systematyka prawa rzymskiego
Pojęcie ius i iustitia
Charakterystyka: Ius publicum- ius privatum
Charakterystyka: Ius naturale- ius gentium ius civile âius honorarium
ius -oznacza prawo ludzie (świeckie) lub bardziej szczegółowo prawo przedmiotowe ( np. jako Ius publicum - prawo publiczne) tzn. ogół norm, przepisów porządkujących jakąś dziedzinę życia lub tez z innej strony słowo to oznacza uprawnienia - czynności wynikające z prawa podmiotowego ( prawo sprzedaży).
IUSTITIA - jest to sprawiedliwość - bardzo ogólnikowo pojęte ius - a więc wg Cycerona oddanie każdemu prawa, które mu się należy.
IUS CIVILE - był to podstawowy zespół norm prawnych obowiązujących w państwie rzymskim a dotyczący niemal wyłącznie obywateli ( civis - obywatel) rzymskich w czasach wcześniejszych z jednej strony - a następnie jako sam termin w czasach późniejszych oznaczenie prawa prywatnego. Ius civile stanowiło początkowo prawa zwyczajowe następnie począwszy od ustawy XII tablic rozwijało się poprzez formy ustawodawcze. Oznaczało ono głównie całe prawo ( publiczne i prywatne) obywateli rzymskich i było najdawniejszą warstwą prawa rzymskiego.
Ius civile - wytworzone przez obywateli rzymskich na „własny” użytek powstałe na skutek działalności jurysprudencji kapłanów i prawników rzymskich, a obowiązujące z woli narodu.
ius publicum - prawo publiczne, normy dotyczące organizacji ludu rzymskiego w postaci państwa (zasada - najwyższą powinnością prawa jest pomyślność państwa, konflikt - na korzyść interesu publicznego)
ius privatum - prawo prywatne, normy ustanowione w interesie pojedynczych obywateli
prawo przedmiotowe - całokształt norm regulujących (za pomocą przymusu państwowego) pewien zakres zewnętrznych zachowań ludzkich, podmiot może dostać zgodę na użycie przemocy aby przekonać drugi podmiot do należytego zachowania się
prawo podmiotowe - przyznane komuś przez prawo przedmiotowe możliwości pewnego zachowania sie oraz domagania się określonego zachowania od innej osoby (ale nie można przekraczać zasad słuszności i sprawiedliwości), jeśli przedstawia jakąś wartość ekonomiczną to jest to prawo majątkowe, jeśli nie - prawo niemajątkowe
ius naturale [jus naturale] (łc.) prawo natury; Cyceron o państwie. IUS NATURALE.
Prawo naturalne przyszło do Rzymu najprawdopodobniej z filozofii greckiej jako prawo uniwersalne, niezmienne i zgodne z naturą. Prawo to oznaczało wspólne prawa istot żyjących nie tylko ludzi, ale i zwierząt.
Początkowo było ono porównywane z ius gentium, lecz różnice wynikające z międzyludzkiego porządku społecznego, jakim pozostaje zawsze ius gentium.
Ius gentium - instytucje prawne powszechnie znane i stosowane wśród ludów basenu Morza Śródziemnego, regulujące gł. stosunki obrotu majątkowego (kupno sprzedaż, spółki, najem, niewolnictwo). Prawo nieformalne - wynikające z naturalnego porządku, oparte na poczuciu słuszności, splatające się z normami prawa cywilnego (pokrewieństwo w linii prostej jako przeszkoda małżeńska, zawłaszczenie- occupatio - jako forma nabycia własności.
IUS GENTIUM - prawo wspólne stosowane w stosunku do wszystkich ludzi - mieszkańców państwa.
Charakteryzowało się ono w odróżnieniu od ius civile tym, że było świeckie, swobodniejsze, co do formy, dostępne dla wszystkich mieszkańców państwa, ograniczone do sfery stosunków majątkowych i przeznaczone do regulowania obrotu gospodarczego. Było to prawo mniej formalistyczne niż ius civile, nie przywiązywało wagi do formy dokonywania aktów prawnych. Na jego podstawie wykształcił się proces formułkowy znacznie doskonalszy od procesu legislacyjnego.
Ius honorarium - prawo pretorskie- powstałe z edyktów pretorskich, edylów, namiestników prowincji (działalności magistratur). Pretor - urzędnik organizujący proces, udzielał (lub nie) ochrony procesowej roszczeniom osób prywatnych, nawet tym nie uregulowanym jeszcze w prawie cywilnym (na zasadach słuszności). Co roku wydawał on zbiór skarg procesowych zwane edyktem pretorskim. Marcianus III w.n.e. określił edykty żywym głosem prawa cywilnego viva vox iuris civile. Wykształca się w ten sposób DUALIZMA PRAWA - ius civile i ius honorarium. Stosunek ten określano jako adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia - Papinianus -wspomaganie (adiuvandi), uzupełnianiu (supplere) bądź korygowaniu (corrigere) przez praktykę sądową. Prawo pretorskie wprowadzało także zasady ius gentium.
IUS HONORARIUM - było to prawo stosowane i tworzone przez działalność magistra tury. Miało ono wiele wspólnego z ius civile a poprzez fakt, że co roku było ono odnawiane o doświadczenia w stosowaniu ius civile stanowiło prawo bardziej zbliżone do potrzeb życiowych. Ius honorarium było prawem stosowanym obok ius civile jako jego wspomaganie, poprawianie i uzupełnianie. Z biegiem lat różnice pomiędzy tymi prawami zatarły się w prawie poklasycznym.
Pojęcie ius i iustitia
IUS -prawo. Pojęcie ukute zostało od sprawiedliwości (IUSTITIA), prawnik z I połowy II w.n.e.- Celsus określił, że prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne (ius est ars boni et aequi).
Ius oznacza szeroko pojęte prawo ludzkie (świeckie) lub bardziej szczegółowo prawo przedmiotowe (np. jako Ius publicum - prawo publiczne) tzn. ogół norm, przepisów porządkujących jakąś dziedzinę życia lub też z innej strony słowo to oznacza uprawnienia - czynności wynikające z prawa podmiotowego ( np. prawo sprzedaży).
IUSTITIA - jest to sprawiedliwość-to pojęcie bardzo ogólne z którego wywodzi się pojęcie prawa. Wg Cycerona sprawiedliwością jest oddanie każdemu prawa, które mu się należy. Jest to upowszechnianie dobra, słuszności , poprzez oddzielanie tego co jest słuszne (aequum) od niesłusznego ( iniquum) , dozwolonego ( licitum) od niedozwolonego (illicitum).
Ius publicum- ius privatum
Ius publicum, czyli prawo publiczne, to prawo dotyczące spraw państwa rzymskiego. Dotyczy ono obrzędów, kapłanów oraz magistratur.
Charakterystyka: Ius naturale- ius gentium - ius civile - ius honorarium
IUS NATURALE- Prawo naturalne przyszło do Rzymu najprawdopodobniej z filozofii greckiej jako prawo uniwersalne, niezmienne i zgodne z naturą. Prawo to oznaczało wspólne prawa istot żyjących nie tylko ludzi, ale i zwierząt.
Jak pisze Ulpian, prawem naturalnym jest to prawo, którego nauczyła nas sama natura, jest ono właściwe nie tylko rodzajowi ludzkiemu, ale również wszystkim stworzeniom, które rodzą się na ziemi, w morzu, a także ptakom. Z prawa naturalnego wywodzi się związek kobiety i mężczyzny, oraz poczynanie i wychowywanie potomstwa. Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy zostaliśmy nazwani jednakowo- ludzie.
IUS GENTIUM -prawo narodów- różni się ono od prawa naturalnego tym, że prawo naturalne jest wspólne wszystkim stworzeniom, natomiast prawo narodów jedynie rodzajowi ludzkiemu. Z prawa narodów pochodzą wyzwolenia, ludzie podzielili społeczeństwo na trzy rodzaje: wolnych, niewolników i wyzwolonych. Z prawa narodów wzięły się wojny, podział na państwa, suwerenność narodów, handel, formy władztwa itp.
Ius Gentium to prawo, które ustaliło porządek między ludźmi, jest przestrzegana przez wszystkich jednakowo, posługują się nim wszystkie narody.
W odróżnieniu od ius civile, prawo narodów było świeckie, swobodniejsze co do formy, dostępne dla wszystkich mieszkańców państwa, ograniczone do sfery stosunków majątkowych i przeznaczone do regulowania obrotu gospodarczego. Było to prawo mniej formalistyczne niż ius civile, nie przywiązywało wagi do formy dokonywania aktów prawnych.
IUS CIVILE -czyli prawo cywilne był to podstawowy zespół norm prawnych obowiązujących w państwie rzymskim a dotyczący niemal wyłącznie obywateli rzymskich w czasach wcześniejszych z jednej strony - a następnie jako sam termin w czasach późniejszych oznaczenie prawa prywatnego. Ius civile stanowiło początkowo prawa zwyczajowe następnie począwszy od ustawy XII tablic rozwijało się poprzez formy ustawodawcze. Oznaczało ono głównie całe prawo ( publiczne i prywatne) obywateli rzymskich i było najdawniejszą warstwą prawa rzymskiego.
Ius Civile to prawo, które narody ustanawiają wyłącznie dla siebie, jest ono właściwe wyłącznie temu państwu.
IUS HONORARIUM - było to prawo stosowane i tworzone przez działalność magistratury. Miało ono wiele wspólnego z ius civile a poprzez fakt, że co roku było ono odnawiane o doświadczenia w stosowaniu ius civile stanowiło prawo bardziej zbliżone do potrzeb życiowych. Ius honorarium było prawem stosowanym obok ius civile jako jego wspomaganie, poprawianie i uzupełnianie. Z biegiem lat różnice pomiędzy tymi prawami zatarły się w prawie poklasycznym.
1 Prawa i obowiązki obywatela rzymskiego ?
Uprawnienia publiczne:
ius suffragii - prawo uczestniczenia i głosowania w zgromadzeniach narodowych
ius honorum bierne prawo wyborcze do wszystkich urzędów municypalnych
prawo służby wojskowej w legionach rzymskich.
Uprawnienia prywatne:
bycie podmiotem rzymskich praw majątkowych, a w szczególności własności kwirytarnej,
bycia podmiotem rzymskiej władzy rodzinnej patria potestas manus,
zdolność do działań wedle prawa cywilnego:
ius conubii prawo zawierania ważnie rzymskiego małżeństwa,
ius commercii uczestniczenie i dokonywanie czynności w obrocie prawno-majątkowym,
prawo uczestniczenia w rzymskim procesie legisakcyjnym
prawo sporządzenie ważnego testamentu testamenti factio tzw. activa, czy dziedziczenie z rzymskiego testamentu testamenti factio tzw. pasiva
obywatelstwo rzymskie
Prawa obywatela rzymskiego
Ius suffragi - prawo głosowania
Ius militiae - prawo do służby w legionach rzymskich
Ius Honorum - prawo do wyboru na urząd państwowy
Ius provocationis - prawo do odwołania się do opini publicznej, jeżeli wyrok wydany przez sąd wydawał się niesprawiedliwy.
Ius census - prawo do własności . Prawo mieszkańca miasta było pierwotnie zarezerwowane dla obywateli Rzymu. Od 89 r. p.n.e. przyznawano je wszystkim obywatelom Italii. Edykt Karakalli z 212 r. przyznał je wszystkim wolnym obywatelom Imperium.
2Nabywanie obywatelstwa rzymskiego w drodze publicznoprawnej w okresie republiki i cesarstwa cechy charakterystyczne
- poprzez urodzenie się z rodziców, obywateli rzymskich (prawne uregulowane przez Lex Unicia za ces. Hadriana, także dziecko rzymianki i latyna otrzymywało obywatelstwo rzymskie);
- w skutek osiedlenia się w Rzymie (ius migrandi) - dotyczyło Latynów (na podstawie lex Iulia i Lex Plautia Papiria z 90 i 89 r p.n.e.);
- w skutek wyzwolenia formalnego (tj. wg ius civile). Tutaj można wskazać następujące przykłady: nabycie obywatelstwa w nagrodę za rozwijanie pożądanej działalności populacyjnej, porządkowej czy gospodarczej (dochowanie się męskiego potomstwa, służba w straży miejskiej, wybudowanie domu w Rzymie czy organizowanie dowozu zboża do Rzymu);
- w skutek nadania obywatelstwa. Organami uprawnionymi do tego były comitia ludowe oraz w późniejszym czasie cesarz. Z tego sposobu skorzystał w 212 r. cesarz Karakalla wydając ustawę Constitutio Antoniana uznająca za obywateli rzymskich peregrini dedici mieszkańców Rzymu;
- w skutek zakupu obywatelstwa.
Cechy char ?
*nadawanie obywatelstwa rzymskiego
Nabycie obywatelstwa rzymskiego następował poprzez:
urodzenie w rodzinie rzymskiej w której ojciec przynajmniej w chwili poczęcia miał obywatelstwo rzymskie, dziecko pozamałżeńskie uzyskiwało obywatelstwo jeśli matka podczas porodu posiadała ten status;
przez przesiedlenie się do Rzymu ius migrandi, na podstawie odpowiednich traktatów międzynarodowych,
nadanie przez władze commitia lub concilia, wodza za męstwo, w okresie cesarstwa tylko przez cesarza,
poprzez prawidłowe cywilne wyzwolenie
Latini i peregryni (z wyjątkiem peregrini dediticii) mieli liczne szanse na uzyskanie obywatelstwa rzymskiego
Akty regulujące posiadanie obywatelstwa rzymskiego:
lex Iulia 90r.p.n.e. i Plautia Papiria 89r.p.n.e. - nadano obywatelstwo mieszkańcom Italii (wynik wojny ze sprzymierzeńcami s. 97)
constitutio Antoniniana 212r.n.e. edykt cesarza Karakalli - nadał obywatelstwo wszystkim mieszkańcom imperium poza peregrini dediticii.
3Współczesna definicja obywatelstwa
C) OBYWATELSTWO więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo - analogicznie - ma obowiązki i prawa wobec jednostki. Określenie spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności sposobów jego nabycia i ewentualnie także utraty, należy do samego państwa - jest to jego kompetencja wyłączna
4Nabycie i utrata obywatelstwa polskiego
urodzenie- Dziecko nabywa obywatelstwo przez urodzenie gdy rodzice są obywatelami polski albo jedno z rodziców jest obywatelem polski.
zasada krwi- obywatelstwo się dziedziczy rodzice są obywatelami polski albo jedno z rodziców jest obywatelem polski
zasada ziemi:
Zasada ta ma zastosowanie, gdy dziecko urodzi się lub znalezione zostanie na terytorium RP, a oboje rodzice są nieznani lub nieokreślone jest ich obywatelstwo, bądź nie mają żadnego obywatelstwa. Dziecko takie z mocy prawa nabywa obywatelstwo polskie.
SPOSOBY POCHODNE
Naturalizacja nadanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w obywatelstwie polskim, cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się co najmniej 5 lat.
Musi znać kulturę język
Reintegracja Nabycie obywatelstwa polskiego przez cudzoziemca będącego małżonkiem obywatela polskiego Cudzoziemiec będący małżonkiem obywatela polskiego może nabyć obywatelstwo polskie. Zgodnie z nim cudzoziemiec, zarówno mężczyzna jak i kobieta, który pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie i uzyskał w Polsce zezwolenie na osiedlenie się, może złożyć oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego
Nabycie obywatelstwa polskiego przez małoletniego, dla którego rodzice dokonali wyboru obywatelstwa obcego może po ukończeniu 16 lat, a przed upływem 6 miesięcy od ukończenia 18 roku życia, złożyć przed wojewodą lub konsulem oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego
Nabycie obywatelstwa polskiego przez osoby, które utraciły je wskutek małżeństwa z cudzoziemcem
adopcja
9 RepatriacjęOsoby, które wskutek niezależnych od siebie przyczyn znalazły się poza granicami państwa, mogą odzyskać utracone obywatelstwo po powrocie do kraju ojczystego. W Polsce kwestie repatriacji szczegółowo reguluje Ustawa o repatriacji . Za repatriantów uznawane są osoby, które przybyły do Polski na podstawie wizy repatriacyjnej. Nabywają one obywatelstwo ex lege.
* utrata obywatelstwa polskiego
Zagadnienie utraty obywatelstwa polskiego reguluje art. 34 ust. 2 Konstytucji RP oraz ustawa o obywatelstwie polskim. Konstytucja stanowi, że "obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba, że sam się go zrzeknie". Zgodnie z Art. 13 cyt. ustawy obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku ukończenia przez dziecko 16 lat następuje to jedynie za jego zgodą. Wniosek o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą do Prezydenta za pośrednictwem wojewody, a osoby zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem konsula.
Szczegółowy tryb postępowania w sprawach o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzory zaświadczeń i wniosków określa rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 14 marca 2000 roku (Dz.U. Nr 18 poz. 231).
Obywatel polski ubiegający się o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego obowiązany jest złożyć:
wypełniony wniosek o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.
oświadczenie o zrzeczeniu się obywatelstwa polskiego,
dokument stwierdzający posiadanie obywatelstwa innego państwa lub przyrzeczenie jego nadania, wydany przez właściwy organ państwa, którego jest obywatelem lub o którego obywatelstwo występuje,
oświadczenie, że nie toczy się przeciwko niemu postępowanie sądowe,
poświadczoną urzędowo kopię ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo wnioskodawcy,
własnoręcznie napisany i podpisany życiorys,
odpis aktu urodzenia wydany przez polski urząd stanu cywilnego,
odpis aktu małżeństwa wydany przez polski urząd stanu cywilnego lub inny dokument określający stan cywilny,
aktualną fotografię formatu paszportowego
Rzymskie prawo wyborcze- crimen ambitus i leges de ambitu
4Kampania wyborcza w starożytnym Rzymie
1Ius honorum i ius suffragii, professio
ius honorum bierne prawo wyborcze do wszystkich urzędów municypalnych
ius suffragii - prawo uczestniczenia i głosowania w zgromadzeniach narodowych
Ius suffragii z tytułu przynależności rzymskiej civitas przysługiwały obywatelowi określone uprawnienia. W sferze prawa publicznego przywilej ten obejmował ius suffragii czyli prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach ludowych i możliwość głosowania w trakcie uchwalania ustaw .i wyboru wyższych republikańskich konsula dyktatora cenzora kwestora edyla. Mógł też sam być wybierany na te stanowiska gdyż przysługiwało mu ius honorum
Professio ?
2Pojęcie crimen ambitus- kwalifikacja czynu
wyborczych crimen ambitus oznaczał: „obchodzenie (okrążanie) wyborców w celu zjednywania sobie głosów”; „podstępne ubieganie się o urząd (zwłaszcza drogą przekupstwa)”; „dążenie do popularności”; „żądza zaszczytów”; „krążenie (wokół wyborców)”; „próżność” .
Właściwymi przestępstwami wyborczymi - określanymi mianem ambitus - były:
1. Largitio -:rozumiano różne formy przekupywania wyborców.
2. Coitio -coitio rozumiano różnego rodzaju koalicje wyborcze, np. z drugim kandydatem na urząd konsula, w celu wyeliminowania trzeciego kandydata.
3. Crimen sodaliciorum, przez co rozumiano branie udziału w stowarzyszeniach politycznych, zajmujących się organizacją przestępstw wyborczych.
Kwalifikacja czynu ?
3Ustawodawstwo de ambitu- charakterystyka, przykładowe ustawy
Problem wpływu na wolną wolę wyborców był znany już w starożytnym Rzymie, gdzie istniały różne ustawy zmierzające do wyeliminowania wpływu na wolę wyborców. Tego rodzaju ustawy, zmierzające do eliminowania nadużyć wyborczych były określane mianem leges de ambitu. Słowo ambitus w języku łacińskim pochodzi od czasowników ambulare („chodzić”, „przechadzać się”) oraz ambire („obchodzić dookoła”, „okrążać”, „kręcić się”).
Ustawy przeciwko różnym przestępstwom wyborczym (leges de ambitu) istniały już w okresie wczesnej republiki . Stosunkowo wcześnie została wydana uchwała Senatu, a następnie lex Poetelia, które zakazywały odziewania się w toga candida oraz wędrówek kandydatów po targach i zgromadzeniach publicznych, gdzie odbywały się spotkania wyborców.
Pierwszą znaną ustawą dotyczącą przestępstw wyborczych była
lex Cornelia Baebia z roku 181 p.n.e.
Źródła nie precyzują przeciwko jakim przestępstwom wyborczym była skierowana ta ustawa oraz inna o nieznanej nazwie z roku 159 p.n.e.
Według Polibiusza, piszącego w II wieku p.n.e., karą za przekupstwa przy uzyskiwaniu urzędów była kara śmierci.
Crimen ambitus było prawdopodobnie jednym z przestępstw sądzonych przez specjalne sądy kolegialne (questio lege constituta) wprowadzone przez lex Calpurnia de repetundis z roku 149 p.n.e.
Najwięcej ustaw dotyczących ambitus zostało uchwalonych w okresie końca rzymskiej republiki (w latach 81-49 p.n.e.). Można tu wymienić, przykładowo:
lex Cornelia de ambitu (r. 81 p.n.e),
lex Aurelia de ambitu (r. 70 p.n.e.),
lex Calpurnia de ambitu (r. 67 p.n.e.),
lex Fabia i senatus consultum (r. 64 p.n.e.),
lex Tulia de ambitu (r.63 p.n.e.),
lex Aufidia (r. 61 p.n.e.),
lex Licinia de sodaliciis (r. 55 p.n.e),
lex Pompeia de ambitu (r. 52 p.n.e.) .
Ustawy te wprowadzały różnego rodzaju kary za nadużycia wyborcze. Karami mogły być: wygnanie z Miasta, wykluczenie na okres dziesięciu lat lub na stałe od sprawowania urzędów, wykluczenie ze składu Senatu, kary pieniężne.
5 Ograniczenia kampanii wyborczej w prawie polskim
Zabrania się prowadzenia agitacji wyborczej:
na terenie urzędów administracji rządowej i administracji samorządu terytorialnego oraz sądów;
na terenie zakładów pracy w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie;
na terenie jednostek wojskowych i innych jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz oddziałów obrony cywilnej, a także skoszarowanych jednostek podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.
Zabroniona jest agitacja wyborcza na terenie szkół wobec uczniów.
Zabrania się komitetom wyborczym, kandydatom oraz wyborcom prowadzącym agitację wyborczą na rzecz komitetów wyborczych lub kandydatów organizowania loterii fantowych, innego rodzaju gier losowych oraz konkursów, w których wygranymi są nagrody pieniężne lub przedmioty o wartości wyższej niż wartość przedmiotów zwyczajowo używanych w celach reklamowych lub promocyjnych.
Zabrania się podawania oraz dostarczania, w ramach prowadzonej agitacji wyborczej, napojów alkoholowych nieodpłatnie lub po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia.
można umieszczać plakaty i hasła wyborcze wyłącznie po uzyskaniu zgody właściciela lub zarządcy nieruchomości, obiektu albo urządzenia.
Na każdym materiale wyborczym powinno znaleźć się wyraźne oznaczenie komitetu wyborczego, od którego pochodzą. Za brak tego oznaczenia ustawa w art. 496 przewiduje karę grzywny
Crimen repetundarum
2-kwalifikacja czynu de repetundis w myśl brzmienia ustawy Julijskiej,?
1ustawodawstwo de repetundis (od lex Calpurnia do lex Iulia)
Lex Calpurniade rebus pierwsza ustawa poświecona korupcji urzędniczej wprowadza quaestioperpetua-pierwszy stały trybunał sądowy Chroni jedynie obywateli rzymskich w prowincjach. Brak sankcji karnej(restytucja wymuszonych pieniędzy)
Lex Iulia de (pecuniis) repetundis z59 a.c Zamyka rozwój ustawodawstwa de repentundis . Recypowana do prawa justyniańskiego. Wprowadza klauzulę ad quosea petunia pervenit
3crimen peculatus
Rzeczy publiczne, święte , religijne
Kradzież środków przeznaczonych na wyżej wspomniane cele
Przeznaczenie ww. środków na własny użytek
ewaluacja środków publicznych poprzez domieszanie innych mniej wartościowych metali do srebra i złota
fałszowanie publicznych dokumentów księgowych
zatrzymanie dla siebie łup zdobyty na wrogu
Postaci kwalifikowane: furtumpublicae monetae,kradzieżurobku z kopalni złota lub srebra, niszczenie tablic z ustawami i mapami
dokumentującymi podziałgruntów, nieuprawnione przeglądanie i kopiowanie dokumentów publicznych
4współczesne czynniki korupcyjne, kategorie i typy korupcji
interwencjonalizm państwowy w działalności gosp.
Monopolizacja gałęzi gosp.
Prowadzenie przez państwo przedsiębiorstw państwowych będących m.in. źródłem posad dla ok. gr.osób
Posiadanie przez państwo wielu subwencji
Płynność granic mdz korupcja, a obyczajowymi normami świadczeń materialnych w postaci napiwków, podarków.
Kategorie i typy korupcji
Korupcja administracyjna (wpływanie na treść decyzji administracyjnej, przyznanie kredytu, legalizacja pojazdów, wydawanie uprawnień i zdawanie egzaminów państwowych)
K.Gospodarcza- są to tylko te akty przekupstwa i sprzedaży, które maja miejsce w życiu gospodarczym państwa.
Korupcja polityczna(przekupstwa wiązane z przejęciem władzy państwowej lub jej utrzymaniem, nieformalne wynagrodzenia polityków za wykorzystanie ich wpływów lub poparcie w konkretnych sytuacjach
Korupcja samorządowa(oferowanie stanowisk i korzyści dla polityków lub urzędników w sektorze powiązanym z gospodarką komunalną i usługami na rzecz miast i gmin)
Korupcja koncesyjna(stwarzanie sztucznych barier w celu uzyskania korzyści)
Korupcja legislacyjna(wpływanie na kształt ustawodawstwa w zamian za korzyści dla parlamentarzystów)
5łapownictwo bierne i czynne, płatna protekcja i handel wpływami, przekroczenie uprawnień lub niedopełnieni obowiązków
Łapownictwo bierne(sprzedajność) należy rozumieć wykorzystywanie przez osobę pełniąca funkcje publiczną poosiadanej pozycji prawnej dla osiągnięcia nienależnych zysków. Forma Wyzysku
Łapownictwo czynne( przekupstwo)- udzielanie korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcje publiczne, aby zwrócił on szczególną uwagę na interesy osoby przekupującej,.
Płatna protekcja i)- pośredniczenie w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub obietnicę jej otrzymania, dzięki wpływom w instytucji państwowej lub samorządzie terytorialnym.
handel wpływami(korupcja nadużycie stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści. Korupcja może w praktyce powstawać niezależnie od formy rządów.
Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków - osoba przekraczająca swoje obowiązki uprawnienia , która działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego w celu osiągnięcia korzyści
Prawo rzymskie na straży obyczajów.
1Ustawy przeciwko zbytkowi (sumptus- charakterystyka i przykładowe ustawy)
Leges sumptuariae
kobietom na mocy Lex Oppia z 215 nie wolno było nosić złotej biżuterii o wadze większej niż 13, 644 grama i purpurowej odzieży, oraz używać zaprzęgów w mieście i w odległości mili od miasta (wojna z Hannibalem), ustawę zniesiono w 195,
ograniczały wystawność pogrzebów,
zakazywały folusznikom używania umbryjskiej kredy do produkcji i czyszczenia odzieży, co czyniło ją luksusową,
regulowały koszty okolicznościowych podarków,
zabraniały używania zagranicznych maści i pachnideł,
ustawy przeciw zbytkowi w ucztowaniu ograniczały ilość biesiadników: 3 w dni powszednie i 5 w świąteczne; ograniczały ilość srebrnej zastawy, ilość pieniędzy przeznaczonych na wydatki związane z ucztą, liczbę dozwolonych potraw.
Ustawy te były bardzo kontrowersyjne, budziły sprzeciw, jako ograniczające wolność. Ponieważ jednak nie określały kar obowiązujących za ich naruszenie, a zawierały jedynie zakazy, nie zmieniały stanu rzeczy. Nie są znane wypadki procesów na podstawie leges sumptuariae. Miały stanowić środek profilaktyczny, odstraszający. Wnioskodawca pewnej ustawy nigdy nie jadał poza domem, by nie być świadkiem nieprzestrzegania swej ustawy. Ustawy te były często przedmiotem drwin i żartów
*Ustawy przeciwko zbytkowi
Lex Metilia de fullonibus- 217 r p.n.e- pierwsza ustawa przeciw zbytkowi, zakazywała używania drogich materiałów i kredy umbryjskiej używanej przy produkcji ubrań
Lex Oppia - 215r.p.n.e.:ustwa ograniczająca ozdoby kobiet
Lex Publicia de cereis- 209 r p.n.e i Lex Cincia de donis et muneribus - 204r.p.n.e.: zakazywała dokonywania darowizn powyżej pewnej (bliżej dziś nie znanej) sumy, przy czym zakaz nie dotyczył najbliższych krewnych, zabraniała także adwokatom przyjmowania honorarium
Lex Orchia - 182r.p.n.e. i senatu consulta de ludis Megalensibus: ograniczała liczbę biesiadników w dni powszednie do 3 osób
Lex Fannia - 161r.p.n.e.: kolejna ustawa przeciw zbytkowi, wydatki na uczty z okazji Igrzysk Magelańskich do 120 asów i zakazano podawanie obcych win.
Lex Didia- 143 r p.n.e rozciągała postanowienia Lex Fannia na całą Italię
Lex Licinia - 104r. p.n.e. ,ograniczająca rosnący luksus potraw.
Lex Aemilia- 89r.p.n.e., przeciwko zagranicznym maściom i pachnidłom
Lex Antia - 70-66r.p.n.e, dotyczy wydatków na uczty, mówiła że urzędnikom wolno było uczestniczyć tylko na ucztach u wybranych osób
Lex Julia sumptuaria-18r.p.n.e., ostatnia ustawa przeciwko powszechnie panującemu zbytkowi
2Ustawodawstwo małżeńskie Augusta
Cezar August był tym, który wprowadził ograniczenia swobody zawierania małżeństw. Z jego inicjatywy powstały dwie ustawy małżeńskie: lex Iulia de maritandis ordinibus ( o zawieraniu małżeństw według stanów) z 18 r. p.n.e. i lex Papia Poppaea z 9 r. n.e. W ustawach Augusta zawarte były liczne zakazy i nakazy. I tak wszyscy obywatele w odpowiednim wieku, mężczyźni od 25 do 60 lat, a kobiety od 20 do 50 powinni pozostawać w związkach małżeńskich, a nadto mieć dzieci. Wolnourodzeni co najmniej troje, wyzwoleńcy co najmniej czworo. Po rozwiązaniu jednego małżeństwa mężczyźni mieli zawierać bezzwłocznie następne. Kobietom pozostawiono niewielkie okresy przerwy (vacatio)przed podjęciem następnego obowiązku małżeńskiego. Po śmierci męża okres ten wynosił 2 lata, zaś po rozwodzie najwyżej 18 miesięcy.
Osoby, które spełniały te wymogi były uprzywilejowane np. przy ubieganiu się o urzędy. Na tych, którzy uchylali się od tych obowiązków spadały poważne konsekwencje, najczęściej majątkowe. Bezżenni nie mogli np. niczego otrzymać w testamencie. Najbardziej charakterystycznym zakazem obowiązującym za Augusta był zakaz małżeństw senatorów i ich potomków z wyzwoleńcami. Wszystkich wolnourodzonych obowiązywał zakaz małżeństw z kobietami zniesławionymi ( famosae). Do takich kobiet należały stręczycielki do nierządu i ich wyzwolenice, kobiety przyłapane na cudzołóstwie, a nawet aktorki.
*ustawodawstwo małżeńskie Augusta
Lex Iulia de maritandis ordinibus - 18r.p.n.e., część kodeksu małżeńskiego Augusta; samotni w wieku małżeńskim i młode wdowy, które ponownie nie wyszły za mąż byli wykluczeni z dziedziczenia i uczestniczenia w igrzyskach (oczywiście w charakterze widzów), podobne kary wprowadzono dla tych, którzy byli w bezdzietnym związku małżeńskim, senatorom nie wolno było poslubiać wyzwolenic, prawo to było tak niepopularne, że w 9r.p.n.e. konsulowie Marcus Papius i Quintus Poppaeus próbowali je zmodyfikować (por. Lex Papia Poppaea), Domicjan próbował narzucić to prawo
Lex Iulia de adulteriis coercendis - 18r.p.n.e.: cześć kodeksu małżeńskiego Augusta; małżeńska niewierność była zarówno przestępstwem publicznym jak i prywatnym, możliwe wygnanie. Obok sankcji karnych postanawiała, że mąż powinien niezwłocznie rozwieść się ze swoją żoną, która dopuściła się cudzołóstwa. W przeciwnym razie mógł on być uznany za stręczyciela swojej żony, czerpiącego zyski z jej nierządu.
Lex Papia Poppea - 9r.p.n.e.: Ustawa mająca na celu zwiększenie liczby małrzeństw .Prawo przewidywało preferencje dla żonatych przy ubieganiu się o urzędy państwowe, a także ograniczenia w dziedziczeniu dla obywateli w stanie wolnym.
Nakazy małżeńskie:
-mężczyźni w wieku 25-60 lat ,a kobiety 20-50 lat powinny pozostać w związku małżeńskim,
- jeżeli małżeństwo uległo rozwiązaniu osoby w określonym wieku powinny zawrzec nowy związek małżeński - mężczyzna bezzwłocznie, wdowy w ciągu 2 lat, rozwiedzione do 18 miesięcy od rozwodu,
- osoby pozostające w małżeństwie powinny mieć co najmniej 3 dzieci, unikały dzięki temu sankcji z tytułu bezdzietności i mogły korzystać ze specjalnych przywilejów
3Pojęcie wybryku nieobyczajnego oraz wykroczenia przeciwko obyczajności publicznej w świetle Kodeksu Wykroczeń
Wykroczenia przeciwko obyczajności publicznej
Kto publicznie dopuszcza się nieobyczajnego wybryku,podlega karze aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 1 500 złotych albo karze nagany.
. Kto w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów nieprzyzwoitych,podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1 500 złotych albo karze nagany.
Kto natarczywie, narzucając się lub w inny naruszający porządek publiczny sposób, proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego, mając na celu uzyskanie korzyści materialnej,podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
nieobyczajny wybryk uznawał
Wywołanie zgorszenia w miejscu publicznym
Proponowanie odpłatnej usługi seksualnej
Nieprzyzwoite napisy lub słowa w miejscu publicznym
np. załatwienie potrzeby fizjologicznej w mieście, ale już nie w polu; chodzenie półnago ulicą w mieście i na wsi odróżniał od tej samej nagości u baletnicy podczas przedstawienia. wypowiadanie słów nieobyczajnych lub bezwstydnych, odczytywanie tego rodzaju utworów, okazywanie tego rodzaju rycin, fotografii, rysunków
Materiał: egzamin
Historia prawa rzymskiego
Źródła prawa (fontes iuris oriundi): leges, senatus consulta, iurisprudentia, ius honorarium (edykt urzedniczy), cesarskie constitutiones, plebiscita, mos maiorum
Źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscedni) od republiki do dominatu, ze szczególnym uwzględnieniem kodyfikacji prawa rzymskiego KSIĄŻKA
Recepcja prawa rzymskiego (szkoła glosatorów, postglosatorów, ius commune, usus modernus pandectarum, elegancka jurysprudencja, prawo rzymskie w okresie wielkich kodyfikacji prawa cywilnego- XIX w., Pandektystyka)
charakterystyka ustrojowa państwa rzymskiego
fazy rozwoju państwa rzymskiego
struktura społeczna (od monarchii do dominatu)
charakterystyka władzy urzędniczej w okresie republikańskim (magistratura republikańska, urzędnicy cesarscy w okresie pryncypatu i dominatu) kompetencje urzędników
komicja ludu rzymskiego i zgromadzenia plebejskie
senat rzymski
prowincje rzymskie i administracja prowincjonalna
ewolucja władzy cesarskiej: od princeps do dominus / Augustus
charakterystyka przemian ustrojowych w okresie pryncypatu i dominatu
Obowiązują Podręczniki z prawa rzymskiego publicznego (dwa z poniższych):
Rzymskie prawo publiczne, pod red B. Sitek, P Krajewski, Olsztyn 2005. rozdziały królestwo, republika, pryncypat, dominat, rozdziały poświęcone prawu i źródłom prawa
J, Zabłocki, A Tarwacka, Publiczne prawo rzymskie , Warszawa 2005
A. Dębiński, J. Misztal-Konecka, M. Wójcik Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010
Pomocne będą
-Jakikolwiek podręcznik z prawa rzymskiego prywatnego (może być autorstwa np. Rozwadowskiego, Wołodkiewicza i Zabłockiej, itp.), część wstępna poświecona historii prawa rzymskiego i podstawowym podziałom i systematyce,
W odniesieniu do zagadnienia recepcji obowiązuje wiedza zawarta w podręczniku Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego autorstwa W. Dajczaka, T. Giaro oraz F. Longchamps de Beriera (jest w Bibliotece Głównej), uzupełniająco także materiał we wspomnianej książce M Kuryłowicza, Prawo rzymskie. Historia, tradycja współczesność
PODZIAŁ ŹRÓDEŁ PRAWA
Źródła prawnicze
- Instytucje Gajusa
-Digesta Justyniańskie
- kodeksy i nowele Teodozjańskie
B) Źródła poza prawnicze:
- papirusy
- inskrypcje
-dzieła literackie
Źródła prawa (fontes iuris oriundi)
Źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscedni)
FONTES IURIS ORIUNDI
Źródła powstawania prawa - to czynniki prawotwórcze tzn. te czynniki, które wyrażają wolę państwa poprzez ustanowienie lub potwierdzenie właściwych z jego punktu widzenia norm postępowania.
Czynniki prawotwórcze przechodziły głębokie zmiany wraz ze zmianami bazy społeczno-ekonomicznej i form ustrojowych państwa.
*leges - ustawy uchwalane na zgrom.ludowym
*plebiscitia - ustawy podejmowane na zgrom.plebejuszy
*senatus consulta - uchwały senatu
*edicta magistratum - edykty urzedników jurysdyktycznych
*responsa prudentium - odpowiedzi uczonych jurystów
*constitutiones principum - ustawy cesarskie w okr.pryncypatu
*mos ( zwyczaj)
FONTES IURIS COGNOSCENDI
Źródła poznania prawa - to efekty działania wspomnianych czynników prawotwórczych. Są to zatem zachowane do naszych czasów świadectwa działalności prawotwórczej.
Podział na prawnicze i nieprawnicze, lub też na: jurydyczne, literackie, epigraficzne, papirologiczne.
A. ZRÓDŁA PRAWNICZE
B. ŻRÓDŁA NIEPRAWNICZE
czyli teksty literackie
W historii źródeł prawa można wyróżnić okresy:
1. Prawa archaicznego - obejmujący epokę królewską (753r p.n.e. - 265r p.n.e.).W tym okresie źródłem prawa był zwyczaj, zwany przez Rzymian mos.
Mos maiorum (zwyczaj przodków) lub consuetudo. Z biegiem czasu nastąpiło przejmowanie zwyczaju przez prawo stanowione.
2. Prawa przedklasycznego - epoka republiki ( do 27e p.n.e. ).W tym okresie źródłami prawa były nadal zwyczaj oraz leges uchwalane na zgromadzeniach. Główną rolę w tworzeniu prawa prywatnego odegrali urzędnicy sprawujący jurysdykcję, to jest pretorzy oraz urzędnicy sprawujący jurysdykcję na targowiskach - edylowie kurulni, a także namiestnicy prowincji. Wydawali oni edykty.
3. Prawa klasycznego - czasy pryncypatu (do 284r n.e. ). W tym okresie pretorzy i edylowie nadal wydawali swe edykty, miejsce dotychczasowych źródeł prawa zajęły konstytucje (constitutiones) wydawane przez cesarzy oraz prawotwórcza działalność prawników rzymskich - jurysprudencja.
4. Prawa poklasycznego - czasy dominatu (do 565r n.e.). W tej epoce władza ustawodawcza koncentrowała się wyłącznie w ręku cesarza. Wydawał on konstytucje przede wszystkim w formie edyktów i reskryptów. Konstytucje zaczynają zwać się leges. W III w. n.e. powstały 2 prywatne zbiory konstytucji: Codex Gregorianus i Codex Hermogenianus
senat rzymski
W okresie wczesnej republiki w ławach rady zasiadało 100 senatorów. Liczbę tą jednak często zmieniano. W II wieku p.n.e. gremium zwiększono do 300. W roku 80 p.n.e. za dyktatu Sulli ustanowiono 600 przedstawicieli, by za Cezara zwiększyć do 900.
Kadencja senatu trwała 5 lat.
Senatorowie wybierani byli spośród dorosłych mężczyzn
pochodzących z najbardziej wpływowych i najzamożniejszych rodzin patrycjuszy
. W senacie mogli zasiadać obywatele rzymscy o nienagannej opinii,
będący w wieku powyżej 45 lat
posiadający majątek ziemski o wartości co najmniej 400.000 sesterców.
Stanowisko senatora było dożywotnie, chyba że dany senator splamił się hańbą i został przez senat wykluczony ze swojego składu.
W okresie wczesnej republiki kandydatów proponował konsul, a zatwierdzał ich cały senat.
Pod koniec IV wieku p.n.e. funkcję konsula przejął cenzor.
W ławach senatu zasiadali byli i obecni urzędnicy, których wpisano na listę senatorów. Listę senatu sporządzano według rangi urzędów, a więc od najwyższego: konsulowie, pretorzy, edylowie, trybunowie i kwestorzy.
Pierwszy na liście był zawsze jeden z konsulów, nazywany princeps senatus.
Decyzje zapadały poprzez jawne głosowania zwykłą większością głosów.
Senatorzy przechodzili lub nie przez linię narysowaną na posadzce izby, przez co opowiadali się za lub przeciw wnioskowi. W trakcie niektórych ważnych głosowań dochodziło do przepychanek, czy też do zmuszania siłą opornych senatorów do przechodzenia na właściwą stronę. Quorum było różne, zależne od sprawy nad jaką obradowano. Jeżeli debatowano na temat wojny ważność obrad wymagała 1/2 uprawnionych, jeżeli zaś na temat mniej ważny potrzeba było tylko 1/3 wszystkich senatorów.
Każdy senator miał prawo do jednego wystąpienia w danej sprawie.
Zgodnie z prawem nie wolno mu było przerywać, o ile sam nie przestał wygłaszać swojej mowy.
Miał też prawo, zanim przeszedł do rzeczy, mówić o czym chciał i jak długo chciał. Było to wykorzystywane czasami do blokowania obrad poprzez niekończące się przemówienia.
W senacie tworzyły się rozmaite frakcje, niektóre trwałe, a inne tylko dla poparcia projektu. W systemie politycznym republiki istniały dwie stałe partie:
Optymaci (optimates), którzy reprezentowali interesy najmożniejszych rodów Rzymu.
Popularzy (populares), którzy reprezentowali interesy plebejuszów i chłopstwa.. Początkowo popularzy wykorzystywali urząd trybuna ludowego do zgłaszania weta.
Miejscem spotkań senatu była głównie Kuria (Curia Hostilia), choć obrady niekiedy odbywały się w świątyni Jowisza Statora na Palatynie
Posiedzenia, poprzedzane przez wróżby, zwoływane były przez pretora, konsula lub trybuna ludowego i to właśnie urzędnik zwołujący obrady był przewodnikiem senatu. To on także przy pomocy herolda wręczał senatorom obwieszczenie (edictum). Odbywały się one dnia pierwszego, trzynastego i piętnastego każdego miesiąca. Możliwe było dodatkowe zwołanie gremium, jednak tylko w wyjątkowych sytuacjach, przy czym obrady te nie mogły odbywać się w czasie świąt religijnych.
Zgromadzenie senatorów trwało zwykle od wschodu słońca do jego zachodu, niekiedy jednak kiedy omawiana była sprawa ważna przedłużano obrady do nocy.
W posiedzeniach oprócz senatorów mogli uczestniczyć sekretarze, posłańcy oraz liktorzy.
Uchwały senatu początkowo nie miały mocy ustawy (lex albo plebiscitum) i były tylko postanowieniem senatu (senatus consultum). Jednak wraz z poszerzaniem się uprawnień senatu zyskał on prawo do wydawania uchwał z mocą ustawy. Zapewniwszy sobie przewagę w państwie, senat mógł bez obawy dbać o swoje interesy, tzn. grupy wielkich właścicieli ziemskich, których reprezentował. W tym też celu mógł nie dopuścić do uchwalenia wniosku, który był dla niego niewygodny. W wyjątkowych sytuacjach senat miał możliwość ogłoszenia stanu wyjątkowego w Rzymie na podstawie specjalnej uchwały senatus consultum ultimum. Uprawnienie to zawieszało działanie organów oraz umożliwiało konsulom podjęcie odpowiednich kroków do przywrócenia porządku w mieście. To udogodnienie wielokrotnie było stosowane przez senat w okresie kryzysu republiki w I wieku p.n.e.
Senatorzy mogli
przydzielać namiestnikom prowincje
zarządzać budżetem republiki
zawierać i zrywać sojusze polityczne
przyjmować poselstwa z obcych państw
wypowiadać wojny
zarządzać pobór rekrutów
zawierać pokój
ogólna kontrola nad armią
stanowić prawa
sądzić członków rodzin senatorskich
przeprowadzać wybory urzędników
ustanawiać i znosić kulty
udzielać prawo do odbycia triumfu
ogłaszać stan wyjątkowy
charakterystyka władzy urzędniczej w okresie republikańskim (magistratura republikańska, urzędnicy cesarscy w okresie pryncypatu i dominatu) kompetencje urzędników
Oficjalnie władzę w republikańskim Rzymie inspirował lud, a swoją wolę wyrażał na zgromadzeniach ludowych. Zgromadzenie przyjmowało lub odrzucało uchwały senatu, wybierano najważniejszych urzędników państwowych. Wszystkie niemal urzędy były kolegialne i jednoroczne. Wyjątkiem od reguły były urzędy cenzorów i dyktatora.
Najistotniejszą jednak rolę w ustroju republikańskiego Rzymu odgrywał senat, w skład, którego wchodziło 300 członków, byłych urzędników. Godność senatorska była dożywotnia, co przy jednorocznych kadencjach większości urzędów rzymskich było gwarantem ciągłości władzy. Teoretycznie konsul zwracał się do senatu z prośbą o radę, jednak w praktyce nie mógł zrobić niczego wbrew stanowisku senatu.
To senat decydował o wojnie i pokoju, budżecie państwa oraz polityce zagranicznej i właściwie sprawował faktyczną władzę w republice rzymskiej.
charakterystyka przemian ustrojowych w okresie pryncypatu i dominatu
Pierwszym cesarzem był Oktawian August. Przyjął on przydomek Cezar. Określono go mianem princepsa (łac. Pierwszy). Był zgodnie z tą terminologią pierwszym obywatelem Rzymu oraz najbardziej znaczącym politykiem. Od tego cesarskiego tytułu pochodzi określenie ustroju przez niego wprowadzonego - pryncypat. W ręku cesarza pozostawała wyłączna kontrola nad armią,
nad najważniejszymi prowincjami państwa,
a także nad powoływaniem urzędników na część nowo utworzonych stanowisk w administracji.
obok cesarza największe znaczenie dla podejmowania decyzji w państwie pozostał Senat.
Kolejni cesarze mieli jednak wpływ na jego skład oraz podejmowane przez Senat decyzje. Za czasem do grona senatorów zostali do popuszczeni także obywatele pochodzący z innych prowincji Imperium Rzymskiego. Jedynym kryterium ich wyboru miała być ich lojalność i oddanie dla cesarza.
Oktawian August podczas swojego panowania:
usunął zgromadzenie obywateli Rzymu
utrzymał Senat i urząd konsuli; znaczenie tego pierwszego zaczęło jednak systematycznie maleć
uznał się za najwyższego kapłana
pełnił ścisłą kontrolę nad urzędnikami w prowincjach, nad namiestnikami Rzymu; częścią prowincji zarządzał on sam
przeprowadził reformę wojska; służba od tej pory trwała od 16-24 lat; żołnierze po jej zakończeniu otrzymywali zapłatę oraz ziemię; za jego panowania została w Rzymie utworzona armia zawodowa, która zastąpiła „pospolite ruszenie” z okresu republiki;
Istniały dwa sile elementy, które spajały państwo. Mianowicie była to osoba cesarza oraz coraz powszechniej dokonująca się romanizacja. Państwo, choć podzielona na prowincje, między którymi istniały znaczne różnice zarówno w sferze gospodarki, jak i w sferze kulturalnej, zachowywało jedność w dużej mierze dzięki cesarzowi, który jako najważniejsza osoba w państwie spajał je i integrował. Z czasem również rzymskie wzorce kulturowe stawały się coraz bardziej popularniejsze, docierając nawet na obrzeża państwa.
Przez dwa wieki cesarstwo rzymskie cieszyło się pokojem. Rozwijał się handel oraz rozbudowywały miasta. W II w. zaczął się powolny upadek gospodarki, kolejni cesarze byli obalani przez wojskowych, toczyły się także walki Imperium. W 284 r. cesarzem został Dioklecjan. Od jego panowania ten okres w dziejach rzymskiego cesarstwa otrzymał nazwę - dominat. Dioklecjan
wprowadził władzę absolutną, władzę opartą na armii i biurokracji.
Cały kraj został podzielony na prefektury (4), na diecezje (13) oraz na prowincje (100). Przeprowadzona została reforma wojska.
Rozwijało się budownictwo wojskowe i miejskie.
W 306 roku na tron cesarski wstąpił Konstantyn Wielki. Za jego panowania utworzona została nowa stolica imperium w Konstantynopolu, zniesiono urzędy senatorskie, oddzielono władzę cywilną od wojskowej, przeprowadzona została reforma skarbowa