualny bodziec jest podobny do tamtego, tym bardziej prawdopodobne, że jednostka podejmie działanie;

- tw. o wartości - im większa wartość ma rezultat działań, tym bardziej prawdopodobne, że jednostka podejmie działanie;

- tw. o deprywacji - nasyceniu - każda następna taka sama nagroda staje się mniej wartościowa;

- tw. o agresji - jeśli jednostka nie otrzyma oczekiwanej nagrody lub spotka ją niespodziewana kara, zareaguje gniewem/agresją;

- tw. o uznaniu - jeśli nagroda będzie wyższa niż oczekiwana lub jednostka uniknie kary, to zareaguje zadowoleniem;

- tw. o racjonalności - jednostka wybiera takie działanie, dla którego wartość rezultatu pomnożona przez prawdopodobieństwo otrzymania go jest większa;

2. Koncepcja Blaua - ujęcie strukturalne: akcentował fakt, że w wyniku powstających w efekcie wymiany nacisków integracyjnych, pojawiają się siły opozycji i potencjalnego konfliktu; dążył do odkrycia formy procesów wymiany na poziomie mikro i makro, chciał ukazać to, co jest wspólne w wymianach między jednostkami i zbiorowymi organizacjami;

• Podstawowe zasady wymiany:

- zasada racjonalności - częstotliwość i wartość nagród zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia nagradzanych zachowań;

- zasady wzajemności - im częściej ludzie wymieniają wzajemne nagrody, tym bardziej prawdopodobne, że pojawią się obopólne obowiązki, które będą kierować dalszymi wymianami; im bardziej naruszone są wzajemne obowiązki w stosunku wymiany, tym częściej pokrzywdzeni będą stosować sankcje negatywne;= ludzie, którzy udzielają nagród, będą otrzymywać nagrody jako zapłatę za dostarczone dobra;= norma społ., która nakłada na ludzi powinność rewanżowania się za uzyskane dobra, powszechne oczekiwanie, gdy coś się dostało, zostaje się dłużnikiem;

- zasady sprawiedliwości (określa proporcję nagród do kosztów)- im bardziej ustabilizowane są stosunki wymiany, tym bardziej prawdopodobne, że będą rządzone normami „wymiany sprawiedliwej”; w im mniejszym stopniu realizuje się w wymianie normy sprawiedliwości, tym częściej pokrzywdzeni będą stosować sankcje negatywne;

- zasada użyteczności krańcowej - im więcej nagród jednostka uzyskuje, tym mniej wartościowa jest ta czynność i tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie;

- zasada nierównowagi - im bardziej ustabilizowane i zrównoważone są pewne stosunki wymiany, tym bardziej prawdopodobne, że inne staną się niestabilne i niezrównoważone;

• Elementarne systemy wymiany - Ludzie angażują się w wymianę społeczną, ponieważ postrzegają możliwość uzyskiwania nagród (atrakcyjność społeczna). Każdy stara się przedstawić siebie jako jednostkę posiadającą wartościowe przymioty potrzebne innym. Ludzie działają na zasadzie wzajemności. Jednostki współzawodniczą ujawniając nagrody, jakie mają do zaoferowania. W trakcie interakcji staje się jasne, że niektórzy mają do zaoferowania bardziej wartościowe zasoby, co stawia ich w uprzywilejowanej pozycji. Zasoby te powoduję, że jednostki je posiadające, są zdolne wymusić szacunek i uznanie u pozostałych.

Różnice między wymianą społeczną a ekonomiczną:

• Ekonomia - wymiana w kategoriach wolnego rynku, na którym racjonalni aktorzy wymieniali zasoby zgodnie z prawami podaży i popytu; wybory rynkowe to bezpośredni rezultat świadomych kalkulacji, które mają prowadzić do maksymalizacji preferencji; ludzie przed podjęciem każdej decyzji porównują oczekiwane koszty o zyski, aby uzyskać jak maksymalne korzyści; czynniki inne niż rynkowe nie powinny być brane pod uwagę w analizach ekonomicznych; aktorzy są racjonalni subiektywnie;

• Socjologia - wg nich takie ujęcie rynku jest zbyt upraszczające, ale nie odrzucają całkowicie teorii ekonomicznej, a starają się ją raczej rozbudować-> rynek nie zawsze przyjmuje postać doskonałą, a wybory uczestników wymiany mogą się modyfikować pod wpływem zmian społecznych i ekonomicznych; wymianie mogą podlegać niekoniecznie dobra ekonomiczne, ale także wartości, takie

jak np. porada udzielona przyjacielowi w zamian za jego wdzięczność; socjologowie wierzą, że czysto racjonalne wybory nie istnieją, bo:

- wartości, obyczaje oraz tradycja zniekształcają obraz hierarchii preferencji,

- istnieje wiele różnych czynników społ. i psych., które deformują kalkulacje preferencji, kosztów i korzyści,

- postrzeganie prawdopodobnych kosztów i korzyści zależy od pozycji zajmowanej w strukturze społecznej;

Od zachowania do stosunku społecznego:

zachowania (zew. obserwowalne ruchy społeczne)-> działania (zachowania wyposażone w znaczenie)-> czynności społeczne (działania adresowane ku innym ludziom)->działania społeczne (działania zorientowane na reakcje innych)-> kontakty społeczne (jednorazowa, wzajemna wymiana reakcji na działanie partnera)-> interakcja (jeden epizod)-> interakcja powtarzalna (wielość epizodów, nieregularna, zdarza się co jakiś czas między tymi samymi osobami, spontaniczna)-> interakcja regularna (wielość epizodów nieprzypadkowych, regularność)-> interakcja regulowana (przebieg jest związany z normatywnością, wiążącymi regułami społecznymi)-> stosunek społeczny (abstrakcyjna relacja między pozycjami społ., wielość interakcji, które polegają na wykonywaniu wzajemnie zorientowanych, normatywnie przypisanych ról społ.)

- wyżej opisany proces to komplikowanie się aktywności ludzkiej czyli „instytucjonalizacja stosunku społecznego”, a jego odwrotnością jest „rozpad stosunku społecznego” (od bardziej złożony działań do mniej skomplikowanych; upraszczanie aktywności ludzkiej);

Cechy stosunku społecznego:

1) wielość interakcji - wiele wzajemnych zorientowanych działań i są to interakcja bardzo zróżnicowane, wielotematyczne, dotyczą np. spraw finansowych zawodowych, wychowania dzieci ;

2) po drugiej stronie są stosunku wyspecjalizowane, jednotematyczne, gdzie jest niewiele typów interakcji, a partnerzy angażują się segmentami osobowości, np. stosunek pacjent-lekarz, gdzie tematem jest tylko choroba i terapia;

3) trwałość stosunku społ.- trwalszy stosunek społ. od małżeństwa to macierzyństwo, ojcostwo; trwałość wpływa na kształt i charakter toczących się interakcji, stopień zaangażowania, odpowiedzialności, atmosfery życia rodzinnego (wpływ trwałości małżeństwa);

4) normatywna regulacja - interakcje są wyznaczane przez wzory; nie postępujemy, jak nam się podoba, ale kierujemy się tym, jak powinniśmy postępować; jedne reguły mówią, co sami powinniśmy robić, a inne, czego możemy żądać od partnera= wzajemność praw i obowiązków, np. mężczyzna zarabia, a kobieta zajmuje się domem; symetria stosunku społ. (stosunek partnerski)(zrównoważony) wtedy, gdy pula uprawnień i obowiązków jest równomiernie rozłożona; stosunek niezrównoważony (suma obowiązków i praw jest różnie rozłożona); asymetryczna relacja (monopol praw to stosunek roszczeniowy/monopol obowiązków to stosunek eksploatatorski), np. pan/niewolnik, związki zawodowe/pracodawca;

5) gdy mówimy o powinnościach, oczekiwaniach, regułach to są one nakładane na osoby z uwagi na typowe miejsca, jakie zajmują w szerszym społeczeństwie = pozycję społeczną; na każdym, kto zajmuje pozycję społ. spoczywają obowiązki (rola społeczna) i cieszy się określonymi uprawnieniami; znajomość pozycji społ. pozwala przewidywać, jak kto się zachowa, bo zakładamy, że ta osoba będzie stosowała się do reguł swojej roli społ.; z takiej abstrakcyjnej perspektywy jednostka nie jest wielowymiarową, konkretną osobą, ale nosicielem pozycjo- -ról = stosunek społ. między pozycjami społ., statusami i związanymi z nimi rolami;

Typy stosunków społecznych:

1. Sposób obejmowania pozycji społ. i przypisanych im ról:

• Pozycje przypisane - nabywamy niezależnie od woli, bez możliwości wyboru, przez sam fakt urodzenia, na podstawie cech biologicznych, np. płeć, narodowość, płeć, wiek;

• Pozycje osiągane - uzyskiwanie ich poprzez własny wysiłek, własne decyzje i starania, np. pozycja zawodowa;

• Kryteria uniwersalistyczne - każdy potencjalny kandydat ma równe szanse, jeśli spełni określone warunki, które są bezpośrednio związane z wykonywaniem roli, pozycją; np. koszykarz oprócz tego, że musi ćwiczyć, to musi być wysoki, żeby zagrać w NBA ;

• Kryteria partykularystyczne - z góry dają większe/mniejsze szanse, eliminując potencjalnych kandydatów ze względu na okoliczności, które nie mają bezp. związku z rolą, pozycją, do której aspirują;

• Merytokratyczna sprawiedliwość - nierówny dostęp do szans życiowych, który wynika wyłącznie ze szczególnego wysiłku i osobistych zasług;

2) Typowe motywacje kierujące jednostkami, które wchodzą w relacje:

• Stosunki instrumentalne - uczestnictwo jest traktowane jako sposób uzyskania jakichś korzyści, dóbr, a samo w sobie nie posiada dla partnerów wartości, np. kupno-sprzedaż;

• Stosunki autoteliczne - nawiązywane dla samej satysfakcji ich realizowania, nie myśląc o żadnych korzyściach; mają cel sam w sobie, np. miłość, przyjaźń; bezinteresowność i czysta radość z obcowania z drugim człowiekiem;

3) Charakter normatywnej regulacji w stosunku społecznym:

• Formalne - przestrzeganie odpowiednich form; najb. formalne to takie, gdzie istnieją kodyfikacje, procedury, regulaminy, które dokładnie określają, jak ma przebiegać interakcja;

• Nieformalne - działania i interakcje o różnym kształcie, przebiegu, spontaniczne, np. miłość, przyjaźń;

4) Zakres działań i interakcji:

• Stosunki niezogniskowane (rozproszone) - pojemne, wielotematyczne; np. stosunek męża i żony; wtedy, gdy jednostka daje wyraz swojej świadomości obecności innych (np. na ruchliwej ulicy, pomimo tego, że nie dochodzi do nawiązania rozmowy, to postawą ciała, gestami ludzie wchodzą w kontakt niewerbalny;

• Stosunki zogniskowane - ograniczone, jednotematyczne, np.. lekarz-pacjent; wtedy, gdy jednostki bezp. odnoszą się do tego, co mówią, robią inni, jest to tzw. zdarzenie interakcyjne;

5) Kryterium czasu:

• Stosunki ciągłe - stosunki o strukturalnie wbudowanym długim okresie, np. małżeństwo;

• Stosunki terminowe - wyraźne ramy czasowe, np. romans;

6)Usytuowanie partnerów w porównaniu z sobą na skali nierówności społ. i innych społecznych zróżnicowań:

• Stosunki egalitarne - z pozycjami społ. wiążą się takie same/podobne prerogatywy, szanse dostępu do dóbr; z zajmowanych pozycji nie wynikają żadna przywileje, np. stosunki między przyjaciółmi;

• Stosunki nieegalitarne - stosunki, które z samego swojego charakteru stawiają partnerów w nierównej pozycji, np. szef a pracownik, lord a lokaj;

7) podobieństwa/różnice pod względem innych społecznie istotnych cech, które nie narzucają hierarchicznych przewag/przywilejów, ale wpływają na interakcje w stosunku społecznym:

• Stosunki homogamiczne - z natury zajmowanych pozycji partnerzy nie różnią się pod względem społecznie istotnych cech; np. wiek partnerów, płeć (stosunek małżeński: związek osób tej samej płci)

• Stosunki heterogamiczne - partnerów dzieli pod takimi względami istotna różnica; np. wiek, płeć (stosunek braterski: związek osób o odmiennej płci);

8) Kryterium odmienności stosunków społecznych:

• Stosunki intymne („gorące”) - motywacja emocjonalna, wrażanie uczuć jest dopuszczalne, a nawet oczekiwane, np. miłość, przyjaźń, małżeństwo; kultury „gorące” (arabska, łacińskie), gdzie ekspresja emocjonalna jest obecna w stosunkach intymnych i oficjalnych;

• Stosunki oficjalne („zimne”) - kierowanie się, zdradzanie emocji uważane za niewłaściwe, np. stosunki zawodowe: relacja przełożony-podwładny; kultury „zimne” (anglosaska), gdzie zalecana jest powściągliwość w stosunkach prywatnych oraz oficjalnych, a manifestowanie emocji to przejaw „złego wychowania”;

15. KULTURA

Ujęcie kultury w socjologii (socjologiczne definicje kultury):

1. Pufendorf - XVII/XVIII w.; ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzanych przez człowieka; korzystne urządzenia i wynalazki, aprobowane zasady moralne i obyczaje; zjawiska pozytywnie oceniane; „dobre maniery”, wykształcenie, wiedza i sztuka;

2. Herder - kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb); to produkt współżycia ludzi, powstaje w wyniku wzajemnego współdziałania i oddziaływania; każdy może wnieść do niej swój indywidualny wkład;

3. Tylor - to całość obejmująca wiedzę, sztukę, prawo, moralność, obyczaje, wszystkie nawyki i zdolności nabyte przez człowieka w społeczeństwie;

4. Czarnowksi - to zobiektyzowany dorobek wspólny szeregowi grup społ.;

5. Ralph Linton - kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielone i przekazywane przez członków danego społeczeństwa;

6. Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow kilka kategorii definicji kultury:

• definicje genetyczne - wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura;

• definicje historyczne - kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich);

• definicje psychologiczne - kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury - uczenie się, naśladownictwo - psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury);

• definicje dystrybutywne - ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze;

• definicje normatywne - kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury; modele normatywne określające zasady ludzkiego zachowania;

• definicje wyliczające - nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej;!!!!
  

7. Kłoskowska- to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań;

8. Szacka- kultura to wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i jest przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.

Czym jest kultura? Kultura i jej przejawy: normy, wartości, symbole, znaczenia, język, sztuka przekonania…

- względnie otwarty system będący produktem różnych form społecznego działania, zmierzający do integracji.

- twór zbiorowy, nie indywidualny. Powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje i uczącymi się od siebie nawzajem, jak reagować i zachowywać się w rozmaitych okolicznościach.(Szacka)

- jest skumulowanym doświadczeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie w drodze pozagenetycznego dziedziczenia. Nieodłącznie związana ze świadomością czasu i istnienia w czasie, a także różnymi formami pamięci przeszłości i sposobami jej utrwalania.

- obejmuje całość życia człowieka

- podstawowy instrument przystosowania jednostki do życia w społeczeństwie, narzędzie zaspakajania różnorodnych potrzeb ludzkich, również potrzeby twórczej ekspresji

Normy- prawidła i reguły, według których grupa żyje. Wyrastają z wartości, wiążą się z poczuciem powinności. Właściwa danej kulturze konfiguracja norm i wartości to jej ład aksjonormatywny (Szacka). Takie sposoby realizacji wartości, które są uznawane przez grupę za własne i ponadindywidualnie akceptowane.

Wartości- cele działań ludzkich traktowane przez grupę jako własne i ponadindywidualnie akceptowane. Szacka- przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus. Są zróżnicowane pod względem stopnia ważności- hierarchia wartości.

• Wartości odczuwane- głęboko wchłonięte, stały się częścią wewnętrznego świata człowieka, dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest jako własna, nagląca potrzeba. Wartości zinternalizowane.

• W. realizowane- zarówno odczuwane, jak i uznawane.

• W. uznawane- człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić.

Symbole- znaki o samoistnej wartości, arbitralnie stworzone przedstawienia, które zyskują znaczenie dzięki umowie społecznej. Kultura symboliczna obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, specyficznie ludzki środek zaspokajania właściwych człowiekowi potrzeb, np. dawanie wyrazu uczuciom i impulsom twórczym, uzyskiwanie poczucia łączności z innymi ludźmi i uczestnictwa we wspólnocie.

Bez użycia znaków i symboli nie byłaby możliwa żadna złożona forma współdziałania większej liczby ludzi w pracy produkcyjnej i walce, żadna szersza organizacja, stosunki klasowe i stanowe.

Język- najpowszechniejszy system znaków.

Znaczenia- znak to każdy przedmiot czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego. Znak charakteryzuje stosunek do tego, co oznacza. Jest to stosunek między znaczonym a znaczącym. Duża część znaków pełni funkcje instrumentalne- nie mają własnej treści i ich wartość jest wyłącznie wartością narzędzia służącego przekazywaniu treści tego, co jest znaczone.

Sztuka, przekonania- elementy kultury człowieka.

Czas i przestrzeń jako kategorie kulturowe:

Rezultatem zróżnicowania kultur są mocno zakorzenione kulturowe „profile czasoweʺ występujące w różnych zbiorowościach. Odbijają się one na całym stylu życia społeczeństw, wspólnot lokalnych, grup społecznych.

Na czym polegają różnice między kulturowo określonymi profilami czasowymi różnych społeczności? Po pierwsze, na co wskazywaliśmy w powyższych przykładach, chodzi o samą świadomość ważności czasu, upływu czasu, przemijania, braku czasu, strat czasu, nakaz oszczędzania czasu, potrzebę punktualności, precyzji pomiaru czasu.

Po drugie, kultura narzuca wizję czasu jako cyklicznego (zgodnego z naturalnym cyklem przyrody) lub linearnego(Liniowa koncepcja czasu jest produktem judaizmu i chrześcijaństwa, które wprowadziły ideę przyszłego odkupienia i zbawienia jako punktu docelowego, do którego zmierza zarówno każda indywidualna biografia, jak i każda społeczna historia.)

Aspekt trzeci to nacisk na przeszłość, przyszłość lub teraźniejszość. Mówi się tutaj o „orientacjach czasowychʺ danej społeczności.

Po czwarte, istotna różnica dotyczy wizji przyszłości. Przyszłość jest czymś, co nadejdzie samo lub przyszłość jako zadanie, projekt, przedmiot aktywnego kształtowania.

Piąta różnica ma szerszy charakter, odnosi się nie tylko do kwestii czasu, ale znajduje także odbicie w profilach czasowych. Chodzi o przeciwstawne systemy wartości, akcentujące zmianę, innowację i oryginalność, lub przeciwnie, podkreślające ciągłość, kontynuację i trwałość. Taka ogólna orientacja progresywna lub konserwatywna znajduje refleks w przyjmowanym stosunku wobec czasu. Dla progresywisty czas jest cennym zasobem, który należy maksymalnie wykorzystać i wypełnić nowatorskimi zmianami, dla konserwatysty jest zagrożeniem dla ustalonego porządku, któremu należy się przeciwstawić, powstrzymując jego tempo i zwalniając rytm zmian.

Problemy wielokulturowości we współczesnych społeczeństwach. Zróżnicowanie kulturowe i relatywizm kulturowy:

Zróżnicowanie kultur powoduje wielość interpretacji otaczającej rzeczywistości, co powoduje, że we współczesnym świecie ludzie żyją w odmiennie postrzeganych światach, choć w niczym się one nie różnią pod względem realnych, empirycznych danych. Prowadzi to do wielu problemów i konfliktów. Wyróżnienie odmiennych kultur jest pochodną podziałów na odrębne zbiorowości, z których każda wytwarza właściwą sobie kulturę i żyje zgodnie z własnymi systemami wartości oraz realizuje sobie właściwe wzory zachowań.

• Kultury zbiorowości terytorialnych- izolowane plemiona, które zamieszkują wyraźnie wydzielone obszary i tworzą wyodrębnione całości; zbiorowości zamieszkujące jednolite terytoria pod względem cech środowiska- wymusza to określone sposoby życia i sprzyja upodobnianiu się kultur

• Kultury narodowe- kryterium terytorialne łączy się tu z kryterium etnicznym.

• Kultury różniące się typem gospodarki- kultura społeczeństw pierwotnych, rolniczych, przemysłowych

Relatywizm kulturowy- odmiany:

• Jako zasada metodologiczna- wymóg, aby badacz, obserwując jakąś kulturę, stosował perspektywę uczestnika danej kultury, by nie patrzył z punktu widzenia norm i wartości własnej kultury,

• Jako element światopoglądu- polega na przekonaniu, że wszystkie kultury są równe. Postulat wobec tolerancji wobec wszelkich praktyk rozmaitych kultur.

• Jako teoria i filozofia człowieka- człowiek jest wytworem kultury; sposób postrzegania, wartościowania i zachowania zależy tylko i wyłącznie od kultury, w jakiej się wychował i żyje.

• Jako relatywizm wartości- nie ma wartości uniwersalnych; wszystkie są produktem określonych kultur, są wobec nich funkcjonalne i zrozumiałe w ich kontekście.

Kultura masowa; cechy i funkcje kultury masowej.

Cechy:

-urzeczowienie przekazu

-standaryzacja treści (te same treści dla różnych ludzi)

-homogenizacja - to wymieszanie treści kulturowych różnego charakteru i przekazanie w postaci papki jest to zniesienie dystansu między tym co ważne i nieważne wyższe i niższe, święte i świeckie;

Funkcje:

• Informacyjne choć w niedostatecznym stopniu

• Oświatowe

• Rozrywkowe

• Propagandowe

Rola mediów we współczesnych społeczeństwach:

• forum wolności słowa, wypowiedzi i debaty publicznej;

• polepszenie organizacji i poszerzenie zakresu usług i rozrywki;

• imperializm mediów - m.in. rozpowszechnienie produktów kultury zachodniej; niebezpieczeństwo i brak środków na utrzymanie niezależności własnych kultur;

• zagłusza lokalne formy ekspresji kulturowej;

• przyczyniają się do szerokiej popularyzacji opcji światopoglądowych: indywidualizm, poszanowanie praw człowieka, poparcie dla praw mniejszości;

• potężne wsparcie dla ruchów demokratycznych;

• coraz bardziej ingerują w tzw. sferę publiczną, bo są uzależnione od zysków z reklam i są zmuszone tak dobierać repertuar, aby zapewnić sobie jak największą publiczność i dochody-> rozrywka przeważa na dyskusją i polemiką;

• autocenzura mediów - ograniczenie czynnego udziału członków społeczeństwa w sprawach publicznych, media nie pomagają im w rozumieniu dotyczących ich kwestii;

Społeczeństwo informacyjne:

- jego najważniejszym składnikiem jest produkcja, gromadzenie i obieg informacji;

- dla jego uczestników komputer, Internet i wszelkie techniki cyfrowe stają się jednym z najw. aspektów życia i pracy;

- informacje są traktowane jako produkt, towar na sprzedaż;

- w funkcjonowaniu gospodarki dominuje rola informacji;

- powszechny dostęp do komputerów, umiejętność ich wykorzystywania, rozwinięta i relatywnie powszechna wiedza informatyczna i pozytywne ocenianie w społeczeństwie tych przejawów na poziomie pełnego użytkownika;

- komputer to technologia najbardziej charakterystyczna dla współczesności, upowszechnienie i rozwój Internetu;

- komunikacja oparta na cyfrowym i satelitarnym przekazie: wzrost znaczenia tzw. technologii intelektualnych (m.in. bazy danych), szybkość obiegu informacji, natychmiastowa łączność, zanik związku pomiędzy odległością a czasem uzyskania kontaktu, niezależność kosztów przesyłania informacji od odległości, aktywność całodobowa, konieczność nieustannego douczania się, rosnąca różnorodność w sposobach wypowiadania się i twórczej ekspresji, zalew informacji, przenikanie technologii cyfrowych do niemal wszystkich dziedzin życia, zmiany w funkcjonowanie więzi społecznych, wytwarzanie się nowych podziałów, tworzenie się nowego typu człowieka tzw. społeczności wirtualnych;

- Internet jest w pewnym stopniu zaprzeczeniem kultury masowej, bo każdy jego użytkownik może być jednocześnie odbiorcą i nadawcą treści;

Społeczeństwo konsumpcyjne: społeczeństwo nowoczesne, w którym nadrzędnym celem jest konsumpcja, zaś polityka, moralność społeczna i obyczaje podporządkowują się jej.

16. KOMUNIKACJA SPOŁECZNA. Socjologia języka

Język jest to każda forma porozumiewania się, komunikacja werbalna lub niewerbalna, która nawiązują ludzie, zwierzęta, maszyny. Dziedzina zajmująca się funkcjami społecznymi i kulturowymi, konstrukcją języka nazywamy socjolingwistyką. Każde społeczeństwo posiada język, który pozwala istotom ludzkim na wyrażanie idei o podobnej złożoności.

Skinner opublikował studium przyswajania języka, zaproponował behawiorystyczne objaśnienie nabywania języka. Zdaniem behawiorystów język jest nabywany poprzez uczenie się we wczesnym dzieciństwie, natomiast Chomski uważał że dziecko musi się rodzić z dziedzicznymi kompetencjami językowymi. Inni uważają że to naturalna inteligencja dziecka umożliwia mu nauczenie się języka. Język pod wieloma względami stanowi odbicie kultury danego społeczeństwa.

Władzę języka można dostrzec w sferze retoryki politycznej czy tworzenia haseł, wówczas bowiem pojedyncze słowa, czy zdania mogą mobilizować wielkie i dotąd odrębne grupy do działania politycznego. Język ujawnia także istnienie w społeczeństwie istotnych podziałów, które są wyrazem wpływu szerszych czynników politycznych i ekonomicznych. B. Bernstein pokazał np. że chociaż kody języka mówionego klasy średniej i klasy robotniczej mają w sensie lingwistycznym równą wartość, kod klasy robotniczej (ograniczony) jest narażony na dyskryminację w sferze edukacji.

Komunikacja przebiega na co najmniej pięć sposobów. Komunikacja interpersonalna to wewnętrzne rozmowy, jakie toczymy z własnym ja, komunikacja interpersonalna wiąże się z interakcją bezpośrednią, którą badał E. Goffman. Obejmuje ona często środki parajęzykowe, takie jak ruchy ciała. Komunikacja grupowa wiąże się z badaniami dynamiki grupowej. Komunikacja masowa obejmuje komunikaty wysyłane przez masowe źródła z użyciem masowych środków do masowej publiczności, często dla masowych zysków. Piąta komunikacja - ekstrapersonalna, czyli pozaosobowa i dotyczy komunikowania się z bytami innymi niż człowiek. Wyróżniamy trzy elementy komunikacji: nadawców, komunikaty (kody) i odbiorców.

Komunikacja niewerbalna- nie odwołująca się do słowa mówionego i pisanego.

Język ciała to termin używany w psychologii społecznej, odnoszący się do gestów, wyrazu twarzy oraz postawy ciała przyjmowany przez ludzi w trakcie interakcji społecznych. Podobnie jak język pisany i mówiony wyrażają nasze idee, myśli i emocje, jak też nasze ciała wytwarzają serie komunikatów, niektóre nieświadomie, posługując się takimi środkami jak postawa itp.

HIPOTEZA SAPIRA-WHORFA - jest wyrazem stanowiska relatywizmu językowego i zwraca uwagę na fakt, iż język „nie jest tylko instrumentem reprodukcyjnym, służącym wypowiadaniu idei, lecz sam kształtuje idee, a także jest programem znaczących działań jednostki i dyrektywą dla nich”. Mówiąc krótko, język określa lub kształtuje nasz sposób postrzegania rzeczywistości. Klasycznym przykładem wymienianym w literaturze przedmiotu jest „nowomowa” totalnej władzy. Przykładami najczęściej cytowanymi w naukach społecznych są prawdopodobnie Hanunoo, którzy mają 92 nazwy dla ryżu, a każda odnosi się do odmiennego stanu rzeczywistości, oraz Eskimosi, którzy mają ponad 100 słów określających śnieg. Tak precyzyjne rozróżnienia umożliwiają tym społeczeństwom bardziej wyraziste ujrzenie spraw istotnych dla ich kultury.

Istnieją także uniwersalia językowe, właściwości wspólne wszystkim językom; słowa zaś często powstają, by odzwierciedlać rzeczywistość, a nie konstruować ją.

KONCEPCJA F. DE SAUSSURE'A - mowa w praktycznym użyciu nie może być przedmiotem badania lingwistyki, gdyż w odróżnieniu od podstawowego systemu reguł językowych ma charakter indywidualny, względny i dlatego nieuchwytny. W końcu jednak niektórzy z jego następców w lingwistyce oraz na gruncie szerszej tradycji strukturalistycznej skoncentrowali się na parole, w nadziei odkrycia struktur uzupełniających langue, innymi słowy, takich, które umożliwiłyby dopełnienie analizy znaczenia i pozwoliłyby semantyce wyjaśnić zarówno wymiar konotacyjny języka, jak i jego wymiar denotacyjny.

To odwrócenie priorytetu przyznawanego przez Saussure'a aspektowi denotacyjnemu przed konotacjami stało się wyróżnikiem postrukturalizmu. Właśnie ta forma myśli nadała terminowi „dyskurs” znaczenie, które miało wywrzeć potężny wpływ na socjologię.

17. WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII WIEDZY

wiedza jako obszar tworzenia rzeczywistości społecznej:

• Istnieją takie przekonania, które podzielamy z innymi, np. z członkami grupy, organizacji czy całej kultury. Mogą być one określone jako przekonania społeczne. Takie społecznie i kulturowo podzielane przekonania tworzą naszą rozległą „wiedzę o świecie”. Mówienie o przekonaniach, które są społecznie podzielane, pociąga za sobą pewną formę uogólnienia i abstrakcji(odnoszą się nie do konkretnych faktów, ale ich ogólnych właściwości). Nie oznacza to, że wszyscy członkowie grup społecznych, jako jednostki, posiadają identyczne kopie przekonań. Bardziej zasadne jest uznanie, że każdy członek może mieć swoją własną wersję podzielanego przekonania.

• Opinie określają to co lubimy lub nie lubimy, natomiast wiedza odnosi się do tego jak (sądzimy że) jest naprawdę, co jest prawdą a co fałszem. Podczas gdy opinie, będące przekonaniami oceniającymi, zakładają istnienie poglądu opartego na społecznie podzielanych wartościach, nasza wiedza społeczno-kulturowa składa się ze społecznie podzielanych przekonań opartych na faktach, zgodnie ze społecznie uznawanymi kryteriami prawdy.

samorealizujące się proroctwo R. Merona:

W obrębie świadomości społecznej zawsze występowały zjawiska patologiczne czyli po pierwsze zniekształcenia poznawcze (uproszczone poglądy, jednostronne, fałszywe) oraz po drugie -szkodliwe konsekwencje społeczne pewnych idei np. wywoływanie napięć, konfliktów. Na ogół te okoliczności występują razem. Sztompka wyróżnia 3 odmiany takich patologicznych przejawów świadomości społecznej:

1. Stereotyp- uproszczony, jednostronny, skrajnie wyjaskrawiony obraz pewnej zbiorowości, traktujący jej członków w sposób niezróżnicowany ,tworzy się najczęściej na podstawie jakiś jednostkowych doświadczeń z reprezentantami danej zbiorowości, które następnie zostają uogólnione na całą zbiorowość. Negatywne stereotypy nazywamy przesądami (np. Żydzi to z natury oszuści i lichwiarze, różnią się one od stereotypów jeszcze tym, że dochodzi tu element dodatkowy- emocje niechęci, wrogości, odrzucenia wobec obcych.

2. Emocje niechęci, wrogości, odrzucenia powodują groźne konsekwencje społeczne. Po pierwsze powiększają dystans społeczny między grupami (np. unikanie mieszanych małżeństw) aż w końcu doprowadzają do całkowitej segregacji( czyli zwyczajowo lub prawnie zagwarantowanej izolacji).

3. Następny krok to dyskryminacja czyli nie tylko pasywne izolowanie ale także aktywne, gorsze traktowanie członków obcej grupy. Dyskryminacja to mniejsze szanse dostępu do wykształcenia, zawodu, praw politycznych itp. W momencie pojawienia się dyskryminacji zaczyna działać mechanizm społeczny, określony przez Roberta Mertona jako samospełniające się proroctwo. Przypuśćmy, że akceptujemy przesąd, iż Murzyni są leniwi i nie nadają się po pracy. Wówczas nie będziemy ich zatrudniać i w rezultacie Murzyni pozostają bezrobotni, a fakt, że procent Murzynów wśród bezrobotnych będzie wielokrotnie większy niż białych, potraktowany zostanie jako dowód, że Murzyni są niezdolni do pracy. (przykład podaje taki jak w podręczniku sztompki).

interpretacja twierdzenia, tzw. „teoremat Thomasa”:

„ Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi”

Fałszywe przekonania, subiektywnie przyjmowane za prawdę mogą popychać ludzi do działania i prowadzić do obiektywnych konsekwencji społecznych. Np. Student przekonany, że obleje egzamin, poświęca więcej czasu na zamartwianie się niż na naukę, po czym źle zdaje egzamin. W ten sposób fałszywy niepokój przekształca się w całkowicie uzasadniony lęk.

relacja między przekonaniami społecznymi a rzeczywistością społeczną;

Każdy człowiek rozporządza pewną wiedzą o tym, jak jest skonstruowany i jak funkcjonuje otaczający go świat społeczny. Tego rodzaju wiedza jest koniecznym warunkiem radzenia sobie z problemami, jakie stwarza życie w zbiorowości. Potoczną wiedzę społeczną nabywamy w toku naszego życia spontanicznie, sami nie wiedząc jak, kiedy i gdzie. Od najwcześniejszego dzieciństwa wchłaniamy ją, kontaktując się z innymi ludźmi. Tak zdobywana wiedza ma pewne cechy szczególne. Wiąże się ona z emocjami co wpływa na to, że rzadko bywa neutralna. Związana jest z wartościowaniem. Człowiek na świat społeczny patrzy z perspektywy małego wycinka rzeczywistości, z którą ma bezpośrednio do czynienia, dlatego też musi korzystać z wiedzy pochodzącej z doświadczenia innych. I tak, przez wymianę doświadczeń powstaje potoczna, zbiorowa wiedza społeczna. Nie jest ona uporządkowana ani usystematyzowana, nie wynika logicznie jedna z drugiej. Często wynika z pochopnego uogólniania jednostkowych doświadczeń lub jednostronnej interpretacji zdarzeń. Inną jej cechą jest tendencja do przedstawiania świata w kolorach czarno-białych, bez uwzględniania odcieni pośrednich. Wiedza potoczna jest przesiąknięta stereotypami. Stereotypy bywają określane jako stypologizowana, przejęta od innych wiedza. Chociaż o szkodliwości stereotypów napisano niemało, to przy wszystkich swoich wadach ułatwiają one orientację w świecie społecznym. Dla przetrwania człowieka niezmiernie istotną rzeczą jest życie w zbiorowości, co pociąga za sobą konieczność trafnego rozpoznawania tych zbiorowości, których jest członkiem, a więc odróżniania grup własnych od obcych. Przeniknięta stereotypami potoczna wiedza społeczna nie zniknęła wraz z powstaniem socjologii.

trwałość przekonań społecznych

grupowe kształtowanie wiedzy:

Różne grupy mogą mieć przekonania, które stanowią dla nich także niekwestionowaną wiedzę w taki sam sposób, jak wiedza kulturowa jest akceptowana przez całą wspólnotę kulturową. Ta wiedza grupowa może być weryfikowana na podstawie uznanych w danej kulturze kryteriów prawdy, które są jednak odmiennie zastosowane, albo na podstawie kryteriów właściwych grupie. Do typowych przykładów należą rodzaje wiedzy akceptowanej w nauce, zawodach czy religii. Różne grupy społeczno- polityczne mogą mieć określoną wiedzę o społeczeństwie i jego grupach, która nie jest (jeszcze) wiedzą wspólną- np. feministyczne przekonania o nierówności.

wiedza grupy obcej i wiedza grupy własnej, postrzeganie członków grupy własnej i obcej:

Pojęcie grupy własnej wprowadzi do socjologii antropolog amerykański W. G Sumner. Spostrzegł krańcowo odmienny stosunek do zbiorowości własnych i tych, które są na zewnątrz nich. Grupę własną postrzega się zazwyczaj jako bardziej zróżnicowaną i zindywidualizowaną niż grupę obcą. W odniesieniu do grupy własnej zapamiętuje się zachowania dobre, pozytywne a do obcej- złe, negatywne. Ponadto zachowania pozytywne grupy obcej tłumaczy się najczęściej niezależną od nich sytuacją zewnętrzną, negatywne zaś- ich paskudnym charakterem. Dokładnie odwrotnie jest w przypadku grupy własnej. Stosując określenie „grupa własna” najczęściej nie zwraca się specjalnej uwagi, czy dany zbiór ludzi spełnia kryteria bycia grupą i koncentruje ją na samym występowaniu podziału na „my” i „oni”. Wskutek tego określenie „grupa własna” często oznacza po prostu zbiór ludzi postrzegających się w jakieś sytuacji jako my. Przesądy formułowane są wobec grup obcych, innych niż nasza, ale często towarzyszy im przeciwny stereotyp naszej własnej grupy, jednostronnie i uogólniająco pozytywny czyli tzw. szowinizm grupowy.. Jego szczególną formą jest zjawisko zawyżonej samooceny grupy na skali porównawczej z innymi grupami.

przyrodnicze a nauki humanistyczne:

naturalizm- pogląd o jedności świata zarówno przyrodniczego, jak i społecznego. Został podważony przez W. Diltheya i H. Rickerta którzy wykazali, że w świecie ludzkim występują rzeczy niespotykane w przyrodzie - znaczenia, symbole, gesty czyli kultura. Społeczeństwo jest fundamentalnie odmienne od przyrody( stanowisko antynaturalistyczne). Z antynaturalizmu zrodził się postulat humanistyczny( Max Weber), który zakładał ze nauka nie może ograniczać się do powierzchownych faktów, obserwowalnych zmysłowo, lecz musi sięgać głębiej, do ukrytych właśnie, nieobserwowalnych znaczeń. Metoda rozumienia zjawisk społecznych wywarła ogromy wpływ na współczesną socjologię.

rola grup odniesienia w definiowaniu sytuacji społecznej i ocenianiu:

a )negatywne grupy odniesienia: Większość grup, z którymi się stykamy, jest dla nas emocjonalnie neutralna. Ale są i takie, którymi się brzydzimy, którymi gardzimy, które wyśmiewamy itp. W relacjach z takimi grupami( negatywnymi grupami odniesienia) manifestują się dwie prawidłowości. Pierwsza to skłonność do formułowania stereotypów wobec wrogiej grupy, druga wywodzi się z prawa socjologicznego zwanego prawem simmla cosera. Coser sprecyzował i empirycznie udokumentował obserwację klasyka socjologii niemieckiej Simmla, które głosi, że konflikt zewnętrzny zwiększa integrację wewnętrzną grup i społeczności. Negatywna grupa odniesienia to taka, która stwarza dla nas jakieś wyobrażone zagrożenie, możemy z jej strony spodziewać się włącznie złych rzeczy. Samo wyobrażenie takiego zagrożenia stanowi siłę integrującą. Odczuwamy silniejszą solidarność, lojalność, zaufanie wobec własnej grupy, jesteśmy gotowi zaangażować się w jej działania.

b) grupy odniesienia pozytywnego: Jakieś grupy jawią nam się jako niezwykle atrakcyjne, godne zaufania, podziwu, mimo że sami do nich nie należymy. Stają się podmiotem naszych marzeń i aspiracji, nie uczestniczą obiektywnie, identyfikujemy się z nimi subiektywnie, solidaryzujemy, odczuwamy zaufanie i lojalność. Aspirujemy do nich i to one są dla nas grupami odniesienia.

c) grupa odniesienia porównawczego :takie, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu itp.

d) grupa odniesienia normatywnego : taka, z której czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania.

teoria względnej deprywacji:

wg. „Teoria socjologiczna i struktura społeczna” Roberta K. Mertona( cytuje dokładnie z tekstu, żeby każdy mógł sobie zinterpretować po swojemu;)) :

Przedmiotem badań były uczucia i postawy żołnierzy amerykańskich- na przykład ich postawy wobec powołania do wojska lub oceny szans awansu. Takie postawy traktuje się z reguły jako zmienne zależne. Cechy statusu społecznego uważano zazwyczaj za zmienne niezależne. Na tym etapie interpretacji wprowadzone zostaje pojęcie względnego upośledzenia, schemat analizy wygląda następująco: człowiek żonaty (zmienna niezależna) częściej podważa prawomocność powołania go do służby wojskowej (zmienna zależna), ponieważ ocenia sytuację porównując siebie samego z innymi żonatymi cywilami, którzy uniknęli zmobilizowania, lub z ludźmi nieżonatymi w armii, dla których powołanie nie było tak wielką ofiarą.

Słowami Czajkowskiego- porównujemy się zawsze z osobami, którzy mają lepiej;).

18. NARÓD I PAŃSTWO

Naród jako zbiorowość i wspólnota: cechy:

• Początkowo socjologia mało zainteresowana pojęciem narodu. Jednak liczne ruchy narodowe i konflikty społeczne spowodowały że socjologowie zwrócili uwagę na zjawisko narodu.

Naród - wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków.

^ Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją też rozbieżności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków. Nie ma i prawdopodobnie nie będzie takiej def. Narodu która pasowałaby do wszystkich grup których członkowie uważają siebie za 1 naród oraz jako naród są postrzegani przez inne takie grupy.

^ Naród ma wszystkie cechy społeczeństwa, społeczeństwo nie ma wszystkich cech, które ma naród. W odróżnieniu od społeczeństwa, które jest przez jednostki zwykle traktowane instrumentalnie, naród jest dla jego członków wartością autoteliczną.

Cechy narodu:

• wspólnota terytorialna;

• wspólne pochodzenie etniczne;

• wspólna organizacja polityczna ( w 1 państwie jest tylko jeden ustrój polityczny wspólny dla wszystkich);

• integracja gospodarcza- ekonomiczna (wspólnota interesów;

• wspólny język ojczysty- najbardziej uchwytne kryterium wyróżniające narody;

• solidarność- integracja społeczna;

• wspólnota więzi kulturowych- wspólna kultura- źródło trwałych więzi, tradycje, obyczaje, wspólne dziedzictwo kulturowe;

• świadomość narodowa;

• tożsamość narodowa;

• wspólne wartości;

• grupa własna.

Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym:

^ Kiedy mówimy o kimś innym możemy mieć na myśli fakt, że jest to osoba różna od nas lub też od kogoś kogo wcześniej wskazywaliśmy, albo mieliśmy na myśli. To operacje myślowe prowadzące do porządkowania świata, koniecznymi zwłaszcza dla ustalania zakresu pojęć i kategorii poznawczych. Możemy też mieć na myśli fakt że człowiek różni się w sposób godny uwagi, a to już jest etap opisywania, rozumienia świata. To proces myślowy służący rozróżnianiu rzeczy od siebie, oraz wskazywaniu tych różnic. W życiu społecznym owe procesy myślowe są podstawą istnienia ustrukturowanej zbiorowości. Tam gdzie mamy do czynienia z jakąkolwiek strukturą społeczną, konieczne jest rozróżnienie statusów i ról. Są cechy niezauważane, zauważane, ale nieistotne jeśli chodzi o rozróżnienie oraz te które służą tym właśnie podziałom.

^ Problem swojskości i obcości sytuuje się gdzieś na granicy między postrzeżeniową a wartościującą płaszczyzną inności (opis- ocena, fakt- wartość)

^ W procesie strukturalizacji świata społecznego inność może pozostać tylko innością, ale może też przerodzić się w obcość. Gdzie w odczuciach ludzkich wraz ze stwierdzeniem faktu odmienności pojawia się poczucie niezrozumiałości, dziwaczności, śmieszności, wstrętu, niepokoju, tam inność zmienia się w obcość. Obojętna postawa zmienia się w zaangażowaną- pojawia się ocena, postawa wartościująca. Czasem ocena całkowicie zastępuje obserwację, wyprzedza ją, wpływa na kształt spostrzeżeń. Pojawia się stosunek emocjonalny: niechęć, wstręt.

^ Obcość i swojskość najlepiej operacjonalizuje się poprzez dystans społeczny, wiąże się on z:

• przekonaniem o odmienności przedmiotu poznania (im silniejsze to poczucie, tym większy dystans);

• poczuciem dziwaczności, śmieszności, głupoty, niezrozumiałości, wstrętu, zagrożenia;

• małą wiedzą i małą potrzebą wiedzy na temat drugiej grupy;

• niechęcią wyrażającą się w eksponowaniu negatywnych cech, niskiego statusu przedmiotu percepcji;

dystans społeczny nieodłącznie wiąże się z obcością. Georg Simmel relację

pomiędzy dystansem oddaleniem i „obcością” opisał następująco: „oddalenie w obrębie

stosunku oznacza, że osoba bliska jest daleko, obcość zaś, że blisko znajduje się osoba daleka”

Przykład: Romowie w Polsce- z jednej strony swojskość, z drugiej strony obcość. Obcość: odmienność fizyczna, psychiczna, społeczna, kulturowa. Swojskość: długi czas żyją obok, tzw. Zasiedzenie, (Ewa Nowicka)

^ Obcość choć jest niezbywalną opozycją swojskości i istnieć musi w każdym społeczeństwie- nie może rozwijać się ponad pewną miarę, jej narastająca intensywność, zbyt wyraziste rozróżnienie „swój- obcy” jest groźne, zarówno dla rozwoju jednostek jak i ludzkich zrzeszeń. Wrogość do obcych oparta na przeświadczeniu o bezwzględnej wyższości własnej grupy, ma bowiem tendencję do wywoływania zbiorowej agresji.

Dystans i obcość kulturowa/etniczna:

DYSTANS ETNICZNY

stopień izolowania się społeczeństwa czy tolerowanie przez nie grup mniejszościowych. Określa się go za pomocą skali dystansu społecznego stworzonej przez amerykańskiego psychologa Emory'ego Bogardusa, na której badana osoba może wyrazić opinię, czy zgodzi się:

• pozbawić ich prawa do zamieszkania w swoim kraju,

• tylko odwiedzić swój kraj,

• udzielić im prawa obywatelstwa w swoim kraju,

• by osoby te pracowały w kraju w zawodzie, który ona wykonuje,

• by uczęszczały wraz z nią (lub jej dziećmi) do szkoły i były szkolnymi kolegami,

• by osoby te mieszkały na tej samej ulicy i były jej sąsiadami,

• by byli jej przyjaciółmi,

• by stali się członkami jej rodziny poprzez małżeństwo.

OBCOŚĆ ETNICZNA

Istnieje powszechna zgoda, że rdzeniem etniczności jest świadomość ostrego podziału na my i oni. My, wyposażeni w cechy szczególne, tylko nam właściwe i jaskrawo odróżniające nas od wszystkich innych. O tym, jakie cechy zostaną w odniesieniu do danej zbiorowości uznane za taki wyróżnik, decydują przypadki i okoliczności. Może to być równie dobrze język, jak religia, obyczaj, wygląd fizyczny etc. Ważne jest jedynie to, aby cechy te stanowiły niekwestionowaną własność danej zbiorowości i wy­raźnie ją odróżniały od innych, nawet, a może i zwłaszcza, podobnych do niej pod wieloma innymi względami. Poczucie etniczności rodzi się zaw­sze w sytuacji kontaktu międzygrupowego.

Stereotypy i obrazy etniczne:

Stereotyp etniczny to schematyczny, uproszczony obraz danej grupy etnicznej lub wyobrażenie cech jej członków związane z ich przynależnością do danej grupy, zwykle zabarwione emocjonalnie i wartościująco. Uogólnienie dotyczące wielkiej liczby osób posiada ryzyko fałszu (zwłaszcza jeśli jest zabarwione wartościująco) i pewność fałszu, jeśli ocenie poddaje się cechę inności. Może stanowić podstawę do dyskryminacji i rasizmu. Stereotyp etniczny powstaje gdy podmiot i przedmiot osiągają pewną tożsamość kulturową, nie ma między nimi izolacji, ale kontakty nie są tak ożywione, jak między członkami grupy wewnętrznej - istnieje pewien dystans. Stopień, zakres i rodzaj stereotypu etnicznego zależy od: - siły procesów społeczno - gospodarczych wywierających nacisk na kontakt grup - reakcji politycznej drugiej strony na inicjatywę nawiązania kontaktów z pierwszej strony - składu klasowego zbiorowości reprezentujących obie grupy w kontaktach Badanie stereotypu etnicznego: - poznanie obrazu grupy obcej jaki posiada grupa badana - stwierdzenie co w tym obrazie odbiega od obiektywności spojrzenia na odrębność - określenie przeszłych i obecnych kontaktów oraz dystansu - określenie o ile fałszywy obraz grupy obcej wynika z wartościowania cech inności

Zjawisko etniczności i jej przejawy:

• Ze względu na wspólne, różne od innych członków populacji, cechy kulturowe, część populacji tworzy grupy etniczne.

• Etniczność odnosi się do kulturowych praktyk i zapatrywań danej społeczności ludzkiej, odróżniających ją od innych społeczności.

• Członkowie grup etnicznych czują się kulturowo różni od innych grup społ. i tak są postrzegani.

• Różnice etniczne są w pełni WYUCZONE. To zjawisko nie przyrodzone, a społeczne, wytwarzane i odtwarzane w czasie. Młodzi ludzie poprzez socjalizację przejmują od społeczności w której żyją, style życia, normy, przekonania.

• Tożsamość osobista i społeczna wielu ludzi koncentruje się w około ich etniczności- by zachować ciągłość z przeszłością (podtrzymywanie tradycji).

• Etniczność mimo że ma związek z tradycją nie jest stała czy niezmienna. Przeciwnie, jest PŁYNNA i dostosowuje się do zmiennych okoliczności.

• Ryzykiem wiążącym się ze stosowaniem etykiet etnicznych w odniesieniu do całych zbiorowości jest wytworzenie podziału „my- oni” w wyniku którego pewne grupy będą postrzegane jako etniczne, inne nie. W rzeczywistości wszyscy w społeczeństwie posiadają cechę etniczności. Okazuje się jednak, że w praktyce etniczność najczęściej przypisuje się mniejszościom.

• SKŁADNIKI/PRZEJAWY ETNICZNOŚCI:

• nazwa zbiorowości;

• przekonanie o wspólnym pochodzeniu (legenty ,mity);

• wspólne dzieje (historia);

• własna, odrębna kultura (język, religia, stroje, ozdoby);

• związek z określonym terytorium (symbolicznie związane z narodzinami zbiorowości, czy dziejowo ważnym wydarzeniem);

• poczucie solidarności, tożsamości grupowej;

• przekonanie o własnej odrębności;

• spójność;

• silna więź społeczna wewnątrz;

• więzy krwi;

• nie jest to w pełni grupa (bo nie zawsze istnieje poczucie przynależności), ani kategoria społeczna (nie zawsze wspólne pochodzenie i kultura, ale tylko przekonanie o takiej wspólnocie)
  

Podział grup etnicznych na:
- pierwotne - które po przeniesieniu z jednego społeczeństwa do drugiego chcą nadal funkcjonować w społeczeństwie jako zamknięte ugrupowania, umiejące zaspokoić podstawowe potrzeby swoich członków
- wtórne - ich członkowie częściowo uczestniczą bezpośrednio w społeczeństwie przyjmujących np.: w kwestiach ekonomicznych, a częściowo pośrednio, przez grupę etniczną (np.: kwestie towarzyskie)


Nacjonalizm. - stanowi wytwór nowoczesnych narodów:

• Przekonanie, że naród jest najważniejszą formą uspołecznienia, a tożsamość narodowa najważniejszym składnikiem tożsamości jednostki.

• To system symboli i przekonań dający jednostkom poczucie wspólnoty politycznej. Nacjonalizm wyłonił się dopiero z nastaniem państwa narodowego. Stanowi on podstawowy przejaw poczucia tożsamości z odrębną, suwerenną społecznością.

• Należy do najważniejszych współczesnych ruchów społecznych. Marks i Durkheim uważali go za siłę destrukcyjną, jednak w XXI wieku mimo tego, że większość świata uzyskała niepodległość, nacjonalizm ma się bardzo dobrze.

• Czołowy teoretyk nacjonalizmu to Ernest Gellner- nacjonalizm, naród i państwo narodowe są produktami nowoczesnej cywilizacji, którą zapoczątkowała I rewolucja przemysłowa. Nacjonalizm i związane z nim uczucia są głęboko zakorzenione w naturze ludzkiej. Rodzą się w wielkich społeczeństwach. Według niego nacjonalizm nie występuje w społeczeństwach tradycyjnych, którym obca jest idea narodu.

• Przyczyny nacjonalizmu w społeczeństwie nowoczesnym wd Gellnera:

1/ Gwałtowny wzrost gospodarczy (potrzebny bardziej skuteczny system państwowy i sposób rządzenia)

2/ Ciągłe wchodzenie ludzi w relacje z obcymi, więź społeczna nie może się opierać na lokalnych społecznościach, szuka się punktu odniesienia do większej społeczności;

• Teoria Gellnera to teoria funkcjonalistyczna, nie bierze pod uwagę namiętności, z którą często łączy się nacjonalizm, oraz tego że jest to dla ludzi swoiste tworzywo tożsamości.

TOŻSAMOŚĆ NARODOWA:

Odkrycie tożsamości pojawia się dopiero na pewnym etapie życia. Poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy. Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm a negatywnym szowinizm.

Problem państwa narodowego:

Państwo narodowe - to państwo, którego prawie wszyscy mieszkańcy stanowią jeden naród i zdecydowana większość członków tego narodu zamieszkuje to właśnie państwo.

W niektórych częściach Afryki narody i państwa narodowe nie są jeszcze w pełni ukształtowane. Tymczasem w odniesieniu do innych części świata niektórzy autorzy mówią o końcu państwa narodowego. W efekcie globalizacji twierdzi się, że żyjemy w świecie bez granic, w którym tożsamość narodowa staje się coraz słabsza. Owszem globalizacja wywiera wpływ na państwa, samo powstanie narodów bez państwa jest jednym z jej skutków. Postęp globalizacji sprawia że ludzie chcąc zachować poczucie bezpieczeństwa na nowo odkrywają swoją tożsamość lokalną.

Nie jest prawdą, że jesteśmy świadkami końca państwa narodowego. Pod pewnymi względami jest wręcz przeciwnie- Dziś każdy kraj na świecie jest państwem narodowym lub do tego aspiruje- państwo narodowe stało się uniwersalną strukturą polityczną. A całkiem niedawno miało przeciwników. Istniały kolonie i imperia. Dziś wszystkie one są niepodległymi państwami.

Kultura narodowa:

Kultura narodowa - określa całość społecznego dorobku czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, znaczących innych i instytucje oświatowe.

Najważniejszymi instytucjami, które do dziś odgrywają bardzo ważną rolę w tworzeniu kultur narodowych są uniwersytety. Pojawili się one dość wcześnie, pierwszy powstał we Włoszech a następnie we Francji i Anglii. W Polsce pierwszy uniwersytet został założony w Krakowie. Rola uniwersytetów jest bardzo ważna dla rozwoju zbiorowości narodowych, dlatego że zostały powołane dla rozwijania nauk, od których zależy postęp w wielu dziedzinach życia zjednoczonych politycznie różnych grup etnicznych. Uniwersytety kształciły przyszłych twórców kultury, formowały elity intelektualne, kierujące później rozwojem danego kraju, przygotowywały kadry inteligencji na najwyższym poziomie w różnych dziedzinach życia narodowego, prowadziły badania naukowe lub inspirowały ich prowadzenie. Można je uznać za najważniejsze instytucje kulturalne narodu.

Naród a państwo:

Relacje naród - państwo
Odrębność narodu jako wspólnoty ideologiczno-kulturowej, od państwa jako społeczności polityczno-administracyjnej
Relacje w 3 aspektach:
- genezy narodu i państwa
- rozdział funkcji (zależność państwa od narodu i narodu wobec państwa)
- relacje między instytucjami narodu i państwa
Co było pierwsze: Państwo czy Naród ?
Wg Rybickiego problem ten nie wymaga bezwzględnego rozstrzygnięcia, gdyż obce drogi były możliwe. Zakłada się że między narodem i państwem ma zachodzić stosunek komplementarności - dopełnienia się wzajemnego.



Rozumienie państwa, struktura i instytucje oraz funkcje państwa:

Państwo jest to grupa na pograniczu grupy celowej i terytorialnej. Jest to zbiorowość obywateli
podporządkowana władzy suwerennej mieszkająca na określonym terytorium, do którego ogranicza się władza. Państwo jest polityczną organizacją zbiorowości terytorialnej, w której na gruncie tradycji
kulturalnej lub etnicznej istnieje władza polityczna.
Koncepcje państwa:
- umowa społeczna - (Rousseau) jednostki poddają się woli zbiorowej i stają się poddanymi ale tylko sobie
- klasowa teoria państwa - (Marks) w wyniku rozwoju sił wytwórczych następuje podział na klasy
- państwo jako społeczność naturalna - (Arystoteles) jednostka ludzka musi żyć we wspólnocie
politycznej, aby nie tylko zaspokoić wszystkie swe potrzeby, ale by rozwinąć człowieczeństwo
Państwo to struktura organizacyjna narodu, która pełni określone funkcje i posiada określone cechy.
Cechy:
- władza na określonym terytorium
- inkluzywność (nie organizuje całkowicie życia obywateli)
- ekskluzywność (monopol i wyłączność)
Funkcje (ogólnie celem państwa jest realizacja dobra wspólnego):
- funkcje zewnętrzne - zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu i przedstawicielstwa w stosunkach międzynarodowych
- funkcje wewnętrzne:
1. ustrojowa
2. ochronna
3. ogólnego sterowania życiem społ.
4. produkcyjna (dostawca dóbr, nie tylko materialnych)
5. regulacja rynku (system prawny, który zapewnia warunki dla wolnej konkurencji i właściwego
funkcjonowania ryku)
Typologia państw:
- państwa unitarne
- państwa złożone

STRUKTURA PAŃSTW:

Ze względu na strukturę polityczną, państwa możemy podzielić na jednolite (unitarne) i złożone. Te pierwsze to takie podmioty, które posiadają jeden rząd centralny i nie dzielą się administracyjnie na inne państwa.

Ze względu na wyodrębnienia szczebla samorządowego dzielą się na scentralizowane (np. Francja, Holandia) i zdecentralizowane (np. Japonia, Polska).

Państwa złożone dzielą się na federacje i konfederacje.

Państwo jako instrument przymusu i kontroli społecznej:

Max Weber w swojej pracy Polityka jako zawód i powołanie uważał, że istota bycia państwem zawiera się w posiadaniu przez to państwo monopolu do legalnego używania siły. O podmiocie mówimy jako o państwie wtedy i tak długo, dopóki jego administracja jako jedyna utrzymuje prawo i monopol do legalnego używania siły oraz wymuszania przez użycie siły porządku^[2]. Zgodnie z myślą Webera państwo stanowi źródło legitymacji wszelkiego legalnie wykorzystywanego przymusu, zaś instrumentami tego przymusu w państwie są organy policji oraz wojska. Dopuszczone jest również użycie prywatnych służb ochrony (takich jak firmy ochroniarskie), które swoje prawo do użycia siły (środków przymusu również czerpią z legitymizmu państwowego).

Państwowe instytucje i ich wpływ na społeczeństwo, wpływ polityki państwa na sytuację społeczeństwa:

Państwo to zespół instytucji posiadających władzę zarządzającą społeczeństwem. Instytucje państwowe pełnią funkcje:

• kontroli społecznej;

• przymusu; (siły zbrojne, sądownictwo);

• administracja (biurokracja) państwowa;

Państwo to forma organizacji społecznej- życia zbiorowego. Państwo to zbiór instytucji, a nie całość społeczna. Zdarzają się konflikty polityczne pomiędzy różnymi grupami interes, instytucjami, tworzącymi państwo w zakresie środków, zasobów, redystrybucji i kierunków politycznych.

Państwo jako instytucja ma jak najdłużej utrzymać władzę. Państwo ma ogromną władzę w redystrybucji środków publicznych (podatki, rządzenie formami przepływu pieniądza)

O sile bądź słabości państwa decyduje kombinacja dwóch czynników: autonomii oraz zdolności działania. Przez autonomię państwa rozumie się w politologii jego niezależność od społeczeństwa (zarówno od opinii publicznej, jak i na przykład od struktur plemiennych, klanowych, mafijnych), zaś przez zdolność działania - skuteczność w realizacji zadań, takich jak przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa oraz rozwoju społeczno-ekonomicznego.

Państwo o wysokim poziomie zdolności działania jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo sobie i obywatelom oraz formułować i wprowadzać w życie programy w różnych dziedzinach życia. Musi dysponować nie tylko wystarczającą ilością pieniędzy, ale i sprawnymi strukturami organizacyjnymi oraz efektywnym przywództwem. Jest skuteczne we wdrażaniu polityki gospodarczej, budowaniu infrastruktury komunikacyjnej, szkół, w egzekwowaniu prawa.

Państwo o wysokim poziomie autonomii nie liczy się w swoim działaniu ze społeczeństwem, nie konsultuje z nim swoich działań. Realizuje politykę, którą arbitralnie uważa za najlepszą dla ludności. Jeżeli natomiast poziom autonomii jest niski, państwo musi uwzględniać żądania i postulaty różnych grup społecznych.

Przykładem państwa o dużej autonomii i zdolności działania mogą być Chiny, o niskiej autonomii i dużej zdolności działania - Stany Zjednoczone, o niskiej autonomii i niskiej zdolności działania - Afganistan, RPA, o wysokiej autonomii i niskiej zdolności działania - Korea Północna, Kuba.

19. Zmiana i rozwój społeczny

Zmianę społeczną trudno zdefiniować, bo w jakimś sensie wszystko się ciągle zmienia. Każdy dzień jest inny od poprzedniego. Aby ustalić czy zaszła znacząca zmiana, trzeba wykazać przekształcenia ZASADNICZEJ STRUKTURY przedmiotu lub sytuacji w czasie. W przypadku społeczeństw ludzkich stwierdzenie w jakim stopniu i pod jakimi względami system ulega zmianie, polega na wskazywania stopnia modyfikacji dokonujących się w danym okresie w obrębie jego podstawowych instytucji. Stwierdzenie zmiany wiąże się ze wskazaniem elementów stałych względem których można mierzyć stopień modyfikacji.

Zmiana Społeczna
Heraklit z Efezu - “panta rhei”
Zmiana społeczna jest wszechobecna w życiu społecznym.
Zmianą społeczną nie są indywidualne działania. Zmiana społeczna oznacza zmianę organizacji, instytucji i norm społecznych, zwyczajów, struktur, ról społecznych, a także wartości i symboli - zmiana kulturalna.
Zmiana społeczna w strukturze społecznej:
Pojawiają się lub zanikają pewne elementy w układzie.
Pojawiają się bądź zanikają pewne relacje między tymi elementami (stare znikają, pojawiają się nowe).
Rozwój społeczny - określamy zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego lub przekształcenie
danego zjawiska społecznego w jego elementach konstrukcyjnych, czy też przekształcenie społeczeństwa w jago podstawowych elementach struktury. Rozwój społeczny utożsamiany był i bywa z postępem społecznym.
Postęp społeczny - uznajemy, że rozwój społeczny zmierza w kierunku przez nas pożądanym (odwołujemy się do ocen i wartości).

Teorie zmiany społecznej
w porządku chronologicznym
1) Teoria ewolucji
2) Teorie cykliczne
3) Teorie funkcjonalistyczne
4) Teorie konfliktu społecznego
5) Neoewolucjonizm

1/ Klasyczne teorie rozwoju i zmiany społecznej: marksizm i ewolucjonizm

MARKSIZM

Teoretyczne rozważania Marksa wynikały z potrzeby znalezienia sposo­bu zmiany współczesnego mu społeczeństwa, nazywanego przez niego kapitalistycznym bądź burżuazyjnym.

Marks, z pasją krytykując istniejącą rzeczywistość, stwierdził, że krzyw­dy i cierpienia ludzi i w ogóle całe zło, jakie niesie ze sobą kapitalizm, nie są niczym przypadkowym i przejściowym, ale należą do jego niezbywal­nych cech. Wynikał z tego prosty wniosek, że nie należy myśleć o na­prawianiu istniejących stosunków, ale z całą mocą dążyć do ich całkowitej zmiany. Aby jednak działania na rzecz realizacji tego celu były skuteczne, należy odkryć, co rządzi zmianami społecznymi. Pytanie o to stało się dla niego pytaniem podstawowym, a odpowiedź, jakiej udzielił, w znacznej mierze określiła charakter marksowskiej socjologii jako materializmu his­torycznego.

Teorię Marksa charakteryzowała scjentystyczna i makrospołeczna per­spektywa oraz holizm. Z ta­kiej perspektywy teoretycznej społeczeństwo ukazywało mu się jako obiek­tywnie istniejąca całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane, a zainteresowanie jego zmianą prowadziło do koncentrowania uwagi na procesie historycznym. Marks uznał, że proces ten, podobnie jak procesy przyrodnicze, poddany jest rządom praw i przebiega w sposób koniecz­ny. Marksowska teoria zmiany stała się teorią rozwoju społecznego, za­daniem naczelnym zaś - wykrycie jego praw.

O specyfice marksowskiej teorii rozwoju decydują jej dwie cechy. Jed­ną jest orientacja przyszłościowa, drugą uznanie sprzeczności i konflik­tów za siłę napędową rozwoju.

Teoria Marksa głosi, iż społeczeństwa podczas swojego historycznego rozwoju przechodzą od fazy wspólnot rodowo-plemiennych poprzez okres niewolnictwa, feudalizmu i kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Dana formacja społeczno-gospodarcza jest okresem w rozwoju społeczeństwa w którym danym sposobom produkcji odpowiada właściwa im nadbudowa ideologiczna, a każda taka formacja stanowi postęp w stosunku do poprzedniej. Taki rozwój jest zarazem postępem a powodowany jest wzrostem sił wytwórczych które z kolei są źródłem i siłą motoryczną następstwa formacji społeczno-gospodarczych.

KLASYCZNY EWOLUCJONIZM

*metafora organizmu i wzrostu, za pomocą której opisano po raz pierwszy społeczeństwo i zmiany jakie w nim zachodzą.

^ Organizm- podobieństwo w budowie-struktura- poszczególne składniki grupujące się w większe całości i powiązane ze sobą za pomocą określonych zależności. Podobieństwo w działaniu- poszczególne składniki odgrywają określone role, pełnią funkcje, przyczyniają się do zachowania ciągłości.

^ „Wzrost” oznacza powiększenie, rozszerzenie, komplikowanie i różnicowanie. Polega na: 1)rozwijaniu zalążkowych tendencji, 2) jednokierunkowe i nieodwracalne, 3) zachodzi nieprzerwanie, 4) stopniowo, 5) przechodzi przez stadia i etapy.

^ Pojęcie wzrostu stanowi trzon idei ewolucjonizmu w socjologii. Warto podkreślić, że należy rozróżnić i nie można porównywać ewolucjonizmu społecznego z ewolucjonizmem biologicznym, bo:

1. Całość, społeczeństwo- a pochodzenie gatunków.

2. Rozwój immanentnego potencjału- a przypadkowe mutacje gatunków.

3. Proces płynny- a napięcia towarzyszące procesowi.

4. Charakter deterministyczny, konieczny proces-charakter probabilistyczny, trend.

^ Ewolucjonizm Comte'a

Aby zrozumieć rodzącą się nowoczesność konieczne jest umieszczenie tego procesu w szerszym kontekście historycznym. Ewolucję tłumaczył prawem trzech stadiów. 1)teologiczne- ludzie przywołują siły nadprzyrodzone i boskie jako wyjaśnienie faktów (niewolnictwo, militarność);

2)metafizyczne- ludzie zastępują bogów abstrakcyjnymi przyczynami i fundamentalnymi zasadami rzeczywistości, jako dającymi się pojąć rozumowo (suwerenność, rządy prawa);

3)pozytywne- ludzie odwołują się do empirycznych dowodów, obserwacji, porównań, eksperymentów (nauka, industrializm);

Ewolucja oznacza zatem przede wszystkim ewolucję metod dochodzenia do wiedzy i wynikającego z tego jej zakresu.

^ Ewolucjonizm w naturalistycznym ujęciu Herberta Spencer'a

Ewolucję postrzega jako podstawową, powszechną zasadę rzeczywistości, zarówno środowiska naturalnego jak i społeczeństwa, co wynikać ma z tego, że cała rzeczywistość ma charakter materialny.

1. zalążek zawiera substancję całkowicie jednakową;

2. różnica pomiędzy 2 częściami substancji;

3. każda z 2 zróżnicowanych części różnicuje się sama w sobie;

4. niekończące się zróżnicowania wytwarzają złożone połączenia tkanek i organów.

Ewolucja zatem odbywa się na drodze różnicowania strukturalnego i funkcjonalnego.

1. od prostoty do złożoności;

2. od chaosu do artykulacji części;

3. od homogeniczności do heterogeniczności;

4. od płynności do stabilności;

Ponadto proces ten ma charakter uniwersalny, przebiega w taki sposób zarówno jeśli mowa o rozwoju życia, jak i rozwoju społeczeństwa.

Mechanizm ewolucji jeśli chodzi społeczeństwo opiera się na 3 właściwościach:

1. Homogeniczne populacje są niestabilne- prawidłowe funkcjonowanie społeczeństw zapewnia różnicowanie się ich pod względem ról, funkcji, władzy, prestiżu.

2. Nierówności mają skłonność do wzmacniania się, różnice stopniowo się pogłębiają.

3. Ludzie zajmujący podobne pozycje mają skłonność do łączenia się, społeczeństwo zaczyna dzielić się na klasy, grupy. Wśród nich wytwarza się tożsamość. Powrót do homogeniczności nie jest możliwy.

Stadia społeczeństw według tego mechanizmu:

1. proste (odizolowane, bez organizacji politycznej)

2. złożone (podział pracy, hierarchia organizacji politycznej)

3. podwójnie złożone (własne terytorium, stabilna konstytucja, prawo)

4. cywilizacja (państwa narodowe, federacje, imperia)

Spencer przedstawił opozycję społeczeństwa militarnego i industrialnego.

^ Ewolucja w materialistycznym ujęciu Lewisa Morgana

W swojej wersji podkreślał znaczenie technologii. Głosił determinizm technologiczny, lokował podstawowe siły napędowe zmiany społecznej w obszarze wynalazków, okryć, które przekształcają stopniowo życie populacji. Według niego podobieństwo i ciągłość ewolucji brała się z uniwersalizmu i niezmienności materialnych potrzeb człowieka. Zdobycze technologiczne zmieniają życie rodzinne, wartości kulturowe, życie codzienne.

Trzy odrębne epoki: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja- wyznaczone zostały przez doniosłe przełomy w technologii. Dzikość- proste formy życia, barbarzyństwo- wynalezienie ognia, broni, udomowienie zwierząt, cywilizacja- wynalezienie alfabetu i pisma.

^ Ewolucja w ujęciu socjologicznym Durkheim'a

Antyredukcjonista. Przyczyn zjawisk społecznych szukał jedynie w samej rzeczywistości społecznej. Głównym kierunkiem ewolucji ma być podział pracy, proces różnicowania się zadań, obowiązków, ról w społeczeństwie. Co ma związek z czynnikami demograficznymi: wzrost ludnościowy wzrost gęstości zaludnienia wzrost gęstości moralnej większa intensywność interakcji skomplikowanie stosunków społecznych. Stworzył typologię społeczeństw- „solidarność mechaniczna”- „solidarność organiczna”.

^ Ewolucja bez postępu- Ferdinand Toennies

Według tej teorii osobowe, bliskie, bezpośrednie, autoteliczne więzi charakterystyczne dla wspólnoty przekształcają się w bezosobowe, pośrednie, wtórne i czysto instrumentalne relacje w społeczeństwie nowoczesnym. Przedstawia on ponadto krytyczny stosunek do społeczeństwa nowoczesnego. Ewolucja nie jest dla niego synonimem postępu. Dokonuje się ona niezgodnie z ludzkimi potrzebami.

^ Ewolucja ewolucji wd. Lestera Warda

Twierdził że mechanizm ewolucji nie jest stały a zmienia się w czasie. W dłuższej perspektywie ewolucji podlega sam mechanizm ewolucji. (kosmogeneza, biogeneza, antropogeneza, socjogeneza)

^Wspólne założenia teorii ewolucji:

1. Dzieje ludzkości posiadają unikalną formę, wzór, logikę.

2. Obiekt zmian to całe społeczeństwo, jedna całość;

3. Stosowanie analogii organicznej, częścicałość;

4. Nacisk położony na zmiany w obrębie całości, nie części;

5. Zmiana jest wszechobecna, naturalna, konieczna, nieuchronna;

6. Ewolucja to pojedynczy wszechogarniający proces;

7. Zmiana jest postrzegana kierunkowo, ruch jest stały i nieodwracalny;

8. Zmiana ma charakter jednoliniowy, biegnie według 1 wzoru;

9. Ewolucja dzieli się na stadia, fazy, okresy- ciągłe sekwencje;

10. Postęp ewolucji jest płynny, zmiana jest stopniowa, ciągła, narastająca;

11. Ewolucja podlega uniwersalnemu mechanizmowi przyczynowemu;

12. Impuls popychający społeczeństwo do zmiany leży w jego „naturze”;

13. Zmiana ma charakter spontaniczny, często niemierzalna, niezauważalna;

14. Zmiana znaczy tyle samo co postęp.

^Zakwestionowano:

1. istnienie ogólnego wzoru, logiki;

2. założenie że całe społeczeństwo podlega zmianie ewolucyjnej;

3. przesadne zorientowanie na integrację całości;

4. że większość zmian zachodzi w obrębie całości;

5. jednokierunkowość ewolucji (upadki cywilizacji!);

6. ideę jednoliniowości procesu;

7. ideę niezmienności sekwencji stadiów (mogą być omijane);

8. wizję stopniowej, narastającej zmiany (nieciągłość);

9. jednorodność przyczyn;

10. pomijanie zewnętrznych przyczyn zmiany społecznej;

11. całkowitą spontaniczność ewolucji;

NEOEWOLUCJONIZM

Po okresie krytyki i odrzucenia ewolucjonizm w socjologii powrócił w latach 50- tych. Tym razem korzysta z rezultatów konkretnych, empirycznych dyscyplin, z których wynikają jednoznacznie linearne przekształcenia prowadzące do zróżnicowania społecznego. W związku z tym ewolucja nie jest mitem- a faktem potwierdzonym. Trzeba jednak badać ją w sposób naukowy i uwzględniać głosy krytyki odnośnie klasycznego ewolucjonizmu. Zmiany:

1. Nacisk z ewolucji globalnego społeczeństwa na procesy w mniejszych jednostkach społeczeństwa;

2. Zainteresowanie przyczynowością, a nie schematycznością stadiów;

3. Wyjaśnianie opisowo, nie wartościująco;

4. Twierdzenia mają charakter probabilistyczny nie deterministyczny;

5. Inkorporacja ewolucjonizmu darwinowskiego.

^Leslie White
- istotę i główny czynnik rozwoju cywilizacji widział White w rozwoju zdolności opanowywania przyrody. Dzieje się to dzięki temu, że ludzie pomnażają dziedzictwo kulturowe. Ewolucja to ewolucja kultury - kryterium jej rozwoju miała być wg. White'a ilość energii wykorzystywanej przez człowieka.

2/ Źródła zmian społecznych.

Zmiany mogą być wywołane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

1) Czynniki wewnętrzne: pojawiają się wewnątrz społeczeństwa, zmiany dotyczą struktury społeczeństwa.

2) Czynniki zewnętrzne: wydarzenia zachodzą poza danym społeczeństwem jako czynnik wpływający na zmiany dokonujące się wewnątrz niego - np. dyfuzja kulturowa jest podstawowym mechanizmem dokonywania się zmian społecznych (globalizacja).

Giddens podaje trzy stałe źródła zmiany społecznej:

1. środowisko fizyczne: warunki pogodowe, klimatyczne (niewielki wpływ)

2. organizacje polityczne: instytucje polityczne decydują o przebiegu rozwoju społeczeństwa;

3. czynniki kulturowe: religia, komunikacja, przywództwo

Giddens również wyróżnia czynniki zmiany w epoce nowoczesnej:

1. czynniki ekonomiczne: wzrost wytwórczości, narastająca akumulacja majątku, kapitalizm, rozwój nauki i techniki, Internet

2. czynniki polityczne: wszelkie poczynania polityczne przekładają się na zmiany odczuwane przez masy, decyzje polityczne kreują w dużym stopniu społeczeństwo, też siła militarna i wojna;

3. czynniki kulturowe: rozwój nauki, sekularyzacja myślenia, krytyczne, innowacyjne spojrzenie na świat.

3/ Innowacje i ich dyfuzje.

Dyfuzja innowacji to rozprzestrzenianie sie innowacji

w ramach danego systemu społecznego

^Głównymi wyznacznikami procesu dyfuzji są:

- Cechy innowacji

- Kanały komunikowania innowacji

- Środowisko społeczne

- Podmiot przyswajający innowacje

Dyfuzja kultury - większość zmian zachodzących w strukturze i kulturze danego społeczeństwa
dokonuje się jako wynik wzajemnych kontaktów z kulturą innych społeczeństw.
- kultury pokrewne, bliższe sobie, przenikają się łatwiej niż kultury obce, odmienne
- główne elementy kultury zmieniają się bardzo wolno a peryferyjne szybko
- wśród innowacji można wyróżnić innowacje proste, autonomiczne i kompleksowe
- jeśli innowacja jest podzielna to nowe elementy wnikają szybciej
- zmiana sytemu kulturowego wywołuje dezintegrację społeczną i osobowości
- proporcje przyjmujących innowacje układają się wg krzywej Gaussa


4/ Modernizacja i urbanizacja.

MODERNIZACJA

Modernizacja społeczna -to przejście od społeczeństwa tradycyjnego (przedkapitalistycznego) do
nowoczesnego (kapitalistycznego) industrialnego lub postindustrialnego, polega na uruchomieniu
mechanizmów racjonalizacji działalności gospodarczej
dominacja oparta jest na sile materialnej wyraźne struktury klasowe i wyraźna przynależność do nich.


^3 sposoby definiowania modernizacji:

1. Historyczny- westernizacja, amerykanizacja, postrzega się ją jako ruch w kierunku określonych historycznie społeczeństw, zlokalizowanych w czasie i przestrzeni. Modernizacja to przekształcenie tradycyjnego, przednowoczesnego społeczeństwa w społeczeństwo zaawansowane.

2. Relatywistyczny- skupia się na istocie procesu abstrahując od czasu i miejsca, modernizacja to szczególny przypadek rozwoju społeczeństwa, przypadek podejmowania mozolnych wysiłków mających na celu osiągnięcie wyznaczonych wyższych standardów

3. Analityczny- konkretnie, próbują wyznaczyć wymiary nowoczesnego społeczeństwa. Złożone, wielowymiarowe widzenie modernizacji:

1. ekonomia:

• technologia w wiedzy naukowej;

• przejście z produkcji rolnej na własne potrzeby do produkcji komercyjnej;

• zastąpienie siły ludzi/zwierząt siłą maszynową;

• rozprzestrzenienie się form miejskich;

• koncentracja przestrzenna siły roboczej;

2. polityka- przejście od władzy plemiennej do systemów władzy opartych na prawie wyborczym, partiach politycznych, demokracji;

3. edukacja- wzrastający nacisk na wiedzę, wyuczone zdolności, kompetencje;

4. religia- sekularyzacja

5. rodzina- mniejsza rola więzów krwi, większa specjalizacja funkcjonalności rodziny;

6. stratyfikacja- nacisk na mobilność i indywidualne osiągnięcia
   

URBANIZACJA

Zespół przemian społeczno-ekonomicznych, kulturowych i przestrzennych prowadzących do rozwoju miast, wzrostu ich liczby, powiększania się odsetka ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności państwa, rozszerzania się obszarów miejskich.

Urbanizacja przebiega w płaszczyźnie:

1. demograficznej (przemieszczenie się ludności wiejskiej do miast, co prowadzi do wzrostu liczby i odsetka ludności miejskiej),

2. przestrzennej (powiększanie się powierzchni miast, powstawanie nowych miast i tworzenie się rozległych obszarów zurbanizowanych),

3. ekonomicznej (wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych, przemyśle i usługach),

4. społecznej (przenikanie miejskich wzorów życia, miejskiego stylu życia również na obszary wiejskie).

Zjawisko urbanizacji, związane z procesem industrializacji, pojawiło się pod koniec XVIII w., najpierw w Anglii, potem w krajach Europy Zachodniej, USA i Japonii, a na początku XX w. w Europie Środkowej i Wschodniej

5/ Typy społeczeństw.

^ Społeczeństwo tradycyjne (przedkapitalistyczne) charakteryzuje się:
- przewaga w strukturze produkcyjnej obszarów nierozwiniętych wielka liczba chłopskich gospodarstw rodzinnych objętych przez stosunki przedkapitalistyczne, - oddziaływanie metropolii na peryferie - rozkładanie gospodarki tradycyjnej i hamowanie rozwoju kapitalizmu
2 typy społeczeństw tradycyjnych:
- wschodni - przeważające potrzeby odczuwane społecznie miały charakter społeczny; istotna jest jakość życia, która zależy nie tylko od produkcji i konsumpcji, ale i od przynależności społecznej, prestiżu związanego z przynależnością do określonego segmentu społecznego; refleksyjność religijna (buddyzm) - odpowiadają mu wzorce zachowań gospodarczych - produkuje się, aby zaspokoić konkretne potrzeby, nadwyżki zużywa się w formach rytualnych (np.: budowa świątyni)
- zachodni - przeważające potrzeby społeczne miały charakter gospodarczy; wzorzec akumulacyjny -
działalność gospodarcza nastawiona jest na osiąganie nadwyżki pozwalającej na rozszerzenie produkcji.

^Społeczeństwo przedprzemysłowe, przemysłowe i poprzemysłowe
Społeczeństwo pierwotne (plemienne):
- stosunkowo małe
- byt materialny oparty na rolnictwie, zbieractwie, myślistwie, rybołówstwie itp.
- technika wytwarzania oparta na manualnej pracy ludzkiej
- podział ról społecznych ze względu na płeć
- wysoka pozycja ludzi starych
- kultura przedpiśmienna - ustny i bezpośredni przekaz tradycji
Społeczeństwo przedprzemysłowe (feudalne, tradycyjne):
- istniały od średniowiecza do II poł. XIX wieku w Europie i Azji,
- byt materialny opierał się na rolnictwie (2/3 ludzi)
- technika oparta na pracy manualnej ludzi, sile pociągowej zwierząt oraz na odnawialnych źródłach energii,
- struktura demograficzna - dominowały małe rolnicze wioski, siedziby właścicieli oraz przedprzemysłowe miasteczka
- silna odrębność między wsią (rolnictwo), a miastem (rzemiosło, handel, życie religijne, umysłowe, administracja)
- silne zróżnicowanie społeczne - podział na stany do których przynależność jest prawnie uregulowana
- elitarna kultura piśmienna
Społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne, kapitalistyczne, industrialne)
- ukształtowało się w Europie w XIX wieku i rozwinęło się na początku XXw.
- związane z rewolucją przemysłową
- technika produkcji dóbr i usług oparta na pracy uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) oraz źródłach energii (ropa, węgiel itd.)
- powstanie milionowych aglomeracji miejskich
- zmiana struktury zawodowej społeczeństwa, utrata dominacji przez chłopów na rzecz robotników
- duża mobilność horyzontalna (ze wsi do miast)
- społeczeństwo jest miejskie w sensie demograficznym i społeczno - kulturowym
- w kulturze standaryzacja wyrobów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja ludzkich działań, umasowienie kultury (rola mediów), uniformizacja postępowania
Społeczeństwo poprzemysłowe (postindustrialne) (koncepcja Bella)
- technika produkcji dóbr i usług oparta na automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji, rola człowieka ograniczona do uruchamiania urządzeń i ich kontroli; źródła energii - gaz, prąd (z elektrowni jądrowych)|
- podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię
- wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) - ponad 50% ludzi
- społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik podziału na miasto i wieś
- krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne
Jest to społeczeństwo masowe w sensie:
- ekonomicznym - wytwarzanie dóbr i usług zdominowane jest przez wielkie korporacje, które
wytwarzają produkt w ogromnych ilościach
- społecznym - ludzka aktywność przejawia się w działaniach w dużych skupiskach np. hale fabryczne
- powstawanie eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej (ponad podziałami) - tworzą wartości kultury dla całych mas ludności, rozprowadzane wśród milionów za pomocą mass mediów|


^ Społeczeństwo informacyjne

Społeczeństwo informacyjne to takie społeczeństwo, w którym produkcja towarów i usług w znacznej mierze zależy od przekazywania in­formacji. Tak jak uprzemysłowienie umożliwiło produkowanie znacznych ilości dóbr materialnych, tak szybkie komputery i rozwój technik teleko­munikacyjnych umożliwiają wytwarzanie, przekształcanie i przekazywa­nie znacznej liczby informacji.

Powstanie i rozwój społeczeństwa informacyjnego ma wiele konsek­wencji. Zmienia się skład zawodowy i pojawia się płynność rynku pracy zagrażająca stabilizacji zatrudnienia i wymagająca stałej elastyczności. Spo­łeczeństwo to bywa nazywane społeczeństwem ryzyka. Zmieniają się też relacje między pracownikami a ich miejscem pracy i domem. Aby wy­pełniać obowiązki służbowe i polecenia pracodawcy, nie jest niezbędne opuszczanie domu.

Społeczeństwo informacyjne umożliwia zarówno rozwój demokracji, jak i rozszerzanie się niedemokratycznej władzy korporacji międzyna­rodowych. Zyskują one możliwość takiej kontroli pracowników, która ogranicza ich swobody demokratyczne. Wraz z rozwojem technik informatycznych intensyfikuje się proces globalizacji, który dodatkowo, poza samymi zmianami techniki, wpływa na przemiany społeczne.

6/ Kryteria rozwoju społecznego.

Koncepcja rozwoju zrównoważonego utworzona przez ONZ:
Rozwój dobrego społeczeństwa (Galtung):
jest to społeczeństwo globalne
spełnia warunki 4 kategorii ładu społecznego wg Ossowskiego (wysoki poziom zorganizowania, przy
jednoczesnej interferencji wielu ośrodków kierowniczych)
oparte na przyjmowaniu wspólnych standardów, kultury, praw i obowiązków ludzi
wygaszenie antagonizmów wynikających z dwóch przeciwstawnych interesów - wspólny stan dostosowania prawa
Grupa Wallensteina i Galtunga uważa, że dobre społeczeństwo już się rozwija (współcześnie), choć
przechodzi fazy degradacji i wzrostu.

7/ Rozwój a idea postępu społecznego.


Rozwojem społecznym określamy zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego lub przekształcenie danego zjawiska społecznego w jego elementach konstrukcyjnych, czy też przekształcenie społeczeństwa w jago podstawowych elementach struktury. Rozwój społeczny utożsamiany był i bywa z postępem społecznym.
Postęp - rozwój danego zjawiska przyjmowany z aprobatą (w przeciwieństwie do regresu, uwstecznienia, upadku). Zmiana społ. jest istotna zmianą wzorów kultury i struktury społ., które znajdują odbicie w zachowaniach społ. |
Postęp społeczny - wzrost tych jakości, które ludzie mogą ocenić z punktu widzenia pewnych wartości. Większość autorów odróżnia postęp społeczny od rozwoju społecznego.
Postęp w ujęciu naukowym zawiera ocenę dokonujących się zmian. Natomiast przy rozwoju zmiana strukturalna jest pojęciem neutralnym (czasem rozwój może oznaczać recesję - coś negatywnego).




42

---